การวเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา

โดย นางพกล รงศรกนก

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทยเพอการพฒนาอาชพ

ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา ๒๕๕๔ ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

การวเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา

โดย นางพกล รงศรกนก

การคนควาอสระนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทยเพอการพฒนาอาชพ

ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา ๒๕๕๔ ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

THE ANALYSIS OF YOUTH NON-FICTION ENTITLED “SOAK PHAI BAI KHAO

AND LOMLANG RUANGRAABAM”

By

Pikul Roongsrikanok

An Independent Study Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

MASTER OF ARTS

Department of Thai

Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY

2011

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อน มตใหการคนควาอสระเรอง “ การวเคราะห สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ” เสนอโดย นางพกล รงศรกนก เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทยเพอ การพฒนาอาชพ

……........................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

อาจารยทปรกษาการคนควาอสระ ผชวยศาสตราจารย ดร.อบล เทศทอง คณะกรรมการตรวจสอบการคนควาอสระ .................................................... ประธานกรรมการ (อาจารย ดร.อารยา หตนทะ) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารยกญญรตน เวชชศาสตร) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.อบล เทศทอง) ............/......................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

๕๒๒๐๖๓๑๒ : สาขาวชาภาษาไทยเพอการพฒนาอาชพ คาสาคญ : เยาวชน/สารคด พกล รงศรกนก : การวเคราะหสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา. อาจารยทปรกษาการคนควาอสระ: ผศ.ดร. อบล เทศทอง. ๑๖๑ หนา.

การศกษาคนควาอสระ นมวตถประสงคเพอศกษา สารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ในดานเนอหาทงทเปนความรหรอขอเทจจรง เนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน กลวธการเขยน และคณคาของสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา การคนควาอสระฉบบนแบงเนอหาออกเปน ๕ บท คอ บทท ๑ บทนา กลาว ถงความเปนมาและความสาคญของปญหา บทท ๒ เนอหาของสารคด เยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา บทท ๓ วเคราะหกลวธการเขยน สารคด เยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา บทท ๔ วเคราะหคณคาของสารคด เยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา บทท ๕ เปนบทสรปและขอเสนอแนะ ผลการศกษาดานเนอหาพบวาสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา มการเสนอเนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรง ไดแก วถชวต คานยม วฒนธรรม ประเพณ ความเชอของคนอสาน และเนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน ซงสวนใหญผเขยนมทรรศนะทมตอธรรมชาต ซงเปนประโยชนในการดาเนนชวตของคนอสาน และทรรศนะเกยวกบการปลกฝงใหคนอยรวมกนอยางมความสข ขยนทางานและรคณคาของขาว ในสวนของกลวธการเขยน ผเขยนม กลวธในการใชภาษาและโวหารภาพพจน ทหลากหลาย กอใหเกดอรรถรสในการอานชวยให เรองราวมความนาสนใจมากขน ดานคณคา ของสารคดเยาวชนทง ๒ เรอง พบคณคาดานคณธรรมจรยธรรม ความร และความบนเทง ทาใหผอานโดยเฉพาะเยาวชนไดรบประโยชนจากการอาน กลาวคอไดรบความร แงคดในการดาเนนชวต ทเกยวของกบวถชวตของคนอสานซงเปนคนสวนใหญของประเทศและความเพลดเพลนควบคกนไป

ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา ๒๕๕๔ ลายมอชอนกศกษา...................................... ลายมอชออาจารยทปรกษาการคนควาอสระ...........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

52206312 : MAJOR : THAI FOR CAREER DEVELOPMENT KEY WORD : YOUTH / NON-FICTION

PIKUL ROONGSRIKANOK : THE ANALYSIS OF YOUTH NON - FICTION ENTITLED "SOAK PHAI BAI KHAO AND LOMLANG RUANGRAABAM". INDEPENDENT STUDY ADVISOR : ASST.PROF. AUBOL TEDTONG, Ph.D. 161 pp.

The purpose of this independent study was to analyse two documentaries For the young. “Soke Phai Bai Khao” “and” “Lomlaeng Reungrabam” focusing on several aspects of content such as general knowledge facts the writer ‘s viewpoints,writing strategies ,and their values. The independent study consists of five chapter one is the introduction, justifying the rationale of the study. Chapter two reports the content of “Soke Phai Bai Khao” and “Lomlaeng Reungrabam”. Chapters. Three details the analysis of the two documentaries with regard to the writing strategies. Chapter four discusseands the values of the two titles, and chapter 5 presents the conclusions and suggestion resulting from the study.

The findings showed that the content relating to general knowledge and facts included the way of life, values, cultures, traditions, and beliefs of the Isaan (Northeast of Thailand) Thai people. The overall content expressed through the writer’s visions reflected the nature essential for the Isaan way of life as well as encouraging people to live together happily, work hard, and realize the value of rice. In terms of the writing strategies, different language styles were used to make the two documentaries more interesting. In addition, the moral, ethical, knowledge, and entertainment values, as well as the other writer’s viewpoints were considered beneficial for readers, especially for the young and Isaan Thai people.

Department of Thai Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2011

Student's signature ........................................

Independent Study Advisor's signature ………………………………..

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ การคนควาอสระฉบบนสาเรจลลวงลงไดดวยความเมตตา ความชวยเหลอเอาใจใสดแลเปนอยางดจาก ผชวยศาสตราจารย ดร. อบล เทศทอง อาจารยทปรกษาการคนควาอสระทไดกรณาประสทธประสาทความร ความคด ใหคาปรกษา แนะนาและตรวจ ทานแกไขขอบกพรองตาง ๆ ทงดานเ นอหาสาระและการใชภาษาดวยความ เมตตากรณา อกทงการใหกาลงใจตงแตเรมศกษา ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสง

ผวจยขอกราบขอบพระคณ อาจารย ดร . อารยา หตนทะ ประธานกรรมการสอบการคนควาอสระ รองศาสตราจารยกญญรตน เวชชศาสตร กรรมการสอบการคนควาอสระ ทไดกรณาใหคาแนะนาและขอแกไขอนเปนประโยชน ทาใหการคนควาอสระฉบบนสมบรณยงขน

ผวจยขอกราบขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ชมสาย สวรรณชมภ รองศาสตราจารยจไรรตน ลกษณะศร ผชวยศาสตราจารย ดร .สมชาย สาเนยงงาม รองศาสตราจารยสวฒนา เลยมประวต อาจารย ดร . สมาล ลมประเสรฐ และอาจารยภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ทกทาน ทได ถายทอดวชา ความร ใหกาลงใจ ใหความชวยเหลอ ใหขอเสนอแนะทเปนประโยชนแกผวจยตลอดระยะเวลาในการศกษา

นอกจากนผวจยขอขอบพระคณ นายสาเนาว นาคพรณ ผอานวยการโรงเรยน และเพอนรวมงานโรงเรยนบานไทรทอง นายจานงค ยอดขา ผอานวยการสานกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษากาญจนบร เขต ๑ ทใหโอกาส ผวจยไดศกษา คนควาเพมพ นความร ดานภาษาไทย อกทงขอกราบขอบพระคณ คณจตพร ไชยทองศร นกเขยนผสรางสรรควรรณกรรมสาหรบเยาวชนและใหขอมลเพอการศกษา ขอขอบคณนายกฤษกรณ วงศสทธพศาล ทชวยตรวจทานเอกสาร

ผวจยขอขอบคณเพอนรวมอดมการณ สาขาวชาภาษาไทยเพอการพฒนาอาชพ ทคอยใหกาลงใจ และชวยเหลอตลอดระยะเวลาในการศกษา ขอขอบคณ คณเตอนใจ นลรตน ทชวยประสานงาน ขอขอบคณ นายสรเดช รงศรกนก และลก ๆ ทเปนกาลงใจ และตอสในยามททอแท ตลอดชวงชวตจนถงปจจบน สงทดงามทกอยางทเกดขนในชวตของผวจยนอกเหนอจากครอบครวแลว เกดขนดวยความรก การดแลเอาใจใส ใหกาลงใจ สงเสรมสนบสนนทกอยางของ พอ แม พ และนอง ๆ ผวจยของกราบขอบพระคณและขอบคณดวยความรกและความกตญ

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย………………………………………………………………………..… ง บทคดยอภาษาองกฤษ……………………………………………………………………..... จ กตตกรรมประกาศ…………………………………………………………………………... ฉ บทท ๑ บทนา……………………………………………………………………………..…. ๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา………………………………………… ๑ วตถประสงคของการศกษา……………………………………………………..... ๖ ขอบเขตของการศกษา………………………………………………………..….. ๖ วธดาเนนการศกษา……………………………………………………….….….. ๖ นยามศพทเฉพาะ………………………………………………………….….…. ๖ เอกสารและงานวจยทเกยวของ……………………………………………...…... ๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ……………………………………………………… ๘ ๒ เนอหาของสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา………………...... ๙ เนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรง……………………………………….…….. ๒๓ ความรเกยวกบวถชวตของคนอสาน……………….............................................. ๒๓ คานยม………………………………………………………………….…. ๕๑ วฒนธรรม…………………………………………………………….…… ๕๗ ประเพณ………………………………………………………………..….. ๖๓ ความเชอ…………………………………………………………………... ๗๒ เนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน……………………………………………….. ๘๒ ทรรศนะเกยวกบธรรมชาต…………………………………..………..…... ๘๒ ทรรศนะทมตอขาว……………………………………………………..…. ๘๓ ทรรศนะตออาชพ การทางาน……………………………………………… ๘๔ ทรรศนะตอการอยรวมกนในสงคม…………………………………….…. ๘๕

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา ทรรศนะตอการเลนการพนน………………………………………………. ๘๕ ๓ วเคราะหกลวธการเขยนและการใชภาษาในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว

และลมแลงเรงระบา………………………………………………………………..…. ๘๗ กลวธการเขยน……………………………………………………………......... ๘๗ การตงชอเรอง……………………………………………………………… ๘๗ การตงชอตอน……………………………………………………………... ๘๙ การเปดเรอง……………………………………………………….…….… ๙๕ การนาเสนอเรอง………………………………………………….……….. ๑๐๐ การปดเรอง…………………………………………………………….….. ๑๐๖ การใชภาษาและโวหารภาพพจน ………………………………………….…... ๑๑๒ การใชภาษา………………………………………………………..….…… ๑๑๒ การใชโวหาร………………………………………………….................... ๑๑๔ บรรยายโวหาร…………………………………………………………….. ๑๑๔ อธบายโวหาร…………………………………………………….……..…. ๑๑๕ พรรณนาโวหาร……………………………………………….………....... ๑๑๗ สาธกโวหาร……………………………………………………………..... ๑๑๘ เทศนาโวหาร……………………………………………………………… ๑๒๐ การใชภาพพจน………………………………………………….……………. ๑๒๑ อปมา…………………………………………………….………………… ๑๒๑ อปลกษณ…………………………………………………………….……. ๑๒๓ การเลยนเสยงธรรมชาต……………………………………………….…… ๑๒๔ การกลาวอางถง………………………………………………….………… ๑๒๗ บคลาธษฐาน หรอบคคลวต…………………………………….……….… ๑๒๘ ๔ วเคราะหคณคาของสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา………… ๑๓๐

คณคาดานคณธรรมจรยธรรม……………………………………………………. ๑๓๐

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

บทท หนา ความมนาใจเออเฟอเผอแผ………………………………………….…..…. ๑๓๑ ความรบผดชอบ………………………………………………………...…. ๑๓๒ ความขยนหมนเพยร…………………………………………………...….. ๑๓๓ ความซอสตย……………………………………………………….…..….. ๑๓๔ ความประหยด……………………………………………………..….....… ๑๓๔ ความพอเพยง……………………………………………………….…....... ๑๓๕ ความกตญ ……………………………………………………….……..... ๑๓๕ คณธรรมดานความร……………………………………………………………… ๑๓๖ คณคาดานความบนเทง…………………………………………………………... ๑๓๗

๕ บทสรปและขอเสนอแนะ…………………………………………………………….. ๑๓๘ สรปผลการศกษา……………………………………………………………….... ๑๓๘ ขอเสนอแนะ………………………………………………………………….…. ๑๔๒ บรรณานกรม……………………………………………………………………………..…. ๑๔๓ ภาคผนวก……………………………………………………………………………..…...... ๑๔๖ ประวตผวจย……………………………………………………………………………....… ๑๖๑

สำนกหอ

สมดกลาง

๑

บทท ๑ บทนา

๑. ความเปนมาและความสาคญของปญหา เยาวชนคออนาคตของชาต ทตองพฒนาเพอใหเปนผใหญทดในอนาคต ปจจยสาคญในการพฒนาเยาวชนใหมคณภาพชวตทดนอกจากอาหารทชวยสงเสรมใหมรางกายแขงแรงแลว ความรก การเอาใจใสดแลจากพอ แม คร อาจารยทคอยอบรมสงสอนยงชวยใหเยาวชนมสขภาพจ ตทสมบรณ อกปจจยหนงทมความสาคญยง คอการสงเสรมใหเยาวชนไดรบความรจากแหลงความรตาง ๆ ทหลากหลาย ทงจากการอานหนงสอเรยนในชนเรยน และการอานหนงสอเพอความบนเทง ตามความสนใจในเวลาวาง เยาวชนจงควรเลอกหนงสออานใหเหมาะสมกบวยและความตองการ ซงวรรณกรรมดงกลาวคอ วรรณกรรมเยาวชน

จนตนา ใบกาซย (๒๕๓๔ : ๒๒) ไดใหความหมายของวรรณกรรมสาหรบเยาวชนไว ดงน

วรรณกรรมสาหรบเยาวชน หมายถง หนงสอทจดทาขนเพอใหเดกใชในการฟง อาน และเรยนร ดวยเนอหาสาระทมงใหความร หรอความเพลดเพลน อยางใดอยางหน งหรอใหทงความรและ ความเพลดเพลนรวมกนไปในรปแบบ ทเรยกวาสาระบนเทง โดยใชวธเขยน การจดทาและรปเลมทเหมาะสมกบวย ความสนใจ และความสามารถในการอานของผอาน

นอกจากนนวรรณกรรมเยาวชนยงหมายถงหนงสอทเขยนขนใหเดกอานอยางเหมาะสมกบวยของเดก และเปนทสนใจของเดกวยตาง ๆ ตงแตวยกอนเขาโรงเรยนไปจนถงวยรน ซงเดกสามารถเลอกอานไดตามความพอใจโดยไมมการบงคบ (ปราณ เชยงทอง ๒๕๒๖: ๖ )

วรยะ สรสงห ( ๒๕๓๗:๘ ) ใหความหมายของวรรณกรรมเยาวชนไววา วรรณกรรมเยาวชน หมายถง วารสารและหนงสอทเขยนขนสาหรบเดกและจะตองเขยนใหเดกอานอยางเพลดเพลนดวยความสนใจ เพมพนความสามารถในการอาน และเขาใจภาษาจนเกดนสยรกการอานหนงสอ

จากคาจากดความของ วรรณกรรม เยาวชนทกลาวมาขางตน สรปไดวา วรรณกรรมเยาวชน คอ หนงสอทเขยนขนสาหรบเยาวชนโดยเฉพาะ มเนอหาเหมาะสมกบวยของผอานใหเลอกอานตามความสนใจ ทาใหผอานไดรบความรและความเพลดเพลน วรรณกรรมเยาวชนมสว น

สำนกหอ

สมดกลาง

๒

สาคญในการพฒนาเยาวชน ใหเปนกาลงสาคญของชาต ดงพระราชดารสตอนหนงของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทวา

หนงสอประเภททขาพเจาคดวาสาคญทสดอยางหนงคอหนงสอสาหรบเดก วยเดกเปนวย เรยนรเดก ๆ สวนใหญสนใจทจะทราบเรองราวตาง ๆ แปลก ๆใหม ๆ อยเสมอถาเรามหนงสอทมคณคาทง เนอหาและรปภาพใหเขาอาน ใหความรและความบนเทง เดก ๆ จะเตบโตขนเปนผใหญทสมบรณรอบรมธรรมประจาใจ มความรกบานเมอง มความปรารถนาจะทาแตประโยชนทควร

( สมาคมหองสมดแหงประเทศไทย ๒๕๑๙:๓)

นอกจากนนปราณ เชยงทอง (๒๕๒๖ :๕-๖) ไดกลาวถงความสาคญของวรรณกรรมเยาวชนไวดงน

เดกมโลกของเขาเองซงแตกตางจากโลกของผใหญโดยสนเชง โลกของเดกบรสทธแจมใส เตมไปดวยความสนกสนานรนเรงและไรเดยงสา โลกในความรสกนกคดของเดกนนกวางใหญไพศาล เตมไปดวยมตรภาพ ความซอบรสทธสะอาด ความเมตตากรณาและความดงาม วยเดกจงเปนวย ทควรไดรบอาหารใจและอาหารสมองใหเพยงพอเชนเดยวกบอาหารกาย เพอเดกจะไดเตบโตเปนผใหญทแขงแรงพรอมทงกาย และจตใจ อาหารใจทเดกตองการมากเปนเบองแรกก คอ ความรกและความเอาใจใส สวนอาหารสมองทเดกตองการคอ ของเลนประเภทเสรมสรางสตปญญา จนตนาการและวรรณกรรมหรอหนงสออานทดสาหรบเขาโดยเฉพาะ เพอเขาจะไดอานและศกษาความเปนไปเกยวกบโลก และชวตดวยตวของเขาเอง วรรณกรรมสาหรบเยาวชนจงเปนสงจาเปนมาก ทงนเพราะวรรณกรรมมบทบาทตอการพฒนาเดกใหเจรญ อานดวยความเพลดเพลน สนกสนาน อานสาคญยงในการสงเสรมการศกษา สงเสรมคนใหรจกศกษาหงอกงาม ทงดา นจตใจสตปญญาความร และความคดทาหนาทถายทอดความร ปลกฝงคณธรรม ใหความบนเทง ชวยหลอหลอมจตใจของเดกและเยาวชนใหเปนพลเมองดของชาต ระยะวยเดกเปนระยะเรมเรยนและวางรากฐานทาง จรยธรรมและคณธรรมตาง ๆ จาเปนตองใหเดกไดรบตวอยางทด วรรณกรรม สาหรบเยาวชนเปนสอในการใหประสบการณทดแกเดก หนงสออานสาคญยง ในการสงเสรมการศกษา สงเสรมคนใหรจกศกษาหาความรดวยตนเอง และม สวนชวยสงเสรมความกาวหนาของประเทศเปนอนมาก

นอกจากนวรรณกรรมเยาวชนยงมความสาคญอกหลายดาน เชน เปนสอในการรบรของเยาวชน เพราะเยาวชนเปนวยทอยากรอยากเหนสงทอยรอบตว สงหนงทจะชวยตอบสนองความอยากรอยากเหนของเยาวชนไดแกหนงสอวรรณกรรมสาหรบเยาวชน หนงสอประเภทนจะชวยใหเยาวชนไดรบความร ความคด เกดจนตนาการสรางสรร ค ลดพฤตกรรมทเสยงลง และสามารถปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมรอบตวได

สำนกหอ

สมดกลาง

๓

ลกษณะของวรรณกรรมเยาวชนทด ควรมโครงเรองไมซบซอน เนอเรองมความกระชบ เนอหาใหความรและแงคด มความเหมาะสมสอดคลองกบธรรมชาตและความตองการของเดก เมออานแลวใหความเพลดเพลน สนกสนาน สงเสรมจนตนาการ และใหค วามรทเหมาะสมกบวย ของเดก นอกจากนนภาษาทใชตองเปนภาษาทอานเขาใจงาย ไมตองตความ

วรรณกรรม เยาวชนทดตองมภาพประกอบทเหมาะสมและสอดคลองกบเนอหา ทาใหเดกไมรสกเบอหนายในการอาน อกทงรปเลมตองมขนาดกะทดรดเหมาะมอ กระดาษมคณภาพด ตวหนงสอมขนาดใหญเหมาะสมกบวยของเดก

วรยะ สรสงห (๒๗๓๗: ๑๓-๑๔ ) ไดแบงวรรณกรรมเยาวชนตามลกษณะของเนอหาไว ๓ ประเภท ดงน

๑. นวนยาย (Fiction) มจดมงหมายใ หความเพลดเพลนเปนสาคญ เขยนเปนรอยแกว หนงสอสาหรบเดกทเสนอในรปแบบของนวนยายนมอย ๒ ประเภทคอ

๑.๑ เสนอเปนเรองราว (story) ไดแก การเลาเรอง เลานทานมการบรรยายใหผอานเหนภาพพจน

๑.๒ เสนอเปนละคร (Play) สาหรบใชแสดงบนเวท ใชฉาก บทเจรจาและทาทางของ ผแสดงเปนสอเพอความเขาใจ

๒. สารคด (Non – Fiction) ใหความรและขอเทจจรงเปนสาคญ หนงสอสารคดเหมาะกบเดกทกวย ทงนขนอยกบผเขยนวาจะเขยนสารคดใหเหมาะกบเดกวยใด

๓. รอยกรอง (Verse) เปนการเสนอเรองราวดวยคา คลองจองตามประเภทฉนทลกษณตาง ๆ สามารถแบงไดเปน ๒ ประเภท คอ

๓.๑ บทรอยกรองสาหรบเดก (Nursery Rhymes)

๓.๒ บทรอยกรองสาหรบวยรน ( Poety for young Reader)

จากขอความขางตนสรปวา วรรณกรรมแตละประเภทมจดมงหมายทแตกตางกน วรรณกรรมทม จดมงหมายเนนใหความเพลดเพลน จดเปนวรรณกรรมประเภทบนเทงคด สวนวรรณกรรมทมจดมงหมายเพอใหเยาวชนไดมความร แสดงขอเทจจรง และทศนะของผเขยน แตแฝงดวยความเพลดเพลน จดอยในประเภทสารคด โดยสารคดนอกจากใหความรแลวยงชวย

สำนกหอ

สมดกลาง

๔

เสรมสรางประสบการณชวต ใหประโยชนในดานการดาเนนชวต ดงท วรยะ สรสงห (๒๕๔๗ :๑๑๗-๑๒๓) ไดกลาวคานยามของสารคดและการเขยนวรรณกรรมสาหรบเยาวชนวา

สารคด เปนหนงสอทอานแลวใหความร ความเพลดเพลน สารคดตองมงใหความรผอา นเปนหลก สวนความบนเทง ความสนกสนาน ขบขน เปนเรองรอง แตสารคดทตรงใจผอานทงหลายนอกจากใหความรในดานนนๆ แลว ยงใหความบนเทงหรอความขบขนอกดวย

การเขยนสารคดสาหรบเดก ตองเปนเรองทใหความร ใหประโยชน หรอขอคดทจะนาไปใชใน ชวตประจาวนไดหรอมฉะนน กใหคตพจนเปนสาระสาคญ สารคดตองเนนทความถกตองตามขอเทจจรงเปนเรองทสรางสรรคประสบการณและทกษะของเดก ภาษาทใชเหมาะสมกบวย และถกตองตามหลกการใชภาษา

นอกจากนควรมภาพหรอเหตการณทนาตนเตนประกอบเนอหา เพอชวยใหผอา นเกดความเขาใจเนอเรองยงขน และยงเปนการเราความสนใจของผอานอกดวย

จากคานยามดงกลาวขางตนสรปไดวาสารคดตองมเนอหาทมงใหความรแกผอานเปนหลกโดยความรนนอาจเปนความรเกยวกบวฒนธรรม ประเพณ วถชวตหรอความรหลาย ๆ ดานผสมผสานกนกได แตความรดงกลาวตองมความถกตอง และสอดคลองกบวยของผอาน โดยเฉพาะสารคดสาหรบเยาวชนตองมเนอหาความร ทเยาวชนสนใจ สามารถนาไปประยกตใชการดาเนนชวตได นอกจากนนสารคดทดตองมกลวธการนาเสนอทชวนตดตาม ตลอดจนมการใชภาษาทเหมาะสมและสอดคลองกบเนอหา ซงลกษณะดงกลาวขางตน ปรากฏในสารคด เยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา

สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแล งเรงระบา แตงโดยจตพร แพงทองด ซงเกดและเตบโตในภาคอสาน ตอมาภายหลงไดเขามาศกษาตอและทางานในกรงเทพ ฯ เปนระยะเวลานาน และ วนหนงผแตงเกดความรสกคดถงถนกาเนดของตนเอง จงเรยบเรยงหนงสอ โสกไผใบขาวขน ดงขอความในบทนาวา

หนงสอเลมนจงเรมตนขนจากความคด ถงบาน วถชวตความงดงามของชาวอสาน ทผกพนอยกบธรรมชาตการหาอย หากน ไทพนอง เครอญาต และความเอออาทรขาวคอหวใจ คนอสานถอวาขาวเปนสงสาคญทสด มนคออาหาร ของมคา และวถชวตในปจจบน วนเวลาและความเจรญนาพาความงามเหลานนจากไป หากสองสงขางตนกไมอาจทารายภาพ อนงดงามทแจมชดอยในหวใจ ภาพทถกถายทอดผานเดกนอยวยซนทเกดมาทามกลาง “โสกไผใบขาว

ในโสกไผใบขาว จตพร แพงทองด ไดเสนอภาพวถชวตของคนอสาน ในฤดทานาทผนแผนดนฉาชน และหลงจากนนกเขาสฤดแลง ทคนอสานตองดาเนนชวตอยดวยความยากลาบาก แต

สำนกหอ

สมดกลาง

๕

คนอสานกดาเนนชวตไดอยางมความสข จตพร แพงทองด จงไดถายทอดวถชวตของคนอสาน ไวในสารคดเรองตอมา คอ ลมแลงเรงระบาซงสะทอนวถชวตของคนอสานอกบรรยากาศหนง

จตพร แพงทองด นาเสนอวถชวตของคนอสานผานสารคดจาน วน ๒ เลม คอ โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา โดยเลาประสบการณตางๆ ทไดพบเหนผานตวละคร คอ คาดว สารคดทง ๒ เรอง ไดรบความนยมจากผอานและไดรบการตพมพถง ๒ ครง และเรองลมแลงเรงระบา ยงไดรบรางวลชมเชยจากงานสปดาหหนงสอแหงชาต ประจาปพทธศกราช ๒๕๕๓ อกดวย

ดวยเหตทสารคดเยาวชนมสวนสาคญในการสรางอนาคตของชาตดงทไดกลาวไปแลวขางตน ผศกษาจงสนใจทจะวเคราะห สารคด เยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ในฐานะทเปน สารคด สาหรบเยาวชน ทใหคณคาในการดาเนนชวต มเนอหาการนาเสนอทใหความร สอดแทรกความบนเทง สะทอนภาพการดาเนนชวตของคนอสานไดอยางชดเจนทงในดาน การประกอบอาชพ โดยอาศยธรรมชาตในการดาเนนชวต เชน ก ารปลกขาวตามฤดกาล การทาเครองมอจบปลา เชน ลอบ ไซ ดกปลาบรเวณท เรยกวา “ทาม ” * การดาเนนชวตแบบพงพาสงแวดลอมทมอยตามธรรมชาต ไดแก อาหารทไดจากพชและสตว อกทงพชสมนไพรตาง ๆ การเลยงไหม การทอผา ดานวฒนธรรมและป ระเพณ เชน พธบญเผวส การอยไฟ งานบญขาวจ ประเพณแหดอกไม ประเพณกนดอง การทาพาขวญ **การแตงกายขอ งผไท การทา กนจอบ การทาบญสงใหคนตาย ทเรยกวา “เมง ” *** การละเลนของเดก เชน เตย ดานความเช อ เชน พธไหวตาแฮก ไหวเจาป ภตผ เชน ผเปา การทาธงในบญเผวส ซงคนอสานเชอวาตายไปจะไดเกาะหางธงขนสวรรค นอกจากนนสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ยงมนทานปรมปราทผใหญเลาใหเดก ๆ ฟง ทงผอานยงไดเรยนรภาษาถนอสานผานก ารอานสารคด ทง ๒ เรองนอกดวย

จากทกลาวมาแลวขางตนจะเหนไดวา สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบาเปนสารคดทเปรยบเสมอนภาพสะทอนทกสงทหลอหลอมเปนคนอสาน จงนบเปนสารคดทม

* บรเวณทลมมนาทวมในฤดฝน ๕-๖ เดอน จะมสภาพชนแฉะ มแองหรอหนองนาอยตรงกลาง รอบ ๆ เปนปาไผ ชาวอสานจะกนพนทสวนน เปนทสาธารณะใหทกคนใชประโยชนรวมกน และชวยกนรกษา นอกจากนนทามหรอปาทามถอเปนแหลงอนบาลสตวนา ** พานทใชสาหรบทาพธบายศรสขวญ ททาจากใบตองมวนเปนหลอดซอนกนหลายชน ดวยความประณต ตรงกลางเปนกรวยยอดแหลมตงอย *** เตยงไมมเสาสดาน สาหรบวางและแขวนสงของซงผทาบญจะสงใหคนตาย

สำนกหอ

สมดกลาง

๖

คณคานาศกษาเปนอยางยง ทาใหคนอสานไดระลกถงความทรงจา อนนาประทบใจในอดต ไมลมรากเหงาของตนเอง ทาใหเกดความรกและความภมใจในทองถนของตนทถงแมผนดนจะแหงแลงในบางฤด ขาดแคลนอาหารและสงอานวยความสะดวกสบายในการดาเนนชวตแตแผนดนอสานกรารวยนาใจ รารวยวฒนธรรม ประเพณทนายกยองและสมควรอนรกษไว สวนเยาวชนในภาคอน ๆ เมอไดศกษาสารคดทง ๒ เรองดงกลาวกจะไดเหนวถชวต ความคด ความเชอ ของคนอสานอนทาใหเกดความเขาใจและเกดทศนคตทดตอคนอสานซงเปนคนสวนใหญของประเทศไดดยงขน

๒. วตถประสงคของการศกษา ๑. วเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ในดานเนอหา

๒. วเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ในดานกลวธการเขยน

๓. วเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ในดานคณคา

๓. ขอบเขตของการศกษา ศกษาสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และ ลมแลงเรงระบา ผลงานขอ งจตพร

แพงทองด ฉบบพมพครงท ๒ พทธศกราช ๒๕๕๓

๔. วธดาเนนการศกษา ๑. กาหน ดความเปนมาและความสาคญของปญหาพรอมทงวตถประสงค ขอบเขตการศกษาและวธการศกษาวเคราะห

๒. ศกษา หนงสอ เอกสาร สารนพนธและวทยานพนธทเกยวของกบสารคด และวรรณกรรมสาหรบเยาวชน

๓. ศกษาวเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ตามวตถประสงคทกาหนดไว

๔. สรปผลการศกษา และนาเสนอผลงานในรปแบบของการคนควาอสระ

๕. นยามศพทเฉพาะ สารคดเยาวชน หมายถง หนงสอเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ซงเปนสารคดเยาวชนสาหรบผอานอายระหวาง ๑๔ – ๑๘ ป

สำนกหอ

สมดกลาง

๗

๖. เอกสารและงานวจยทเกยวของ จากการศกษาพบวา มผศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของดงน

สรางค แพรกทอง (๒๕๓๕) เรยบเรยงวทยานพนธ เรอง “วเคราะหวรรณกรรมเยาวชนของ มาลา คาจนทร” การศกษาพบวา วรรณกรรมเยาวชนของ มาลา คาจนทร ๖ เรอง มเนอหาเดนทางดานจรยธรรม สะทอนเกยวกบความสมพนธระหวางมนษย เชน ความรก ความเมตตากรณา ความสามคค ความกตญ ความเสยสละ ความมานะบากบน ความเคารพผอน และคณสมบตทสรางสรรคคณภาพชวตมนษย ไดแก ความใฝรและความกระตอรอรน ผแตงดาเนนเรองโดยใหตวละครตอสตออปสรรค ไมยอทอ พฤตกรรมตวละครเปนพฤตกรรมทเขาใจงายมขอคดสอนใจ สามารถกระตนความคดและชวยกลอมเกลาจตใจของเยาวชน

กอบกาญจน ภญโญมารค (๒๕๓๙) เรยบเรยงสารนพนธ เรอง “การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมเยาวชนเรองเมอคณตาคณยายยงเดก เดกบานสวน และลกชาวนา” ผลการศกษาพบวา วรรณกรรมเยาวชนทง ๓ เลม ใชภาษาดงดดความสนใจของผอานใหอานเนอเรองจนจบ มการใชสานวนและสภาษต ทาใหเขาใจเนอหาไดงายยงขน มการใชโวหารทาใหเกดภาพในใจ และการบรรยายฉากทชดเจน อกทงมศลปะในการสรางอารมณขน นอกจากนยงสะทอนภาพการดาเนนชวตของคนไทยในอดต

ลลตา สตวรรณ (๒๕๔๐) เรยบเรยงสารนพนธเรอง “วเคราะหวรรณกรรมเยาวชนของวาวแพร” การศกษาพบวา วรรณกรรมของวาวแพรมโครงเรองไมซบซอน เขาใจงาย เปนเรองของการปลกฝงคณธรรมแกเยาวชน โดยสรางตวละครเดกใหเชอฟงคาสงสอนของผใหญ การใชภาษาสวนใหญเปนคาซอนและคาซา โวหารทใชสวนใหญ เปนบรรยายโวหารรวมทงใชภาพพจนตาง ๆ มการใหความร และความบนเทง

ปรางทพย กมพลาศร (๒๕๔๖) เรยบเรยงวทยานพนธ เรอง “ลลาการใชภาษาในสารคดเดก” การศกษาพบวา มการแบงเนอหาออกเปน ๖ ประเภท ไดแก สตว พช บคคล สงของ สถานท และทวไป ใชกลวธการนาเสนอแบบมตวละคร และไมมตวละคร มการใชคา ไดแก คามลทเปนคางาย คาซอนทมเสยงสมผส และไมมเสยงสมผส คาซา คากรยาแสดงอาการ คากรยาแสดงสภาพ คากรยาแสดงประสบการณ คาพเศษณ คาเลยนเสยง คาบอกส แ ละคาศพทเฉพาะ และประโยคแบบความรวม ทเปนประโยคบอกเลา ประโยคคาถาม และประโยคขอรอง อกทงพบการใชโวหารบรรยายโวหาร การใชภาพพจนแบบอปมา เนอหาประกอบดวย สวนนาเรอง เนอเรอง และ สรปเรอง นบเปนสารคดทใชภาษาไดอยางเหมาะสม

สำนกหอ

สมดกลาง

๘

๗. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑. ทาใหทราบเนอหาของสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา

๒.ทาใหทราบกลวธการเขยนสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา

๓. ทาใหไดทราบการใชภาษาในการ เขยนสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ทงการใชสานวน โวหาร และภาพพจน

๔. ทาใหเหนคณคาสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ดานความรและขอคด

๕. เพอเผยแพรสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ใหแพรหลาย

๖. เพอเปนแนวทางในการศกษาสารคดเยาวชนเรองทสนใจ

สำนกหอ

สมดกลาง

๙

บทท ๒

เนอหาของสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา

สารคดเปนงานเขยนหรอวรรณกรรมทผเขยนมเจตนาท จะเสนอสาระทเปนจรงตามขอเทจจรงและเหตการณทปรากฏ เพอใหผอานไดรบความร ความคด ความกระจาง (จไรรตน ลกษณะศรและคณะ ๒๕๔๘: ๑๐๕) โดยสามารถแบงเนอหาออกเปน ๒ สวน คอ เนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรง ซงเปนขอมลทนามาจากประสบการณ ความร หรอการคนควา และเนอหาทเปนทรรศนะหรอขอคดเหนของผเขยน กลาวไดวา สารคดนนควรมเนอหาทงสองสวนจงจะถอวาเปน สารคดทดและมคณคา

ในการศกษาเนอหาในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา พบวาผเขยนไดลาดบเรองราว ไดอยางสอดคลองเกยวเนองกนไปตามลาดบ ปฏทน โดยในแตละเรองม การแบงเนอหาเปนตอน ๆ เรอง โสกไผใบขาว มเนอหา จานวน ๓๕ ตอน ดงน

ฝนใหม ผเขยนกลาวถงเหตการณ เวลาเชา ในฤดฝน แมพาคาดวไปเกบเหดทปาโคกคาผง ซงมพชผกและเหดตาง ๆ มาก เมอเกบเหดไดพอสมควรจงกลบบาน ระหวางทางพบคนในหมบาน มาสารวจทองนาและเตรยมหวานกลาเพอปกดาและกอนนากลาไปปกดาจะมประเพณเลยงบาน

เลยงบาน ผเขยนกลาวถงประเพณเลยงบานทตองทากอนลงมอปกดาขาวในนา เลยงบานเปนพธกรรมไหวเจาปหรอบรรพบรษผหกรางถางพง และสรางหมบาน เมอตายไปกยงหวง คอยดแลลกหลาน และชาวบานในหมบาน ชาวบานจงตงศาลใหอย ดงนนกอนดานาจงมการไหวเพอ เสยงทายไกขวญ และกนตมไกเพอความเปนมงคล

ตาแฮก

ผเขยนบรรยายถงพธไหวตาแฮกหรอผนาเพอใหชวยดแลรกษาคมครองผนนาใหมความอดมสมบรณ การไหวตาแฮก เจาของนาจะนาสงของไปไหวในนา นอกจากการไหวตา แฮกแลว ยงนาดอกไม เทยนไปวางบนจอมปลวกทมขนาดใหญบรเวณทนา เพอใหชวยดแลทองนาอกดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐ ตกกลา คนในหมบานของคาดวมการเลอกพนธขาวทเหมาะสาหรบการปลกในนาทาม เพราะนาทามเปนนาทตองใชนามาก แตการหวานกลาจะเลอกหวานนาโคก ซงเปนทส งมนานอย พนท สวนใหญของหมบานเปนแองกระทะ จงตองเลอกหวานในทสงกอน แลวจงนาไปปกดาในทลม

ดอกบานคา ผเขยนอธบายขนตอนการนงขาวและการทาซบหนอไม การปรงอาหารของคนอสาน ทขาดไมได คอ ปลารา คานมการไหว ผเรอน หรอผบรรพบรษ ตาจงใหคาดวไปขอดอกบานคาบานยายไค และไดยนคนพดถงครอบครวปานางทองวากนสาม คาดวไมเชอเพราะคดวาคนบานนเปนคนใจด งดงามเหมอนกบดอกบานคาทมสสดสวยหลากส

ผบาวบานนา ผเขยนกลาวถงการไถนาของนาชาย เมอหยดพ กนาชายนาควายไปกนหญาบรเวณทมหญาเขยวสด เมอวางจากงานในนา นาชายจะชวยตา พอและแมทาไรยาสบ และการหาอาหาร ในฤดฝนในหนองนามปลาและสตวอน ๆ มากมาย พวกเดก ๆ จงหามาเปนอาหาร

ไปโรงเรยน คนอสานตนนอนตอนเชา เพราะเสยงปลกของไก ทกคนตางทาหนาทของตน พอและ นาชายแบกคนไถ ไลควายไปทงนา คาดวชวยแมเตรยมอาหาร และไปใสบาตรกอนไปโรงเรยน จากนนจงไปรออวรไปโรงเรยนดวยกน อวรแตงตวเสรจกสายแลว ทงสองจงพากนวง ระหวางทางพบเพอนขจกรยานมา อวร จงซอนทาย ไป คาดวจงตองวงไปคนเดยวถงโรงเรยนกไดยน เสยง เพลงชาตแลว

ไตเฮอนนอย วนนแมทาอาหารจากปลาตองทหลานชายเอามาให ตกคาเจาโคตรแตละตระกลจะไหว ผพอเฒาหรอผบรรพบรษ เพราะเปนวนพระ ตาบอกวาผชายเมอแตงงานแลวกจะไปนบถอผทา งฝายเมย ทกคนในตระกลจะเชอฟงคาสงของเจาโคตร คาสงของเจาโคตรเปรยบเหมอนกฎหมายของหมบานทปกครองกนเอง

ไปนา ในวนหยดพวกเดก ๆ ตางดใจทไดเดนทางไปนา ทเถยงนาพบอายทดแกวปนจกรยานเพอไปซอผาลไถนาทรานเจกอา แตเดมคนในหมบานจะตเหลกทาผาลไถนาใชกนเอง แตปจจบนม

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑ ขาย ทกคนจงเลอกทจะซอแทน อาหารมอเชาวนนแมนาปลาทหาไดจากทองนามาปรงเปนอาหารใหทกคนไดกนอยางมความสข

ฝนตกรน การบรรยายธรรมชาตขณะทฝนตกพรา ๆ ทกคนอยทเถยงนา วว ควายกาลงเลมหญา พชายออกไปนอกเถยงนาทาใหคาดวและนองชายเปนหวง จงเฝามองไปททองนาพบ ตา พอ นาชายและแมกาลงดานาอยกลางสายฝน คาดวสงสารพอ แม นาชาย และตาทตองทางานหนก

เจาผดอกเกษแกว เสยงเพลงจากอายเคนวดรองราในการลงแขกดานา ของแมใหญทองพาทโคกคาผง โดยมคนในหมบานมาชวยกนดานาทกคนแบงหนาทกนทา แมใหญทองพาเลยงลาบเนอวว และขนมลอดชอง ซงหากนยากนอกจากในงานบญ ระหวางการลงแขกดานามการโตตอบกลอนลา ทฝายชายฝากถงฝายหญง

ขกระตาย ผเขยนบรรยายสภาพทองนาหลงปกดาขาว ตนขาวยงไมแ ขงแรงตองดแลใหนา และไมเขาไปเหยยบยา ในชวงนทกบานดานาเสรจหมดแลวจงพาวว ควายไปกนหญาบรเวณทองนาทหางจากตนขาวทปลก และพากนไปหาอาหารททาม ระหวางทางพบกระตายตวหนงจงชวยกนลอมจบ แตไมสามารถจบไดเพราะคาดวกลวมนตายจงใชวธตะครบ กระตายหนลอดได และจบไดเพยงขกระตายเทานน

นาแกง ฝนตกทงวน ทงคนในชวงเขาพรรษา ทาใหนาหลากทวมทงนาและขาวเปนสขาวไปทว ทกคนตนแตเชาเพอทาหนาทของตนเอง พวกเดก ๆ ไปโรงเรยน นาชายไปหาปลาททาม ซงเปนแหลงเพาะพนธสตวนาทสาคญของหมบาน พอตกคาทกคนตางเสยใจเมอรขาวบกสตกนาแกงตาย

แนวกน ผเขยนกลาวถงการเจรญเตบโตของตนขาวกอนออกรวง วนนแมเกบเทาหรอสาหราย ซงเปนพชสเขยว ลอยเปนสายอยใตนามาปรงอาหาร พชายและนองชายใหนาชายสอนทาเบด เพอไปตกปลา คาดวอยากไปดวยแตนาชายบอกวาเปนงานของผชาย คาดวจงไปชวยแมทาลาบเทา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒

ใสเบด ตอนเยนหลงเลกเรยน พชายและนองชายไปใสเบดททองนา คาดวขอตามไปดวย คาดวสงเกตเหนวาผนนาของตา ตนขาวงามมาก เนองจากนาทไหลมาจากปาไผ ซงเปนปาทชาวบานใช ปลดทกข เพราะชาวบานไมมสวม จงพากนมาปลดทกขทปาไผแหงน คาดวถอกระบอกสาหรบใสไสเดอน ทใชสาหรบเกยวเบดลอเปนเหยอใหปลากน

ขาวตมแดก การทาบญขาวประดบดน และการทาบญขาวสาก เปนการอทศสวนกศลใหเปรต อกทงเปนการเฉลมฉลองตนขาวทงอกงาม โดยชาวบานเตรยมอาหาร ขาวตม ขนมไปถวายพระ และทาใสหอวางตามพนดนใหเปรตกน สงสาคญในการทาบญคอการทาขาวตมแดก* ซงคนในหมบานจะชวยกนทา

กบกนเดอน คานหลงกนอาหาร คาดวนาหนงสอมาอานทนอกชาน ตอมาดวงจนทรทสวางคอย ๆ มด เสยงคนยงปน ตกะละมง ตปบ ดงไปทว นาชายจงชวนใหไปเคาะตนไม ครเดยวดวงจนทรกสวาง คาดวเกดความสงสย แมจงเลานทานซงเปนเรองชายยากจนคนหนง นาเปลอกตนไมไปชวยชวตสตว สดทายดวงจนทรแยงเอาไป กบจงอาสาคดจะกลนดวงจนทร แตเมอเขาใกลดวงจนทรกมเสยงตเกราะ เคาะไม กบตกใจไมสามารถเอายามาคนไดจนทกวนน สรภญญะ ชวงเวลาเขาพรรษา ชาวบานไปวด ฟงเทศน ฟงธรรม สวดมนตจาศลในเวลาเยน หลงจากพระเทศนจบลง พวกสาว ๆ ซงนงเปนแถวขางหนายกพานด อกไมขนมาถอ จากนนรองเปนตนเสยง ในเรองกลาวถงนางมทรตามหากญหา ชาล แมใหญคนหนงบอกวานคอการรองสรภญญะ

หมวกขนกระตาย ผเขยนบรรยายลกษณะพานหมากและวธการกนหมาก วนนลงทดคานมาเยยมตา พรอมกบนาแหนมเนอกระตายมาฝากตา คาดวไดหมวกขนกระตายเปนของฝาก เมอลงทดคานคยธระ

* ขาวตมททาจากการนาเอาสงทเหลอจากขาวตมอน ๆ มาตา(แดก)รวมกน แลวใสกลวยสก มะพราว และนาตาลปบ ตาจนเปนเนอเดยวกน

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓ เสรจกกลบนาหนองหญามา คาดวนาหมวกขนกระตายไปอวดทกคน อวรเกดความอจฉาจงจบหมวกโยนทง หมาทนอนอยใกล ๆ คาบหมวกไปกด

ผหลอก นาชายไปชวยลงทดคานตดปอ ขากลบไดเกบใบหมานอยมาดวย หมานอยมลกษณะเหมอนใบพลแตมขนาดเลกกวา ขนสนาตาล คานแมทาหมานอยเปนอาหารจงใหคาดวไปซอ ผงชรสทรานเจกอา ขากลบเดนมาพรอมกบอบง เมอถงบานตางแยก กน ครตอมาไดยนเสยง อบง รองเสยงดง จงไปดพบวาอบงถกผซงอายหวนทาหลอกไวบนตนมะเฟอง จนขวญเสย

หนงเขาบาน ผเขยน กลาวถง ในหมบานมหนงกลางแปลง เปนหนงขายยาของบรษทโอสถสภา เตกเฮงหย เขามาในหมบาน พวกเดก ๆ และหนมสาวเมอกนขาวแลวตางรบพากนไปทลานวดเพอรอดหนงทนท

คนแปลกหนา ทวดมงานบญแจกขาวออกพรรษา ชาวบานตางทาขาวเมาไปทาบญ ตอนเชาทวด มเสยงหมอลาสลบกบเสยงประกาศเชญชวนใหคนไปทาบญ ทกคนในงานแตงกายอยางสวยงาม คาดวเหนชายหนมแปลกหนาแตงกายดมาจากกรงเทพฯ แอบมองเออยวาด จงรสกสงสารอายทดแกวทรกเออยวาดอย

หลว

เมอถงฤดหนาวขาวในนาเปนสเหลอง และจะเกยวไดในเดอนสบเอด หลงเลกเรยน เดก ๆ พากนไปตดหลวไวสาหรบเปนฟนทโสกไผทายหมบาน หลว คอ ไมไผทแหงตายอยใน กอ ทกคนจะเลอกตดเฉพาะตนทตายแลวเทานน เดก ๆ ไดรบคาชมจากตาวาเปนเดกดรจกคด

โสกไผ ผเขยนบรรยายสภาพแวดลอมเวลาเยน ขณะททกคนพาวว ควาย ผานทงนาขาวกลบเขาหมบาน คาดวกบนองชายตอนฝงวว ควายไปกเถยงกนไปเรองการเปนเจาของ อขาวโหมน ตาบอกวาเปนพนองกนตองรกกน จงใหทงสองคน ชวยกนดแล อขาวโหมน เมอเดนถงโสกไผซงเปนทางเขาหมบาน ทมลกษณะเปนทางนาเซาะผานสทองนา เมอกลบมาถง บานได ขาว เออยวาดหายไป คนในหมบานชวยกนตามหาและพบเออยวาดทโสกไผ

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔

ราวง วดจะมงานบญกฐน ชาวบานจงประชมเพอหาหมอลาทจะมาแสดง หนมสาวกจะชวยกนหาเงนเขาวดโดยมราวงการกศล และการจดสอยดาว ชาวบานชวยกนเตรยมงาน บนศาลาวดหนมสาวชวยกนทาสลากสอยดาว ปนรางวลใหญเปนรถจกรยาน เมอทาสลากเสรจเรยบรอย เสยงกลองดงขนหนมสาวโคงกนออกไปราอยางสวยงาม

ทาลาน ผเขยนบรรยายลกษณะขาวทสามารถเกบเกยวได จงตองมการทาลานสาหรบนวดขาว นาชายทาลานนวดขาวใกล ๆ กบตนกะบก ตากบนาชาย เทขควายสดลงไปผสมนาแลวเหยยบใหเขากนตรงกลางลาน และใชไมทาลานปาดใหเสมอกน ตากทงใหแหงกจะไดลาดนวดขาวทเรยบตง ตาบอกวาควายกนหญา มลของมนจะมเสนใย เมอนามาผสมจะตดกนเปนแผน เมอทาลานเสรจแลวพอกบนาชายกจะมานอนเถยงนา แมงมน อากาศหนาวเยนแตทกคนยงคงกมหนาเกยวขาวในนา คาดวตามไปนาและชวยเกยวขาว หากพบแมงมนกจะวงไลจบ นามายางเปนอาหาร พกกลางวนแมนาปลาท หาไดมาทากอยปลาซว พชายรบกอกองไฟยางแมงมนทนท นอกจากนยงมสมตาใหกนกนอยางเอรดอรอยอกดวย

นอนนา คาดวบรรยายลกษณะการนอนเถยงนาในเวลากลางดก นาชายนาหนและงทหาไดมายาง คาดวและนองชายจงออกมานงดวย เสยงหมาหอนดงขน ผใหญเคยบอกวาหมามตาทพยมองเหนผ นาชายจงบอกวาเปนเสยงรองของหมาจงจอก เนอทยางสก นาชายตดแบงเปนชน ๆ ใหเดก ๆ กนและใหเขานอน

หาบขาว ผเขยนบรรยายสภาพทองนาในเวลาเยนในหมบาน ชาวนาหาบฟอนขาวไปยงลานนวด คาดว พชาย และนองชายไปชวยนาชายขนฟอนขาวในทองนาดวย ระหวางนนอายคาแปงเดนหาบไมคนเหลากบพวงดอกพะยอมมา คาดวอยากไดแตไมกลาขอและคดอยากไปเกบเอง เมอถงลานคาดวพบวาตาทาลอมขาว ไวสงเปนกอง เมอไดกองหนงตาจะนาใบคนและใบเกลดลนไปเสยบไว ซงหมายถง การคานนเอง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕

สายแนน อากาศทหนาวจด ทกคนตองอยในเรอนดานใน พวกเดก ๆ ตางรบทาการบานเพราะวนรงขนแมจะพาไปนอนนา วนนลงไกรมาบอกใหตาไปสขอเออยวาด ตาบอกวาอายทดแกวมฐานะยากจนผใหญเพมคงไมยกลกสาวให และวาคนเปนเนอคกนแลวอยางไรกตองไดพบกน อายทดแกวบวชเรยนแลว ตาจงใหผใหญฝายอายทดแกวไปสขอเอง

ตะขาบกด บรเวณลานนวดขาวเตมไปดวยกองฟาง นาชายกบแมเมอวางจากงานกจะปลกผกและเกบฝายไวสาหรบตาหก เดก ๆ จงพากนชวยแมและนาชาย เมอถงเวลานวดขาว ตาทาพธปลงขาว กอนทจะฟาดขาวลงลาน เวลาเยนหลงกนขาวแลวทกคนออกไปฟาดขาวตอ เดก ๆ ออกไปวงเลนรอบกองฟาง คาดวถกตะขาบกด ทกคนหยดฟาดขาวพาคาดวกลบเขาบาน คนในหมบานเปนหวงและชวยกนดแล

ขาวขนเลา เมอฟาดขาวหมดแลว จะกวาดขาวมากองรวมกน เมลดขาวทยงเหล อตดอยกบเศษฟางพวกเดก ๆ ชวยกนใชไมตใหเมลดขาวรวง จากนนนาไปฝดเมลดทลบทง ฟางขาวกจะทาเปนลอม โดยใชหลกไมปกไวใหวว ควายกน พวกเดก ๆชวยพอกบนาชายทาลอมฟางจนเสรจ และรอวนนาขาวขนเลา

พวดอกตาง ทกคนพาวว ควายไปเลยง ในสภาพอาก าศทแหงแลงหนาวเยน ในเวลากลางคนทกคนออกมานงผงไฟเพอใหรางกายอบอน ผใหญพดถงการสขอเออยวาด ทผใหญเพมเตะขนหมากของเฒาแกทเจาโคตรอายทดแกวจดมา ตาพดวาผใหญเพมคงอยากใหลกไดคนทมฐานะทดเทยมกน ลงเทยมจงบอกกบนาชายวาใหหาคนทฐานะเสมอกน ไมตองไปเออมเดดพวดอกตางหรอดอกฟา

คแขง ผเขยนบรรยายถงทองนาหลงเกยวขาวจะมตอซงขาวเตมไปทวบรเวณทกวางไกล พวกเดก ๆ พากนหาเกบผกและขดปในทองนาเพอนาไปกนเปนอาหาร ทกคนสนทนาถงเรองบอบาดาล ทนายชางจากหนวยพฒนาชนบท สรางใหชาวบานมนาใชในหนาแลง คานเรอนพอใหญเพมมการตมไกและลาบไกเลยงแขกทเปนพวกนายชาง อวรมาชวนคาดวไปดนายชาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๖

ตกแตนใบโศก ผเขยนกลาวถงขนตอนการทาดอกไมจากหลอดพลาสตกของปานงลกของยายไค บานของยายไคปลกผกไวหลายอยาง คาดวจงมาขอเกบเปนประจา เชน ถวพ ขณะทเกบถวพพบตกแตนตวใหญตวหนงจงจบไปใหเพอน ๆ ด พชายบอกวามนคอแมงทะนไน หรอตกแตนใบโศก เปนแมลงทออกหากนในเวลากลางคน บางคนเชอวาเปนตกแตนผ จงรบนาไปปลอยทนท

สารคดเยาวชนเรอง ลมแลงเรงระบา ของจตพร แพงทองด เปนผลงานเลมทสองทไดรบรางวลชมเชยจากการประกวดหนงสอสาหรบเดกในงานสปดาหหนงสอแหงชาต ประจาป ๒๕๕๓ ไดแบงเนอหาออกเปนตอนๆ รวม ๓๖ ตอน โดยแตละตอนมเนอหา ดงน ดอกภผาภพน ผเขยนกลาวถงลกษณะการทาไรยาสบททาควบคไปกบการปลกผก พวกเดก ๆ ชวยพอแมรดนาผกทปลกไว เมอรดนาเสรจจงชวนกนไปเกบดอกภผาภพนหรองวแดง ฝกเมอแกจดจะแตกเปนปยนน ลาตนมหนามแหลม ดอกตมมสชมพเมอบานจะมกลบดอกสแดง พวกเดกๆ นากลบดอกสแดงมาตดเลบเลน

ลงขวง ในหมบานเวลาใกลคา ทกคนจะมานงลอมกองไฟเพอผงไฟและทางานไปดวย แมแยกปยฝาย ดดฝายใหเปนปย เพอทาเปนหลอดปยฝายและทาใหเปนเสนดาย แมบอกวาผหญงตอง ทอผา เลยงไหมเปนถาทาไมเปนจะไมมใครตองการใหเปนสะใภ เว ลาตอมาอายสวยพาเพอนตางหมบานมาเทยวเลน เพอนของอายสวยเปาแคนเกง ตาบอกวาเสยงแคนคอเสยงสวรรค เพราะมความไพเราะกวาดนตรชนดอน

บญขาวจ ผเขยนกลาวถงขนตอนการทาขาวจ เรมตงแตการนงขาว การไลความรอน และการเกบขาวใสกระตบ นามาปนเปนกอนกลม ๆ ทาเกลอยางใหเหลองราดดวยไขหรอนาตาลออย ขาวจจากนาตาลออยมรสชาตอรอยหากนยาก แตการทาบญตองเลอกสงทดทสดไปทาบญ บานไหนไมมนาตาลออยกจะนาขาวจททาไขหรอเกลอไปถวายพระ

กดจ ผเขยนกลาวถงธรรมชาตยามเชา พวกเดก ๆ พากนเดนขามทงนาเพอไปขดหากดจ กดจเปนแมลงเปลอกแขง ตวเลก สดา ทองและขาลาย มเขาเลก ๆ บนหว อาศยในกองขวว ขควาย กดจท

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๗ อาศยในกองขควายจะมขนาดใหญกวาตวทอาศยในกองขวว เมอเดก ๆ หากดจไดมากพอจงเกบดอกคาฝอยกลบมาเปนอาหารดวย

อยไฟ หลงเลกเรยนเดก ๆ เดนกลบบานผานตนโพธในวด ทกคนรวาไมทคาตนโพธนนหมายถงการคาเพอใหอายยนยาวไมเจบปวย เมอมาถงบานรขาวเออยหวางกาลงจะ คลอดลก จงไปชวยเกบใบเปลา เตรยมไวสาหรบตมนา หลงคลอดเอ อยหวางตองอยไฟ ดวยการนอนบนไมสองแผนขางเตาไฟ และอาบนารอนตมใบเปลา กนขาวจกบเกลอ กนนารอนจากหมอดน

นาหนองหญามา ผเขยนกลาวถงความงามสองขางทาง ขณะทเกวยนแลนผานไปทางนาหนองหญา มา ทมพนธไมตาง ๆ มากมาย พวกเดก ๆ พากนตนเต นกบธรรมชาตสองขางทาง จงขอใหนาชายหยดเกวยนเมอพบตนมะไฟซงหอยเปนพวงอยเตมตนบรเวณขางทาง แมบอกวาทบานลงทดคานกมเมอไปถงจงคอยไปเกบ งแมซอย ผเขยนกลาวถงเถยงนาของลงทดคาน มตนผลไมหลายอยางอยใกล ๆ พวกเดก ๆ พากนไปเกบผลไมในปา พบงตวหนง นองชายของคาดวตมน ตาย ลกลงทดคานบอกวา งชนดนมชอวา งแมซอย เปนงทชวยเหลอกน เมอตวใดตาย ดวยสญชาตญาณของ พวกมนจะมาทนท ทกคนจงรบพากนกลบโดยเรว

ขฝน ตอนสายหลงจากกนขาวแลว ทกคนชวยกนกวาดขวว ขควายเพอนาไปใสในนา ตาบอกวาขวว ขควาย หรอขฝ นมประโยชน ทาใหดนดไมกระดางเหมอนกบ ปยเคม เมอใสขฝ นแลวกจะทาการไถคลกเคลาใหเขากบดน ขาวทปลกกจะเจรญงอกงาม พวกเดก ๆ จงชวยกนขนขฝ นอยางแขงขน ทาธง คาดวนาอาหารไปถวายเพลทวด บนศาลาวด มการทาธงหรอธงเพอเตรยม งานบญเผวส คาดวลองฝกทาและสามารถทาไดอยางสวยงาม การทาบญเผวสถอเปนงานบญอนยงใหญ ทกคนจงชวยกนอยางเตมท หลงจากพระฉนเพลเรยบรอยแลว พระใหขนมไขคาดวหนงชน คาดวจงรบกลบบานเพอนาขนมไปใหตา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๘ แหเผวส

ศาลาวดประดบประดาดวยดอกไม กระดาษแกว และธง อยางสวยงาม เมอถงพธกลาวอญเชญเผวสเขาเมองจบ ทกคนลกขนตงขบวนแห ฟอนราไปกบเสยงกลอง ดานหนาสดของขบวนจะเปนเสลยงพระพทธรป และตามดวยเสลยงของพระ คนทแบกเสลยงจะเตนไปตา มจงหวะกลองอยางสนกสนาน ชาวบานคนอน ๆ เดนถอผาเผวสตามแถวของขบวนแห เมอมองไปขางหลงผนผานนยาวสดลกหลกตา

เอาบญ งานบญเผวสมการถวายเมง หรอการอทศสวนกศลใหผตาย โดยจะตงไวทวดหนงคนเพอฉลองกอนถวายพระ ใครจะรวมอนโมทนากบเจาของเ มงกนามารวมได ในวดหนมสาวแตงตวสวยงามเดนกนเปนกลม ๆ คนสวนใหญจะนงคอยหนาเวทหมอลา นอกจากหมอลาในวดยงมการสอยดาว การทาบญ

กนจอบ การทาบญเผวส แตละหมบานจะรวมกนเปนเจาภาพ มการ เรยไร เงนทาบญและตงเปนกนหลอน * ใครจะทาดวยกได และ ไมกาหนดเวลาในการถวาย สวนการถวายจตปจจย พระทขนธรรมมาสเทศน คนในหมบานมเจตนาจะถวายเฉพาะพระทขนเทศนเทานนเรยกวา กนจอบ คนทนากนจอบไปถวายจงตองคอยดวาใชพระหรอเณรทตนตงใจนามาถวายเทานน

แกงแขนง ผเขยนกลาวถงการเตรยมปลกเรอนใหม และการหาอาหารของชาวบานททาม ทามเปนแหลงนาแหงเดยวทเหลอใหคนในหมบานใช บรเวณโดยรอบหมบานมกอไผทชาวบานอาศยปาไผในการปลดทกข ปาไผบางแหงเปนแหลงอาหารทพวกเดกๆ พากนไปหาหนอไม และแขนงทแตกออกมา นามาเปนอาหาร ยากนปลง ผเขยนบรรยายการเตรยมหกทอผา และการยอมเสนดายทเออยพวเตรยมทอผาไวสาหรบพธแตงงาน คาดวเดนมาคยดวยและไดยนวทยกาลงเลนเรอง ยากนปลง ทกลาวถงลกชายแตงงาน

* เปนการทาบญทเปดโอกาสใหคนอนรวมทาดวย เพราะผทาบญจะแหมาถวายแกพระโดยไมมกาหนดการ

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๙ กบหญงทแมไมเหนดวย ตอมานางใหยากนปลง ยาตายลง วนเผาศพไมมใครแบกโลงไดน อกจากนาง ทกคนจงรวานางเปนคนฆายาจงเผานางไปพรอมกบโลงศพ

ลากะปอม ผเขยนกลาวถงการดาเนนชวตของคนอสานในการเกบอาหารเพอปองกนมดไมใหมากนอาหาร และการออกลากงกามาเปนอาหารของพวกเดก ๆ ดวย การใชเครองมอในการลา สตวบางชนด ตวนาเกลยดแตเมอนามาปงเปนอาหารแลวมรสชาตอรอย เชน กงกา ตกแก

ผไท เวลาเชาอากาศหนาวเยน ปานางทอง คาดวและอบงเดนทางไปขายของทอาเภอ โรง สขาว และโรงเลอยไม คาดวขายกบไดเงนสบบาท จงขออนญาตปานางทองเดนเลนในตลาดพบแมใหญคนหน งแตงตวแปลกไปจากคนในหมบาน คอใสผาซนมดหมตดชายลางสแดงดา เสอแขนกระบอก ไมมปก รอบคอกนดวยผาสแดง ผมยาวเกลาสง และใสตมหหนา วงใหญ

นายชาง ผเขยนกลาวถงลกษณะอากาศทรอนอบอาวในตอนหวคา และรขาววาอายทดแกวเอามดไปฟน นายชาง ทกคนจงไปทบานผใหญเพม คนพดวาอายทดแกวถอมดจะไปฟนนายชาง แตนายชางและลกนองเหนกอนจงไมเปนอนตราย ผใหญเพมถามนายชางจะเอาเรองหรอไม ฝาย เจาโคตรของอายทดแกวขอรองไมใหเอาโทษถงตารวจ และขอโทษแทนอายทดแกว เรองจงยตลง

ผเปา พวกเดกๆ ออกหาจบตวแมงกนนในเวลากลางคน แมงกนนเปนแมลงปกแขงสนาตาลแดง มนจะออกไขไวในดนใตโคนตนไม เมอตวโตจงบนมากดกนใบไม ตนไมทมนชอบกนคอ มะขาม เดก ๆ ทกคนไดแมงกนนแลว จงพากนกลบบานเดนผานกลางทงนาเหนแ สงไฟวบวาบ คดวาเปนผเปาพากนวงหน แตเมอมาถงเรอนจงรวาเปนพอใหญคนหนงแก ไปปลดทกขและสบยาไปดวย

แมงแคง

ผเขยนบรรยายการปลกปอของชาวบาน ซงนยมปลกในหนาแลงหลงจากมการไถพรวนดนเรยบรอยแลว พวกเดก ๆ พากนหาเกบผก แมจ งชวนไปจบแมงแคง ทใกลไรปอ แมงชนดน ลาตวแบนมลายสดาแดงสลบกน ตวออนของแมงแคงทลอกคราบเมอนาไปคว หรอทาปนจะมรสชาตมนอรอย ปหนงชาวบานจะจบแมงแคงกนเปนอาหารไดเพยงครงเดยว

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๐ กนดอง พธแตงงานของคนอสาน มการเตรยมพาขวญ สงของ ในพาขวญสอถงความเปนมงคล เชน ดอกรกกบดอกสามพนป หมายถง ใหรกกนยนยาว ใบคนคอความคาคน และใบยอหมายถงผคนเยนเยอ เมอขบวนเจาบาวมาถงฝายเจาสาวตกนารดเทา และผานการกนประต เมอเรมพธฝายเจาโคตร* ของทงสองฝายเปดหอขนหมากนบเงนสนสอด โปรยถวงา จากนนพอใหญคนหนงทาพธสขวญดวยการสวด และการผกขอมอรบขวญ

เดกเลยงวว ในหนาแลงทกบานจะพาวว ควายทมอยไปเลยงรวมกนตามทองทงทมหญา เจาของ วว ควาย จะนาวว ควายของตนมาเขาฝงรวม เพอนากลบเขาหมบานอก ครงในเวลาเยน เมอมาถงทองนาจงปลอยใหพวกมนเลมกนหญา ทกคนจงนงฟงเพลงหมอลา และเลนกนอยางมความสข เลนเตย เดก ๆพาฝงววไปเลยงซงตองระวงไมใหมนเขาไปกนใบมนสาปะหลงทชาวบานปลกไว เพราะอาจตายได แตวนนพวกเดก ๆ ตอนฝงววขนโคกไปเลยงในทงโลง และปลอยใหววเลมหญา พวกเดกๆ จงชวนกนเลนเตยในทองนา มการแบงขางออกเปนสองฝาย เลนกนจนใกลคาจงตอนวว ควาย กลบบาน

กนขาวปา วนนคนในหมบาน นมนตพระสงฆ ไปฉนเพลทสระนานอกหมบาน บางคนมาถงกอนเพอมาหากง หอย ป ปลาไวทาอาหาร อาหารทกอยางถกปรงและนาไปถวายพระสงฆเมอถงเวลาฉนเพล หลงจากนน ทกคนกกนขาวดวยกน การกนขาวปาครงนนอกจากชาวบานจะชวยกนลอกผกตบชวา จอก แหน แลวยงทาใหพระสงฆทอยแตในวดไดออกมาฉนขาวนอกวดอกดวย เนอสวรรค ผเขยนกลาวถงการทอผาเพอเกบไวสาหรบนามาตดสวมใสภายหลง คาดวจงไปเลนกบเพอน ๆทบานปานางนน และกลบขนเรอนจนคาไมทนเวลากนขาวเยน ซงทกคนกนกนหมดแลว ดวยความหว คาดว จงรองไห นาชายจงนาเนอทยงไมแหงดมายางใหกน คาดวกนเนอยางอย างเอรดอรอย

* คาเรยกญาตผใหญ ผซงถอวาเปนผปกครองสงสดในแตละสายตระกล

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๑ ตกนากน ผเขยนกลาวถงการสานกระตบขาว ถา สาหรบ ใชในบานจะสานใบใหญเปนลวดลายธรรมดา แตถาใสขาวไปวดจะสานใบเลกกวา และมลวดลายยกดอกสวยงาม คาดวลางโองเสรจจงไปตกนาทบอนาทายหมบาน พบอายสงเดนลดทงนาไปไว ๆ ทาใหนกถ งคานนทาของชาวบานเรองเออยบวไลแอบคบผชาย

แญงคง ผใหญพดกนวาพวกนายชางกลบไปหมดแลว สวนอายทดแกวกไดภรรยาทอาเภอ เสลภม หลงจากหนไปจากหมบาน คาดวไปบานอวรกบเพอน ๆ เพอไปดพของอวรอกคนทมาจากกรงเทพฯ โดยหวงวา อาจจะไดของฝาก คนมารวมกนอยมากเพราะตนเตนเมอลกหลานกลบมา เออยวาดเดนแญงคง* ไมทกทายใคร กลายเปนคนหยง คาดวกลบเรอนโดยไดมนแกวเปนของฝาก

แหดอกไม วนสงกรานตคนในหมบานทานาหอมไปสรงนาพระ คนหนมสาวพากนแหดอกไมเขาวด การแหดอกไมสมยกอน คอการเกบดอกไมในปาเพอนามาบชาพระ ในปจจบนการแหดอกไมเปลยนมาเปนการออกไปเลนนาสงกรานตในหมบานตาง ๆ ทศาลาวดเมอพระสวด มนตจบผคนทยอยกนไปสรงนาพทธรปทประดษฐานอยขางลาง

นางเอกหมอลา นาสะใภของคาดวซงเปนภรรยาของนาชายคนโต เปนนางเอกหมอลามาเทยวบานพรอมกบคณะหมอลา คาดวอยากเปนหมอลา จงถามเออยคนหนง ทาอยางไรเสยงจงไพเราะ จะไดเปนนางเอกหมอลา เออยคนนนบอกวาตองเลยขไกโป กบอกอยางรองนาคางทตกกลางดกมากน คาดวนกในใจวาจะลองทาวธทสองด

เตนโชว คานทบานของคาดวคกคก ตามความสขทลกชายมาเยยม คณะหมอลาตงวทยเทปเพอซอมการ เตนโชว คณะหมอลาของนาชายเปนหมอลาหมหรอหมอลาเรองตอกลอน กอนแสดงจะตองมการเตนโชวหนาเวท คาดวจงไดฝกซอมเตนไปกบคณะหมอลา คนตอมาคณะหมอลาแตงตวใหคาดวสวยกวาทกวน เมอถงเวลาเตนโชวมคนมาเฝาดมาก คาดวอายจนไมกลาเตน * แญง – มอง, คง – รางกาย ในทนหมายถงเดนโดยคอยมองความสวยงามของรางกาย

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๒ โคกโกง นาชายเลาเรองปาโคกโกงให เดก ๆ ฟง และ นากลวยไมสขาว มาเปนของฝากใหกบคาดว คาดวจงนาไปแขวนไวชายคา ครตอมามคนมาเรยกตาใหไปดอายแหลทนอนเลนแลวหลบไป ทกคนรบลงจากเรอนตามไป และรวาอายแหลไปตดไมในปาโคกโกงโดยไมไดขออนญาต จงตองมการขอขมา

ลกสาวหลา คาดวใสบาตรทกเชา วนนพบพระรปหนง คออายสงทมาบวชเงยบ ๆ คนในหมบานพดกนวาอายสงบวชเพราะหนเออยบวไล เมอกลบถงบานเหนคนมงดการตอนวว คาดวจงขนเรอนเพอเตรยมขาวหอไปกนเมอไปเลยงวว นาสาวตนนอนใชใหคาดวไปตกนาใหอาบ และไปขนมะเฟองมาให คาดวตนเตนกลวไมทนตอนววไปกบฝง

เลนบาว คาดวกลบจากเลยงววในตอนเยนพบพวกเดก ๆ ในหมบานกาลงเลน นาเตา ป ปลา จงไปชวยแมทาอาหารมอเยน นาสาวเรยกใชใหชวยงาน เมอถงเวลาอาหารเยน นาสาวบอกวาจะมผชายมาคยทเรอนใหเตรยมขนนา และใหอยในเรอน

ดอกไมหาย

คาดวตนนอนแตเชาไปดกจกจนกบเพอน ๆ จกจนทหาไดนามาทาปน และคดวาคนนจะพากนไปหาเขยดอก จงขนเรอนเพอไปรดนากลวยไมทอยชายคา แตวา กลวยไมดอกสขาวนวลนนไดหายไปแลว

ครทว หลงจากกนขาวเยนแลว ตาไปเรอนบานปานางทองคยกนเรองอายสวยทไปยงเกยวกบเออยบวไล นาสาวใหคาดวชวยซกผาและบอกวาเมอกลบมาอกจะซอของมาฝาก พรอมกบเลาเรองคนทมาคยดวยเมอคนน คาดวจงรวา กลวยไมหายไปไหน

ตนดอกเผง ผเขยนบรรยายลกษณะคางพลทปลกไวบรเวณชานเรอน ของคนในหมบาน และคานคาดว ไปเกบพลทบานอบง และรวาบานของอบงม การทาตนดอกเผ งเพอนาไปถวายพระทวด ตนดอกเผงทาจากไมไผผาซกมดดวยตอกเปนรปสามเหลยมสาหรบใสของ และแผนขผง เสนฝาย

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๓ ไวสาหรบ ใหพระทาเทยนใชเอง เปนการทาบญทไมกาหนดเวลาสามารถทาใหกบญาตผลวงลบเวลาใดกได

อขาวโหมน ผเขยนบรรยายชวงเวลาใกลคาทกครวเรอนตางหงหาอาหารในมอเยน พอรงเชาคาดวกบอวรเตรยมปนโตไปวดเหนคนแปลกหนาคยกบตา แตกไมรวาเปนใคร เมอกลบมาเตรยมหอขาวเพอไปเลยงวว แมบอกวาววเหลอเพยงสามตว เพราะตาไดขายอขาวโหมนกบลกวว ไป เพอนาเงนให นาสาวเปนคารถกลบกรงเทพฯ คาดวเสยใจมากจงออกวงตามไปทายหมบาน แตกไมพบอขาวโหมนกบลกของมน

จากสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว ไดแบงเนอหาเปนตอน ๆ จานวน ๓๕ ตอน โดยเรองยอแตละตอนกลาวถงวถชวตคนอสานในชวงฤดการทานา ซงมการดาเนนชวตโดยพงพาอาศยธรรมชาตทมอยในทองถน

สาหรบสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา น จดเปนหนงสอประเภทสารคดทสามารถแบงเนอหาออกเปน ๒ สวน คอ เนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรงและ เนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน ดงน

๑. เนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรง เนอหาในสวนทเปนความรหรอขอเทจจรงในสารคดควรเปนเนอหาทใหความร ความคดแกผอานและควรเปนเรองทคนสวนใหญสนใจและทนสมยหรออาจเปนเรองในอดตทผคนละเลย แตผเขยนเหนวานาจะหยบยกมาเ ขยนในแงมมใหม โดยอาจเปนเรองเกยวกบ วถชวต วฒนธรรม ประเพณ ความเชอ คานยมของคนในสงคม ตลอดจนเหตการณปจจบนทเปลยนแปลง ไปตามยคสมย ทงนขอมลทนามาเขยนนนจะตองเปนเรองจรง ไมใชเรองทแตงขนจากจนตนาการ

ในสารคดเยาวชนเรอ งโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบาน เนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรง สามารถแบงออกไดเปน ๕ ประเภท ดงน

๑.๑ ความรเกยวกบวถชวตของคนอสาน วถชวต ตามความหมายของพจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน (๒๕๔๒ : ๑๐๗๕) หมายถง ทางดาเนนชวต เชน วถชวตชาวบาน

ประสทธ กาพยกลอน (๒๕๑๘ : ๓๖) ใหความหมายคาวา วถชวต หมายถง แนวทางหรอสงทประพฤตปฏบตกนในกลมชนทวไป

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๔ จากคาจากดความของวถชวตทกลาวมาขางตน สรปไดวา วถชวต คอ สภาพของสงคมทวไป ทมการดาเนนชวตไปในแนวทางเดยวกน หรอเหมอนกน

สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา สะทอนวถชวตของคน ภาคอสานทอยในทองถน ในดานอาชพ ความเปนอย อาหารการกน การรกษาโรค การละเลน เชน

การกนอาหาร คนอสานมการดาเนนชวตทเรยบงาย ในดาน อาหารการกน คนอส านมกกนพชผกและสตวทกชนดทมอยตามธรรมชาตในทองถน ซงตามปกตจะมเนอปลา หรอเนอววเนอควาย แตสงทเปนอาหารหลก แตละมอไดแก ผก อาหาร อสานสวนใหญ มรสชาตเผด เคม เปรยว สวนเครองปรงทขาดไมได คอ ปลารา และผงชรส

จากสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏการกนอาหารของคนอสาน ดงรายละเอยดตอไปน

อาหารประเภทเนอสตว เนอสตวทกนเปนอาหารเปนเนอสตวทหาไดจากธรรมชาต ในทองถน เชน กง หอย ป ปลา ทอาศยอยในทองนา สตวครงบกครงนา สตวเลอยคลาน และแมลงตาง ๆ สวนเนอไก เนอวว และเนอควาย คนอสานถอวาเปนอาหารมอพเศษ อาหารทไดจากเนอสตวพอจาแนกได ดงรายละเอยดตอไปน

อาหารจาพวก กง หอย ป ปลา กง หอย ป ปลา เปนอาหารทหากนไดงายมมากในทองนาตามธรรมชาต ครอบครวของคาดวสามารถหา ป และปลาเปนอาหารไดจากทองนา ดงตวอยาง

ปลา ปลาเปนสตวนาทหาไดงายมมากในทองถน คนอสานสามารถหาปลาเพอนามาประกอบอาหารไดหลายชนดในชวงฤดกาลทานา เชน ปลาหมอ ปลาซว และปลาอน ๆ ดงตวอยาง

หลงจากไ ถแปรแลวตองคราดนาเพอใหกอนดนแตก ดนกบนาผสมเขากนกลายเปนขโคลนเละ ๆ ปลาตวเลกตวนอยพากนดดตวขนมาหายใจคาดวกบพชาย และนองชายกระโจนลงไปแยงกนเกบอยางสนกสนาน มปลาขาว (ตะเพยน ) ปลาหมอ ปลาซว ปลาซอนตวไมใหญ ปลาหลดลนมอจบยากมาก สวนปลากระเดด (กระด) ทดดขโคลนอยแตบๆ นนมมากทสด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๘๙)

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๕ ปลาตาง ๆ ทหาไดในทองนา สวนใหญเปนปลาตวเล ก ๆ แมของคาดวจงนาปลาตวเลกๆ เหลานนมาปรงเปนอาหารทเรยกวา เอาะปลา คนอสานมวธการทาเอาะปลา ดงตวอยาง

แมเอาหมอแกงเกา ๆ ตงบนกอนเสาเหน อกองไฟ ใสนาลงไป นดหนอย ใสปลาเลกปลานอย นาปลารา เกลอ พรกโขลก ผงชรส และบอกใหคาดวเดนไปเดกผกอต (แมงลก ) ทขนเองขางเถยงนามาให แมเอาลงแกวงลางในครนา แลววางโปะลงไป จากนนจงปดฝ า ครเดย วนากเดอดเสยงดงออบ ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๙๐)

นอกจากการทาเอาะปลาทนยมใชปลาตวเลก ๆ แลว คนอสานยงนาปลาซว ซงเปนปลาขนาดเลกอาศยอยในทองนา มาปรงเปนกอยปลา ดงตวอยาง

แมนาปลาซวมาลางนาใหสะอาด จากนนจงใสลงในครกทมพรกสดตา เหยาะนาปลารา ขาวคว ใบผกบว (ใบตนหอม) ผงชรส ปาดมะกอกปาสกใสลงไปทงเมลด แลวตาเบา ๆ พอใหเขากน เมอไดทแลวจงตกใสจาน เปนกอยปลาซว แมแบงสวนหนงไปควใหสกเพอใหเดก ๆ กน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๙๐)

ป

ปเปนสตวไมมกระดกสนหลง มกระดองแขงหมตว คนอสานกนปเปนอาหาร โดยนาปทหาไดจากทองนามาปรงเปนอาหาร ดงตวอยาง

ลกปนาสนาตาล กระดองยงไมแขงมากนก จงบางใสจนแทบมองเหนเนอขางใน เวลากนนาชายจะแกะเพอแยกกระดองกบตว คลกใสนาตาบกหง แลวเอาเขาปากทงทมนยงดนกระแดว ๆ อยอยางนน นาวาเนอของมนหวานดนก อายเคนดพชายไดกนบาง แตคาดวยงไมเคยชม แมบอกวารอใหโตเสยกอน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๙๐)

หอย หอยเปนสตวนาไมมกระดกสนหลง มเปลอกแขงหมตว คนอสานนยมกนหอยเปนอาหาร โดยนาหอยทหาไดมาปรงเพอเพมรสชาตใหมความอรอยยงขนดวย ดงตวอยาง

กอยหอยปงนจะแกะเอาแตเนอสวนหวทมสขาว ๆ มาหนใหเปนชน ๆ แลวจงปรงใหเคม เผด อายหวนกบพวกเพอน ๆ พากนวงไปกมเอารงมดแดงบนตนไมมาให เพอใสเปนสม หรอเพอใหมรสเปรยว พอตกใสจานจงเหนตวมดแดงทตายแลวปะปนอยในนน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๒๒๐)

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๖ อาหารจาพวกสตวครงบกครงนา สตวครงบกครงนา หมายถง สตวทอาศยอยไดทงบนบกและในนา คนอสานมการเลอกและนาสตวจาพวกครงบกครงนามาปรงอาหาร เชน ฮวก * นามาทาหมก เขยดนามาปง เปนตน ดงตวอยาง

แมปงเขยดโดยเขยไฟในเตาใหเปนถานแดง ๆ แลวเอาเขยดอโมทใสไมหนบดวยการพบขาใหแนบลาตวขนยางไฟ แลวจงตาแจวดวยการเดดพรกสดสหาเมดลงในครก ใสเกลอเลกนอย ตาพอแหลก ตกขนมาเหยาะนาปลารา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๒)

อาหารจาพวกสตวเลอยคลาน สตวเลอยคลานอาศยอยตามธรรมชาตบรเวณปา หรอทองนาทอยใกลแหลงนา เชน ง กงกา คนอสานนาง และกงกามากนเปนอาหาร โดยมวธการทาอาหารตางๆ ดงรายละเอยด ตอไปน

กะปอม กะปอม หรอกงกาเปนสตวเลอยคลาน ลาตวมเกลด หางยาว สวนใหญอาศยอยบนตนไม ชอบกนแมลงเปนอาหาร คนอสานนากะปอมมากนเปนอาหาร โดยมวธการทาใหสกอยางทพชายของคาดวนากะปอมมาทากอย ดงตวอยาง

การทากอยกะปอมทเคยเหน พชายทานนจะกอไฟเผาทงตวจนสกแลวจงเอามอรดหนงเปนสะเกดเลก ๆ ออกจนเหลอแคเนอขาว ๆ จากนนสบใหละเอยด แลวเอาลงตาในครกสบมะมวงเปนเสน ๆ ใสลงไปดวยเพอใหสม แตถาไมมมะมวงจะใสมดแดงกได

( ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๓๔ )

หน หนเปนสตวเลยงลกดวยนม อาศยอยตามบานเรอนและในถนธรรมชาต เชน ทองนา เพราะหนจะกนเมลดพช ไดแกขาวเปนอาหาร คนอสานจงนาหนทจบไดบรเวณทองนามากนเปนอาหาร ดงตวอยาง

กลางดกคนหนง คาดวรสกตวตนเพราะไดยนเสยงไฟกนเนอไมแตกดงเปรยะ ๆ กบไดยนเสยงคนพดคนกน เมอลมตาตนขนมาจงรวาพวกตนสามคนไมไดนอนทบาน แตเบยดกนอย

* ลกออดหรอลกกบตวเลก ๆ ลกษณะตวสดา มหาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๗

ในตบฟางขาวขางลานนวดขาว เมอคลานออกมากเหนนาชายกาลงยางหนตวใหญ มนถกผาท องใสไมคบอยเหนอกองไฟใหนามนหยดลงถานแดง ๆ ดงฉ ๆ อยตลอดเวลา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๒๔๕)

ง งเปนสตวเลอยคลานมพษ และอาจเปนอนตรายแกคนโดยทวไป คนอสานกนงเปนอาหาร งทคนอสานเลอกกนไดแก งสง ซงมนชอบอาศยอยบรเวณทรกตามปาและทองนา เมอจบงไดจะนามายางเพอใหสก ดงตวอยาง

นาชายกาลงยางหนตวใหญ มนถกผาทองใสไมคบอยเหนอ กองไฟใหนามนหยดลงถานแดงๆ ดงฉๆ อยตลอดเวลา สวนอายคาแปงนนพลกหบยางงสงทลอกหนงคบใสไมไผขดไปโคงมา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๒๔๕)

อาหารจาพวกแมลงตาง ๆ คนอสานกนแมลงตาง ๆ ทหาไดในทองถนนามาปรงอาหาร เชน ทากอย ปน แกง และนาพรก แมลงทนยมนามาปรงอาหารไดแก แมงระงา แมงขาวสาร แมงตบเตา แมงเหนยง แหงด (แมงกองแขน) แมงดา เปนตน ดงตวอยาง

ตามตะบง* นาทมนาขง บางทโชคดอาจไดแมงดามาปงใหหอมแลวตาใสพรกเปนแจวแมงดา คาดวกเคยชอนแมงตาง ๆ เหลานนอยบอย ๆ พอหลงเลกเรยน อวร อนวล อบง และคาดวชอบพากนถอสวงกบของไปทตะบงนาทายหมบาน บางทกไดฮวกกบ ตวใหญ ๆ ท มหางและขามาใหแมทาหมก ถาชอนไดแมงระงามาก ๆ แมจะทากอย คอตาทงสด ๆ ใสพรก นาปลารา ใสสมอาจเปนมะมวง หรอมะนาว และใบผกบว สวนแมงอน ๆ นนจะทาแกง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๖๒)

แมงคาม แมงคามหรอดวง คอแมลงชนดหนงมสนาตาล ปก และลาตวแขง ตวผจะมเขายาวโคง ชอบกนใบครามและหนอไมเปนอาหาร พวกเดก ๆ นยมนามาเลนขวดกน แตคนอสานถอวาเปนอาหารทมรสชาตอรอย ดงตวอยาง

* นาทกนเปนคนดนเลก ๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๘

แมงคามนมสนาตาลแดง ปก และลาตวแขง เวลาคาดวถกตว มนตองผงกหว ขยบแขนขาและชอบรองเสยงดงเอยดอาด ๆ แมงคามมขายาวโคง เฉพาะในตวผ พวกเดกชายจงเอามาเลนชนกนบอย ๆ แตคาดววาจกนอรอยกวา

(โสกไผใบขาว ๕๕๓: ๙๔)

แมงมน

แมงมนเปนสตวจาพวกแมลง คลายตกแตนมปกสเขยวยาวกวาลาตว หวของมนเลกแหลม และมปากสแด ง คนอสานถอวาแมงมนเปนอาหารทมรสชาตอรอยกวาตกแตนทวไป ดงตวอยาง

แมงมนเปนของกนเลน พวกเดกนอยจดวยการเดดปกโยนเขากองไฟทมถานแดง ๆ แลวใชไมเขยออกมาเลย นาชายสอนวาหากไมทาอยางนนมนจะไหมจนกนไมได แมง (แมลง ) ชนดนรสชาตอรอยกวาตกแตนมาก คอ ม รสมน หากสงทวเศษยงไดแกกลนหอม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๔๐)

กดจ กดจหรอดวงมลสตว เปนแมลงชนดหนงมเปลอกแขงสดา คนอสานกนกดจเปนอาหารโดยมวธการเลอกกดจทกนเฉพาะมลสตว ไดแก มลวว และมลควาย ดงตวอยาง

กดจ หรอจดจ (ดวงมลสตว) นมอยหลายชนด ตวของมนมเปลอกแขงหมอย ถาหากตวเลก ปกดา แตทองกบขาลาย และมขาเลก ๆ บนหว เรยกวา “กดจหวาย ” สวนตวใหญขนมาขนาดปลายนวกอย มสดาสนทเรยกวา “กดจมม” ซงอรอยกนดกวาใคร

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๙)

แมงแคงคอ แมงแคงคอ คอแมลงชนดหนง ทอาศยอยตามยอดของตนคอ คนอสานใชเครองมอในการจบ คอตาขายไนลอนเยบเปนถงมดตดกบปลายไมไผ แลวนาแมงแคงคอมายางไฟ ตากบพรก ใสใบหอม ปรงรสกสามารถกนเปนอาหารทอรอย เรยกวา ปนแมงแคงคอ ดงตวอยาง

แมงแคงคอจไฟสกดแลวราวสบตววางอยในถวย คาดวจงชวยแกะปกทไหมไฟดาๆ ออก แมรดพรกซงเสยบไมยางไฟจนสกตลงใสในครก จากนนจงตา เมอแหลกดแลวเอาแมงแคงคอทคาดวแกะใหใสลงไปตาตอ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๗๒)

สำนกหอ

สมดกลาง

๒๙ แมงกนน

แมงกนนเปนแมลงชนดหนงทอาศยอยในรตามโคนตนไม มปกแขงสนาตาลแดง ออกหากนใบมะขามในเวลากลางคน คนอสานจงมวธการจบ โดยใชไมฟาดตนไม เพอใหแมงกนนทเกาะอยตกลงมา จากนนจงเกบใสถงนา แลวนามาควกบเกลอกนเปนอาหาร ดงตวอยาง

แมงกนนทไดในวนนจะควใสเกลอจนแหงสน ทแลวจงแบงกน แมงทควจนสกแลวสามารถเกบไวกนไดหลายวน บางทพวกเดกนอยกกนกบขาวเหนยวรอน ๆ เวลาเคยวกรอบ ๆ เคมอรอย และไมมน (มไขมน) มากจนทาใหวน (วน - เวยนหว) อยางการกน แมงเมา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๖๔)

แมงแคง แมงแคง คอแมลงชนดหนงอาศยอยในตนจก ตวออนม ลกษณะแบนบางคลายกระดาษ ตวมสดาและแดงสลบกน เมอลอกคราบหลาย ๆ ครงตวจะพองขน คนอสานนาม าควกนเปนอาหาร ดงตวอยาง

โตนางนคอแมงแคงทลอกคราบมาจนถงระยะเกอบสดทายตวมสขาว เมอควจนสกไขมนอยขางในจะมรสมน คาดวสงเกตเหนวา ยงตวของแมงแคงนพองขนเทาใด พวกมนกยงอรอยมากขนเทานน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ :๑๗๔)

จกจน จกจนเปนแมลงชนดหนงทมอายสน ในรอบปจะออกมาหากนเพยงครงเดยว มนจะสงเสยงรองพรอมกนในปา คนอสานนาจกจนมากนเปนอาหาร โดยถอวาการกนจกจนนนไมบาป เพราะจกจนเมอออกมาสงเสยงรองระยะหนงแลวกตองตายไป แมของคาดวจงนามา ทาปน ดงตวอยาง

การกนจกจนมกทาปน ใสนานอย ๆ ดวยการเดดปก เอาลงตาในครกทง เปนๆ หรอกนทงตวกบแจวกได แตคาดวยงไมเคยเหนใครนาไปแกงแมแตครงเดยว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ :๓๑๗)

นอกจากการกนอาหารจาพวกแม ลงตาง ๆ แลว มดยงเปนอาหารชนดหนงทคนอสานนยมนามาปรงอาหารเพอใหเกดรสเปรยว โดยทาลาบ หรอกอย จะนาไขมดแดง ตวมดแดง มาปรงรวมกน ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๐

แมจะใชเศษผาขรวฉกเปนเสนยาว ๆ ลงไปแกวงในครนา เพอแยกเอาเฉพาะตวมดแดงเพอเกยวตดผาขนมาต างหาก พวกแมเปง หรอ นางพญามด ซงมตวใหญสเขยวมปกกจะตดขนมาดวย ไขมดแดงทาอาหารไดสารพดชนด กอย หรอลาบกนดบ ๆ เวลาเคยวจะแตกดงกรบ ๆ อยในปาก แตคาดวชอบกนไขทปรงสก เพราะวามรสมนและหอมกวา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๑๘)

อาหารประเภทพชผก ผกเปนอาหารหลกในแตละมอ ทขาดไมไดในครอบครวของคนอสาน ซงผกตาง ๆ จะหาไดในทองถน และปลกไวกนเอง เชน ครอบครวของคาดว แมจะพาคาดวไปเกบผก ในปาหรอระหวางการเดนทางไปนา นาผกตาง ๆ มาทาเปนอาหาร ดงรายละเอยดตอไปน

อลอกอลาย อลอกอลาย เปนพชชนดหนงขนอยบรเวณปาในฤดฝน ลกษณะลาตน กลม ๆ คลายสายบว คนอสานนาลาตนออนทใบยงมวนอยมากนเปนอาหาร เชน แมของคา ดวจะเลอกเกบ ตนอลอกอลายทยงออน ๆ ใบยงไมกางออกมาทาออม โดยมวธการปรง ดงตวอยาง

เวลาแกงแมจะลอกเปลอกทงกอน แลวหนเปนทอน ๆ แกงใสเหด หรอแกงเฉพาะตวของมนเอง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕)

หนอไผสาง หนอไผสาง เปนหนอไมชนดหนงขนเองตามธรรมชาต คนอสานนยมนามาทาอาหารประเภทหนง ทเรยกวา ซบหนอไม ดงตวอยาง

หนอไผไดนาฝนจงอวบอวน แมใชเสยมสบเพยงหนอ เดยวกเอาไปทาแกงไดถงหมอใหญๆ มกอไผสางไพ (ไผลามะรวก) สองกอปลกอยใกล ๆ กน คาดวถามแมวาจะเอาหนอมนไปแกงดวยไหม แมบอกวาเอาไปดวย แตจะเผาไฟสาหรบนากลบบานเยนนเพอทาซบหนอไม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๔๕)

แมจะนาหนอไมทขดเปนเสน ๆ นลงตมในหมอนงหลงจากขาวสก เมอจดไดท จงเทนาขม ๆ ทง แลวบบนาออก เอาเฉพาะเนอใสลงไปในนาใบยานาง ผสมขาวเบอ ใหนาพอขลกขลก ตงไฟ ปรงรสดว ยนาปลารา พรก ใหเคมเผด เหยาะ ผงชรส ใสผกสะแงะ (ผกชไร ) บางครงแมหนใบขงสดลงผสมถาม แลวโรยหนาดวยงาขาวคว กนกบผกอยางเชน ยอดหรอผกกระถนอรอยเปนทสด

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๑

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๒)

แหน ผกโฮบเฮบ ผกพายใหญ ผกพายนอย

แหน ผกโฮบเฮบ ผกพายใหญ ผกพายนอย ผกดงกลาวเปนพชนา คนอสาน นาผกดงกลาวมาปรงเปนอาหาร ดงตวอยาง

แหนชนดนมสเขยวออกนาตาล มนแตกกงกานอยใตนาไดเหมอนตนไม คนในหมบานใชกนเปนผก นาชายชอบมวนเปนคา แลวเคยวดงกรวบ ๆ

ผกโฮบเฮบ (สนตะวา ) เวลาเกบตองดงขนมาทงกอเบา ๆ เพราะใบทหยก ๆ ยบยนนนเปราะหกงาย

ผกพายใหญ(กานจอง,ตาลปตรฤาษ) รปรางเหมอนใบพาย ตนใหญสงเทาตนขาว ถามนขนมากไปตาจะถอนทง แมบอกวาใหเอาเฉพาะกานทยงออน ใบมวนเขาจงด ขางในกานทเปนรปสามเหลยม นนมรเลก ๆ เหมอนฟองนาอยเตมไปหมด เวลาดงมยางสขาว ๆ ไหลออกมา รสชาตของมนขมเลกนอย แตกนกบสมตาไดอรอยมาก

ผกพายนอยนนกอเลก กานอวบนา ใบเลก เกบทงกอคอดงขนมาทงรากขาว ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๓๐)

เทา เทาหรอสาหรายเปนพชทขนอยในนา มสเขยวลกษณะเหมอนเสนผม ลอยเปนสายอยใตนาคนอสานนาเทามาทาลาบผสมกบเนอปลาทตมสกจากนาปลารา มาปรงรส กนกบผกสด ดงตวอยาง

แมตกเอาเฉพาะปลาขนมาพกไวในถวย ควนจากตวของมนลอยฉยหอมยวจมก แ มชอนพรกสดสหาเมดซงโยนลงไปตมดวยในตอนแรกใสครกตาเบา ๆ แลวแกะเนอปลาใสลงไปตาดวย เมอแหลกไดทจงตกนาตมใสแตนอยจากนนใชชอนคนเบา ๆ คาดวซงหนใบหอมเสรจแลวรบหนมะเขอขนสเหลองไวรอทา แมเอาเทาใสถวยสงกะสใสลงในครกทมปนปลา ตามดวยมะเขอขนใบผกบว เนอหอยปงตม จากนนจงคนใหเขากน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๓๓)

หมานอย หมานอยหรอใบหมานอยมสเขยว รปรางเหมอนใบพล มขนสนาตาลขนอยทงดานบนและดานลางของใบ คนอสานนาใบหมานอยมาคนนาเหมอนใบยานาง จากนนจงนาไปปรงรวมกบเนอปลา ปรงรสแลวทงไวจะไดอาหารทมลกษณะเปนวน ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๒

ตมปลาในหมอทคางอยบนกอนเสาเรมสงกลนหอม แมจะเอาเนอปลามาโขลก ทาปนนานอยๆ เพอเอาลงผสมกบนาสเขยวจากใบหมานอยทคนได เมอปรงรสใหพอดแลวต งทงไวสกคร มนกจะแขงกลายเปนตว (วน) เรยกวา หมานอย ใหทกคนไดกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๗๘)

ดอกผกอฮม ดอกผกอฮม(มะรม) มดอกสขาว ลาตนสงใหญ คนอสานนาดอก ใบ และฝกมาเปนอาหาร เชน แมของคาดวนามาปรงอาหาร ดงตวอยาง

แมนาดอกและใบของมนมาลวก บางคราวกนงใสปลา หากฝกแขง ๆ ถกปลอยทงใหแหงคาตน คนในหมบานของคาดวไมมใครกน กลนของดอกและใบแปลก คออยกงกลางระหวางความหอมกบความขว(เหมนเขยว) แตเวลาสกกลบหวานนอย ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๒๒๙)

แขนงหนอไม แขนง คอ กงเรยวเลก ๆทแตกหนอออกมาจากตาของลาตน แขนงหนอไมมลกษณะเปนกาบสเขยวหอหมอยภายนอก พบมากในหนาแลง คนอสานนาแขนงหนอไมมาปอกเปลอกตมใหจด แลวเทนาทง จากนนจงนามาปรงอาหาร โดยใสใบหญานางและเครองปรง ดงตวอยาง

แมเอานาใบหญานางใสหมอหนอไม ปรงดวยนาปลารา เกลอ ผงชรส แลวตกขาวเบอในครกลงไปคน ๆ ใหละลาย จากนนตาพรกใส แลวยกขนตงไฟ และสงพวกเดกนอยวาเมอแกงแขนงเดอดดแลวใหปดฝา แลวเอาใบผกขาและยอดผกอตใส

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๑๑๖)

มะเขอ มะเขอเปนไมพม มลกษณะทงทเปนผลกลม และผลยาว มดวยกนหลายพนธและหลายส ผลของมะเขอใชกนเปนอาหาร คนอสานนามะเขอมาปรงอาหาร โดยการตมใหสก ตา ใสกบ เนอปลา ปรงรส และโรยดวยใบหอมหน ซงคนอสานเรยกอาหารชนดนว า “เหนยน ” ดงตวอยาง

หมากแขงออน (มะเขอพวง) มาเคยวกนเพอลบขม หมากแขงนเวลาแมทาเหนยน คอ ตมใหสกตาใสเนอปลาจะอรอยมาก

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๒๗๗)

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๓ นอกจากการกนอาหารทไดจากพช และสตวตามปกตแลว คนอสานม โอกาสกนอาหารพเศษ ซง เปนอาหารทหากนไดยาก มเฉพาะในโอกาสสาคญ เชนงานบญ และเทศกาลวนสาคญทชาวบานรวมกนจดเตรยมขนในแตละโอกาส ซงประกอบดวยอาหารคาว และหวาน ดงตอไปน

อาหารคาว อาหารคาว สวนใหญทามาจาก ปลา สวนเนอสตว เนอไก เนอวว คนอสานไมไดกนบอยนก เพราะเปนอาหารทหายาก จะไดกนเฉพาะในโอกาสพเศษ เชน ในงานบญ อาหารดงกลาวไดแก

ลาบเนอวว ลาบเนอวว เปนอาหารคาวอกอยางหนง คนอสานนยมทาลาบทงทสก และการปรงกบนาดทมรสขมดบ ๆ กนกบผกสด และถอวาการไดกนเนอววเปนอาหารพเศษทสด ดงตวอยาง

ลาบเนอวว อาหารนผคนในหมบานของคาดวจะไดกนเฉพาะในโอกาสพเศษเทานน เนอววถอวาเปนสดยอดของอาหาร

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๕)

คาตวอยากใหหมบานมงานบ ญทกวนเ สยจรง ๆ แมซอซน (เนอวว ) มาทาลาบใสเพย *

ขมๆ ใหกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๐๑)

นองวว นองวว คอรกววทออก มาพรอมกบ ลกววทออกมา ใหม ๆ คนอสานนามากนเปนอาหาร และถอวารกววเปนอาหารทหากนยาก เมอใครมกจะแบงปนกนกน ดงตวอยาง

แมอธบายตอวานองงวไมใชสงทหางาย และไดกนบอย ๆ เมอไดมาจงตองแบงปนใหพนองเพอแสดงนาใจ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘๘)

* นาด มรสขม

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๔ ขาวจ

ขาวจ คอ ขาวเหนยวนงนวดกบเกลอปนเปนกอนเสยบไมปงไฟ บางทใสนาออยขางใน ทาไขแลวปงไฟ คนอสานนยมทาขาวจในชวงฤดหนาว ซงตรงกบงานประเพณบญขาวจ ดงตวอยาง

ขาวจนาออย ขาวจนยมทากนในฤดหนาว มกนยมใสนาออยเพราะจะทาใหอรอยมากกวาใสเกลอ และไข ดงตวอยาง

คาดววาอายจวนอยตอ งอยากกนปนขาวจใสกอนนาออยททงหอมทงอรอยอยางคาดว พชาย และนองแน ๆ จงเสยใจถงกบรองไหเวลาคนถวายขาวจธรรมดาในงานบญขาวจ ซงมเพยงปละครงเดยว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๕)

อาหารหวาน อาหารหวานคอของกนทมรสหวาน ประกอบดวยนาตาลและมะพราว นยมกนเปนอาหารวาง คนอสานมกไดกนของหวานในโอกาสพเศษ เชน งานบญประเพณตาง ๆ ชาวบานนอกจากเตรยมอาหารคาวไปทาบญแลว ยงนาอาหารหวานเพอไปทาบญ ดงตอไปน

ขาวโจ คอ ชออาหารหวานชนดหนงทาจากขาวเหนยวดา ผสมกบพช ผกผลไม ดงตวอยาง

ขาวกา (ขาวเหนยวดา) หรอขาวชนดน แมนงใสกลอย หมากอ (ฟกทอง) แลวขดมะพราวเสนใหญ ๆ ใสพรอมกบนาตาล คลกเคลาใหเขากน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๔๒) ขาวลอดชอง หรอขนมลอดชอง คนอสานจะไดกนในงานบญแจกขาว หรอการอทศสวนกศลใหญาตทลวงลบ จงเปนอาหารทหากนยาก ดงตวอยาง

“ขาวลอดชอง” หรอขนมลอดชอง ขนมชนดนจะไดกนเฉพาะเวลามงานบญ อยางเชนบญแจกขาว หรอการทาบญอทศสวนกศลใหผลวงลบ ซงมกกนคกบขนมจนหรอขาวปนเสมอ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๓)

ทอยอาศย คนอสานสรางบานเรอนอยรวมกน เปนหมบาน ทมลกษณะเหมอน ๆ กน สวน เถยงนาซงเปนพกอาศยชวคราวของชาวนาตงอยในทงนานอกหมบาน นอกจากบานเรอนและ

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๕ เถยงนาแลว คนอสานยงสรางเรอนนอยหรอเรอนผพอเฒาไวสาหรบบชา และสวม ซงเปนสถานทปลดทกขของชาวบาน ดงรายละเอยดตอไปน

เรอนแฝด เปนลกษณะเรอนทปลกคกนสองหลง เชน เรอนแมใหญทองพาเปนเรอนแฝด มครวทใหญกวาบานอน ดงตวอยาง

เรอนของแม ใหญทองพาเปนเรอนหลงแฝดปลกหนหนาเขาหากนสองหลงโดยมคานเชอมอยตรงกลาง และมเรอนครวใหญกวาบานของคาดวเกอบตวปลกตอชานไปดานหลง บนไดของเรอนครวดานหนงทอดลงไปทลานอาบนา ตามปกตบานของคนสวนใหญจะอาบนาทชานบน แตกมเหมอนกนททาไวขางลาง อยางเชนบานของแมใหญทองพาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๔)

เรอนเดยว มลกษณะการปลกสรางหลงเดยว มการจดหองภายในบานเพอใชเปนทอยอาศย เชน บานของคาดวเปนบานหลงเดยวใตถ นสง ดานล างใชเปนทอยของ สตวเ ลยง ดงตวอยาง

เฮอน หรอเรอนในหมบานทคาดวอยนปลกกนรวมเปนกลม แตละหลงหางเพยงชวไมกกาวเดน และสรางเกอบเหมอนกนหมด คอเปนบานชนเดยวใตถนสง บรเวณขางลางใชเปนคอกวว คอกควาย

ขางในตวบานไมกนหอง หากแบงโดยใชชวงเสา บานของคาดวมสามหองคอ หองเปง * อยทางดานทศตะวนออก นาชายนอนในหองน หองกลางเปนของตา ตงหบไม ขนาดใหญสองใบ ใบหนงใสเสอผาเครองใช ใบหนงใสขาวของมคาจาพวกเงนฮอย เงนฮวง** โฉนดทดนซงมวนใสกระบอกไมไผกลม ๆ หองสดทายเรยกวา “สวม” ซงเปนหองนอนลกสาว

ตวเรอนชนในมประตทางเขาสองดาน พวกผหญงและเดก ๆ ตองใชประตทางทศตะวนตก แตกมไดเปนขอหามทเครงครดนกนอกจากพอผเปนเขยทไมสามารถใชประต านทศตะวนออกได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๖)

เถยงนา คอทพกชวคราวของชาวนา สรางไวสาหรบพกผอนในฤดการทานา ชาวนาจะสรางเถยงนาอยางงาย ๆ ดงตวอยาง

เถยงนาสรางอยางงาย ๆ ดวยไม เพราะมรอยขวานถากตาไมและรอยคดของเสาอยางชดเจน ตาไมแอม หรอตอะไรปดทขางฝา แตใชซกไมไผคบฟางใหเปนตบมาปดไวเพยงครง

* หองวางไมไดกน เปนทตงหงศกดสทธ ** เงนโบราณ ชนดหนง

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๖

เดยวอยางหยาบ ๆ ขางหนงหลงคาของเถยงนามงดวยตบหญาคา แตทสาหรบเกบถวยชาม กระตบขาว หรอสงของนนเรยกวา “จาละแม” มนเหมอนชนวางของทสรางจากบรเวณคอเสายนไปจรดชายคาเปนแนวยาวตลาดสองขางของเถยงนา

เถยงนาตงอยตดชายปา มนอกชานเลก สรางยนเขาไปใตตนหมากขามแป (มะขามเทศ )...ทางขนเปนบนไดหาขน ทาจากทอนไมกลม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๖)

เรอนนอย หรอเรอนผพอเฒา คนอสานสร างเรอนนอยใหเปนทอยอาศยสาหรบ ผบรรพบรษทกวนพระเจาโคตรของแตละตระกลจะทาพธไหว โดยเรอนนอยจะมลกษณะการปลกสราง ดงตวอยาง

เฮอนผของพอเฒาตงอยมมทางทศเหนอของเดน(ลาน) บานเปนเรอนไมหลง เลก ๆ ชนเดยวสรางงาย ๆ หลงคามงสงกะสขางในมหง เพอวางสงของทใชบชา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๘๐)

หองสวม คนอสานสวนใหญมฐานะยากจน จงไมนยมสรางสวมไวสาหรบขบถาย ทกคนจงไปอาศยขบถายในปาไผนอกหมบานหรอทงนา ดงตวอยาง

คนในหมบานของคาดวไมสรางสวม สวนใหญจะไปปลดทกขทปาไผแหงหนง ซงเรยกวาปาข แตวาบางทกพากนแบกจอบออกไปขดหลมเพอปลดทกขกลางทงนา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๑๓) อาชพ อาชพการทานาถอวาเปนอาชพหลกของคนอสาน เมอถงฤดการทานาทกครอบครวจะตนแตเชามด เรงรบเพอเตรยมไปทางานในนาทตงอยไกลจากหมบาน และกลบถงบานกเปนเวลาคา ดงตวอยาง

คาดวรวาทกคนจะกลบถงบานกมดคา จากนนตองตนแตดกเพอออกมาทางานอกครงแตวาไมใชเฉพาะครอบครวคาดวเทานนดอก ทกคนในหมบานกตองทาเชนกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๑)

เมอวางจากการทานา คนอสานจะไมปลอยเวลาวางไปโดยไมเกดประโยชน พวกเขาจะใชเวลาดงกลาวในการทาไร ปลกผก ทอผา และการหาอาหาร เชน พอกบแมของคาดวจะทาไรยาสบและปลกผกตาง ๆไวกนเปนอาหาร ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๗

เวลาทบานของคาดวปลกยาสบนนอยหลงฤดเกยวขาวแลว (เสรจ ) พอจะถอจอบไปทตะบงนาของพอใหญสงหซงอยตดชายหมบาน แลวลงมอขดหลมใหหางกนราวหนงศอกผใหญ รองกนหลมดวยขฝ นหรอปยคอก แลวจงเอาบยยาสบตนเลก ๆ มาปลก

แมมกกนพนทสวนหนงลงพชผกสวนครว จาพวกหมากเขอเครอ (มะเขอเทศ ) ผกบว(ตนหอม) กระเทยม ผกแปน (กไช) ผกกะหลาปล ไวดวย คนอน ๆ ทปลกยาสบกทาเชนเดยวกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๖๕)

การคมนาคม การคมนาคม คอ การตดตอไปมาถงกน จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา มการใชเสนทางเพอไปมาตดตอกนและเขตตดตอตามลกษณะพนท เชน ถนน โสก ดงตอไปน

ถนน เปนเสนทางในการเดนทางตดตอของคน ในแตละสถานท เชน ถนนในหมบาน อาเภอ และถนนทเชอมตดตอกนระหวางจงหว ด เชน ถนนในหมบานของคาดวเปนดนทราย ทแยกมาจากอาเภอ ซงถนนในอาเภอกาลงมการสรางไปจรดกบถนนลาดยางสายใหญ ดงตวอยาง

ทางดนทรายทอดตวยาวผานทองทง พวกนายชางกาลงเจาะนาบาดาลอยวด อา ยหวนบอกวาในอาเภอนนไดเหนรถเกรดปรบดนทางโรงเรยนมธยมของตนเอง ทกวน แตวายงไมมใครทาอะไรกบถนนปาก ทางเขาหมบานของ คาดว ถนนนแยกมาไกลมากจาก ถนนใหญหรอทางสาย (ถนนลาดยาง) ทางทวานตดผานอาเภอซงคาดวอย อายหวนวามนยาวมาจากเมองสแยก (อาเภอสมเดจ) ไปจอด (จรด)ฝงนาของ (แมนาโขง) ยงเมองมกดาหารเลยทเดยว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ :๔๙)

นอกจากถนนดนทรายทเปนเสนทางสาคญในหมบานแลว คนในหมบานของคาดวจะใชถนนอกเสนทางหนง ทมลกษณะเลกเปนทางเกวยนเพอเดนทางไปในทตาง ๆ ซงชาวบานใชเปนทางลดเพอความสะดวกและรวดเรวเปนการยนระยะเวลาการเดนทาง ดงตวอยาง

ทางเกวยนเลก ๆ ทอดยาวผานปาโคก เหนหมตนชาด ตนกง ยนสงสลาง แตหนาแลงอยางนพวกมนทงใบสนาตาลแหงทบถมอยเตมดน บางทคาดวเหนเจาของปาเผาใบไมเหลานทงจนกลายเปนขฝ นสดา ๆ เปอนเทา แมวาเปนการเผาเพอเตรยมพชใหแตกหนองอกขนมา เมอไดนาฝน ทางเสนเลก ๆ เหมอนยาวไปไมมทสนสด ในบางชวงปานางทองพาเดนลดผานคนนาแลวจงวกกลบมาทางเกวยนเพอยนระยะทาง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๓๙)

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๘ โสก เปนเสนทางทชาวบานใชเดนทางไปนา และไปยงหมบานอน ซงเกดจากนาฝนทตกไหลกดเซาะทาใหเกดเปนรองตามธรรมชาต คนในหมบานใชเปนเสนทางเขาออก ดงตวอยาง

เกวยนแลนลงโสก ขอบสองขางของมนสงทวมหว คาดวเหนรากไมโผลแทงลงดน ยอดหญาคาออนสขาวปลายแหลมกาลงแทงตวออกมา นาชายวาตรงนคอทางนาไหล นาเซาะดนใหลกลงในหนาฝน มนจงตากวาทอน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๖๐)

การเกด คนอสานสวนใหญคลอดลกทบาน เมอใกลกาหนดกอนคลอด มการเตรยมสถานท และสงของทจาเปนสาหรบการคลอดลก ดงตวอยาง

แมใหญคนหนงซงเปนหมอตาแยนงอยใกล ๆ คาดวเหนเชอกเสนใหญ ๆ เสนหนงผกโยงลงมาจากขอใหแขวนอยตรงหนา กบมคบไฟอนใหมอนหนง สงทวานคอกระบะไมขนาดใหญทใสขเถาจนเตม วางกอนเสาสามกอนตรงกลาง ใชแทนเตาเวลากอไฟ แตคบไฟอนใหมนมตนกลวยตดเปนทอน ๆ วางรองเปนฐานอย

บนคบไฟตงปบใบหนงตมนาจนไฟลก มหมอดนแบบมฝาปดตงอย ใกล ๆ คาดวรวามนคอหมอยา ใกลคบไฟมแมสะแนนหรอแผนไมกระดานสองแผนปโด ยหนนหวทายใหสงเสมอไฟวางหมอนใบเลกหนงใบ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๔๘)

ในอดตการคลอดลกของคนอสานจะใชหมอตาแยเปนผทาคลอด โดยหมอตาแย จะใชวธการทาคลอด ดงตวอยาง

หมอตาแยขมทองเออยหวางดวยการเอาสองมอวางบนทองแลวถายนาหนกตวลงไปนวด คาดวใจไมด กลววานองและเออยหวางจะเจบเอาได แมบอกวาหมอตาแยจะยกทองเออยหวางเพอใหนองกลบหวดวยเชนกน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๔๙)

ใบเปลาเปนสมนไพรชนดหนงทคนอสานนาไปตมใหผหญงคลอดลกอาบนาขณะอยไฟ กลนหอมของใบเปลา จะชวยใหสดชนแขงแรงไว ดงตวอยาง

ใบเปลานมกลนหอมมาก บางครงแคคาดวเดนผาน หรอไปโดนเข ากไดกลนทวานแลว มนไมหอมหวานอยางดอกไม แตตาวาหอมเหมอนยา เวลาทใครคลอดลกและอยไฟตองเอา ใบเปลานไปตมนาใหอาบเสมอ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๕๑)

สำนกหอ

สมดกลาง

๓๙ เมอมเสยงรองของเดกทารก จงเปนสญญาณแสดงวาการคลอดนนผานไปแลว ดงตวอยาง

เวลาผานไปเหมอนนานแสนนาน เสยงรองของเออยหวางดงและถขนกวาเดม คาดวรส กอดอดจนไมยอมคยกบใคร อวรกคงเปนเหมอนกน ตางคนจงตางนงเงยบ ๆ แลวครหนง กไดยนเสยงเดกรองไหจา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๕๓)

การอยไฟเปนสงจาเปนและสาคญหลงจากการคลอดลก ทตองปฏบตเพอใหแมมสขภาพทแขงแรง คนอสานจงมวธการปฏบตขณะอย ดงตวอยาง

“ อยไฟ ” ดวยการนอนบนไมสองแผนขางคบไฟตลอดเวลานน แกตองอาบนารอนตมใบเปลา กนขาวจกบเกลอ หวกระเทยม และดมนารอนตมยาในหมอดนนนแทนนาเยน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๕๓)

รก คอ เครองสาหรบหลอเลยงเดกในครรภแนบอยกบมดลก มสายลามมาทสะดอเดก (ราชบณฑตสถาน๒๕๔๖ : ๙๒๑) คนอสานเมอคลอดลกออกมาแลว จะนารกทหอตวเดกไปฝงดน เพราะเชอวาทาใหเดกทเกดมาเมอเตบโตขนจะเปนคนรกบานเกด รกญาตพนอง อกทงเปน ผมสตปญญาด ดงตวอยาง

คาดวถามแมวาตนเองมรกเหมอนงวนอยไหม

“ม แตวาเอาไปฝงดนไวพรอมกบสายบอ (สายสะดอ) แลว”

“เปนหยงคอฝงดน” คาดวสงสย

“เมอโตขนส (จะ) ไดเปนคนฮก(รก) ถนฐานบานเรอน ฮกญาตพนอง กบเฮยน (เรยน ) หนงสอเกง ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘๘)

การรกษาโรค คนอสานมการดาเนนชวตแบบพงพาตนเอง โดยอาศยธรรมชาตสงแวดลอมทอยรอบตวในการดารงชวตอย เมอมโรคภยไขเจบกนยมใชวธการรกษาโรคทปฏบตสบตอกนมา เชน

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๐ ปลงเกาะ ปลงเปนสตวทอาศยอยในนา เวลาดดเลอดจากเหยอจะเกาะตดแนน คนอสานจะใชยาสบเปนการชวยทาใหปลงหลดออกมา เชน คาดวเคยถกปลงกด ตาจงใชยาสบชบนาบบใส ตวปลง ดงตวอยาง

“ปลงตวดา ๆ กยงคงกดแนนไมยอมปลอยจนตาตองเอาเสนยาสบชบนามาบบใสให มนจงงอตว และรวงลงไป”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๔๓)

กางตดคอ คนอสานกนเนอสตว ไดแก ปลา เปนอาหารหลก ซงเปนอาหารทหาก นงายในทองถน ปลาเปนสตวทมกางมากเวลากนตองระมดระวงกางอาจตดคอได แตถากางปลาตดคอ คนอสานเชอวาการใชนามนตกนกบขาวปนกลม ๆ กลนลงไปจะชวยใหกางหลดออกได ดงตวอยาง

คาดวเคยโดนกางคาคอ (ตดคอ) ครงหนง ตาทานามนตใหกนพรอมกบ คาขาว ครเดยวกหาย

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓:๑๒๔)

การรกษาเหา คนอสานนาใบนอยหนามาตา เอานาทไดมาหมกผมฆาเหา โดยหมกทงไวสกพกจงลางออก เชน แมของคาดวนาใบนอยหนาทอยขางบานมาตาแลวหมกฆาเหาใหคาดว ดงตวอยาง

แมใหคาดวไวผมยาว แตเรยนอยไมนานกตดเหามาจากเพอ นรวมชน พวกมนแพรพนธอยางรวดเรว จนตาตองบอกใหแมเอา ใบหมากเขยบ (นอยหนา ) มาตา คนเอาแตนา สระหวเพอฆาเหาให

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๑)

การรกษาแผล สมนไพรนบวาเปนสงสาคญในการรกษาโรคของคนอสาน เชน การนาวานมาปดบาดแผล เพอรกษาใหแผลแหงหายเรว อกทงคนอสานยงเชอวาการนาขควายตากแหงมารกษาแผล จะชวยไลพษได โดยมวธการ ดงตวอยาง

ลงจารยลถอเสยมวงไปทเลาขดวานมาลางนา จะสงให ตาใชมด คม ๆ เฉอนใหเปนแวนนามาแปะทปากแผล พรอมกบวาคาถาเปาพรวด ๆ ลงไป

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๑

“ไปเอาขควายแหงมา” เสยงผเฒาคนหนงรองบอก “เอาหมอดนมานา มาใสขควายยางไฟรมขามน”

คนในหมบานของคาดว มความเชอกนวา ควนจากขควา ยแหงเผาไฟจะชวยขบไลพษตางๆ ได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๖๙)

การละเลน การละเลน เปนวฒนธรรมแสดงถงวถชวตของคนในอดต และคงสบทอดจนถงปจจบน การละเลนบางอยางอาจเปลยนแปลงไปตามสงคมของแตละภาค ดงเชน การละเลนของคนอสาน ทนยมเลนกนอยมหลายชนด เชน เตย กงกองแกว กากโหลก หมากอ รรขาวสาร มอญซอนผา ตอไก และแกงขชาง เปนตน การละเลนแตละอยางเลนเพอ เปนการผอนคลายความต งเครยด สรางความสนกสนาน อกทงแสดงใหเหนถงความเปนเอกลกษณสาคญของสงคมไทย จาก สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏการละเลนของคนอสาน ดงน

เคยในหมากแต เปนการละเลนชนด หนงของคนอสาน ผเลนนาใบและเมลดของหมากแตมาใชเปนอปกรณทเรยกวา เคย เปนตวสาหรบดดเมลดอน ดงตวอยาง

การเลนจะเอาใบหมากแตทพนนมารวมกน แลวตงเรยงเป นหนากระดานใหสนออกมาทางดานนอก แตละคนมใน หรอเมลดเอกทใชเปนตวเคย (ดด,ปน) คนทเลนกอนจะยนทเสนซงขดไวหางจากแถวพอประมาณ ใชนวชทงสองขางคบตวเคยไว เสรจแลวดด หรอปนใหตวเคยหมนเรว ๆ ออกไปโดนแถวผเลนจะกนไดหรอเกบจานวนในหมากแตทลมลงเทานน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๒)

เตย เปนการละเลนกลางแจงทใชผเลนจานวน ๖- ๑๒ คน ผเลนแตละคนจะตองมความวองไว และมไหวพรบในการหลอกลอฝายตรงขาม โดยมวธการละเลน ดงตวอยาง

ทกคนตกลงเลอกตะบงนานาซงโลงยาวและพนเรยบทสดเปนทเลน อายหวนขดตารางสเหลยมยาว ๆ แลวขดแบงใหเปนสชองกวาง ๆ เพอใหไดหาเสน ปลายเสนแตละดานเขยนวงกลมเลกสาหรบเปนจดแตะ คนอยขางเดยวกนทงหาคนจะเปนผรบผดชอบแตละเสนกนไมใหฝายตรงขามทเปนผเลน (ฝายขน ) วงมาแตะจดแตะได โดยมหวหนากลมผซงสามารถเคลอนไหวไปไดทกทภายในเสนเปนผชวย การเลนเตยนผเลนจะตองมฝเทาวองไวเพอวงหลบหลกฝายกน หรอฝายรกษาเสนเขาไปแตะเพอขนใหได

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๒

ฝายของคาดวไดขน(เลน) กอน อายหวนวงเรวกวาคนเฝาเสนแรกจงแตะผานขนไปอยางงายดาย คาดวกขนไดเพราะอาศยจงหวะทพชายกบเออยคนหนงหลอกลอคนเฝาเสนกบ หวหนาฝายกนหลงทาง แลวตวเองกรบฉวยโอกาสเขาไปแตะทนท

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๐๖)

กงกองแกว เปนการละเลนของเดก เลนไดทง เดกผ หญงและ เดกผ ชาย สถานทเหมาะสมในการเลนควรเปนทโลงกวาง และอปกรณทใชเลนคอหนงยางโดยมวธเลน ดงตวอยาง

อบงกาลงเลนกงกองแกว (กระโดดหนงยาง) ตอนถงอเอว(สงระดบเอว) มนกระโดดขามไดอยางงายดาย แตวาพอสงขนเรอยไปถงอห(สงระดบห ) มนถอยออกไปตงหลกไกลมาก แลวจงวงเขามา สงแรงไปทขากระโดดขนแตกไมขาม อวรวาถาหากเปนมนรบรองวาทาได แลวมนกขอทดลองด แตกกระโดดไมถงเชนกน คาดวคดวาตนเองกคงทาไมไดเพราะวาเออยสองคนผ ยนจบหนงยางนนทงตวใหญและสงมาก

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๒๘)

กากโหลก เปนการละเลนกลางแจง ของพวกเดก ๆ อปกรณสาคญในการเลนคอ เบย ซงหาไดจากเศษกระเบองแตกหรออปกรณอนๆโดยมวธการเลน ดงตวอยาง

คาดวไดเขาเลน “กากโหลก” การเลนนนจะขดตารางสเหลยมยาว ๆ แบงออกเปนหกชอง ดานบนเขยนหวกโหลก (กะโหลก ) ครงวงกลมตดไว เลยขนไปคอเสนทอยเอาบาน หรอกา (ของ) ทขดแยกไวตางหาก สวนชองทงหกชองภายในตารางสเหลยมน ในชอง ทสกบชองทหกจะขดเสนผากลางแบงครงเอาไว

คาดวหาเบย คอเศษถวยกระเบองแตกชนหนงมาจากใตถนบาน พอถงตาตวเองกโยนเบยลงไปยงชองแรกกอน จากนนกระโดดขาเดยวขามชองแรกไปยนในชองทสอง ตอดวยชองกระโดดขาเดยวไปชองทหา เมอถงชองท หกกระโดดกางขาอกครงใหตวเองหมนกลบดาน จากนนจงกระโดดขาเดยวลงมาตามทางเดม

การเลนกากโหลกนแตละชองกระโดดไดเพยงครงเดยวยนขาเดยว ยกเวนชองทกระโดดครอมได และหามไมใหเทาแตะเสนเปนอนขาด เมอถงชองทสองคาดวยอตวเออมมอเกบเบ ยทโยนไว เมอไดกกาใหมน จากนนกระโดดขามชองทหนงออกมา

เมออยนอกเสนทงหมด กสามารถเอาขาลงมาเดน หรอยนตามปกตได คาดวทอยหรอโยนเบยไปชองทสองตอ เมอไดกกระโดดขาเดยวไปชองทหนง จากนนออกแรงกระโดดใหขามชองทสอง แตวาแตละชองขดกวางมาก ตนของคาดวเลยเหยยบลงบนเสนพอด จงถอวา “ตาย” และตองหยดเลน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๒๘)

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๓ หมากอ เปนการละเลนทผเลนฝายหนงตองรอง คาวา “อ” เขาไปแตะฝายตรงขามหรอจบตวฝายตรงขามเขามาใหถงเสนแดน แตตองรองอจนกวาจะถงเสนแดน ถาหยดรองกอนถงแดนเพอหายใจถอวาเปนฝายแพ ดงตวอยาง

เดกนอยเปลยนมาเลนหมากอ โดยแบงผเลนเปนสองฝาย ขดเสน ยาว ๆ แบงครงใหเปนแดน (เขต) ฝายทไดเลนกอนใหตวแทนหนงคนรองวา “อ” ยาว ๆ โดยไมหยดหายใจ วงขามเสนคนแดนเขาไปแตะตวอกฝายใหได แลววงกลบตลอดเวลานนหามหยดรอง

คาดวอยขางเดยวกบอนวล พอเออยคนหนงรองวา “อ” วงเขามาจงพากนรบวงหน เออยหวหนาหลอกใหแกวงไกลออกมาจากเสน จากนนพวกคาดวกกรกนจบตวเอาไว เออ ยคนเลนพยายามดนเพอลากทงหมดมาทเสน แตกสแรงหลายคนไมไดเลย “ขาดใจ ” หรอหยดรองเพอหายใจเสยกอน แกจง “ตาย” หรอตองออกจากการเลน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๓๐)

รรขาวสาร เปนการละเลนทมคารอง และจงหวะประกอบอยางสนกสนาน อกทงเปนการฝกความวองไวสาหรบผเลน ดงตวอยาง

เออยคนหนงพาเลนรรขาวสาร คาดวกบเพอน ๆ ตะโกนรองเพลง

“รรขาวสาร สองทะนานขาวเปลอก เลอกทองใบลาน เกบเบยใตถนราน …” พรอมกบเดนลอดบวงทเออยสองคนยนหนหนาเขาหากนและเอามอสองขา งจบกนไวใหตงขนคลายรปสามเหลยม เมอรองถงตอน

“พานเอาคนขางหลงไว” กรบวง ไมใหบวง หรอมอทจบกนลดลงมาคลองกกตวเอาไวได

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๓๑)

ตอไก เปนการละเลนของคนอสานทนยมเลนในเวลากลางคน เพอทายวาใครทอยในสมไก ดงตวอยาง

การงนเฮอนดน (งน- สมโพช) จะทาในตอนกลางคน คาดวไมเคยเหนคนรองไหเศราโศกเลย พวกผบาวผสาวเลนมอญชอนผาบาง ตอไกโดยใหคนเขาไปอยในสมแลวเอาผาปดไวเพอทายบาง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๕๒)

แกงขชาง เปนการละเลนชนดหนงทคนอสานเลนเพอความสนกสนาน และฝก ความคลองแคลวของรางกาย โดยมวธเลน ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๔

แกงขชาง เปนการละเลนชนดหนง ใชมอโยนลกมะเขอ หรอลกมะนาว กลม ๆ ใหสงขน อกขางเกบตวไมสบอนซงหวานลงบนพนมาใสมอ และซอกนวขางทวาง แลวรบรบลกทโยนไมใหตกลงพน จะเลนครงละกคนกได การเลนเรมจากอหนงคอเกบขนทละตว แลวไปอสอง อสาม มากขนไปเรอย ๆ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๕๔)

ความบนเทง ความบนเทง คอ ความรสกทสนกสนาน คนอสานหาความบนเทงไดจากการดหมอลา หนงกลางแปลง และราวง ทมในหมบานและจากการฟงวทย ดงรายละเอยดตอไปน

หมอลา เปนการแสดงทใชกลอนลาโตตอบกนเพอความสนกสนานกบผชม ซงลกษณะของหมอลากมหลายแบบทผชมนยมแตกตางกนไป ในปจจบนหนมสาวจะนยมหมอลาทแตงตวทนสมย ตางไปจากอดต ดงตวอยาง

กอนหนานมการตกลองประชมกน เพอหาแนวงน (สมโภช) พวกผเฒาอยากฟงลากลอนทมหมอลาผหญงกบหมอลาผชายมาลาโจทย หรอโตตอบกน แตพวกผบาว ผสาวอยากไดลาเพลนกกขาขาว เพราะหมอลาอยางหลงนแตงตวทนสมย ผหญง นงกระโปรงสน ๆ จนเหนตนขา และลาดวยกลอนลาทมจงหวะสนกสนาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๒)

การ “ฟอนหนาฮาน ”* ไมใชสงทนารงเกยจแตอยางใด เมอตอนทหมอลาเตนโชวกอนการแสดง พวกผบาวทมกมวนจะพากนฟอนตามจงหวะอนสนกสนานของดนตรทดานหนาเวท

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๓)

หนงกลางแปลง คนอสานดหนงกลางแปลง ไดในงานบญตาง ๆ ในหมบาน ผเขยนไดบรรยายลกษณะของหนงทมาฉาย ดงตวอยาง

จอหนงเปนแผนสขาวผนใหญ ต งขงอยกบเสาเหลกสองเสา ขอบจอมสนาเงน ตดรป พระยาครฑกางปกไวตรงกลาง กบเขยนตวหนงสอวาบรษทโอสถสภาเตกเฮง หยอยดานลาง เครองฉายหนงตงอยบนขาตงขาง ๆ รถ มองเหนมวนหนงกลมใหญ ๆ สองมวน อนหนงอยขางบน อนหนงอยตาลงมา มเสนหนง(ฟลม) ทคงทาใหเกดภาพเปนรปบนจอโยงอย

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๙๑)

* ราน, เวท

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๕ ราวง คอ การราโดยมผเลนจบคราตามกนไปเปนวง ( ราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๒ : ๙๕๖) คนอสานเลนราวงในงานบญเพอความสนกสนาน และยงเปนการชวยหารายไดเขาวด ดงตวอยาง

เสยงกลองทาง ตเสงกน ปะ เปง ปะ เปง ปะ เปง ๆ ดงมาใหมวนหวใจเหลอหลาย ขณะกนขาวแลงคาดวขออนญาตแมวาขอลงไปดผบาว ผสาวเขาหด ราวงกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๑) “ดวงจนทรวนเพญ ลอยเดนอยบนนภา ทรงกลดสดสรศมทอแสงงามตา…”

เสยงเพลงราวงบวกกบเสยงกลองจงหวะเราใจนน มวนเสยจน พวกคาดวพากนรองตาม เมองานบนศาลาวดซาลง พวกผบาวผสาวพากนมาหดราวง ในวนงานบญกฐนทกาลงมาถงนจะมราวงการกศล โดยผบาวทอยากรากบผสาวคนไหนตองเสยเงนซอบตร แลวจงมาโคงออกไปรา แตวากอนถงวนงานทงคนราและคนโคงกตองซอมเสยกอน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๖)

ศาสนา คนอสานนบถอศาสนา พทธเปนแนวทางปฏบตในการดาเนนชวต และสถานทสาคญในการประกอบพธกรรมทางศาสนาคอ วด และมพระสงฆเปนผเผยแผศาสนา คนอสานมความเชอวาทาบญมาก ๆ จะไดแตสงทด ดงนนสงของทนามาทาบญ ใสบาตร จงเลอกสงทดทสดมาใสบาตร เวลาใสบาตรตองอธฐานเพอเปนการอทศสวนกศลใหแกผลวงลบ และกรวดนาทกครงเพราะถอวาเปนสงทด อกทงกา รชวยกนดแลผลดเปลยนเวรเพอนาอาหารไปถวายพระเปน การปฏบตรวมกนในสงคมเปนสงทดงาม ดงรายละเอยดตอไปน

การใสบาตร คอ การทาบญใหทาน คนอสานเชอวาเมอทาบญใสบาตรมาก ๆ เมอตายไปจะไดขนสวรรค ดงตวอยาง

คนจงตองหมนใสบาตร กรวดนาอทศสวนกศลไปให การใสบาตรบอย ๆ หรอทาบญ ถอศลเปนประจาจงเปนเรองทด และควรทา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๘๐)

การทาบญ คนอสานมความตงใจนาสงของทเลอกสรรอยางดทสดไปทาบญ การเอาของทไมด หรอไมตงใจทากจะไมไดบญ ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๖

แมวา “แตวาของทจะนาไปถวายพระเราตองทาใหดทสดและเอาของทดทสดจงจะไดบญมาก ถาเราขถ (ขเหนยว) กไมไดบญ”

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๔)

คนอสานมการปฏบตตนในขณะใสบาตร โดยมแนวทางปฏบต ดงตวอยาง การใสบาตรนนจะตองคกเขา เปดฝากระตบขาวแลวยกขนจบทศรษะเพออธฐาน จากนนปนขาวเหนยวใหเปนกอนพอประมาณ แลวจงหยอนลงในบาตร

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๓)

คนอสานเรยกพระสงฆแตกตางกน เชน ญาคร ญาพอ อายหมอม อายจว หรออายจวนอย ดงตวอยาง คาทชาวบานใชเรยกพระสงฆโดยรวมทไมเจาะจงวาเปนองคใดองคหนง มหลากหลาย ทคาดวไดยนบอย ๆ กคอ ญาคร ญาพอ อายหมอม อายจว เจาหว และพระ สวนสามเณรนน เรยกวา อายจวนอย กบอายเณรนอย

ตาบอกวาคนทบวชเมอสกออกมาจะเรยกวา ทด หรอถาหากผบวชมความรมากจนเปนทยอมรบของชาวบานและผานพธฮดสรง (สรงนา ) เรยกวา สาเรจ เมอสกจงเรยกวา “จารย ” สวนจวนอยหรอสามเณร ถาหากสกออกมาเรยกวา “เซยง” และผชายทไมบวชนนถอวาเปนคนดบ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๓)

คนอสานจะผลดเปลยนเวรเพอนาอาหารไปถวายพระ เมอถงวนพระ ดงตวอยาง การนาอาหารไปถวายพระทวด ในวนปกตอนไมใชวนศล (วนพระ ) แตละบานแบงเวรผลดกนรบผดชอบ มคน ายกจะเอาปนโตของวดหาเถาไปแจกใหบานหาหลงแรกกอน เมอทาอาหารลงวดเสรจแลว บานทครอบครองปนโตจงลางทาความสะอาดและสงใหบานหลงถดไป ทาอยางนเรอย ๆ จนเวยนกลบมาทเดมอกครงหนง แตทงนจะยกเวนบานทมภาระตองคา หรอดแลพระองคหนงองคใดอยแลว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๗๘)

นทานทองถน นทาน คอ เรองทเลาสบตอกนมา จากสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏนทานทองถน ดงตอไปน

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๗ ขลนาง อว นทานพนบานอสานเรอง ขลนาง อว เปนเรองทหมอลานามาแสดง ใหคนในหมบานของคาดวดบอย ๆ จนคาดวจาได ดงตวอยาง

ขลนางอวเปนเรองทคนอสานทกคน ไมเวนแตเดก ๆ อยางพวกคาดวรจกเปนอยางด มนเปนนทานหรอเรองเลาเรองเดยวทจบลงดวยความเศราโศก “พอกบแมของนางอวกบขลเปนเสยว (เพอน )กน แตตอนทตงทองนน แมของนางอวไปเมองของแมทาวขลแลวเกดอยากกนหมากสมเกลยง(สมโอ) แตวาแมของขลขถ (ขเหนยว)ไมยอมให โดยตว (โกหก )วามนยงไมสก แมของนางอวเลยเคยด(โกรธ) นบตงแตวนนนมาพอขลกบนางอวเตบโตขน ทงสองคนตางกรกกน แตแมของนางอวยงเคยดอยเลยยกนางอวใหกบทาวขนลาง ซงเปนคนมฐานะดแตหนาตา ขเหร นางอวเสยใจจงผกคอตาย ทาวขลตดสนใจใชดาบแทงตวเองใหตายตามไปดวย”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๖)

กบกนเดอน เปนนทานพนบาน คนอสานมกเลาสบทอดใหเดก ๆ ฟง ซงเกยวของกบความเชอเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาตเมอดวงจนทรเกดมดลง ดงตวอยาง

แมใจดเลาเปนนทานใหฟงวามชายยากจนคนหนงเดนทางไปเสยงโชค ระหวา งทางไดพบงเหากบพงพอนกาลงตอสกนอยใตตนไมใหญตนหนง จงจอบเบง(แอบด) กเหนวา เมองตายพงพอนกไปแหน (แทะ ) เปลอกตนไมทอยใกล ๆ มาพนใส งกฟน เวลาพงพอนตาย งกทาเชนเดยวกน…

…แมเลาตอวาชายคนนนไดเดนทางตอไปอก และไดพบกบช างตาย กไดชวยชบชวตสตวทงสองใหกลบคนมาตามลาดบ แลวทงหมดกเดนทางไปดวยกน จนกระทงถงเมอง เมองหนง ไดเหนผคนรองไหอย เมอสอบถามดจงรวาลกสาวคนเดยวของเจาเมองตาย

“บกอนนนมนชอย (ชวย) ลกสาวเพนบ”

“ชอย” แมตอบ “แลวกไดแตงงานกบลกสาวเจาเมองและอยทนนอยางมความสข”

จากนนแมเลาตอวา อยมาวนหนง เปนคนเดอนแจงชายคนนนกบเมยคอลกสาวเจาเมองกออกมานอนเลนอยนอกชาน นางคนนนไดขอใหผเปนผวเลาใหฟงวาชวยใหนางฟนไดอยางไร ชายคนนนจงเลาเรองทเกดขนทงหมด เมอไดฟงแลวนางอยากเหนเปลอกไมวเศษทผ วซอนเอาไว ครนไมใหดกเคยด (โกรธ) ชายคนนนจงตองเอามาจากหอผา พอดวงจนทรทลอยอยเหนจงควาเอาไป ผเปนผวเสยใจ และเสยดายมาก

สตวทเขาเคยชวยชวต คอ อกา ชาง และกบ สงสารจงไดปรกษากน ในทสดกบกรบอาสาวาจะขนไปเอายามาคนใหดวยการกลนพระจนทรเขาไปในทอง แตพอเขาไปใกลคนกชวยกนตเกราะ เคาะไมดง ๆ เสยกอน เพอใหกบตกใจ กบเลยยงไปเอายาไมไดจนเทาทกวนน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๙)

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๘ จาปาสตน เปนนทานพนบานอสานทเลาสบตอกนมา ดงตวอยาง

“พวกมงไมเคยไดยนนทานเรองนางคากองหรอ ทพอมนจบไปใสไวในกอง (กลอง ) เพราะชาวเมองถกฮงกนจนหมด”…

คนทชวยนางคากองออกมาตองเอามดปาด (กรด) หนงกลอง และฆาฮงต วนนตาย แตวาภายหลงนางคากองซงไดแตงงานกบคนทชวยคอเจาเมอง ออกลกเปน ฝาแฝดสคน แตลก นางอคคทเปนเมยหลวงเอาไปฝง และเอาหมานอยมาใสใหแทน นางคากองจงถกไลออกจากเมอง นทานเรองน ชอ จาปาสตน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗๗)

กระตายบนดวงจนทร เปนเรองเลาทคาดวเคยฟงจากนาชายวาพระอนทรเปนผเขยนรปกระตายไวบนดวงจนทร ดงตวอยาง

กระตายอยากทาบญ แตไมมของเหมอนเพอน คอนากมปลา ลงมมะมวง และหมาจงจอกมซนยาง (เนอยาง) จงอธษฐานวาจะใหตวเองเปนทานเพอทาบญ พระอนทรแปลงรางเปนคนมาขอเพอลองใจ กระตายกอไฟจนเปนถานแดง ๆ แลวเขาไปนง พระอนทรเหนความตงใจจงเขยนรปของมนไวใหคนไดร

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๖๖)

พระเวสสนดร เปนเรองเลาสบตอกนม าจากการทาบญเผวส คนอสานเชอวาการทาบญเผวสเปนการทาบญใหญ ๑๓ กณฑ กบอกหนงพนคาถา ดงนนจงมการเตรยมของใหครบทง ๑๓ กณฑจบภายในวนเดยว เรองของพระเวสสนดร ซงเปนการเกดชาตสดทายของพระพทธเจา กอนจะตรสร โดยเนอเรอง เชน

ในครงนนพระองคใหทานชางเผอกแกเมองเมองหนง จนเมองของพระองคเกดอาเพศ ฟาฝนแลง ผคนอดอยาก และโกรธเคอง จงพากนขบไลใหพระเวสสนดร นางมทรพระมเหส และกณหา ชาล โอรส ธดาเขาไปยในปา แตวาชชกกยงตามไปขอเอากณหาและชาล ครงนนเทวดาบนดาลใหชชกเดนหลงทางไปถงเมองสพ พระเจาสญชยป ของกณหา ชาล จงไถตวหลานคน และพระราชทานเลยงอาหาร ชช กซงเปนขอทานไมเคยเหนอาหารด ๆ เลยกนมากจนทองแตกตาย

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๘๒)

ยากนปลง เปนนทานหมอลา ทคาดวฟงจากวทยใตถ นเรอนของยายไค ทแมของพระเอกไมอยากใหลกชายแตงงานกบผหญงททาอะไรไมเปน คนอสาน คดวาผหญงทดตองทอผาเปน ตองทางานบานการเรอนเกง ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๔๙

บกพระเอก หรอหมอลาผชายทเลนเปนเซยงคาพากาลงบอกแมวาจะพาอเขยวคอมผสาวของตนเขามาอยในบาน แมตาบอดรบหามวาอเขยวคอมเปนคนสวยแตร ป เอาแตเอ (แตงตว )ไอเกยจสนหลงยาว ไมมคณสมบตของแมเรอน อกดวย

“การสหดเขนฝาย กกปลายบฮเรอง”

หมายถงตาหกทอผาไมเปน จงไมควรเอามาเปนคครอง และบอกลกชายวาไดหมาย (มอง) ผสาวทเหมาะสมไวใหแลว บกเซยงคาพาเถยงแมวา ตนรกอเขยวคอมไมอยากไดผสาวคนอน เมอฟงถงตรงนคาดวเรมโมโห บกพระเอกคนนมนชางโงเสยจรง อเขยวคอมคนนแหละทจะฆาแมของมนดวยการยางปลงใหกนแลวหลอกวาเปน ปงปลา…

อเขยวคอมหลอกยาใหกนปลงจนตดคอตายแลว ตอนชาวบานจะนาไปสงสการ (ทาพธเผา) โลงหนกมาก ผชายรวมไปถงผหญงกคน ๆ กไมสามารถยกขนได แมจะเกณฑมาหมดทงหมบานแลวกตาม สดทายเหลอแตอเขยวคอมคนเดยว พอมนยกกเบาหววเหมอนปยนน แตวาเมอไปถงปาชากลบวางลงไมได เพราะโลงตดแนนเขากบบา สดทายคนจงรวาอเขยวคอมฆายา แลวเลยโดนเผาไปดวย

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๒๕)

กฎหมาย กฎหมาย คอ กฎทสถาบนหรอผมอานาจสงสดในรฐตราขน หรอทเกดขนตามจารตประเพณอนเปนทยอมรบนบถ อ เพอใชในการบรหารประเทศ เพอใชบงคบบคคลใหปฏบตตาม หรอเพอกาหนดระเบยบแหงความสมพนธระหวางบคคลหรอระหวางบคคลกบรฐ(ราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๒ : ๔) คนอสานนบถอกฏหมายหมบานในการอยรวมกน โดยเจาโคตรของแตละตระกลจะเปนผมอานาจสงลงโทษหรอวากลาวตกเตอนเพอใหทกคนอยรวมกนอยาง มความสข ดงตวอยาง

ตายงบอกอกวา ถาหากคนไหนทเจาโคตรแตง (สง)แลวไมเอาความ หรอไมทาตามกจะถกลงโทษ ซงอาจจะตกเตอนกอน และถาหากไมฟงจรง ๆ กรายแรงถงขนถกขบออกจากวงศตระกลไปเลย และวาตวอยางของวงศตระกลอน ๆ ในหมบานทถกลงโทษอยางนกมใหเหนอยเหมอนกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๘๑)

เครองใช คนอสานทาเครองใช หรออปกรณตาง ๆ เพอเปนเครองมอสาหรบการดาเนนชวตในการประกอบอาชพ และการหาอาหารไวกน ดงรายละเอยด

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๐ เบด เปนเครองมอสาหรบตกปลา คนอสานนยมทาเบดตกปลาดวยตนเอง โดยมวธการและขนตอนในการทาเบดเพอตกปลา ดงตวอยาง

นาชายพาเหลาไมไผใหเปนซกลม ๆ เลกขนาดนวกอย ยาวราวแขนผใหญ เ สยมตรงโคนทจะใชปกลงดนใหพอแหลมเลยโคนขนมาสกสองคบมดดายไนลอนสาหรบใชเปนตะขอเกยวเบด เวลาทเกยวหรอไมไดใช ไมใหมนไปพนกบหลงอน สวนดานปลายเวนลงมาราวหนงเซนตเมตรหยกใหเปนรองเลกนอยเพอวาเวลามด ดายไนลอนจะไดไมลนลง

จากนนใชดายไนลอนยกหรอผกตรงหวเบด กะความยาวของสาย ดวยการผกดายดานไมมเบดเขากบรอยหยกดานบนของคนทปกไวกอนหนา โดยใหตวเบดเกยวตะขอทใชพกจน ดายตง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๓๑)

แงบ เปนเครองมอสาหรบดกกบ มรปรางคลายฝามอคนประกบกน คนอสานทาแงบดกกบโดยใชเหยอลอไวขางใน เมอกบมากนเหยอกจะตดไง* ออกมาไมได ดงตวอยาง

แงบเปนเครองมอทใชดกกบ มนมรปรางคลายฝามอใหญ ๆ สองขางประกบกน ต าสานจากไมไผ โดยทาไงหรอฝาเปนทางเขา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๒)

ไมงอง หรอไมทาลานเปนเครองมอชนดหนง คนอสานใชไมไผทาเปนดามมดกบฟางขาวโดยใชมอจบเพอละเลงลานใหเรยบเสมอกน ดงตวอยาง

เมอสวนผสมไดทแลว ตาจงสงไมงองให ไมงองหรอไมทาลาน ทาจากไมไผทเหลาใหมมขนาดราวหวโปมอ หมดวยฟางแหงเอาตอกมด ตดใหโคง นาชายใชสองมอจบแลวลากไมไปมาละเลงขววทาไปบนหนาดน โดยการเดนถอยหลง เมอทาจนทวเรยบดจงขนมาบนขอบลาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๓๒)

ขาหมา เปนเครองมอสาหรบวางมดขาวทเกยวแลวเพอเตรยมหาบไปทลานนวด คนอสานทาขาหมาหรอมาไววางมดขาว โดยปรากฏลกษณะ ดงตวอยาง

ขาหมานทาจากลาไมขนาดเทาแขนใหญ ตไขวกนเปนรปกากบาท ตรงปลายทงสองดานมงามสาหรบใสคนหลาววางพาด ตรงฐานตไมทอนหนงเพมเขาไปใหเปนสามขา เพอใหสามารถตงได แลวเอาไมทมขนาดยอมลงมาตยดฐานทงสามทอนใหเชอมตดกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๕๒)

* หรองา คอฝาทใชสาหรบปดปากตะของ ดานในมลกษณะเปนซ ๆ ปลายสอบเขาหากน

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๑ ตะของ คอ เครองมอสาหรบใสปลา รปรางคลายตะกราปากแคบ กนเป นรปสเหลยมจตรส คนอสานเมอวางจากการทานา จะหางานอน ๆ ทาโดยไมอยนงเฉย เชน ตาของคาดว นาไมไผมาสานตะของ โดยปรากฏลกษณะ ดงตวอยาง

ตานงเหลาไมไผใหเปนเสนเลก ๆ ยาว ๆ อยนอกชาน เสนไมไผนเอาไวใชสานตะของ เวลาทาตาจะตงใจมาก นอกจากเสนเลกจ ดจนอาจขาดไมไดรปแลว ผวไผ หรอมดอาจบาดมอเอาไว เศษผวไผถกเหลาทงมวนกองอยเหมอนฝอยขดหมอ บางทคาดวสมมตวาเปนผดหม

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๔๘)

จากการศกษาเนอหาทเปนความรเกยวกบวถชวตของคนอสาน พบวาผเขยนมงใหความรและสะทอนภาพวถชวตของคนอสาน ซงดาเนนชวตแบบเรยบงาย โดยพงพาอาศยธรรมชาตในทองถน ทงในดานอาหารการกน อาชพ ความเปนอย การละเลน ยารกษาโรค และ อน ๆ คนอสานกนอาหารทหาไดในทองถน สาหรบอาหารประเภท เนอสตว เชน กง หอย ป ปลา ทมอยในทองนา กงกา ง และแมลงตาง ๆ ทอาศยอยในทองถน สวนอาหารประเภทเนอวว เนอควาย และเนอไกนน เปนอาหารพเศษทหากนยาก จะไดกนในโอกาสพเศษ เชน งานบญ หรอ เทศกาลวนสาคญทชาวบานรวมกนจดเตรยมขนในแตละโอกาสเทานน

๑.๒ คานยม คานยม ตามความหมายของพจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน (๒๕๔๖ : ๒๔๒) หมายถง สงทบคคลหรอสงคมยดถอเปนเครองชวยตดสนใจ และกาหนดการกระทาของตนเอง

ไพทรย เครอแกว (๒๕๐๖ :๖)ใหความหมายของคาวา คานยม หมายถง สงทคนสนใจ สงทคนปรารถนาจะได ปรารถนาจะเปน หรอกลบกลายมาเปน เปนสงทคนถอวาเปนสงบงคบตองทาตองปฏบต เปนสงทคนบชายกยอง และมความสขทจะไดเหนไดฟง ไดเปนเจาของ คานยมของสงคมจงเปน “วถของการจดรปความประพฤต ” ทมความหมายตอบคคลและเป นแบบฉบบของความคดทฝงแนนสาหรบยดถอในการปฏบตตวของคนในสงคม

เพญแข วจนสนทร (๒๕๒๘ : ๒) ใหความหมายของคาวา คานยม หมายถง การยอมรบนบถอและพรอมทจะปฏบตตามคณคาทคนหรอกลมคนมอยตอสงตาง ๆ ซงอาจเปนวตถ มนษย สงมชวตอน ๆ รวมทงการกระทาในดานเศรษฐกจ สงคม จรยธรรมและสนทรยภาพ ทงนโดยไดทาการประเมนคาจากทศนะตาง ๆ โดยถถวนและรอบคอบแลว

สพตรา สภาพ (๒๕๓๔ : ๒๓) ใหความหมายโดยสรป คานยม หมายถง สงทกลมสงคมหนง ๆ เหนวาเปนสงทควรแกการกระทา นากระทา นายกยอง หรอเหนวาถกตอง

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๒ จากคาจากดความของคานยมทกลาวมาขางตน สรปไดวา คานยม คอ แนวทางประพฤต ปฏบตของคนในสงคม ทใชในการตดสนใจ อยางถกตอง และมกเปลยนแปลงไดตามสภาพสงคม

สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มเนอหาเกยวกบคานยมสามารถจาแนกได คอ คานยมเกยวกบความบนเทง การเลอกคครอง ความกตญ คานยมเกยวกบผชาย ผหญง และอน ๆ ดงรายละเอยดตอไปน

คานยมเกยวกบความกตญ การเลยงดลกหลานของคนอสาน ผใหญจะปลกฝ งคานยมใหรจกรกและเคารพตอ ผอาวโส เชน ครอบครวของคาดวทกคนรกตา ตาเปนคนแกททางานหนกและลาบากมานาน เมอตาแกเฒา ลกหลาน กอยากใหตาไดรบสงทดและสขสบาย จงนาขนมท ไดมา เกบไปฝากตา ดงตวอยาง

คาดวพยกหนาแลวเอามอลวงกอนขนมขนมาดม มนหอมจนอยากจะแกะพลาสตกทใชหอออกทง แลวกดกนเสย แตกหามใจตนเองอย คาดวจะเอาขนมกอนนไปฝากตา มนหวาน นมและอรอย พวกผเฒาจงชอบกนกบขาว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๘๖)

ตากนขาวกบขนมไข คาดวแอบกนนาลายอย แตวาทงสามคนคอคาดว พชาย นองชายกไมมใครขอ เพราะทกคนรกตา และดใจทเหนตากนขาวได

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๑๐)

คานยมเกยวกบการมคครอง การเลอกคครองของคนอสานเมอญาตผใหญฝายชายไปสขอฝายหญง ฝายหญงกจะพจารณากอนตกลงยกใหแตงงานกน โดยพจารณา จากฐานะตองมความเหมาะสมกน โดยดจากจานวนทรพยสน ไดแก ทนา วว ควาย เปนสาคญ ดงปรากฏคานยมในการมคครองตอไปน

นยมใหพอแม ญาตผใหญเปนผตดสนใจเลอกคครองให ผใหญจงเลอกผทมฐานะเสมอกน เชน เออยวาดทชอบพอกบทดแกว แตพอกบแมไมเหนดวยเพราะทดแกวมฐานะยากจนไมทดเทยมกน จงไมยอมใหแตงงานดวย ผชายจงควรเลอกคครองทมฐานะพอ ๆ กน ดงตวอยาง

“พอกบแมของเออยวาดคงใหลกสาวแตงงานกบคนมฐานะ “เกงกน” หรอใกลเคยงเสมอกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๔)

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๓

ลงเทยมหนไปบอกนาชายวา ถาหากจะชอบผสาวทไหนกขอให “หาคนเกงกน (เสมอกน) ถาบจงชน(ถาไมอยางนน)มนยากอยางนแหละ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๘๗)

นยมเรยกคาสนสอดเปนวว ควาย และเกวยน คนอสานถอวาวว ควาย และเกวยน เปนทรพยสนทมคา และเปนกาลงสาคญในการทานาเลยงชพ จงมคานยมใชวว ควาย และเกวยน เปนสนสอดทองหมน เชน

ตาวาการดฐานะของคนในหมบาน เขาดกนทวว และควาย บานไหนมมากกย งมหนามตา ยามแตงงานคนในหมบานใชพวกมนเปนสนสอดดวยเสมอ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๑๕)

คาดองขอ งคนในหมบานของคาดวนน “มาด” หรอกาหนดกนตามฐานะ สวนใหญจะเลอกเปนเงนกบวว และควาย แตละบานจงตองมสตวเลยงทงสองอยางน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๖๐)

เมอคาดวโตเปนสาว หากมผบาวทไหนมาขอ กจะใหตาเรยกววเกวยนคงาม ๆ เปนคาสนสอด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗๙)

ตาบอกคาดววา คนในหมบานเราเลยงชพดวยการทานา ทงคนและควายตางเป นกาลงสาคญ การแตงงานจงหมายถงการเพมแรงงาน กอนจะไปสขอผสาวคนไหน กตองคานงถงเรองน รปรางหนาตาจงกลายเปนเรองรอง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๙๘)

นยมใหฝายชายมาอยบานฝายหญง คนอสานเมอแตงงานแลวนยมใหฝายชายมาอยบานฝายหญง แตลกเขยทอยในบานตองมเพยงคนเดยวเทานน ดงตวอยาง

ตาบอกวาในหมบานของคาดวน การแตงงานโดยมากจะเปนการ “แตงเขา ” คอฝายชายตองมาอยในครอบครวของฝายหญง แตจะไมใหมเขยซอนกนสองคนในเรอนเดยว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๒๖)

คานยมเกยวกบผชาย คนอสานมคานยมเกยวกบผชาย เชน นยมผชายทผานการบวชเรยนกอนจะมคครอง ผชายนยมสกเพราะเชอวาทาใหอยยงคงกระพน อกทงตองเปนคนขยนทามาหากนดวย ดงปรากฏคานยมเกยวกบผชาย ดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๔ คานยมเกยวกบการบวช การบวชถอเปนประเพณปฏบตของผชายทกคน ซงคนอสานถอวาคนทบวช เรยนเมอสกออกมาแลวเปนคนสก คนด ฉะนนผชายทกคนควรไดบวชเรยนกอน อกทงเมอถงเวลาแตงงานหากไมไดบวชเรยนมา ทางพอแมฝายหญงกไมอยากยกลกสาวใหแตงงานดวย ดงตวอยาง

ตาบอกวาคนทบวชเมอสกออกมาจะเรยกวา ทด หรอถาหากผบวชมความรมากจนเปนทยอมรบของชาวบานและผานพธฮดสรง (สรงนา ) เรยกวา “สาเรจ ” เมอสกจงเรยกวา “จารย” สวยจวนอยหรอสามเณร ถาหากสกออกมาเรยกวา “เชยง” และวา ผชายทไมบวชน นถอวาเปนคนดบ พอแมทไหนกไมอยากใหลกสาวแตงงานดวย

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๓)

พอแมอายคาแปงอาจจะใหลกบวชเสยกอน แตวาคนทไมไดบวชกมเหมอนกน แตคนดบคนดายหรอคนทไมบวชนน บานเราถอวาเปนคนไมด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗๒)

นยมคนทขยนขนแขง คนอสานนยมผชายทมความขยนขนแขง เปนคนด และไมเลนการพนน เชน ตากลาวถงอายทดแกว ดงตวอยาง

ตาวาบกทดแกวมนเปนคนด ทามาหากนขยนขนแขงโบกเบยบเลน กบบวชเรยนแลว เขาอาจจะเหนความดกได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๖๐)

คาดวบอกวาเมอโตขนจะแต งงานก บอายหวน เพราะอายหวนเปนคน ขยน ทางานเกง ดงตวอยาง

ปาสตองเคยถกกระสวยตหวแน ๆ แกจงไมไดแตงงาน แตกไมกลาถามเลยบอกปาสวาอายหวนเลนเตยเกง ลากะปอมกเกง แถมยงขบเกวยนเปนแลว เมอโตขนตนจงจะแตงงานดวย

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๒๔)\

คานยมเกยวกบการสก ชายอสานยงนยมการสกตามอกหรอหลง เพราะมความเชอวาเมอสกแลวทาใหตนอยยงคงกระพน เชน คาดวพดถงอายคาแปงทมรอยสก ดงตวอยาง

ทหนาอกสกลายเสอเผนตวใหญ บรเวณแผนหลงของอายคาแปงกม รอยสกเชนกน แกวาเปนรปยนตลงอาคมฟนแทงไมเขา

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๕

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๖๗)

คานยมเกยวกบผหญง คนอสาน มคานยมตอผหญงในเรอง คณสมบต เชน ความสามารถในงาน บาน การเรอนวา ผหญงตองเปนผททอผา ตาหก เลยงไหมเปน เนองจากทกบานเมอวางจากงานนา ผหญง จะทอผา ตาหกทใตถนเรอน หญงใดทาไมเปนกจะไมมชายใดเลอกไปเปนคครอง ดงตวอยาง

แมบอกวาผสาวทกคนตองรจดเขนฝาย สบหก ตาหก (ทอผา) ยงสามารถเลยงหมอนเลยงไหมไดกดยง หาไมแลวกจะไมมบานไหนอยากไดไปเปนลกสะใภ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๘)

คานยมเกยวกบการศกษา การศกษา เปนการพฒนาใหคนอานออกเขยนได คนอสานจงตองการใหลกหลานซงเปนคนรนหลงไดเรยนรหนงสอ เชน ตาของคาดวพดถงลกหลานของคนในหมบานทเรยนหนงสอเกงพอแมกจะภมใจและพดคยอวดใหคนอนฟง ดงตวอยาง

ตาเคยบอกวาคนในหมบานรหน งสอนอย บางคนพดได แตเขยนและอานไมได การทลกหลานบานไหน เรยนเกง อานหนงสอออกจงถอเปนหนาเปนตา และเปนความภาคภมใจทจะเวาอาง (พดอวด) กนได ดงนนจงไมใชเรองผดปกตแตอยางใดทจะมเสยงอานหนงสอดงลอยมาจากแตละหลงคาเรอนในยามคาคน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๒)

คนอสานนยมใหลกหลานไดเรยนตอสง ๆ ครอบครวใดมฐานะกใหลกหลานเขาไปเรยนตอในอาเภอ แตคนในหมบานของคาดวประกอบอาชพการทานาเปนอาชพหลก ฐานะทางครอบครวยากจน อกทงการเดนทางไปโรงเรยนลาบาก เพราะโรงเรยนมธยมนนตงอยในอาเภอหางไกลจากหมบาน และบานใดมลกสาวพอแมกลว ลกจะเกดอนตราย จงใหลกออกมาชวยทางานบาน ดงตวอยาง

อายสเทาเรยนอยชน ป .๕ เมอจบแลวกคงออกมาชวยทานา คนในหมบานของคาดว ไมนยมใหลกหลานเรยนหนงสอ คาใชจาย คาเดนทางของโรงเรยนมธยมในอาเภอมราคาแพงมาก คนทเรยนตอไดจงมแตลกคร หรอลกคนมฐานะ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๖๔)

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๖ คานยมเกยวกบความบนเทง ความบนเทงเปนสงทเกยวของกบชวตของคนทกคน ฉะนนแตละคนจงมความชอบและการแสวงหาความสขจากสงบนเทงทแตกตางกน เชน การชมภาพยนตร การฟงเพลง การชม วงดนตร เปนตน จาก สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏคานยมเกยวกบความบนเทง ดงน

นยมชมหมอลา หมอลาเปนการแสดงพนบานของคนอ สาน ซงคนอสานจะหาชมไดในงานบญสาคญทจดขนในหมบาน เชน ชาวบานในหมบานของคาดวชอบดหมอลามากกวาการแสดงอน ๆ ทมาใหชมในแตละครง ดงตวอยาง

หนงกลางแปลง หรอหนงขายยาทเขามาฉายทหมบานมเพยงไม กครงในรอบหนงป สวนวงดนตรลกทงนนกเคยเหนอยครงหนง แตวาคนชอบดหมอลามากกวา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๙๑)

ในการจดงานแตละครงทเปนงานบญ เชน บญเผวส หรองานสาคญของหมบาน ชาวบานกจะจดหาหมอลามาแสดงเพอใหงานบญนนมความสนกสนาน เชน คนในหมบานของคาดวทกคนชอบดหมอลา คนเฒาคนแกมกนยมดหมอลาแบบเกา สวนวยหนมสาวสวนใหญชอบด หมอลาทพฒนาใหเหมาะสมสอดคลองกบสงคมปจจบนมากกวา หมอลาทคนอสานนยมมหลายลกษณะทานอง เชน ลากลอน ลาเพลน ลาเรอง หมอลาตาง ๆ จงมการพ ฒนาเพอใหทนสมย ดงตวอยาง

กอนหนานมการตกลองประชมกน เพอหาแนวงน (สมโภช) พวก ผเฒาอยากฟงลากลอนทมหมอลาผหญงกบหมอลาผชายมาลาโจทย หรอโตตอบกน แตพวกผบาวผสาวอยากได ลาเพลนกกขาขาว เพราะหมอลาอยางหลงนแตงตวทนสมย ผหญง นงกระโปรงสน ๆ จนเหนตนขา และลาดวยกลอนลาทมจงหวะสนกสนาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๒)

นอกจากหมอลาทเปนการแสดงแลว คนอสานยงนยมความบนเทงจากการฟงเพลง จากวทย โดยถอวาใครทมวทยเปนของตนเองเปนคนทนสมย เพราะวทยเป นของแปลกใหมทสามารถฟงไดทกเวลา แตมราคาแพง จงมบางคนเทานนทมเงนพอทจะซอวทยไวฟงได ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๗

เมอมาถงบรเวณนาของคาดว ทกคนพากนหลบเขารมไมบนโนนมะมวง คาดวนงลงเหยยดขาพกเหนอย เออยคนหนงหมนปมวทย (วทยทรานซสเตอร) แกรก ๆ บางครงมเสยงเพลงลกทง บางครงกมเสยงหมอลา เมอแกพบเพลงถกใจและเสยงชดเจนฟงไดจงหยดหมน แลวทกคนกนงเงยหฟงอยางมความสข

วทยนเปนเครองสเหลยมเลก ๆ อายหวนบอกวา ตวหนงสอทตดอยบนเครองเขยนวา “ธานน” มนมราคาแพงมาก แตพวกผบาวผสาวกเกบเงนขายปอซอหามาเปนเจาของ ในหมคนเลยงวว ถาหากใครมวทยถอวาโกทเดยว บางทถาหากเปนเพลงทโดงดง หรอชวงทหมอลาเรองยอดนยมกาลงออกอากาศ คนอน ๆ กจะเดนตามไปดวยจนตอกนเปนพรวน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๙๐)

จากการศกษาเนอหาทเปนความรเกยวกบ คานยมของคนอสานได วา คนอสานมคานยมทยดปฏบตสบตอกนมาหลายประการ เชน คานยมเกยวกบความกตญ คนอสานจะรกและเคารพผใหญ ใหความสาคญกบผอาวโส คานยมเกยวกบการมคครอง คนอสานนยมเลอกคครองทมฐานะทดเทยมกน โดยใหญาตผใหญเปนผตดสนใจเลอกให และเมอแตงงานแลวฝายชายนยมไปอยบานฝายหญง คานยมเกยวกบผชาย ตองเปนคนขยนทากน บวชเรยนกอนแตงงาน คานยมเกยวกบผหญงตองทอผา ตาหกเปน คานยมเกยวกบความบนเทง คนอสานนยมชมและฟงหมอลา ทมาแสดงในหมบานและ การฟงจากวทย และคานยมเกยวกบการศกษาทคนอสานตองการใหลกหลานไดเรยนสง ๆ แตดวยเหตหลายประการททา ใหเดก ๆ ในหมบานไมไดเรยน ตอสงๆ เชนพอแมมฐานะยากจน ตองออกมาประกอบอาชพ อกทงโรงเรยนตงอยไกล ไมสามารถเดนทางไปเรยนได

๑.๓ วฒนธรรม วฒนธรรม ตามความหมายของพจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน (๒๕๔๖:๑๐๕๘) หมายถง สงททาใหเจรญงอกงามแกหมคณะ, วถชวตของหมคณะ

สพตรา สภาพ (๒๕๓๔: ๑๐๗ ) กลาววา วฒนธรรมมความหมายครอบคลมถงทกสงทกอยางอนเปนแบบแผนในความคดและการกระทาทแสดงออกถงวถชวตของมนษยในสงคมของกลมใดกลมหนง หรอสงคมใดสงคมหนงมนษยไดคดสรางระเบยบกฎเกณฑวธการใน การปฏบต การจดระเบยบตลอดจนระบบความเชอ ความนยม ความร และเทคโนโลยตาง ๆ ใน การควบคมและใชประโยชนจากธรรมชาต

สมชย ใจด และบรรยง ศรวรยาภร ณ ( ๒๕๓๘ :๑) ใหความหมายของ วฒนธรรม วาเปน “ วฒน”เปนภาษาบาลแปลวา “เจรญงอกงาม ” สวนคาวา “ธรรม” เปนภาษาสนสกฤต

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๘ หมายถง ความด ซงแปลตามรากศพท หมายถง “สภาพอนเปนความเจรญงอกงาม หรอลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม”

ทพยสดา นยทรพย (๒๕๓๕:๖) ใหความหมายของคาวา วฒนธรรม หมายถง ทกสงทกอยางทเกดขนจากพฤตกรรมของมนษย ซงเปนสมาชกในสงคม และถายทอดสบเนองกนมาอยางมแบบแผนเปนมรดกของสงคม

ตามพระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช ๒๔๘๕ ไดใหความหมายของวฒนธรรมวา

วฒนธรรม หมายถง ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบ ความกลมเกลยวกาวหนาของชาตและศลธรรมอนดงามของประชาชน

จากคาจากดความของวฒนธรรมทกล าวมาขางตน สรปไดวา วฒนธรรม คอ ระเบยบ แบบแผนทมนษยสรางขน ในวถชวตเพอแสดงถงความ เจรญงอกงามของสงคม

สารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มเนอหาเกยวกบ วฒนธรรม การแตงกาย ดงน

วฒนธรรมการแตงกาย ประเทศไทยมวฒนธรรมการแตงกายทเปนเอกลกษณประจาชาต แสดงถงความเปนชาตไทย ทชาวโลกรจกกน วฒนธรรมการแตงกายของไทยแตละภาคมความแตกตางกน ดงเชนวฒนธรรมการแตงกายของคนในภาคอสานทบงบอกถงลกษณะความเปนทองถนอสาน ซงใน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา กลาวถงการแตงกายของคนภาคอสาน ทเปนการแตงกายปกต เชน การแตงกายของชาวนา และการแตงกายในโอกาสพเศษตาง ๆ เชน การแตงกายไปวดในงานบญ อกทงการแตงกายอน ๆ เชน การแตงกายของชนเผา ปรากฏในรายละเอยดตอไปน

การแตงกายปกต การแตงกายปกต หมายถง การแตงกายทคนอสานแตงในชวตประจาวน เชน ชดอยบาน ชดทางานตามปกตของคนแตละอาชพ ชดนกเรยน เปนตน จากเรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏการแตงกาย ดงน

การแตงกายของตาทประกอ บอาชพทานา ตาจะสวมใส กางเกงทสะดวกใน การทางาน อกทงสของเสอผาตองมความเหมาะสมกบอาชพ ไมสกปรกงาย ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๕๙

แผนหลงของตาคอมลงบางดวยกาลเวลา กางเกงหรดททอจากฝายจบนล หรอการยอมคราม สมอ ๆ สนแคเขา ทาใหเหนขาผอม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓:๔๑)

นอกจากนยงพบการแตงกายตามปกตของคนตางถนทเขามาอยในหมบานของคาดว ไดแก นายชางซงมาจากกรงเทพฯ ทเขามากอสรางถนน และบอนาใหแกชาวบาน โดยผแตงไดบรรยายลกษณะการแตงกายของนายชางทแตกตางกบชายหนมในหมบานของคาดว ดงตวอยาง

สวมกางเกงยนสสซด กบเสอแขนยาวลายตารางเลก ๆ ทสะอาดสะอาน แกเอาชายเสอเขาในกางเกง คาดเขมขดหนง หนาตาเปนแตเบง (นามอง) ผวก เกลยง ๆ อยางคนทไมคอยโดนแสงแดด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓:๒๐๔)

การแตงกายตามปกตของผหญงในหมบานคาดวจะนงผาซนยาว แตถาใครเขาไปอยในเมองหรอมาจากกรงเทพ ฯ จะแตงกายแตกตางจากผหญงคนอน ๆ ในหมบาน เชน การแตงกายของเออยวาดทอยอาเภอ และนาสาวทไปอยกรงเทพ ฯ แลวกลบมาเยยมบา น ดงตวอยาง

วนทเออยวาดมา แกนงซนกระโปรงใสเกบสนยอง (รองเทาสนสง ) เนอตวเกลยงเกลา มอเทาสะอาด ผวขาว หนาขาว แกมแดง ปากแดงงามปายหลาย

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๔๗)

นอกจากการแตงกายของเออยวาด ผแตงได บรรยายถงนาสาวของคาดว ท แตงกายแปลกไปจากคนในหมบาน ทาใหทกคนทพบตางใหความสนใจ ดงตวอยาง

นาสาวเปนคนงาม และเปนคนทนสมยมาก เพราะแกดดขนตาจนงอน ทาลปสตก ทาแกม ทาตาเขยว ๆ นงซนมนสเกรต(ชดมนสเกรตเปนเสอกบกระโปรง ตดกนสนแคครงขา ) กบใสเกบสนสง(รองเทาสนตก) ลงวดจนพวกผเฒาผแกมอง ตาคาง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๙๘)

การแตงกายในโอกาสพเศษ การแตงกายในโอกาสพเศษ เปนลกษณะการแตงกายทนอกเหนอจากการแตงกายปกตในชวตประจาวน เชน การแต งกายไปวด งานบญตาง ๆ จาก สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา กลาวถงการแตงกายของคนแก และผหญง ปรากฏในรายละเอยด ตอไปดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๐ การแตงกายไปวด คนอสานถอวางานบญตองทาแตสงทดทสด ดงนนการแตงกายจงจาเปนเชนกนทจะตองแตงกายใหสวยทสด เชน การแตงกายของผหญงจะนงซนทดทสด ไดแก ผาไหม หรอ ผามดหมตดชาย* สวมเสอสขาว ทมลกษณะคลาย ๆ กนเกอบทกคน ซงจะเหนวามความแตกตางจากชดทสวมใสอยบานตามปกต อกทงคนแกกจะ นงขาวหมขาว เพอไปฟงเทศนเนองในงานบญ ทวด ดงตวอยาง

เมอใกลถงวด คาดวสงเกตเหนวาจานวนของผเฒาผแกกยงมากขน สวนใหญเปนผหญง มเดกนอย หรอลกหลานเดนถอของตามมาสง แตละคนแตงตวคลาย ๆ กน คอ นงผาซนไหม หรอไม กผาซนมดหม ตดตน (ชาย) ลายสแดงงาม ๆ อยางแมใหญของอบง แลว นงเสอแขนกระบอกสขาว แขนสน บางแขนยาวบาง มเบยงสเดยวกนคาดทไหล บางคนเอาดอกไมเสยบมวยผม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๖๕)

นอกจากนนในงานบญสาคญ การแตงกายของคนแก จะแตงกายดวย ชดขาว เชน ในงานบญเทศนมหาชาต ดงตวอยาง

ในวนนเปนมอบญ เสยงเทศนเรองกณหาชาล (เทศนมหาชาตเรอง พระเวสสนดร ) ดงววอน ๆ อยตงแตเชา ตาบอกวากอนเทศนนนตองใหอายจวนอย (สามเณร ) รปหนงขนเทศนสงกาลเพอประกาศพระพทธศาสนา พระพทธประวตเสยกอน จากนนจงเปนเทศนทศพร ผเฒาผแกใสชดสขาว หมผาสไบลงไปนงฟงอย ทงวน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๑๐๒)

นอกจากการแตงกายของคนแกแลว ผหญงสาวกจะแตงกายสวยเปนพเศษ ซงการแตงกายไปทาบญทวด จะสวมใสเสอผาทสวยงาม เพอใหตนเองดดและงามมากทสด เชน การแตงกายของเออยวาด ทสวมใสไปงานทาบญออกพรรษาทวด ทกคนเมอเหนตางชมวา งาม ดงตวอยาง

วนนเออยวาดนงซนไหม ใสเสอตดจากผาพอง ๆ สชมพทซอมาจากในอาเภอ ผดแปงหนาตานวลอองตอง (ผดผอง) มดอกกหลาบทดห งามยงกวาผสาวคนไหน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๒๐๕)

* การนาผาชนทมการทอลายไวอยางสวยงาม มาตอไวในสวนลางของผาซน

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๑ ในงานบญแตละครง ชาวบานจะ จดงานทวด และมการแสดง หมอลา ในเวลากลางคน ชาวบานทงผหญงและผชายตางแตงตวอยางสวยงามเพอมาชมหมอลา ดงตวอยาง

ลานวดสวางไสวราวกบเวลากลางวน มผคนแตงตวงาม ๆ เดนไปเดนมาขวกไขว ทปสาดนงซอนลอน (สลอน) คอยทาดหมอลาอยกเหนหวดาไปหมด พวกผสาวนงซนตง (ผาถง) กบเสอสตาง ๆ ผบาวสวนมากนงซง ใสเสอลายผาอกมปก พบขอบแขนขนนอย ๆ บางคนเหนบหวอนใหญ ๆ ไวถงซงดานหลง (ถง- ถง,กระเปา ซง – กางเกง)

(ลมแลงเรงระบา๒๕๕๓ : ๙๘)

การแตงกายอน ๆ นอกจากการแตงกายในชดปกตและในโอกาสพเศษ ทกลาวมา แลว ยงปรากฏ การแตงกายอน ๆ เชน การแตงกายของชนเผาภไท ดงรายละเอยดตอไปน

ชดภไท การแตงกายของชาวภไท มลกษณะเปนเอกลกษณของชนกลมหนงทอยใน ภาคอสาน มการแตงกายทแตกตางจากชาวอสานโดยทวไป เชน ผหญงจะไวผมยาว เกลามวยสง และโพกผา ดงตวอยาง

แมใหญคนนอายนอยกวาแมใหญทองพา แกไวผมยาวมวยใหตงสงขนโพกผา เหมอนผาแพรมน (ผาผนสเหลยม ,ผาเชดหนา ) แตทอขดลายงาม ๆ สออกแดง ๆ ทงยงปล อยเสนดายไวประดบ มนจงทงชายลยระงามตดกบเสนผมสดอกเลาเสอทแมใหญแปลกหนาคนนใสทาจากผาฝายจบนล แขนกระบอกผาหนา ไมมปก เชนเดยวกบเสอของปานางทอง แตวาไมมแถบสแดงกนยาวตลอดทงรอบคอ ไลลงไปดานหนาถงชายและปลายแขน บนแถบผายงตดกระดมเงนสองแถวเรยงประดบอกดวย สแดงตดสเงนของมนงามดงดดสายตาคน ผาซนมดหมทใสตดตน (ชาย) ทอจากสแดงดาขาวโดดเดนไมแพกน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๔๘)

นอกจากชดเสอผาทสวมใสแลว หญงภไทจะใชเครองเงนเพอประดบตกแตง เชน การใสกระจอนห ดงตวอยาง

แมใหญคนนทดดอกสะเลเตไวทหดานหนง แตแกกใสกระจอนหซงตจากเงน อนใหญ หนา โคงลงมา แลวงอนขนเหมอนตะขอ ตรงปลายปลอยไวอยางนน ไมมตมคลายดอกไมตมอยางกระจอนจบขาเลก ๆ ทคาดวเคยเหนผหญงหรอพวกแมใหญในหมบานของตนใส กระจอนนคงหนกมากจงดงหของแกใหยานหอยลงมา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๑๔๘)

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๒ นอกจากนนคนอสานยงนยมทอผาไวสาหรบตดเยบเสอผา ใสเอง ทกบานเรอนจะทอผาบรเวณใตถนเรอน ในชวงฤดกาลทวางจากการทานา ผาททอมหลายแบบเพ อใหเหมาะสมกบบคคล เชน ผาแหยง ผามอฮอม เปนตน ดงปรากฏเหตการณทคาดวขอฝกการทอผาจาก เออยพวง และไดรจกลกษณะของผาทใชในการแตงกายของแตละคน ดงตวอยาง

นอกจากการทอผาขาวเกบไวเปนมวน ๆ แลว แตละเรอนมกมผาแหยงตดบานไวดวย ผาทวานมไวสาหรบเยบเปนเสอ ทงเสอแขนกระบอกของผหญง เสอมอฮอมของผชาย รวมไปถงเสอเดกนอยอยางนองชายและอายเคนด และกางเกงหรดผาทใชทาผาถงนนมกทอตางหาก แตวาผาถงสาหรบใสเลนของเดกนอยอยางคาดวกใชผาแหยงอย

( ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๒๓ )

นอกจากนนคาดวยงพดถงการแตงกายในภาพยนตรทมการแตงกายตางไปจากคนในหมบาน เชน ชดทนกแสดงสวมใส เพอความเหมาะสมกบเนอเรอง และบทบาทในสถานการณทแสดง ดงเชน

การแตงกายในภาพยนตร ทปรากฏใน สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ผหญงจะสวมใสกระโปรงสน ผชายสวมใสกางเกงขาบาน ทมสสนสดใส ทงหญงและชายแตงกายตางจากคนอสานทไมนยมสวมใส ยกเวนแตคนทไปทางานอยกรงเทพฯ เมอกลบมาเยยมบานกจะสวมใสเสอผาทสสดใสเหมอนในภาพยนตร ดงตวอยาง

ผชายนงซง(กางเกง) ขาบานสสด เสอแขนยาว ผาอกขางหนาตดกระดม ปกใหญ คาดเขมขดเสนใหญสสดเชนกน สวนผหญงนงชดกระโปรงกบเสอตดกนสไมตางจากผชาย คาดวสงสยวา ถาหากมาเดนทบานของตนควายไอ โงงตองตนจนไลขวดเอาแน ๆ ชายกระโปรงกเหยน หรอสนเหนอเขา รองเทาคใหญ พนหนา สนหนาและสง รองเทาอยางน คาดวเคยเหน ผสาวในหมบานทไปไทย หรอไปทางานอยกรงเทพฯ ใสบางเวลากลบมาเยยมบาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๙๒)

จากการศกษาสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา พบเนอหาทเปนความรเกยวกบวฒนธรรม ไดแก วฒนธรรมการแตงกาย สามารถสรปไดวาวฒนธรรมการแตงกายของคนอสาน มการแตงกายในชดปกต ไดแก ชดอยบาน และชดทางานประกอบอาชพ เชน ชดแตงกายไปนา และการแตงกายในโอกาสพเศษ เชน การแตงกายไป งานบญทวด คนแกจะแตงกายดวยเสอผาสขาว สวนพวกหนมสาวจะแตงกายดวยเสอผาทสวยงาม เพอใหตนเองดดทสด

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๓ นอกจากการแตงกายชดปกตและชดในโอกาสพเศษแลว ยงพบการแตงกายของผ หญงภไททไว ผมยาว เกลามวยสง โพกผา นงผามดหมตดชายตางจากคนอสานทวไป

๑.๔ ประเพณ ประเพณ หมายถง สงทนยมถอประพฤตปฏบตสบ ๆ กนมาจนเปนแบบแผน ขนบธรรมเนยม หรอจารตประเพณ (ราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๖ : ๖๖๓ )

สพตรา สภาพ (๒๕๓๔: ๑๑๕ ) ไดใหความหมายของคาวา ประเพณ คอ ระเบยบแบบแผนในการปฏบตทเหนวาถกตองหรอเปนทยอมรบของคนสวนใหญในสงคม และม การปฏบตสบตอ ๆ กนมา เชน เกด หมนหมาย สมรส ตาย บวช ปลกบาน ขนบานใหม เปนตน

พระยาอนมานราชธน (๒๕๑๔: ๓๗) ใหความหมายของคาวา ประเพณ คอ ความประพฤตทคนหมหนง อยในทแหงหนง ถอเปนแบบแผนอยางเดยวกนและสบตอกนมานาน ถาใครในหมประพฤตออกนอกแบบกผดประเพณ หรอผดจารตประเพณ

สมชย ใจด และบรรยง ศรวรยาภร (๒๕๓๘ :๖) ไดใหความหมายของคาว า ประเพณ คอ ความประพฤตทคนสวนใหญสบตอกนมาจนเปนแบบแผนอยางเดยวกน เปนระเบยบแบบแผนทเหนวาถกตอง เปนทยอมรบของคนสวนใหญ และมการปฏบตสบตอ ๆ กนมา

จากคาจากดความของประเพณทกลาวมาขางตน สรปไดวา ประเพณ คอ ระเบยบแบบแผนในการปฏบตทคนสวนใหญในสงคมเหนวาด ถกตอง ยอมรบ และมการปฏบตสบตอ ๆ กนมา สารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏประเพณเกยวกบศาสนา และประเพณอน ๆ ดงน

ประเพณเกยวกบศาสนา สมพงษ เกรยงไกรเพชร(๒๕๐๒ : ๒๗๙) ไดกลาวถงประเพณเกยวกบศาสนา คอการทาบญใหทาน คนอสานสวนใหญนบถอศาสนาพทธ และมพธกรรมเกยวกบศาสนา เชน บญขาวประดบดน บญขาวสาก บญออกพรรษา บญกฐน และบญขาวจ เปนตน ดงรายละเอยดตอไปน บญขาวประดบดน

บญขาวประดบดน เปนประเพณในเดอนเกา วนแรม ๑๔ คา เปนการทาบญอทศสวนกศลใหบรรพบรษผลวงลบ และเปรต บญขาวประดบดน จะมการเตรยมอาหารในวนแรม ๑๓ คา ไดแก ขาวและของหวานพรอมดวยหมากพล บหร ทหอดวยใบตอง มเผอกมน ขาวตม ขนม

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๔ นาออย นาตาล จากนนจะแบงออกเปนสสวน คอ สาหรบเลยงครอบครว แจกญาตพนอง อทศแกญาตทตายไปแลว และทาบญถวายพระภกษสงฆ สาหรบการอทศใหญาตทตายนนจะหอใบตอง แยกของคาว หวาน และหมากพลบหร รงขนวนแรก ๑๔ คา ประมาณต ๔ จะนาไปวางหรอหอยไวตามตนไมหรอวางไวตามพนดน เมอเสรจพธอทศใหเปรตแลว ชาวบานจะนาอาหารทเตรยมไวไปตกบาตรพระสงฆ (วมลพรรณ ปตธวชชย ๒๕๑๖: ๘๙) ดงปรากฏประเพณ บญขาวประดบดนในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ดงตวอยาง

ตาอธบายตอวา ดงนนพอถงวนแรม ๑๔ คาเดอน ๙ ญาตพนองจงตองทาบญ นาอาหาร ขาวตม ขนม ไปถวายพระ กบเขาวดฟงธรรม แลววางหอขาวไวตามพนดนบาง ตามตนไมสง ๆ บาง หรอไมกตามกาแพงวด เพอใหพวกเปรตไดมาเกบกน เวลาคนเอาหอขาวเหลานวางไวตามพนดนมาก ๆ เมอมองไกล ๆ สวยเหมอนการประดบประดา เลยเรยกวา บญขาวประดบดน

“แตวากเปนการเฉลมฉลองตนขาวดวย ทพวกมนขนงอกงามอยเตมนา หมายความวาเรามความยนดททานา เอาขาวมาประดบประดาพนดนจนขนเปนยอดเขยวไดสาเรจ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔๓)

บญขาวสาก งานบญขาวสาก เปนประเพณท ชาวบานภาคอสานจะทาตอจากงานบ ญขาว ประดบดน ในเดอน ๑๐ ขน ๑๕ คา ซงมการหอขาวใหญ โดยทาหอขาวใสกระทงไปถวายพระโดยการทาบตรใสบาตร พระจบของใครไดกจะรบของผนน และอกอยางเพอใหทานแกเปรต ดง

(วมลพรรณ ปตธวชชย ๒๕๑๖ : ๙๓) กลาวถง การเตรยมบญขาวสาก คอ การเตรยมขาวเมาพอง และขาวตอก มาคลกเขากนแลวใสนาออย นาตาล ถวงามะพราว ใหเปนขาวสาก ภาคกลางเรยกขาวกระยาสารท เพอนาไปทาบญตกบาตรถวายอทศสวนกศลไปใหกบญาตผลวงลบไปแลว จาก สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏประเพณ บญขาวสาก ดงเชน

ตอจากนนเมอถงวนขนสบหาคาเดอนสบกจะแตงหอขาวอกครง แตครงนใหญกวาเพราะเปนเวลาทเปรตเหลานนตองกลบขมนรก ลกหลานจงแต งเสบยงไปใหก นตามทาง เรยกวา บญขาวสาก หรอบญหอขาวใหญ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔๓)

บญออกพรรษา

บญออกพรรษาเปนงานบญในวนขน ๑๕ คา เดอน ๑๑ หรอเรยกอกอยางหนงวา บญเดอนสบเอด คนอสานมการเตรยมอาหารทาบญแกพระภกษสงฆ กอนทพระภกษสงฆจะออก

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๕ จารกไปในทตาง ๆ เพอสงสอนธรรมะแกพทธศาสนกชน และสามารถปฏบตธรรมในท ตาง ๆ ได โดยไมตองกลบมาคางแรมทวดได จาก สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา พบวามการเตรยมอาหารสาหรบบญออกพรรษา ดงตวอยาง

ตาบอกวาในวนมะรน หมบานจะเอาบญแจกขาวเมากบออกพรรษาทกบานจงตอง มขาวเมาเอาไวสาหรบทาบญ กนและแจกจายญาตพนอง ทแมตองรบทาในวนนกเพอไดมเวลาหอขาวตม กบเตรยมอาหารทนาลงวดในวนกอนวนงาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๐๐)

บญกฐน ชาวอสานถอปฏบตเกยวกบบญกฐนสบเนองกนมา โดยทาหลงจากบญออกพรรษาแลว บญกฐนมพธกรรมตาง ๆ เหมอนทางภาคกลาง คอเปนบญถวายผาไตรจวร และอฐบรขาร และเครองไทยทานแกพระภกษสงฆ ตงแตแรม ๑ คา เดอน ๑๑ ถงวนเพญเดอน ๑๒ (วมลพรรณ ปตธวชชย ๒๕๑๖: ๑๐๗) จากสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏประเพณบญกฐน ดงตวอยาง

ตาบอกวาบญกฐนนน คอการเตรยมอฐบรขารไปถวายพระสงฆหลงจากผานพนการออกพรรษามาไดระยะหนง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๐๐) โชต ศรสวรรณ (๒๕๕๑: ๓๖) ใหความหมาย ขาวจ คอ ขาวเหนยวนงนวดกบเกลอปนเปนกอนเสยบไมปงไฟ บางทใสนาออยงบขางใน ทาไขแลวปงไฟ คนอสานทาขาวจเปน บญประเพณทเรยกวา บญขาวจ ซงถอวาเปนการสขวญขาวทไดจากการออกแรงทานาในปนน ๆ และจะนยมทาบญขาวจกนในปลายเดอนสาม ซงเปนเวลาทชาวนาหมดภาระในการทานากรวมกนทาบญ โดยนาขาวเหนยวปนจใหสก ไปถวายพระสงฆ จาก สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา มการกลาวถงการทาบญขาวจ เพอใหไดบญมาก ดงตวอยาง

แมวา “แตวาของทจะนาไปถวายพระเราตองทาใหดทสด และเอาของทดทสดจงจะไดบญมาก ถาเราขถ (ขเหนยว) กไมไดบญ”

คาดวเลยไมถามอะไรอก วนนหมบานเอาบญขาวจ ทกครวเรอนพากนทาขาวจ อยางแมกาลงทาอยน เพอนาไปถวายพระทวด

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๔)

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๖

บญเผวส บญเผวสเปนงานบญในพทธศาสนาทคนอสานถอปฏบตสบตอกนมา คอการเทศนมหาชาต จะทาหลงจากออกพรรษา โดยชาวบานชวยกนจดเตรยมอาหาร และปจจยตาง ๆ สาหรบถวายพระ และแขกทมารวมงาน จากสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ม การทาพธกรรมเกยวกบประเพณงานบญเผวสเพออญเชญเผวสเขาเมอง หรอแหเขาวด โดยชาวบานจดเตรยมขบวนแห ดงตวอยาง

พอพธกลาวอญเชญเผวสเขาเมองจบลงทกคนกลกขนยนตงขบวน เพอแหเผวสเขาเมองเหมอนในเรองพระเวสสนดร ในขบวนนน ดานหนาสดเปนเสลยงพระพทธรป ตามดวยเสลยงของชาลานและอายหมอม รปอน ๆ คานไมของเสลยงทยนออกมาสขายาว ๆ มผชายตว ใหญ ๆ หลายคนชวยกนแบก ตอมาเปนกลมผเฒาผแกถอเครองบชา แลวจงเปนกลมคนตกลอง นกดนตร อายเคนวด กบเพอนผแม (ผแม - กะเทย ) เหมอนกน และพวกผหญงทมครอบครวแลวหลายคนแตงตวงาม ทดดอกไมสสดใส คอยทาราอย

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๙๐)

วนสงกรานต วมลพรรณ ปตธวชชย (๒๕๑๖: ๕๑) กลาวถงวนสงกรานตของชาวอสานถอวาเปนวนปใหม พระภกษสงฆจะเชญพระพทธรปมาตงไวทหอสรงเพอสรงนา ในวนขน ๑๕ คา เดอน ๕ ชาวบานและพระภกษสงฆจะนาดอกไมทเกบจากตามปามาบชาพระ ดงปรากฏการเลาเรองของตาถงการแหดอกไมตามประเพณบญสงกรานตสมยกอน ดงตวอยาง

ตาบอกวา การแหดอกไมสมยกอนคอ การไปเกบดอกไมตามปาเพอนามาบชาพระเนองในบญสงกรานต เพราะในชวงเวลานพวกดอกไมกาลงบานงาม โดยการแหจะถ อตนดอกไมซงทาจากฟางขาว มดเปนเสาไมสงมาก และทาฐานสามขาเพอใหตงได เมอเกบพวงดอกไมได กเกบใสใหเตม ขบวนแหประกอบดวยพระสงฆ พวกผเฒา และคนหนมสาว เครองดนตรมกลองและผางฮาด หรอฆองอนเลกๆ ทมป มอย ตรงกลาง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๕๘)

แมในปจจบนคนอสานจะเปลยนจากการเกบดอกไมจากปามาเปนการเลนนาสงกรานตอยางในปจจบน แตคนอสานกยงคงยดมนประเพณการสรงนาพระกอนการเลนนา ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๗

แมจะเปนวนสงกรานต แตกยงไมมใครเลนสาดนา ผเฒาผแกบอกวาถาหากยงไมไดเอาพระลงเพอประกอบพธสรงนาจะเลนกอนไมได เพราะจะทาใหเปนผบา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๒๕๖)

เมอมการสรงนาพระคนอสานจะทาไมสาหรบสลดนาหอม โดยม การตกแตงใหสวยงามและมกลนหอม ดงเชน คาดวทาไมเสยบดอกจาปา ดงตวอยาง

คาดวจกไมไผ ดวยการผาไมไผปลองหนงทแมเอาไวสาหรบทาไมหนบปงอาหารใหเปนซกเลกราวนวโปง จากนนใชมดจกตรงปลายของมนดวยการผาลงมาใหยาวสกหนงในสาม โดยจกออกเปนหลาย ๆ เสน แตไมใหบางมากหรอใหญจนเกนไป และไมขาดออ กจากโคนพอเรยบรอยดแลวจงเดดดอกจาปา เอาทางโค นดอกเสยบเขาแตละเสนใหแนน เมอคาดวซดหร อสลดนาหอมพวกมนจะไมรวงทง เมอเสยบจนครบทกเสนแลว ดอกไมสเหลองนวลจงเบยดกนบานเปนพวงงามอยบนกานไมไผแทน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๕๗)

การสรงนาพระของคนอสานจะใหผใหญทเปนผชายไดสรงนาพระกอน ตามดวยผใหญทเปนผหญง แลวจงหนมสาว และเดก ซงแตละคนมการเตรยมนาหอม ใบไม ดอกไมใสขนมาเพอใชในการสรงนาพระ ดงตวอยาง

เมอพระสวดจบกถงชวงเวลาสรงนาพระพทธรป ผ คนทยอยลกขน ถอขนนา หอมจมใบไม หรอดอกไม แลวซด (สะบด ) ใสหมพระพทธรปทตงเรยงรายอย ทงนพวกผเฒาและผใหญผชายทากอน แลวจงเปนผเฒาผใหญผหญง ตามมาดวยคนหนมสาว คาดวกเดนเขาเรยงแถวตามออกไป ตอนทซดหรอสรงนานน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๖๐)

กอนถงวนสรงนาพระ ชาวบานแตละหมบานจะรวมกนกอกองทรายและทาพธแหนาศกดสทธไปใสในบอทวด กบดอนเจาป ดงตวอยาง

กอนนาพระลงและวนสงกรานตนน ในวนเนาตองมการทาพธ“ตบประทาย” หรอกอกองทราย และนานาจากกดหวาย หนองนาศกดมาเสยกอน นานจะนามาใสลงในนาสาง (บอนา ) ของวด กบนาไปไวทดอนเจาป โดยการตบประทายนตองมขบวนแหไปเลยทเดยว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๖๑)

ประเพณอน ๆ วรรณกรรมเรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา นอกจากจะปรากฏประเพณทเกยวเนองกบศาสนา ดงทกลาว ไปแลวขางตน ยงปรากฏประเพณอน ๆ เนองจากสงคมไทยเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๘ สงคมการเกษตร ทประกอบอาชพการทานาเปนอาชพหลก ผลผลตจะไดมากหรอนอยขนอยกบธรรมชาต และกา รปฏบตทยดถอสบเนองตอกนมา โดยใหสงทตนนบถอชวยคมครองคนในครอบครว และคนในหมบานใหอยรวมกนอยางมความสข ตลอดจน ใหอาชพทพวกเขาทาได ผลผลตทด เชน พธเลยงเจาป เลยงตาแฮก ไหวผพอเฒา ตลอดจนประเพณทเปนวถชวต เชน การลงแขก การแตงงาน เปนตน ดงปรากฏรายละเอยดตอไปน

พธเสยงทาย กอนการทานา และลงมอไถหวาน หรอปกดาขาว คนอสานจะมพธกรรมเลยงบาน คอ การไหวเจาป กอนถงพธการไหวเจาปตองมการเสยงทายในเรองของนาในการทานา โดยมพธกรรมตามความเชอทปรากฏ ดงตวอยาง

ไกขวญ ซงเปนไกทจะใชเสยงทายในพธเลยงบานวนน โดยเฒาจาจะเปนผดงกระดกคางไก เพอดวาเปนอยางไร ถาโคงสวยแสดงวานาทาสาหรบฤดทานาทกาลงจะถงนบรบรณด แตในทางตรงขามถาหากเหยยดตรงหมายถงความแหงแ ลง เพราะไกคอยแหงนคอรอทาวาเมอไรฝนจะตก จนไมเปนหาอาหาร

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๑)

นอกจากการเสยงทายไกขวญ เพอเสยงทายนาในการทานา คนอสานเชอวาการไดกนเนอไกในงานเลยงบานเปนมงคล อกทงเมอนาเนอไกขวญไปใสในนาจะทา ใหขาวทปลกเจรญงอกงามใหผลผลตด ดงตวอยาง

เราไมไดเอามากนเพอใหอม คนมากขนาดนนจะเอาไกมาจากไหน เอามาแคพอเปนพธใหไดกนนดหนอยเพอความเปนมงคล กบนาไปใสนาเพอใหขาวงามกพอ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๓)

พธเลยงเจาป คนอสานเชอวาบรรพบรษเมอตายไปจะไมไปไหน ยงคงอยดแล ชวยเหลอลกหลาน ลกหลานกยงคงเคารพนบถอ จงมการสรางศาลในหมบานเพอใหเปนทอยของเจาป คนอสานถอวาทกคนเปนญาต หรอพนองกนเพราะมเจาป คนเดยวกน จงมการทาพธไหวเจาป เพอขอใหเจาปชวยดแลคมครองกอนการลงมอปลกขาวทกครง โดยพธกรรมดงกลาวจะผานเฒาจาซงถอวาเปนตวแทนของเจาป จาก สารคดเยาวชน เรองลมแลงเรงระบา ปรากฏพธกรรมการคดเลอกตวแทน เจาป ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๖๙

ตาขานผเปนเฒาจา กาลงจดเท ยน แกนงกางเกงขายาวสกรมทา กบเสอยดสขาวตดรปถานไฟฉาย มผาขาวมาพาดเฉยงบาอย ตาบอกวาชาวบานจะไมสามารถตดตอกบเจาปไดโดยตรง แตตองทาผานเฒาจาทกครง เฒาจาจงเปนสอกลางระหวางชาวบานกบเจาป และยงเปนผพาประกอบพธตาง ๆ ดวยและวาตาแหนงทเกดจากการเลอกของเจาปเอง โดยการเขาสงรางและออกปากเองวาอยากไดคนน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๒)

การทาพธกรรมบชาเจาปนน ตองผานตวแทนของเจาปทตองทาหนาทตาง ๆ ดงน เฒาจาเปนตวแทนของพอป และเปนผทตองทาพธกรรมเพอขอใหเจาปชวยดแลคมครองคนในหมบาน จงมพธกรรมเลยงเจาปปรากฏ ดงตวอยางพวกแมบวระบดสงสงของทใชบชาใหเฒาจา มทงขนกะหยองใสดอกไมของชาวบาน ขนหา คอดอกไมกบเทยนอยางละหาค ในขณะทขนแปดกจดแปดค มา และหอม จานใสผาแพรอโป จานไกขวญ ขวดเหลาขาวทเปดฝาแลว ตาเลาวาระหวางประกอบพธเจาปตองขมา โดยการใหเฒาจาจบเหลาตาขานนาของทงหมดขนไปวางบนศาล แลวจงจดเทยนอก เทยนเลมนเอามาตงไวเพอแสดงความเคารพ และใหเจาปไดมองเหนเครองบชา และลกหลาน ซงหมายถงชาวบาน จากนนเฒาจาถอยออกมานงพนมมอกลาวอญเชญเจาปมารบเครองเซน และกลาวออนวอนขอใหทานชวยบนดาลใหฟาฝนตกตองใหมนามากพอแกการเพาะปลก ใหขาวปลาอาหารบรบรณ อยาไดมสงใดมาทาลายใหเกดความเสยหาย รวมถงกลาวขอใหคมครองลกหลาน และสตวเลยงใหอยเยนเปนสข

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๒)

พธเลยงตาแฮก วมลพรรณ ปตธวชชย (๒๕๑๖: ๙๓) ใหความหมาย ตาแฮก หมายถง เทพาอารกษผรกษานา กอนลงมอทานาในเดอน ๖ ชาวนาจะเตรยมขาวป ลาอาหารไปเลยงตาแฮก เพออธฐานขอใหฝนฟาด อกทงชวยดแลววควาย และอยาใหปปลาและแมลงตาง ๆ มากดกนขาวกลา ของตน จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ปรากฏประเพณเลยงตาแฮก ดงตวอยาง

แมทาพงทงสองอยาง อยางละ ๔ กระทง วางใสในตะกรามงวงเอาไว พรอมกบดอกไมขาว และเทยน แมบอกวาเมอตาเอาขาวปลกลงแชเสรจแลวกจะออกไปไหวตาแฮกทนา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๕)

ตาบอกวา ตาแฮก คอทอยของผนา หรอ “ผตาแฮก ” ผทาหนาทรกษาคมครองนาไมใหนาทวม เพลยหนอน หรอสงใด ๆ มา ทาลายตนขาว ทก ๆ ครงกอนลงมอตกกลาหรอไถนาตาตองมาทนเปนลาดบแรก เพอทาพธไหวตาแฮก โดยจะทาเวลาใดกไดแตตองเปนวนพธ และตองทาหลงจากเลยงบานและไหวเจาปเสยกอน ตาเอาพงโจและพงหวานออกมาจากตะกรา คาดว

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๐

และพชายชวยกนนาแตละคไปวางไวทมมคนนาทงสดาน ตาถอดอกไมสขาว และเทยนตามไปวางดวย จากนนพดแจงวาจะเรมลงมอทานา และตกกลาแลว ขอใหผตาแฮกชวยดแลใหการทานาไดผลด ไมใหมอปสรรคอนใด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๘)

พธไหวพอเฒาหรอผเรอน คนอสานเชอวา ผเรอนหรอผพอเฒาจะคอยคมครองใหครอบครวมแตความสงบรมเยน จงปรากฏพธกรรมซงถอปฏบตสบตอกนมา คอ พธไหวผพอเฒา จาก สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว ดงตวอยาง

ดอกไมและเทยนทตาจดใสจานอยางละหาคน เรยกวา “ขนหา” เมอเสรจแลวจะยกขนใสบนหงผเรอน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๕)

นอกจากบนหงแลว ตาใหคาดวนาดอกไมไปวางทแมบนไดขางละ ๑ ค ประต ๑ ค หนาตาง ๑ ค และคสดทายวางขางเตาไฟ ตาบอกวาการวางทบนได ประต หนาตาง กเพอนอมรบแตสงด ๆ เขาสครอบครว สวนเตาไฟนนกเพอขอบคณไฟ ทใหความอบอน ใหแสงสวาง และใหไดใชในการหงหาอาหารหลอเลยงชวต

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๖)

ทกวนศลวนพระ เจาโคตรของแตละวงศตระกลตองมายกเครองบชาขนบชา ผพอเฒา ถาหากไมทากอาจมความไมสงบสข

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๘๒)

การแตงงาน เมอหนมสาวมความพงพอใจตอกน ฝายชายจะใหพอแม ผเฒาผแกไปสขอฝายหญงจากพอแม ทางฝายหญงกจะขอผลดไวกอน เพอปรกษาหารอกบลกสาว อก ทงเปนการสงวนทาท เมอกาหนดนดกจะตกลงในเรองสนสอด และกาหนดวนแตงงาน พธแตงงานจดทบานฝายหญง ตอนเยนมพระสงฆสวดมนต รงเชามงานเลยงพระ ฝายชายจดขบวนแหโดยใหหญงสาวบรสทธอมขนหมากไปบานเจาสาว เมอถงบานเจาสาวผใหญจะออกมารบขนหมากไปไหวผเรอน ฝายชายจะจดสนสอดใสพานพรอมขนหมาก เมอเสรจพธสนสอดกจะทาพธสขวญ ตกกลางคนจงสง ตวเจาสาวเขาหอ (สมพงษ เกรยงไกรเพชร ๒๕๐๒ : ๒๙๕) จากสารคดเยาวชน เรองโสกไผ ใบขาว ปรากฏพธกรรมเกยวกบการแตงงาน ดงรายละเอยดตอไปน

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๑

การสขอ ประเพณการสขอเปนขนตอนหนงของพธกอนแตงงานของคนอสาน ทฝายชายจะใหพอแม หรอญาตผใหญไปสขอฝายหญงจากพอแม แตหลงจากทฝายชายเขามาสขอตามประเพณแลว ไดรบการปฏเสธจากฝายหญง เปนธรรมเนยมทเขาใจวาฝายหญงไมยอมรบ ดงตวอยาง

ตาบอกวาในธรรมเนยมของบานเรานน การไปสขอจะทาไดไมเกนสามครง ถาหากถกปฏเสธถงสามครงกหมายความวา ฝายผหญงไมตองการจะเกยวดองดวยจรง ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๘๗)

พธสขวญ พธสขวญสาหรบเจาบาว เจาสาว จะทาหลงเสรจพธสนสอดทองหมนแลว โดยญาตผใหญ และพอแม พนอง จะใชดายผกขอมอใหพร อนเปนเสรจพธการแตงงาน ดงเชน

พอสขวญจบกเปนการผกแขน หมอสดเอาไขขวญใสมอเจาบาว แลวพวก เจาโคตร ผเฒาผแก ของเออยพว รวมไปถงยายไค ปานางทอง ปาล กผกแขนอายสวยเพอ “เอาเขย ” หรอตอนรบลกเขยเขาเปนญาต จากนนจงเอาไขใสมอของเออยพว แลวญาตของอายสวยกผก “เอาสะใภ” การผกแขนนนอกจากฝายผกแขนแลวยงใสเงนในมอใหคนถกผกดวย เพอนบาวและเพอนสาวจะเปนคนเกบเงนนออกจากขนทตงอยขาง ๆ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๘๔)

ประเพณทปรากฏในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ไดแก ประเพณเกยวกบศาสนา และประเพณอน ๆ ประเพณเกยวกบศาสนา เชน ประเพณบญขาวประดบดน บญออกพรรษา บญกฐน บญเผวส เปนตน นอกจากประเพณทางศาสนาทคนอสานยดปฏบตสบตอกนมายงพบประเพณปฏบตเกยวกบอาชพ และความเปนอย เชน พธไหวตาแฮก เพอขอใหดแลนาขาว ววควาย และใหฝนฟาด เปนตน ประเพณตาง ๆ คนอสานไดยดปฏบตสบทอดตอกนมา โดยแตละประเพณคนอสานเชอวาเมอปฏบตแลว จะทาใหคนในครอบครว และคนในหมบาน ตลอดจนสตวเลยง ไดแก วว ควาย อยอยางมความสข อกทงเปนการอทศสวนกศลให แกผตายอกดวย นอกจากนผเขยนยงตองการสะทอนภาพเกยวกบประเพณตาง ๆ ของคนอสานให คนรนหลง ซงอาจหลงลม ประเพณทองถน ไปแลว ไดมความร ความเขาใจ และปฏบตสบทอด ไวใหคงอย เพราะปจจบนประเพณบางอยางเรมเลอนหายไปจากวถชวตของคนอสาน

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๒ ๑.๕ ความเชอ พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน (๒๕๔๖ : ๓๗๒) ใหความหมาย ของคาวา เชอ หมายถง เหนตามดวย,มนใจ,ไวใจ

นนทา ขนภกด (๒๕๓๓ : ๑๒) ใหความหมายของคาวา ความเชอ หมายถง สภาพทบคคลใหความมนใจ เหนคลอยตามและพรอมทจะปฏบตตามสงใดสงหนง แลวนาไปถายทอดใหบคคลอนไดทราบเพอตองการใหเกดความมนใจ เหนคลอยตามและปฏบตตามดวยโดยไมคานงวา ความเชอนน ๆ จะมเหตผลทสามารถพสจนไดหรอไม

จากคาจากดความของความเชอทกลาวมาขางตน สรปไดวา ความเชอ คอ สงทบคคลยดมน ไวใจ ถอปฏบต และถายทอดใหผอนคลอยตามถอปฏบตตามความเชอนน ๆ

ความเชอทปรากฏในเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา สามารถจาแนกออกเปน ๒ ประเภท คอ ความเชอเกยวกบศาสนา และความเชออน ๆ ดงรายละเอยด ตอไปน

ความเชอเกยวกบศาสนา คนอสานนบถอศาสนาพทธ จงมความเชอเกยวกบศาสนา โดยเ ฉพาะเรองบาป บญโดยคนอสานเชอวาถาทาบญมาก ๆ เมอตายไปจะไดขนสวรรค ดงนนสงของทคนอสานนามาทาบญ ใสบาตร หรอการกระทาสงใดกตามทถอวาด ยอมไดรบผลด จากความเชอเรองบญ บาปในพทธศาสนา ปรากฏในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลง เรงระบา ซงสามารถจาแนกได ดงน

ความเชอเรองการทาบญใสบาตร การทาบญใสบาตร คอ การทาบญใหทาน คนอสานเชอวาเมอทาบญใสบาตรมาก ๆ ตายไปจะไดขนสวรรค ดงตวอยาง

คนจงตองหมนใสบาตร กรวดนาอทศสวนกศลไปให การใสบาตรบอย ๆ หรอทาบญ ถอศลเปนประจาจงเปนเรองทด และควรทา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘๐)

คนอสานเชอวา การทาบญ ผทาตองตงใจทาและของทจะนาไปทาบญ ตองเปนสงของทเลอกสรรอยางดทสด การเอาของทไมด หรอไมตงใจทากจะไมไดบญ ดงตวอยาง

แมวา “แตวาของทจะนาไปถวายพระเราตองทาใหดทสดและเอาของทดทสดจงจะไดบญมาก ถาเราขถ (ขเหนยว) กไมไดบญ”

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๓

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๔)

งานบญทยงใหญ คอ บญเผวส คนอสานเชอวาการทาบญถวายธง เปนสงทด จะ ไดบญมาก และเกดชาตหนาจะสวยงามเหมอนกบธงททาแลวนาไปถวายพระ อกทงเมอตายไปจะไดพบพระศรอารยเมตไตรย) ทอยบนสวรรค ดงตวอยาง

คาดวกบเพอนพากนเดนเขาเขาไปหาแมปาคนหนงเลอนถาดสงกะสกลมมาให แลวสงวาใหพากนทาธงหาง (ธง – ธง)

“ทาใหงาม ๆ ละ เกดชาตหนาพวกมงจะไดเปนคนงาม”

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๔)

แมใหญคนหนงซงนงอยใกล ๆ บอกคาดวกบอบงวาใหพากนทา หลาย ๆ อน เพราะวาการทาธงถวายพระเพอใชประด บในงานบญเผวสนน “ไดบญหลายสฮบ ยามตายไปกจะไดเกาะหางธงขนเมอสวรรค” (เมอ - กลบ)

ตาเลาใหฟงวาการทาบญเผวสนนถอเปนงานบญอนยงใหญทสด เพราะวาไดบญหลาย และในชาตหนาจะไดพบพระศรอรย (พระศรอารยเมตไตรย)

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๘๑)

การทาบญดงทกลาวมาแลวขางตน เปนการใสบาตรเพออทศสวนกศล และการเลอกสงของใสบาตร การทาธงถวายในบญเผวส โดย คนอสาน เชอวาตายไปกจะไดรบผลบญนน นอกจากนคนอสานยงเชอวาการไดแบกเสลยงพระในงานบญทาใหไดบญมากเชนกน ดงตวอยาง

ซาลอนนงนงบนเสลยง สงางามราวรปปน ผใหญเพมเขาไปหามคาน แตวาครหนงคนอนจงเขาไปเปลยน การแบกเสลยงพระนนไดบญหลาย จงมกผลดกนแบกหลาย ๆ คน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๙๒)

ความเชอเรองการทาบาป คนอสานเชอวาการทาบาปเปนสงไมด จะตกนรก และเมอตายไปตองเกดเปนเปรต ดงตวอยาง

แมใหญทองพาชอบสอนวา เดกนอยอยางพวกคาดวตองเปนเดกดไมทาบาป ตาง ๆ หาไมแลวจะตายไปเปนเปรต

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘๐)

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๔ ความเชออน ๆ ความเชออน ๆ หมายถง ความเชอทไมเกยวกบศาสนา เชน ความเชอเกยวกบผ การมคครอง อาชพ ปรากฏการณธรรมชาต และอน ๆ ดงรายละเอยดตอไปน

ความเชอเกยวกบวญญาณบรรพบรษ คนอสานเชอวาเมอ ป ยา ตา ยาย ตายไปแลววญญาณกยงไ มไปไหน แตยงชวยคมครองดแล ลกหลานใหอยรวมกนอยางมความสข ดแลนาและบนดาลใหขาวเจรญงอกงามสมบรณ ตลอดจนคมครองสตวเลยงทใชในการทานา อกทงเปนผกอตงหมบาน ซงลกหลานทกคนในหมบานตางเคารพบชา ครนเมอตายไปจงปลกศาลใหในหม บาน และเมอถงฤดกอนการทานา ทกบานจะตองทาพธกรรมไหวพอป พรอมกน ดงตวอยาง

แมเอาใบมะพราวมาเชดทาความสะอาด และสอนใหขอดตรงปลายเปนปม ทาอยางนนสามอนกอน แลวจากนนจงทาอกสอน คาดวรวาสามอนแรกหมายถงควาย สามตวทบานตนเองม และสตวอนหลงใชแทนววอกสตว แมอธบายวาทกครอบครวตองแจงใหเจาปรวามววมควายกตว เพอวาทานจะไดคมครองพวกมนใหดปลอดภย”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗)

คนอสานยงเชอวาเจาป หรอวญญาณบรรพบรษ คอ ผทหกราง ถางพง และกอตงหมบาน เมอตายไปแลวลกหลานจะสรางศาลใหทานอย เพอใหทานคมครองดแลทกคนในหมบาน คนในหมบานทบชาพอปคนเดยวกนนนเปนพนองกน ดงตวอยาง

ตาบอกวาเจาปคอบรรพบรษผหกรางถางพง กอตงหมบาน เมอทานเหลาน นตายไปกยงเปนหวง คอยดแลลกหลาน ดงนนชาวบานจงสรางศาลใหอย และวาทกคนในหมบานเปนญาตพนองกนทงหมด เพราะมพอป หรอเจาปคนเดยวกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๘)

การสรางศาลเจาปในหมบานใชการกอสรางอยางงาย ๆ มหง ภายใน เพอไวสาหรบวางของไหว โดยมการเตรยมเครองไหว ดงตวอยาง

ศาลเจาปสรางจากไมอยางงาย ใชเสาสตน มหองเดยวโลง ๆ หลงคามงสงกะส ขางในมหง แตไมมรปเคารพอนใด นอกจากขาวของทใชเปนเครองบชา จาพวกดอกไม เทยน ทวางอยบนจานสงกะส กบมเหลาขาวหนงขวดทตงอยขางจานใสผาแพรอโป(ผาขาวมา)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๙)

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๕ ความเชอเกยวกบผ ผ หมายถง สงทมนษยเชอวาเปนสภาพลกลบ มองไมเหนตว แตอาจปรากฏเหมอนมตวตนได อาจใหคณหรอใหโทษ ไดทงดและราย (ราชบณฑตสถาน ๒๕๔๖ : ๗๓๕) จากสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏความเชอเกยวกบผ ดงน

ผตาแฮก ผตาแฮก คอ ผนา ทาหนาทรกษา คมครองนาไมใหนาทวม หรอเพลยมากดกนขาว คนอสานเชอวากอนไถนา ปลก ขาวจะตองทาพธไหวผตาแฮกกอน โดยการปลกขาวใหตาแฮกกอนทจะลงมอดานาจรง ทเรยกกนวา “ปกกกแฮก” ดงตวอยาง

“กะมาปกกกแฮก” ตาบอก “กคอ เอากลาทจะดานามาดาทตาแฮกกอน สกหกเจดกอพอเปนพธ เรยกวา ปกกกแฮก เพอใหมนคาคณ เปนมงคลนะ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๙)

ผจอมปลวก คนอสานมความเชอวาจอมปลวกทมขนาดใหญบรเวณใกลทนา เปนทอยของผ จงนาดอกไมกบเทยนมาบอกกลาวกอนทานาทกครงเชนเดยวกบผตาแฮก ดงตวอยาง

บรเวณใดทมจอมปลวก หรอเนนดนสงกบตนไมใหญ เจาของนาตองกนใหเปนทอยของผ ดวยการปกไมไวเปนสญลกษณ โดยสามารถพบสงนไดอยางดาษดน ในนาของคาดวเองกมอยถงสองแหง คอใกลปาหวนา กบทสดเขตแดนน เดก ๆ โดยเฉพาะคาดว พชาย และนองชายกลวมาก และไมเคยไปเลนซนใกล ๆ สกครง ทโพนหอน ตาวางดอกไมขาวกบเทยนเทานน แลวพดแจงเรองทานาเหมอนทบอกกบผตาแฮก

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๔๐)

ผเปา ผโพง ผเปา ผโพง เปนผทชอบกนของสดคาว คนอสานเชอวาเมอมคนคลอดลก ผดงกลาวอาจไดกลนคาวเลอดและมายงเรอนทมคนคลอดลกและอยไฟ ฉะนนจงเชอวากงพทราซงมหนามสามารถปองกนไมใหผเปา ผโพง ขนมาบนเรอนได ดงตวอยาง

หนามหมากทน (กงพทรา) นจะวางไวทใตถนเรอนไฟบรเวณ เออยหวางอาบนา ผใหญบอกวาเพอเปนการปองกนผเปา ผโพง ทจะตามกลนคาวเลอดมานนเอง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๕๓)

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๖ ผเรอน

ผเรอน คนอสานเชอวาผเรอน คอ ผทคมครองบานเรอน และสมาชกของครอบครวใหทกคนอยอยางมความสข และเมอมสมาชกใหม ไดแก เขย สะใภ เขามาอย ในเรอนตองเคารพผเรอนทอาศยอย ดงตวอยาง

แมวาคนเปนเขยหรอสะใภตองยาเกรง แสดงความนบนอบยามผานบรเวณหนาหอง และถาหากลวง เขาไปเมอใด ผเรอนจะโกรธ จะบนดาลใหมเหตการณทไมดเพอเปนการลงโทษ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๕)

ความเชอทวาผเรอนเปนผคมครองทกคนในเรอน จงปรากฏพธกรรมททากนในวนพระ ของแตละบานเรอนโดยนาดอกไม เทยน มาไหวเพอแสดงความเคารพตอผเรอน และไดปฏบตสบตอมากนมา ดงตวอยาง

คาดวนาดอกไมไปวางทแมบนไดขางละ ๑ ค ประต ๑ ค หนาตาง ๑ ค และคสดทายวางขางเตาไฟ ตาบอกวาการวางทบนได ประต หนาตาง กเพอจะนอมรบแตสงด ๆ เขาสครอบครว สวนเตาไฟนนกเพอขอบคณไฟ ทใหความอบอน ใหแสงสวาง และใหไดใชในการหงหาอาหารหลอเลยงชวต

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๖)

ตามความเชอเกยวกบการนบถอผเรอน ของคนอสานเมอผชายอสานแตงงานออกเรอน ตามประเพณปฏบตตองไปนบถอผตวเดยวกบฝายผหญง ดงตวอยาง

คาควถามแมวา ถาหากจะแตงขนดอกไมไหวผพอเฒา เพอขอใหชวยตามบกสจะไดไหม แมตอบวา ลงปานแตงงานและยายไปเขาผตวเดยวกบทางเมยแลว ดงนนญาตทางเมยของลงปานจงตองเปนฝายทาเอง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๒๕)

ผเปรต

เปรต หมายถง สตวพวกหนงเกดในอบายภม คอ แดนทกข,ผเลวจาพวกหนง มหลายชนด ชนดหนงตามทวากนวามรปรางสงโยงเยงเทาตนตาล ผมยาวหยอกหยอย คอยาว ผอมโซ มปากเทารเขม มอเทาใบตาล กนแคเลอดและหนองเปนอาหาร มกรองเสยงดงวด ๆ ในตอนกลางคน ราชบณฑตสถาน (๒๕๔๖ :๗๐๙ ) คนอสานเชอเรองเปรต จงมวธปฏบตเพอชวยเหลอเปรต เชน การนาอาหารไปทาบญอทศสวนกศลใหเปรตมากน เพราะเชอวาเปนสงทด และจะไมกนอาหารทใหเปรตกน นอกจากนาไปใสนา ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๗

“ บ คนยาด (แยง) เผตกนมนบแมนแนว” ตาบอกวา คนกนไมได เพราะไมใชธรรมเนยมทจะแยงเปรตกน “แตวาเอาหอเขา (ขาว) มาใสในนาได เพอใหเปนสรมงคล”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔๓)

ความเชอเกยวกบเทวดา เทวดา หมายถง พวกชาวสวรรคทมตาทพย หทพย และกนอาหารทพย (ราชบณฑตสถาน๒๕๔๖ : ๕๔๐) เมอถงเดอนหก คนอสานมประเพณทาบญเพอขอฝน และ บชาเทวดาเพอใหฝนตกตองตามฤดกาล มการจดทาบงไฟ เมอถงกาหนดจะมการจดขบวนแหบงไฟไปยงทจดบงไฟ เพอบชาพญาแถน และเชอวา แถน คอเทวดาทชวยใหฝนตก ดงตวอยาง

คาดวเคยถามแมวา แถน คอใคร แมบอกวาเปนเทวดาทอยบนฟา ผคอยดแลความเป นไปของมนษย ยามถงเดอนหกบางหมบานเอาบญบงไฟ เพอจด(จด) สงไปขอฝนจากพญาแถน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๔)

ความเชอเกยวกบการเกดจนทรปราคา จนทรปราคา คอ ปรากฏการณธรรมชาต ทาใหเกดเดอนมด คนอสานเรยกวา “กบกนเดอน” ตามความเชอและนทานทเลาตอกนมา คนอสาน จะพากนเคาะตามตนไมผลตาง ๆ เพราะเชอวาจะทาใหตนไมและไมผลเหลานนออกผลดก อกทงผหญงกาลงตงทองอยกไมใหมอง เชอวาลกทเกดมาตาจะบอด จงใชเขมกลดมากลดเสอผาไว ดงตวอยาง

เวลากบกนเดอนใหรบเคาะตนไมจะทาใหออกดอกออกผลดกเตมตน ถาหากผหญงถอพา(ทอง) เผลอไปมองด ลกทเกดมาจะตาบอด ดงนน จงตองหาเขมกลดมากลดเสอผาเอาไว เพอเปนการปองกนหรอแกเคลด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๖๐)

ความเชอเกยวกบขวญ ขวญ หมายถง ผมหรอขนทขนเวยนเปนกนหอย ,มงมงคล ,สร,ความด (ราชบณฑตสถาน๒๕๔๖ : ๑๖๙) คนอสานเชอวาถาขวญออกจากรางกายกจะทาใหเจบปวย กตองจดใหม พธเรยกขวญ หรอสขวญ เพอใหขวญกลบมาอยกบรางกายในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏพธการเรยกขวญของ อบง ทตกใจกลวผ จนลมปวย แมจงทาพธ เรยกขวญ กอนทขวญจะไปไกล โดยปรากฏพธการเรยกขวญ ดงตวอยาง

อบงปวยจนตองได “สอนขวญ”(สอน-ชอน) คนอสานเชอวาทกสวนของรางกายคนเรามขวญอาศยอย หากมนออกจากรางกายจะทาใหเกดอาการเจบปวย จนตองทาพธเรยกขวญ

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๘

หรอสขวญ ตาบอกวา ขวญกตกใจเปนและอาจออกจากรางกายไดในกรณทพบเรองททาใหตกใจสดขด

ปาลาแมของอบงถอสวงเดนไปใตตนมะเฟอง การสอนขวญตองทาตรงทเกดเหต แกใสไขไกตมหนงฟอง กบขาวเหนยวหนงปนลงไปในสวง แลวทาทาชอนเหมอนชอนกง ชอนปลา ปากกพดเรยกขวญของอบงใหกลบคนมาดงเดม ปาลาพดยาวมากแตคาดวจาไดบางสวนวา

“กลบมาเสยเดอขวญเอย มาสคง(รางกาย ) คอเกา (เหมอนเดม ) อยาไดหนไปไหน ” และ “กนขาวผใหเจาสาก (อาเจยน) เคยวหมากผใหเจาตาย ใหกลบมาเฮอน (เรอน) มาชานเสย มาเดอขวญเอย”

ตาบอกวาถาหากขวญไมกลบมา หรอยงถาขวญไปกนอาหารของผดวยแลว คนปวยกจะไมหาย หรออาจตายได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘๓)

คนอสานมความเชอเกยวกบขวญ วามอยในรางกายแลว ยงเชอวาขาวกเปนสงทมขวญจงมพธกรรมทเกยวกบการทาขวญขาว โดยเรมตงแต การปกดาจนถงการนาขาวขนยง โดยกอนนาขาวขนยงตองมการฟาดขาว กอนฟาดขาวชาวนาจะทาพธและเอาฟางมดขาวขวญทเกยวมาจากตาแฮกฟาดกอนทลาน ดงปรากฏความเชอเกยวกบขาวขวญ ดงตวอยาง

เมอหาวนไดแลวตากปลงขาว ดวยการเอาไขไกตม ปนขาวเหนยว หมากพล ยาสบ และดอกไม กบเทยนมาวางทปอม(ลอม) ขาวลอมแรก เอาขาวขวญซงเกยวมาจากตาแฮกมาฟาดเมลดขาวออก จากนนเอาฟางมดขาวขวญนหอเครองทงหมดขางตน มดใหดเสยบใสไมคนหลาว ปกไวทลอม และจะเอาลงเมอฟาดขาวหมดลาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๖๖)

ความเชอเกยวกบสงศกดสทธ คนอสานเชอในสงศกดสทธทางพทธศาสนา และสงเหนอธรรมชาต เชนผ โดยเชอวาสงใด กตาม สามารถ ดแล คมครองใหคนและสตวอยอยางมความสขได สงนนก ถอวาเปน สงศกดสทธ ดงรายละเอยดตอไปน

นามนต นามนต คอ นาทเส กเพออาบ กน หรอ ประพรม ถอกนวาเปนมงคล (ราชบณฑตสถาน๒๕๔๖ : ๕๘๒) คนอสานเชอตามคาสอนตอกนมาวา นามนต เปนของศกดสทธ ทจะชวยปดเปาสงไมด และชวยใหเปนมงคลแกชวต โดยพระสงฆหรอผเฒา ผแกในหมบานเปนคนทา

สำนกหอ

สมดกลาง

๗๙ นามนต เชน ตาทานามนตให เออยวาดอาบ หลงจากพบเออยวาดทกอไผ เพราะเชอวาถกผบงไว ดงตวอยาง

ผใหญบอกวานามนตเปนของศกดสทธ มนชวยปดเปา “ของขราย ”หรอ สงชวรายทงหลายใหออกจากตวคนอาบได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๑๘)

ดายผกแขน เดกทกคนเมอเกดมาเปนทารกยงไมแขงแรง ชอบรองงอแงบอย ๆ คนอสานเชอวาอาจมผมารบกวน ผใหญหรอคนแกในหมบานจะใชดายผกแขนใหเดกทกคนทคลอดมา จะไดไมรองงอแง หรอมผมารบกวน ดงตวอยาง

ทขอแขนทงสองขางของนองมดายผกแขนผก อย แมบอกวา ในวนศลวนพระนนพวกเดกๆ มกลง (ลง – งอแง ) พวกผเฒาจงตองผกแขนเอาไวเปนการปองกนไมใหถกสงไมด (ผ) รบกวน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๘๐)

ความเชอเกยวกบมงคล ความเปนมงคล คอ การทบคคลเชอวาการกระทาส งใดกตามเมอทาแลว ทาใหตนเองมความสข เชน การคาตนโพธ การเลอกวนมงคลประกอบพธกรรม การตงชอคน เปนตน ดงปรากฏรายละเอยดตอไปน

การคาตนโพธ คนอสานมความเชอวา การนาไมไปคาตนโพธทอยบรเวณวด สามารถทาใหตนเองไมเจบปวยหรอหายจากอาการเจบปวย มอายยนยาว เนองจากตนโพธมอายยน และไมทนามาคาแสดงถงการคาจนเพอใหมอายยนยาวตอไป ดงตวอยาง

รอบๆ ตนโพธมลาไมยาว ๆ พงในลกษณะคายนอยหลายอน ปลายของมนเปนงาม คาดวรวาไมอนนคอไมคาโพธคาไฮเพอตออายคนไขทเจบปวยใหมอายยนเหมอนตนโพธ หรอตนไฮ บนพนดนใกล ๆ โคนตนยงมกองทรายเลก ๆ ปกธงเศษผาสตาง ๆ อยดวย กองทรายเหลานแทนจานวนอายของผคา ในพธนจะมการนาดายสายสญจน สขาวซงโยงกองทราย ไม และตนโพธไปผกแขนของผคาดวยเพอใหเกดความเปนสรมงคล

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๔๗)

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๐ นอกจากไมคาโพธจะชวยใหอายยน คนอสานยงเชอวาการนาดอกไม ใบไมมาประกอบพธกรรมอนเปนมงคล กตองเลอกดอกไมทเปนมงคล เชน พธแต งงาน ควรเลอกดอกรก เพอใหรกกนยาวนาน และใบคนเพอใหอยดวยกนและดแลกนตลอดไป ดงตวอยาง

แมใหญทองพาบอกพวกคาดวทดใกล ๆ วา ขาวของทใชลวนแลวแตสอถงความเปนมงคล อยางเชน ดอกรก กบดอกสามป หมายถงรกกนยนนาน ใบคน กคอความคาคน สวนใบยอ กหมายถงมผคนเยนยอนนเอง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๘๐)

การตงชอคน นอกจากความเชอเกยวกบอายทยนยาว ไมเจบปวยแลว คนอสานยงเชอวาการตงชอทเปนมงคล หรอการยกลกทเลยงยาก เจบปวยบอย ๆ ใหเปนลกพระเพ อจะไดเลยงง ายไมเจบปวย โดยมคานาหนาเพอเปนมงคล ดงตวอยาง

แมบอกวาตอนเลก ๆ นนอายเคนดกบบกเคนกลวยรางกายไมแขงแรง เจบ ออด ๆ แอด ๆ เลยงยาก ตาจงแกเคลดดวยการนาไปเคน (ประเคน ) หรอถวายใหเปนลกของหลวงพอทวด พวกมนจงโตมาไดทกวนน แมยงบอกอกวาคนทถกยกใหเปนลกพระนนมกนาคาวา “เคน” มาเปนชอตนเสมอ ในหมบานเราจงมชออยางนอยมาก

ตาทอยใกล ๆ เสรมวา ชอของคาดวนน นอกจากหมายถงดอกไมสทองแลว ยงสอถงความรกความทะนถนอมดวย เพราะคนอสานมกเรยกลกดวยความรกวาลกหลา (ลกคนสดทอง ) ลกคา (ลกทรกเหมอนทองคา) หรอคาแพง (หวงมากเทาทองคา หรอมคามากกวาทองคา ) คาดวจงแปลวา เดกนอยผททกคนรกราวทองคา เพราะคาวา “ดว” นอกจากหมายถงดอกไมแลวยงแปลวาออน หรอเยาววยกได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๘๘)

วนมงคล คนอสานมความเชอวาวนในแตละวนมความเปนสรมงคลไมเหมอนกน เมอจะทาสงท สาคญ ๆ เกยวกบชวต หรออาชพกตองเลอกวนมงคลในการทาพธ เชนกนเมอถงเวลาเกบเกยวขาวมาไวทลานเพอฟาด หรอนาขนเกบในยง กตองทาพธกรรมเพอเปนมงคล คนอสานเชอวาการเลอกวนมงคลเปนสงทด ทาใหเจรญรงเรอง ดงตวอยาง

เมอหาบขาวขนลานเสรจไดสองสามวน ตาจงหา “มอด”(วนด ) ทไมใชวนศล (วนพระ) หรอวนเดอนมดเดอนดบ ตาอธบายวา วนเดอนมดนนไมนยมทาการมงคลใด ๆ เพราะมนหมายถงความไมรงเรอง ไมเพมพน สวนวนศล หรอวนพระนน ผคนควรไปวด เพอถอศล

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๑

ฟงธรรม มากกวาทางาน ตายงบอกวาแมแตการตาขาวในวนพระคนในสมยกอนกถอวาคะลา (คะลา- หาม) ไมควรทาเชนกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๖๖)

วนพรงนเปนวนศลดบ หรอคนเดอนมด ซงไมนยมทาการมงคล เพราะมนมความหมายถงความไมรงเรอง เหมอนพระจนทรทอบแสง ตาจงบอกวาตองรอวนทด ทเปนมงคล

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗๕)

ความเชอเกยวกบคครอง คนอสานเชอวาแถน หรอเทวดาเปนผเลอกคครองใหคน ผใดเปนเนอคกนกจะตองไดแตงงานกน ถาไมใชเนอคกนกตองจากกนไป เชน ตาบอกกบคาดววาใครกตามถาเปนเนอคกนแลวกตองพบและอยรวมกน เพราะแถนไดเลอกไวแลว ดงตวอยาง

“คนเฮานน ชนสายแนนคาดกนแลว อยไกลปานไดมนกะนาจอง ชนบแมนสงสฝนแถนได” ตาวาคนเรานนถาหากเปนเนอคกนแลวตอใหอยไกลขนาดไหนกตองไดพบ แตถาหากไมใชแลว จะฝนแถนลขตไดอยางไร

ชาวอสานเชอวา สายแนนนนคอกก (ตน) ซงอยบนฟาซงแถนมดไวเปนค ๆ วาใหใครคกบใคร

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๘๑)

จากการศกษาเกยวกบความเชอทปรากฏในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา พบความเชอ เกยวกบศาสนา เชน การทาบญใสบาตร การทาบาป คนอสาน เชอวาการทาบญใสบาตรมาก ๆ ตายไปจะไดไปสสวรรค และไมทาบาปเพราะเชอวาเมอตายไปจะกลายเปนเปรตตกนรก นอกจากความเชอทางดานศาสนาแลว คนอสานยงมความเชอในเรองอน ๆ เชน ความเชอเกยวกบวญญาณบรรพบรษ คนอสานเชอวาเมอ ป ยา ตา ยาย ตายไปแลววญญาณกยงไมไปไหน แตยงชวยคมครองดแล ลกหลานใหอยรวมกนอยางมความสข ความเชอเกยวกบ ผ ความเชอเกยวกบเทวดา ความเชอเกยวกบจนทรปราคา ความเชอเกยวกบ สงศกดสทธ ความเชอเกยวกบมงคล และความเชอเกยวกบขวญ จากความเชอตาง ๆ ทาใหทราบถงแนวคดของคน อสานในอดตทยดความเชอเปนทพงทางใจ และใชเปนแนวทาง ในการดาเนนชวตเพอใหเกดความสข แตความเชอบางอยางแฝงดวยความตองการอบรมสงสอนใหคนประพฤตด อยรวมกนในสงคมไดอยางมความสข เชน ความเชอเรองการทาบาป เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๒ ๒. เนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน

ทรรศนะ ตามความหมายของพจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน ( ๒๕๔๖ : ๕๐๒ ) หมายถง ความเหน, การเหน, เครองรเหน, สงทเหน ,การแสดง

นอกจากนมผกลาวถงงานเขยนสารคดทเกยวของกบการแสดงความคดเหนของผเขยนวา งานเขยนสารคดทมคณคา คอการแสดงความคดเหนของผเขยน ซงอาจแตกตางหรอเหมอนกบทรรศนะของผอนกได (จไรรตน ลกษณะศร ๒๕๔๐ : ๙๗)

จากคาจากดความของทรรศนะทกลาวมาขางตน สรปไดวาทรรศนะ คอ การแสดงความคดเหน สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา เปน สารคดซงนอกจากมเนอหาเปนขอเทจจรง หรอความรแลวยงมเนอหาสวนทเปนทรรศนะของผเขยนดวย เชน

ทรรศนะทมตอธรรมชาต ธรรมชาต หมายถง สภาพแวดลอมโดยทวไป คนอสานมความใกลชดกบธรรมชาตและนาธรรมชาตมาใชประโยชนในการดาเนนชวต จากสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏทรรศนะทมตอธรรมชาต ดงตอไปน การใชประโยชนจากธรรมชาต คนอสานมทรรศนะวาธรรมชาตเปนสงทมประโยชน และคนอสานไดใชประโยชนจากธรรมชาตใ นการดาเนนชวต นอกจากนนคนอสาน ยง มทรรศนะตอการนาธรรมชาตมาใชประโยชนไดนาน ๆ เชน การเอาลกออดมากนเปนอาหารทาใหขาดพอพนธ แมพนธในการขยายพนธตอไปได ดงตวอยาง

คาดวจาไดแมนยาวาตากสอนอยางน เวลาทแมหรอใคร ๆ ชอนฮวก (ลกออด ) และลกครอกมาหมก ตาตองบอกวาอยาเอามากนมาก ปลอยใหมนโตเปนปลา เปนกบตวใหญ ๆ บาง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๐)

ธรรมชาตเปนสมบตของสวนรวม คนอสานมทรรศนะตอธรรมชาตวาเปนสมบตของสวนรวม คนในชมชนสามารถใชประโยชนจากธรรมชาตไดทกคน เชน ทกคนสามารถใชประโยชนจากปา แมนา ลาธาร ดงตวอยาง

ปาทาม คอ บอเกดของความอดมสมบรณ ตาบอกวามนเปนทเพาะพนธสตวนาเลก ๆ อยางพวก กง หอย ป ปลา ใหเตบโตพอนาหลากกวายออกมาสทองนา เปนอาหารใหคนไดจบกน ปาแหงนชาวบานสามารถเขาไปใชประโยชนรวมกนได โดยไมมผหนงผใดเปนเจาของ

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๓

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๑๙)

คนเปนสวนหนงของธรรมชาต คนอสานมทรรศนะวาคนกบธรรมชาตและมความสมพนธกนอยางแยกไมออกและคนสามารถนาทกสงทกอยางทมอยในธรรมชาตมาใชประโยชนได คนอสานจงสงสอนลกหลานวาใหชวยกนดแลรกษาธรรมชาต เชน

ตาบอกวาคนอสานถอวาตนเองเปนสวนหนงของธรรมชาตจงเคารพ รก และเอาใจใสสงทอยรอบขางเสมอ อกทงยงชางสงเกต แมเสยงใบไมไหวกนามาประดษฐเปนทาง (ลาย) ดนตรได

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๔)

ทรรศนะทมตอขาว ขาวเปนพชเศรษฐกจสาคญของไทย คนไทยกนขาวเปนอาหารหลก ขาวจงเปนทรพยากรทสาคญและเปนตวกาหนดพฤตกรรมทเกยวของกบการดาเนนชวตของคน ทกภาค คนอสานมอาชพหลกคอการ ทานาปลกขาว และผเขยนไดแสดงทรรศนะท มตอขาววาเปนสงทมคา ดงขอความวา

“หนงสอเลมนจงเรมตนขนจากความคดถงบาน วถชวตความงดงามของชาวอสาน ทผกพนอยกบธรรมชาตการหาอย หากน ไทพนอง เครอญาต และความเอออาทรขาวคอหวใจ คนอสานถอวาขาวเปนสงสาคญทสด มนคออาหาร ของมคา และวถชวต ในปจจบน วนเวลาและความเจรญนาพาความงามเหลานนจากไป หากสองสงขางต นกไมอาจทารายภาพ อนงดงามทแจมชดอยในหวใจ ภาพทถกถายทอดผานเดกนอยวยซนทเกดมาทามกลาง “โสกไผใบขาว”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐)

คนอสานกนขาวเหนยว และมอาชพทานาเปนอาชพหลก ชาวนาเมอปลกขาวแตละครงและกวาจะไดขาวมาแตละเมลดตองสทนตอความยากลาบาก ผเขยนมทรรศนะวาขาวคอสงมคาควรแกการเคารพ เพราะขาวมบญคณทชวยใหทกคนดารงชวตอยได ดงตวอยาง

ตาบอกเสมอวา ขาวเปนของมคา และยงมบญคณตอชวตคน ถาหากเดก ๆ กนแลวทาหลนแมแตเมลดเดยวผใหญตองรบบอกใหเกบเสมอเวลาทคาดวตกขาวสารในโองกนงคกเขาทกครง เพอเปนการแสดงความเคารพ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒)

และขอความทวา

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๔

พวกผใหญจงสอนวา ทกเมลดของมนมคา เวลาคาดว นองชาย หรอพชายเหนรวงขาวหกทหลดคมเคยวรวงทใด กจะตองรบเกบมาเขาพวกทนท

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๕๐)

ทรรศนะทมตออาชพและการทางาน อาชพ คอ การทางาน และงานททาเปนประจาเพอเลยงชพ (ราชบณฑตสถาน ๒๕๔๖ : ๑๓๖๒ ) อาชพหลกของคนอสานคอการทานา เมอวางจากงานนากจะทาไร และปลกพชผกตาง ๆ ตามทสามารถปลกไดในทองถนหรอตามฤดกาล คนอสานมทรรศนะตอการทางาน วา เกดเปนคนตองขยนทางาน เพราะการทางานทาใหมกนมใช ถงแมเกดมายากจนแตถาขยนทางานกไมอดตาย เชน ตาเคยบอกคาดวใหตนนอนแตเชา แลวรบไมหางานทา ดงตวอยาง

ตาบอกวาคนจนตองไมนอนตนสาย และไมนงดดายในการหาอยหากน ทสาคญคอตองขยน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๔)

“เกดเปนคนตองรจกขยนทางาน ชวยพอชวยแม คนขคานบด” (ขคาน-ขคราน)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๕๖)

ทรรศนะทมตอการทานา เนองจากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา เปน สารคด ทมเนอหาเกยวกบชวตความเปนอยของคนอสาน ซงมอาชพหลก คออาชพเกษตรกรรม คอการทานา ผเขยนจงสอดแทรกทรรศนะการทานาไวหลายตอน อาชพทานาเปนง านทหนกตองตากแดด ตากฝน เหนอยยากลาบาก เนอตวสกปรก เชน ในขณะทฝนตกตา พอ แม และนาชา ยออกไปดานา กลางสายฝนทกาลงตกลงมา คาดวนกถงคาพดของตา ดงตวอยาง

ตาเคยบอกวาการเปนชาวนานนทกขยากปากหมอง หลงสฟาหนาสดนตากแดดตากฝน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๙๕)

ขณะหาบขาว คาดวชวยตาและแมหาบขาวจากนาเขามากองทลานนวด ตาซงกาลงรวมกองขาวอยกลาวชมคาดววาเปนคนขยน ดงตวอยาง

“ดแลว” ตาทกาลงทาลอมอยชมคาดว “เกดเปนคนตองรจกขยนทางาน ชวยพอชวยแม คนขคานบด (ขคาน – ขคราน)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๕๖)

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๕ ผเขยนยงกลาวถงทรรศนะของคนอสานวาเมอเกดเปนชาวนา ชวตตองตอสอดทน ขยน ไมยอมแพกบความยากลาบากในการทางาน ดงตวอยาง

ตาพดเสมอวา เกดเปนชาวนามนทกขยาก แตวาคนเรานนสาคญวาอยาขคราน อยายอมแพความยากลาบาก ทกขยากไดแตอยายอมแพความทกข คาดวรวากวาทกคนจะกลบถงบานกมดคา จากนนตองตนแตดกเพออกมาทางานอกครง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๑)

ทรรศนะทมตอการอยรวมกนในสงคม คนอสานมทรรศนะในการปลกฝงลกษณะนสยใหเกดกบเดก ๆ เพอใหเดกทกคนดาเนนชวตอยในสงคมไดอยางมความสข ไดแก ความไมโลภ ความมนาใจ และการตอสกบชวต นอกจากนผใหญยงสงสอนเดก ๆ ใหรจกพอ ไมคดอยากไดของผอน เชน คาดวคดอยากไดสมด ดนสอของเพอนจากการสอยดาว ดงตวอยาง

คาดวแอบคด (คด) ในใจวา ตนอาจไมตองซอสมด ดนสอไปอกนาน เพราะบางคราวอวรมนสน (โมโห) ทหมดเงนไปหลายบาท แตยงไมไดรางว ลใหญ จงประชดดวยการยกรางวลทสอยไดใหคาดว แตเมอคดแลวกยนบาป (กลวบาป ) เลยยกมอไหวหลวงพอหนงครง เพราะตาบอกวาคนทคดละโมบอยากไดของคนอนเปนคนจตใจไมด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๕) การอยรวมกนในสงคมของคนอสาน นอกจา กลกษณะนสยไมอยากไดของผอน คนอสานยงสงสอนลกหลานใหเปนผมนาใจ เชน อวรขอแกงขเหลกจาก คาดว ทงทคาดวไมอยากให ดงตวอยาง

“แตมงหกมาใหแคเพยงสองยอดเทานนเอง” คาดวกงขาอวรพดหนาตาเฉยวาสองยอดนนเมอตมสกและเมอใสเครองออมเขาไปกจะไดหนงถวยพอด ถาไมเชอใหถาอาหรอแมของคาดวด คาดวอาปากคางรวามนไมไดเปนเชนนน แตกไมกลาถามแม เพราะพวกเดกนอยมกถกสอนเสมอวาตองเปนคนเออเฟอ รจกแบงปน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๑๙)

ทรรศนะทมตอการเลนการพนน คนอสานมทรรศนะตอ การเลนการพนน วาเปนสงไมด เชน ตาของคาดว มทรรศนะวา คนเลนการพนนเปนคนไมด เพราะการพนนทาใหคนขเกยจไมทางาน หวงแตเสยงโชคทาใหคนยากจน ดงตวอยาง

ตาบอกวาคนเลนการพนนเปนคนไมด และการพนนกเปนสงไมดเชนกน (โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๙๕)

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๖ คนอสานชอบเลนหวยเปนการเสยงโชคทงทรวาไมด แตเมอไดเงนมากจะนามาซออาหารกนถอวาเปนอาหารมอพเศษในโอกาสทถกหวย แตตาของคาดวมกจะพดเต อนทกคนเสมอวา การพนนเปนสงไมด เวลาไดมากดใจและมกจะเลนตอไปทาใหเกดปญหาคว ามยากจน ดงตวอยาง

คาวนนคนในครอบครวของคาดวตางมแตรอยยม แมถกเลข (ถกหวย )ไดเงนถงสามรอยบาท จงซอซน (เนอวว) มาทาลาบใหกน ตาปรามวา อยาพากนดใจนก เพราะขนชอวาการพนนแลว ไมวามากหรอนอยกลวนแตเปนสงทไมด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ :๓๐๒)

จากการศกษาเนอหา สารคด เยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบเนอหาดานความรหรอขอเทจจรงเกยวกบวถชวต คานยม วฒนธรรม ป ระเพณ ความเชอ ทเกยวของกบการดาเนนชวตของคนอสาน และเนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน ทมตอธรรมชาต ขาว อาชพและการทางาน การทานา การอยรวมกนในสงคม และทรรศนะทพบมากทสด ไดแกทรรศนะทมตอธรรมชาต

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๗

บทท ๓

วเคราะหกลวธการเขยนและการใชภาษาในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา สารคดเปนงานเขยนทมงเนนใหผอานไดรบความรเปนสาคญ แตผอานกควรจะไดรบความเพลดเพลนจากการอานดวย จงจะถอวาเปนสารคดทด กลาวไดวา สารคด ทดนนควรมองคประกอบ ๓ สวน คอ เนอหาทเปนขอเทจจรง ขอคดเหนและกลวธการใชภาษา ทผสมผสานกนไดอยางลงตว สงผลใหผอานไดรบทงความร ความคด และความเพลดเพลนจากการอาน ดงนนจงไมอาจปฏเสธไดวา กลวธการเขยนและการใชภาษาในสารคดนนกมความสาคญไมแพเนอหาทเปนขอเทจจรงและขอคดเหน

สาหรบสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบานน สามารถวเคราะหกลวธการเขยนและการใชภาษา ได ดงน

๑. กลวธการเขยน กลวธการเขยน คอ กลวธหรอเทคนคทผเขยนใชในการเสนอเรองหรอเนอหา โดยในทนผศกษา ไดศกษากลวธการเขยนของ สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ๕ ประการ ไดแก การตงชอเรอง การตงชอตอน การเปดเรอง การเสนอเนอเรอง และการปดเรอง ดงน

๑.๑ การตงชอเรอง การตงชอเรองเปนสวนสาคญอยางหนงททาใหผอาน สารคดเยาวชน สนใจ ใครร อยากตดตาม มาล บญสรพนธ (๒๕๓๐ : ๖๑) กลาวถงความสาคญของการตงชอเรองไววา

โดยทวไปชอเรองคอสงทจดความคดเรมตนใหปรากฏในใจผอาน ซงมผลตอเนองไปถงการอานความนา เนอเรอง จนกระทงจบ ชอเรองทดควรมสาระทเดนชดใหภาพทถกตอง ชดเจนเกยวกบเนอหา เพอใหผอานตดสนวาเรองนนมคณคาพอทจะใชเวลาอานตอหรอไม ปกตแลวชอเรองควรมบทบาทในการเราความสนใจ ใครรสงทซกซอนอยภายในเนอหามากทสด

จากคากลาวขางตน ชอเรองจงเปนแรงบ นดาลใจใหผอานสนใจ เพราะเป นทางนาไปสเนอหาเบองตน ซงชวยใหผอาน ตองการ รเนอหาภายในวามความสอดคลองกบชอเรองอยางไร จากสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเร งระบา ผเขยนตงชอเรองใหมความนาสนใจ และสอดคลองกบเนอหา

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๘

การศกษาการตงชอเรอง “โสกไผใบขาว” จากการศกษาชอเรอง “โสกไผใบขาว ” นน คาวา “โสก” ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พทธศกราช ๒๕๔๒ ใหนยามไววา โสก ๒ (ถน-อสาน) น.โฉลก, ลกษณะซงมทงสวนดและสวนไมด ถาดเรยกวา ถกโสก ถาไมดเรยกวา ไม ถกโสก มกกาหนดดวยการดลกษณะ วดขนาด นบจานวน เปนตน ของคน สตว สงขอ ง วาเปนมงคลหรอไมเปนมงคล (ราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๖ : ๑๒๓๒)

นอกจากน ผเขยนไดใหคว ามหมายของคาวา “โสก ” ไวในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ความวา

...คาดวถามนาชายวา คาวา “โสก” หมายถงอะไร นาชายอธบายวา คอบรเวณทถกนาเซาะเปนทาง จนดนตาลงกวาพนผวปกต และวาโสกไผทางเขาหมบานน กเกดจากนาฝนทไหลลงมาจากชายคาบานแตละหลง รวมกนออกสหนทาง (ถนน) มาออกนทปากทาง แลวไหลเรวลงสทองนา...

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๑๕)

ถงแมวาความหมายของคาวา “โสก” ในพจนานกรมและทผแตงใหไวในหนงสอสารคด เยาวชน เรอง โสกไผใบขาว มความหมายไมตรงกนนก แตผศกษาค ดวาคาวา “โสก” ใน สารคดนาจะเปนคาเดยวกบ “โสก” ในพจนานกรม เพราะการตงชอชาวบานมกจะเลอกตงชอใหเปนมงคล

ดงนน ชอ “โสกไผ” น จงเปนชอทสอถงวถชวตความเปนอยของชาวอสานทใกลชดธรรมชาต และยงเปนชอททาใหผอานรถงฉากของเรองอกดวย

สาหรบคาวา “ใบขาว ” นน เปนชอเรองทสอใหเหนถงความสมพนธระหวางธรรมชาต คอ ตนขาว กบวถชวตของคนอสานซงมอาชพหลก คอ การทานา และยงดาเนนชวตอยางใกลชดกบผนนาและแหลงธรรมชาตเปนอยางยง ซงจะเหนได จากเนอหาของสารคด เยาวชนแทบทกตอนทกลาวถงตนขาวและทองนา

ดงนน ชอเรอง “โสกไผใบขาว ” จงเปนชอท เหมาะสม เพราะมความสมพนธกบสถานทตามลกษณะทตงของหมบานชาวอสาน และยงสอใหเหนถงวถชวตและอาชพของชาวอสานในชวงตนฤดฝน ซงมการเตรยมเมลดขาว หวานขาว รวมไปถงการประกอบพธกรรมตาง ๆ ทเกยวกบขาว เชน ไหวบรรพบรษ ไหวผนาเพอใหชวยดแลรกษาขาว และ มการหาอาหารกนจากแหลงทองนาเพอใชในการดารงชพและชอเรองยงสอดคลองกบเนอหาอกดวย

สำนกหอ

สมดกลาง

๘๙

การศกษาการตงชอเรอง “ลมแลงเรงระบา” การศกษาชอเรอง “ลมแลงเรงระบา” จะเหนไดวา ชอเรอง “ลมแลง” บงบอกถงเวลา

ทเกดขนในเรองไดเปนอยางด คอ เรองราวเกดขนในชวงฤดแลง โดยพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พทธศกราช ๒๕๔๒ ไดใหนยามไววา แลง น. หนานาแหง, ฤดไมมฝน, ในคาวา หนาแลง ฤดแลง (ราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๖: ๑๐๔๒)

ทงน เมอกลาว ถงฤดแลงนน จะสอใหเหนถงฤดกาลทพนแผนดนมความแหงแลง อากาศรอนจด ลมทพดพากเปนลมทมแตความแหงแลง แตผเขยนไดใชคาวา “เรงระบา” มาตอทาย ซงสอใหเ หนวา ถงแมจะเปนฤดรอนทมแตความแหงแลงแตชาวอสานกสามารถใชชวตอยทามกลางสภาวะแวดลอมดงกลาวไดอยางมความสข ถอไดวา “ลมแลงเรงระบา ” เปนการตงชอแบบปฏทรรศน คอ การนาคาทมความหมายตรงขามกนหรอไมนาจะไปดวยกนไดมาไวดวยกนเพอกอใหเกดความนาสนใจ และมความเหมาะสมสอดคลองกบเนอหา

จากการศกษาการตงชอเรองสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบวาผเขยนตงชอเรองไดตรงกบเนอเรอง เหตการณในเรอง โดยผเขยนสอความชดเจนวาเปนเรองเกยวกบวถชวตของคนอสานในชวงตนฤดฝน จนยางสฤดหนาวทอากาศแหงแลง และเกยวของกบอาชพการทานา และการดาเนนชวตทามกลางธรรมชาตในทองถน

๑.๒ การตงชอตอน สารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบานน แบงเนอหาออกเปนตอน รวมจานวนทงหมด ๗๑ ตอน โดยสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว แบงเนอหาออกเปน ๓๕ ตอน และสารคดเยาวชนเรอง ลมแลงเรงระบา แบงเนอหาออกเปน ๓๖ ตอน ผศกษาไดศกษาวเคราะหชอตอน และสามารถแบงประเภทของชอตอนไดทงหมด ๒ ประเภท ดงน

๑.๒.๑. ชอตอนแบบบอกเนอหา ชอตอนแบบบอกเนอหา เปนการตงชอ ตอนทแสดงถงเรองราวในเนอเรอง

กลาวถงเนอหานนวาเกยวกบเรองอะไร จากการศกษา สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนแบบบอกเนอหามากทสด ซงผศกษาสามารถจาแนกการตงชอตอนแบบบอกเนอหาได ดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๐

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบคนและพฤตกรรมของคน ผเขยนตงชอตอนเกยวกบบคคล และพฤตกรรมของบคคล เชน นายชางขด

บอบาดาล ครทสอนในหมบาน และอน ๆ ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบคนและพฤตกรรมของคนจานวน ๑๐ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว ผบาวบานนา ไปโรงเรยน คแขง

พวดอกตาง เจาผดอกเกษแกว

เรอง ลมแลงเรงระบา ผไท นายชาง แญงคง

ลกสาวหลา ครทว ชอตอนทมเนอหาเกยวกบประเพณ ผเขยนตงชอตอนเพอแสดงเนอหาเกยวกบประเพณทองถนของคนอสาน เชน บญเผวส การแตงงาน วนสงกรานต และประเพณอน ๆ ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอเรองเกยวกบประเพณ จานวน ๙ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว เลยงบาน ตาแฮก สรภญญะ

เรอง ลมแลงเรงระบา บญขาวจ ทาธง แหเผวส

เอาบญ กนดอง แหดอกไม ชอตอนทมเนอหาเกยวกบอาชพ

ผเขยนตงชอตอนเพอแสดงใหเหนถงอาชพของคนอสาน ซงมอาชพทานาเปนอาชพหลก และเมอวางจากงานนาคนอสานจะทาไร ทอผา และหาอาหาร ใน สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบอาชพจานวน ๗ ตอน ไดแก

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๑

เรอง โสกไผใบขาว ตกกลา ไปนา ทาลาน

นอนนา หาบขาว ขาวขนเลา เรอง ลมแลงเรงระบา

เดกเลยงวว

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบความบนเทงและการละเลน ผเขยนใชการตงชอตอนแสดงใหเหนวาเปนเรองทเกยวของกบความบนเทง และการละเลนใน สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอ ตอนเกยวกบความบนเทงและการละเลนจานวน ๖ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว หนงเขาบาน ราวง เรอง ลมแลงเรงระบา นางเอกหมอลา เตนโชว ลงขวง

เลนเตย ชอตอนทมเนอหาเกยวกบสตว ผเขยนตงชอตอนเปนชอสตวตาง ๆ ซงมความเกยวของกบการดาเนนชวตของ

คนอสานในสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบสตวจานวน ๖ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว แมงมน ตกแตนใบโศก

เรอง ลมแลงเรงระบา กดจ แมงแคง งแมซอย

อขาวโหมน

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๒

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบวถชวต ผเขยนตงชอตอนเกยวกบวถชวต ความเปนอยของคนอสาน โดยเนอหาของ

เรอง แสดงใหเหนวถการดาเนนชวตของคนอสาน เชน การอยไฟ การเกยวพาราส การหาอาหาร ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงช อตอนเกยวกบวถชวตจานวน ๕ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว ใสเบด

เรอง ลมแลงเรงระบา อยไฟ เลนบาว ลากะปอม ตกนากน ชอตอนทมเนอหาเกยวกบอาหาร ผเขยนตงชอตอนซงมความเกยวของกบอาหารการกนของคนอสาน ทหากน

เพอการดารงชวต เชน หนอไม และอน ๆ ใน สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลง เรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบอาหารจานวน ๔ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว ขาวตมแดก แนวกน

เรอง ลมแลงเรงระบา แกงแขนง เนอสวรรค

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบธรรมชาต ผเขยนตงชอตอนตามเหตการณทเกดขนตามธรรมชาต และความเปนอยของ

คนอสานในการดาเนนชวตภายใตธรรมชาต เชน การหาอาหาร การปลกขาว ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอน เกยวกบธรรมชาตจานวน ๕ ตอน ไดแก

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๓

เรอง โสกไผใบขาว ฝนใหม ฝนตกรน ขกระตาย

นาแกง

เรอง ลมแลงเรงระบา ขฝ น ชอตอนทมเนอหาเกยวกบความเชอ ผเขยนตงชอตอนเพอแสดงเนอหาเกยวกบความเชอของคนอสาน ทม ความ

เชอเกยวกบผ เชน ผเรอน และผอน ๆ ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบความเชอ จานวน ๓ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว ไตเฮอนนอย ผหลอก

เรอง ลมแลงเรงระบา ผเปา

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบพช ผเขยนตงชอ ตอน เพอแนะนาพชทมอยในทองถน การใหความสาคญ

ตลอดจนการใชประโยชนของพชแตละชนด เชน การนาไปไหวพระ การสมไฟเพอใหไออน ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอ ตอนเกยวกบพช จานวน ๓ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว ดอกบานคา หลว

เรอง ลมแลงเรงระบา ดอกภผาภพน

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๔

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบสถานท ผเขยนตงชอตอนเกยวกบสถานท ทเกยวของกบหมบาน ทอยอาศย การดาเนน

ชวต ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบสถานท จานวน ๓ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว โสกไผ

เรอง ลมแลงเรงระบา นาหนองหญามา โคกโกง

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบสงของ ผเขยนตงชอ ตอน เพอแสดงใหเหนลกษณะ ของสงของ และการนาไปใช

ประโยชน ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอ ตอนเกยวกบสงของจานวน ๓ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว หมวกขนกระตาย

เรอง ลมแลงเรงระบา กนจอบ ตนดอกเผง ชอตอนทมเนอหาเกยวกบนทาน ผเขยนตงชอตอน เพอใหนาสนใจ โดยใชนทานหรอเรองเลาของคนใน

สมยกอน ทมความเกยวของกบเหตการณและเรองราวในปจจบน เชน การเกดปรากฏการณทางธรรมชาต และอน ๆ ในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนเกยวกบนทาน จานวน ๓ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว กบกนเดอน สายแนน เรอง ลมแลงเรงระบา ยากนปลง

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๕

ชอตอนทมเนอหาเกยวกบเหตการณ ผเขยนตงชอตอน เพอแสดงใหเหนเหตการณทเกดขน เชน ดอกกลวยไม

หายไปจากเรอน ใน สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอ ตอนเกยวกบเหตการณ จานวน ๒ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว ตะขาบกด

เรอง ลมแลงเรงระบา ดอกไมหาย ๑.๑.๒ ชอตอนแบบฉงนสนเทห

การตงชอตอนแบบฉงนสนเทหเปนกลวธหนงทชวนใหผอานสงสยวาชอเรองตอนดงกลาวจะเสนอเรองราวเกยวกบอะไร เปนการดงดดความสนใจใหผอานอยากรและผเขยนจะเสนอสาระสาคญไวในเรองภายหลง จากการศกษาสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการตงชอตอนแบบฉงนสนเทหจานวน ๒ ตอน ไดแก

เรอง โสกไผใบขาว คนแปลกหนา

เรอง ลมแลงเรงระบา กนขาวปา

จะเหนไดวาการตงชอตอน ผเขยนใชกลวธการตงชอตอนทสอดคลองกบเนอหา และการตงชอตอนแบบฉงนสนเทห เพอสรางความนาสนใจแกผอาน เนองจากชอตอนแตละตอนจะบอกถงเรองราวในเนอหาแลว ชอตอน บางตอนยงสรางความ นาสงสย ทาใหผอานตดตามอานจนจบ

๑.๓ การเปดเรอง การเปดเรอง หรอความของนาเรอง จไรรตน ลกษณะศร (๒๕๔๕ : ๗) ไดกลาวถงการเปดเรองหรอความนาไววา

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๖

ความนาหรอการเปดเรอง เปนสวนแรกของงานสารคดทาหนาทเปดประเดนเขาสเรอง เปนการบอกใหผอานทราบวาผเขยนจะเขยนเรองอะไร เพอชกนาใหคนสนใจอานเนอเรองตอไป ความนาเปนสวนทสาคญสวนหนงของเรองเพราะเปนสวนชวยดงดดใหผอานสน ใจเรองราว ผอานจะอานเรองตอไปหรอไมกอยทความนา

กลาวโดยสรป การเปดเรอง คอ การเรมตนของเรองราว เพอดงดดความสนใจของผอานใหเกดความกระหายใครรเหตการณ ซงเปนวธการของผเขยนในการชกจงใจผอานใหสนใจตดตาม ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มวธการเปดเรองทหลากหลาย เชน การบรรยาย การพรรณนา และอน ๆ ดงตอไปน

๑.๓.๑ การเปดเรองดวยการบรรยาย

ชมสาย สวรรณชมภ (๒๕๔๘ : ๔๘) กลาวถงการเปดเรองดวยการบรรยายวา เปนการ กลาวถงเหตการณทตอเนอ งกน โดยชใหเหนสถานทเกดเหตการณ สาเหตทกอใหเกดเหตการณ สภาพแวดลอม บคคลทเกยวของตลอดจนผลทเกดจากเหตการณนน เชน การบรรยายธรรมชาตในทองนา ปา และอน ๆ ใน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏการเปดเรองแบบบรรยาย ดงน

การบรรยายธรรมชาต ผเขยนบรรยายธรรมชาตสภาพแวดลอมตาง ๆ โดยกลาวถงธรรมชาตทเกยวของกบภมประเทศ พชและสตว ในการบรรยายธรรมชาตเกยวกบ ภมประเทศ ในเรอง ลมแลงเรงระบา ตอน นาหนองหญามา ผเขยนเปดเรองโดยกล าวถง การเดนทางไปนา หนองหญามา ทมภมประเทศเปนปาเขา ดงตวอยาง

เสยงหมากหลอด * ทแขวนคอววเกวยนดงกง ๆ นาชายนงถอเชอกอยไลฮอ ๆ กระตนพวกมนเปนครงคราว ทงสนาตาลยาวสดลกหลกตาหายไปเมอเกวยนคอย ๆ ผานเขาไ ปในปา ลอของมนกดลงในทางดนทราย ทงรอยใหเปนคอง (รอง) ยาวไลตามหลง นาชายบอกวาตรงนเปนปาหวนาโปรง ๆ พวกเราจงเหนตนกง (พลวง) ตนชาด (เหยง) ขนสลบกบปาหญาคา ตนโจดและไผเพก

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๕๕)

* อปกรณชนดหนง ทาจากไมทมลกษณะกลมภายในกลวง คลายระฆง มแทงเหลกแขวนอย ๒ ขาง เมอกระทบกนทาใหเกดเสยง

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๗

การเปดเรองดวยการบรรยายลกษณะสงของ ผเขยนกลาวถงลกษณะสงของ เชน ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอนหมวกขนกระตาย ผเขยนบรรยายลกษณะของพานหมากทเตรยมไวสาหรบพธแตงงาน ดงตวอยาง

ตาเลอนพานหมาก (เชยนหมาก ) มาตรงหนา พานหมากนทาจากไมเนอเบา เปนรปสเหลยม ฐานสอบเขา ดานบนผายออกแบงเปนชอง ๆ สาหรบใสยาเสน ใบตองกลวยแหงทเจยนสาหรบมวนบหร หมาก พล สเสยด แกนคนเตาปน มดปาดหมากกวางอยดวย นอกจากนนยงมเงนเหรยญทตาวางไวในบางครง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๗๐)

การเปดเรองดวยการบรรยายลกษณะทพกอาศย เชน ในสารคดเยาวชน เรอง ลมแลงเรงระบา ตอน งแมซอย ผเขยนไดบรรยายลกษณะของเถยงนาซงเปนทพกชวคราวของชาวนา คนอสานจะสรางเถยงนาไวสาหรบพกเพอทางานในนา ดงตวอยาง

เถยงนาของลงทดคานใหญมาก เมอมองไปไกล ๆ จะเหนต บหญาคาสนาตาลคลมจากหลงคาลาดลงตา ตวเถยงยกพนสง ราวบานนอยหลงหนง มคอกววคอกควายอยดานขาง ตาบอกวาในฤดเกบเกยว คนทมนาอยไกล ๆ มกนอนคางคนเปนแรมเดอน เถยงนาจงตองทาใหแขงแรง แตวาลงทดคานกบปาสอนเปนด (ขยน) หมดจากงานนากทา สวน ทาไรปลกพรก ปลกถวดน (ถวลสง) ทงสองคนนอนนาเปนกจวตร

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๖๒)

๑.๓.๒. การเปดเรองดวยเพลงหรอผญา ผเขยนเปดเรองโดยการนาเนอรองของเพลงราวง หรอผญาทคนทวไปรจกกนด เชน ใน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน เจ าผดอก เกษแกว ผเขยนเปดเรองโดยใชเนอเพลงรอง จงหวะราวง ดงตวอยาง

“ราวงประสงคหลกกลา ชาวนาหลกกลาเปนวง หลกแลวเอาตอกมามด เอามดมาตด แลวเอาไปยดลงตม ตะ ละ หลา”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๐๒)

ในสารคดเยาวชนเรอง ลมแลงเรงระบา ตอน ผเปา ผเขยนเปดเรองโดยใชเนอเพลงสาวบานแต รองในจงหวะราวง ดงตวอยาง

“สายณตตะวนแล ๆ สาวบานแตขสกกะยาน ข ไปละทกถ นสถานๆ ขรถสกกะยานคอสองหลายเธอ เจาสองหลายเดอ เฮดเทอเรอคอกระดงฝดเขา เจาสองหลายแท สาวบานแต ข สกกะยาน….”

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๑๕๗)

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๘

๑.๓.๓ การเปดเรองโดยกลาวถงความบนเทงและการละเลน ผเขยนกลาวถงความบนเทง ของคนในหมบาน เชน ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอนราวง ผเขยนเปดเรองโดยใชเสยงกลองตเปนจงหวะ โดยคานพวกหนมสาวจะฝกซอมราวงกน ดงตวอยาง

เสยงกลองทาง ตเสงกน ปะ เปง ปะ เปง ปะ เปง ๆ ดงมาใหมวนหวใจเหลอหลาย ขณะกนขาวแลงคาดวขออนญาตแมวาขอลงไปดผบาวผสาวเขาหดราวงกนไดไหม แมบอกวาไปไดแตอยากลบใหดกนก เพราะพรงนตองไปโรงเรยน ตาวากนขาวใหอมเสยกอน พวกเขายงไมราตอนน คาดวจงเอาแขว (ฟน) กดขาวทเหนยวตดนวมอเขาปาก

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓:๒๒๑)

นอกจากนผเขยนยงเปดเรองโดยการกลาวถงการเลนการพนนของคนในหมบาน เชน ในสารคดเยาวชน เรอง ลมแลงเรงระบา ตอน เลนบาว ผเขยนเปดเรองโดยกลาวถงพวกเดก ๆ ในหมบานของคาดวรวมกลมกนเลนนาเตาปปลา ดงตวอยาง

เมอกลบมาบานในตอนเยนนน มพวกเดกนอย ทงเดกเลก เดกโตซม*กนอยเดน**บานของอวรหลายคน คาดวจงรบไลววเขาคอกแลวไปสมทบ พวกเดกนอยเหลานกาลงเลนนาเตาปปลาอยนนเอง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓: ๓๐๔)

๑.๓.๔ เปดเรองโดยการอธบายการทาสงใดสงหนง ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอน ตาแฮก ผเขยนเปดเรองโดยการอธบายถงการทากระทงจากใบตอง เพอใสของสาหรบไหวตาแฮก ดงตวอยาง

แมทาพงหวาน ดวยการเอาใบตองกลวยมาเยบเปนกระทงเลก ๆ แลวใสกลวยสกทปาดเปนทอน ๆ กอนนาออย เผอกตม มนตม จากนนจงทาพงโจ คอ ใสกอกยา หมาก แกนคน สเสยด ยาเสน ใบพลทเอาปนสแดง ๆ ปาย แลวมวนเปนหลอด โดยแ มทาพงทงสองอยาง อยางละ ๔ กระทง วางใสในตะกรามงวงเอาไวพรอมกบดอกไมขาว และเทยน แมบอกวาเมอตาเอาขาวปลกลงแชเสรจแลวกจะออกไปไหวตาแฮกทนา ทแรกคาดวทาทาไมสนใจ เพราะตนเองกลวผมาก แตวาพอตาทางานเสรจแลว และถอตะกราลงเรอนโดยมอายเคนดเดนตามหลงไปนน คาดวกรบวงตามทนทแมวาในใจยน (กลว) ผอยกตาม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๓๕)

* รวม ** เนน

สำนกหอ

สมดกลาง

๙๙

ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอน ตกแตนใบโศก ผเขยนเปดเรองโดยการอธบายถงขนตอนการทาดอกไมจากหลอดพลาสตกของลกสาวปานง ดงตวอยาง

ปานงลกสาวของยายไคกาลงใชมดตด (กรรไกร ) ตดหลอดพลาสตกสนทเป นส ๆ นนออกเปนสองทอน จากนนจบหลอดทไดเรยงซอนกนขนราวหกอน แลวเอาดายมดกงกลางเพอรวบเขาดวยกน เมอแนนดแลวดงชายทละหลอดเบา ๆ ใหกางออกเมอทาจนครบมนจะจอด (ตด) กนเปนวงกลมพอดจากนนกเอามดตดหนบปลายแตละอนใหเฉยงเปนสามเหลยม แลวจงเอามดนอย (มดปอกผลไม ) มาตดปลายนนใหงอนลงเหมอนกลบดอกไม เทานกไดดอกไมหลอดพลาสตกหนงดอก

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๙๗)

ในสารคดเยาวชนเรอง ลมแลงเรงระบา ตอนบญขาวจ ผเขยนเปดเรองโดยการอธบายขนตอนการนงขาวของคาดว ททาดวยความระมดระวงเพอใหไดขาวนงทด ดงตวอยาง

ขาวทนงอยบนคบไฟ*สกแลว ควนของมนลอยเปนสายพากลนหอมฟ งไปทงเรอนครว คาดวยนตงทาใหมน จากนนใชสองม อจบ ปากมวย ** นงขาวดานนอก กะจงหวะในใจแลวเกรงแขนยกมนขนจากหมอกะโล ขนตอนตรงนถาหากยงไมแมนพอหรอกะจงหวะไมด กนมวยอาจปดปากหมอใหควาลง ทาใหนารอนกระฉอกมาถกตวเองบาดเจบเอาได ขาวซงระออยขางในรอน คาดวจงตองรบควาปากมวย ใ หหลนลงบนกระโบ ม*** ไว ๆ ขาวเหนยวทนงสกดจงเกาะตวกนตงเปนรปมวยควาอยในตอนน

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๒)

ในสารคดเยาวชนเรอง ลมแลงเรงระบา ตอน เนอสวรรค ผเขยนเปดเรองโดยการอธบายถงขนตอน การทอผาของเออยพวง ดงตวอยาง

เสยงเออยพวงฟาดฟมใหเสนฝายซงวงลอดเสนยนตามการพงของกระสวยเขาทดงปก ๆ เทาของแกเหยยบไมเหยยบหกใหสลบขนลง แตละครงทถกเหยยบมนจะดงเคา (เขา ,ตะกอ ) หก

* กระบะสเหลยมใสขเถาจนเตม สาหรบกอไฟตรงกลางเพอหงหาอาหาร ** ภาชนะสาหรบนงขาวเหนยว ลกษณะเปนทรงกระบอก ใชไมไผสานลายหนาและถใหแขงแรง *** มรปรางคลายกระดง แตขดจากไมเนอแขง เปนภาชนะทคนอสานใชสาหรบใสขาวเหนยวทนงสกแลว เพอไลความรอนกอนนาไปเกบในกระตบขาว

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๐

ลงมาดวย เสนยนทผานเคาจงเคลอนไหวสานเสนพงใหแนนเปนผนไปโดยปรยาย เมอทอผาไดยาวจนเออมแขนไปไมถนดแกจงหยด คลายปอยเสนยนตรงกรอบกดานบนหว ปอยเสนยนนจะโยงผานกรอบกดานขนไปหาดานหนาบน และตรงมามดบนกรอบทอยบนหวของคนตาหกพอด เมอคลายเสรจเออยพวงยกไมคาพน (ไมมวนผา ) ซงมผาซงทอไดกอนหนาออ กจากหลกเสยบ (บาก) หมนไมใหพนผาททอใหมมวนเขาพวก

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๒๒)

จะเหนไดวาสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ผเขยนมกลวธการเปดเรองทหลากหลาย เชน การเปดเรองดวย การบรรยาย การใช เพลงหรอผญา การใชความบนเทงและการละเลน และการอธบายถงส งใดสงหนง จากการศกษาพบ การเปดเรองดวย การบรรยายมากทสด โดยกลาวถงเรองราวเกยวกบธรรมชาตในแตละฤดการทานา และวถชวตของชาวนา

๑.๔ การนาเสนอเรอง งานเขยนสารคดทดนอกจากจะมเนอเรองทใหความร ขอเทจจรง และทรรศนะของผเขยน กลวธการนาเสนอเรองกเปนสงสาคญทผเขยนตองคานงถงเพราะกลวธการนาเสนอ ทาใหผอานมความสนใจ ในสารคดเยาวชน เรอง “โสกไผใบขาว ” และ “ลมแลงเรงระบา ” นนถอเปน สารคดแนวใหมทใหความสาคญกบกลวธการนาเสนอเรอง โดยนาเสนอเรองใหมตวละครคอ คาดว เปนผเลาเรอง และยงมการใชกลวธอน ๆ เพอสรางความเพลดเพลนใหแกผอาน แตในขณะเดยวกนกใหความรแกผอานดวย โดยสามารถแบงกลวธการนาเสนอเรองใน สารคดเยาวชน เรอง “โสกไผ ใบขาว” และ “ลมแลงเรงระบา” ออกเปน ๕ ประการ ดงน

๑.๔.๑ การเลาเรอง สารคดเยาวชน เรอง “โสกไผใบขาว ” และ “ลมแลงเรงระบา ” เปนงานเขยน

ประเภทสารคดทมตวละคร คอ คาดว เปนผเลาเรอง ซง ผศกษาสนนษฐานวา ตวละครตวนกคอ จตพร แพงทองด ซงเปนผเขยน ดงขอความทวา

หนงสอเลมนจงเรมตนขนจากความคดถงบาน วถชวตอนงดงามของชาวอสาน ทผกพนอยกบธรรมชาต การหาอยหากน ไทพนอง เครอญาต และความเอออาทร ขาวคอหวใจ คนอสานถอวาขาวเปนสงสาคญทสด มนคออา หาร ของมคา และวถชวต ในปจจบน วนเวลาและความเจรญไดนาพาความงามเหลานนจากไป หากสองสงขางตนกไมอาจทารายภาพอนงดงามทยงแจมชดอยในหวใจ ภาพทถกถายทอดผานเดกนอยวยซนทเกดมาทามกลาง “โสกไผใบขาว

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๐)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๑

จะเหนวาสารคด เยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและ ลมแลงเรงระบา มการเลาเรองโดยใหตวละครเปนผเลาเรอง ทาใหผอานไดรบอรรถรสในการอานมาก

๑.๔.๒ การแทรกบทสนทนา ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและ ลมแลงเรงระบา นน ผเขยน ใชตวละครเปนผเลาเรองเหมอนกบบนเทงคด ดงนน การแทรกบทสนทนาในการดาเนนเรองจงเปนสงทจาเปนอยางยง เพอใหเรองมความสมจรง และการแทรกบทสนทนานนยงมประโยชนในดานอน ๆ ดวย ดงน ๑.๔.๒.๑ แสดงความสมพนธระหวางตวละคร

การแทร กบทสนทนาในสาร คดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา แสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางตวละครไดชดเจนยงขน โดยผอานส ามารถสงเกตไดถงลกษณะคาทใช แทนตนเอง คาเรยกขาน คาลงทาย คาพด หรอ ถอยคา ทใชสอสารระหวางบคคลในเรองวามความรสกอยางไรตอกน และมความสมพนธเกยวของกนอยางไร ซงทาใหเขาใจเนอเรองไดลกซงมากยงขน ดงเชน ในเรองโสกไผใบขาว ตอนฝนตกรน คาดว สนทนากบนองชาย แสดงความเปนหวงพชายทออกไปดานนอกเถยงนาแลวยงไมกลบเขามา ดงตวอยาง

คาดวขยบฟนใหเขาไปในกองไฟแตตาคอยมองไปทางกอไผ ในใจคดอยากใหฝนหยดตกเพอจะไดออกไปตามหาพชาย

“เราไปตามหากนดไหม” คาดวหารอนอง “บ เดยวพอใหญสต” นองชายปฏเสธ บกเคนกลวยและคาดวถกหามไมใหออกไปเลนซกซนตากนาฝน “ถาอายเคนดไมกลบมาละ” “บมทาง” นองชายวา แตหนาของมนกไมคอยดเหมอนกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๙๕)

๑.๔.๒.๒ การใหความรแกผอาน สารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มเนอหา

สาระทมงใหความรและมเยาวชนเปนกลมผอานทสาคญ ดงนนเมอผเขยนเลอกทจะดาเนนเรองโดยใชตวละครสนทนาเปนการใหความรกบผอานอยางแยบยล แนบเนยน และสอดคลองกบเนอเรอง เชน ในเรองโสกไผใบขาว ตอนแนวกน คาดวชวนแมใหทาออมหอย กอนทแมจะปฏเสธ จะมการใหเหตผล แมวาเหตผลนนจะเปนความรพนบานกตาม ดงตวอยาง

“เราทาออมหอยดวยไหมแม”

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๒

คาดวถามเพราะอยากกน แมทาออมหอยใสใบผกอเลด(ใบชะพล) และขา วเบอไดอรอยมาก แมพลกปงปลาทยางเหนอถานไฟแง ๆ ขางเตา ถานนจะเขยออกมาตางหาก “ยงหรอก” แมวา “ตองแชไวขามคนใหมนคายขดนออกมากอน”

“แชไวหลาย ๆ คนไดบ”

“บด เพราะเนอมนจะผอม กนไมอรอย”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๓๓) นอกจากนใน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอนตะขาบกด ชาวบานสนทนากนเกยวกบการเตรยมยาเพอดบพษตะขาบใหคาดว โดยใชวานสมนไพร และขควายเผาไฟชวยแกพษตะขาบ ดงตวอยาง

“โห..โตทน (ตวเทาน) กะถก (ถก) ขเขบกด ขนาดผใหญยงไขไปตงหลายมอ สฟาว (รบ) ไปขดวานแกพษมา” เสยงตารองสงการ

ลงจารยลถอเสยมวงไปทหวเลาขดวานมาลางนา กอนจะสงให ตา ใชมดคม ๆ เฉอนใหเปนแวน นามาแปะทปากแผลพรอมกบวาคาถาเปาพรวด ๆ ลงไป

“ไปเอาขควายแหงมา” เสยงผเฒาคนหนงรองบอก “เอาหมอดนมานา มาใสขควายยางไฟรมขามน”

คนในหมบานของคาดว มความเชอกนวาควนจากขควายแหงเผาไฟจะชวยขบไลพษ ตาง ๆ ได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๒๖๙)

๑.๔.๒.๓ ชวยในการดาเนนเรอง การใชบทสนทนา ในการดาเนนเรอง เชน ในสารคดเยาวชน เรอง

โสกไผใบขาว ตอนใสเบด คาดวขอตามพชาย และนองชายไปใสเบดกบ อายหวนดวย ดงตวอยาง “อยาตามมานะ อคาดว” พชายรบหนเมอเหนตงทาวงตาม “เปนหยง” คาดวถามวาทาไม “กไมใหไปดวย”

“ทาไมขอยถงไปดวยไมได ” พชายกบพวกอายหวนชวนกนไปใสเบดทตนหมบานเทานนเอง “พวกเจาไมไดไปไกลสกหนอย”

“มงสเวาเสยงดง จนปลาตกใจไมกนเบด” “ขอยบเวากได” คาดวรบสญญา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๓๖)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๓

๑.๔.๓ การแทรกอารมณขน ผเขยนไดใชกลวธการนาเสนอแบบการแทรกอารมณขน เพอสรางความเพลดเพลนแก ผอาน ไมใหเกดความรสกเบอในการอาน โดยใชกลวธสรางอารมณขน เชนใน สารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว ตอนเลยงบาน คาดวนาปนโตไปรบตมไกทตกแจกในงานเลยงบาน ไดเนอไกมาสชน ชนหนงเปนหวไก นาชายจงพดหยอกลอเพอปลอบใจ ดงตวอยาง

“มงโชคดกวาเขา”

“จงได” (อยางไร) คาดวสงสย การไดไกมาแคสชนจะถอวาโชคดไดอยางไร

“เจาปใหหวไกมา เมอกนแลวมงสเฮยน (เรยน) เกงกวาใครฮบ” นาชายวา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๓๔)

นอกจากการพดหยอกลอเพอปลอบใจ ผเขยนยงใชการเลนคา ผวนในการสรางอารมณขน เชน ในสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว ตอนขกระตาย คาดวไลจบกร ะตายในพมไมไมได จบไดแตขกระตายจงถกนองชายหยอกลอเปนเพลง ดงตวอยาง

คาดวกมลงมองมอตวเอง ดนทกาอยเปนกอนเลก ๆ สดาเมอแบออก พชายหวเราะกาก บอกวา

“ขกระตาย!! อคาดวตะครบขกระตาย”

แลวมนกบนองชายกพาหวเราะทองคดทองแขง คาดวรบเอาทง ลกขนยน บอกพวกมนอยางโกรธ ๆ วาใหเลกหวเราะ แตแทนทจะหยดนองชายกลบรองเปนเพลงวา

“คาดวกนขายกะต กคอขกระตาย คาดวกนข กระตาย กคอขายกะต ๆ ” (ข-ข . กะตาย – กระตาย)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๑๗)

นอกจากขอความทกลาวมาแลว ในสารคดเยาวชน เรอง ลมแลงเรงระบา ตอนนางเอกหมอลา คาดวอยากมเสยงด เพอโตขนจะไดเปน หมอลา จงถามเออยคนหนง วาจะทาอยางไรด เสยงรองจงจะไพเราะ เออยผนนจงบอกวา

“ใหเลยกนขไกโปวนละกอง สามวนเทานนแหละอคาดวเอย รบรองวาเสยงมงหอง (เสยงสงมพลง) กบใสตงหลงปานนาสางนาคา ลามวนกวาใครทงหมดแนนอน”

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๗๕)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๔

๑.๔.๔ การแทรกนทาน ผเขยนสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ไดแทรกนทาน

ประกอบการดาเนนเรองเพอใหผอาน ไดรบความเพลดเพลน เนองจากในการดาเนนชวตของ คนชนบท การเลานทานถอเปนเรองใหความเพลดเพลนทสาคญและยงแสดงใหเหนถงการดาเนนชวตทเรยบงายแตเตมไปดวยความสขของชาวบานชนบทอกดวย ดงเชน ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอนขาวขนเลา พวกเดก ๆ นอนดทองฟาเหนเหยยวบนผานไปมา พชายจงเลาถงนทานเรองนางคากอง หรอจาปาสตน ใหนองฟง ในเรองพอจบนางไปใสไวในกลอง เพราะชาวเมองถกนกอนทรกนหมด ดงตวอยาง

คนทชวยนางคากองออกมาตองเอามดปาด (กรด) หนงกลอง และฆาฮงตวนนตาย แตวาภายหลงนางคากองซงไดแตงงานกบคนทชวยคอเจาเมอง ออกลกเปนฝาแฝดสคน แตถกนางอคคทเปนเมยหลวงเอาไปฝง และเอาหมานอยมาใสใหแทน นางคากองจงถกไลออกจากเมอง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๑๗)

นทานทผเขยนกลาวถง ขางตน เปนนทาน มหศจรรย แตบางเรองมความเกยวของกบปรากฏการณทางธรรมชาต เปนนทานปรมปรา เชนในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว ตอนกบกนเดอน แมเลาเรองกบกนเดอนให เดก ๆ ฟง หลงจากเกดปรากฏการณทาง ธรรมชาต ดงตวอยาง

แมใจดเลาเปนนทานใหฟงวามชายยากจนคนหนงเดนทางไปเสยงโชค ระหวางทางไดพบงเหากบพงพอนกาลงตอสกนอยใตตนไมใหญตนหนง จงจอบเบง(แอบด) กเหนวา เมองตายพงพอน กไปแหน (แทะ ) เปลอกตนไมทอยใกล ๆ มาพนใส งกฟน เวลาพงพอนตาย งกทาเชนเดยวกน…

…แมเลาตอวาชายคนนนไดเดนทางตอไปอก และไดพบกบกบชางตาย กไดชวยชบชวตสตวทงสองใหกลบคนมาตามลาดบ แลวทงหมดกเดนทางไปดวยกน จนกระทงถงเมองเม องหนง ไดเหนผคนรองไหอย เมอสอบถามดจงรวาลกสาวคนเดยวของเจาเมองตาย

“บกอนนนมนชอย (ชวย) ลกสาวเพนบ”

“ซอย” แมตอบ “แลวกไดแตงงานกบลกสาวเจาเมองและอยทนนอยางมความสข”

จากนนแมเลาตอวา อยมาวนหนง เปนคนเดอนแจงชายคนนนกบเมยคอลกสาวเจาเมองกออกมานอนเลนอยนอกชาน นางคนนนไดขอใหผเปนผวเลาใหฟงวาชวยใหนางฟนไดอยางไร ชายคนนนจงเลาเรองทเกดขนทงหมด เมอไดฟงแลวนางอยากเหนเปลอกไมวเศษทผ วซอนเอาไว ครนไมใหดกเคยด (โกรธ) ชายคนนนจงตองเอามาจากหอผา พอดวงจนทรทลอยอยเหนจงควาเอาไป ผเปนผวเสยใจ และเสยดายมาก

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๕

สตวทเขาเคยชวยชวต คอ อกา ชาง และกบ สงสารจงไดปรกษากน ในทสดกบกรบอาสาวาจะขนไปเอายามาคนใหดวยการกลนพระจนทรเขาไปในทอง แตพอเขาไปใกล คนกชวยกน ตเกราะ เคาะไม ดง ๆ เสยกอน เพอใหกบตกใจ กบเลยยงไปเอายาไมไดจนเทาทกวนน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๙)

๑.๔.๕ การแทรกบทเพลงหรอผญา ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และ ลมแลงเรงระบา ผเขยนไดแทรกบทเพลงหรอผญา เพอสรางความเพลดเพลนใหแกผอาน และยงชวยสรางบรรยากาศของความสขและความรนรมยของชวตของคนในภาคอสานทามกลางธรรมชาต อกทงยงแสดงใหเหนถงวถชวตของพวกเขาอกดวย เชน เรองโสกไผใบขาว ตอนเจาผ ดอกเกษแกว ชาวบานมาชวยกนลงแขก ปลกขาว ทนาของแมใหญทองพา อายเคนวด รองเพลงราวงอยางมความสข แสดงใหเหนถงความสขของชาวบานทเกดจากการรวมแรงรวมใจชวยกนทางาน มความเออเฟอเผอแผ และสามคคกนจนทางานลลวง ดงเนอเพลงวา

“ราวงประสงคหลก กลา ชาวนาหลกกลาเปนวง หลกแลวเอาตอกมามด เมามดมาตด แลวเอาไปมดลงตม ตะ ละ หลา” (หลก – ถอน, ตม – โคลน)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๑๐๒)

นอกจากเพลงราวงทไดฟงโดยทวไปแลว คนอสานยงใชผญาหรอคาคมรองโตตอบกนเพอสรางความสนกสนาน เชนในสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว ตอนเจาผดอกเกษแกว มการรองเพลงเกยวพาราสกนระหวางหนมสาว คลายเพลงยาวในสมยโบราณ ดงตวอยาง

“คานางเอย เจาอายสวย ผกพพวยบมปอด สไปถอดยอดเกยว คาเขาผบาวไดหนอ”

ตาเปงถามลอย ๆ วา ผสาวสวย ๆ น จะมใจใหใครหรอผบาวคนไหน แลวหรอยง

พวกผสาวยงคงอยากอายอย แมปาคนหนงเลยตอบแทนวา

“นองกปอดออยสอย คอออยกลางกอ กาบบมหอ หนอบมซอน”

หมายความวา ตวผสาวนนไมมใครเลย เ หมอนตนออยทเกดอยกลางกอทไมมอะไรมาแผวพาน จากนนกมเสยงผบาวคนหนงพดทานองขอความรก และอยากทาความรจกวา

“อายอยากหยบสวนหมอน มาซอนสวนหม อยากหยบสวนหมากมมาซอนหมากขนน เบงเด” (หยบ – ขยบ,ซอน – ซอน,หมากม- ขนน)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๙)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๖

จากขอความขางตนจะพบเพ ลงราวง และผญาเปนการรองเลนของหนมสาว นอกจากนนยงมเพลงทพวกเดก ๆ ชอบนามารองเลน เชน ในสารคดเยาวชน เรองลมแลงเรงระบา ตอนผเปา อายหวน รองเพลงในเวลากลางคนขณะททกคนออกไปหาแมงกนน เพอไมใหบรรยากาศมนเงยบนากลว ดงตวอยาง

“สายณหตะวนแล ๆ สาวบานแตขสกกะยาน ขไปละท กถนสถาน ๆ ขรถ สกกะยานคอสองหลายเธอ เจาสองหลายเดอ เฮดเทอเรอคอกระดงฝดเขา เจาสองหลายแท สาวบานแตขสกกะยาน…”

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๕๗)

การนาเสนอเรองในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการเสนอเรอง ๕ ลกษณะ คอ การเลาเรอง การแทรกบทสนทนา การแทรกอารมณขน การแทรกนทาน และการแทรกบทเพลงหรอผญา จากการศกษาพบกลวธการเลาเรอง โดยผเขยนใชตวละครเปนผเลาเรอง เรยงตามลาดบเวลา นอกจากการ เสนอเรองโดยการเลาเรองทนา สนใจแลว ผเขยนมการใชกลวธการแทรกอารมณขน บทสนทนา เพลง และนทาน เพอใหผอานเกดความเพลดเพลนในเนอหาทอาน ๑.๕ การปดเรอง

จไรรตน ลกษณะศร (๒๕๔๕ : ๕๑) กลาวถงการปดเรองวา การปดเรองเปนสวนสาคญสดทายของงานทผเขยนจะเนนความร ความคดหลก หรอประเดนสาคญของเรองทเขยนอกครงหนง การปดเรองมความสาคญเทากบการเปดเรอง เพราะชวยเสรมใหงานเขยนมคณคา

กลาวโดยสรป การปดเรอง คอ การแสดงประเดนสาคญของเรอง เพอใหผอานเกดความประท บใจหลงจากอานเนอเรองจบลง โดยผเขยน สารคดเยาวช นเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา มวธการปดเรอง ดงตอไปน

๑.๕.๑. การปดเรองโดยกลาวถงความเชอ เปนการปดเรองโดยกลาวถงความเชออยางใดอยางหนง ทกลาวถงจากเนอหาของเรอง เชน

การปดเรองโดยความเชอเกยวกบคครอง ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอน ดอกบานคา ผเขยนปดเรองโดยกลาวถงความเชอวาครอบครวใดทมผหญง ในครอบครวเปนมายหลายคน เพราะสามตาย คนอสานมความเชอวาผหญงในครอบครวนนเปนผหญงท กนสาม เชน กรณของเออยพวมแม คอปา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๗

นางทองทสามตาย เมอม ลกสาวกไมมใครกลาแตงงานดวยเพราะเชอวาเออยพวเปนผหญงกนสาม ดงตวอยาง

ผใหญเคยพดกนวาคนบานนนน “กนผว ” เพราะแมของยายไคเปนมาย เมอยายไคแตงงาน สามของแกตายในขณะทลก ๆ ยงเดก ตอมาลกชายของแกออกเรอนไปหมด สวนลกสาวสามคนทมนน มปานางทองคนเดยวทไดแตงงาน แตสามกเสยชวตเชนกน แมใหญทองพาวาถาหากเออยพวกบเออยพวงแตงงานเมอใดแลวละก

“ผวมนกะสตายกอนคอกน หรอถาไมอยางนนกอ ยดวยกน บ ได เบงโลด (คอยดส ) แนวขะเจากนผว (เชอสายพวกเขากนสาม)

คาดวไมอยากเชอหรอก เพราะเออยพวเปนคนใจด แกเอาหมากม (ขนน) สก หรอไมกกลวยทะนออง (กลวยนาวา) มาใหตาอยบอย ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๖๐)

ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอนสายแนน ผเขยนปดเรอง โดยกลาวถงความเชอวาคนทเปนคครองกน ถงแมจะอยไกลกนแตกแตงงานกน ดงตวอยาง

ตาดวจายายไมได รจากคาบอกเลาวา ตวเลก ผวขาว บอบบาง และเพราะความบอบบางนกระมงททาใหยายจากไป กอนทจะไดเหนหลาน ๆ เตบโต บานเกดของตาอยไกลจากทนมาก แตตากมาพบยาย และไดแตงงานกน “ขนสายแนนคาดกนไว อยไกลปานไดมนกะนาจอง ” ตากเหมอนลงไกรคอไมเคยแตงงานใหมอกเลย

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๖๒)

การปดเรองดวยความเชอเกยวกบสตว ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอนตกแตนใบโศก ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงความเชอเกยวกบสตว ไดแก ตกแตน ทมตวโตกวาตกแตนโดย ทวไป และออกหากนในเวลากลางคน พวกเดก ๆ มความเชอวาเปนตกแตนผ ดงตวอยาง

มนเปนตกแตนผจรง ๆ หรอ อายหวนบอกวา ไมใชหรอก มนเปนเพยงสตวชนดหนงเทานน

“บแมนดอก” อวรรบคาน “มนเปนผจรง ๆ คอยดนะคนนมนจะมาหลอกมง”

คาดวกลวจนหนาซด จงรบปลอยทง แตมนกไมยอมบนไปไหน อวรขอกวา เหนไหมมนไมยอมบน ใหรบเอาไปคนไวทวดเลย คาดวจงรบวงไปทนท ทง ๆ ทในใจสงสยวา ทาไมตองเอาไปคนทวด ในเมอจบมนมาจากบานปานางทอง แท ๆ (โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๐๑)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๘

๑.๕.๒ การปดเรองโดยการแสดงทรรศนะตอขาว ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอน ราวง ผเขยนปดเรองโดยกลาวถง

ทรรศนะของคนอสานทมตอขาววาเมอมขาวทอดมสมบรณ กเทากบการมชวตทสขสบายไมอดอยาก ดงตวอยาง

เสยงกลองยงดงลอยไปในยามคาคน ดเหมอนวามนจะดงไกลเลยโสกไผทางเขาหมบาน ออกไปงน (ขบกลอม,สมโภช) เหลาตนขาวทแบกรวงดกอยเตมนา ตาบอกวาขาวคอสงทสาคญทสดของพวกเรา ผคนในหมบานจงดใจทเหนพวกมนเจรญงอกงาม เพราะมนคอสญญาณของความไมอดอยากนนเอง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๗)

๑.๕.๓ การปดเรองโดยการแสดงทรรศนะตออาชพและการทางาน ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน ฝนตกรน ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงทรรศนะของคนอสานทมตออาชพ และการทางานวาตองขยน ไมเกยจคราน รจกอดทนกบความยากลาบาก ดงตวอยาง

ตาพดเสมอวา เกดเปนชาวนามนทกขยาก แตวาคนเรานนสาคญวาอยาขคราน อยายอมแพความลาบาก ทกขยากไดแตอยายอมแพ ความทกข คาดวรวากวาทกคนจะกลบถงบานกมดคา จากนนตองตนแตดกเพอออกมาทางานอกครง

แตวาไมใชเฉพาะครอบครวของคาดวเทานนดอก ทกคนในหมบานกตองทาเชนน เพราะวาทกคนเปนชาวนา ชาวนาผทกขยากปากหมอง หลงสฟาหนาสดน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๑)

๑.๕.๔ การปดเรองโดยกลาวถงธรรมชาต ในสารคดเยาวช นเรอง โสกไผใบขาว ตอน นาแกง ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงฤดฝนนามาก โดยนาจะไหลผานจากทองนาฟากหนง ไปยงทองนาอกฟากหนงของถนน ทาใหเหนปลาตวเลก ๆ พยายามวายทวนนากลบไปในทองนา ดงตวอยาง

ฝนยงตกพรา ๆ ขณะเดนไปโรงเรยน นาจากตะบงนาไหลขามถนนมาสตะบงนาทอยอกฟาก ทาใหเกดเปนทางนาเลก ๆ มากมาย บางชวงปลาตวเลกบาง ตวใหญบางวายทวนนา เพอขามไปอกฝง มนไถลตวกบทรายเปยก ๆ เอาหางดดนาอยแตก ๆ พอพวกเดก ๆ จะเอามอจบกรบเดงตวกระโดดดงหน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๒๓)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๐๙

๑.๕.๕ การปดเรองดวย ผญาหรอภาษต ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอน ตกแตนใบโศก ผเขยนปดเรอง

โดยกลาวถงรอยยมและความสขของคาดวททกคนในหมบานมขาวเตมเลา ทาใหนกถงผญาของตาเครอมคนายก ดงตวอยาง

เมอมขาวอยเตมเลาแลว คนในหมบานกไมตองวตกกงวลกบสงใดอก คาดวนกถงผญาทตาเครอมคนายกเคยพดผานหมากอะโหลของวดใหฟงอยบอย ๆ วา “มขาวเตมเลา เวาหยง กะคอ” ขนมา เลยยมอยคนเดยว ถงพชายจะถามวาเปนผบาไปแลวหรอ กยงนงยมอยอยางนน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๓๐๔)

๑.๕.๖ การปดเรองดวยคาผวน ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน ขกระตาย ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงคาผวนจากเหตการณทคาดวจบกระตายไมได จงถกนองชายลอเลยน ดงตวอยาง “คาดวกนขายกะต กคอขกะตาย คา ดวกนขกะตาย กคอขายกะต ๆ” (ข – ข, กะตาย – กระตาย) คาดวทงโกรธทงอาย กมลงเอากอนขดนฟาดใส นองชายวงหนไปทางเถยงนา ปากกสงเสยงรองเพลง “คาดวกนขกระตาย” ดงลน ไมสนใจคาหามปรามของนาชายทบอกวาใหหยดลอเลยนพสาว

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๑๗)

๑.๕.๗ การปดเรองดวยบทสนทนา ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน เลยงบาน ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงการตมไกในพธเลยงบาน คาดวไดไกมาเพยงสชน และเปนหวไกหนงชน คาดวรสกผดหวง นาชายจงพดปลอบใจวาโชคดแลวทไดหวไก ดงตวอยาง

“ มงโชคดกวาเขา”

“จงใด (อยางไร)คาดวสงสย การไดมาแคสชนจะถอโชคด ไดอยางไร”

“เจาปใหหวไกมา เมอกนแลวมงสเฮยน(เรยน) เกงกวาใครฮบ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๔)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๐

๑.๕.๘ การปดเรองดวยเหตการณ

ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน นาแกง ผเขยนปดเรองโดยกลาวถงบรรยากาศท ทกคนกาลงอยในความตกใจ เสยใจทบกสตกนาตาย คาดวซงอยในเหตการณเคยชอบฝนทตกลงมาทาใหนาในแกงมมากถามตวเองวายงรกนาแกงอยหรอไม ดงตวอยาง

บรรยากาศอนชนมนของเมอเชาหายไปหมดสน ทกคนมแตความตกใจ และเสยใจ นาชายกลบเรอนเปลยนเสอผา และจะกลบไปทบานลงปานอก แมบอกวานาชายกบตาคงนอนทนนในคนน และพรงนถงจะพาพวกคาดวตามไปชวยงาน คาดวถามแมวา เขาจะเอาไฟเผาบกสไหม แมเสยงเศรา ๆ วาไมหรอก แตเอาไปฝงแทน และวาตาคงเสยใจมาก เพราะตารกลกหลานทกคน คนนนขณะเขานอน คาดว พชาย นองชายตางเบยดแมดวยความกลว คาดว อดถามตวเองไมไดวา ยงรกนาแกงอยอกหรอไม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๒๗)

๑.๕.๙ การปดเรองโดยอธบายการทาอาหาร

ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน แนวกน ผเขยนปดเรองโดยกลาวถงขนตอน การทาลาบเทา ของแม โดยมคาดวคอยชวยหนผกให ดงตวอยาง

เมอตมสกดแลว แมตกเอาเฉพาะปลาขนมาพกไวในถวยควนจากตวของมนลอยฉยหอมยวจมก แมชอนพรกสดสหาเมดซงโยนไปตมดวยในตอนแรกใสครกตาเบา ๆ แลวแกะเนอปลาใสลงไปตมดวย เมอแหลกไดทจงตกนาตมใสแตนอยจากนนใชชอนคนเบาๆ คาดวซงหนใบหอมเสรจแลวรบหนมะเขอขนสเหลองไวรอทา แมเอาเทาในถวยสงกะสใสลงในครกทมปนปลา ตามดวยมะเขอขนใบผกบว เนอหอยปงตมจากนนจงคนใหเขากน

“ใสหอยจบไมไดหรอ” คาดวสงสย

“บ มนบเขากน . แมสง

คาดวรบทาตาม กลนลาบเทาหอมจนตองแอบกลนนาลายดวยความหวขาว

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๓๔)

๑.๕.๑๐ การปดเรองดวยบทอาขยาน ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว ตอน กบกนเดอน ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงการอานหนงสอของพวกเดก ๆ ในหมบาน บานไหนทลกหลานอานหนงสอเกงกจะพดอวดใหกนฟง เชน คาดวเมอไดยนเสยงอานหนงสอของพวกเดก ๆ บานอน จงรบหยบ บทอาขยานมาอานเสยงดงทนท ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๑

“เจานกนอย นารก รองทกวา ไปไหนมา หนเลก เดกชายหญง ทงรปราง หนาตา นารกจรง ขายงด กยง จาเรญตา สองพนอง เหนวหค นกพดได กพอใจ อยากจะรก ใหนกหนา…”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๕๒)

๑.๕.๑๑ การปดเรองโดยกลาวถงสงทไมใชธรรมเนยมปฏบต (คลา) ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว ตอน ฝนใหม ผเขยนปดเรองโดย

กลาวถงฝนตกใหมทาใหดนชมชน ชาวนาเตรยมหวานขาว แตกอนหวานขาวทกครงตองมพธเลยงบานกอน เพอเปนการบอกเจาป ไมเชนนนถอวาเปนการผดธรรมเนยม เชน คาดวถามแมวาหวานขาวกอนการเลยงบานไดไหมเพราะดนกาลงชมชน แมบอกวามนคลา ดงตวอยาง

…ขณะเดนลดทงตามแมกลบบาน คาดวเหนคนทเปนเจาของนาเดนสารวจดนา แมวาหลงเลยงบานเสรจทกคนตองรบตกกลา เพอวาจะไดโต และเขยวทนปกดาเมอฝนใหญมา สวนของทบานตากจะเอาขาวปลกลงแชไว ๆ น

“เฮด*กอนไดไหม ” คาดวสงสยเพราะเหนวาฝนเรมตกจนพนดนเปยกแลว และตาเคยบอกวาการเลยงบานตองหาฤกษใหด คอใหอยในชวงของวนออกใหม ขางขน เด อนหก (ราว ๆ เดอนพฤษภาคม) ซงเหลออยอกตงหลายวน

“บ” แมตอบ “มนคลา บแมนแนว (ไมใชธรรมเนยม) จะทาอะไรตองบอกเจาปกอน”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๕)

สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มกลวธการปดเรอง ๑๑ วธ ตอ การปดเรองโดยกลาวถงความเชอ การแสดงทรรศนะตอขาว การแสดงทรรศนะตออาชพและ การทางาน การกลาวถงธรรมชาต ผญาหรอภาษต คาผวน บทสนทนา เหตการณ การอธบาย บทอาขยาน และการกลาวถงสงทไมใชธรรมเนยมปฏบต (คลา) ซงการปดเรองสวนใหญกลาวถงความเชอและทรรศนะทมตออาชพการทานา จะเหนไดวาผเขยนได ใชกลวธ การปดเรองทหลากหลายทาใหผอานเกดความประทบใจ

* ทา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๒

๒. การใชภาษาและโวหารภาพจน ๒.๑ การใชภาษา ชลอ รอดลอย (๒๕๔๔ : ๒๔) ใหความหมาย การใชภาษาในสา รคด หมายถง ภาษาทมการใชอยางสละสลวย ใหสอดคลองกบรปแบบใดรปแบบหนงของสารคดทมงเสนอสาระ ขอเทจจรง และใหความเพลดเพลนแกผอาน

สารคดเยาวชน เปนเรองราวทกลาวถงความรหรอขอเทจจรง และ ความเพลดเพลนแกเยาวชน การใชภาษาในสารคด เยาวชน ควรใหเหมาะสมกบวย ของเยาวชน เพอเปนการพฒนาความคด จตใจ และสตปญญาของเยาวชน ภาษาทใชจงควรเรยบงาย ชดเจน และสละสลวย จะชวยใหเยาวชนเขาใจเรองราวไดงายขน โดยไมตองคดหาคาแปลใหยงยากซบซอน ดงนนการใชภาษาในงานเขยนสารคดเยาวชนจงเปนองคประกอบสาคญ เพอใหความเหมาะสมกบวยของผอาน เพราะภาษาทใชในการเขยนสารคดเยาวชน ไมเพยงแตจะเปนเครองมอทผเขยนใชสอสารมายงเยาวชนซงเปนผอาน แตภาษาทใชควรมความเหมาะสมดงคากลาวของ วนย รอดจาย (๒๕๓๕ : ๑๗) วา

ภาษาทใชในหนงสอสารคดสาหรบเดก ควรใชภาษาทถกตองตามหลกการใชภาษา และตวสะกดการนต หลกเลยงการใชคาศพททยากเกนกวาระดบความรของผอาน ใชสานวนเรยบงาย สอความหมายตรง เหมาะสมกบเนอเรอง การบรรยายเหตการณหรอเรองราวตองใหภาพทชดเจน บอกเลาเนอหาและใจความสาคญอยางกระชบไมเยนเยอ

ผศกษาไดศกษาสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการใชภาษาทโดดเดน นาสนใจ ใชคางาย ๆ ประโยคไมซบซอนเหมาะกบเยาวชน ทาใหผอานไดทงสาระและรสภาษาทประณต ชวนใหอานอยางเพลดเพลน นอกจากก ารใชภาษาทเขาใจงาย ไมซบซอน ชดเจนเหมาะสมสาหรบเยาวชนแลว ผเขยนมกลวธ เพอใหผอานเขาใจภาษาถน โดยการอธบายขยายความไวในวงเลบ และการใชเชงอรรถเพออธบายความหมายไวอยางชดเจน เชน

“อายฮกนอง คอเขาฮกนา ปลาฮกหนอง มงสทองฮกปานนแหลว” (ฮก – รก, เขา – ขาว , มง –ละมง)

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗)

พวกพอออก (อบาสก) ชวยกนปสาดใตรมไม ตงกานากบโจก (แกว) จากนนจงนมนตเหลายาค (พระสงฆ) กบอายจวนอย (สามเณร) เขาไปนงพก

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๑๕)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๓

การอธบายขยายความ เพอใหผอานเขาใจความหมาย ดงตวอยาง นาวาน คอ การลงแขก เปนการขอแรงงานเพอนบาน ญาตพนอง ใหมาชวยงาน แมวาคลาย ๆ การแลกเปลยนแรงงาน เพราะวาครอบครวท “วาน” หรอขอแรงจะไปชวยกลบในกรณทครอบครวของคาดวตองการ “วาน” เชนกน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๒)

เมง คอ เตยงไมมเสาสดาน (สวนใหญยมมาจากวด ) สาหรบวางและแขวนสงของซงผ ทาบญจะสงใหคนตาย และของทคนนามารวมทาบญดวย ทงไจฝาย ปยฝาย ขผงเปนแผน สมด ดนสอ…

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๙๖)

การใชเชงอรรถ เพออธบายความหมาย ดงตวอยาง

…หวายทวานเรยกวาหวายนอย พวกมนถกขดไปกนมากเสยจนไมมโอกาสเลอยขนไปเปนตนสงใหญ ลาของหวายนอยนเปนตนเลก ๆ ยาวแตเหนยว ทนทานมาก คนในหมบานของคาดวนาพวกมนไปทาสายกะตาปอง*

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๐๒)

การงนเฮอนดน (งน –สมโพช ) จะทาในตอนกลางคน คาดวไมเคยเหนคนรองไหเศราโศกเลย พวกผบาวผสาวเลนมอญซอนผาบาง ตอไกโดยใหคนเข าไปอยในสมแลวเอาผาปดไวเพอทายบาง พวกผบาวตามจบพวกผสาวกได และในทกครงมกมวงหมากแกงขชาง**

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๐๒)

การใชภาษาทพบในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา จะเหนไดวาผเขยนมการใชภาษาทชดเจน เหมาะสมกบวย สามารถดงดดใจผอานไดด โดยเฉพาะการใช * ตะกราสาหรบหาบชนดหนง สานจากไมไผใหมลกษณะและสวนสงคลายกระจาด แตสานโดยใชลายท ทาใหเปนชอง ๆ มสายทาจากหวายสสายและมหสาหรบสอดไมคานในตอนบน (คลายสาแหรก) ** แกงขชาง เปนการละเลนชนดหนง ใชมอโยนลกมะเขอ หรอลกมะนาวกลม ๆ ใหสงขน อกขางเกบตวไมสบอนซงหวานบนพนมาใสเบย และซอกนวขางทวาง แลวรบรบลกทโยนไมใหตกลงพน จะเลนครงละกคนกได การเลนเรมจากอหนงคอเกบขนทละตว แลวไปอสอง อสาม มากขนไป เรอย ๆ

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๔

ภาษาทโดดเดน ไดแก ภาษาถน ซงผเขยนใชกลวธนาเสนอทหลากหลาย เพอชวยใหผอานเขาใจไดทนท เชน การใชวงเลบเพออธบายขยายความ การอธบายความ และการใชเชงอรรถ นอกจากนยงพบการใชภาษา ทนาสนใจ ไดแก การใชโวหาร และการใชภาพพจน ไดอยาง ไพเราะสละสลวยเหมาะสมกบวยของผอานอกดวย

๒.๒ การใชโวหาร ชมสาย สวรรณชมภ (๒๕๔๘ : ๔๘) ไดใหความหมาย โวหาร คอ ถอยคาท ใชในการสอสารดวยการเรยบเรยงอยางมวธการชนเชงและมศลปะ เพอใหผอานเขาใจเรองราว เกด จนตภาพและความรสกตรงตามทผสงสารตองการ

โวหารทปรากฏในเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ม ๕ ประเภท ไดแก บรรยายโวหาร อธบายโวหาร พรรณนาโวหาร สาธกโวหาร และเทศนาโวหาร ดงตอไปน

๒.๒.๑ บรรยายโวหาร ชมสาย สวรรณชมภ (๒๕๔๘ : ๔๘) กลาววา บรรยายโวหาร คอ โวหารเลาเรองซงเปนการกลาวถงเหตการณทตอเนองกน โดยชใหเหนถงสถานท สาเหตทกอใหเกดเหตการณ สภาพแวดลอม บคคลทเกยวของ ตลอดจนผลทเกดจากเหตการณนน

ปรชา ชางขวญยน (๒๕๒๕ : ๓๒ ) กลาววา บรรยายโวหาร คอ การบรรยายทใชการเขยนหลายชนด เชน คาประพนธแบบเลาเรอง การเลาเหตการณตามหนงสอพมพ ชวประวต นทาน สงทบรรยายกคอเหตการณจรง เหตการณทมนษยคดฝนขน เหตการณเดยวหรอเหตการณตอเนอง

นพดล จนทรเพญ (๒๕๔๒ : ๙๔) กลาววา บรรยายโวหาร คอ การเลาเรองในสงทผเขยนไดประสบพบเหนมาอยางถถวน สามารถทจะบรรยายหรออธบายใหผอานเขาใจไดอยาง แจมแจง

กลาวโดยสรป บรรยายโวหาร คอการเลาเรองราว เหตการณอยางตอเนอง เพอใหเหนเหตและผลทเกดขนในเหตการณนนอยางแจมแจง จาก สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ผเขยนใชการบรรยายโวหารเมอกลาวถงตวละคร และเหตการณทเกดขนกบตวละคร จากการศกษาพบการใชบรรยายโวหารมากทสด ดงปรากฏตอไปน

การบรรยายลกษณะการปรงอาหารของแมคาดว ซงนาปลาตวเลก ๆ มาปรงเปนอาหารทเรยกวา เอาะปลา ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๕

แมเอาหมอแกงเกา ๆ ตงบนกอนเสาเหนอกองไฟ ใสนาลงไปนดหนอยใสปลาเลกปลานอย นาปลารา เกลอ พรกโขลก ผงชรส และบอกใหคาดวเดนไปเดกผกอต (แมงลก) ทขนเองขางเถยงนามาให แมเอาลงแกวงลางในครนา แลววางโปะลงไป จากนนจงปดฝา ครเดยวนากเดอดเสยงดงออบ ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๙๐) ผเขยนบรรยายลก ษณะการเลน เตย ซงเปนการละเลนกลางแจงทใชผเลนจานวน ๖- ๑๒ คน โดยมวธการละเลน ดงตวอยาง

ทกคนตกลงเลอกตะบงนานาซงโลงยาวและพนเรยบทสดเปนทเลน อายหวนขดตารางสเหลยมยาว ๆ แลวขดแบงใหเปนสชองกวาง ๆ เพอใหไดหาเสน ปลายเสนแตละดานเขยนวงกลมเลกสาหรบเปนจดแตะ คนอยขางเดยวกนทงหาคนจะเปนผรบผดชอบแตละเสนกนไมใหฝายตรงขามทเปนผเลน (ฝายขน) วงมาแตะจดแตะได โดยมหวหนากลมผซงสามารถเคลอนไหวไปไดทกทภายในเสนเปนผชวย การเลนเตยนผเลนจะตองมฝเทาวองไวเพอวงหลบหลกฝายกน หรอฝายรกษาเสนเขาไปแตะเพอขนใหได

ฝายของคาดวไดขน(เลน) กอน อายหวนวงเรวกวาคนเฝาเสนแรกจงแตะผานขนไปอยางงายดาย คาดวกขนไดเพราะอาศยจงหวะทพชายกบเออยคนหนงหลอกลอคนเฝาเสนกบ หวหนาฝายกนหลงทาง แลวตวเองกรบฉวยโอกาสเขาไปแตะทนท

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๐๖) จากขอความขางตนจะเหนไดวาผเขยนใช การบรรยาย เรองราว และเหตการณมงใหความร และขอเทจจรงเปนสาคญ เพอใหผอานเขาใจโดยมการ เรยงลาดบ เหตการณ ทาใหเขาใจงาย จากการศกษาพบบรรยายโวหารมากทสด จงมความสอดคลองกบสารคดเยาวชนทมงใหความรและขอเทจจรง ทตองมการบรรยายเพอใหสมจรง ๒.๒.๒ อธบายโวหาร ชมสาย สวรรณชมภ ( ๒๕๔๘ : ๔๘) กลาววา อธบายโวหาร คอ โวหารททาใหความคดเรองหนงกระจางชดเจนขน โดยมจดประสงคจะนาประเดนทสงสยมาอธบายใหเขาใจแจมชด

ปรชา ชางขวญยน (๒๕๒๕ : ๕๓ ) กลาววา อธบายโวหารเปนการมงนาประเดนทอาจสงสยบางประเดนมาพจารณาใหแจมแจง คอตอบปญหาตาง ๆ ดงนนในการเลาเรองบางตอนเมอมประเดนทเปนปญหากอาจอธบายเพมเตม ในสวนทอธบายเพมเตมนนบเปนอธบายโวหาร

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๖

กลาวโดยสรป อธบายโวหาร คอ โวหารทใชชแจงเรองราว ใหเกดความรและความเขาใจทแจมชด จากสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ผเขยนใช การอธบายถงเรองราว การกระทา และเหตการณ ดงตอไปน

ผเขยน อธบาย ลกษณะของกลอย และ อธบาย ขนตอนวธการ นากลอยมาทาอาหาร เพอใหผอานเขาใจ และสามารถนาไปปฏบตได ดงตวอยาง

กลอยมหวอยในดนเหมอนกบหวมน เปลอกสนาตาลมขน แมบอกวากลอยมพษ ถาทาไมถกวธเมอกนเขาไปอาจเปนอนตรายถงตายได การทากลอยตองปอกเปลอกเสยกอน เนอกลอยมสขาวคลายแปง เวลาทาแมจะหนเปนแวนบาง ๆ ใสตะกราลางหลาย ๆ นา แลวแชคางคนไว จากนนเทนาทงแลวแชใหม ทาอยอยางนนจนกลอยจด หรอแผนนมหมดพษ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๓๗)

ผเขยนอธบายลกษณะของครกทใชสาหรบตาขาว ททาจากไมเนอแขง สวนของตวครกจะฝงลงไปในดน และอกสวนทเรยกวาแมมองจะมสากเพอใช สาหรบตาขาว ดงตวอยาง

ครกชนดน ตวครกทาจากไมเนอแขง ขดใหเปนหลม แลวฝงลงไปในพนดน ใหขอบโผลขนมาสกหนงศอก มแมมองหรอกระเดองซงตดตนไมขนาดเทาขามาทงลา ลอกเปลอก เลาะตาใหเรยบ ใกลหางกระเดองปกเสาไมกลมสองเสา เจาะร สอดเดอย โดยใหแมมองหรอกระเดองอยตรงกลางระหวางเสา ดานหวของกระเดองเจาะรสาหรบใสสาก มลมเพอใชตอกใหแนน ปองกนสากหลนใสหวคน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔๔)

การอธบายวธการ เปนวธหนงททาใหผอานเขาใจไดงาย และชดเจน เชน วธทาขาวตมมด ดงตวอยาง

ขาวตมมอยหลายอยาง แตอนททางายทสดคอ ขาวตมโคน (ขาวตมมด) วธทากเพยงเอาขาวสารเหนยวทหมาไวมาหอกบกลวยสก แลวมดกลบขาวตมสองอนประกบกนจากนนเอาลงตมในปบจนสกกใชได (โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔๕)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๗

ผเขยนใหบคคลในเรองเปนผอธบายใหผอานรและเขาใจความหมายของคา และขอความในเนอเรอง ดงตวอยาง

“โสก” หมายถงอะไร นาชายอธบายวา คอบรเวณทถกนาเซาะเปนทาง จนดนตาลงกวาพนผวปกต และวาโสกไผทางเข าหมบานน กเกดจากนาฝนทไหลลงมาจากชายคาบานแตละหลงรวมกนออกสหนทาง(ถนน)มาออกกนทปากทาง แลวไหลเรวลงสทองนา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๑๕)

สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏการใชอธบายโวหาร เชน การอธบายลกษณะพช สงของ และวธการทาสงตาง ๆ โดย ผเขยนใชการ อธบายเรองใดเรองหนงใหผอานเขาใจ โดยการใชภาษาทเขาใจงาย ถาเปนภาษาถน ผเขยนจะใชวงเลบหรอการอธบายความทชดเจนและรดกม ทาใหผอานเขาใจงายยงขน ๒.๒.๓ พรรณนาโวหาร ชมสาย สวรรณชมภ ( ๒๕๔๘ : ๔๘ )กลาววา พรรณนาโวหาร คอ โวหารทกลาวถงเรองราว สถานท บคคล สงของ หรออารมณอยางละเอยด และผเขยนอาจแทรกความรสกของผเขยนลงไปดวย เพอใหผอานเกดจนตภาพ หรอเกดอารมณคลอยตาม

ปรชา ชางขวญยน (๒๕๒๕ : ๔๘ ) กลาววา พรรณนาโวหาร คอ การทผเขยนถายทอด สงทคนสงเกตและความประทบใจในเรองใดเรองหนงไปสผอานไดแก อารมณ มโนภาพ และความรสก มากกวาจะเปนการกลาวขอเทจจรง

นพดล จนทรเพญ (๒๕๔๒ : ๙๔) กลาววา พรรณนาโวหาร คอ การใชถอยคาใหผอานเกดภาพพจนตามทผเขยนพรรณนา มกแทรกความรสกของผเขยนไวดวย

กลาวโดยสรป พรรณนาโวหาร คอ การใชภาษาทกลาวถงเรองราว สถานท บคคล สงของหรออารมณทผเขยนตองการสอใหผอานเกดจนตภาพคลอยตาม จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ผเขยนใชการพรรณนาถงเรองราว สถานท บคคล สงของ และเหตการณ ดงปรากฏตอไปน

ผเขยนพรรณนาเสยงดนตรทมความไพเราะเปรยบกบสงมชวตในธรรมชาต ไดแก ตนไม แมลง ทเคลอนไหวอยางออนชอย ดงตวอยาง

ลายแคนท พลวไพเราะอยาง “ลมพดพราว ” ซงลอกเ ลยนจากอาการสนไหวของใบมะพราว ลายแมงภตอมดอก” มทมาจากเสยงขยบปกหง ๆ ของแมลงภเวลาบนหานาหวานลาย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๘

“นกใสบนขามทง” กมจงหวะงดงามเหมอนนกใส(นกหวขวาน) กางปกบนเจดขนสทองฟา แลวคอย ๆ รอนลง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๕)

ผเขยนพรรณนาธรรมชาตทแสดงใหเหนถงความรอนของดวงอาทตย กบทองนาทวางเปลา ดงตวอยาง

ทงนาสนาตาลเวงวาง ดวงตาเวน*แผดแสงจา อากาศรอนจนมองเหนเปลวแดดเตนอยยบยบ ดอกจานสแดงเรมแยมกลบ อกไมนานหรอก ดอกคนสเหลองจะทงตวลงเปนพวงบานงามออกมาแขงบาง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๒๙)

จากการศกษาสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มการใชพรรณนาโวหารไมมาก นก ทงนอาจเปนเพราะสารคดมเนอหาทมงความรหรอขอเทจจรงเปนหลก แตอยางไรกตามผเขยนไดสอดแทรกพรรณนาโวหารไว เพอสรางอารมณความรสกของผอานใหคลอยตามเรองราว เกดจนตภาพและเพลดเพลนกบการอานยงขน

๒.๒.๔ สาธกโวหาร ชมสาย สวรรณชมภ ( ๒๕๔๘ : ๕๐) กลาววา สาธกโวหาร คอ โวหารทยกตวอยางหรอยกเรองราวมาประกอบเนอเรอง เพอใหเขาใจเนอเรองไดดยงขน ตวอยางหรอเรองราวทยกมาอาจเกยวกบบคคล เหตการณ หรอเปนนทานกได ขอความสาธกโวหารนตองปรากฏรวมกบโวหารชนดอน เชน เทศนาโวหาร หรออธบายโวหาร

นพดล จนทรเพญ (๒๕๔๒ : ๙๔) กลาววา สาธกโวหาร คอ การอางตวอยางใหเหนสมจรง โดยยกเรองอนเปนอทาหรณ ประกอบเรองทนามาสาธก เชน นทานชาดก นทานอสป หรอจากวรรณคด ตานานตาง ๆ

กลาวโดยสรป สาธกโวหาร คอ โวหารทใชการยกตวอยางหรอเรองราวมาประกอบเรองทกลาวมาแลวใหชดเจนยงขน โดยปรากฏอยรวมกบเทศนาโวหาร หรออธบายโวหาร จากสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏการใชสาธกโวหารดงน

* ดวงอาทตย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๑๙

สาธกโวหารปรากฏรวมกบอธบายโวหาร สาธกโวหา รทปรากฏ คอนทานเรอง ทาวขลกบนางอว และตอนทายมการอธบายเพอใหเหนวาทาไมดอกไมกบแมลงจงเปนของคกน เนองจากนางอวกบขลตายไปแลวมาเกดเปนดอกไมและแมลง ดงตวอยาง

“พอแมของนางอวกบขลเปนเสยว (เพอน )กน แตตอนทตงทองนน แม ของ นางอวไปเมองของแมทาวขลแลวเกดอ ยากกนหมากสมเกลยง (สมโอ ) แตวาแมของขลขถ (ขเหนยว )ไมยอมให โดยตว (โกหก)วามนยงไมสก แมของนางอวเลยเคยด(โกรธ)นบตงแตวนนนมา

พอขลกบนางอวเตบโตขน ทงสองคนตางกรกกน แตแมของนางอวยงเคยดอย เลยยกนางอวใหกบทาวขนลาง ซงเปนคนมฐานะดแตหนาตาขเหร นางอวเสยใจจงผกคอตาย ทาวขลตดสนใจใชดาบแทงตวเองใหตายตามไปดวย”

นาชายบอกวาสองคนนนฮกกนหลาย นางอวจงกลบชาตไปเกดเปนดอกไม เรยกวา ดอกนางอว และทาวขลไปเกดเปนแมลงชนดหนง มสดา แมลงนชอบเกาะอยทดอกนางอวเสมอ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๖)

สาธกโวหารปรากฏรวมกบเทศนาโวหาร สาธกโวหารทปรากฏ เปนนทานเกยวกบเหตการณทเกดขน ในคนเดอนสวางแลวเกดมดลง ชาวบานในหมบานตางพากนตเกราะ เคาะไม เดก ๆ เกดความสงสยแมจงเลานทานใหฟง พรอมกบสอนใหปฏบตตนในชวตประจาวนดวย ดงตวอยาง

แมใจดเลาเปนนทาน ใหฟงวามชายยากจนคนหนงเดนทางออกไปเสยงโชค ระหวางทางไดพบงเหากบพงพอนกาลงตอสกนอยใกลตนไมใหญตนหนง จงจอบเบง (แอบด ) กเหนวา เมองตายพงพอนกไปแหน (แทะ) เปลอกตนไมทอยใกล ๆ มาพนใส งกฟน เวลาพงพอนตาย งเหากทาเชนเดยวกน

ชายคนนนจงถากเอาเปลอกไมใสหอผา แลวออกเดนทางตอไป ระหวางทางไดพบอกานอนตายอย จงลองเคยวเปลอกไม แลวพนใส อกา กฟนมชวต อกาจงตอบแทนบญคณดวยการไปหาอาหารมาใหกน

“มนหาอยางไรอแม” บกเคนกลวยสงสย

“หาลกจากตบขาว กบคาบปงปลา ปงเอยน (ปลาไหล ) ของคน ” แมวา “มนถงไดชอวา อกาขลก นนไง”

คาดวกบพชาย นองชายพยกหนาเขาใจอยางพรอมเพรยง เพราะอยางนนเอง เวลาไปนาแมถงสอนใหเกบกระตบขาว กบอาหารไวอยางด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๙)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๐

จากการศกษาพบวา สาธกโวหาร มไมมากนก และจะปรากฏรวมกบอธบายโวหารและเทศนาโวหาร เนองจาก สาธกโวหาร เปนการยกตวอยางหรอเรองราวมาประกอบเนอเรอง เพอใหเกดความเขาใจทชดเจนยงขน จงตองเกยวของกบบคคล เหตการณหรอนทานทตองยกมาเปนตวอยางในการอธบาย และใชในการอบรมสงสอนโดยทวไป ๒.๒.๕ เทศนาโวหาร ชมสาย สวรรณชมภ ( ๒๕๔๘ : ๔๙) กลาววา เทศนาโวหาร คอ โวหารทกลาวชกจงผอนใหมความเหนคลอยตามใหเชอถอและใหปฏบตตาม การเขยนโวหารนตองอาศยเหตผล มหลกฐานอางอง ตลอดจนหยบยกคตธรรม และสจธรรมมาเปนอทาหรณมกใชอธบายหลกธรรม

ชะลอ ลอดลาย (๒๕๔๔ : ๒๖) กลาววา เทศนาโวหาร คอ สานวนทใชแสดงหรออธบายขอความใหกวา งขวางออกไป โดยเอาเหตผลหรอหลกฐานประกอบความรความเหนของผแตง ดวยความมงหมายทจะใหผอานผฟงเขาใจความหมายชดเจน

นพดล จนทรเพญ (๒๕๔๒ : ๙๔) กลาววา เทศนาโวหาร คอ การกลาวจงใจใหผอนเหนคลอยตาม กอใหเกดความเลอมใสเชอถอ อยากปฏบตตาม ดงเชน พระเทศนเกยวกบขอธรรมะตาง ๆ การใหโวหารชนดนตองอาศยเหตผล มหลกฐานอางอง

กลาวโดยสรป เทศนาโวหาร คอ การใชโวหารเพอชกจง แนะนาสงสอนใหผอนเชอถอและปฏบตตาม จากสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรา กฏเทศนาโวหาร เชน งานกนดอง คอการแตงงานของคนอสาน เมอคบาวสาวแตงงานกนนยมใหผใหญทตนเคารพนบถอ กลาวคาอวยพรเพอเปนคาสอนนาไปใชในการดาเนนชวตค ดงตวอยาง

ตาผกแขนใหทงอายสวยและเออยพว แตไมอวยพรวาใหเงนทองไหลมาเทมา หรอ “ออกจากบานใหเจาหลมขมคา” (หลม- ตกหลม, คา – ทองคา ) และ “นอนหลบใหไดเงนหมน นอนตนใหไดเงนแสน แบนมอไปใหไดแกวมณโชต ” อยางทคาดวไดยนจากใคร ๆ แตตาบอกทงสองคนวา ใหยดฮตผว- คองเมย กบตองหนกแนนและอดทน ถาผวเปนไฟ เมยตองเปนนา จงจะไมลางกนและอยดวยกนได

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๒๙)

จากการศกษา เทศนา โวหาร ทปรากฏ ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผ ใบขาว และลมแลงเรงระบา พบวาผใหญซงเปนทนบถอของลกหลานจะใหพร หรอคาสงสอนลกหลานเพอนาไปใชในการดาเนนชวตตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๑

๒. ๓ การใชภาพพจน ภาพพจน คอ ถอยคาททาใหเกดภาพในใจ โดยใชกลวธหรอชนเชงในการเรยบเรยงถอยคาใหมพลงทจะสมผสอารมณของผอานจนเกดความประทบใจ เกดความเขาใจลกซงและเกดอารมณสะเทอนใจมากวาถอยคาทกลาวอยางตรงไปตรง มา (ชมสาย สวรรณชมภ ๒๕๔๘ : ๕๓)

ธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๙ : ๔๑) กลาววา ภาพพจน คอ การเขยนอยางแจมแจงจนมองเหนภาพโดยใชความเปรยบเปนหลก

กลาวโดยสรป ภาพพจน คอ กลวธการใชถอยคาการเปรยบเพอใหผอานเหนภาพและเกดความเขาใจ จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏการใชภาพพจน คอ อปมา อปลกษณ การเลยนสยงธรรมชาต การกลาวอางถง และบคลาธษฐาน ดงมรายละเอยดตอไปน

อปมา คอ การเปรยบเทยบสงหนงกบอกสงหนงทโดยธรรมชาตแลวมสภาพทแตกตางกน แตมลกษณะเ ดนรวมกน และใชคาทมความหมายวา “เหมอน ” หรอ “คลาย ” เปน การแสดงการเปรยบเทยบเพอเนนใหเหมอนจรง (ชมสาย สวรรณชมภ ๒๕๔๘ : ๕๓)

ธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๙ : ๔๑ ) กลาววา อปมา คอ การเปรยบสงหนงเหมอนกบอกสงหนงโดยใชคาเชอม ไดแก เหมอน ราว ราวกบ เปรยบ ดจ ประดจ ดง ดง เฉก เชน เพยง ประหนง ปมวา ปาน

กลาวโดยสรป อปมา คอ การใชคาทมความหมายในการเปรยบสงหนงกบอกสงหนง เพอแสดงใหเหมอนจรง จาก สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการใช คาอปมา เชน ผเขยนเปรยบดอกกระเจยววาแหลมเหมอนหนอไม ดงตวอยาง

“ดอกกระเจยวมาแลวมนแทงดอกอยางเรงราขนกอนใคร หลงจากทนอนสงบนงอย ใตดนอยางอดทนตลอดชวงหนาแลง ปลายทคอย ๆ โผลมานนเลกกระจรด แหลมเหมอนยอดหนอไม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔)

ผเขยนเปรยบเหดชนดหนง คอ เหดเผาะซงขนอยบรเวณรอยแยกผวดน วามลกษณะดอกสดากลม ๆ เหมอนกอนกระสนดนเหนยว ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๒

“แมบอกวาเหดชนดนจะมากอนเหดชนดอนเมอไดรบนาฝน ดอกของมน กลมเหมอนกอนกระสนดนเหนยว”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕)

ผเขยนเปรยบหญงสาวทไมมผชายใดหมายปอง กบตนออยทอยกลางกอไมมใครไดพบเหน ดงตวอยาง

ตวผสาวนนยงไมมใครเลย เหมอนตนออยทเกดอยกลางกอทไมมอะไรมาแผวพาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๙)

ผชายมกจะเปรยบความรกของตนทมตอผหญงวาเหมอนขาวรกนา ปลารกหนอง ละมงรกผนปา ดงตวอยาง

ผบาวอกคนบอกวาความรกของตนทมตอผสาวนนมนคงเหมอนขาวรกนาปลารกหนอง ละมงรกผนปา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๑๐)

พชแตละชนดมความแตกตางกนทงลาตนใบ ดอก เชน ตนชาดมลกษณะ ยอดออน กลบเลยงสแดง ตงสงขน ผเขยนเปรยบกลบเลยง ยอดออนของตนชาดเหมอนความแหลมของปลายมด ดงตวอยาง

ยอดออนของตนชาด (เหยง) มกลบเลยงสแดง ตงโดขนแหลมเหมอนปลายมดแหลม พอใบสเขยวขางในโผลออกมากลบเลยงนจะเหยว และรวงทง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๑๕)

เทาเปนพชชนดหนง คนอสานนามากนเปนอาหาร เปนพชทอาศยอยในนาใส ๆ ลกษณะเปนสาย ผเขยนจงเปรยบเสนเทา เหมอนกบเสนผม ดงตวอยาง

เสนของเทานเหมอนเสนผม มนเปนพชชนดหนง สเขยว ๆ ลอยเปนสายอยใตนา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๒๙)

ผเขยนเปรยบเครองมอดกกบ วามลกษณะคลายฝามอใหญ ๆ สองขางประกบกน ดงตวอยาง

แงบเปนเครองมอทใชดกกบ มนมรปรางคลายฝามอใหญ ๆ สองขางประกบกน ตาสานจากไมไผโดยทาไง หรอฝาเปนทางเขา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๒)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๓

ผเขยนเปรยบเครอเถาวลยทมขนาดใหญเหมอนง ดงตวอยาง

ผนปาทอดยา วเหมอนไมมทสนสด ยงลกเขาไปกยงรกเรอ คาดวแหงนมองเครอไม(เถาวลย) พาดระโยงรยางค บางเถาใหญมาก และคดเคยวคลายง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๕๙)

ผเขยนเปรยบโสกไผซงเปนทางเขาหมบานเหมอนประตระหวางทองนากบหมบาน ดงตวอยาง

โสกไผนเปนทางผานเขาออก ซงเปรยบเสมอนประตระหวางทองนากบหมบาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๑๕)

จะเหนไดวา การใชภาพพจนแบบอปมา ทปรากฏในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ผเขยนมการใชถอยคาเพอแสดงการเปรยบเทยบ ไดแก เหมอน , คลาย , เปรยบเสมอน โดยสงทนามาเปรยบเปนสงทอยใกลตว เชน การเปรยบกบพช สตวและสงของเครองใช

อปลกษณ คอ การเปรยบเทยบดวยการกลาววาสงหนงเปนอกสงหน ง โดยใชคาแสดงการเปรยบเทยบวา “เปน” หรอ “คอ” จะมความลกซงกวาอปมา (ชมสาย สวรรณชมภ ๒๕๔๘ : ๕๓) การใชอปลกษณปรากฏ ดงน

ผเขยนเปรยบดอกกระเจยวทเกดตามธรรมชาตในฤดฝน คอ สญญาณของความมชวตชวา ดงตวอยาง

“ ดอกกระเจยว คอ สญญาณของความมชวตชวา ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔)

คนอสานนบถอบรรพบรษจงเชอวา เจาปคอบรรพบรษ ดงตวอยาง

“ตาบอกวาเจาปคอบรรพบรษ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๘)

ผเขยนเปรยบควนไฟคอสญญาณของความไมอดอยาก เนองจากคนอสานกลบจากนาถงบานกเปนเวลาคา ทกครวเรอนจงเรมกอไฟเพอเตรยมปรงอาหารมอเยน ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๔

“ ควนไฟคอสญญาณของความไมอดอยาก หากคาแลง *ลงบานไหนไมมควนไฟ แสดงวาครอบครวนนกาลงประสบปญหา”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๕๘)

ผเขยนกลาวถงการจายผญา**ของผชายทตองการบอกความในใจกบผหญง เมอผหญงไดฟงจงโตตอบและเปรยบตนเองวาคอตนออยทเกดกลางกอไม ใหอะไรมาแผวพาน ดงตวอยาง “นองกปอดออยสอย คอออยกลางกอ กาบบมหอ หนอบมซอน”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๙)

ผเขยนเปรยบแคนคอเสยงสวรรค เพราะแคนเปนเครองดนตรทมความไพเราะ ดงตวอยาง

เสยงแคนดงเจอยแจว ผเฒาหลายคนเอยงหฟงอยางตงใจ ตาวาแคนคอเสยงสวรรค เพราะสาเนยงมนไพเราะยงกวาดนตรชนใด ๆ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๐)

จะเหนวา อปลกษณ ทปรากฏในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มการใชถอยคาเปรยบเทยบ ไดแก “ คอ ” การใชภาพพจน ประเภทนทาใหผอานเขาใจความหมายของคา และขอความทผเขยนตองการเปรยบเทยบไดชดเจนยงขน

การเลยนเสยงธรรมชาต คอ การใชคาทเลยนเสยงธรรมชาต เชน เสยงดนตร เสยงรองของสตว หรอเลยนเสยงกรยาอาการตาง ๆ ของคน เชน เสยงระฆงดงหงางเหง งวงเวงแวว (เลยนเสยงของระฆง) (ชมสาย สวรรณชมภ ๒๕๔๘ : ๕๕) ในสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏการใชภาพพจนการเลยนเสยงธรรมชาต ดงน

เสยงสตว เลยนเสยงบนของยง ดงตวอยาง

“เสยงยงบนดงว ๆ อยขางห” (โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘) * คา ** คาคม

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๕

เสยงของเขยดเมอกระโดดลงนา ดงตวอยาง

“เขยดนอยตกใจกระโดดนาดงจอมยามคนเดนผาน”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๔)

เลยนเสยงรองของนก ไดแก นกเฟยง นกจบ และนกกระปด ดงตวอยาง

“นกจบเฟยงรองจบ ๆ บนลอลมทง อแหลว (เหยยว) กางปกฉวดเฉวยนอยบนทองฟา”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓: ๔๑)

จกจน เรไร แขงกนสงเสยง แต ทนากลวคอ นกกก (นกกระปด ) เสยงกด ๆ ๆ ๆ ดงจากราวปาเหมอนคนกาลงรองเรยก

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๑๓)

เลยนเสยงรองของเขยด ดงตวอยาง เขยดจะนาตวเลก ๆ ทมสเขยวเปนแนวขางลาตวและบนหลงเหมอนใครแกลงขด รองแอบ ๆ รบกนเสยงดง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๖๓)

เลยนเสยงขนของไก ดงตวอยาง เสยงไกขนเอกอเอก ๆ ดงรบกน จากฟากหนงสอกฟากหนงของหมบาน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๐)

เลยนเสยงรองของแมงคาม ดงตวอยาง เวลาคาดวถกตว มนตองผงกหว ขยบแขนขาและชอบรองดงเอยดอาด ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๙๔)

เลยนเสยงลกษณะการกระทาของกระตาย ดงตวอยาง กระตายตวเปน ๆ นาตานารกมากขนของมนฟ หยาว และชอบทาจมก ฟดฟด ๆ อยตลอดเวลา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๑๖)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๖

เลยนเสยงเหาของสนข ดงตวอยาง เสยงหมาสองตวของนาชายเหาโฮง ๆ คาดวตกใจสะดงโหยง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๐)

เลยนเสยงแมลงภเวลาขยบปก ดงตวอยาง ลายแคนทพลวไพเราะอยาง “ลมพดพราว ” ซงลอกเลยนจากอาการสนไหวของใบมะพราว ลาย (แมงภตอมดอก” มทมาจากเสยงขยบปกหง ๆ ของแมลงภเวลาบนหานาหวานลาย “นกใสบนขามทง ” กมจงหวะงดงามเหมอนนกใส (นกหวขวาน ) กางปกบนเจดขนสทองฟา แลวคอย ๆ รอนลง

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๒๕)

เสยงทเกดจากการกระทาของคนหรอธรรมชาต เชน

เลยนเสยงกระดงรถจกรยาน ดงตวอยาง เสยงดดกรงจกรยานดงกรง ๆ อยขางหลง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๗๖)

เลยนเสยงนาเดอด ดงตวอยาง ครเดยวนากเดอดเสยงดงออบ ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๙๐)

เลยนเสยงการใชขาตนา ดงตวอยาง พชายใชขาตนาตม ๆ นองชายเลยทาบาง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๓๐)

เลยนเสยงการตาขาวดวยครกกระเดอง ดงตวอยาง ชาวบานสวนใหญยงชอบตาขาวกนเอง ตอนหวรงของทก ๆวนจงมเสยงดง จก –กะ –

ลน – จก ๆ ตามจงหวะการเหยยบดงใหไดยนอยเสมอ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๔๕)

เลยนเสยงจงหวะการตกลองยาว ทใชตในงานแหบญเผวส ดงตวอยาง เสยงกลองทาง ตเสงกน ปะ เปง ปะ เปง ปะ เปง ๆ ดงมาใหมวนหวใจเหลอหลาย

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๑)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๗

เลยนเสยงกอไผทเบยดเสยดกน เมอลมพด ดงตวอยาง “ไผโยกลาตามแรงลม เสยงออดแอด ๆ ดงอยเปนระยะ”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๓๗)

เลยนเสยงนาฝนทตกผานหลงคาบาน แลวลงสพนดน ดงตวอยาง นาจากหลงคาไหลลงสดนอยปอก ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๙๕)

จะเหนไดวา การเลยนเสยงธรรมชาต ทปรากฏใน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผ ใบขาว และลมแลงเรงระบา พบการเลยนเสยงทเกดจากการกระทาของคน สตว และธรรมชาต ทาใหผอานเกดอารมณ ความรสก อกทงเปนการแสดงใหเหนการใชภาษาของผเขยน

การกลาวอางถง การกลาวอางถงหรอการกลาวเทาความ คอการกลาวอางถงบคคล สถานท

เหตการณในวรรณคดเรองอน ๆ (ชมสาย สวรรณชมภ ๒๕๔๘ : ๕๖) ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ไดปรากฏการใชภาพพจนโดยการกลาวอางถง ดงน

ผเขยนกลาวถงเรองทาวขลกบนางอวซงปนเรองทคนอสานรจกดและเปนเรองทคณะหมอลานยมนามาแสดงในงานบญ ดงตวอยาง

นางอวเปนชอของนางเอกในเรองขลนางอว ทหมอลานามาแสดงบอย ๆ ยามมงานบญ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๐๕)

นอกจากแสดงในงานบญ คนอสานยง นยม เลานทานทาวขลกบนางอว ใหลกหลานฟง เชน พวกเดก ๆ อยากฟงนทานนาชายวาเลาใหฟง ดงตวอยาง

ตอนจบนาชายตองบอกวานางอวใชเสนไหมผกคอตาย สวนทาวขลกใชดาบแทงตวเอง ดวงวญญาณของนางอวกลบไปเกดเปนดอกไม และทาวขลเกดเปนแมลง สวนแมซงนงเกบกากออกจากขาวสารทจะหมากอนเขานอนเพอใชนงในรงเชา ตองเสรมวา บางท บางคนกเชอวา ทาวขลกลบชาตไปเกดเปนดอกไมเชนกน ชอวา ดอกขล

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๕๗)

แถน คอ เทวดาทอยบนฟา เปนผกาหนดและคอยดแลคน ตามความเขาใจของเดก ๆ ทผใหญเลาใหฟง เชน การทาใหฝน ตกมนาสาหรบการปลกขาว คนจงตองมการขอฝนจากแถนโดยมพธกรรมทเรยกวา บญบงไฟ ดงตวอยาง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๘

คาดวถามแมวา แถน คอใคร แมบอกวาเปนเทวดาทอยบนฟา ผคอยดแลความเปนไปของมนษย ยามถงเดอนหกบางหมบานเอาบญบงไฟ เพอจด (จด) สงไปขอฝนจากพญาแถน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓:๑๕๔)

ผเขยนกลาวถงทาวกากาดาทเปาแคนเกงและไดแตงงานกบนางลน แมวาหนาตาของทาวกากาดาจะขเหร แตสามารถเปาแคนไดอยางไพเราะ ดงตวอยาง

นทานเรองทาวกากาดานน พระเอกคอทาวกากาดาซงมหนาตา ขราย (ขเหร ) เปาแคนเกงจนไดพบและแตงงานกบนางลนลกสาวเจาเมองซงเปนนางเอก

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๐)

นาชายเลาเรองเกยวกบความเปนมาของกระตายทวาทาไมจงมรปกระตายไปอยบนดวงจนทร ใหเดก ๆ ฟง ดงตวอยาง

ในใจคดถงนทานเรองพระอนทรเขยนรปกระตายไวบนดวงจนทรท นาชายเคยเลาใหฟงอยบอย ๆ กระตายในปาคงนงมองพวกมน เหมอนคาดวกบพชายนองชายพากนนอนมองแสงงามจากนอกชานยามคาคนเดอนหงาย

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๖๖)

จะเหนไดวา การกลาวอางถง ทปรากฏใน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มการกลาวอางถงเรองเลา และนทาน ซงผเขยนสามารถทาใหผอานอยากตดตาม ใครรเรองราวทเกดขน อกทงไดรบความเพลดเพลนจากเรองทเปนเนอหาความรอกดวย

บคลาธษฐาน บคลาธษฐาน คอ การนาสงทไมมชวต หรออาการนามมากลาวใหเหมอนกบสงทมชวต หรอมคณสมบต หรอมความรสกอยางมนษย ทงนเพอใหเกดความประทบใจ อารมณสะเทอนใจ หรอใหภาพทงดงามเปนภาษากวมา กกวาการใชภาษาอยางตรงไปตรงมา (วนตา ตถยนต ๒๕๓๗ : ๑๑๒)

จไรรตน ลกษณะศร ( ๒๕๔๓ : ๔๘) กลาววา บคลาธษฐาน คอ การสมมตใหสงไมมชวตมความรสกหรอมอากปกรยาคลายคน

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๒๙

จากสารคดเยาวชน เรอง ลมแลงเรงระบา ปรากฏการใชภาพพจนบคลาธษฐาน เชน

ทองทงเรมแหง ดอกไมกรายรารบฤดกาลทผานมาเยอนทงดอก ภผาภพน เรอยมาจนถงดอกคนเหลองสดใส เบงบานสวางไสว หรอดอกกลวยไมงามอรามตา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๗)

จากขอความขางตนกลาวถงดอกไมทชชอพลวไหวไปกบธรรมชาตของฤดกาลในทน ผเขยน ใชคาวา รายรา ซงปกตจะใชกบสงมชวต

นอกจากนผเขยนยงพรรณนาวาดอกดอกภผาภพนวาเศราสรอย หมตนมะขาม และตนมะมวงกซมเซา เหมอนกบอารมณความรสกของคาดวทมตออขาวโหมน ดงตวอยาง

ตนดอกภผาภพนคอมกงพาใบเหลองซดคลงอยางเศราสรอย หมตนมะขาม ตนมะมวงทเคยปนเลนทกวนกซ มเซา หยดแกวงใบราวกบกาลงรบรถงความอาดรในหวใจของคาดว คราวหนงเหมอนแววเสยงกง ๆ ทปลายห คลายคาสงลาของอขาวโหมกบววนอย คาดวกลนสะอนกระซบวา “ลากอน” ฝากแสงแดดกบสายลมไปใหทงนาตา

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๓๔๖)

ภาพพจนทพบมากทสดจากสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา คอ อปมา ซงเปนความเปรยบทพบในเนอหาโดยทวไป ภาพพจนทปรากฏรองลงมา ไดแก การเลยนเลยงธรรมชาต ซงเปนเสยงทเกดจากการกระทาของคนและเสยงรองของสตวทมอย ในธรรมชาต และภาพพจนทพบนอยทสด ไดแก บคลาธษฐาน

จากการศกษาสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ผศกษาพบวาผเขยนใช กลวธการเขยนและการใชภาษา ในการนาเสนอเรองราวท เขาใจ งาย ใชภาษาไมซบซอน แมวาจะมภาษาถน แตผเขยนใชการอธบายความสอดแทรกในเนอหา การใชวงเลบ และเชงอรรถ ทาใหผอานไดรบอรรถรสทางภาษาอกแงมมหนง ดวยสารคดมเนอหาทมงใหความรหรอขอเทจจรงเปนหลก ยอมทาใหเกดความรสกเบอได หากใชภาษาทเปนทางการมากเกนไป ดงนนผเขยนจงมกลวธการนาเสนอทนาสนใจ และดงดดใจผอาน อกทงกลวธการนาเสนอ ทหลากหลาย เชน การเลาเรอง การแทรกอารมณขน บทสนทนา นทาน เพลง เปน ตน นอกจากน ผเขยน ยงเลอกใชภาษา โวหารและ ภาพพจน ไดอยางไพเราะสอดคลองกบเรองราว ทาใหเยาวชนอาน ดวยเพลดเพลน และสามารถซมซบความรไดอยางแยบยล

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๐

บทท ๔

คณคาของสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา สารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา เปนสารคดสาหรบเยาวชน ทใหความร ความบนเทง และใหแนวทางใน การดาเนนชวต สาหรบเยาวชน อกทงยงสะทอนภาพการดาเนนชวตของคนอสานได อยางชดเจนทงในดานการประกอบอาชพ การดาเนนชวตแบบพงพาอาศยธรรมชาต การใหคณคาแกเยาวชนเพอสรางสรรคและพฒนาปญญา ความคด และจตใจใหเปนเยาวชนทมความรและเขาใจชวต อนเปนรากฐานใหเยาวชนประพฤตปฏบตในสงทดงามอยางเหมาะสม สามารถอยรวมในสงคมไดอยางมความสข จากการศกษาพบวาสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ใหคณคาแกผอานหรอเยาวชนในดานคณธรรมจรยธรรม ดานความรและดานความบนเทง ดงมรายละเอยดตอไปน

๑. คณคาดานคณธรรม จรยธรรม คณคาดานคณธรรม จรยธรรมทใชในการดาเนนชวต เปนคณสมบตของมนษยในการอยรวมกนในสงคม เพราะการอยรวมกนในสงคมจะตองเปนคนไมเหนแกตว มนาใจและเมตตาตอผอน ผเขยนสารคดเยาวชนมกแทรกคณคาดานคณธรรม จรยธรรม โดยมงหวงใหเปนเครองกลอมเกลาจตใจเยาวชนใหประพฤตปฏบตในสงทถกตอง จากการศกษาสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ผเขยนไดสอดแทรกคณธรรม จรยธรรม โดยผใหญจะสงสอนใหเดก ๆ ทาแตสงทดมนาใจเออเฟอเผอแผ และรจกการปฏบตตนในชวตประจาวนดวยความขยน อดทน ไมยอทอตอความทกขยากลาบาก ดาเนนชวตอยางพอเพยง ซงสอดคลองกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ทสอนใหทกคนใชชวตแบบพอเพยง และพงพาอาศยกน อกทงมความกตญ ตอผมพระคณ หากแตในการดาเนนเรองแมวาจะเปนการสงสอนใหเยาวชนประพฤตและปฏบตแตสงทดงามกตาม กยงมการแทรกแงคดท บคคลในเรอง กระทาผดศลธรรม หรอการเอาเปรยบผอน เชน เออยบวไลแอบมช คนในหมบานแอบนนทา หรออวรชอบเอาเปรยบคาดวบ อยครงเพราะถอวาตนเองเปน ลกผใหญบานและเปนลกคนเลกของครอบครว เปนเหตใหคาดวไมพอใจ แตดวยคาสอนของตา ทสอนใหทกคนรกใครปรองดองกนจงมการใหอภยกนอยเสมอ ซงเปนการสงสอนใหคนทาดเพอจะไดอยในสงคมไดอยางมความสข และการกระทาทไมดกสงผลใหไมมใครชอบ และไมเปนทยอมรบ

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๑ ของคนในสงคม จากสารคดเยาวชนเรอ งโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏคณคาดานคณธรรมและจรยธรรม ดงน

๑.๑ ความมนาใจเออเฟอเผอแผ ความมนาใจเออเฟอเผอแผ เปนสงหนงทคนอสาน ปฏบตสบตอกนมา จะเหนได วาในสงคมชนบท คนอสานจะอยรวมกนเปนกลมในหมบาน มอะไร กจะแบงปนซงกนและกน จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏ ความมนาใจเออเฟอเผอแผ เชน ตอนฝนใหม ผเขยนกลาวถงความมนาใจของคนอสานทรจกการแบงปนสงของ เชน แมบอกคาดวใหหยดเกบเหดเมอเกบไดพอกนแลว ใหเหลอไวใหคนอนเกบบาง ดงตวอยาง “เอาไวใหคนอนเขากนบาง ” แมตอบขณะเดดใบตองกง (ใบพลวง )สองสามใบมา ปดปาก

ตะกราเพอคลมเหด แลวเอาไปสะพายเสยเอง และยนเสยมใหคาดวถอแทน “ เราเกบแคพอแกงเทานน ถาเกบไปทงหมดจะไดเหดทไหนมาเกดใหเกบอก”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๙)

ความมนาใจของตาทบอกใหพอใหญเกงนากลาทมอยในนาแบงไปปลกกอน เพราะตามมากพอจงแบงให ดงตวอยาง

เมอไตเฮอนนอยเสรจแลว พอใหญเกงเดนมาคยกบตาวา การดานานาของครอบครวแกยงไมคบหนาเทาใดนก เพราะหลก (ถอน)กลาไมทน และขาวกยงออนอย ตาเออเฟอวาใหมาเอาของทบานกไดเพราะขาวกลายงมอยมาก

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๘๔)

วนนตาของคาดวไดปลาคาวตวใหญ จงขายใ หกบครลย และยงมปลาอน ๆ อกมากพอสาหรบเกบไวกนเปนอาหาร แมจงแบงปลาใหเพอนบานและญาต ๆ ดงตวอยาง

เชาวนนแมใหวงไปฉกใบตองกลวยมาเพอหอปลาใหชาวบานคนอน ๆ บางทกขาย แตถาเปนญาต อยางลงเทยม ลงจารยล ผใหญเพม ปาบวพน หรอคนใกลบานเรอนเคยงอยาง ปานางทอง แมจะใหเปลา ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๒๓)

เมอ อขาวโหมนววทบานคาดวตกลก นาชายจงใหคาดวนารกววไปใหแมตม แมบอกกบคาดววารกววหากนไดไมบอยนก เมอเรามกตองรจกการแบงปนใหผอนดวย ดงตวอยาง

แมอธบายตอวานองงวไมใชสงทหางาย และไดกนบอย ๆ เมอไดมาจงตองแบงปนใหพนองเพอแสดงนาใจ เหมอนทบานอน ๆ กเอามาใหตา และวา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๒

“การกนซน (เนอ) บสงอา ไดปลาบสงป บแมนแนว”

หรอการตระหนขเหนยว หรอขถ ไมมนาใจนน ไมใชธรรมเนยม

อนทจรงพวกคาดวเรยนรการให และแบงปนมาตงแตเลก ตาสอนวาหากมของกนไมมาก แตอยากกนไดนาน ๆ ตองแบงใหคนอน ยงใหมาก กยงไดคนมาก แมมไดคนเปนของแตกไดใจ ไดความรก เพราะการใหไมเคยสญเปลา

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๘๘)

คนอสานมการแบงปนสงของซงกนและกน บานไหนมอะไรกจะแบงปนใหญาตหรอเพอนบาน เชน แมของคาดวตกตมนองววใหคาดวนาไปใหแมใหญทองพาทเรอน ดงตวอยาง

แมตกตมนองงว * ใสถวยกระเบองตราไก หรอทเรยกวาถวยกาไกใหคาดวถอไปใหเรอนแมใหญทองพาเปนเรอนแรก เออยวาดเอาตมนองงวไปถาย (เท) ใสถวยของแกทในครว กอนจะเอาถวยเปลากลบมาให

ตาวาเวลารบอะไรตองคนถวยใหโดยไมตองลาง เพราะมความเชอวา ถาหากลางจะทาใหโกรธกน และวาเหตผลจรง ๆ แลวกเพอความสะดวกของทงผใหกบผรบ เพราะถาหากตองลาง ในกรณทผรบไมสะดวก อาจทาใหผดผอนเพอสงคนถวยในภายหลง ซงบางครงอาจหลงลม จนเกดความหมางใจกนได

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๙๐)

เมอมงานบญในหมบานของคาดว คาดวจะเหนตาเปงเดนออกเรยไร เพอนาเงนไปใชจายในงาน ทกคนรดวาตาเปงเปนคนมนาใจและทาเพอสวนรวม ดงตวอยาง

เวลามงานบญ และตองจางแนวงน (มหรสพสมโภช ) แตละบานจะเรยไรเงนกนเปนคาจาง คาดวมกเหนคนทเดนเกบซงสวนมากกคอ ตาเปงขเหลาโผลหวบนไดขนมาบอกวา “ขอเงนคาหมอลาแหน ” แลวแม หรอไมกตาตองถามกลบวา เปนหมอลาคณะอะไร ลา มวนไหม นางเอกงามหรอไม

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๐๑)

๑.๒ ความรบผดชอบ ความรบผดชอบ เปนสงทผใหญสรางและปลกฝงใหเกด แกเดก ๆ ทกคนตงแตยงเลก ทาใหเดกทกคนเมอเตบโตขนเปนผใหญจะรจกหนาท และดาเนนชวตอยในสงคมไดอยางมความสข จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ตาสอนใหเดก ๆ ม ความรบผดชอบ เชน

* รกวว

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๓ ตามอบหมายงานใหพวกเดก ๆ ไดมสวนรวมในการทานา หลงจากการหวานขาวเปลอก ใหคอยดแลไมใหนก หรอหนมากนเมลดขาวทเพงหวาน ดงตวอยาง

เมอหวานขาวเสรจแลว ตามอบหมายใหคาดว กบพชายและนองชายรบผดชอบ

“พากนดแลขาวกลาใหด อยาใหววควายเขามาเหยยบยาเอาได”

เดก ๆ รบคาอยางเตมอกเตมใจ

“แลวคอยเอาหนงสตกมายงไลนกนา มนจะบนจกเมลดขาวยามเราหวานใหม” ตาวา

พชายถามวามนจะเอาชง (ตาขาย) มาดกหนดวยไดไหม เพราะหนพกอาจมาลกเมลดขาวกได ตาตอบวากดเหมอนกน แลวชมพชายวาเกงแท ๆ

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๔๘)

๑.๓ ความขยนหมนเพยร ความขยนหมนเพย ร เปนสงสาคญในการดาเนนชวตของคน เพราะทกคนตองทา

หนาทของตนเพอใหดารงชพอยไดอยางมความสข จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ปรากฏ ความขยนหมน เพยร เชน วนหยดเรยนคาดวตนแตเชาไปชวยแมเกบเหด เพอนามาปรงเปนอาหาร เพราะตาจะสอนคาดวอยเสมอวาใหตนนอนแตเชา ขยนทางาน ดงตวอยาง

“โรงเรยนหยดกมาชวยแมเกบเหด อวรเพอนมงปานนยงนอนไมตนเลย”

ตาบอกวาคนจนตองไมนอนตนสาย และไมนงดดายในการหาอยหากนทสาคญคอตองขยน

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๔)

พวกเดก ๆ พากนเกบผกตาง ๆ เชน ดอกแคฝอย ถาเกบไดมากจะทาเปนแพไปขาย เชน คาดวและอบงอยากไดเงนมากนขนมเหมอนเดกคนอน ๆ จงชวนกนไปเกบเพ อนาไปขาย ดงตวอยาง

“มออนเราสองคนออกมาเกบดอกแคฝอยไปขายกนไหม อคาดว” (มออน – พรงน)

“เอา ๆ”…

“ถาอยางนนมงตนตงแตเดกเลยนะ พวกเราจะไปใหถงนาหวย”(เดก – ดก)

คาดวพยกหนาหงก ๆ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๔๒)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๔ คนอสานมลกษณะนสยทตอส อดทน สามารถปรบตวเขากบธรรมชาต มความขยนตอสดนรนในการดารงชพ ดงตวอยาง

ตาบอกวาคนอสานไมงดงอ (ทอแท) ในการหาอย หากน ถงแผนดนจะแหงแลงจนกงหอยปปลาไปหมด หากรอบขางยงมตนไมใบหญาใหไดนามาทาเปนอาหารกนไดเสมอ

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๑๘)

๑.๔ ความซอสตย ความชอสตย เปนคณสมบตอยางหนงของคนอสานทปฏบตสบตอกนมา จะเหนไดชดเจน ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา เชน แมใหคาดวไปเกบ ดอกบานคาทบานยายไค มาใหตาขนหงในวนพระ คาดวจาคาสอนของตาไดวาใหบอกเจาของกอน ดงตวอยาง

ตาสอนวากอนเกบอะไร แมเลกนอยสกเพยงไหน ไมวาสงนน มเจาของหรอไม ตองทาการขออนญาตเสยกอน มเชนนนถอวาเปนการ “ลก” หรอ “ขโมย”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๕๓)

คนอสานเลยงวว ควาย ไวใตถนเรอนทกบาน และแตละ บานไมเคยมวว ควายหาย เพราะคนในหมบานนนเปนพนองกน จงมความซอสตยและไมลกขโมยกน ดงตวอยาง แมบอกวาววควายในหมบานไมเคยหาย ไมใชวาลกไดยาก แตวามนไมมขโมยตางหาก

เพราะทกคนเปนญาตพนองกนทงหมด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๘๓)

๑.๕ ความประหยด ความประหยด เปนคณสมบตอยางหนงของคน อสาน ผใหญมกพราสอนลกหลานเรองการใชจายอยเสมอ ใหรจกการประหยดเพออนาคต จากสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏความประหยด เชน คาดวไปขายของในตลาดทอาเภอกบปานางทอง ขายกบไดเงนสามบาท เมอเหนของกน ของใชและของเลนมากมายแตกไมย อมซอ เพราะเหนวาเงนไดมายาก และของกนทในหมบานกมมาก ดงตวอยาง

“เราซอกนดไหม” อบงปรกษา

คาดวเอามอจบเหรยญในกระเปาเสอ แมบอกวาถาไดเงนแลว หากอยากซออะไรกใหซอได แตวาตองเปนสงทอยากได หรออยากกนจรง ๆ คาดวกลนนาลายตามเมอเหนเดกนอยคนนนตกขนมเขาปาก พอมนเงยหนามองมาคาดวกลบกระตกแขนอบงบอกวา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๕

“บแซบดอก สหมากตองแลงสกของพวกเรากไมได"

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๑๔๗)

๑.๖ ความพอเพยง ความพอเพยง คอ การรจกพอในสงทตนมอย หรอคว ามพอดกบสงทตองการ จาก

สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา ปรากฏคาสอนเรองความพอเพยง เชน แมสอนใหคาดวรจกพอกบการเกบเหดไปกนเปนอาหาร และรจกการดแลเพอใหมกนในวนอน ๆ อก ดงตวอยาง

“ เราเกบแคพอแกงเทานน ถาเกบไปทงหมดจะไดเหดทไหนมาเกดใหเกบอก”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๑๙)

ตาเปนผคอยตกเตอนสงสอนหลาน ๆ อยเสมอในเรองการดารงชวต ใหรจกความพอประมาณ ไมโลภ ดงตวอยาง

ตาบอกวาคนทคดละโมบอยากไดของคนอนเปนคนจตใจไมด

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๒๕)

คาดวจาไดแมนยาวาตากสอนอยางน เวลาทแมหรอใคร ๆ ชอน ฮวก (ลกออด ) และลกครอกมาหมก ตาตองบอกวาอยาเอามากนมาก ปลอยใหมนโตเปนปลา เปนกบตวใหญ ๆ บาง

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๐)

๑.๗ ความกตญ ความกตญ สงคมไทยถอวาการรบญคณ และการตอบแทนคณเปนสงทควร กระทา เพราะจะทาใหผปฏบตมแตความสข ความเจรญในชวต จากสารคดเยาวชน เรองโสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบวาอาชพทานา คออาชพหลกของคนอสาน ดงนน วว ควาย จงเปนสงสาคญในการประกอบอาชพ เมอวว ควาย ลมตายคนอสานจะไมนามากนเพราะถอวาวว ควาย เปนสตวท มบญคณ ดงตวอยาง

“ถาบานไหนไมมกไมสามารถทานาได ควายจงเปนสตวทมบญคณ ถาตายกนาไปฝง ไมนาไปกนเดดขาด”

(โสกไผใบขาว ๒๕๕๓ : ๒๗)

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๖ คนอสานจะสอนลกหลานใหมความกตญ เชน คาดวจะนกถงตาเสมอเมอทาสงใด และเมอไดขนมทหากนยากแมตนเองจะอยากกน แตดวยความรก ความกตญ อยากใหตาไดกน จงนาขนมทหากนยากนนมาใหตา ดงตวอยาง

คาดวพยกหนาแลวเอามอลวงกอนขนมขนมา ดม มนหอมจนอยากจะแกะพลาสตกทใชหอออกมาทง แลวกดกนเสย แตกหามใจตนเองอย คาดวจะเอาขนมกอนนไปฝากตา มนหวาน นมและอรอย พวกผเฒาจงชอบกนกบขาว

(ลมแลงเรงระบา ๒๕๕๓ : ๔๒)

จากการศกษาคณคาดานคณธรรม จรยธรรมพบวา ผเขยนใหความสาคญกบการดาเนนชวตอยรวมกนในสงคม ไดแก ความมนาใจเออเฟอเผอแผ ความรบผดชอบ ความขยนหมนเพยร ความซอสตย ความประหยด ความพอเพยง และความกตญ ซงสะทอนใหเหน คณคา ใน การดาเนนชวตของคนอสาน โดยผใหญจะสอนใหเดกรจกอดทน ขยน มนาใจ รจกตอสกบอปสรรค การใชประโยชนจากธรรมชาตอยางพอเพยง และรจกบญคณคน สตวเลยง ไดแก ววควายทใชไถนา จากคณคาดงกลาวเมอเยาวชนไดอานจะชวยใหมองเหนและซมซบแบบอยางทดงามได

๒. คณคาดานความร จากก ารศกษา สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบคณคา

ดานความรเกยวกบเรองตาง ๆ ดงทกลาวมาแลวขางตน พอสรปไดดงน

๒.๑ ความรเกยวกบวถชวตของคนอสาน สะทอนใหเหนการดาเนนชวตของคนอสานทอยทามกลางธรรมชาตในทองถน ดานการประกอบอาชพ ความเปนอย อาหารการกน การรกษาโรค การละเลน และอน ๆ

๒.๒ ความร เกยวกบ คานยม คนอสานม คานยม ตาง ๆ ทปฏบตรวมกนในสงคม เชน คานยมเกยวกบความบนเทง คนอสานชอบชมหมอลา เมอในหมบานมงานบญคนอสานกจะไดชมหมอลา การเลอกคครอง ผใหญมกเปนผเลอกให และจะเลอกคครองทมฐานะทดเทยมกน นอกจากนนยงพบคานยมเกยวกบความกตญ คานยมเกยวกบผชายและผหญง เปนตน

๒.๓ ความร เกยวกบ วฒนธรรม คนอสานมวฒนธรรมทหลากหลาย เชน วฒนธรรม การแตงกาย คนอสานเลอกแตงกายตามโอกาส เชน การแตงกายตามปกต ในขณะทอยบานหรอไปทานา และการแตงกายในโอกาสพเศษตาง ๆ เชน การแตงกายไปวดในงานบญ หนมสาวจะเลอกสวมใสเสอผาทสวยงามและดดทสด คนแกจะเลอกสวมใสเสอผาสขาวไปวด เปนตน

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๗ ๒.๔ ความร เกยวกบ ประเพณ คนอสานมประเพณทสบทอดตอกนมา เชน ประเพณเกยวกบศาสนา การทาบญใหทาน และมประเพณ เกยวกบศาสนา เชน ประเพณ บญขาวประดบดน บญขาวสาก บญออกพรรษา บญกฐน และบญขาวจ เปนตน นอกจากประเพณเกยวกบศ าสนาแลว คนอสานยงสบทอดแนวปฏบตเพอ ขอใหสงทนบถอ ชวยคมครองคนในครอบครว คนในหมบาน ตลอดจนสตวเลยง ใหอยรวมกนอยางมความสข อกทงขอใหชวยดแลรกษาผลผลตใหเกดผลด เชน พธเลยงเจาป ไหวตาแฮก ไหวผพอเฒา และประเพณท เกยวของกบ วถชวต ของคนอสาน เชน การลงแขก การแตงงาน

๒.๕ ความรเกยวกบความเชอ จากการศกษาพบวาคนอสานมความเชอเรองการทาบญวาถาทา บญมาก ๆ เมอตายไปจะไดขนสวรรค และเชอวาการทา บาป เมอตายไปจะกลายเปนผเปรต นอกจากนยงมความเชอสงตาง ๆ เชน การไหวผบรรพบรษ เปนตน

๓. คณคาดานความบนเทง สารคดนอกจากมคณคาในการใหความร ทเปนขอเทจจรงแลว ยงมคณคาในดานการใหความบนเทงแกผอานอกดวย ผเขยนไดแทรกความบนเทงใหแกผอานไดอยางเหมาะสมกบวย ทาใหเรองราวเตมไปดวยความมชวตชวา ไมนาเบอ จากการศกษาสารคดเยาวชนเรองโสกไผใบขาวและลมแลงเรงระบา พบวามคณคาดานความบนเทงเหมาะสาหรบเยาวชน ซงผอานจะไดรบความบนเทงจากการบรรยายเหตการณ การเลาเรอง การสอดแทรกเพลง นทาน การละเลน และบทสน ทนา การใชภาษา เชน การสรางความบนเทงจาก การสรางอารมณขน ซงเปนความรสกทกอใหเกดความสนกสนาน ขบขน ของบคคลทมตอสงใดสงหนง อาจจะเปนบคคล เหตการณ หรอสถานการณกได ดงเชน การสรางอารมณขนจาก การกระเซาเยาแย ระหวางพชาย กบนองชายเมอคาดวจบขกระตาย หรอจากบทสนทนาระหวางนาชายกบคาดว ในเหตการณ งานเลยงบานเมอคาดวได หวไกตม ใสปนโตกลบมาบาน นาชายพดปลอบใจวาเจาปใหหวไกมาก น เพราะจะทาใหเรยนหนงสอเกง เปนตน

จากการศกษ าคณคาของ สารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา พบคณคาดานคณธรรม จรยธรรม เปนการสอนใหเยาวชนรจกใชชวต การพงพาตนเองและชวยเหลอผอน ใหเยาวชนรจกเสยสละเพอสวนรวม เปนผทมความรบผดชอบ และกตญ ตอผมพระคณและกระทาตนใหเปนประโยชนตอสงคม นอกจากนยงใหคณคาดานความร ซงเปนประเดนหลกของสารคดในดานวถชวตของคนอสานดงทกลาวมา แลวขางตน และดานความบนเทง ทาใหผอานเพลดเพลนเกดความจรรโลงใจ สามารถนาไปใชในชวตประจาวนได

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๘

บทท ๕

บทสรปและขอเสนอแนะ

การศกษาสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มวตถประสงคเพอศกษาสารคดเยาวชนทง ๒ เรองในดานเนอหา กลวธการเขยน และศกษาคณคาทปรากฏในสารคดเยาวชนทง ๒ เรอง โดยแบงการศกษาเปน ๕ บท คอ บทท ๑ บทนา กลาวถงความเปนมาและความสาคญของปญหา วตถประสงคของการศกษา ขอบเขตของการศกษา วธดาเนนการ ศกษา นยามศพทเฉพาะ เอกสารและงานวจยทเกยวของ และประโยชนทคาดวาจะไดรบ บทท ๒ เนอหาของสารคดเยาวชนเรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา กลาวถงเนอหาโดยยอ เนอหาทเปนความรหรอขอเทจจรง และเนอหาทเปนทรรศนะของผเขยน บทท ๓ วเคราะหกลวธการเขยนและการใชภาษาในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา กลาวถงกลวธการเขยน การใชภาษาและโวหารภาพพจน บทท ๔ วเคราะหคณคาของสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา กลาวถงคณคาดานคณธรรมจรยธรรม คณคาดานความบนเทง และบทท ๕ บทสรปและขอเสนอแนะ ผลการศกษาสรปไดดงน

ดานเนอหา ในการวเคราะหสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา มเนอหาและสาระความรทหลาก หลายในดานตาง ๆ ทเปนความรหรอขอเทจจรงเกยวกบ วถชวต วฒนธรรม ประเพณ ความเชอ คานยมของคนอสาน ซงเนอหาเหลาน ถกหลอหลอม เปนความร ทมคณคาสาหรบผอาน โดยเฉพาะอยางยงทาใหคนอสานไดระลกถงความทรงจา อ นนาประทบใจในอดต ทาใหเกดความรกและความภมใจในทองถนของตน อกทงผอานทเปนเยาวชนภาคอน ๆ จะเกดความเขาใจและเกดทศนคตทดตอคนอสานไดดยงขน นอกจากนผเขยนยงไดแทรกทรรศนะไวในสารคดเยาวชนทง ๒ เลม ไดแก ทรรศนะทมตอธรรมชาต ทรรศนะทมตอขาว ทรรศนะตออาชพและการทางาน ทรรศนะตอการอยรวมกนในสงคม และทรรศนะตอการเลนการพนน ซงสวนใหญพบวาผเขยนมทรรศนะทมตอธรรมชาต ซงเปนประโยชนในการดาเนนชวตของคน เชน ทรรศนะทมตอธรรมชาต สมบตของสวนรวม คนในชมชนสามาร ถใชประโยชนจากธรรมชาตไดทกคน ในการหาอาหาร เปนตน นอกจากนนยงสะทอน ใหเหนวา คนอสานดาเนนชวตดวยความเปนอย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๓๙

อยางเรยบงายอยกบธรรมชาต และใชธรรมชาตใหเกดประโยชนอยางสงสด โดยการพงพาอาศยกน อยรวมกนอยางมความสข

ดานกลวธการเขยน สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ผเขยนมกลวธการเขยน เพอสรางความสนใจ ดวยกน ๒ ประการ คอ กลวธการเขยน การใชภาษาและโวหารภาพพจน ซงกลวธการเขยนทปรากฏ ไดแก การตงชอเรอง การตงชอตอน การเปดเรอง การเสนอเนอหาและการปดเรอง ดงน

การตงชอเรอง ผเขยนมกลวธการตงชอเรอง ใหสอดคลองกบเนอหา เชน เรองโสกไผ ใบขาว คาวา “โสก” ภาษาถนอสานคอ “โฉลก ” ซงเปนการตงชอทเปนมงคลและเกยวของกบ วถชวต และเรอง ลม แลง เรงระบา เปนการตงชอแบบปฏทรรศน คอ การนาคาทมความหมาย ตรงขามกนหรอไมนาจะไปดวยกนไดมาไวดวยกนเพอกอใหเกดความ นาสนใจและ สอดคลองกบเนอหา ทกลาวถงฤดแลงแตทกคนสามารถใชชวตไดอยางมความสข

การตงชอตอน ผเขยน มกลวธการตงชอ ตอน ผลการศกษาพบวาม การตงชอ ตอน ๒ ลกษณะ คอ การตงชอตอนแบบบอกเนอหา ซงสามารถจาแนกได ๑๔ ประการ ไดแก ชอตอนทมเนอหาเกยวกบประเพณ อาชพ ความบนเทงและการละเลน สตว คนและพฤตกรรมของคน วถชวต อาหาร ธรรมชาต ความเชอ พช สถานท สงของ นทาน และเหตการณ อกลกษณะหนงไดแก ชอตอนแบบฉงนสนเทห โดยพบการตงชอตอนแบบบอกเนอหามากทสด

การเปดเรอง ผเขยนมกลวธการเปดเรองดวยการใชขอความสอใหผอานสนใจเนอ เรองพบ ๕ วธดวยกน สวนใหญเปนการเปดเรองดวยการบรรยาย ไดแก การบรรยายธรรมชาต การบรรยายเกยวกบคนและพฤตกรรมของคน การบรรยายลกษณะสงของ และการบรรยายลกษณะทพกอาศย นอกจากนยงพบการเปดเรองโดยกลาวถงความเชอ เพลง และผญา ความบนเทงและการละเลน และการอธบายการทาสงใดสงหนง จากการศกษาพบการเปดเรองดวยการบรรยายธรรมชาตมากทสด เนองจากการเปดเรองชนดน สามารถสรางจนตภาพใหแกผอานไดเปนอยางด

การเสนอเนอหา ผเขยนใชกลวธการเสนอเนอหาอยางนาสนใจ โดยใชกลวธการเลาเรองผานตวละคร และเลาเรองเรยงลาดบเวลาตามปฏทน โดยเรมจากเรอง โสกไผใบขาว ในขณะทผน

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๐

ดนฉาชนในชวงฤดฝนกบการดาเนนชวตบนครรลองอนสอดคลองกบธรรมชาต และเรองลมแลงเรงระบา เปนเรองทตอจากโสกไผใบขาว เมอสนฤดฝนเขาสฤดแลง ลมหนาวมาเยอน ดอกไมบานทวโสกไผ วถชวตของผคนคงอยกบสภาวะแวดลอมและจารตประเพณไดอยางงดงาม โดยผเขยน มกลวธในการเสนอเรองใหนาสนใจหลายประการ เชน การแทรกบทสนทนา การแทรกอารมณขน การแทรกนทาน และการแทรกบทเพลงและผญา กลวธท โดดเดนทสด คอ การแทรกบทสนทนา ซงพบมากทสด ซงเปนกลวธทผเขยนใชควบคไปพรอมกบการบรรยาย

การปดเรอง ผเขยนมกลวธการปดเรองเพอใหผอาน เนอเรอง เกดความประทบใจ ผลการศกษา พบ ๑๓ วธ ไดแก การปดเรองโดยกลาวถ งความเชอ การปดเรองโดยการแสดงทรรศนะตอขาว การปดเรองโดยการ แสดงทรรศนะตออาชพและการทางาน การปดเรองโดยกลาวถงธรรมชาต การปดเรองดวยผญาหรอภาษต การปดเรองดวยคาผวน การปดเรองดวย บทสนทนา การปดเรองดวยเหตการณ การปดเรองโดยกลาวถงขอหามในการปฏบต (คลา) การปดเรองโดยอธบายการทาอาหาร การปดเรองโดยการบรรยายพฤตกรรมของคน การปดเรองโดยกลาวถงประเพณ การ จดงานศพ และการปดเรองโดยบทอาขยาน จากการ วเคราะหพบ การปดเรองโดยกลาวถงความเชอมากทสด นอกจาก น พบวาผเขยนมกลวธการใชภาษา ซงทาใหผอานสนใจและอานเนอเรองไดอยางเพลดเพลน

การใช ภาษาและโวหารภาพพจน ในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลง เรงระบา พบการใชภาษา ทอานเขาใจ งาย โดยผ เขยนมการใช ภาษาถนประกอบการเลาเรอง แตผอานสามารถเขาใจไดเพราะผเขยนอธบายความหมายของภาษาถนโดยการใช เชงอรรถ การใชเครองหมายวงเลบ และการอธบายขยายความ ทาใหผอานเขาใจเนอเรอง สามารถรบรความรสกจากเรองราวทอานได นอกจากนนผเขยนยงใชโวหารและภาพพจน เพอสรางความนาสนใจ ดงน

การใชโวหาร ผเขยนใชโวหารในการเขยน เพอใหผอานเขาใจเรองราวทตองการ ๕ ประเภท ไดแก บรรยายโวหาร อธบายโวหาร พรรณนาโวหาร สาธกโวหาร และเทศนาโวหาร จากการวเคราะหพบการใชบรรยายโวหารมากทสด เนองจากผเขยนใชการเลาเรองราวเพอแสดงใหเหนเหตการณ

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๑

การใชภาพพจน ผเขยนใชภาพพจนในสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ๕ ประเภท ไดแก อปมา อปลกษณ การเลยนเสยงธรรมชาต การกลาวอางถง และบคลาธษฐานจากการวเคราะหพบการใชภาพพจนแบบอปมามากทสด เนองจากการใชภาพพจนแบบอปมาชวยใหผอานเขาใจเรองราวทผเขยนนาเสนอชดเจนขน

ดานคณคา สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และลมแลงเรงระบา ใหคณคาในการดาเนนชวต มการใหความร และสอดแทรกความบนเทง สะทอนภาพการดาเนนชวตของคนอสานไวอยางชดเจนทงในดาน การประกอบอาชพ เชน การปลกขาวตามฤด กาล การพงพา อาศยธรรมชาตในการดาเนนชวต เชน การหาอาหารจากแหลงอาหารซงเปนสมบตของสวนรวม เรยกวา “ทาม” และการดาเนนชวตแบบพงพาสงแวดลอมทมอยตามธรรมชาต ไดแก อาหารทไดจากพชและสตว อกทงพชสมนไพรตาง ๆ การเลยงไหม การทอผา ดานวฒนธรรม ประเพณ การละเลนของเดก นทานปรมปราทผใหญเลาใหเดก ๆ ฟง ภาษาถนอสาน และอน ๆ จากการศกษา สารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว และล มแลงเรงระบา พบคณคา ซงสามารถจาแนกได ๓ ประการ ไดแก คณคาดานคณธรรมจรยธรรม ผเขยนไดสอดแทรกคณธรรมจรยธรรมเพอใชในการดาเนนชวต เมอเยาวชนไดอานหนงสอทมการแทรกขอคด คณธรรมจรยธรรม แงคดทดงามในการดาเนนชวตกจะเปนการปลกฝงจตสานกใหเยาวชนประพฤตปฏบตด คณคาดานคณธรรมจรยธรรม ทพบไดแก ความมนาใจเออเฟอเผอแผ ความรบผดชอบ ความขยนหมนเพยร ความซอสตย ความประหยด ความพอเพยง และความกตญ คณคาดานความร ทาใหทราบถงวถชวตของคนอสานทมชวตอยอยางเรยบงาย ทามกลางธรรมชาตและการยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอ คานยมทสบทอดตอกนมา และคณคาดานความบนเทง เปนอกคณคาหนงซงผอานไดรบอรรถรสในการอาน ความเพลดเพลน จากนทาน เพลง การละเลน หมอลา อารมณขนและอน ๆ ทผเขยน ไดสอดแทรกไว ในเนอหาได อยางแยบยล นอกจากนยง พบคณคาดานความบนเทง จากการสรางอารมณขนของตวละครในบทสนทนา ความบนเทงจาก การบรรยายธรรมชาต และความบนเทงจากเนอเรอง ความบนเทงทพบมากทสด ไดแก นทาน

การศกษาสารคดเยาวชน เรอง โสกไผใบขาว แ ละลมแลงเรงระบา พบวามความ โดดเดนทงในดานเนอหา กลวธการเขยนและดานคณคา กลาวคอ ดานเนอหามความหลากหลายในดานความรหรอขอเทจจรงเกยวกบ วถชวต วฒนธรรม ประเพณ ความเชอ คานยมของคนอสาน

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๒

อกทงทรรศนะของผเขยนทสอดแทรก เพอสะทอนใหเหนวาคนอสานดาเนนชวตอยอยางเรยบงายอยกบธรรมชาต โดยการพงพาอาศยกน ทาใหคนอสานไดระลกถง ถนฐาน รกและความภมใจในทองถนของตน อยางไรกตามถงแมวาสารคดจะเตมไปดวยความรหรอขอเทจจรง แตผอานยงไดรบ ความบนเทงจากกลวธการเขยน การใชภาษา ซงผเขยนใชกลวธการตงชอเรองทโดดเดน โดยตงชอเรองใหสอดคลองกบเนอหา เพอแสดงใหเหนถงวถชวต และธรรมชาตในทองถน การสอดแทรกนทาน บทสนทนา และอารมณขน เปนตน จะเหนไดวาผเขยนมกลวธก ารเขยนทหลากหลาย และการใชภาษานบเปนสวนสาคญยงทผเขยนใชนาเสนอ แมวาจะเปนภาษาถน แตผเขยนใช กลวธการอธบายความเพอใหเขาใจงาย ทาใหผอานไมตองตความ และอานดวยความเพลดเพลนจากการใชโวหารและภาพพจนทปรากฏในเรอง นอกจากนยงพบคณค าดานคณธรรม จรยธรรม ความร และความบนเทงทไดจากการอาน สามารถนาไปใชในชวตประจาวนได

ขอเสนอแนะ

๑. ควรมการศกษาวเคราะหสารคดสาหรบเดก ในหนงสอวนเดกแหงชาต

๒. ควรมการศกษาเนอหา และคณคาของสารคดเยาวชนทไดรบรางวลหนงสอดเดน ของกระทรวงศกษาธการในปตอไป

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๓

บรรณานกรม กระทรวงศกษาธการ. กรมวชาการ. ภาษาด วรรณกรรมเดน.กรงเทพฯ : กรมวชาการ, ๒๕๓๗. กอบกาญจน ภญโญมารค. “การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมเยาวชนเรองเมอคณตาคณยายยงเดก

เดกบานสวน และลกชาวนา .” สารนพนธปรญญาอกษรศาสตรบณฑต ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๙.

จตพร แพงทองด. โสกไผใบขาว. พมพครงท ๒ กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๕๓. . ลมแลงเรงระบา. พมพครงท ๒ กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๕๓. จนตนา ใบกาซย. แนวการจดทาหนงสอสาหรบเดก. กรงเทพฯ : สวรยาสาสน, ๒๕๓๔. จไรรตน ลกษณะศร . ขอมลและบรรณนทศนเกยวกบการเกด . นครปฐม : มหาวทยาลยศลปากร ,

๒๕๓๔. . “ความหมายของสารคด .” ใน ภาษากบการสอสาร . ฉบบปรบปรง .จไรรตน

ลกษณะศร. บรรณาธการ (นครปฐม:โรงพมพมหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๐) ชะลอ รอดลอย. การเขยนสารคด. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๔๔. ชมสาย สวรรณชมภ . “ความรเกยวกบการใชโวหารภาพพจน .” ในภาษากบการสอสาร , ๔๘ .

จไรรตน ลกษณะศร และบาหยน อมสาราญ , บรรณาธการ . กรงเทพมหานคร : พ.เพรส, ๒๕๔๘.

โชต ศรสวรรณ. ประเพณสบสองเดอน. กรงเทพฯ : สถาพรบรคส (๒๕๕๑ : ๓๖)

ตย ชมสาย,หมอมหลวง. วรรณกรรมพนจเชงจตวทยา. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช : ๒๕๒๐. ถวลย มาศจรส. สารคดและการเขยนสารคด. กรงเทพฯ : มตใหม, ๒๕๓๘. ทศนย กระตายอนทร . “อารมณขนในวรรณกรรมรอยแกวของไทย ระหวาง พ .ศ. ๒๔๕๓ -

๒๕๑๖.” ปรญญานพนธ สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทร วโรฒ : ๒๕๒๑.

ทพยสดา นยทรพย. ภาษากบวฒนธรรม. ตารา- เอกสารวชาการ ฉบบท ๕๘ ภาคพฒนาตาราและเอกสารวชาการ กรมการฝกหดคร, ๒๕๓๕.

ธเนศ เวศรภาดา. หอมโลกวรรณศลป. กรงเทพฯ : สานกพมพปาเจรา, ๒๕๔๙. ธญญา สงขพนธานนท. การเขยนสารคดภาคปฎบต. กรงเทพฯ : ทควพ. ๒๕๕๓. ธรภาพ โลหตกล. กวาจะเปนสารคด. กรงเทพฯ : อานเอาเรอง, ๒๕๕๒. นพดล จนทรเพญ . การใชภาษาไทย. กรงเทพฯ : ตนออ ,๒๕๔๒.

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๔ นนทา ขนภกด . การวเคราะหความเชอของชายไทยในสวสดรกษา . นครปฐม : โรงพมพ

มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๓๓. นตกาญจน ทองอนทร . “วเคราะหสารคดทองเทยวหลวงพระบาง .” สารนพนธปรญญา บณฑต

สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๗. บรรจบ พนธเมธา. ลกษณะภาษาไทย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามคาแหง, ๒๕๒๕. บนลอ พฤกษะวน. วรรณกรรมกบเดก. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๓. บญเหลอ เทพยสบรรณ,หมอมหลวง. แวนวรรณกรรม. กรงเทพฯ : อานไทย, ๒๕๒๙. ประสทธ กาพยกลอน. ภาษากบวฒนธรรม. แบบเรยนวชาภาษาไทย ท.๐๓๑. กรงทพฯ :ไทยวฒนา

พานช, ๒๕๑๘. ปรางทพย กมพลาศร. “ลลาการใชภาษาในสารคดเดก.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชา

ภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๕. ปราณ เชยงทอง. วรรณกรรมสาหรบเดก. กรงเทพฯ : ชมรมเดก, ๒๕๒๖. ปรชา ชางขวญยน. พนฐานของการใชภาษา. กรงเทพฯ :ไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๗.

.ศลปะการเขยน.หนงสอชดพนฐานของการใชภาษา. อนดบท ๒.กรงเทพฯ : วชาการ, ๒๕๒๕.

เพญแข ประจนปจจนก และออมเดอน สดมณ . “คานยมของชาวชนบทไทย :คานยมทางวตถกบคานยมทางระเบยบประเพณ.” รายงานการวจยฉบบท๓๕ สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๒๙. (อดสาเนา)

เพญแข วจนสนทร. คานยมในสงคมไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, ๒๕๒๘. ไพฑรย สนลารตน. ภาษาไทย๑. กรงเทพฯ:จฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๓๓. ไพทรย เครอแกว . ลกษณะของสงคมไทยและการพฒนาชมชน . กรงเทพฯ : การพมพเกอกล

,๒๕๐๖. ภรพส สรอยระยา . “การวเคราะหภาษาในงานเขยนสารคดของมนนยา .” วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศร นครนทรวโรฒ , ๒๕๔๒.

มาล บญศรพนธ . การเขยนสารคดสาหรบสอสงพมพ . กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,๒๕๓๐.

รญจวน อนทรคาแหง. วรรณกรรมสาหรบเดกและวยรน. กรงเทพฯ : ดวงกมล, ๒๕๑๗. .วรรณกรรมสาหรบเดกและวยรน. พมพครงท ๒ กรงเทพฯ : พมเณศ , ๒๕๒๐.

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๕ พนส หนนาคนทร . การสอนคานยมและจรยธรรม . กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

,๒๕๒๓. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ.๒๕๔๒ . กรงเทพฯ : นานมบคสพบ

ลเคชนส, ๒๕๔๖. ลลตา สตวรรณ . “วเคราะหวรรณกรรมเยาวชนของแววแพร .” สารนพนธปรญญาอกษรศาสตร

บณฑต ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๐. วนย รอดจาย. การเขยนและจดทาหนงสอสาหรบเดกและเยาวชน. กรงเทพฯ : ตะเกยง, ๒๕๓๔. วมลพรรณ ปตธวชชย. ฮตสบสอง. กรงเทพฯ : มหาชน, ๒๕๑๖. วรยะ สรสงห. การเขยนเรองสาหรบเดก. กรงเทพฯ : สวรยาสาสน, ๒๕๒๔. ศรจนทร วชาตรง. หลกภาษาไทย๑๕๔๒๑๐๑ . กรงเทพฯ : ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร สถาบนราชภฏพระนคร,๒๕๔๑. สมชย ใจด และ บรรยง ศรวรยาภรณ. ประเพณและวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพาน ช,

๒๕๒๘. สมพงษ เกรยงไกรเพชร. ประเพณและเรองนาร. พระนคร: หอสมดแหงชาต, ๒๕๐๒. สรนทรเทพรตนราชสดา ,สมเดจพระเจาลกยาเธอเจาฟา . “หองสมดในทรรศนะของขาพเจา .” ท

ระลกงานสปดาหหองสมดครงท ๑พ.ศ. ๒๕๑๙ . กรงเทพฯ : สมาคมหองสมดแหงประเทศไทย, ๒๕๑๙.

สชา จนทนเอม. ความตองการและความสนใจของเดก. กรงเทพฯ :ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๖. สพรรณ วราทร . “ความคดเหนของเยาวชนตอหนงสอบนเทงคดสาหรบเดกกอนวยรนทไดรบ

รางวลระดบชาตของไทย .” รายงานผลการวจย . กรงเทพฯ : โรงพมพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๕.

สพตรา สภาพ . สงคมและวฒนธรรมไทย คานยม ครอบครว ศาสนา ประเพณ . กรงเทพฯ :ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๔.

สรางค แพรกทอง “วเคราะหวรรณกรรมเยาวชนของ มาลา คาจนทร .” วทยานพนธ ปรญญา มหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, ๒๕๓๖.

สวฒนา เลยมประวต. “การอานสารคด.” ในภาษากบการสอสาร, ๑๐๕. จไรรตน ลกษณะศร และบาหยน อมสาราญ บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร : พ.เพรส, ๒๕๔๘.

อนมานราชธน, พระยา (เสถยรโกเศศ) . วฒนธรรมประเพณตาง ๆ ของไทย . พระนคร : คลงวทยา , ๒๕๑๔.

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาคผนวก

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๗

คาศพท ความหมาย กก ตน กฐนแลน จลกฐน กลวยทะนออง กลวยนาวา กวมกน ขามหนาขามตา กวย ไกว กอกยา บหร กอง กลอง กองแขน กาไล กอง โนม กอนขฝา กอนเมฆ กอนขฝา เมฆ กะตา ตะกรา กะเตยว หยกรง กะถก ถก กะเทน ทนทก กะโป กะลามะพราว กะยอม พะยอม กะเสดนา กระเฉด กบแก ตกแก กบไฟ ไมขดไฟทด กางมอง ตาขาย กา - ชอง กาน ลาย กาย ผาน กนเงน การพนน

คาศพท ความหมาย กนดอง แตงงาน กนแลง กนขาวเยน กน สน กโหลก กะโหลก กดจหรอจดจ ดวงมลสตว กย สาบ เกงแทบอ เกงนกหรอ เกงแทบอ เกงนกหรอ เกรด ทปรบดน เกลดหอย ตอยตง เกงกน เสมอกน เกบ รองเทา เกยวกนตน เหนบกนขา เกยว เคยว เกอ ใหอาหาร แกน แขง แก ลาก แกว ญวน โกน กลวง โกน โพรง ขนมหมก ขนมเทยน ขบ กด ขวน ขว ขวมของ ขามแมนาโขง

คาภาษาถนอสาน

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๘

คาศพท ความหมาย ขวม ขาม ของ ตะของ ของ แมนาโขง ขอน ตกคลก ขน ถา ขว ขด ขาง ขาง ขาง ฝาย ขางไฟ ยางไฟ ขาวกา ขาวเหนยว ขาวเขยบกง ขาวเกรยบกง ขาวงน ขาวหนก ขาวงาย ขาวเชา ขาวดอ ขาวเบา ขาวตมโคน ขาวตมมด ขาวปน ขาวเหนยวนงขาวปน ขนมจน ขาวโปง ขาวเกรยบวาว ขาวเยน ขาวเหนยว ขาวสวย ขาวกลางวน ขาวหง ขาวเจา ขว เหมน ขกะตก พยาธ ขกะปอม กงกา ขเขบ ตะขาบ

คาศพท ความหมาย ขซาง ขชาง ขดนดาก ดนเหนยว ขดอ ซน ขเดยด รงเกยจ ขตว โกหก ขถกแถ ลกนา ขถ ขเหนยว ถหลาย ขเหนยว ขทด โรคเรอน ขเผง ขผง ขฝ น มลสตว ขหมน ขมน ขหลก ขโกง ขไห ขแย ขฮาย ขเหร เขยกก เขยตน เขา ขาว เขย เกลย เขยน ขด แขว ฟน ไขหมากเหลอง ไขเหลอง คนสบซา ตดกญชา ครกมอง ครกกระเดอง คราวหนง ครเดยว ครถง ครสงกะส

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๔๙

คาศพท ความหมาย คละลา ตองหาม คอง แนว คอน ทอนไม คอนฟาดขาว ไมฟาดขาว คอบ กลาวโทษ คนขอ ตะขอ คนไดขน บนไดขน คนแทนา คนนา คนฮม หวกรด คาคอ ตดคอ คางกะไต ขากรรไกร คางสนม ผกตบชวา คางหมอขาว ตงหมอนง คาดอง คาสนสอด คาทวย ปรศนาคาทาย คา ทองคา คาหวแลง เขาไตเขาไฟ คดฮอด คดถง คง รางกาย คบไฟ เตาไฟ คด คด คอเกา เหมอนเดม คม หม เคน ประเคน เคย ดด

คาศพท ความหมาย เครอ เถา เครอผกไหม จมกปลาหลด เครอหมากบวง กะทกรก เครอหมานอย เถากรงเขมา เครอหก เสนยน เคา เขา เคยด โกรธ เคยวใน เมลด เคยว แรด,สะดง แคน ตะเคยน แคน ตดคอ แคฝอย คาฝอย แคะ ไมเชอง โคน มด งอย จบ,นง งง วว งน สมโภช งนเฮอน งานศพ งม ชน,เสยว งดงอ ทอแท งด มหศจรรยใจ เงอกนา พญานาค ไง ฝา จก ลวง จง เกบไว

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๐

คาศพท ความหมาย จนเปด จนเบอ จนหลาย ยากจนมาก จอก แกว จอกหลอกแจกแหลก กะลอน จอง ทพพ จอง รม จอด จรด จอบเบง แอบด จงได อยางไร จง ถง จงเพล ถวายเพล จงหน ถวายภตตาหารเชา จวนอย สามเณร จายผญา โตตอบ จา ตด,สด จาง กรอย จมเหดเทศ ชมเหดเทศ จม แกะ จน ชน จด จด เจานอย งอแง เจาหว พระสงฆ เจด ถลา แจงจางปาง สวางไสว แจว นาพรก

คาศพท ความหมาย โจก แกว แฉง ฉาบ ซง กางเกง ซน ซก,อาศย ซอด ถง ซอน เครองมอดกปปลา ซอน ซอน ซอนลอน สลอน ซอย ชวยเหลอ ซด เหวยง ซาด เหยง ซาว ชอน ซง ตาขาย ซด สะบด ซนตง ผาถง ซนเหยน กระโปรงสนๆ ซ ช ซน เนอ ซอๆ เฉยๆ ซก ผลก ซม ชมนม ซ แหย เซามแฮง พกเอาแรง เซา หยด แซบ อรอย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๑

คาศพท ความหมาย ญอง ขย ญอง ชม ญอน เตน ญาคร หลวงพอ แญง มอง ดอกกลวยนอย นมแมว ดอกกะยอม พะยอม อกกางของ ดอกปบ ดอกกานของ ดอกป ดอกซอน มะล สะเภา นางแยม ดอก ตมห ดอกนอย ดอกยอย ดอกผกใส มะระขนก ดอกผกอฮม มะรม ดอกฝราง สาบเสอ ดอกมนปลา ดอกกนเกรา ดอกมก พดทง ดอกวานข ดอกอตพษ ดอกสมเสยวสขาว ดอกกาหลง ดอกสามป บานไมรโรย ดอกสามพนหงา พญาไรใบ ดอกหวานไฟ ไพล ดอกเอนอา โคลงเคลง ดอกฮง ดอกรง

คาศพท ความหมาย ดงไฟ กอไฟ ดาก กน ดด มด ด ขยน เดก ดก เดน ลาน เดยง กระดก เดยม จกกะจ แดงจายวาย แจ แดน เขต โดน นาน ไดกน แตงงานกน ไดลน เกนหนา ไดเหย เกบได ตกพด แบงมรดก ตกรน ตกพราๆ ตนกอก มะกอก ตนกนนน ควนน ตนกง พลวง ตนโก ตะโก ตนงว ตนนน ตนดอกเกษ ลาเจยก เตยปา ตนแมงบง หญางวงชาง ตนหมากเกลอ มะเกลอ ตนหมากเขอบา ตนลาโพง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๒

คาศพท ความหมาย ตนหมากหลา มะกลาตาชาง ตนหวานซน พลบพลง ตวย ตก ตองแลง ไขเตา ตอน ชน ตอเฟยง ซงขาว ตอย สอย ตว โกหก ตวเคย ดด,ปน ตาแซบ ทาทางนาอรอย ตาเบง นามอง ตามแนว ธรรมเนยม ตายน นากลว ตาเวน ตะวน ตาหว ตลก ตา ชน ตา ทอ ตาหมากหง สมตา ตาหก ทอผา ตดตน เชงชาย ตม เพมเตม ตน ตกใจ ตม คลม เตมแขน ขอมอ โตทอน ตวเทาน

คาศพท ความหมาย แตง สง โตน กระโจน ไต จด,สอง ถง ถง,กระเปา ถงเทยว ยาม ถงเสอ กระเปาเสอ ถอก ถอดรวง ถงโปง ตโปง ถวดน ถวลสง ถวป ถวพมสแดง ถวอม ถวพม ถวแฮ ถวมะแฮะ ถาบจงซน ถาไมอยางนน ถม ทง ถงอห สงระดบห ถงอเอว สงระดบเอว ถก ถก ถอพา ตงทอง ถกคอบ แจงโทษ ถกเลข ถกหวย เถก เพศผ แถน กาหนด ไถ ถงยาว ไถฮด ไถดะ ทวย ทาย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๓

คาศพท ความหมาย ทา คอย ทาเบงโลด คอยดนะ ทาว ก ทาว ผชาย ทาใหญ ถอตว ทกข จน เทา สาหราย เทง บน เทยนนอย เทยนเลมเลก เทยว สญจร เทยะ ฉา เทอ ครง ไทพนอง ญาต ไทเฮอน ญาต ธาต สถป ธง ธง นกกาเว นกดเหวา นกเจด บนถลา นกไส นกหวขวาน นอนเหมบ นอนพงพาบ นานา นาลม นายฮอย พอคา นากน ตามหลง นากน นาดม นาขาวหมา นาซาวขาว

คาศพท ความหมาย นาขสก นาสกปรก นาเซอะ นาใช นา ดวย นาสาง บอนา นงซง กางเกง แนม มอง แนวกน กบขาว แนว พนธ ใน เมลด บจกอด มมากไมรอด บนโคก ทดอน บนโพน เนนดน บมหยง ไมอะไร บแมนแนว ไมไชธรรมเนยม บอน หายใจ บ บก บกอนน นายคนน บก ไอ บวแบ บวเผอน บาทยาง กาวยาง บาวแพว หนมนอย บญธาต บญพระธาตพนม บ ปา บกปา เบง ด เบงเดอนแจง ดเดอนหงาย

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๔

คาศพท ความหมาย เบดเทอเลอ เดนเชดหนา แบบ หนงสอ ใบคาม ตนคราม ใบเงน ธนบตร ใบฉาฉา กามป ใบซา ใบกญชา ใบผกอเลด ใบชะพล ใบสอย ใบขาดเปนเสนๆ ปง งอก ปราบ ฟนปลา ขอน ปลาตกคลก ปลาขอ ปลาชอน ปลาคอ ปลาชอน ปลาอฮอ ปลาหมกแหง ปอง ฉลาด ปองเอยม หนาตาง ปอน ใส ปอย ดา ปากเปยก พราบน ปาด กรด ปา หยา ปา โคน ปด เดด ปน พลก ปก พงผด

คาศพท ความหมาย ปดไม ปกไม,เศษไม ปก โง ปน ปลน ปยเจก ปยเคม เปง ทด เปดแกบ เปดไข เปดเทพ เปดเทศ เปนตว วน เปนโทษ ผดกฎหมาย เปนบาด เปนแผล เปนลมเปนแลง พายพด เปนหยงบ เปนอะไรไหม เปย กรอ แปน แผนไม ไปโอม สขอ ผมยาวกกซก ยาวรงรง ผอย ออนไมเหนยว ผกกะเดา ผกสะเดา ผกกาดหอ ผกกาดขาว ผกกานตง ผกหวานบาน ผกขา ชะอม ผกคาด ผกคราดหวแหวน ผกตานน ผกตาลง ผกตโขง ซมประตทางเขาวด ผกบว ตนหอม

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๕

คาศพท ความหมาย ผกแปน กไช ผกเมก เสมดแดง ผกสะแงะ ผกชไร ผกหม ผกโขม ผกอต ใบแมงลก ผกโฮบเฮบ สนตะวา ผาแพรมน ผาเชดหนา ผาแพรอโป ผาขาวมา ผดกน มขอพพาท ผบา เสยสต ผเผต เปรต ผอ กก ผกแขนใหญ แตงงาน ผแม กะเทย ไผบาน ไผสสก ไผสางไพ ไผลามะรวก ฝอย โม พอพมพ พอสลว พอออกแมออก ญาตโยม พว พวง พาขาว สารบ พานหมาก เชยนหมาก พพวย แพงพวย พน โนน พดๆ สวนๆ

คาศพท ความหมาย เพน เขา โพด เกน โพน จอมปลวก โพน เนน ฟกทาสม แหนม ฟาด นวด ฟาน เกง ฟาว รบ เฟยด กระฉอก มวนกอกยา มวนบหร มวนผกไหม จมกปลาหลด มวน สนก มอง ตรง มะเขอเคอ มะเขอเทศ มะมวงนอย มะมวงกะลอน มะมวงใหญ มะมวงแกว มะเวอ มะงว มก ชอบ มง ละมง มนแกว มนเทศ มนแกวสะเภา มนแกว มาน ตงทอง มาย อวด มาโลด มาเถอะ มา เหลา

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๖

คาศพท ความหมาย มดจหล เงยบกรบ มหลาย ชมมาก มฮอด มแมกระทง มออน พรงน มอฮอ วนมะรน เมง ปราสาท เมอ กลบ แมงกะเบอ ผเสอ แมงคนโซ สเสยด แมงคาม ดวงกวาง แมงแคงคอ มวน แมงงวง เรไร แมงงอด แมลงปอง แมงเงา แมลงปองชาง แมงทะนไน ตกแตนใบโศก แมงบงกลวย ดวงใบกลวย แมงบง หนอน แมงผเบย แมลงมพษ แมงผโพงมา ตกแตนตาขาว แมน คอ แมบวระบด ผปรนนบต ไมขอนดอก ไมผ ไมคาพน ไมมวนผา ไมงด ไมสนใจความรสก ไมปาก ไมพด

คาศพท ความหมาย ไมไผสางไพ ไมไผลามะรวก ไมสน คนฉา ไมแส ไมไผลายาวๆ ไมเอาหตง ไมสนใจฟง ยวก ลางนา ยอดดว ยอดออน ยง กาง ยน กลว ยนบาป กลวบาป ยาค พระสงฆ ยาซอง บหร ยาด แยง ยาน กลว ยาม ก ยามมอแลง ยามคา ยาย ขยาย ยาฮากไม ยาพนบาน เยอ ตาขายไนลอน เรอนไฟ ครว ลงทอง ทองเสย ลอ กลง ลางโต บางตว ลางเทอ บางครง ลาโน โสน ลา รอง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๗

คาศพท ความหมาย ลาหมาก ลาของตนหมาก ลดสะตก ลปสตค ล ลด ล ซอน ลกหลา ลกคนสดทอง เลนสาว จบสาว เลบแมว เลบเหยยว แลนจาด ทาใหตกใจ แลนนา หนตาม แลว เสรจ วนศล วนพระ วน เวยน วนอย พดเลก เวาความ เจรจา เวาพน นนทา เวาเลนๆ หยอก เวาใส พดประชด เวาอาง พดอวด แวน กระจก สการ ทาพธเผา สนเคา สนตะพาย สมเกลยง สมโอ สมงว แหนมเนอวว สม เปรยว สมผอ ขอย

คาศพท ความหมาย สมมา ขอขมา สมโฮง มะตาด สวม หองนอนลกสาว สวย สาย สอ ซก สอย ขาดวน สบหมากกอก เขกหว สม แค สากนตมๆ ลอกนครกโครม สางนากน บอนากน สาด เสอ สายบอ สายสะดอ สายฝนเอยน ซาลง สา ราลอ สงไคร ตะไคร ส จะ สแจง หวรง สนา ตาม สม กระซบ สม โบสถ สสว สเขยว สบ แทรก สงปานหยง สงมาก ส ทก สน โกรธ

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๘

คาศพท ความหมาย สนหลาย โกรธมาก เสงเงน จายเงน เสนหนง ฟลม เสมน เขมน เสยมหมากจก จอบ เสยวกน เพอนกน เสยหญา ดายหญา เสอทอน ฟกทพบได เสอ ฟก โสกน เถยงกน ใสลอบ วางลอบ หงา กง หนวย ผล หนหวย ราคาญ หนองสา สระนา หนอไมสม หนอไมดอง หนามหมากทน กงพทรา หมก กระบก หมน ขยน หมากกะเสด กระถน หมากเกอ มะเกลอ หมากขอ เขาะ หมากขามแป มะขามเทศ หมากเขยบ นอยหนา หมากแขงออน มะเขอพวง

คาศพท ความหมาย หมากงว นน หมากแซว มะกอกนา หมากตอง กระทอน หมากตาแย หมามย หมากตมกา เถาขกา หมากแตงจงสก แตงไทย หมากแต มะคาแต หมากบวบนอย บวบออน หมากปน ใบพด หมากเฟอง มะเฟอง หมากไฟ มะไฟ หมากม ขนน หมากไม ผลไม หมากลนฟา ฝกเพกา หมาก ลก หมากสบไถ ผาล หมากสมมอ ลกสมอ หมากสง มะสง หมากสเยา สบดา หมากสดา ฝรง หมากหลา มะกลาชาง หมากหลาหน มะกลาหน หมากหวา ลกหวา หมากหอย หอย หมากหงเทศ ละหง

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๕๙

คาศพท ความหมาย หมากอะโหล เครองขยายเสยง หมากอผก บก หมากอ ฟกทอง หมากฮง รง หมาจอก หมาจงจอก หอง เสยงสงมพลง หอนคอ เออนลกคอ หอยกบก หอยกาบ หอยจบ หอยขม หอยา ยาสบ หวดวน หนาคะมา หวมนคา สาค หว ราก หวสกกะเทยม หวคะมา หางมอง หางกระเดอง หาพ ระอ หา ลกอณฑะ หดง จมก เหดกระดาง เหดบดแหง เหดหาฟาน เหดขลาหมา เหมนกบทบ เหมนคละคลง เหยอย ยยไมเกาะกน เหลว เหลยว เหลยวเบง มองด เหลอใจ คบแคนใจ

คาศพท ความหมาย เหม หาม เหยน สน เหย หก แหงด แมงกองแขน แหนเดอ ดวยนะ แหน แทะ แหนบอ บางหรอ แหบ กดแบบหนบๆ โหลง โลง ไหนา ตะบงนา ไหม ปรบ ไหล ละเมอ อง หยง อดงด มหศจรรยใจ อยากหว ขบขน ออกไปงน ขบกลอม อองตอง ผดผอง ออนซอน นาชนชม ออย ปลอบ อาม เกอ อาย พ อายหมอม พระสงฆ อวฝาย หบฝาย อเกง ดวงจนทร อต ขาสน ๆ มท

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๖๐

คาศพท ความหมาย อนาง หน อหล จรงๆ อหลบอ จรงๆหรอ อแฮง นกแรง อด ขาดแคลน เอ ตกแตง เออ ใช เอาผว -แตงงาน เอน เรยก เออย พสาว แอดรถ กระเปารถ แอมฝา มงขางฝา แอว เอว โอ ขน โอนอย ขนใบเลก ฮด รด ฮดสรง สรงนา ฮวก ลกออด ฮอด ถง ฮก รก ฮาก อาเจยน ฮาง แตก ฮางลน รางรน ฮานนา รานนา ฮาย ด

คาศพท ความหมาย ฮน รน ฮตคอง ครรลอง ฮต จารต ฮน เผดและขน เฮดคอ ถอตว เฮด ทา เฮดแนว ทาพนธ เฮดเวยก ทางาน เฮาปน เราแบง เฮยนปองบ เรยนเกงไหม เฮยนปอง เรยนหนงสอเกง เฮยน เรยน เฮยวไผ เรยวไผ เฮยว เรยว

สำนกหอ

สมดกลาง

๑๖๑

ประวตผวจย

ชอ –สกล นางพกล รงศรกนก ทอย ๑๗๕ หม ๓ ตาบลดานมะขามเตย อาเภอดานมะขามเตย

จงหวดกาญจนบร สถานททางาน โรงเรยนบานไทรทอง ตาบลจรเขเผอก อาเภอดานมะขามเตย

จงหวดกาญจนบร โทรศพท (๐๓๔) ๕๔๐๒๖๖ ประวตการศกษา

พ.ศ. ๒๕๒๘ สาเรจการศกษาปรญญาครศาสตรบณฑต วชาเอกเกษตรศาสตร วชาโท ศลปศกษา จากวทยาลยครกาญจนบร

พ.ศ. ๒๕๕๒ ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาภาษาไทยเพอการพฒนาอาชพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ประวตการทางาน พ.ศ. ๒๕๒๘-๒๕๓๑ อาจารย ๑ โรงเรยนบานผาซอนโชคชย จงหวดอดรธาน พ.ศ. ๒๕๓๑-๒๕๓๔ โรงเรยนวดใหมดงสก จงหวดกาญจนบร พ.ศ. ๒๕๓๔-๒๕๓๕ โรงเรยนบานดานมะขามเตย จงหวดกาญจนบร พ.ศ. ๒๕๓๕-๒๕๔๔ โรงเรยนบานเนนไพร จงหวดกาญจนบร พ.ศ. ๒๕๔๔-ปจจบน โรงเรยนบานไทรทอง จงหวดกาญจนบร

สำนกหอ

สมดกลาง