บทท 2

กระบวนการพยาบาลในการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช

โดย อาจารยนตยา ศรจ านง

วตถประสงคการเรยนร : หลงจากบทเรยนน นกศกษาจะสามารถ

1. บอกความหมายและแนวคดของกระบวนการพยาบาลได 2. อธบายปจจยทเกยวของกบกระบวนการพยาบาลได 3. ใชกระบวนการพยาบาลในการพยาบาลผ ทมปญญาสขภาพจตและจตเวชได

3.1 การสมภาษณทางจตเวช การซกประวตทางจตเวช การตรวจสภาพจต และการสรปความเปนมาของปญหาจตใจได 3.2 การวางแผนการพยาบาลผ ทมปญหาทางการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช การประเมน การวนจฉยทางการพยาบาล การวางแผนการพยาบาล การปฏบตการพยาบาล และการประเมนผลได

บทท 2

กระบวนการพยาบาลในการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช

โดย อาจารยนตยา ศรจ านง

กระบวนการพยาบาลเปนเครองมออยางหนงของพยาบาลทชวยใหการปฎบตการพยาบาลมประสทธภาพ ผใชบรการไดรบประโยชนสงสด โดยกระบวนการพยาบาลจะเปนกระบวนการแกปญหาของผใชบรการอยางมระบบ ตามหลกของการแกปญหาทางวทยาศาสตร ซงประกอบดวยการประเมน การวนจฉยทางการพยาบาล การวางแผนการพยาบาล การปฏบตการพยาบาล และการประเมนผล 2.1 แนวคดและหลกการของกระบวนการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช 2.2 การน ากระบวนการพยาบาลไปใชในการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช

การทพยาบาลน ากระบวนการพยาบาลไปใชในผใชบรการแตละรายนน อาจมความแตกตางกนบาง ทงนขนอยกบลกษณะเฉพาะของแตละบคคลในอดต ทเกยวกบสภาวะทางจต ความแตกตางกนในเรองของพฒนาการ และปจจยทางดานรางกายซงปจจยตางๆ เหลานเปนสงทพยาบาลควรใหความส าคญ และสามารถน าไปใชในการใหความชวยเหลอบคคลตงแตขนตอนของการประเมน การวนจฉยทางการพยาบาล การวางแผนการพยาบาล การปฏบตการพยาบาล และการประเมนผลได ดงภาพ

การประเมน

การวางแผนการพยาบาล

การปฏบตการพยาบาล

การประเมนผล

การวนจฉยพยาบาล

แผนภาพแสดงวงจรของกระบวนการพยาบาลกบปจจยตางๆ ทเกยวของ (Katherine andPatnca,1995)

ปจจยตางๆ ทเกยวของกบกระบวนการพยาบาล ขอมลพนฐาน สภาวะทางจต (Mental status)

- ความคดความเขาใจ (Cognitive) - การรบร (Perceptual) - อารมณ (Affective) - พฤตกรรม (Behavioral)

ดานจตสงคม (Psychosocial) - สงกระตนความเครยด (Stressors) - ทกษะการเผชญปญหา (Coping skills) - สมพนธภาพ (Relationships) - วฒนธรรม (Cultural) - การงานอาชพ (Occupational)

- คานยม ความเชอ จตวญญาณ (Value – belief – spiritual) - เพศสมพนธ (Sexual)

พฒนาการ (Developmental) ดานรางกาย (Physilogic) การวนจฉยทางการพยาบาลจตเวช การวนจฉยทางการพยาบาลจตเวช มขนตอนตอไปน 1. การสมภาษณทางจตเวช (Psychiatric interview)

การซกประวตทางจตเวช (Psychiatric history-taking) การตรวจสภาพจต (Mental status examination)

สรปความเปนมาของปญหาทางจตใจ (Psychodynamic formulation) การสมภาษณทางจตเวช (Psychiatric interview)

การสมภาษณทางจตเวช คอวธการในการคนหาขอมลเกยวกบผ ปวย เพอน ามาวเคราะหสาเหตหรอปญหาทางจตเวชเปนสวนหนงของกระบวนการแกปญหาแบบวทยาศาสตร การสมภาษณตองใชศลปะและความสามารถสวนบคคล มความรในเรองพฤตกรรมศาสตรทงปกต และผดปกตอยางลกซง ความรเรองแรงผลกดนทางจตใจ (Psychodynamic principle) ซงจะท าใหผสมภาษณเขาใจทงดานปกตและผดปกต และวธการปรบตว เพอประเมนวาจตพยาธสภาพของผ ปวยเปนผลจากสาเหตทเกยวของกบปจจยทางดานชวภาพ สงคม สงแวดลอม และ/หรอปจจยดานจตใจ ขอควรปฏบตในการสมภาษณทางจตเวช - แนะน าตนเองใหผ ปวยรจกและบอกจดมงหมายในการสมภาษณเพอวนจฉยและวางแผนการพยาบาล - แสดงทาทเปนมตร แสดงความเหนใจ จรงใจและตงใจฟงอยางสนใจ สงเกตอารมณ ความรสกนกคดและพฤตกรรมของผ ปวยตลอดเวลา ไมควรใชค าถามตรงๆ ใชค าพดทกระตนใหผ ปวยเลาเรองบรรยายเหตการณในชวตของเขาไมควรรบรอน เมอถามแลวควรรอใหผ ปวยคดและตอบ และไมควรถามหลายค าถามตดตอกน - ระหวางการสมภาษณ ไมควรแปลความหมาย (Interprete) ปญหาหรอพฤตกรรมของผ ปวย เพราะยงไมเขาใจอยางสมบรณและอาจผดพลาดได อกทงผ ปวยกยงไมพรอมทจะรบฟง 2. การซกประวตทางจตเวช (Psychiatric history - taking)

ขอมลเกยวกบผปวย (Identification of the paient ) เมอเรมสมภาษณพยาบาลควรทราบขอมลเกยวกบผ ปวยกอนคอ ชอ นามสกล อายเชอชาต สญชาต ศาสนา สถานภาพ สมรส จ านวนบตร การศกษา อาชพ (อาชพในอดตหากปจจบนไมมงานท า) ภมล าเนา ทอยปจจบน การด ารงชวต การเคยอยโรงพยาบาล จ านวนครงทเคยอยโรงพยาบาล ชอโรงพยาบาลทเคยอย ลกษณะความเปนอยในปจจบนเชน อยกบใครบางทบาน เหตผลในการมาโรงพยาบาล (Referal reason) ผ ปวยอาจตดสนใจมาดวยตนเองหรอไดรบค าแนะน าจากผ อน หรอผ ปวยทราบเหตผลในการทผ อนน า ผ ปวยมาโรงพยาบาลหรอไม ความรสกของผ ปวยตอการมาโรงพยาบาลวาเขาพอใจหรอไมและเพราะเหตใด พยาบาลควรเหนใจและยอมรบความรสกของผ ปวย ควรอธบายเพมเตมใหเขาใจในปญหาของเขา ซงพยาบาลยนดทจะชวยเหลอและปลอบใจหากเขารสกไมสบายใจ 2.3 การชแจงเกยวกบการสมภาษณ (Information regarding the interview) กอนด าเนนการซกประวต ควรแนะน าตนเองและใหขอมล เกยวกบการถามประวต การตรวจสภาพจต การตรวจรางกายและแผนการบ าบดรกษาทางการพยาบาลใหผ ปวยทราบ จะท าใหความกงวล และความลงเลสงสยของผ ปวยลดลง การใหขอมลเปนการบอกความจรง ซงแสดงถงความจรงใจของพยาบาลจะท าใหผ ปวยยอมรบนบถอ และเปดเผยความจรงกบพยาบาล และควรพจารณาในผ ปวยบางรายทยงไมจ าเปนตองบอก เชน ผ ปวยทก าลงคลมคลง อาละวาดและผ ปวยกาวราว ควบคมตนเองไมได เขาไมสามารถเขาใจค าอธบายไดและอาจมอาการรนแรงมากขนควรบอกเมอผ ปวยมอาการสงบ ภายหลงไดรบการบ าบดรกษาไปสกระยะหนง ลกษณะทวไปของผปวย (Personal description) ควรสงเกตและบนทกลกษณะทาทางทวไป และพฤตกรรมของผ ปวยทแสดงออกระหวางการสมภาษณ โดยใชถอยค าบรรยายลกษณะทเดนชด ไมใชค าศพททางวชาการ เรมตงแตแรกทท าการสมภาษณจนถงสนสดการสมภาษณ และการเปลยนแปลงในทาทและอารมณของผ ปวยระหวางการตอบค าถาม ทงนเพอทจะไดรบทราบลกษณะส าคญของผ ปวยแตละราย โดยทวไปการบนทกลกษณะทวไปของผ ปวยมความยาวหนงยอหนากเพยงพอ ยกเวนในรายทไมพดหรอไมใหความรวมมอในการสมภาษณ อาการส าคญ (Chief complaint) อาการหรอปญหาส าคญทท าใหผ ปวยมาโรงพยาบาล ควรใชค าถามกวางๆ เชน “คณไมสบายดวยอาการอะไร” หรอ “อะไรท าใหคณตดสนใจมาโรงพยาบาล” ควร

หลกเลยงการใชค าถาม “ท าไม” เพราะจะไดค าตอบทเปนเพยงเหตผลทผ ปวยคดในขณะทตอบเทานน เรมแรกควรใหผ ปวยเลาเรองตามความสมครใจโดยไมขดจงหวะ ผ ปวย จดมงหมายเพอจะไดทราบและเขาใจอาการส าคญและประวตของปญหาปจจบนในชวงเวลาตงแตเรมมอาการและสงเราหรอกระตนใหเกดอาการ เหตการณตางๆ ทอาจท าใหเกดปญหา วธการแกปญหาและผลทไดรบอาการและสงเราหรอกระตนใหเกดอารมณ เหตการณตางๆ ทอาจท าใหเกดปญหา วธการแกปญหาและผลทไดรบ ประวตการเจบปวยปจจบน (History of present illness)

สมภาษณ และบนทกประวตการเจบปวยในปจจบน โดยเรยงล าดบตงแตเกดอาการครงแรกจนถงวนทผ ปวยมาโรงพยาบาลในครงน พยาบาลซกถามเกยวกบการเปลยนแปลงบคลกภาพของผ ปวย ความรตวของผ ปวยตอการเปลยนแปลงของตนเองและความสมพนธกบผ อน ผ ปวยเคยมปญหาเชนเดยวกนนมากอนหรอไม หรอมปญหาอนทแตกตางกนและผ ปวยแกไขอยางไร ปจจยตางๆทท าใหอาการของผ ปวยดขนหรอลดลง และความเขาใจของ ผ ปวยเกยวกบเหตผลทท าใหเปนเชนนน ควรถามเรองความเจบปวยทางกาย โดยเฉพาะอาการทางกายทม ความสมพนธกบปญหาดานจตใจ ซงผ ปวยสวนมากไมสามารถสงเกตได

ควรสมภาษณขอมลตางๆ ดวยความเหนอกเหนใจผ ปวย แสดงความสนใจขณะรบฟงเรองราวทผ ปวยเลาไมวจารณหรอต าหนผ ปวย ไมตดสนความถกตอง และไมแปลความหมายของพฤตกรรมของผ ปวยในขณะซกประวต การบนทกประวตผ ปวยควรบนทกตามค าพดของผ ปวยและพฤตกรรมทผ ปวยแสดงออกมใชบนทกความเหนของพยาบาลหรอใชศพททางการแพทยในรายทผ ปวยใชค านนๆ ควรบนทกไวโดยใสเครองหมายค าพด หรอถามความหมายของค านนจากผ ปวย เชน บนทกวา “ผ ปวยกงวล คดมากและไมชอบท างาน” มใช “ผ ปวย anxiety คดมาก และขนเกยจท างาน” หรอ ผ ปวยใหความหมายวา “ตนเองกงวลมาก และคดสบสน” มใช “ผ ปวย เลาวาตนเอง Paranoid” สรปขอมลทส าคญในประวตการเจบปวยปจจบน ไดแก

- อาการเรมแรก (onset) ไดแก อาการแรกทผ ปวยม และสถานการณในขณะนน ล าดบการเกดของอาการอนๆ และเปลยนแปลงพฤตกรรมของผ ปวย

- สงกระตนใหเกดอาการ (precipitating factor) ไดแก เหตการณวกฤตในชวตของผ ปวยทกระตนใหผ ปวยมปญหาในการปรบตวและท าใหเกดอาการ

- ผลกระทบจากการเจบปวย (impact of the patient’s illness) อาการและพฤตกรรมทผดปกตของผ ปวยมผลกระทบตอผ ปวยและครอบครวอยางไร ควรไดขอมลเกยวกบการเสยสมรรถภาพของผ ปวยในดานตางๆ รวมทงวธแกไขปญหาของผ ปวยและสมาชกในครอบครว ผลกระทบเหลาน ท าใหเกดอาการสญเสยเพมเตมแกผ ปวย (secondary loss) หรอไม เชน สงทผ ปวยไดรบการจากเจบปวย แลวท าใหไดรบการยกเวนการรบผดชอบงาน ไดรบการเอาใจใสและสนใจเพมขน

- การรกษาทผานมา (Previous treatment) การรกษาผ ปวยไดรบกอนมาโรงพยาบาล และผลการรกษาความเขาใจและปฏกรยาของผ ปวยตอการรกษาแตละครง

ประวตการเจบปวยในอดต (History of past illness) ประวตการเจบปวยในอดตทงหมดกอนการเจบปวยในปจจบนควรถามผ ปวยโดยตรงเพราะสวนมากผ ปวยจะเลาเฉพาะ ทส าคญเทานน ไดแกประวตการเจบปวยทางจตเวช หรอปญหาดานอารมณ จตใจทผ ปวยเคยมตงแตในวยเดกและวยผใหญการแกไขหรอการรกษา ผลการรกษา และความเขาใจของผ ปวยตอปญหานน ๆ การปรบปรงตนเอง

ประวตการเจบปวยทางกาย ความพการ การผาตด อบตเหต การรบการรกษาในโรงพยาบาล ทาทางและการปรบตวของผ ปวยระหวางการเจบปวย ควรสนใจเปนพเศษเกยวกบโรคทางสมองและระบบประสาท เชน ลมชก อบตเหตทท าใหมการบาดเจบบรเวณศรษะ โรคของตอมไรทอ และโรคอนๆ ซงมผลตออารมณและจตใจของผ ปวยได

ประวตสขภาพโดยทวไป เชน น าหนก สขนสยเกยวกบการรบประทานอาหาร การนอน การขบถาย การออกก าลงกาย และการดแลเอาใจใสสขภาพของตนเอง การซกถามเกยวกบระบบตางๆ ของรางกาย (review of systems) ซกถามเกยวกบโรคระบบตางๆ ของรางกายตงแตศรษะ ตา ห คอ จมก ระบบทางเดนปสสาวะ ระบบอวยวะสบพนธ ระบบสมองและประสาท ระบบกลามเนอโครงกระดก ระบบตอมไรทอ ประวตครอบครว (Family history) ประวตครอบครวของผ ปวยเปนขอมลทส าคญทท าใหมความเขาใจลกษณะความเปนอยของผ ปวยกบบคคลใกลชด ควรบนทกล าดบบคคลในครอบครวทผ ปวยกลาวถงกอนหลง ตลอดจนทาทและอารมณขณะทผ ปวยเลาถงบคลนนๆดวยประวตครอบครวของผ ปวยจะแสดงขอมลทางชวภาพ (biological data) ประกอบดวยอาย อาชพ จ านวนสมาชกในครอบครว ฐานะทางสงคม ศาสนาขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรม รวมทงภมหลงดานเชอชาต

และอนๆ จดประสงคในการซกประวตครอบครวกเพอไดมาซงภาพพจนของสมาชกในครอบครว ความเปนอยและพฤตกรรมของแตละคน ความสมพนธกบผ ปวยทงในดานสนบสนนและบนทอนสมรรถภาพในการปรบตวของผ ปวย ขอมลเกยวกบประวตโรคทางจตเวชในครอบครวกเปนสงส าคญ และแสดงสรปขอมลทางสขภาพทส าคญลงในแผนภม (Family tree ) เชน สมพนธภาพระหวางผ ปวยและบคคลอนในครอบครว ประวตจตเวชของผ ปวยและครอบครวทางดานพนธกรรม ประวตสวนตว (Personal history) รายละเอยดของประวตสวนตวประกอบดวยพฒนาการตงแตวยเดก วยรนจนถงการปรบตวดานตางๆในวยผใหญดงหวขอตอไปน ประวตกอนคลอด เรมตงแตมารดาตงครรภจนถงคลอด สขภาพกายและจตของมารดาของขณะตงครรภ ทาทของบดาและครอบครวตอการมบตร การวางแผนการมบตร การแพทองและการเจบปวยของมารดา ซงอาจมผลตอเดกและสภาวะจตใจของสมาชกในครอบครว สภาพภายในครอบครวและฐานะทางเศรษฐกจทงกอนและขณะมารดาตงครรภ การฝากครรภ ความตองการเพศของบตรของบดามารดา ความคาดหวงในตวบตร บทบาทของบดาขณะมารดาตงครรภและการคลอด การคลอดปกตหรอตองผาตด โรคแทรกซอนขณะคลอด ลกษณะเดก แรกคลอดมความผดปกตหรอความพการหรอไม เหลานลวนมอทธพลตอการเลยงดอบรมเดก วยทารกและวยเดกเลก ควรไดรบขอมลในวยทารกในเรองความสมพนธระหวางทารกกบมารดาตงแตแรกเกด การใหนมและอาหารเสรม ปญหาในการกนอาหารและการนอน อายและการเจรญเตบโตอาการบางอยางทควรถามคอ การโยกตวโขกศรษะ รองกรด ดดนว อารมณรนแรง ปสสาวะรด กดเลบ พฒนาการทชาในเรองการนงและเดน การใชมอ การพด และการปรบตวกบผ อน ความสมพนธกบพนอง การอจฉาระหวางพนอง การเลนและความสามารถทจะเลนคนเดยวและเลนกบเดกอน สงทชอบท า และบคคลทผ ปวยรกพรอมทงความรสกและเหตผลทท าใหผ ปวยชอบบคคลนน วยเดกโต ไดแก วยเรยนซงเปนวยของพฒนาการดานเชาวปญญา และการปรบตวในสงคม ควรถามชวตเกยวกบการไปโรงเรยนในชนประถม และมธยมตน ความรสกตอโรงเรยน การเรยน คร เพอน ผลการเรยน การแกปญหาเรองการเรยนและการคบเพอน งานอดเรก กฬา ความถนดและความสามารถพเศษ ความดอย การใชเวลาในแตละวน ผลการเรยน วชาทชอบและไมชอบ การสอบตกซ าชนและสาเหต ตลอดจนความรสกของผ ปวยในเรองนในวยเรยนควรไดประวตการอบรมสงสอน

ของทางบานและโรงเรยน และวธการลงโทษเมอท าผด ปฏกรยาของผ ปวยตอการอบรม การเชอฟงและความมระเบยบวนย นสย เปนคนสอนงายหรอดอ เปนผตามหรอผน า การด าเนนชวตในครอบครว ความสมพนธระหวางบดามารดา และระหวางเดกกบบคคลอนๆ การชวยงานบาน การชวยตนเอง การรบผดชอบและการชวยเหลอผ อน การพฒนาดานคณธรรม การรจกผดชอบชวด การแยกกนหรอการหยาของบดามารดา และการแตงงานใหม การยายทอยและโรงเรยน ทส าคญกคอผลกระทบตอผ ปวยทเกดจากเหตการณตางๆ เหลานน

อาการผดปกตทางจตใจทควรถามในวยนเชนเดยวกบวยเดกเลกและเพมเตมเรองอาการอนๆ อก คอ การนอนละเมอ อาการหนากระตกหรอตาขยบ เลนอวยวะเพศตนเอง พฤตกรรมเปนเดกกวาอาย ความวตกกงวล หรออารมณซมเศราหงอยเหงา พฤตกรรมกาวราว การตดมารดา หนโรงเรยน เปนตน

วยรน ควรสมภาษณเกยวกบความสมพนธกบเพอนเพศเดยวกนและเพอนตางเพศ ความรสกเกยวกบตนเอง การเปนทยอมรบของเพอน ความวนวายใจทพบไดบอยในวยรน การขดแยงกบบดามารดา คร และผใหญอน ความตองการเปนตวเอง ปญหาตางๆ เชน การหนโรงเรยน การหนออกจากบาน สบบหร ดมสรา ทดลองยาเสพตด ปญหาเกยวกบการรบประทานอาหารและน าหนกตว การเปลยนแปลงรปราง หนาตา และความรสกตอการ เปลยนแปลงนน ปญหาทางเพศ ประวตพฒนาการทางดานรางกาย จตใจ และการปรบตวในสงคม ความสนใจและอดมการณของผ ปวยขณะเปนวยรน กจกรรมตางๆ เชน กฬา กจกรรมทโรงเรยน งานอดเรก ความสนใจในศาสนา การบ าเพญประโยชนเพอสวนรวม การคบเพอน ความคดเหนของเขาทเหมอน และตางไปจากคานยมของบคคลในครอบครว ผลการเรยน และความคาดหวงเกยวกบอนาคตของตนเอง

วยผใหญ สมภาษณลกษณะบคลกภาพและการปรบตวตอสถานการณตางๆในชวตของผ ปวยเพอจะทราบวาผ ปวยมความสามารถและมความบกพรองในเรองใด เหตการณของชวตตอนใดทมผลตอจตใจของผ ปวย กลไกทางจตทใช วธแกปญหาและการเผชญอปสรรคของชวต ทงนเพอประเมนวฒภาวะความเปนผ ใหญของผ ปวย สงทควรสมภาษณ ไดแก ค าถามประเมนดานสงคม : ตวอยาง การศกษาและการท างาน “ระดบการศกษาขนสงสดระดบใด” “ทกษะหรอความรพเศษซงจะเปนประโยชนในการท างานและการด ารงชวตในสงคม” “มแผนการในอนาคตอยางไร” “ชนดของงานทผ ปวยท า/เคยท า” “ท ามาแลวกแหง

แตละแหงนานเทาใด” “ต าแหนงงานและความรบผดชอบในรอบ 5 ป ทผานมาเปนอยางไรบาง “เขากบเพอนรวมงานไดหรอไม มความพงพอใจในการท างานของตนมากนอยเพยงใด”

1. สมพนธภาพทางสงคม “มเพอนสนทบางไหม” “สามารถแลกเปลยนความคดเหนกบเพอนๆ ไดไหม” “คณอยกบเพอนสนทคณท าอะไรบาง” “คณสามารถพงพาอาศยเพอนๆ ของคณไดหรอไม” “คณใชเวลาวางท าอะไรบาง” “คณเขารวมกจกรรมอะไรในชมชนบาง” “เมอคณเขาสงคมไปงานเลยงคณรสกอยางไร” “มใครบางในชมชนทคณสามารถไปปรกษาเมอคณมปญหาเกดขน” แบบของการสรางสมพนธภาพ

“ใครเปนบคคลส าคญในชวตของคณ” “เมอคณไมสบายใจคณไปหา/ ปรกษาใคร” “มความขดแยงระหวางสงทผ ปวยพดและสงทผ ปวยท าหรอไม” “ลกษณะของสมพนธภาพระหวางบคคลอนเปนอยางไร” (เทาเทยมกน / ตองเปนใหญตลอดเวลา/ เฉอยชา / แสวงหาผลประโยชนจากอกฝายหนง / ยอมใหคนอนแสวงหาผลประโยชนจากตน” แบบของการด ารงชวต “บานคณอยทไหน” “ลกษณะของบานเปนอยางไร” “บานคณมคนอยอาศยกคน” “คณชวยเลาใหฟงวาวนหนงๆ คณท าอะไรบาง” “ตอนทคณอยบานเวลาใดทคณรสกสบายใจมากทสด” “เมอมเวลาวางคณจะท าอะไรบาง” “ถาคณสามารถเปลยนแปลงบางสงบางอยางเกยวกบบานของคณ คณจะท าอะไรกอน” “เปนผ กาวราวหรอ ตกเปนเหยอของความกาวราวในขณะทมปฏสมพนธกบผ อน” “ระบปญหาทเกดขนในการสรางสมพนธภาพระหวางบคคลไดหรอไม” การประเมน (Assessment) การประเมนเปนขนตอนเปนตอนแรกทมการคนหาและพจารณาขอมลของผ ปวยซงไดมาจาก การสมภาษณผ ปวยและผ ทเกยวของการซกประวต การตรวจสภาพรางกายและสภาพจตผ ปวย การทดสอบเพอการวนจฉย และการทดสอบทางจตวทยา โดยการรวบรวมขอมลตองมความถกตองชดเจน ครอบคลมทงดานกายจตอารมณ สงคม สตปญญา และจตวญญาณของผ ปวย นอกจากนขอมลทไดควรตรวจตามสภาพความเปนจรงของผ ปวยในขณะนน และมขอมลเพยงพอทจะน ามาวนจฉยทางการพยาบาลได ดงนนการประเมนจงตองรวบรวมขอมลอยางตอเนองตลอดระยะเวลาทดแลผ ปวย เพอประเมนปญหาความตองการ หรอภาวะสขภาพทเปลยนแปลงไดอยางครบถวน โดยใชแบบประเมนทพฒนามาจากกรอบแนวคดทฤษฎการพยาบาล ซงในทนจะขอใชกรอบแนวคดแบบแผนดานสขภาพ

(Functional Health Pattern) ของกอรดอน (Gordon) จากความเชอทวาบคคลจะมภาวะสขภาพดหรอไมดขนอยกบความปกต (Function) หรอผดปกต (Dysfunction) ของแบบแผนดานสขภาพตามแบบแผนการประเมน 11 แบบแผน (สมด งอบสงเนน,2545) ดงน 1. แบบแผนการรบรและการดแลสขภาพ (Health perception-health management pattern) แบบแผนนเปนการประเมนเกยวกบการรบรสขภาพ การมชวตอยางปกตสข (well being) และพฤตกรรมการดแลสขภาพทกระท าเปนประจ า รวมทงการรบรภาวะสขภาพในขณะนน ซงผลกระทบตอการด าเนนชวตทงปจจบน และอนาคต นอกจากนยงรวมถงการปฏบตตวเพอปองกนปญหาทางกายและจต การปฏบตตามค าแนะน าของทมสขภาพ หรอการมาตรวจตามนด ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน การรบรและการดแลสขภาพบกพรองเนองจากมอาการหลงผด การรบรและการดแลสขภาพบกพรองเนองจากพงพาสารเสพตด 2. แบบแผนสตปญญาและการรบร (Cogninitive-perceptual pattern) แบบแผนนเปนการประเมนเกยวกบการรบรสทางประสาทสมผสทง 5 ไดแก การมองเหน การไดยน การรบรส การรบสมผส และการไดกลน การรบรตอสงเราและสงแวดลอม กระบวนการคด การรบรเกยวกบความเจบปวด และความสามารถทางสตปญญา ประเมนจากผลการเรยน การใชภาษา ความจ า การตดสนใจ ความสามารถในการปรบตว การใชเหตผล สมาธในการท ากจกรรมตางๆ ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน มแนวโนมท ารายตนเอง และผ อนเนองจากมอาการประสาทหลอน ไมสามารถท ากจกรรมประจ าวนไดดวยตนเองเนองจากมการรบรบคคล เวลา และสถานทเสยไป (Disorientation) 3. แบบแผนการรบรตนเองและอตมโนทศน (Self perception-self concept pattern) แบบแผนนเปนการประเมนเกยวกบอตมโนทศนและการรบรเกยวกบตนเอง ไดแก ทศนคตเกยวกบตนเอง การรบรความสามารถของตนเองในดานตางๆ ภาพลกษณคณคาแหงตน เอกลกษณของตนเอง เปาหมาย และความคาดหวงทมตอตนเอง : รวมถงการรบรความรสกของบคคลในสงคมทมตอตนเอง ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน มความรสกวาตนเองไมมคณคาและไมไดรบการยอมรบจากบคคลอนเนองจากตดสารเสพตด มแนวโนมท าลายตนเองเนองจากรสกวาตนเองไมมคณคา

4. แบบแผนบทบาทและสมพนธภาพ (Role-relationship pattern) แบบแผนนเปนการประเมนเกยวกบบาทหนาทและความรบผดชอบของผ ปวย การมสมพนธภาพกบคนในครอบครว สงคม สถานทท างาน และความพงพอใจในบทบาทและสมพนธภาพทเปนอย ขอมลทไดจากการประเมนแบบแผนน จะชวยในการวนจฉยรบรเกยวกบบทบาทและสมพนธภาพในครอบครวและสงคม เหนถงความขดแยงหรอการดแลชวยเหลอจากผ อน หรอสถาบนครอบครวและสงคมทมตอผ ปวย ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน ไมสามารถสรางสมพนธภาพกบผ อนไดอยางมประสทธภาพเนองจากมความคดหลงผด มสมพนธภาพกบผ อนบกพรอง เนองจากคดหมกมนเกยวกบตนเองมากเกนไป มสมพนธภาพกบผ อนบกพรอง เนองจากมพฤตกรรมกาวราว / รนแรง 5. แบบแผนการเผชญและความทนตอความเครยด (Coping-stress tolerance pattern) แบบแผนนเปนการประเมนเกยวกบความเครยดทใชอยเปนประจ า ซงผ ปวยแตละคนจะมแบบแผนในการเผชญความเครยดทแตกตางกน และมความสามารถในการทนตอความเครยดไดมากนอยตางกนดวย ขนอยกบปจจยหลายดาน กลไกทางจตทใช และแหลงสนบสนนของผ ปวยในการเผชญความเครยด ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน ขาดประสทธภาพในการเผชญปญหาเนองจากมความวตกกงวลระดบสง ไมสามารถปรบตวกบการท างานไดเนองจากมวธการเผชญความเครยดทไมสรางสรรค 6. แบบแผนสงทมคาและความเชอ (Value-belief pattern) แบบแผนนเปนการประเมนเกยวกบคานยม ความเชอ จดมงหมายในชวต สงยดเหนยวทางจตวญญาณทน าไปสทางเลอกหรอตดสนใจ รวมถงสงทยอมรบวาม ความส าคญตอชวตและสงทขดแยงกบความเชอ คานยม หรอความคาดหวงทเกยวของกบสขภาพ ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน มพฤตกรรมท าลายตนเองเนองจากขาดสงยดเหนยวทางจตใจและขาดจดมงหมายชวต มพฤตกรรมพงพาสารเสพตดเนองจากมความเชอวาสารเสพตดเปนวธการผอนคลายทด 7. แบบแผนโภชนาการและการเผาผลาญสารอาหาร (Nutritional-metabolic pattern) แบบแผนนการประเมนเกยวกบอาหาร และน าเพอตอบสนองตอความตองการในการเผาผลาญสารอาหารในรางกายโดยทวไป และเฉพาะสวนใดสวนหนงของรางกาย เชน ผวหนง ตอมน าเหลอง ปลายมอ ปลาย

เทา นอกจากนนยงรวมถงอปนสยการรบประทานอาหารและน า และปญหาทเกดจากการรบประทานอาหาร และการเผาผลาญอาหารในรางกาย

8. แบบแผนการขบถายของเสย (Elimination pattern) แบบแผนนประเมนเกยวกบการขบถายของเสยออกจาก รางกายทงในระบบทางเดนอาหาร ระบบทางเดนปสสาวะ หรอทางผวหนง รวมทงการรบรของบคคลตอลกษณะการขบถายของเสยทปกต การใชยาขบถาย แบบแผนการขบถายในเรองเวลา วถทาง ปรมาณ และคณภาพการใชเครองมอ หรออปกรณชวยในการขบถาย 9. แบบแผนกจกรรมและการออกก าลงกาย (Activity-exercise pattern) แบบแผนนประเมนเกยวกบการ ออกก าลงกาย การใชเวลาวางใหเปนประโยชน การพกผอนหยอนใจ กจวตรประจ าวน ไดแก การอาบน า แปรงฟน การซอของและการจายตลาด การดแลบานเรอน ฯลฯ การออกก าลงกายโดยครอบคลมถงชนด ปรมาณและคณภาพ (ระยะเวลาตองใชแรงมากหรอนอย) ปจจยหรออปสรรคทท าใหไมสามารถท ากจกรรมทชอบหรอจ าเปนตองท า เชน กลามเนอออนแรง เจบหนาอก หอบเหนอย เปนตะครว หรอพการ 10. แบบแผนการนอนหลบพกผอน (Sleeprest pattern) แบบแผนนประเมนเกยวกบการนอนหลบพกผอน และการผอนคลายความเครยด ปญหาของการพกผอนนอนหลบและการผอนคลายความเครยด รวมถงกจกรรมตางๆ ทชวยในการนอนหลบพกผอน ตวอยางขอวนจฉยทางการพยาบาลในแบบแผนน 1. นอนหลบไมเพยงพอ เนองจากมความวตกกงวลระดบสง

2. นอนหลบไมเพยงพอเนองจากมความเครยดสง และไมมวธการผอนคลายความเครยดในทางสรางสรรค 11. แบบแผนเพศและการเจรญพนธ (Sexuality-reproductive and reproduction pattern) แบบแผนนประเมนเกยวกบความพงพอใจในเพศสมพนธ การเจรญพนธ พฤตกรรมทเบยงเบนหรอเสยงทางเพศ รวมถงการวางแผนครอบครว การวางแผนการพยาบาล (Nursing Planning) ประกอบดวย 1. การเรยงล าดบความส าคญ (priorities) การใหความชวยเหลอไดอยางเหมาะสม 2. มการตงเปาหมาย (Setting goals) เปนเปาหมายระยะสน (short-term goals) และเปาหมายระยะยาว (long-term goals)

ตวอยางการวนจฉยทางการพยาบาล เปาหมายระยะสนและระยะยาวและเกณฑการประเมนผล ขอวนจฉยทางการพยาบาล มพฤตกรรมกาวราวเนองจากมวธการเผชญความเครยดไมเหมาะสม วตถประสงค ไมแสดงพฤตกรรมกาวราวในระยะเวลา 48 ชวโมง (เปาหมายระยะสน) สามารถเผชญและทนตอความเครยดไดเหมาะสมภายใน 4 สปดาห (เปาหมายระยะยาว) เกณฑการประเมนผล - สหนายมแยมแจมใส แววตา ทาทางเปนมตร พดจาสภาพ - ควบคมอารมณตนเองได - ไมท าลายสงของ ท ารายผ อน - มสมพนธภาพทดกบผ อน การปฏบตการพยาบาล (Implementations or nursing interventions) ลกษณะของกจกรรมการพยาบาล การพยาบาลทางสขภาพจตและจตเวชมหลายลกษณะดงน การใหการปรกษา (Counseling) การจดสงแวดลอมเพอการบ าบด (Milieu Therapy) กจกรรมการดแลตนเอง (Self - care Activities) กจกรรมทางจตชวภาพ (Psychobiological Interventions) การสอนสขภาพจตศกษา ( Mental Health Teaching) การประเมนผล (Evaluation) ม 2 ประเภท คอ Formative evaluation เปนการประเมนผลตามเกณฑการประเมนผลทก าหนดไวในการวางแผนการพยาบาลวาเปนอยางไร Summative evaluation เปนการสรปการดแลของพยาบาล เพอเปนการหาแนวทางในการดแลใหเหมาะสม ในอนาคตแกผ ปวย สรป กระบวนการพยาบาลเปนเครองมออยางหนงในการวางแผนการพยาบาลอยางเปนระบบมขนตอน รวมกนแกไขปญหาเปนการพยาบาลทมประสทธภาพทกขนตอน ตงแตการรวบรวมขอมล ซงจะชวยใหเหนถงปญหาหรอความตองการความชวยเหลอทแทจรงของผ ปวย มการวางแผนเพอคนหาแนวทางในการจดการกบปญหาของผ ปวยใหลดนอยลง หรอหมดไปโดยการปฏบตการพยาบาลหรอ

เปนการปองกน การสงเสรมใหบคคลมสขภาพทดขน สวนการประเมนผลเปนขนตอนสดทายทชวยใหการพยาบาลทราบถงผลของการปฏบตการพยาบาลอกทงยงสามารถน าผลไปใชในการปรบเปลยนกจกรรมการพยาบาลใหมความหมาย อกทงยงสามารถน าผลไปใชในการปรบเปลยนกจกรรมการพยาบาลใหมความเหมาะสมยงขน เพอชวยใหผ ปวยไดรบประโยชนสงสด

………………………………………………………

บรรณานกรม เกษม ตนตผลาชวะ และคณะ.(2536) ต าราจตเวชศาสตร. (พมพครงท 2). กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยธรรรมศาสตร. จนตนา ยนพนธ.(2528). การพยาบาลจตเวช. กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมาคมสถาบนอดมศกษาเอกชนแหงประเทศไทย.(2544) การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช.

กรงเทพมหานคร : จามจรโปรดก. สจตรา เหลองอมรเลศและคณะ.(2539). กระบวนการพยาบาลทฤษฎและการน าไปใช.ขอนแกน :

ขอนแกนการพมพ. Pamela MeHugh Schuster.(2002) Concept Mapping : A Critical-Thinking Approach to Care

Planing. Philadelphia : F.A. Davis.

เอกสารประกอบการสอนบทท 2.3 การใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต

วตถประสงคการเรยนร : เพอใหนกศกษาสามารถ

1. บอกความส าคญในการใชเครองมอคดกรอง และประเมนปญหาทางสขภาพจตได 2. อธบายแนวทางและวธการประเมนปญหาทางสขภาพจตของบคคลได 3. บอกการพจารณาใชเครองมอคดกรอง และประเมนปญหาสขภาพจตไดอยางเหมาะสม 4. อธบายบทบาทของพยาบาลในการใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจตได

เอกสารประกอบการสอนบทท 2.3

การใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต

ความส าคญในการใชเครองมอคดกรอง การประเมนความเสยงตอการเกดปญหาทางสขภาพจตการพฒนาระบบบรการสขภาพสทศทางทจะบรรลเปาหมายทพงประสงค สามารถท าใหเกดผลลพธตอคณภาพชวตทด และตอบสนองความพงพอใจของผ ใชบรการไดอยางแทจรงนน จ าเปนตองอาศยขอมลทเปนหลกฐานเชงประจกษมาสนบสนนการประเมนและวเคราะหสถานการณกอนตดสนใจ วางแผนและปฏบตบรการสขภาพทสามารถคาดการณผลลพธจากการใหบรการไดอยางแมนย าตอไป ซงขอมลเชงประจกษทนาเชอถอมากทสดกคอขอมลทไดมาจากการใชเครองมอในการวดและประเมนทมมาตรฐานเปนทยอมรบ สามารถน าไปใช ในการวดและประเมนในระบบบรการสขภาพไดอยางแมนตรงเปนทนาเชอถอได

การคดกรอง (Screening) หมายถง การทดสอบสมาชกของกลมประชากรเพอประมาณโอกาสทประชากรเหลานจะมโรคใดโรคหนงทตองการคนหาการคดกรอง ม 2 ประเภทคอ 1. การคดกรองโรค (Disease screening) คอ คดกรองวาบคคลใดปวยบาง และการคดกรองสขภาพ 2. การคดกรองความเสยง (Health or risk screening) คอ คดกรองวาใครมโอกาสเกดปญหาสขภาพบางขณะทยงไมไดเปนโรค ซงการคดกรองความเสยงเปนเครองมอกระตนใหประชาชนเกดความตระหนก (Awareness) และน าไปสแรงจงใจในการปรบพฤตกรรมสขภาพ โดยหากตองการใชการคดกรองความเสยงเพอกระตนใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เครองมอในการคดกรองนนควรเปนเครองมอทประชาชนสามารถใชในการประเมนตนเอง (Self assessment) ได การคดกรองทางสขภาพจต เปนการทดสอบเพอประมาณโอกาสทประชากรจะเกดปญหาสขภาพจต เปนการประเมนความผดปกตดานจตใจและระดบความรนแรงเพอการสงตอ และวางแผนใหความชวยเหลอ แนวทางและวธการประเมนปญหาทางสขภาพจตของบคคล ในการศกษาความเจบปวยทางจตนนเปนประเดนปญหาส าคญ เนองจากความเจบปวยทางจตไมสามารถวนจฉนโรคจากหองปฏบตการ และไมสามารถตรวจทางกายได การวนจฉยในปจจบนจะเปน Criterion-oriented มเกณฑวนจฉยแตละโรค แตในการศกษาทางระบาดวทยาไมสามารถบงชไดโดยจตแพทย จงพฒนาเครองมอทงแบบคดกรองและแบบวนจฉยเพอใหผ ทไมใชจตแพทยด าเนนการ อยางไรกตาม

เครองมอคดกรองไมสามารถถอวาเปนการวนจฉยไดการประเมนภาวะสขภาพจตเปนเรองทท าไดล าบาก เพราะไมสามารถประเมนไดโดยตรง แตจะประเมนจากความคดเหน ความรสก พฤตกรรมการแสดงออก แลวน ามาหาขอสรปวาบคคลนนๆ อยในเกณฑของผ มสขภาพจตดหรอไมด และในการพจารณาวาสงใดปกตหรอไมปกตนนจ าเปนตองมเกณฑการตดสน ดงน

1. ก าหนดมาตรฐานเปนเกณฑ (The Descriptive Model) เปนวธการตดสนพฤตกรรมของคนวาปกตหรอผดปกต ซงการก าหนดมาตรฐานเปนเกณฑ อาจใชตนเองเปนมาตรฐาน (Subject Model) ใชกลมเปนมาตรฐาน (Normative Model) ใชสถตเปนมาตรฐาน (Statistical Model) หรอใชขนบธรรมเนยมประเพณเปนมาตรฐาน (Culture Model)

2. การใชทฤษฎเพอธบายพฤตกรรมทผดปกต (Explanatory Model) ในการทจะบอกวาพฤตกรรมของคนใดคนหนงปกตหรอผดปกตนน จะตองบอกถงสาเหตทท าใหเกดความผดปกตนนๆไดดวย ดงนน การใชทฤษฎมาอธบายถงความผดปกตจงเปนวธหนงในการทจะตดสนพฤตกรรมของบคคลได ซงทฤษฎทอธบายความแปรปรวนของพฤตกรรมมหลายทฤษฎ เชน ทฤษฎการเกดโรค (The Disease Model) ทฤษฎกระบวนการทางจต (Psychodynamic Model) ทฤษฎการเรยนร (The Learning Model) และทฤษฎความเครยด (Stress Model) อยางไรกตาม ในการพจารณาตดสนพฤตกรรมอาจใชหลกเกณฑหลายๆอยางมาเปนเกณฑพจารณารวมกนตามเหมาะสมในแตละสภาพการณ ซงการมเกณฑพจารณากจะชวยใหสามารถพจารณาไดเหมาะสม ถกตอง และมความแมนย ายงขนแบบคดกรองในการประเมนปญหาทางสขภาพจตในแตละประเภทนนจะมการอธบายวธการใช และการคดคะแนนเพอประเมนผล ซงสามารถอานไดจากคมอการใชเครองมอหรอแบบประเมนนนๆ โดยผ ทจะน าเครองมอมาใชตองศกษาขอบงชในการใช พจารณาตามหลกเกณฑ ดงน

1. พจารณาวตถประสงคทจะน าไปใชกบใคร ทไหน และใครเปนผท าการประเมน 2. แบบสอบถามทนยมใชม 2 แบบ คอ แบบทผ ปวยหรอผ ใชบรการประเมนตนเอง และแบบ

สมภาษณอยางมโครงสราง การพจารณาตามวตถประสงคนนเพอจะไดผลการประเมนทเทยงตรงเชอถอได และน าไปสการใหการชวยเหลอทเหมาะสมตอไป

3. พจารณาแบบวดทมคณภาพทสรางอยในวฒนธรรมของผใชบรการกอน

4. พจารณาใชแบบวดและประเมนซงเปนเครองมอทผานการตรวจสอบคณภาพจากผ เชยวชาญ และการวเคราะหคณภาพตามเกณฑมความเทยง (Reliability) ความตรง (Validity)

5. พจารณาแบบวดและประเมนทเหมาะสมกบวย อาย เพศ โรค อาการ และพฤตกรรมของผ ปวยหรอผใชบรการ เกณฑการแบงประเภทของแบบทดสอบ ประเภทของแบบทดสอบนนจ าแนกไดหลายประเภท ดงน

1. แบงตามเกณฑการแปลความหมายคะแนน 1.1 แบบทดสอบประเภทปรนย (Objective Tests) 1.2 แบบทดสอบประเภทอตนย (Subjective Tests) 2. แบงตามประเภทของการวด 2.1 แบบสอบวดความสามารถ (Ability Tests) - แบบสอบวดความส าเรจ - แบบสอบวดเชาวปญญา (Intelligence Tests) - แบบสอบวดความสามารถเฉพาะ (Achievement Tests) 2.2 แบบสอบวดบคลกภาพ (Personality Tests) - แบบสอบวดความสนใจ ทศนคต และคานยม (Interests, Attitudes and Values) - แบบประเมนบคลกภาพโดยใชเทคนคการสงเกต การสมภาษณ และ มาตรประเมน (Personality assesses by Observation, Interview and Rating) - แบบประเมนบคลกภาพโดยใชแบบส ารวจและเทคนคภาพสะทอน (Personality assesses by Inventories and Projective technique) 3. แบงโดยพจารณาจากมต 3.1 มตทางดานรางกาย (Physical dimension) จะเปนการวดดานการดแลตนเอง (self-care) และการท ากจวตรประจ าวน (Activities of daily living) 3.2 มตทางดานจตใจ (Mental dimension) จะเปนปจจยดานจตใจทมผลตอพฤตกรรมของบคคล ซงหมายรวมถงศกยภาพของความคด (Cognitive potential) อารมณและพฤตกรรม (Emotion and Behaviors) 3.3 มตทางดานสงคม (Social dimension) จะเปนพฤตกรรมหรอปฏสมพนธทางสงคมทบคคลตอบสนองตอบคคลอนในสงคม รวมทงทศนคต และการปรบตวทางสงคม การพจารณาใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต

1. เครองมอคดกรองและประเมนภาวะทางจต - เครองมอเพอวดระดบของสภาวะทางจต (Scale) เชน แบบประเมนและวเคราะหความเครยดดวยตนเอง (Stress Inventory) - เครองมอคดกรองความผดปกตทางจต (Screening Tests) เชน แบบสอบถาม (General Health Questionnaire (GHQ)

- เครองมอวนจฉยความผดปกตทางจต (Schedule) เชน The Mini-International Neuropsychiatric Interview (M.I.N.I) 2. คณสมบตของเครองมอประเมนทางสขภาพจต - ความเทยง (Reliability) ความสามารถของเครองมอในการใหผลลพธเหมอนเดม - ความตรง (Validity) ความสามารถของเครองมอในการแสดงผลสอดคลองกบสงทตองการวด - ความไว (Sensitivity) ความสามารถของเครองมอหรอแบบประเมนในการวนจฉยผ ทปวย หรอมความผดปกตไดถกตอง - ความจ าเพาะ (Specificity) ความสามารถของเครองมอหรอแบบประเมนในการวนจฉยผ ทไมปวยหรอไมมความผดปกตไดถกตอง

3. ลกษณะค าถามทพบไดในแบบคดกรองสขภาพจต - ค าถามดานบวกเปนขอค าถามทเกยวของกบแบบสอบถาม มลกษณะค าถามในแงเชงบวก เชน “ทานรสกพงพอใจในชวต” - ค าถามดานลบเปนขอค าถามทเกยวของกบแบบสอบถาม มลกษณะค าถามในแงเชงลบ เชน “ทานรสกวาชวตของทานมแตความทกข” 4. รปแบบของแบบประเมน 4.1 รปแบบขอค าถามทมค าตอบเปนปรนยใหเลอกตอบ เชน แบบคดกรองภาวะซมเศราในเดก (Children, s Depression Inventory : CDI) ค าชแจง เลอกประโยคทตรงกบความรสก หรอความคดของทานมากทสด ในระยะ 2-3 เดอนทผานมา โดยท าเครองหมาย / ลงในชองใดชองหนงเทานน

ก. ฉนรสกเศรานานๆครง ข. ฉนรสกเศราบอยครง ค. ฉนรสกเศราตลอดเวลา

4.2 รปแบบขอค าถามในตารางและใหคะแนนตามความคดเหน เชน แบบประเมนและวเคราะหความเครยดดวยตนเอง (Stress Inventory)

ค าชแจง ในระยะเวลา 2 เดอนทผานมา ทานมอาการ พฤตกรรม หรอความรสกตอไปนมากนอยเพยงใดโปรดท าเครองหมาย / ลงในชองแสดงระดบอาการทเกดขนกบตวทานตามความเปนจรงมากทสด

อาการ พฤตกรรม หรอความรสก

ระดบอาการ 0 1 2 3

ไมเคยเลย เปนครงคราว เปนบอย เปประจ า

1. นอนไมหลบเพราะคดมากหรอกงวลใจ 2. รสกหงดหงด ร าคาญใจ 3. ท าอะไรไมไดเลยเพราะประสาทตงเครยด 4. …………………………………………..

4.3 รปแบบขอค าถามใหเลอกตอบ ใช/ไมใช, ม/ไมม หรอ ได/ไมได เพยงค าตอบเดยว เชน แบบคดกรองพฒนาการเดก ชแจง จงขดเครองหมาย / ลงในชอง ได หรอ ไมได ชองใดชองหนงเทานน ใหผทดสอบพฒนาการทดสอบจากตวเดกเทานน ยกเวนขอทอนญาตใหถามจากแมหรอผ ทเลยงดเดก

ขอค าถาม ได ไมได 1. พลกคว าและหงายไดเองทงสองอยาง(อาจถามจากแมหรอผ ทเลยงดเดก) 2. เมออยในทาคว าหรออมนง ใชมอหยบของใกลตวได 3. เมอเรยกชอเดกดวยเสยงปกต จากดานหลง หางปรมาณ 1 ฟต เดกหนมามอง 4. ………………………………………………………………………………

ตวอยางเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต ประเภทแบบทดสอบจ าแนกตามมต 1. แบบสอบมตเดยว (Uni-dimensional Tests) ซงจะครอบคลม 3 ดาน คอ

1.1 อารมณ (Mood) 1.2 ความคด (Cognitive) 1.3 พฤตกรรม (Behavior)

2. แบบสอบสองมต (Two-dimensional Tests) แบงออกเปน

2.1 ดานจตใจ-สงคม (Mental-Social) : MS) 2.2 ดานรางกาย-จตใจ (Physical-Mental : PM) 2.3 ดานรางกาย-สงคม (Physical-Social : PS) 3. แบบสอบหลายมต (Multi-dimensional Tests) กลาวถงดานรางกาย จตใจ สงคม (Physical- Mental-Social : PMS) 1. แบบสอบมตเดยว (Uni-dimensional Tests) ซงจะครอบคลม 3 ดาน คอ 1.1 Mood - Self Rating Depression Scale - Hamilton Rating Scale for Depression - Beck Depression Inventory (B.D.I.) - Brief Anxiety Rating Inventory - Geriatric Depression Scale (G.D.S.) 1.2 Cognitive functions - Mental Test Score - Weschler Adult Intelligence Scale (WAIS, WAIS-R) - Dementia Screening Scale 1.3 Behavior - Short Scale for Assessment of Mental Health - Behavior Rating Scale - Geriatric Mental State Schedule - Short Psychiatric Evaluation Schedule 2. แบบสอบสองมต (Two-dimensional Tests) แบงออกเปน 2.1 Mental-Social Tests - Self-Perception Questionnaire - Social Dysfunction Rating Scale - The Social Functioning Schedule (SFS) - The Social Relationship Scale - The Social Support Questionnaire (SSQ) 2.2 Physical-Mental Instruments - Instrumental Activities of Daily Living Scale (I.A.D.L)

- The Index of Independence in Activities of Daily Living (Index of ADL) - Physical and Mental Health Questionnaire (P.M.H.Q) - Geriatric Rating Scale (G.R.S) 2.3 Physical-Social Tests 3. แบบสอบหลายมต (Multi-dimensional Tests) (Physical-Mental-Social : PMS) 3.1 The Functional Activities Questionnaire (FAQ) 3.2 Symptom Distress Checklist (SCL-90) 3.3 Children Behavior Inventory (CBI) 3.4 The Brief Psychiatric Rating Scale 3.5 General Health Questionnaire (GHQ) เครองมอคดกรองและแบบประเมนทมการพฒนา/แปลเปนภาษาไทย

1. แบบประเมนและวเคราะหความเครยดดวยตนเอง (Stress Inventory) 2. แบบวดสถานการณทกอใหเกดความเครยด (Life Distress Inventory) 3. แบบสอบถาม General Health Questionnaire ฉบบภาษาไทย (Thai GHQ) 4. แบบวดสขภาพจตในคนไทย (Thai Mental Health Questionnaire : TMHQ) 5. ดชนฃวดสขภาพจตในคนไทย (Thai Mental Health Indicator : TMHI) 6. เครองชวดคณภาพฃวตขององคการอนามยโลกฃดยอ ฉบบภาษาไทย (WHOQOL-

BREF- THAI) 7. แบบประเมนพฤตกรรมและอาการ ฉบบภาษาไทย (Behavior and Symptom Identification Scale :BASIS-32)

8. แบบทดสอบสภาพสมองของไทย (Thai Mental State Exam : TMAE) 9. แบบวด Hamilton Rating Scale for Depression ฉบบภาษาไทย

10. แบบสอบถามเพอประเมนความรนแรงของภาวะซมเศรา (Thai Depression Inventory) 11. แบบคดกรองภาวะซมเศราในเดก (Children , s Depression Inventory : CDI) 12. แบบคดกรองภาวะซมเศราในวยรน (Center for EpidemiologicStudies Depression Scale :CES-S) 13. แบบวดความซมเศราในผสงอายไทย (Thai Geriatric Depression Scale : TDGS) 14. แบบวดความฉลาดทางอารมณ (กรมสขภาพจต) 15. แบบคดกรองพฒนาการเดก ตวอยางเครองมออนๆ 1. แบบคดกรองโรคจต (Psychotic ScreeningTests) 2. แบบวดความเครยดสวนปรง 3. แบบคดกรองภาวะซมเศราชองกรมสขภาพจต 4. แบบคดกรองความเสยงตอการฆาตวตาย

ตวอยางแบบคดกรอง แบบคดกรองภาวะซมเศราและความเสยงตอการฆาตวตาย

ขอมลทวไป 1. ผตอบแบบสอบถาม ( ) 1. ผ รบบรการ ( ) 2. ญาตผ ปวย ( ) 3. ประชาชนทวไป 2. ชอ – สกล ………………………………………………………………………………………………………………… 3. ทอย …………………………………………………โทรศพท…………………………………………………………………………………. 4. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง 5. อาย ……………….ป 6. การศกษา ( ) 1. ไมไดเรยน ( ) 2. ประถมศกษา ( ) 3. มธยมศกษา ( ) 4. ต ากวาปรญญาตร ( ) 5. ปรญญาตร ( ) 6. อนๆ ระบ…………… 7. อาชพ (ตอบไดมากกวา 1 อาชพ) ( ) 1. เกษตรกรรม ( ) 2. รบจาง ( ) 3. คาขาย ( ) 4. รบราชการ ( ) 5. วางงาน ( ) 6. อนๆ ระบ…………… 8. สถานภาพสมรส ( ) 1. โสด ( ) 2. คอยดวย ( ) 3. คแยกกนอย ( ) 4. หมาย ( ) 5. หยา/ราง 9. ในชวง 1 เดอนนหรอกอนหนาน ทานมปญหาสขภาพในเรองใดบาง (ผานการวนจฉยจากแพทยแลววา เปนโรค) ( ) 1. ไมม ( ) 2. ม (ถามตอบค าถามขอ 10 ดวย) 10. โรคททานมปญหา ตอบไดมากกวา 1 ขอ ( ) 1. ความดนโลหตสง ( ) 2. โรคปอดหรอหลอดลม ( ) 3. โรคหวใจ ( ) 4. โรคกระดกและขอ ( ) 5. เนองอก ( ) 6. เบาหวาน ( ) 7. อมพาต ( ) 8. โรคทางจตเวช ( ) 9. โรคกระอาหาร ( ) 10. อนๆ ระบ…………………… 11. ปญหาทท าใหไมสบายใจซงอาจเปนสาเหตท าใหเกดภาวะซมเศรา……………………………….. 12. ในชวง 1 เดอนนหรอกอนหนาน ทานเคยท ารายตวเองหรอไม ( ) 1.เคย ( ) 2.ไมเคย(ถาเคยตอบ ค าถามขอ 13 ดวย) 13. จ านวนครงทท ารายตวเอง…………………ครง วธการ……………………………………… สถานท…………………………………………เวลา………………………………………………

แบบคดกรองภาวะซมเศราและความเสยงตอการฆาตวตาย

ค าชแจง โปรดท าเครองหมาย / ลงในชอง ททานเลอกวาตรงหรอใกลเคยงกบความรสกของ ทานมากทสดโปรดตอบใหครบทกขอ

ในชวง 2 สปดาหทผานมาทานมอาการและความรสกดงตอไปน หรอไม

ม ไมม

1. รสกจตใจหมนหมองหรอเปนทกขเกอบตลอดทงวน

2. รสกหมดอาลยตายอยาก

3. รสกไมมความสข หมดสนกกบสงทชอบและเคยท า

4. คดอะไรไดชากวาปกต

5. รสกออนเพลยงายเหมอนไมมแรง

6. นอนหลบๆตนๆ หลบไมสนท

7. รสกสนหวง เปนทกขจนไมอยากมชวตอยตอไป

8. ก าลงคดฆาตวตาย

การแปลผล 1. ถาตอบค าถามวา ม เทากบ 1 คะแนน ไมม เทากบ 0 คะแนน 2. ค าถามขอ 1-6 เปนค าถามของแบบคดกรองภาวะซมเศรา ถาตอบวา “ม” ตงแต 3 ขอขนไปหรอ 3 คะแนนขนไป หมายถง มภาวะซมเศรา ควรไดรบบรการปรกษาหรอพบแพทยเพอการบ าบดรกษา 3. ค าถามขอ 7-8 เปนค าถามของแบบคดกรองความเสยงตอการฆาตวตาย ถาตอบวา “ม” ตงแต 1 ขอขนไป หรอ 1 คะแนนขนไป หมายถง มความเสยงตอการฆาตวตาย ควรไดรบบรการปรกษาหรอพบแพทยเพอการบ าบดรกษา (โครงการวจยเรอง“การพฒนาแบบคดกรองภาวะซมเศราและความเสยงตอการฆาตวตาย” ด าเนนการวจยโดยนายแพทยทว ตงเสร (ผวจยหลก) ไดรบทนวจยจากกรมสขภาพจต)

เครองชวดคณภาพชวตขององคการอนามยโลกชดยอ ฉบบภาษาไทย (WHOQOL - BREF – THAI)

ค าชแจง ขอค าถามตอไปนจะถามถงประสบการณอยางใดอยางหนงของทาน ในชวง 2 สปดาหทผานมา ใหทานส ารวจตวท านเอง และประเมนเหตการณหรอความรสกของทาน แลวท าเครองหมาย ในชองค าตอบทเหมาะสมและเปนจรงกบตวทานมากทสด โดยค าตอบม 5 ตวเลอก คอ ไมเลย หมายถง ทานไมมความรสกเชนนนเลย รสกไมพอใจมาก หรอรสกแยมาก เลกนอย หมายถง ทานมความรสกเชนนนนาน ๆ ครงรสกเชนนนเลกนอยรสกไมพอใจหรอรสกแย ปานกลาง หมายถง ทานมความรสกเชนนนปานกลาง รสกพอใจระดบกลาง ๆ หรอรสกแยระดบกลาง ๆ มาก หมายถง ทานมความรสกเชนนนบอย ๆ รสกพอใจหรอรสกด มากทสด หมายถง ทานมความรสกเชนนนเสมอ รสกเชนนนมากทสด หรอรสกวาสมบรณ รสกพอใจ มาก รสกดมาก

ขอท ในชวง 2 สปดาหทผานมา ไมเลย เลกนอย ปาน กลาง

มาก มาก ทสด

1. ทานพอใจกบสขภาพของทานในตอนนเพยงใด

2. การเจบปวดตามรางกาย เชน ปวดหว ปวดทอง ปวดตามตว ท าใหทานไมสามารถท าในสงทตองการมากนอยเพยงใด

3. ทานมก าลงเพยงพอทจะท าสงตาง ๆ ในแตละวนไหม (ทงเรองงาน หรอการด าเนนชวตประจ าวน)

4. ทานพอใจกบการนอนหลบของทานมากนอยเพยงใด

5. ทานรสกพงพอใจในชวต (เชน มความสข ความสงบ มความหวง) มากนอยเพยงใด

6. ทานมสมาธในการท างานตาง ๆ ดเพยงใด

7. ทานรสกพอใจในตนเองมากนอยแคไหน

8. ทานยอมรบรปรางหนาตาของตวเองไดไหม

9. ทานมความรสกไมด เชน รสกเหงา เศรา หดห สนหวง วตกกงวล บอยแคไหน

10. ทานรสกพอใจมากนอยแคไหนทสามารถท าอะไร ๆ ผานไปไดในแตละวน

11. ทานจ าเปนตองไปรบการรกษาพยาบาลมากนอยเพยงใด เพอทจะท างานหรอมชวตอยไปไดในแตละวน

ขอท ในชวง 2 สปดาหทผานมา ไมเลย เลกนอย ปาน กลาง

มาก มาก ทสด

12. ทานพอใจกบความสามารถในการท างานไดอยางทเคยท ามามากนอยเพยงใด

13.

ทานพอใจตอการผกมตรหรอเขากบคนอนอยางทผานมาแคไหน

14. พอใจกบการชวยเหลอทไดรบจากเพอนๆแคไหน

15. ทานรสกวาชวตมความมนคงปลอดภยดไหมในแตละวน

16. ทานพอใจกบสภาพบานเรอนทอยตอนนมากนอยเพยงใด

17. ทานมเงนพอใชจายตามความจ าเปนมากนอยเพยงใด

18. ทานมเงนพอใชจายตามความจ าเปนมากนอยเพยงใด

19. ทานไดรเรองราวขาวสารทจ าเปนในชวตแตละวน มากนอยเพยงใด

20. ทานมโอกาสไดพกผอนคลายเครยดมากนอยเพยงใด

21. สภาพแวดลอมดตอสขภาพของทานมากนอยเพยงใด

22. ทานพอใจกบการเดนทางไปไหนมาไหนของทาน (หมายถงการคมนาคม) มากนอยเพยงใด

23. ทานรสกวาชวตทานมความหมายมากนอยแคไหน

24. ทานสามารถไปไหนมาไหนดวยตนเองไดดเพยงใด

25. ทานพอใจในชวตทางเพศของทานแคไหน? (ชวตทางเพศ หมายถง เมอเกดความรสกทางเพศขนแลว ทานมวธจดการท าใหผอนคลายลงได รวมถง การชวยตวเอง หรอการมเพศสมพนธ)

26. ทานคดวาทานมคณภาพชวต (ชวตความเปนอย) อยในระดบใด

บทบาทของพยาบาลในการใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต การรวบรวมขอมลถอเปนขอมลทส าคญของการคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจตซงพยาบาลจะตองทราบขอมลของผ รบบรการและครอบครว รวมทงผ ทเกยวของเพอทจะน าไปวางแผนการดแล สงเสรม ปองกน และฟนฟไดอยางเหมาะสม ขอมลทจ าเปนตองทราบไดแก 1. พฒนาการของผ รบบรการและครอบครวตงแตแรกเกดถงปจจบนรวมทงแบบแผนพฤตกรรม 2. ความสามารถในการปรบตวของผ รบบรการและครอบครวตอการด าเนนชวตประจ าวนในครอบครวและชมชน 3. ขอมลทางกายภาพ ไดแก ความสามารถดานตางๆของผ รบบรการ พฤตกรรมตางๆ เปนสญญาณน าไปสพฤตกรรมทผดปกต 4. ขอมลสงแวดลอมทเสยงตอการเกดปญหาตอพฤตกรรมของผ รบบรการ สงแวดลอมทกระตนมากเกนไปหรอนอยเกนไป เชน แสง ส เสยง สมผส มผลท าใหผ รบบรการเกดความผดปกต ความไมสขสบาย เครยด และวตกกงวล 5. ขอมลทเปนอาการแสดงของการเจบปวย ความกลวการบาดเจบตอรางกายหรอความปวด เพราะสงเหลานมผลตอความคดรวบยอดของผ รบบรการ และอาจมปฏกรยาตอบสนองทรนแรงหรอถดถอยได 6. ขอมลของครอบครวทมผลตอพฤตกรรมของผ รบบรการ เชน ลกษณะของความเครยดและความรเกยวกบพฒนาการของผ รบบรการ เปนตน พยาบาลมบทบาทส าคญในการประเมนและคดกรองผ รบบรการทมความเสยงตอการมความผดปกตทางสขภาพจต โดยเฉพาะอยางยงในการดแลระดบปฐมภม การประเมนและคดกรองความผดปกตซงตองใชทกษะในการเลอกและใชเครองมอโดยเฉพาะอยางยงทกษะในการประเมนและคดกรองความผดปกตซงตองใชเครองมอทมความไว ใชระยะเวลานอยในการตรวจวด มความนาเชอถอในการแยกความแตกตางระหวางผ ทมความเสยงสง และความเสยงต าตอการมปญหาทางสขภาพจต อยางไรกตามเครองมอคดกรองทใชกนอยในปจจบนยงมปญหาบางประการ เชน มความยงยากในการทดสอบ การแปลผลขาดความไว ผทดสอบขาดความร ทกษะและความสามารถ เปนตน ดงนนพยาบาลจงควรมความรในการเลอกใชเครองมอทมความเทยงและมทกษะในการใชเครองมอนนๆเพอสามารถคดกรองผ รบบรการทมปญหาทางดานสขภาพจต และวางแผนใหการดแลไดอยางถกตองเหมาะสม สรป ปจจบนมการพฒนาเครองมอทใชในการประเมนเพอคดกรอง วนจฉยกอนตดสนใจปฏบตการใหบรการสขภาพ รวมทงการประเมนผลลพธจากการใหบรการเพมมากขน ดงนนบคลากรทปฏบตงานในระบบ

บรการสขภาพ จงจ าเปนตองมการพฒนาความร ความเขาใจในกระบวนการพฒนาเครองมอและการพจารณาการเลอกใชเครองมอทมคณภาพซงจะสงผลลพธทดตอผใชบรการดานสขภาพในทสด ตวอยางการน างานวจยเกยวกบเครองมอคดกรองมาประยกตในการประเมนปญหาทางสขภาพจต งานวจยเกยวกบเครองมอคดกรองมาประยกตในการประเมนปญหาทางสขภาพจตจะมประโยชนมากในการสงเสรม ปองกนปญหาทางสขภาพจต และแกไขปญหาทางสขภาพจตของบคคล ดงตวอยางงานวจยดงน อภชย มงคล, ยงยทธ วงศภรมยศานต, ทว ตงเสร, วชน หตพนม, ไพรวลย รมซาย, และ วรวรรณ จฑา. (2550). รายงานวจยเรอง “การพฒนาและทดสอบดชนชวดสขภาพจตคนไทย”มวตถประสงค 1) พฒนาเครองมอดชนชวดสขภาพจตคนไทยโดยศกษาความตรงตามเนอหา ความตรงตามโครงสราง ความเชอมนของเครองมอ และศกษาคาปกตซงใชเปนเกณมาตรฐานในการประเมนภาวะสขภาพจตคนไทยทงฉบบสมบรณและฉบบสน 2) ศกษาความพองในการประเมนภาวะสขภาพจตระหวางดชนชวดสขภาพจตคนไทยฉบบสมบรณและฉบบสน พบวาไดดชนชวดสขภาพจตคนไทยฉบบใหม (Version 2007) 2 ฉบบ คอ ฉบบสมบรณ 55 ขอ และฉบบสน 15 ขอ ประกอบดวย 4 องคประกอบ (สภาพจตใจ สมรรถภาพของจตใจ คณภาพของจตใจ ปจจยสนบสนน และการศกษาความพองในการประเมนภาวะสขภาพจตระหวางฉบบสมบรณและฉบบสน พบวาอยในระดบเกอบด (kappa statistics 0.66,p 0.001) สรป ดชนชวดสขภาพจตคนไทยเปนเครองมอทมความนาเชอถอในการประเมนสขภาพจตของประชากรไทย ดชนชวดสขภาพจตคนไทยทงฉบบสมบรณและฉบบสนเปนเครองมอทงายตอการน าไปใช ควรสงเสรมใหท าการวจยตอไปเพอพจารณาวาดชนชวดสขภาพจตคนไทยสามารถใชเปนเครองมอในการคดกรองผ ปวยทางคลนกไดดวย แบบฝกหด

1. เครองมอคดกรอง และประเมนปญหาทางสขภาพจตมความส าคญอยางไร จงอธบาย 2. พยาบาลมแนวทางและวธการประเมนปญหาทางสขภาพจตของบคคลอยางไร จงอธบาย 3. พยาบาลมการพจารณาใชเครองมอคดกรอง และประเมนปญหาสขภาพจตอยางไร

4. พยาบาลมบทบาทอยางไรในการใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต

กจกรรมเสนอแนะ ใหนกศกษาแบงกลม ๆ ละ 8-10 คน รวมอภปรายแสดงความคดเหนเกยวกบความส าคญในการ

ใชเครองมอคดกรอง และประเมนปญหาทางสขภาพจต แนวทางและวธการประเมนปญหาทางสขภาพจตของบคคล การพจารณาใชเครองมอคดกรอง บทบาทของพยาบาลในการใชเครองมอคดกรองและประเมนปญหาทางสขภาพจต และประเมนปญหาสขภาพจตและสรปตามความคดเหนของกลม แลวออกมาน าเสนอหนาชนเรยน

……………………………………………………

เอกสารารอางอง แบบทดสอบทไดรบการรบรองจากกรมสขภาพจต (ออนไลน) เขาถงไดจาก http://www.dmh.go.th (10

พฤศจกายน 2553) มาโนช หลอตระกล และปราโมทย สคนชย.(2548). จตเวชศาสตรรามาธบด. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: บยอนด เอนเทอรไพรซ. สมภพ เรองตระกล.(2548). ต าราจตเวชศาสตร. พมพครงท 9. กรงเทพมหานคร: เรอนแกวการพมพ. สชรา ภทรยตวรรตน.(2551). คมอการวดทางจตวทยา. พมพครงท 4. กรงเทพมหานคร:

เมดคล มเดย. อลสา วชรสธ.(2546). จตเชเดก. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. Aiken, L. R. (1996). Psychological Testing and Assessment. 8th ed. Boston: Allyn and Bacon. Kline, P. (1993). The Handbook of Psychological Testing. New York : Roytledge. Murphy, K. R.&Davidshofer, C.O.(2001). Psychological Testing: Principle and Applications. 5th

ed. Upper Saddle River, NJ: Pretice-Hall. Richardson, B. K.(2007). Clinical Decision Making: Case Studies in Psychiatric Nursing.USA :

Thomson Delmar Learning. Videbeck, S. L. (2006). Psychiatric Mental Health Nursing. 3 th ed. Philadelphia :

LippincottWilliams & Wilkins.