KUL HMMET

(YED ULUI OZANLARDAN) Yaam, Felsefesi, Eserleri (iirlerinden rneklerle)

Yazan: Sleyman ZAMAN

KUL HMMET Alevi edebiyatnda ok nemli bir yere sahip olan Kul Himmet, yedi byk ozandan birisidir. Kul Himmet 16.yzyl ozanlarndandr. Kimi aratrmalara gre ise 16. Yzyln sonlaryla, 17. Yzyln ilk yarsnda (Ana Britanicca; lgili Madde) yaamtr. Yaam hakknda ok fazla kaynak bulunmamaktadr. Kul Himmet, Tokatn Almus lesine bal Varsl (bugnk ad Grml) kyndendir. Ozan bu kyde domu ve burada lmtr. Mezar da bu kyde bulunmaktadr. Bugn halen Kul Himmetin soyundan gelen insanlar bu kyde yaamaktadrlar. Kul Himmet, yaad dnemde Anadoluyu batanbaa dolam ve Anadolu insannn yaamn yakndan gzlemlemitir. Yaad dnemde, Anadoluda yaanan siyasal ve toplumsal olaylara kar duyarl olmu ve birok siyasal olaylara karmtr. iirleri, grleri ve dnceleriyle, Anadolu halkn etkilemi ve onlara nderlik yapmtr. Kul Himmet, Pir Sultan Abdaln mrididir. Ozan, Pir Sultana zyle balanm, Pir Sultan nder ve Pir grm ve ondan ok etkilenmitir. Kul Himmet, Pir Sultann vermi olduu toplumsal savamda, her zaman onun yannda olmutur. Pir Sultann, Hzr Paa tarafndan (1590 ylnda ?) astrlmasndan sonra, onun kavgasn srdrm ve dncelerinden dn vermeden, kendi z benliini korumutur. Bundan dolay da, Alevi ozanlar arasnda ok nemli bir deere ulamtr. zellikle cokulu iirleri ve yrekli davranlaryla yaad dnemin nderlerinden biri olmutur. Kul Himmet, Hac Bekta Velinin derghna gelmi, orada bir sre hizmette bulunmu ve burada Dervilik yapmtr.(imek Mehmet; Age; Sayfa: 161). Kul Himmet, neden Kul mahlasn kullanmtr? Bu sorunun net bir yant bulunmamaktadr. Kul, Btni anlamda, mridine, pirine, ballk demektir. Gnlk dilde ki anlam ise, bir bakasnn egemenliine girmi, kendisine yabanclam, edilgen ve baml olan insan demektir. Ama burada ki kul anlam, tamamen, stadna, pirine ball ifade etmektedir. Gnl bayla ballk demektir. Burada zoraki ve kar ilikisine dayanan, bir ba ve anlay deil, bir retinin, bir inancn yrtlmesine ve yaylmasna dnk, hizmet etme anlayn ortaya koymaktadr. Zaten Kul Himmet, Hac Bekta Velinin derghn da gnll olarak alm ve bilinciyle, birikimiyle o dergha hizmet etmitir. Kendisi baml deil, bal olan yani dnsel ve inansal anlamda beslenen ve besleyen bir anlay sergilemektedir. Burdaki kul vurgusu, mride duyulan sevginin ve saygnn belirtisini yanstan bir sylemdir. Kul Himmetin iirleri incelendiinde Onun ah Tahmasp (ah smailin olu 15141576) ve ah Abbas (15571628) dnemlerinde yaad sylenebilir. Kul Himmetin iirlerine 1608 ylnda yazlan "Menakb'l - Esrar Behet'l - Ahrar" (gnldeki, bilinteki, gizli yklerin (gizli bilgilerin) zgrce aa vurulmas anlamnda), (bu eser, Buyruk" adyla da tannr) adl kitapta rastlanmas, ozann yaad a aydnlatmas bakmndan nemlidir. Buna gre Kul Himmetin 1600l yllarda yaad ortaya kmaktadr.

Deli gnl ah Abbas arzular Her andka azalarm szlar(Cahit ztelli, Pir Sultann Dostlar, zgr. Yay. 1984 S. 39)

Yeri mam Abbas, cenab- lim Onlardan gayr kimim var benim (ztelli, age, s. 39)

ztelli, sz konusu kitabnda, Kul Himmetin, iirlerinde hem ah Tahmasb (1514-1576)tan, hem de ah Abbas (1571-1628)tan sz ettiini syleyerek, Kul Himmetin her iki ah dneminde de yaadn sylemitir. (ztelli, age, s. 39) Yukardaki dizelere baktmzda, ztellinin tespitinin yerinde olduunu gryoruz. Bu gereklik zerinden hareketle, Kul Himmetin 1550li yllarda domu olabileceini syleyebiliriz. Pir Sultan Abdaln aslmasndan sonra byk aclar iinde kalan Kul Himmet, ah Abbastan yardm beklediini ve ah Abbasn gelip kendilerini kurtarmasn istedii bu dizelerden anlalmaktadr. ah Abbas, 1587 tarihinde

ynetime gelmi ve 1628 ylnda lmtr. Bu durumda Kul Himmetin bu tarihlerde hayatta olduu grlmektedir. Pir Sultan Abdaln da, bu tarihten (1587 yl ve sonras) sonra asldn syleyebiliriz. Aleviler, her iki ah da saygyla anmlardr. Yavuz Selim ve sonrasnda, Anadoluda yaplan basklar ve saldrlar sonucu byk kymlar yaand. Birok insan, yaadklar yerleri terk etmek zorunda kaldlar. Byk bir yoksulluk ve aresizlik iinde bulunan halk, bir kurtarc aryorlard. Onlara elini ah smail uzatt. Bu dost eli nedeniyle de, Anadoludaki Aleviler, (o dnem Kzlbalar deniyordu) Safevilere baland. Bu tarihlerde (yaklak, 1500-1630 yllar aras), gerek ah smail, gerek ah Tahmasb ve gerekse ah Abbas, Aleviler iin kurtarc olarak grlmlerdir.

Kul Himmetim, mrit idim Dehmene zm ulatrdm, sahip Zamana radet getrdm ah Tahmasb Hana Hseyniyiz, Mevaliyiz ne dersin (ztelli, age, s. 37) Yukardaki dizelerde, Kul Himmetin, ah Abbas-, sahip zaman, yani zamann (dnemin) sahibi, dneme etki eden, insanlara gven veren ve insanl kurtaracak olan bir kii olduunu sylemektedir. Kul Himmet Dehmene mrit olduunu da belirtmektedir. Mrit, bir pire, mride balanmak, onun sylemlerini uygulamak ve onun yolundan gitmektir. Dehmen szc, o dnem Alevileri tarafndan ah Tahmasba verilen isimdi. Ozan, bu dizelerde, ah Tahmasbn yolundan gittiini, ah Abbasa bal olduunu belirtmektedir. Kul Himmet, Hz. Hseyinden yanayz, ezilen, hor grlen, dlanan insanlarn yanndayz demektedir. Mevali, bir anlamda, o dnem Arap olmayan Mslmanlara verilen isimdi. Bir anlamda da, Hz. Aliye bal olanlar demekti. Dier bir anlamda da kle alp-satan zenginler demektir. Ozan, bu szc ilk iki anlamda da kullanm olabilir. Ama Mevali szcn daha ok ikinci anlamda (yani Hz. Aliye ve onun ocuklarna) kullanm olmas akla daha uygun dmektedir. ounlukla, Kul Himmetin iirleriyle, Kul Himmet stadmn iirleri birbirleriye kartrlr. Oysa, ikisi ayn kii deildir. Aratrmac brahim Aslanolu bu iki ozann farkl kiiler olduunu iirlerinden rnekleme yntemiyle kesin olarak belirlemitir. Kul Himmet stadm, Kul Himmeti nder, usta bir ozan olarak grm ve kendisi de bu mahlas (stadm ekleyerek) kullanmtr. Kul Himmet stadm (17791844) Sivasn Divrii lesine bal Karageben kynde doup, orada lmtr. Oysa Kul Himmetin 1500l yllarn son eyreiyle, 1600l yllarn ilk eyreinde yaad sanlmaktadr. Bu ozann Kul Himmetle hibir ilgisi yoktur. Kul Himmet 1628 ylnda ldne gre, aralarnda 151 yl gibi bir fark vardr. Kul Himmet Tokatl, Kul Himmet stadm ise Sivas/Divriilidir. Buna karn bu iki ozan ayn kiiymi gibi gsterenlerde bulunmaktadr. Kul Himmetin yaad yzylda, dnyada ve Osmanl mparatorluunda ok nemli toplumsal olaylar yaanmaktayd. 1600l yllarda Avrupada byk toplumsal dnmler olumaktayd. O yllarda, Avrupada Kapitalizm, hzl bir ivme kazanarak, feodalizmi tasfiye etmeye balam, toplumu dntrecek nemli teknik ara ve gerelerde byk bulular yaplmtr. Dier yandan gelien Avrupa Kapitalizmi, yeni smrgelerini yaratm ve bu lkeler hzla zenginlemeye balamtr. Osmanl ise, uygulad yanl ekonomik ve toplumsal uygulamalar sonucunda gelien Avrupa karsnda gerilemeye balamtr. Bu durum, Osmanl ynetimini zor durumda brakm ve daha ok ekonomik kaynakl olan bu zorluklar amak iin, ynetim, areyi halk daha ok smrmekte bulmutur. Zaten ok zor koullarda yaayan Anadolu halk, Osmanlnn bu hantal, retimsiz ve kapal ekonomik uygulamalar sonucunda byk aclar ve zdrap iindedirler. Halk yoksul ve aresidir. Ama Osmanl da halk daha ok smrmek iin kararldr. Osmanl, byk ve hantal ordusunu ve hanedann doyurabilmek iin, srekli reten kylnn rnne el koymutur. Bu durum yani, Osmanl ile Halk arasndaki ekonomik blm kavgas byk isyanlarn, ayaklanmalarn nedeni olmutur.

Osmanlnn, her dneminde, bykl- kkl Halk ayaklanmalar ve isyanlar hep olagelmitir. Bu olaylar Pir Sultan ve onun dervii olan Kul Himmet dneminde (15. Ve 16 yzyllarda) de ok youn olarak yaanmtr. (Metin Turan, Ozanlk Gelenekleri ve Trk Saz iiri; 3.Bas; rn Yay, 1997). Kul Himmetin iyi bir renim grd, ann eitim ve retim bilgileriyle donandn iirlerinden anlyoruz. (Cahit ztelli, Pir Sultann Dostlar, zgr Yay. 1984, S. 15) Kul Himmet, bu dnemde yaad toplumsal duyarllklar, dnsel birikimleri ve kltrel yaanmlklar dile getiren nemli iirler yazmtr. Dili akc bir Trkedir. Dizeleri nsanda duygu younluu yaratr. Szleri anlaml, bilgi ykleyen ve dnce reten bir yapdadr. letileri, bar, dostluk, zenginlik ve insanca yaam ierir. Kul Himmet bu ynyle ulu bir ozandr. iirlerinde tasavvuf ve btni deerler ok nemli yer tutar. Kul Himmet, kendisinden sonra yaayan ozanlar zerinde de byk etkiler brakmtr. rettii eserlerle insanlarn belleinde hep yaam ve yaatlmtr. zellikle Alevi-Bektai retisine yapm olduu katk dolaysyla, bu kesim tarafndan ok saygn bir yer kazanmtr. Kendisi, Hatayinin ve Pir Sultan Abdaln etkisinde kalmtr. Alevi-Bektai edebiyatnda ok nemli bir yere sahiptir. Niyaz kln Pir Sultana, Pirime Her kul dayanr m, byle zulme? Zayf Yusuf, melhem etsin yarama Gremedim Pirimi, dertliyim dertli (ztelli, age, s. 22) Yukardaki dizelerden de anlalaca gibi, Kul Himmet, Pir Sultana gnlden bal birisidir. Kendisini, Onun hizmetine sunmu ve onun dnsel gdasn benimsemi ve bunlar yaatmaya alan bir insandr. Pir Sultann aslmas nedeniyle, znde duymu olduu acy, kederi ve znty dizelerine yanstmtr. Cahit ztelli de sz konusu kitapta, Zayf Yusufun kim olduu bilinmemektedir diyor. Ozan burada Zayf Yusuf, melhem etsin yarama derken, bu insann o dnemde, nemli ve etkili bir insan olduunu ortaya koymaktadr. Bu kiinin, Kul Himmete ve Pir Sultan Abdala yakn olduu ortadadr. Ozan, Pir Sultan Abdal yitirmenin vermi olduu sonsuz elemi znde yaamakta olduunu bu dizelerde ortaya koymaktadr.

Kul Himmet, tasavvuf bilgisi, btni yorumu ve gl vurgulamalaryla ok nemli bir ozandr. Alevilik retisini iirlerinde youn bir ekilde ilemitir. Alevilik retisinin Tanr-nsan anlayna, iirlerinde geni bir ekilde yer vermitir. Ozan, iirlerini yalnz tasavvuf zerine oturtmam ve farkl konularda da rnler vermitir. Bundan dolay da birok farkl kesim tarafndan iirleri dillendirilmitir. Halk tarafndan, birok iirleri azdan aza trk formunda seslendirilmitir. Kendisinden sonra gelen ozan ve sanatlar tarafndan birok iiri mzik eliinde okunmutur.

Kul Himmetin iirleri, Alevi-Bektai mziinde, deyi olarak cemlerde, sohbetlerde, muhabbetlerde seslendirilmektedir. iirleri televizyon ve radyolarda trk olarak okunmaktadr.

Kul Himmetin iirlerinde, derin bir felsefi sylem olduu hemen grlr. iirleri akc ve halk tarafndan anlalr duru bir yapya sahiptir. Hece lsyle iirler yazan Kul Himmet, geleneksel iir kalplarn kullanm, bu konuda rettii eselerler, kulland sz dizimlerinin birbirleriyle btnsellii ve ahengi onun gnmze kadar yaamasn salamtr.

Kul Himmete gre, Tanr insan suretinde kendini aa vurmutur. Hz. Ali Tanrnn suretini tayan bir ulu insandr. Dier bir anlamda ozana gre, Tanr, Hz. Alinin suretinde kendini aa karmtr. Tanr, insandan ayr deildir. Ozana gre, tanrsal grnt, Hz. Alide ak bir ekilde ortaya konmutur. Hz. Ali, en olgun, en yetkin insandr. Bilgili, yiit, paylamc, adaletli ve dayanmac yanyla Hz. Ali, tanrsal zellikleri yanstan bir insand. Kul Himmet, toplumda ve insan ilikilerinde sevgi anlayn ne karmtr. Sevgi, insan olmann en temel esidir. Sevgi olmadan, yaama anlam katmak olanakszdr. Sevgi, ayn zamanda tanrsal bir deer tar. Tanrya yaklamak, Tanry yceltmek iin sevgi her zaman ne karlmas gereken bir deerdir. Sevgi olmadan, kardelik, dostluk, dayanma, zgrlk, adalet vb. gibi deerleri yaamn pratiinde uygulamak olanakszdr. Bu anlamda, Kul Himmet, sevgiyi her zaman ne karan bir ozan olmutur. Kul Himmetin, toplumu ve insanlar uyarc iirleri de bulunmaktadr. nsann kendisini bilmesi, kendi deerlerini baka insanlarn deerlerinden stn grmemesi, her insann deerine sayg gstermesi gerektiini syleyen Kul Himmet, her zaman toplumsal

deerleri de savunmutur. iirlerinde itenlik, ahenk ve duyarllk belirgin bir ekilde grlmektedir. Grlerinde samimi ve insanlara kar itendir. Kul Himmet, toplumda bar dile getirmi, insan ilikilerinin dzenli ve gven zerine oturtulmas gerektiini sylemi ve insanlarn eitilip olgunlamasn savunmutur. Ozann, bu konuda birok eserleri vardr.

RLERNDEN RNEKLERLE DNYA GR Yz yirmi drt bin peygamber evveli Kurulmadan u dnyann temeli Ay, gn yaylmadan evveli Maripten, Marka doan nur nedir? (Erdoan nar; Aleviliin Gizli Tarihi;

iviyazlar Yay. 5. bask 2006 Sayfa; 78) Kul Himmet bu dizelerde, Alevi-Bektai insancndaki evren ve varlk algsn dile getirmitir. Dnyada hibir ey yokken, daha biyolojik anlamda yaam bulunmuyorken, gne, yldz, ay, da, tep, aa vs. var olmamken, doudan, batya enerji vard. Yani, var oluu gerekletirecek olan grnr evren, var olmadan nce, gizil konumda, yani potansiyel olarak bulunuyordu. Gizil yani rtl, grnmeyen, gerek olarak kendini aa karmam olan grnmeyen evren, grnr olmadan nce de vard. Ama onu, grecek boyutta bir bilin bulunmadndan, o Batn (gizli) bir konumdayd. Ama hibir ey sonsuzca ayn konumda bulunamaz. nk her ey kendi kartna dnr. Var oluun en temel yasas budur. Tohum aaca, aa meyveye, meyve tohuma dnr ve dng sonsuzca var olur. Aacn, meyveye, meyvenin tohuma dnmesinin znde bu yasa vardr. Maddenin oluumunun znde de bu olgu vardr. Bu aslnda neden-sonu ilikisidir. Her neden bir sonucu doururken, her sonu da bir nedenin bitmez tkenmez devinimiyle meydana gelir. Nedenin dourduu devinime biz eylem diyoruz. Eylemsiz ve hareketsiz bir ey anlamsz ve deersizdir. Byle bir evren modeli retimsiz ve yaratmszdr. Oysa her eyin temelinde retim vardr. retmeyen, yenilenmeyen, yerinde duran, ayn kalan hibir ey yoktur. Mademki her ey nedensellikler sonucunda var oluyor. Nedensellii var eden ey nedir? Yani ilk neden nedir? Bu sorunun belki felsefi aklamas olabilir. Ama bilimsel bir yant bugnk bilimsel aamada net olarak verilememektedir. Bunun felsefi aklamas ise herkesin dnya grne gre farkldr. dealist felsefecilere gre ilk neden Tanrdr. Materyalist felsefecilere gre ise ilk neden diye bir ey sz konusu deildir. nk evren yaratlmamtr. Sonsuzca vardr. lk neden deil, nedenler vardr. Olgular, olaylar, deiimler bulunur. Her eyin nedeni eylemdir. Eylemin nedeni de kartlarn varldr. Evrende ne olursa olsun her ey kartna dner. te eylerin kartna ynelmesinde, gsterdii devinime eylem denir. Doada, eylem sonsuzdur. Sonsuzluk, sonsuz sonlarn var olmasndan oluur. Bu da aslnda her eyin bir sonunun bulunduunu, ama yok olmadn gstermektedir. nk yok da vardr. Bizim yok oldu dediimiz bir ey, aslnda baka bir oluumu gerekletiren eydir. Biz duyu organlarmzla her eyi alglayamayz. nk insan beyni her boyutu alglayamaz. Biz beynimizin alglayamad boyutu yok sanyoruz. rnein elektrii ancak sonucuyla alglyoruz. Ya k veriyor ya da styor. Ama onu duyu organlarmzla alglayamyoruz. Peki, elektrik yok mu? Elektrik var tabii ki. O maddenin grnmeyen yandr. Onu biz dncede aa karyoruz. Sonularyla dncemize tayoruz. Onun gerekliine dncede ulayoruz. Neden ve sonu ilikini kurarak, gizil konumda ki nesneyi (olguyu), aklmzla aa karyoruz. Ozanmz, yukardaki dizelerde, o gnn dnsel yaps iinde, bu gerekleri aklamaya alyor. Yani olaylar, Btni bir algyla yorumluyor ve evrensel var oluu kendi bakyla aklamaya alyor. Ozana gre her ey, her eyden kmtr. Var edici g ise enerjidir. Nice yz bin yllar kandilde durdum Atann belinden anadan geldim ( Erdoan nar; age; sayfa 80)

Ozan, bu dizelerde madde ve kart maddenin bilincinde olduunu aka dile getirmitir. Bizim algladmz maddi dnyann dnda, alglayamadmz ama gerekten var olan kart madde de bulunmaktadr. Dnce ve duygu boyutumuz bunu alglayamamaktadr. Biz buna, Btni gr diyerek, gizemci bir anlayla bu kart maddeye, dnceyle ulamaya alyoruz. Bizim algladmz madde, aslnda kart maddenin; kartna dnmesinin bir sonucudur. Madde, kart maddeye dnrken, kart madde de maddeye dnmektedir. Ama znde her ey enerjidir. Ozan da, biz bedensel olarak dnyaya gelmeden nce nice bin yllar kandilde, (gkyznde, yldzn, galaksinin, gnein, evrensel btnln iinde) rtk bir konumda bulunuyorduk. Orada bizi var edecek konuma geldiimizde, aa ktk diyor. Her eyin bir nedeni var. Bizim nedenimiz de annemiz ve babamzdr. Bir ocuun dnyaya gelmesi, babasnn ve annesinin kartlnda gizlidir. Bu iki kart g ( sperm+yumurta) birleerek gizli konumda bulunan cenin kendini var klar. Bu her eyde byledir. Ozan, bu evrensel gereklii dile getiriyor. Gh bulut olup ge aarsn Gh yamur olup yere yaarsn Ay msn gn msn gkten doarsn Ilgt lgt esen yel Hac Bekta (smet Zeki Eyupolu; Alevi-Bektai Edebiyat; Der Yay.1991 sayfa 175) Burada ozan, Hac Bekta Veliye olan sevgisini dile getiriyor. Ona olan sevgisini, var olan tm maddelerle zdeletirerek, onu dirimselletiriyor. Bulutun yamura, yamurun tekrar buluta dnmesini diyalektik bir olgu olarak sunuyor. Bulut yamur, yamur buluttur. Bulutun olumas iin gne nlar ve rzgr gerekiyor. nk her ey birbirine sk skya baldr. Birbirinden kopuk hibir ey yoktur. te her eyin, her eye bal olmas evrensel bir ilke olarak, tm eylere btnlk olgusu salyor. Bir, btndr, btn birdir. Biri olmadan dieri olmaz. Su olmasa, insan olur muydu? Ik ve s olmasayd yediimiz besinler olur muydu? Her ey her eyin nedeniyken, ayn zamanda kar nedenidir de. Hac Bekta Veli, bu btnselliin iinde, her zaman var olacaktr. O, bilinlerimizi aydnlatt srece kltrel kimlik olara, btnsel varln iinde, yani havada, suda, bulutta, yamurda vs. her eyin bulunmasyla da varlk olarak aramzdadr. Bu gerei gren bilin ancak bu olguyu kavrar. Btnilik, dncede gerek olana erimektir. nk tm oluu dirimsel (maddesel) ynden anlamak olas deildir. Gel ber, gel ber iman edersen Gelme hakkn deil, gman edersen Srrn tercemandr iyan edersen Zira halk iinde srdr muhabbet. (smet Zeki Eyupolu; age; sayfa 176) Ozan, yol retisinin ok nemli ve stn deerler tayan dnceler ve grler ierdiini belirterek, bu grlere kaygyla, korkuyla, endieyle ve pheyle bakanlar bu yola girmesinler diyor. nk Btni grler ve dnceler her yerde aklanamaz. Gizlilik tar. Her insan bu grleri anlayamaz. Sylenenleri anlayamayanlar yle bir an gelir ki, onu syleyene zarar verebilirler. Dolaysyla da hem bu grleri aklayan, hem de bu grleri savunan insanlara zarar gelebilir. Bunun iin bu yolu seenler, bu grleri her yerde aka dile getirmemeliler. Sr saklayan insanlar olmal. nk bu grler herkese aklanamayan grlerdir. Bundan dolay da herkesin iinde Btni zellik tayan sohbetler edilmez. Alevilik srlarla dolu bir inan ve retidir. Bundan dolay da simgeler ve sembollerle, baz iletiler sunar. Bu sembole ve simgelerle verilmek istene iletileri herkes anlayamaz. Bunun iinde gizlilik gerekmektedir. Ozan, bu konuya vurgu yapmaktadr. Mmin yola gelir yoldam gibi Halimden bilirse kardam gibi Mminin gnl ibriim gibi Dolatrma zemezsin divane (Atilla zkrml; Trk Edebiyat Tarihi. 2. Cilt. S. 833) Ozan, eer inanan birisi benim inandm ve savunduum yola, yoldam gibi gelirse, beni anlarsa, grlerime deer verirse, grlerimi ve dncelerimi bilir ve beni bu durumdan dolay dlamazsa, karde gibi beni benimserse, dnya grm ho grrse o mmin de olsa yani inanl bir sofu da olsa gelsin diyor. Ama ozan, mmin dostuna gven duymuyor. Onun

davranlarn bir iplie benzetiyor. plik nasl ki dolat zaman bir karmaalk yaratyorsa; ozana gre mminler de byle karmak grler iinde olabiliyorlar. Ozan, byle karmak ve gven vermeyen, kendi felsefesini sulayan, n yargyla yok sayan bir mmine gven duyamayacan belirtiyor ve asla mminin bu davrann zemeyeceini sylyor. Byle bir davrann bouna bir aba olduunu dile getiriyor. Kul Himmetim eydr, Krklara beli Dilim methini syler, aslmz deli Evveli Muhammet, ahiri Ali Ben Aliden gayri bir er grmedim.( Hseyin lhan; Alevilik nan ve Kltr; Bar Mat.2005 sayfa; 46) Kul Himmet, krklar ceminde bulunan ermilere bal olduunu, onlarn grlerini kabullendiini aklyor. Szleriyle bu ermileri srekli vdn, onlarn gr ve dncelerini bakalarna da aktardn belirtiyor. Aslnda bu grler yle herkese aklanacak trden grler deildir. Bunu aklamak iin ya ok cesur olmak ya da deli olmak gerekir diyor. Bizim nderimiz nce Muhammet, sonra ise Alidir. Ama ben Aliden baka bir yiit grmedim diyor. Hz.Alinin, yiit, kahraman, cesur ve korkusuz olduunu belirtiyor. Gerekten de krklar tasarm Alevi-Bektai retisinin gerek doasal ve gerekse toplumsal diyalektiinin simgesel bir anlatm ve gstergesidir. Alevi- Bektai retisi bu tasarmla ete- kemie brndrlm ve insanln grne sunulmutur. Burada, krk kiinin ayn eyleri yaamas, krk bedenin bir bedene indirgenmesi, ayn anda ayn duygular ve ayn aclar paylamas vs. gryle toplumsal anlamda insanlarn btnsellii, birlii, kardelii, ho grl, dostluu, kardelii ve eitlii savunulmutur. Bu Alevi-Bektai felsefesinde ve inancnda varmak veya gerekletirmek istedii toplumsal modelin prototipidir (kk bir rneidir.) Dier bir anlamda, bu toplantya, peygamberlik vs. gibi stnlk belirten sfatlarla girilemeyeceini, nefsin, kibirin, byklk belirten davranlarn, burada geerli olamayaca ynnde bir iletisi vardr. Krklar Cemi, oraya katlanlar, ayn deerde, ayn lde gren, eit deerlerle buluturan bir anlay ortaya koymaktadr. Bu anlamda, Krklar Cemi, dnyada ve toplumlarda, btn insanlar ayn deerde, eit ve ayn llerde grmek gerektiini belirten simgesel bir duruu veetik davran simgeler. Ayrca, iilen bir damla zm erbetiyle kendilerinden geerek semah a durmak, devinmek ve ayn eksende dnmek de, kozmik bir ileti sunmaktadr. Bu ileti evrenim dnnn simgesel anlatmdr. Kul Himmet de, evrenin dng iinde bulunduunu, her parann btnden geldiini ve yine her parann da btne dneceini, insann evrenin zn kendi benliinde ve znde tadn, Tanrnn insan yznde grndn belirtip, Hz. Alinin Tanrsal niteliklere sahip olduunu vs. anlatmaktadr. Bu durumda krklar cemi dnsel ve sylencesel bir tasarmdr. Ozan, bu tr grleri ham ve olgunlamam bir insana, anlatlamayacan da belirtiyor. Bu varla sebep oldu dilek Yerle gk, Ar, Fer, ns, Melek On iki burdur, dokuz arh- felek Perrda dnp oynayan nedir. (Buyruk; eviren; Mehmet Yaman sayfa; 114) Ozan, bunca varln nasl olutuunu sorguluyor. Her eye bir nedensellik yklyor. Tanr gizli ve kendisine yabancyken, kendi varlnn bilincinden uzaktayken, bilinmek ve grnmek ve kendi gerekliini aa karmak istedi. Bu istek sonucunda evren olutur. Tm gk cisimleri, en yksek gk kat, yeryz, insan, melek, bitkiler, hayvanlar, yldzlar, on iki takmyldz, gkyznde belirli eksenlerde dnen dokuz yldz veya gezegen vs. her ey Tanrnn znden fkrp var olmulardr. Gkyzndeki cisimler bir pergelin izdii yrnge gibi, gkyznde dnmektedirler. Evrende bulunan her ey dnmektedir. Kul Himmet, bu grleri dillendirmektedir. Burada devriye kuram anlatlmaktadr. Her ey Tanrdan geldi, Tanrya dnecektir. Tanrda k ve aamalar eklinde ykseli ve yeniden gelinen ana kaynaa dn, sonsuzca devam edecek olan bu dng. Evrensel gerek budur.

Bu iir on bir drtlkten olumutur. Ben buraya iki drtln alyorum. Bu iirde Kul Himmet kendi dnya grn yanstyor:

Zahit bu demeyi inkr eyleme

Ya niin arr, insan hu deyu Hu demenin asl nedendir syle Gel edelim sana beyan hu deyu

Evvel ahiri bu Allahu Ekber Cemali nurdan dodu bu gevher Muhammet Mustafa, mam Haydar Oldu bu gevherden Keyvan hu deyu (Bektailik Ve Edebiyat; Besim Atalay; Ant. Yay.2.bask. 1991; Sayfa; 101,102) Kul Himmet yukardaki dizelerde, Tanrnn yceliini, olgunluunu ve yetkinliini anlatarak, hu demenin anlamnn bilinmesi gerektiini vurguluyor. Ama ozan, bilgisiz ve kendi zn kavrayamam, kendisine yabanc olan Zahitin (ibadet eden kaba sofu), Tanrsal gereklikten uzak olduunu sylyor. Tanry kendi znde bulmay bilmeyen kiiyi, gerei retmeye aryor. H szc Arapa, dilimize girmi, Tanr anlamnda bir szcktr. badet srasnda Tanr adn anmak iin sylenir. Tanr ad, bilince tanr. Bu szckle, Tanrnn, yetkinlii, ululuu ortaya konulur. kinci drtlkte ozan, her eyin ncesinde ve sonrasnda Allah vardr diyor. Her ey Allahla balar, Allaha dner. Her eyin Allahn ndan veya enerjisinden var olduunu belirten ozan, tm eylerin enerji olduunu, var olan tm eylerin, cevherlerin bu enerjiden olutuunu sylyor. Ozan, Hz. Muhammedin ve Hz. Alinin de zlerinde, bu cevheri tadklarn, en kk maddeden en byk maddeye kadar var olan tm maddelerin, yani kck bir tozdan, yldzlarlara kadar her maddenin, tanrsal cevherden meydana geldiini anlatmaktadr. Kul Himmet, statlarndan ald retiyle, burada panteist bir anlay sergilemektedir. Var olan her eyin, Tanrdan olutuunu veya her eyin Tanry yansttn dile getiriyor. Ezel meclisinde, krklar ceminde Muhammed nuruna bezendi Ali Krklar ile bile Ayin-i Cemde Bu akn srrna zendi Ali (Besim Atalay; age; sayfa; 103) Kul Himmet, bu dizelerde Hz. Alinin Krklar Cemindeki, ilevini anlatyor. Krklar Cemi; krk kiilik evliyann veya ermiin ayn anda, tek beden olarak Tanrnn varlna ulamalarn anlatan sembolik bir anlatmdr. Krklar Cemi, Hz. Alinin bakanlnda yaplmtr. Buna gre, Hz. Muhammet oraya Peygamber sfatyla deil, halktan biri olarak daha sonra katlmtr. Burada, birisinin duyduu acy herkes duymu, birisinin itii suyu, erbeti herkes imi, birisinin yaad duyguyu herkes ayn anda duymutur. Buradaki mitolojik anlatmda, Hz. Ali, batni anlamda, kendisini am, Tanryla birlemi, tanrsal olana varm ve Hakk bilmi ve en olgun aamaya ulamtr. Yani nurlanm, klanmtr. Kul Himmet, Krklar Ceminde Hz. Alinin bu niteliklerini dile getirerek, Hz. Muhammetteki n Alide de grldn, bu durumun krklar ceminde gerekletiini sylemi ve bu gizemi (Hakka ulaan, kendisinin Haktan geldiini gren) Hz. Alinin zdn belirtmitir. Hu deyip birlie kuruldu erkn Hakikate srld dem ile devran Semaha kalktlar cmle aikan Krk kere meydan, doland Ali (Besim Atalay; age. Sayfa; 104) Kul Himmet, bu dizelerde yine Krklar Cemin de kurulan gnl birliinden sz ederek, orada yolun(Aleviliin) znn, esasnn yaandn, geree bu toplantda ulaldn, dem ierek (erbet) gerein(Hakkn) evresinde dnldn, bu dn semah ile gerekletirdiklerini, semah akla, tutkuyla, ballkla yaptklarn ve bulunduklar mekn, alan krk kez dolandklarn belirtiyor. Semah Alevi-Bektai retisinde, evrenin dndnn simgesel olarak yanstlmasdr. Baka bir anlamda ise, Hakn gerekliine ulamak, o gereklii gnlde duyumsamaktr. Var bir pire eri serseri gezme Gzet gzn nn yolundan azma

Deme bir dkkna ykn zme Bunda ok bezirgn ii kalmad (Trk Edebiyat Tarihi; Cilt 2. nklp Kitaplar; Atilla zkrml, 2004. Sayfa; 833) Ozan bu dizelerde cahillikten, banallktan, grgszlkten ve nefisten kurtulmann yolunu, yntemini aklamaya alyor. nsann hamlktan kurtulmas, kendini yetitirip olgunlamas iin, kendi bilgisiyle yetinmemesi gerektiini syleyen Kul Himmet; her konuda hibir bilgi tam olarak bilinemez demitir. Ozan, hibir insan tek bana ham bilgiyle kendini aamaz, onun iin kii her zaman bir pire, bir mride yani bir eiticiye, bir reticiye gitmesi onun bilgisinden, becerisinden yararlanmas gerekir demektedir. Kii kendi ham bilgisiyle davranr ve kendisini eitecek bir mride bavurmazsa, her an ktle, deersizlie, insan dla kaymas olasdr. Ozan, kiinin kendisini amas iin bilgili, olgun bir insana gitmesi gerektiini, tam tersi durumunda yani kendisini bir pire veya bir mride ynlendirmezse, yanl ve bilgisiz kiiler elinde ok daha kt bir konuma debilir diyerek, aslnda dnyada olgun, bilgili, doru yol gsterici insanlarn ok ta fazla olmadn belirtmektedir. Alevi- Bektailik retisi, insan temel alr ve insan ktlklerden uzaklatrmann temel sylemlerini ve maddi olgularn yaratmaya alr. nsan ktle sevk eden, her trl olumsuzluktan uzaklatracak yol ve yntemlerini aklar. Mrit ve pir gibi nder insanlar, kiileri eiterek onlar olgunlatrr ve insani deerlerle bulumasn salayacak deerlerle donanmasn salar. Eitim, insann yeteneklerini ne karr. Kul Himmetin de yapt budur. nk Kul Himmetin iirlerinde didaktik yn ok ne kar. Sen de varp elin kuyusun kazma Kuyuya dersin, yolundan azma Bar hasmn ile ksl gezme Yz kara gtrrler divana ( zkrml; age. ) Kul Himmet, toplumsal gerei, insan gereiyle birletiren, insan davrannn toplumsal olgu ve olaylardan soyutlanamayaca gereini sezinlemi bir ozandr. Ozan bu dizelerde, bir insann kt davranlar, istenmeyen hareketler iine girmesini rnek alarak, ayn davranlar sergilemesini doru bulmamaktadr. Bu tr davranlar iinde bulanan insann, yanl bir ynteme bavuracan ve bunun da yanl zmler yaratacan vurgulamaktadr. Bu tr yntemlere girien kiilerin, gn gelir kendileri de zor durumda kalabilirler demektedir. nsan hibir zaman, baka insanlarla dargnlklarn uzun sre srdrmemelidirler. nk yaamda her insan hata yapabilir. Yanl ve doru her ikisi de ayn deerde gerektir ve bunlar birbirlerini mtemadiyen var klarlar. Biri dierine srekli dnr. O halde bu deerler srekli birbirine dnyorsa, o zaman dargnl srekli klmann bir yarar ve gereklii de olamaz. Bu durumu yaratan, dargnl srekli duruma getiren kii sre iinde kendisi de toplum tarafndan sorgulanr. Onun iin bara, dostlua, gvene yani olumlu olana ynelmek toplumsal bar anlamnda da bir zorunluluktur. Ozan bu dizelerde toplumsal barn, bireylerin iyi davranndan doacan dile getirmektedir.

Bir szm vardr tutana Er odur Haktan utana Kul olmuuz Pir Sultana Eii de kbleghtr

Yukardaki dizelerden de anlalaca gibi, Kul Himmet, Pir Sultan Abdaln mrididir. Mrit bir kiinin kendi zn, dnce kalplarn, yaama, insana, Tanrya ve doaya bakn kendi iradesi dnda bal olduu kiinin iradesiyle bakmasdr. Mrit kendisini, mridine balar. Mrit, bilen, eiten, reten, kendisini her an aan insandr. Mrit bilimin kutbudur. Yani merkezidir. Kul Himmet, kendine mrit olarak Pir Sultan Abdal semitir. Kul Himmete gre, Pir Sultan Abdal, yiit, korkusuz ve mert insandr. Onun yiitlii karsnda, ona sz syleyen utanmaldr. Kul Himmet, Pir Sultann evini kblegh olarak grmtr. Yani ozan, ynn, zn, bilincini, ibadetini Pir Sultana evirmitir. Kul Himmet, Pir Sultanla kaynam, Onunla pimi ve Onunla dolmutur. Pir Sultan Abdaln yaad tm zorluklar grm, Ona destek olmu, Onunla birlikte ayn savamn iinde yer almtr.

Bir zaman turapta yattm

Trl ieklerden bittim Ar ile ok bal yaptm Ballarm Ali arr

Bu dizelerde Kul Himmet; turapta yattn sylyor. Turap; ayann topra olmak, kulu, klesi konumuna gelmek anlamndadr. Turap, olgunluun, kendini amann, kendi zn piirmenin addr. Turap olan kii olgunlam insandr. Turap olmak, var olana g vermektir. nk turap, Alevi tasavvufunda Hakikat aamasnn en st noktasnda bulunur. Bu da toprakla zdeletirilir. nk toprak, rtendir. Her trl olumsuzluu iine alp, onu olgunlatran ve kendine katp o olumsuzluu yok edendir, saklayandr, gizleyendir. Toprak retendir, var olana can verendir. Ozan da burada trap olup ieklerde de var olduunu, ieklere can verdiini sylemektedir. Panteist bir anlayla iek ve topran farkl eyler olmadn anlatmaktadr. iek topraktan, ar iekten, insan baldan beslenir. Bunlar birbirleriyle bantlar iinde bulunmaktadrlar. Biri dierinin dnda deildir. Mademki her ey birbirinin iinde, o halde ben de bunlardan biriyim diyen ozan, kendi turapln da (bu bilgilere ulamasn da) Hz. Aliye balamaktadr. Ozan, tm varl Hz. Aliyle zde klmakta ve Onu yceltmektedir. Hz. Alinin yiit, mert, paylamc, sevgi dolu ve gnl insan olduunu bildirmektedir. Kul Himmet, bu dizelerde turap kavramyla olgun insan tanmlamaktadr. Alevi tasavvufunda olgun insan, yaratanla bir olmu insandr. Tanr, ancak olgun insanda grn alanna kar. Bu kii de Hz. Alidir. Kul Himmet, bu sylemlerinde, Hz. Alinin Hakla Hak olduunu ve dolaysyla Hak yansttn belirtmektedir. Bekta- Velinin yolun bilmeyen Gndz karanlk gece saylr Evlad- liye biat etmeyen Zmresi mnafk pice saylr KUL HMMETim bu manaya erenler Zamannda imann bulanlar Hazret-i Hnkr mrit bilenler Bir niyaz yz bin hoca saylr Kul Himmet, dier Alevi-Bektai ozanlar gibi, Hac Bekta Veliyi nder gren ve onun yolunu srdren, retilerine, grlerine bal olan bir ozandr. Hac Bekta Veli, gerek sylencesel yaam ve gerek savunduu dnceleri ve gerekse ileriye srd grleriyle bir veli, bir dervi, bir mrit ve bir nder olmay hak kazanm nemli bir dn insan ve Anadolu Erenidir. Hac Bekta Velinin en nemli gr, insan her eyin merkezine koymas ve insan sevgisini en st noktada grmesidir. Hac Bekta Veli, imge Tanr anlay yerine, doayla ve insanla btnlemi bir Tanr anlayn savunmutur. Her eyin lsnde insanaranmaldr ilkesini dncesinin zn oluturmutur. Tanry insann gnlne tam ve sevgiyi ne karmtr. Akl ve bilimi insan geree tayacak olan en nemli yntem olarak grmtr. Dnya malna ok fazla deer vermeyen, paylam, eitlii ve sevgiyi ne alan bir toplumsal modelin savunucu olmutur. Hac Bekta Veli, sevgi anlayn yalnzca insana deil, dnyada var olan tm canllara kar da gsterilmesi gerektiini belirtmitir. Hac Bektan kucana Aslanla+Ceylan yan yanadr. Hac Bekta, kadn asla ikinci bir konumda grmemi, o kadnla+erkei bir btn olarak grmtr. Sanata deer vermi, saz ve sz nemsemitir. Hac Bektai Veli, gr ve dncelerinde, doruluu, iyilii, gzellii, umudu, yardmlamay, eitlii, hogry vs. gibi insan mutlu edecek ve topluma huzur ve bar getirecek olan bir retinin temsilcisi olmutur. O bir bilge, bir kmil insandr. Zaten Bektailik, toplumsal kurtuluu kmil insan tasarmyla aklamtr. Bu anlayta, insann olgunlamas nemlidir. nsann olgunlamas ise, insann kendisini amas ve gerekliin farkna varmasyla, btnsellii kavramasyla sz konusudur. Bu da ancak insann nefsini eitmesi ve tinini aydnlatmasyla olur. nsann olgunlamas iin drt kap, krk makam renmesi ve bu makamlar amas gerekir.

Drt kap:

eriat kaps, bu aama, bedensel varolu, dnce de gerilik ve hamlk aamasdr. lenmemi kaba durumdur.

Tarikat kaps, bu aama, kendisine bir yol edinmeyi, bilgiye ve bilmeye ynelmeyi amalayarak bir hedefi seme aamasdr. Yol diliyle sylenirse, kiinin, yolu renmeye ynelmesi, yola girmesidir. Bu aamada ki kiinin, dncesini, becerisini ve bilgisini arttrmak istei vardr. Yava yava hamlktan ve bilgisizlikten kmaktadr.

Marifet aamas, bu aamada kii, hedefte ilerlemi, yol bilgisine ulam, bilgi aln ve becerisini gelitirmitir. Hamlktan ve iylikten kurtulmutur.

Hakikat kaps, artk burada kii kendisini am, nefsini yenmi ve olgunlamtr. Gerein farkna varm ve btnsellii kavramtr. Hac Bekta Velinin dnce yapsnda, Tanryla insan ayr deildir. Tanr, tm evreni kapsar. Her ey Tanrnn znde mevcuttur ve her ey Tanrnn yansmasdr. Tanryla doay ve dolaysyla insan ayrmak, ham bir grtr. Btnsellii kavrayamamaktr. Her eyi grntye, zahiri olana indirgemek, gizil konumdaki nesneyi alglayamamak, insan yanla gtrr. Oysa grnen nesne ne kadar gerekse, grnmeyen nesne de o kadar gerektir. Grnmeyen nesne, dncede kavranr. Bu da bilinci gerektirir. Kul Himmet, dizelerinde bu gereklii anlatmaya almtr. Hac Bektan felsefesini bilmeyen kiinin, aydnlk dnceden uzak olacan, nk bu felsefenin insanlara k saldn, insanlar aydnlattn belirtmektedir. Hac Bekta Veli, Hz. Alinin yolunu srdren nl bir velidir. Bir aydnlanmacdr. Bunu anlamayanlar eletiren Kul Himmet, Hac Bektan dnce yapsn, insanl kurtaracak bir yol olarak grmektedir. Bu grn ikinci drtlkte aka dile getirmitir. Hac Bekta Velinin dncesini renenlerin, onun grne deer verenlerin, o dnceleri savunanlarn hacca gitmesine gerek yoktur demektedir.

Bulut oldum ge adm Yamur olup yere yadm Cokun cokun ben kaynadm Sellerim Ali arr (ztelli, age, s. 80) Ozan, yukardaki dizelerinde, diyalektik bir algyla, doasal dnm ortaya koymutur. Bulut buhardan, gazdan oluur. Buhar gkyznde hava akmlaryla buluur. Hava akmlarnn etkisiyle buluta dnr. Bulut iinde younlaan su buhar, yamur olarak dnyaya der, yere yamur olarak yaar. Yaan yamur deryaya akar. Deryada gnein etkisiyle yeniden buharlar (yani kaynar, coar) ve yeniden ge akar. Bu dng sonsuzca srer. Ozan, yere yaan, akan, deryaya dklen, ge kan ve sonra da yer dp, sel olup deryaya dklen su bile Hz. Aliyi andn sylemektedir. Kldan kpr yaratmsn Ne ho hayra batmsn yle tasannu tutmusun Kulun nice gesin ondan (ztelli, age, S. 102) Ozan, Tanr tarafndan yarglayarak, insanlarn tartma alnmas ve tartm sonucuna gre, sular ar basanlarn, cezalandrlarak, kl kprsnden geirilmesini ronik bir dille eletirmektedir. Bu durumun Tanrsal sfatlara uygun dmediini ve insanlar akl almayacak bir nesne zerinden geirerek, hi de ululuuna denk dmeyecek bir davran iine giren bir Tanr anlayn doru bulmamaktadr. Ozan, bu tr sylemlerin ho olmadn da belirtmektedir. Tanrnn tasannu iinde olmayacan da belirtmitir. Tasannu, yapmack, gerek olmayan daha gzel gsterme, ekici klma ve kandrma anlamna gelmektedir. Bu da bir tuzaktr. Yaratt varla tuzak kuram bir Tanr olabilir mi? Doal ki olamaz. Bylesi sfatlar Tanrya yklemek, onun byklne uymamaktadr. Ozan, burada kader anlayna gnderme yaparak, insanlara hem gnah ileten, hem de ceza veren bir anlayn Tanr kavramna uygun dmediini, Tanrnn insanlar kandrmayacan syleyerek, insanlarn dnyadaki olaylara kar gsterdii davranlardan dolay, yce bir varln

onu kldan da ince bir kprden geirmesi Tanrsallkla badamaz demektedir. Bu tr dncelerin insan kaynakl olduunu vurgulamak istemektedir. Cennet er zatdr, cehennem sfat Hrsn, nefsin ldr, bulasn necat Edep stat durur, ilim hakikat renegr Hakkn zanaatdr. (ztelli, age, S. 113) Cennet, yiitlerin, mertlerin, gstermi olduu kiilikli ve iyilik yapc eylemlerin bir yansmasdr. nsanla yararl olan, insan mutlu eden her ey Cennet tanmnn iine girer. Cehennem ise, insanlarn gstermi olduu, insanlk d, ktlk retici ve mutsuz klc her davrana yklenilen zelliklerdir. Bir insann nefsini yenmesi, hrsna egemen olmas, zn insani deerlerle donatmas ve tehlike yaratacak davranlardan uzak kalmas gerekmektedir. Ozan, gzel davranlar Cennet, tehlikeli ve kt davranlar ise cehennemi temsil eder demektedir. Edep, yani gzel ahlakl, toplumsal kurallara uyum, namuslu davran, yanllardan kanma, utanma duygusu, nezaket, adaletli olma, vs. gibi davranlar insan yceltir ve toplumu yaanlr klar. Edep bu deerleri ierir. Bilim de bu gerekleri ortaya koyan, insanlara gerekleri gsteren yoldur, en nemli yntemdir. Kul Himmet, tm bu gzel deerler, Tanrnn zellikleridir, Tanr, bu gzel sfatlarla ycedir ve byle alnmaldr demektedir. Olur, olmaz yerde, ok sr verilmez Cmle bir sfattr, kmil bilinmez Her akan sulardan abdest alnmaz Yuvarlanp akan selde nemiz var. (ztelli, age, s. 149) Kul Himmet, yukardaki dizelerde, Alevi-Bektailer, olur-olmaz yerde gelii gzel konumamaldr diyor. Alevilik-Bektailik, birok retisini srlar zerine kurmutur ve simgelerle, sembollerle, sz konusu gr ve dncelerini gelecee tam ve bu yntemle, evrensel grlerini yaatmaya alm ve almaktadr. Baz bilgiler, sfatlar biimiyle anlatlr. Nitelikler ve zellikler ne kar ve sz konusu bu nitelikler ve zellikler, baz nemli kimliklere yklenir. Bu kimlikler kmil insanlardr. Akan her su temiz deildir diyen ozan, arnm ve paklanm olmak, en temel olandr, bundan dolay da o akan suyun iinde neler var onu bilmemiz gerektiini sylyor. Gh gelir glende gkten grnr Gh gelir isimde dilden grnr Gh vcuda girer sultan grnr kta trl trl fendi var. (ztelli, age, S. 154) Ozan, burada devriyeyi anlatmaktadr. Varl oluturan enerjinin (ruhun) deiik grnmlerle dnyaya geldiini sylemektedir. Bu anlamda, enerji, bazen gl bahesinde, gkyznde, bir isimde, bir dilde, bir konumada, bir bedende sultanda (ynetici); bazen yoksul, bazen de zengin vs. eklinde grnr diyerek, ruhun lmszln vurgulamaktadr. Varl dntren temel gcn ak olduunu da belirten ozan, ak, hareket ettirici g olarak grmtr. Hakkn gevherinde arn yznde Andan hsl oldu, Gruh-i Naci Hak verdi bir evlad dnya yemii Verince tatldr, alnca ac. (ztelli, age, S. 172)

Kul Himmet, yukardaki dizelerde, her varln Hakktan geldiini belirterek, insan da var olmadan nce, Hakkn znde, potansiyel olarak bulunmaktayd demektedir. Ana kaynak, gerek cevher (enerji) Hakktr. Hakk, aa kmadan nce Tanryd. Tanr, grnmeyen, ancak duyumsanan, varl hissedilendir. Balangta,

Arn, yani gn en st katnda bulunan cevher, yani vara edici g veya Tanr, evreni annda var etti. Evren, grnr evrene kmadan nce de Gruh-i Naci orada mevcuttu. Evren, aa ktnda, yani kart maddeden, maddeye dntnde, znde potansiyel olarak bulunan Gruh-i Naci (burada insan anlamndadr) koullar olutuunda, yani evrimsel srecin bir aamasnda, insan olarak ortaya kt. Gruh-u Naci, szck olarak: Gruh=Topluluklar, Naci=Kurtulmu anlamlarna gelmektedir. Bu durumda Gruh-u Naci, Kurtulmu Topluluklar anlamndadr. Ama buradaki anlam, tm varlklar iinde seilmi ve akl varl olarak ortaya km insan anlamndadr. Ozan, bir insann domasn, dnyaya gelmesini tatl bir olay; lmesini, dnyadan sonsuzca yok olmasn, yani lm ise ac olay olarak deerlendirmitir. Kul Himmet de dier yedi ulu ozan gibi, gerek didaktik ve gerekse lirik iirler retmitir. nand deerleri yaam boyunca savunmu ve Alevi-Bektai retisini yaymaya almtr. iirlerinde sorgulayc, aratrc, eitici ve retici bir yntem uygulamtr. Kendisinden nce yaam olan ozanlardan etkilenmitir. Kul Himmet, en ok Pir Sultan Abdaldan etkilenmitir. Ozan, yaad dnemin toplumsal olaylar karsnda da duyarl olmutur. Kul Himmetin birok iiri, gerek Cemlerde, gerek semahlarda, trk formunda farkl sanatlar, ozanlar ve zakirler tarafndan okunmutur. Kul Himmet, rettii eserlerle lmszlemi ve gnmzde de canl bir ekilde yaamaktadr. Onun kltrel can, baka canlarda yaam bulmakta ve bilinlerde, belleklerde, imgelerde yaatlmaktadr. RLERNDEN SEMELER -1- EYVALLAHTIR Bizi bu sevdaya salan Kend cenab Allahtr Bu sevdaya meyil veren i gc eyvallahtr Bir szm vardr tutana Er odur Haktan utana Kul olmuuz Pir Sultana Eii de kbleghtr KUL HMMETim okuryazar u cihan eler gezer Haktan bize oldu nazar Bu bir srr- srrullahtr (Mehmet imek . a.g.e. (sayfa, 162) -2- AL AIRIR Yolcu oldum yola dtm Yollarm Ali arr Blbl oldum gle dtm Gllerim Ali arr

Bir zaman turapta yattm Trl ieklerden bittim Ar ile ok bal yaptm Ballarm Ali arr Bulut oldum ge adm Yamur oldum yere yadm Cokun cokun ben kaynadm Sellerim Ali arr KUL HMMETim aka dt Ak deryas boydan at Virdimiz Aliye dt Dillerim Ali arr (Mehmet imek; a.g.e. Sayfa; 165) )

-8- NEFES

Her bir sze sakn dilin uzatma Doru syleyene dilde nemiz var. Aybn grp elin gybetin etme Kendimiz grelim ilde nemiz var. Ndana sz atp dile getirme Cahile uyup da kendin yitirme Her aa dibine varp oturma Meyvesi olmayan dalda nemiz var. htilaf oald okur kitaptan Her baa girilmez oldu gazelden Ayrma gnln sen de sohbetten Halk iinde kyl - kalde nemiz var. Herkese ka atp fena syleme Hellden gayrya himmet eyleme Her gle gl diye minnet eyleme Dikende alan glde nemiz var. Olur, olmaz yerde ok sr verilmez Cmle bir sfattr kmil bilinmez Her akan sulardan abdest alnmaz Yuvarlanp akan selde nemiz var. Sakn bir kimsenin metan satma Blbl gibi bezm - i glende tme Her grdn bala parman batma Lezzeti kmayan balda nemiz var.

KUL HMMET im der ki bu sr Alinin Pirim Hnkr Hac Bekta Veli'nin Kurbanym erknnn yolunun Krmzlar giydik alda nemiz var [Ahmet zdemir'in Halk iirinden Semeler adl kitabndan alnmtr. (Bordo Siyah. Yay. st. 2006- Sayfa: 123, 473)] -10- MENZL ALMADI Aklm fikrim yar eyledim ben bana t verdim, deli gnl almad Bir kilecii var alm eline Dnyay iine koydum dolmad Almas farz imi snnettir selam Hak nurdan yaratt yaz dedi kalem Bir eek yaratt ol Rabbl lem An koklayan mahrum kalmad Var bir pire eri serseri gezme Gzet gzn nn yolundan azma Deme bir dkkna ykn zme Bunda ok bezirgn ii kalmad Genlik yaza benzer, kocalk gze Yreim baldr, dertlerim taze Boynun e de himmet eyle staze eytan benlik ile menzil almad KUL HMMETin deste gl elinde Daima zikr eder Hakk dilinde Bir gzel semitim, Hakkn yolunda Hayali gnlmde zail olmad (Atilla ZKIRIMLI; Trk Edebiyat Tarihi; (Ansiklopedik) 2.Cilt. nklp Yay. 2004; lgili Madde; sayfa; 833) -11- HSEYN Hseyinimi verdiler hocaya Okuya akaya kt heceye Bin bir kelle kestiler bir geceye Kellesi tabakta yatan Hseyin Hseyinim gelirdi hep hak ile Mnafklar kurdu ykt ok ile Sana nice varaym bu yk ile Ykn meydana zen Hseyin Hseyinin Kerbelda arda Uzatm boynunu gelir rdei Mnafk bana dikti barda Yalmana yalmana gelen Hseyin Hseyinin Kerbelda odas

Dal boynuna nazar etmi dedesi Yemenden gelirdi onun gdas Gdas Yemenden gelen Hseyin KUL HMMETim eder bendimde bal Mnafk elinden cierim dal Dedesi Muhammet, Alinin olu Atasndan imdat uman Hseyin (Esat KORKMAZ; Anadolu Alevilii; Berfin Yay. 1. Bas. 2000. Sayfa; 453-454) BLM (GENEL) SZLK Amak; Akmak. Devinmek. Ahval ; inde bulunulan durum. Ala ;yi. Ann ; Onun anlamnda bir sz. Ar ; 1-) Tanrnn bulunduu en yksek gk kat. 2-) Tanrnn gc, kudreti. Ayan ; Ak, belli. Azam ; Pek byk, ulu. Bab ; 1-) Kap 2-) i, husus, konu, madde. 2-) Geit, boaz. Bal ; Balm Sultann ksaltlm ismi: Bedestan ; Deerli eyalarn alnp satld yer. Bergzar ; 1-)Kk hediye. 2-) Geri verilmek zere alnan hediye. Bezirgan ;_ 1-) Tccar. 2-) Ar kra dkn kimse. Doyumsuz. Biat ; Birisinin egemenliine girmeyi kabullenme, buyrua uyma. Billah ; Allahn adna yemin etmek. arh- Felek; 1-) Dnen gk cisimleri 2-) Kader, baht. Damen ; 1-) Elbise 2-) Da etei 3-) Sevgilinin etei. Dokuz arh ; 1-) Dokuz gk cismi. 2-) Dokuz gk. Drt Kap; Alevilik-Bektailikte insan olgunlamaya tayan drt aama. 1) eriat 2-) Tarikat, 3-) Marifet 4-) Hakikat. Dldl ; Hz. Alinin kr at. Engr ; zm, Engr suyu ; zmden yaplan arap. Eref ; En onurlu, en erefli. Eydr ; yidir. Eyvallah ; Allahn adna yemin etmek. Eyyam ; 1-) Gnler 2-) Birisine yaranmak iin frsat kollayan kimse. Fer ; 1-) Yayma, deme. 2-) Zemin, yeryz. 3-) Yere serilen hal, kilimvs. Farz ; 1-) Tanr buyruklarn yerine getirme. 2-) badetin zorunlu olanlar. Firkat ; Sevgiliden, dostlarndan, sladan ayrlma. Gevher ; 1-) Cevher 2-) z, esas. Gybet ; Dedikodu. Gher ; Maddenin z, cevher. Gman; Kayg, endie, phe. Gruh ; Deersiz, holanlmayan topluluk.

Hamail ; 1-) Muska 2-) Omuzdan bele doru apraz inen ba. Har ; Scaklk. Has ; 1-) Saf, katksz 2-) Bir eye zg. Hatem ; Yzk. Hazer ; Saknma, ekinme. Hikmet ; 1-) Bilgelik, bilim, bilgi. 2-) Gizli gerek. Hilaf ; Kart, zt. Hda ; 1-) tanr 2-) Sahip, efendi. Huri ; slama gre Cennette yaadna inanlan gzel kadn. briim ; Kalnca bkm ipekten yaplm iplik. de (Ede) ; Gerekletire anlamndan bir sz. htilaf ; Anlamazlk. hsan ; 1-) Balama 2-) yilik, ltuf. mdi ; O halde, buna gre anlamnda ki sz. ns ; nsan. ntizar ; 1-)Bir eyin gelimesini beklemek; 2-) lenme, beddua. Kamber ; Hz. Alinin hizmetisi veya klesinin ismi. Kamer ; Ay Kmil ; 1-) Btn, eksiksiz. 2-) Oldun. 3-) Geni bilgili. Kn ; 1-) Maden oca 2-) Bir eyin kayna. Kande ; eker, eker kamnn donmu suyu. Kblegah ; Kblenin yn. Ky-l kal ; Dedikodu. Kile ; Tahl lei. Koklauben ; Koklamak. Kulhvallah Ahad; Tanrnn varl, birlii, teklii ve sonsuzluunu bildiren sz. Lal gevher ; Deerli ta. Marip; Bat Mah ; 1-) Gkteki Ay 2-) Gen ve gzel kimse. Mahrum ; Bir eyden yoksun kalmak, bir eyde eksiklik duymak. Mana ; 1-) Anlam 2-) , z, ruh. Mark; Dou Melamet ; Ayplama, knama, azarlama. Menzil ; Ulalmak istenen hedef. Meta ; Mal. Methi ; vg Mira ; Hz. Muhammedin ge; Allah, katna kmas. Muhabbet; Muhabbet. ; Bir araya gelip sevgiyle sohbet etmek. Karlkl konumak. Muhtar ; zerk, istedii gibi davranan. Mnafk ; Ara bozucu, ikilik yaratc. Mmin ; 1-) nanl. slam dinine inanan. 2-) Allahn adlarndan biridir. Mrit ; Birisine balanma, yol retisini renmeye alma. Mrsel ; Yollanm, gnderilmi. Mrit ; Uyaran, nder, yol gsteren. Nadan ; Bilgisiz, cahil. Nazar ; 1-) Bir olay belli bir biimde ele alma. 2-) Bakma, bak. Oniki bur ; Gk yznde ki on iki takm yldz. Pak ; Temiz. Perar ; Pergel. Peri ; Dsel dii varlk. Rabbl-alem ; Alemlerin (evrenin) sahibi. Seb-l mesani ; Tekrarlanan yedi. Selamet ; 1-) Esen olma durumu, 2-) Gvenlikte olma. Selvat ; Hz. Muhammet'e ve onun soyundan gelenlere sayg bildirmek iin okunan dua Srrullah ; 1-) Gizlilik. 2-) Tanrsal gizlilik. Snnet ; Hz. Muhammedin sz ve davranlar. Suphanallah ; Allah eksiksizdir. ah- Merdan ;1-) Hz. Alinin isimlerinden biri. 2-) Yiit, mert kii. ar ; ehir. ems ; Gne.

Seyyit ; 1-) Hz. Hseyinin soyundan gelen kimse. 2-) Bir topluluun ileri geleni. Tellal ; Yksek sesle bildirme. Teravih ; Yats ile vitir namaz arasnda klnan namaz. Terceman; (Tercman); Dilden dile aktarlan sz. Anlalmayan anlalr klan sz. Trap ; Toprak, sevgilinin ayanda toprak olmak. lker ; Boa takmyldznda bulunan yldz kmesi. mmet ; Bir Peygambere inanan insanlarn tm. staze ; stad. stn bilgiye sahip kimse. Vird ; 1-) renci 2-) Mrit. Vitir ; 1-) Tek, yalnz olan 2-) Yats namaz sonras klnan namaz. Yad ; 1-) Yabanc, el 2-) Hasm, dman. Yd ; Anmsama, anma. Zail ; Ortadan kalkan, yok olan. Zr ; 1-) Alayan 2-) Zayf, bitkin. Zikir ; Anma, szn etme. Zlfr ; Yeil dm, smbll. BLM KAYNAKA Ana Britanicca; lgili Madde. ATALAY, Besim; Bektailik Ve Edebiyat, Ant. Yay.2.bask. 1991 INAR, Erdoan; Aleviliin Gizli Tarihi; iviyazlar Yay. 5. bask 2006 EYUBOLU, smet Zeki; Alevi-Bektai Edebiyat; Der Yay.1991 LHAN, Hseyin; Alevilik nan ve Kltr; Bar Mat.2005 www.iskenderiye.com KAYA, Doan; http://turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/24.php. KORKMAZ, Esat; Anadolu Alevilii; Berfin Yay. 1. Bas. 2000 ZDEMR, Ahmet; iirinden Semeler, Bordo Siyah. Yay. st. 2006 ZKIRIMLI, Atilla; Trk Edebiyat Tarihi. 2. Cilt. ZTELL, Cahit; Pir Sultann Dostlar, zgr Yay. 1984 MEK, Mehmet; Dede Korkut ve Ahmet Yeseviden Gnmze Uzanan nl Alevi Ozanlar; Can Yay.1. Bs. 1995 TURAN, Metin; Ozanlk Gelenekleri ve Trk Saz iiri; Metin Turan; 3.Bask; rn Yay..1997 YAMAN, MEHMET; eviren; Buyruk; Mannhem AKM Dedeler Kurulu; 2000