ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส: ความสมพนธกบรามเกยรต*

The National Library of Paris’s Version of Tribhum: A Study of Its Juxtaposition to Ramakian

ภครพล แสงเงน**

Phakphon Sangngern

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง “ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส: การศกษาความสมพนธระหวางคตพทธกบพราหมณ-ฮนด” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวรรณคดไทย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร โดยม รองศาสตราจารย ดร. เสาวณต วงวอน เปนอาจารยทปรกษา

** นสตปรญญามหาบณฑต สาขาวรรณคดไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

07

154 154 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

บ ท ค ด ย อ

บทความนมงศกษาเรองรามเกยรตในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส ตอน ตำานานเกาะลงกา กำาเนดอสรพงศ และชกนาคดกดำาบรรพ โดยทวไปไตรภมเปนเรองทางพระพทธศาสนา สวนรามเกยรตเปนเรองทางศาสนาพราหมณ-ฮนด แตไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสปรากฏเรองทงสองคตนอยดวยกน ผลการศกษาพบวา ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสแสดงใหเหนถงความเขาใจเรองรามเกยรตของคนไทยในอดตและมการนำาเรองรามเกยรตมาเชอมโยงกบเรองไตรภมซงแสดงความสมพนธระหวางคตพทธกบพราหมณ-ฮนดอยางกลมกลน

คำาสำาคญ: ไตรภม, หอสมดแหงชาตกรงปารส, รามเกยรต

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 155 155

A b s t r a c t

This article aims to investigate The National Library of Paris’s Version of the Tribhum focusing on three episode: the Lanka Island, the Asuraphong (the demon family) and the Chak-Naga-Duek-Dum-Ban (churning the Milk Ocean). Traditionally, the Tribhum is considered a Buddhist narrative while the Ramakian is a Brahman-Hindu story. However, it is revealed that The National Library of Paris’s version of the Tribhum contains both beliefs. The study also finds that The National Library of Paris’s version of the Tribhum illustrates not only Thai people’s understanding of the Ramakian in the past but also the juxtaposition between Buddhism and Brahmanism-Hinduism.

Keywords: Tribhum, The National Library of Paris, Ramakian

156 156 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส: ความสมพนธกบรามเกยรต

ภครพล แสงเงน

บทนำาเรองไตรภมเปนเรองทางพระพทธศาสนาวาดวยภมทงสามซง

เปนทอยของผยงไมไปส พระนพพาน มอยหลายสำานวน ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสเปนไตรภมสำานวนหนงซงแตงดวยรอยแกว ตนฉบบเกบรกษาไวทหอสมดแหงชาตกรงปารส ประเทศฝรงเศส เอกสารตาม Catalogue ลำาดบท 70 รหส Catalogue sommaire 316 ผชวยศาสตราจารย ดร. ปรด พศภมวถ ไดถายสำาเนามามอบใหกลมภาษาและวรรณกรรม สำานกวรรณกรรมและประวตศาสตรตงแต พ.ศ. 2547 เอกสารตนฉบบเปนสมดไทยขาว เสนหมกดำา อกษรไทย ภาษาไทย หนาตนบอกชอหนงสอวา “ไตรยภม พระมาไลย” กรมศลปากรพมพเผยแพรเมอ พ.ศ. 2554 ใชชอวา “ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส” ในบทความนผวจยใชชอวา ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส เพราะพบไตรภมฉบบนทหอสมดแหงชาตกรงปารส ประเทศฝรงเศส

เนองจากไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสไมปรากฏชอผแตงและวนเดอนปทแตงจงไมสามารถระบไดอยางชดเจนวาเอกสารนแตงขนในสมยใด แตหากพจารณาจากตวอกษรและอกขรวธ ตนฉบบนาจะมอายเกาถงสมยอยธยาเพราะลกษณะตวอกษรเปนแบบอกษรไทยยอ ซงพบครงแรก สมยสมเดจพระเจาทรงธรรม คอพระราชสาสนสมเดจพระเจาทรงธรรมถงอปราชโปรตเกสเพอใหนำาคณะราชทตไทยทอนเชญพระราชสาสนสพรรณบฏและบรรณาการไปถวายแดพระเจาฟลปท 2 กษตรยแหง

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 157 157

โปรตเกส สนนษฐานวาประมาณ พ.ศ. 2158-21591 นอกจากนยงพบอกษรไทยยออกหลายฉบบ เชน หนงสอออกพระจอมเมองศรราชโกษา กรมการเมองตะนาวศร อนญาตใหพอคาเดนมารกเขามาคาขายยงประเทศไทย พ.ศ. 2164 สมยสมเดจพระเจาทรงธรรม สนธสญญาไทย-ฝรงเศส พ.ศ. 2231 สมยสมเดจพระนารายณมหาราช นนโทปนนทสตรคำาหลวง พระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร พ.ศ. 2279 สมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ เปนตน อกความเหนหนงทวาไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสนาจะเปนเอกสารสมยอยธยาคอ ปรด พศภมวถ กลาววา ในครสตศตวรรษท 17 ชาวตะวนตกมความสนใจทจะแสวงหาขอมลใหมจากโลกฝงตะวนออกเพอเพมเตมความรของตน โดยเฉพาะชาวฝรงเศสทใหความสนใจวฒนธรรมของชาตตะวนออก ซงแนวคดนเปนปจจยหนงทกำาหนดนโยบายอาณานคมของประเทศยโรปตอดนแดนในทวปอนๆ2 จงเปนไปไดวาชาวตะวนตกใหความสนใจในวฒนธรรมไทยจงมการคดลอกเอกสารทบนทกความรความเขาใจของคนไทยและนำากลบไปยงชาตของตนเอง ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสจงนาจะเปนเอกสารฉบบหนงทชาวตะวนตกใหความสนใจในการรบรเรองจกรวาลวทยา คตทางพระพทธศาสนาและพราหมณ-ฮนดของคนไทย

1 จไรรตน ลกษณะศร, จากลายสอไทยสอกษรไทย (กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551), 155.2 กรมศลปากร, ปมราชธรรม เอกสารสมยอยธยาจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2545), 136-137.

158 158 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

คตทางพระพทธศาสนาและพราหมณ-ฮนดในประเทศไทยคตทางพระพทธศาสนาและพราหมณ-ฮนดอยคกนและกลมกลน

กนมาตลอดในประเทศไทย มหลกฐานทางศลปะในสมยทวารวด (พทธศตวรรษท 11-16) ศลปะทางพระพทธศาสนา คอ ธรรมจกรและกวางหมอบ และจารกคาถาเย ธมมา หวใจของพระพทธศาสนา ในสวนของคตทางพราหมณ-ฮนด คอ รปเคารพพระนารายณ ศวลงค และแทนรปเคารพของศาสนาฮนด ซงแสดงใหเหนวามกลมคนทนบถอศาสนาพราหมณ-ฮนดอาศยอยรวมกบผทนบถอพระพทธศาสนา3 ในสมยสโขทยพทธศตวรรษท 19 คนไทยรวมกลมกนแลวกอตงเปนแควนขน พบหลกฐานจากศลาจารกวดชางลอม สโขทย ระบการสรางศาสนสถานเพออทศตอพระพทธศาสนา ศลาจารกวดปามะมวง หลกท 5 กลาวถงการออกผนวชของพระมหาธรรมราชาลไทย สวนคตทางพราหมณ-ฮนด มปรากฏในยคสโขทยเชนกน เหนไดจากศลาจารกวดพระมหาธาต (จารกปขนจดขนจอด จารกปสบถหลาน)

3 ศกดชย สายสงห, ศลปะทวารวด: วฒนธรรมพทธศาสนายคแรกเรมในดนแดนไทย (กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2547), 76-83.

ภาพท 1 ภาพปกหนงสอไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส กรมศลปากรพมพเผยแพรพทธศกราช 2554

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 159 159

ทมเนอความบางตอนกลาวถงเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด ตวละครทสำาคญในมหาภารตะและรามายณะ หรอประตมากรรมนนสงสลกเปนรปพระนารายณ 4 กร ทวดศรสวาย สโขทย4

หลกฐานทสำาคญทางวรรณกรรมคอ โองการแชงนำาในสมยอยธยาตอนตน กลาวถงทงพระรตนตรยซงเปนคตทางพระพทธศาสนาและเทพเจาตางๆ ในศาสนาพราหมณ-ฮนด หลกฐานเหลานลวนยนยนไดวาคตทางพราหมณ-ฮนดดำาเนนควบคมากบคตทางพทธอยางชดเจน

ความนาสนใจของไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสคอ ไมไดมเพยงเรองทางพระพทธศาสนาเทานน แตผแตงจงใจทำาใหเหนความผสมผสานคตพทธกบพราหมณ-ฮนด เขาดวยกนอยางกลมกลน ความรบรโครงสรางไตรภมของคนไทยจะเปนแบบคตพทธ กลาวคอ สรรพสงลวนเกดขนเองตามธรรมชาตหรอกรรมของสตวนน และมการลำาดบเนอหาจากนรกภมไปถงพระนพพาน อาทในไตรภมพระรวง แตโครงสรางบางสวนของไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสนน สรรพสงทเกดขนเปนเพราะอำานาจของพระบรเมสวร (พระอศวร) ทรงสราง การวางลำาดบของเรองเปนการสลบคตพทธกบพราหมณ-ฮนดไปจนจบเรองดงน คอ เรองพระบรเมสวรสรางโลก เขาพระสเมร และเขาสตบรภณฑ เรองพระพทธเจา 5 พระองคในภทรกลป เรองมหาพรหมเทพราชทอดเลขเปนเทวดาองคตางๆ เรองพรหมกนดนหลงจากโลกเกดขนใหม และเรองนรกภม

เรองรามเกยรตในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส เรองรามเกยรตทปรากฏในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส

ทำาใหไตรภมฉบบนแตกตางจากไตรภมฉบบอน กลาวคอมคตพทธกบพราหมณ-ฮนดสมพนธกนอยางกลมกลนซงเปนลกษณะเดนของไตรภมฉบบน เรองรามเกยรตทปรากฏในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสม

4 ศกดชย สายสงห, ศลปะสโขทย: บทวเคราะหหลกฐานทางโบราณคด จารกและศลปกรรม, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร, 2551), 57-69.

160 160 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

3 เรอง ไดแก ตำานานเกาะลงกา กำาเนดอสรพงศ และชกนาคดกดำาบรรพ จะกลาวแตละเรองตามลำาดบดงน

1. ตำานานเกาะลงกาในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส มเรองกำาเนดเกาะลงกาวา

เนองมาจากการตอสกนระหวางชมภปากศนาคราชกบพระพาย เพอหาผทรงแผนดนหลงจากการสรางโลกใหม กลาวถงการตอสกนอยางละเอยด ขอความบางตอนมดงน

...จงทลแกพระบรเมสวร เปนเจาวาดงน วาขาแตพระองคเจา จงใหพระพายมายทธ ดวยขา พระเจาในกาลบดนเถด เมอนนพระบรเมสวรวา ดกรพระพายนาคแตงตวแลว ทานจงไป ประยทธดวยนาคราชนน เถด พระพายกขนขมาตวหนงชอ อชทากศพลาหกราชนน ผเสอผ หนงชอ พลาหกยกขราช […] มมอถอขรรคจกรเพชราวธ […] เมอนนพระญานาคราชมได กนอาหารเถงเจดวน กถอยกำาลงมอาจตงตวอยได คอกหกพบลงมาจากเขาสเมรราชนน แลเมอนนพระญานาคกหอยหวลงมา ยกขกตดเอาหวนาคดวยพระขรรคเพชราวธ จง บนดาลลมดวยฤทธกำาลงแหงตนใหพดหวอนขาดไปตกในนำามหาสมทรนน เมอนนหวนาค ลอยไปตกมหาสมทรดงนน เหตมนเกยวเขาสเมรราชมนนก อนงประกอบดวยแกวเจด ประการ กทงจอมเขาหกไปตกกลางสมทร เพอเหตดงนแล ยอดเขาแลหวนาคอนตกกลาง สมทรนนกเกดเปนเกาะสงหลทวปแล๏ ถามผถามวา พระบรเมสวรแตงจกรวาฬนมทวปนอยสองพนแลสงหลทวปนน ลอมเขาสเมรราชดงฤๅ แลเกาะนนชอสงหลทวปแลวชอลงกาทวปเลา ผแกใหวาดงน วาเกาะนพระญาชมภปากศนาคอวดกลาหาญ ดวยกำาลงกลาแขงเปนสหนาทนกหนาหาทจะ กลวบมได จงวาสงหลทวปเพอดงนนแล อนงพระญาชมภปากศนาคหวนนประดบม ประการ อนมากแลพระพายหากพดดวยกำาลง แลหกไป

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 161 161

ตกในมหาสมทร เหตดงนนไดชอวาเกาะ ลงกาทวป เหตดงนนทวปมแกวเจดจำาพวกอนอดมนกแล5

ในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสระบวา เกาะลงกาเกดจากหวของชมภปากศ-นาคราชและยอดเขาพระสเมรหลงการตอสกบพระพาย นอกจากเกาะลงกาแลวยงมแกวตางๆ เปนจำานวนมาก กำาเนดเกาะลงกานมความปรากฏในประชมคำาพากยรามเกยรต ตอน พระรามประชมพล ซงเปนวรรณกรรมสมยอยธยา ดงน

๏ พเภกกมเกลาทลสาร แถลงโดยทราบการอดตดกดำาบรรพ๏ วาองคพระพายเทวญ ววาทวนกนกบขนวรณนาคา๏ หกเอายอดเมรซดมา ตกกลางมหาสมทรอาววงวน๏ โลกสมมตนามดำากล สบมาตราบดลบดนวานลกาฬา๏ ฟมคลนระลอกลนเลอนผกา กระทบซดทรายมากดอนขนกลางชลธ๏ พฤกษรนเรยงรมเรอนขจ กากายสทธมมหทธอยอาศย๏ จงเรยกเกาะรงกาไกร รอยโยชนยาวในจงหวดพภพมณฑล6 ในประชมคำาพากยรามเกยรตนน เกาะลงกาเกดจากพระพายกบวรณ

นาคาววาทกนแลวจบยอดเขาพระสเมรทงมายงมหาสมทร ในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสวา เกาะลงกาเกดจากหวของชมภปากศนาคราช

5 กรมศลปากร, ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554), 48-49.6 กรมศลปากร, ประชมคำาพากยรามเกยรต เลม 2 (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2546), 49.

162 162 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

(ซงประดบไปดวยแกวเปนจำานวนมาก) และยอดเขาพระสเมร ในทนจะเปรยบเทยบเนอหาเพอใหเขาใจกำาเนดเกาะลงกาเพมมากขนดงน

ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส ประชมคำาพากยรามเกยรต

1. ชมภปากศนาคราชสกบพระพายเพอหาผทรงแผนดน

1. พระพายกบวรณนาคาววาทกน

2. ยกษพลาหกตดหวชมภปากศนาคราช พระพายบนดาลใหหวนาค (พรอมกบยอดเขาพระสเมร) มาตกยงมหาสมทร

2. ยอดเขาพระสเมรถกหกตกลงมา ยงมหาสมทร

3. เกดเปนสงหลทวป (เกาะสงหล) 3. เกดเปนเกาะนลกาฬา

4. ตอมาเปลยนชอเปนลงกาทวป (เกาะลงกา) เพราะมแกวตางๆ เปนจำานวนมากซงเกดจากหวนาค และยอดเขาพระสเมร

4. ตอมาเรยกเกาะรงกาเพราะมกากายสทธมาอาศยอย

กำาเนดเกาะลงกาทงในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสและประชมคำาพากยรามเกยรตตรงกนในสวนของเกาะลงกาเกดมาจากยอดเขาพระสเมรหลงจากการตอสกนระหวางนาคกบ พระพาย แตในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสวา เกาะลงกาเกดจากยอดเขาพระสเมรและ หวของชมภปากศนาคราช ทงยงกลาวถงสาเหตทเกาะลงกามแกวตางๆ เปนจำานวนมากวา เกดจากหวของชมภปากศนาคราชและยอดเขาพระสเมร ซงในประชมคำาพากยรามเกยรตไมปรากฏเนอหาน ความแตกตางกนอกประการหนง คอ การเรยกชอเกาะลงกานน ในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสใชคำาวา “สงหลทวป” และ “ลงกาทวป” แตในประชมคำาพากยรามเกยรตใชคำาวา “เกาะรงกา” เพราะเปนทอยของกากายสทธ

เรองเกาะลงกาปรากฏในภาควตปราณะวาเกดจากฤๅษนารทยยงใหพระวายพดยอดเขาพระสเมรใหหก พระวายใชเวลา 1 ปเตมกไมสำาเรจ

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 163 163

เพราะพญาครฑกางปกปองกนไว ฤๅษนารทจงบอกใหพระวายพดยอดเขาพระสเมรเวลาทพญาครฑไมอย คราวนประสบความสำาเรจ ยอดเขาพระสเมรถกลมของพระวายพดไปตกยงทะเลจงกลายเปนเกาะลงกา (ซลอน)7

อกตำานานหนงอยในเรองนารายณสบปาง กลาวถงการลองฤทธกนระหวางอนนตนาคราชกบพระพายสรปความไดวา อนนตนาคราชอวดอางวาตนเองเปนผมฤทธทสดในไตรภพและทาใหเทวดาองคใดกไดมาลองฤทธตอพระพกตรพระผเปนเจา ฝายพระพายประสงคจะลองฤทธดวย โดยมพระอศวรเปนผตดสน อนนตนาคราชแปลงรางสงสหมนโยชนจนถงยอดเขาพระสเมร ผลการตอสเสมอกนทงสองฝาย แตพระพายทอยในตวอนนตนาคราชไดพดออกมากระทบเขาพระสเมรหกแตกกระจายราบไปดจดงหนากลอง8

แตเรองราวทใกลเคยงกบตำานานเกาะลงกาในไตรภมฉบบหอสมด แหงชาตกรงปารสมากทสด คอ ตำานานอธบายทมาของตนทลอกกบโคก ทลอก ในเรองพระเจาปทมสรวงศ สรางพระนครวด นครธม วา

...คำาบราณเลาสบกนวา เมอครงประฐมกป ประเทศน (พระนครโคกทลอก) ยงเปน มหาสมทอย พระยานาคชอวาทาวชมภปาปะกาศไปรบอาษาพระอศวร เอาขนดตวพนเขากบเขาพระเมรมใหเอนเอยงได ฝายพระพายขดใจจงพดใหเขาพระเมรเอนเอยงไป ได พระพายเอาพระขรรคตดศศะพระยานาคขวางมาตกลงทนน พระอศวรทรงพระเมตตานกจงเอายาทงลงสาบสรรควา ศศะของทาวชมภปาปะกาศตก

7 John Dawson, A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History, and Literature (London: TRÜBNER & CO., Ludgate Hill, 1879), 344.8 นารายนสบปางฉบบคณหญงเลอนฤทธ (ม.ป.ท., ม.ป.ป. พมพในงานฌาปนกจศพคณละมาย เทพหสดน ณ อยธยา วนท 3 พฤษภาคม 2499 ณ ฌาปนกจสถานกองทพบก วดโสมนสวหาร), 3-5.

164 164 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ลงในทใดกใหเกดเปนโคกแลตนไมอยในทนนจงเกดเปนโคกมตนทลอกใหญตนหนง จงไดเรยกวาโคกทลอก9

ตำานานนมความใกลเคยงกบตำานานเกาะลงกาในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส ไมวาจะเปน การอางถงสมยปฐมกลป ชอของพญานาค “ทาวชมภปาปะกาศ-ชมภปากศ” การท พระพายตดหวพญานาคแลวทงลงมา (ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสวา พลาหกยกขราช ลกนองของพระพายเปนผตดหว) แตตางกนตรงสงทเกดขน คอ ตำานานพระเจาปทมสรวงศฯ วา เกดเปนโคกเพอใหสมพนธกบทองถน แตไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสวาเปนเกาะลงกาเพอใหสมพนธกบเรองรามเกยรต

2. กำาเนดอสรพงศ ในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสมเรองตนตระกลของอสร

พงศวาเกดจากการทมหาพรหมเทพราชทรงทอดเลข 8 มขอความบางตอนดงน

๏ จงเสดจเอาเลข 8 ทอดลงมาเปนเทพบตรตนหนง มพรรณประดจดงรศมแกวนลรตน มอหนงทรงพระขรรคชยศร มอหนงทรงเขนทองจำาหลกดำาถมอ แกวสปดพธรตน มเดชะตระบะบญ […] ทำาตระบะจงบงเกดลกเผาพนธอสรทงหลาย […] ยงสตายวายชวตไวใหชอ เทพดาเพชญบาดาลพศณกรรมชยเทพราช เรยนมนตรดลขอพรบงเกดกรงสตวลม ถดนนเกดบาดาลพไชย ถดนนเกดศรอำามรนารถเทพสร ถดนนเกดอสรภพ ถดนนเกดมโหทรยกษ ถดนนเกดพรรณพทราทตราสร ถดนนเกดบรลามาฤทธเทพาสร ถดนนเกดตวาดขรรคไชยศรเพชราวธ ถดนนเกดสรนาพไชย ถดนนเกดพไชยพศณกรรมเทพสรผวนางกกษาๆ เกดลกหญงผหนงชอศรโยไทย พเออยทศกณฐ ผวศร

9 เรองพระเจาปทมสรวงศ สรางพระนครวด นครธม (พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2474. หมอมเจาหญงพฒนคณนา ไชยนต พมพแจกในงานปลงศพหมอมจอน กตยากร ณ อยธยา วนท 13 มนาคม 2474), 5-6.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 165 165

โยไทยชอศกขสารเทพาสร ศรโยไทยเกดลกหญงผหนงชอกากนาสร กากนาสร เกดลกชายผหนงชอมารศ ครนเกดศรโยทยพเออยแลวกเกดทศกณฐ แลวกเกดกกรศ แลวกเกดพเภก แลวเกดลบพระหศ แลวเกดราชขร แลวเกดราชตรสร แลวเกดราชคช แลวเกด ราชมโหทร แลวเกดราชโขลทร แลวเกดราชาอญญทกาย แลวเกดราชามขรากรษตร แลวเกดนางสำามนขาสดทอง นางศรกกษาแมทศกณฐ พอทศกณฐชอพไชยพศณกรรมเทพาสรอนเปนพอแกราพณาสร ราพณาสรมลกผหนงชอนางเทวนนทา ดวยนางมณโฑเทวเปนอาท เมอไปดวยฤษนารอทยงสวรรคกนฤมตตนเปนนางผหนงยงอนทรอปสรไปในไตร

ภาพท 2 ตนฉบบไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสกลาวถงมหาพรหมเทพราชทอดเลข 8ทมา: กรมศลปากร, ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554), 139-140.

166 166 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ตรงษ จงอนทรทอดพระเนตรแลเหนโฉมพระภาคราทตราสรเทพราชผเปนลกอาย พระพรหมนอนเกดดวยสมเดจเทพาเพชญบาดาลพศณกรรมไชยเทพราช จงอนทรใหนำาสรามฤกตางนมววแกฤษนารอท อนบชาพระเพลงดำาแลงฤทธแหงตน จงฤษใหพรแกมณโฑเทว ใหนางมณโฑเทวเปนอรรคมเหสแกราพณาสรๆ กเกดลกชายผหนงชออนทรชต...10

จากเนอเรองพบวา เลข 8 ทมหาพรหมเทพราชทอดลงมานนเปนกำาเนดของอสร-พงศทงหมดโดยเรมแต เทพบตรตนหนงบำาเพญตะบะแกกลาของจงกอใหเกด “เพชญบาดาลพศณ-กรรมชยเทพราช” เปนอสรตนแรก และเปนอสรพงศตามลำาดบตามผงดงน

จากผงท 1 แสดงกำาเนดของตวละครในรามเกยรตทสำาคญคอ นาง มณโฑ เปนลกของภาคราทตราสรเทพราช (แปลงเปนผหญง) กบพระอนทร และนางมณโฑเปนหลานของพไชยพศณกรรมเทพสร ดงนนนางมณโฑ จงมศกดเปนหลานของทศกณฐ ซงตางกบรามเกยรตทวา นางมณโฑ มกำาเนดจากกบทฤๅษสตนชวยชบชวตและไมมความเกยวของทางสายเลอดกบทศกณฐ

10 กรมศลปากร, ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554), 70-71.

ผงท 1

มหาพรหมเทพราชทอดเลข 8

เพชญบาดาลฯ บาดาลพไชย ศรอำมรฯ อสรภพ มโหทรฯ พรรณพทราฯ บรลามาฯ ตวาดขรรคฯ สรนาฯ พไชยพศณกรรมฯ

ภาคราทตราสรเทพราช + พระอนทร (ตนพงศทศกณฐ)

นางมณโฑพระพรหม

+

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 167 167

จากผงท 2 แสดงกำาเนดของกษตรยกรงลงกาโดยมพไชยพศณกรรมเทพสรสมรสกบนางกกษา (ซงแตกตางกบรามเกยรตทวา ทาวลสเตยนพรหมสมรสกบนางรชฎา) มลกทงสน 13 ตน ตงแตนางศรโยไทยถงนาง สำามนกขา เมอเปรยบเทยบลำาดบกบพรหมพงศในรามเกยรตพบความเหมอน และแตกตางกนดงน

ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส พรหมพงศในรามเกยรต

พไชยพศณกรรมเทพสร ลสเตยนพรหมกกษา รชฎาทศกณฐ ทศกณฐพเภก พเภกกกรศ (กมภกรรณ)11

ราชขร ขรราชตรสร (ตรเศยร)12

สำามนกขา สำามนกขากากนาสร กากนาสรมารศ มารศอนทรชต อนทรชต

11 พจารณาจากเนอเรอง กกรศ นาจะหมายถง กมภกรรณ12 พจารณาจากเนอเรอง ราชตรสร นาจะหมายถง ตรเศยร

ผงท 2

พไชยพศณกรรมเทพาสร + นางกกษา

ศรโยไทย ทศกณฐ กกรศ พเภก ลบพระหศ ราชขร ราชตรสร ราชคช ราชมโหทร ราชโขลทร อญญทกาย มขราฯ สำมนขา+ +

นางมณโฑ

เทวนนทากากนาสร

อนทรชต

มารศ

ศกขสารฯ

168 168 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ชออสรหรอลำาดบญาตทไมตรงกบในรามเกยรต มดงน 1. นางศรโยไทยสมรสกบศกขสารเทพาสร (รามเกยรตวา สกสาร เปน

หนงในทหารเสนายกษ 20 ตน) มลกคอ นางกากนาสรและนางกากนาสรมลกคอ มารศ (รามเกยรตวา นางกากนาสรเปนญาตชนยายของทศกณฐและมารศเปนญาตชนนา) แตในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสวา นางกากนาสร มศกดเปนหลานของทศกณฐ

2. นางเทวนนทาเปนลกของทศกณฐกบนางมณโฑ และเปนพสาวของอนทรชต ในรามเกยรตอนทรชตไมมพสาว (รามายณะของวาลมก นนทาเปนลกสาวของพเภก)

3. ราชมโหทรเปนนองของทศกณฐ ในรามเกยรตไมปรากฏวาเปนญาตวงศกบทศกณฐ แตพบชอ มโหทรเปนเสนาบดของทศกณฐ (รามายณะ ของวาลมก มโหทรเปนนองของทศกณฐ)

4. ลบพระหศ ราชคช ราชโขลทร อญญทกาย และมขรากรษตรเปนนองของทศกณฐ ซงในรามเกยรตไมปรากฏชอเหลาน

ตวละครทเปนอสรในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสบางตนชอตรงกนกบรามเกยรต บางตนชอเปลยนเสยงไปบางหรอเพมคำาหนาชอ ดานความสมพนธกนของตวละครมทตรงกบเรองรามเกยรตและทตางกน นอกจากนยงมการเพมตวละครจากเรองรามเกยรตอกเปนจำานวนมาก แสดงใหเหนวา มการนำาอสรจากเรองรามเกยรตซงเปนทรจกกนดในสงคมไทยมาใสไว และมการปรบเปลยนเพมเตมเพอไมใหเปนพรหมพงศจากรามเกยรตโดยตรง แตเปนอสรพงศซงมกำาเนดจากการทอดเลข 8 ของมหาพรหม เทพราช

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 169 169

3. ชกนาคดกดำาบรรพไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส ปรากฏเนอหาเรองชกนาค

ดกดำาบรรพ หลงจากมหาพรหมเทพราชทรงทอดเลข 9 ลงมาเปนพระกฤษณารายณ ดงน

...ปางบดตำาบน จะใหพระเมรตรง จงเอาพาสกมาเปนเชอกชก จงพลอสรกกมเบองหวนาค แลเทพดาทงหลายกมหางนาค จงหมอสรชกแรงเขาพระสเมรเอยง จงพระญาพาลเหนเทพดาจะแพ เขาพระสเมรมตรง จงพระญาพาลแลนเขามาชวยชกใหเขาพระสเมรตรง เมอมนชกดวยแรง เมองทวารกาพลกขวำา จงเขาพระเมรตรงมากชกใหเอยงขางเทพดา พลอสรชกมตรง หมอสรแพ จงพระบรเมสวรแลพระนารายณพระพรหมวาใหไปหยอนแกอสรจงเขาพระเมรตรง จงพระญาพาลแลเทพดาทงหลายกหยอนใหเขาพระเมรตรง […] จงพระบรเมสวรเหนพระญาพาลกใหนางดาราแกพระญาพาลๆ กวามเอาเพราะเมยขายง ขาจะเอาไป (ให) นองขาชอ สครพ จงพระบรเมสวรวา เยยวมเปนสจวาดงนกมง จงพระญาพาลวา ถาแลขามความประมาทแลมสจดงขาวานไส จงปนพระนารายณไดผลาญเถด13

เรองชกนาคดกดำาบรรพในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสมความสมพนธกบเรองรามเกยรตอยางชดเจนดงปรากฏคำาวา “ปางบดตำาบน” ซงกรมศลปากรสนนษฐานวา “นาจะเปน ดกดำาบรรพ ซงหมายถง การ กวนนำาอมฤต”14 เรองชกนาคดกดำาบรรพในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส กลาวถงเหตการณทพาลชะลอเขาพระสเมรใหตรงหลงจากการชกนาคดกดำาบรรพ พระอศวรไดฝากนางดาราไปใหสครพเปนรางวลหลงจากพาลใหสจจะสาบานวา “ถาแลขามความประมาทแลมสจดงขาวานไส

13 กรมศลปากร, ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554), 72-73.14 กรมศลปากร, ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554), 72.

170 170 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

จงปนพระนารายณไดผลาญเถด” อกทงยงกลาวถงนางมณโฑ ทพาลลกพามาจากทศกณฐและเกดบตรดวยกน คอ องคต ซงตรงกบรามเกยรต

การรบรเรองชกนาคดกดำาบรรพผนวกกบเรองรามเกยรตนน สมยกรงรตนโกสนทรปรากฏชดเจนในรามเกยรต พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช มณปน พรหมสทธรกษ กลาววา เรองชกนาคดกดำาบรรพนนทรงนำามาเปนตนเหตทจะทำาใหพาลผดสตยสาบานทใหไวกบพระอศวรและพระนารายณวา ถาพาลไมนำานางดาราทพระอศวรประทานฝากไปใหสครพ เปนรางวลทชวยฉดเขาพระสเมรใหตรงดงเดม พาลกจะขอยอมตายดวยศรพระนารายณ และตอมาภายหลงพระรามกอางเหตนเพอชวยสครพประหารพาล15

เรองชกนาคดกดำาบรรพหรอการกวนนำาอมฤตเปนคตทางพราหมณ-ฮนด โดยเนอหานนเปนการสรางนำาอมฤตและของวเศษตางๆ ดวยความรวมมอระหวางฝายอสรกบเทวดา ฝายอสรชกหวนาค เทวดาชกหางนาค เรองน

15 มณปน พรหมสทธรกษ, มณปนนพนธ: รวมบทความดานภาษา วรรณคด และวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547), 244.

ภาพท 3 ตนฉบบไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสกลาวถงเรองชกนาคดกดำาบรรพทมา: กรมศลปากร, ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554), 142.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 171 171

อยในกรมาวตารในกฤตยค ซงเกดกอนรามาวตารในไตรดายค แตความรบรของผแตงไตรภมฉบบนไดมการผนวกเรองราวการชกนาคดกดำาบรรพกบเหตการณทพาลและสครพมาชวยชะลอเขาพระสเมรใหตรง ความรบรในเรองชกนาคดกดำาบรรพยงปรากฏในพระราชพธอนทราภเษก กฎมนเทยรบาลสมยอยธยา ดงน

การพระราชพธอนทราภเษก ตงพระสเมรสงเสน 5 วา ในกลางสนามนน พระอนโทรนงบนพระสเมร อสนธรยคนธรสงเสนหนง กรวกสง 15 วา เขาไกรลาศสง 10 วา ฉตรทองชนใน ฉตรนากชนกลาง ฉตรเงนชนนอก แลนอกนนราชวตฉตรเบญจรงค ใตฉตรรปเทพดายน นอกฉตรราชวตรวไก ฉตรกระดาษรปยกษคนธรรพ รากษสยนตนพระสเมร รปคชสหราช สหสงโตกเลน เลยงผา ชางโค กระบอแลเสอหม มรปเทพดานงทกเขา ไกรลาศรปพระอศวรเปนเจาแลนางอมาภควด ยอดพระสเมรรปพระอนทร รปอสรอยกลางพระสเมร รปพระนารายณบรรทมสนในตนพระสเมร นาค 7 ศรษะเกยวพระสเมร นอกสนามอสรยน นอกกำาแพงโรงรำาระทาดอกไม มหาดไทบำาเรอสนองพระโอษฐ ตำารวจเลกเปนรปอสร 100 มหาดเลกเปนเทพดา 100 เปนพาลสครพมหาชมภแลบรวารพานร 103 ชกนาคดกดำาบรรพ อสรชกหวเทพดาชกหาง พานรอยปลายหางพระสเมร...16

เรองชกนาคดกดำาบรรพในพระราชพธอนทราภเษกมความคลายกนกบเนอความทปรากฏในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส โดยมการกลาวถงตวละครในรามเกยรต “เปนพาล สครพมหาชมภแลบรวารพานร 103 ชกนาคดกดำาบรรพ อสรชกหวเทพดาชกหาง พานรอยปลายหางพระสเมร” และเหนไดชดเจนวา ความรบรของผแตงกฎมนเทยรบาลกไดมการผนวกเรองชกนาคดกดำาบรรพกบเรองทพาล สครพมาชวยชะลอเขา

16 วนย พงศศรเพยร, บรรณาธการ, กฎมณเทยรบาล ฉบบเฉลมพระเกยรต (กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2548), 153.

172 172 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

พระสเมรใหตรงไวดวยกน การผนวกเรองชกนาคดกดำาบรรพกบตวละครในรามเกยรต นาจะไดรบอทธพลจากอาณาจกรเขมรโบราณตามทมณปน พรหมสทธรกษ วา

...ความในกฎมณเฑยรบาลมวา “สนองพระโอษฐตำารวจเลกเปนอสร 100 มหาดเลกเปน เทพดา 100 เปนพาลสครพมหาชมพและบรพารพานร 103 ชกนาคดกดำาบรรพ อสรชกหว เทพดาชกหาง พานรอยปลายหาง” ความทยกมาคอภาพจำาลองของการกวนเกษยรสมทรแนนอน ตางกนตรงทไทยมการเพมฝายเทวดาขน คอพลวานรทชวยพระรามทำาสงครามกบทศกณฐในเรองรามเกยรต ตามหลกฐานทเตมเรองสวนนเองคงจะไดรบความคดมาจากเขมรทนครวด (พ.ศ.1656-1693) ของอาณาจกรเขมรโบราณ บนผนงดานทศเหนอมภาพสลกยาว 50 เมตรเปนเรองการกวนเกษยรสมทรทมเรองตางจากปราณะตรงททางเศยรพญานาคมรปทศกณฐพรอมอสรอก 92 ตนชวยชกนาคอย สวนทางปลายหางกมหนมานเพมขนมา มาชวยชกนาคพรอมกบเทวดาอก 88 องค ไทยคงไดเรองตวละครในเรองรามเกยรตชวยกวนเกษยรสมทรจากเขมรและมาเพมจำานวนวานรขน ไมไดมแตหนมานเหมอนของเขมร17

เรองชกนาคดกดำาบรรพในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส ในรามเกยรตและในพระราชพธอนทราภเษก แสดงใหเหนอยางชดเจนวา ความรบรของคนไทยในอดตนน ไดผนวกเรองราวการชกนาคดกดำาบรรพกบเหตการณทพาลสครพมาชวยชะลอเขาพระสเมรใหตรงไวดวยกน ผแตงไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส นาจะมความรบรเรองรามเกยรตเปนอยางด และเรองการชกนาคดกดำาบรรพในไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารส ใกลเคยงกบการชกนาคดกดำาบรรพในกฎมนเทยรบาลซงมการปรบ

17 มณปน พรหมสทธรกษ, มณปนนพนธ: รวมบทความดานภาษา วรรณคด และวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547), 237-238.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 173 173

เปลยนจากเรองการกวนเกษยรสมทรของอนเดยดวยการเพมตวละครในเรองรามเกยรต ความคดเหลานไทยนาจะไดรบอทธพลจากอาณาจกรเขมรโบราณนนเอง

สรปไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสมเนอเรองวาดวยคตทาง

พระพทธศาสนา เปนตนวาเรองพระพทธเจา 5 พระองค และคตพราหมณ-ฮนด เชน พระบรเมสวรสรางโลก เรองรามเกยรตซงเปนคตพราหมณ-ฮนดเรองหนงปรากฏในไตรภมฉบบน ไดแก กำาเนดเกาะลงกา การทอดเลข 8 ของมหาพรหมเทพราชเปนอสรพงศ และเรองชกนาคดกดำาบรรพซงไมปรากฏในหนงสอไตรภมฉบบใด ไตรภมฉบบหอสมดแหงชาตกรงปารสไมไดนำาเรองราวตางๆ มาตอกนอยางไรเหตผลหรอเขาใจคลาดเคลอน ผแตงมความรบรเรองรามเกยรตตามเรองทเขาใจกนในขณะนน การผนวกเรองรามเกยรตเหมาะสมตามโครงเรองหลกของไตรภมอนวาดวยจกรวาลและสรรพสตว แสดงใหเหนความผสมผสานกลมกลนของคตพทธกบพราหมณ-ฮนดอกดวย

174 174 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

บรรณานกรม

กรมศลปากร. ประชมคำาพากยรามเกยรต เลม 2. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2546.

_________. ปมราชธรรม เอกสารสมยอยธยาจากหอสมดแหงชาตกรงปารส. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2545.

_________. ไตรภม เอกสารจากหอสมดแหงชาตกรงปารส. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2554.

จไรรตน ลกษณะศร. จากลายสอไทยสอกษรไทย. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.

นารายนสบปางฉบบคณหญงเลอนฤทธ. ม.ป.ท.,ม.ป.ป. (พมพในงานฌาปนกจศพคณละมาย เทพหสดน ณ อยธยา วนท 3 พฤษภาคม 2499 ณ ฌาปนกจสถานกองทพบก วดโสมนสวหาร).

มณปน พรหมสทธรกษ. มณปนนพนธ: รวมบทความดานภาษา วรรณคด และวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

เรองพระเจาปทมสรวงศ สรางพระนครวด นครธม. พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2474. (หมอมเจาหญงพฒนคณนา ไชยนต พมพแจกในงานปลงศพ หมอมจอน กตยากร ณ อยธยา วนท 13 มนาคม 2474).

วนย พงศศรเพยร, บรรณาธการ. กฎมณเทยรบาล ฉบบเฉลมพระเกยรต. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2548.

ศกดชย สายสงห. ศลปะทวารวด: วฒนธรรมพทธศาสนายคแรกเรมในดนแดนไทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2547.

_________. ศลปะสโขทย: บทวเคราะหหลกฐานทางโบราณคด จารกและศลปกรรม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร, 2551.

Dawson, John. A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History, and Literature. London: TRÜBNER & CO., Ludgate Hill, 1879.