ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ

Κακά τα ψέματα: είμαστε μια χώραόπου η διάσταση ονομαστικού-πραγ-

ματικού είναι πολύ διαδεδομένη. Ο χώροςτης υγείας δεν αποτελεί εξαίρεση. Έτσι, τη δε-καετία του 1980 αποκτήσαμε Εθνικό Σύστη-μα Υγείας (αναντίρρητα μια σημαντική πρό-οδος για την εξυπηρέτηση των υγειονομικώναναγκών των λαϊκών στρωμάτων), όπως στηΒρετανία και τη Σκανδιναβία (τύπου Bev-eridge, όπως ονομάζονται). Απουσίαζανόμως η πρωτοβάθμια φροντίδα και ο οικογε-νειακός γιατρός — οι πυλώνες τέτοιων συ-στημάτων. Και πλήρωνες την «αποκλειστική»για τον άνθρωπό σου. Πλήρωνες φακελάκι —και μάλιστα, «τεχνοκρατικές» μελέτες υπο-στήριζαν πως ήταν κοινωνικά χρήσιμο γιατί,μέσω ενός άτυπου ανταγωνισμού, συγκρα-τούσε τις τιμές του ιδιωτικού τομέα. Δηλαδή,επειδή έκανες το χειρουργείο με μια πεντα-κοσάρα μαύρα στον γιατρό του ΕΣΥ, ο Απο-στολόπουλος δεν ανέβαζε άλλο τα ήδη υπέ-ρογκα νοσήλιά του!

Γιατί και ο ιδιωτικός τομέας υγείας ήτανεπίσης «γιαλαντζί» ιδιωτικός. Ανταγωνιστι-κός δεν υπήρξε: και στη νοσοκομειακή περί-θαλψη και στη διάγνωση και στο φάρμακο, η«αγορά», μικρή έτσι κι αλλιώς, ελέγχεται απόμια δράκα ανθρώπους που συστηματικά συμ-φωνούν, καθορίζοντας τιμές υπερπολλαπλά-σιες του «εύλογου». Ιδιωτικός δεν υπήρξε επί-σης: τα έσοδα των εγχώριων φαρμακοβιομη-χάνων, εισαγωγέων, κλινικαρχών και ιδιο-κτητών αλυσίδων διαγνωστικών κέντρωνπροήλθαν κατεξοχήν από τον κρατικό καιασφαλιστικό κορβανά, με προνομιακές συμ-φωνίες με τις πολιτικές ηγεσίες — και όχι απόμια «ελεύθερη αγορά». Ας μη συζητήσουμεγια τις ανύπαρκτες «επενδύσεις»…

Αλλά και η Πρωτοβάθμια Περίθαλψη, τομέρος του συστήματος που εξυπηρετείταιαπό τις δομές των ασφαλιστικών ταμείων καιτους συμβεβλημένους γιατρούς (τύπου Bis-marck, όπως ονομάζεται), πόρρω απείχε απόαυτό που διατεινόταν. Όλοι ξέρουμε πως σταιατρεία του ΙΚΑ, αλλά και άλλων ταμείων, οκοσμάκης λάμβανε σε μεγάλο ποσοστό υπο-κατάστατο περίθαλψης, ενώ αν ήθελε κάτι πε-ρισσότερο έπαιρνε μια καρτούλα για να επι-σκεφθεί τον ίδιο γιατρό στο ιδιωτικό του ια-τρείο. Ακόμα και συμβεβλημένοι γιατροί ήκέντρα ζητούσαν συστηματικά «πανωπρο-ίκι», για να κάνουν εκείνο για το οποίο πλη-ρώνονταν από τα ταμεία.

Το κράτος πρωτοστατούσε σ’ αυτό το γαϊ-τανάκι κλεψιάς, εκβιασμού και υποκρισίας:πλήρωνε μισθούς της πλάκας κλείνοντας τοματάκι σε όποιον ήταν «καπάτσος» να «ταβγάλει αλλιώς», καθυστερούσε πληρωμές,εφάρμοζε παγίως υποτιμημένη τιμολογιακήπολιτική, υπολογίζοντας πως τα υπόλοιπα θατα πληρώσει ο κόσμος από την τσέπη του ενπαρανομία, μοίραζε διορισμούς και συμβά-σεις με κριτήρια κομματικά ή αμιγώς οικο-νομικά «κάτω από το τραπέζι». Στο πλαίσιοτης γενικευμένης μετωνυμίας του δημόσιουλόγου, πολιτική για την υγεία σήμαινε πολι-τική ιατρικής τεχνολογίας και νοσοκομειακήςπερίθαλψης, που διαμορφωνόταν όχι από τοδικαίωμα του λαού στην υγεία αλλά από ταποικίλα —είτε γραφειοκρατικά είτε επιχειρη-ματικά— ενδιαφέροντα των συμμετεχόντωνστο σύστημα παροχής υπηρεσιών περίθαλ-ψης.

Το επίσημο συνδικαλιστικό κίνημα ανα-παρήγαγε συχνά την υποκριτική διάστασηανάμεσα σε εκείνο που λέγεται και εκείνο πουείναι πραγματικά. Έτσι, το σύνθημα «Κάτω ταχέρια από το ΕΣΥ» έφτασε να σημαίνει όχιτην υπεράσπιση της δημόσιας υγείας, αλλά νααφεθεί ανενόχλητη η νομενκλατούρα των πα-σοκοαναθρεμμένων μεγαλογιατρών του ΕΣΥνα «τα παίρνει» εκτός ανταγωνισμού. Η συ-στηματική άρνηση των (ελεγχόμενων παρα-δοσιακά από τη ΝΔ) συλλόγων των γιατρώντου ΙΚΑ να γίνουν πλήρους και αποκλειστικήςαπασχόλησης ενδυόταν με φληναφήματα πε-ρί ελευθερίας επιλογής γιατρού, κλινικού έρ-γου κ.λπ. Η επίκληση των ατασθαλιών τωνμεγάλων ιδιωτικών κλινικών κατέληγε να νο-μιμοποιεί τις αντίστοιχες του μικρού συμβε-βλημένου ιδιώτη.

Όταν ήρθαν τα Μνημόνια, σε αντίθεση μετη ρητορική κάποιων νεοφιλελεύθερων φω-στήρων, η διάσταση ονομαστικού-πραγματι-κού γιγαντώθηκε. Έτσι, παρότι –δεδομένηςτης κρίσης και της νεοφιλελεύθερης διαχεί-ρισής της– αναμενόταν αύξηση της νοσηρό-τητας και της θνησιμότητας (πρόβλεψη πουεπιβεβαιώθηκε τραγικά), καθώς και μείωσητου διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών γιααγορά υπηρεσιών περίθαλψης, οι κυβερνή-σεις άρχισαν να κατεδαφίζουν την ήδη προ-βληματική δημόσια περίθαλψη. Κι ακόμα,ενώ τα συστήματα «τύπου Μπέβεριτζ» είναιφτηνότερα από εκείνα «τύπου Μπίσμαρκ», οιεπαΐοντες του ΔΝΤ έστρεψαν το ελληνικό σύ-στημα προς τη δεύτερη κατεύθυνση, παρά τηδιακηρυγμένη έλλειψη πόρων. Φυσικά, από πί-σω βρισκόταν η αδημονία ιδιωτικών ομίλων,με τη συμμετοχή γερμανικών και άλλων ευ-ρωπαϊκών αλυσίδων στη μετοχική σύνθεση

των μεγάλων «εθνικών επιχειρηματιών». Κιενώ δεν υπήρχε σάλιο για υπηρεσίες περί-θαλψης, θέριεψαν οι outsourcing αναθέσειςσε διαχειριστικές εταιρείες, auditors, εται-ρείες πληροφορικής, διοίκησης, μελετώνκ.ο.κ.

Πανομοιότυπα με σειρά άλλων χωρών πουπροσέφυγαν στο ΔΝΤ, η ενοποίηση των κλά-δων υγείας των ταμείων, παρά τη ρητορικήπερί ενοποίησης ή και επέκτασης των ασφα-λιστικών καλύψεων, οδήγησε το σύστημα σεμια ανομολόγητη χρεοκοπία. Ο ΕΟΠΥΥ έχειήδη χρεοκοπήσει, αλλά τυπικά κάνει rebate,claw-back κ.ο.κ.: ευφάνταστα ονόματα μιαςμη ομολογούμενης στάσης πληρωμών, πουμάλιστα στην περίπτωση των ιδιωτών κλινι-καρχών είναι μικρότερη (αφού απείλησαν μελοκάουτ), ενώ στο ΕΣΥ πλήρης, συμβάλλονταςσε μια πλασματική εικόνα «προβληματικής»λειτουργίας των νοσοκομείων (με «πρόθυ-μους» τεχνοκράτες να προτείνουν την περαι-τέρω ιδιωτικοποίησή τους). Η εισαγωγή τωνγενόσημων, σε συνδυασμό με τη συνταγο-γράφηση της δραστικής ουσίας, οδήγησεστην πράξη οποιονδήποτε ασθενή θέλει «κα-νονικό» φάρμακο να το πληρώνει ο ίδιος. Ηπρόσφατη «μείωση» τιμών των γενοσήμωνσήμανε μια πλήρη αντιστροφή: παλιότερα ταταμεία κάλυπταν το 80% της τιμής, τώρα ανθέλει κανείς μη γενόσημο πληρώνει από τηντσέπη του το ίδιο ποσοστό. Τέλος, οι διακη-ρύξεις περί «κάθαρσης» από τα «τρωκτικά»γίνονται τη στιγμή που το σύστημα παραδί-δεται σε αυτά ακριβώς! Εντός του συστήματος,οι πιο προστατευμένοι από τη λαίλαπα είναικατεξοχήν οι παραοικονομούντες και κομ-ματικά διαπλεκόμενοι.

Στο θέμα των ημερών, με τα πολυιατρείατου ΕΟΠΥΥ που τάχα θα «αναβαθμιστούν»,όλοι καταλαβαίνουν πως πρόκειται να συρ-ρικνωθούν δραστικά, συμπαρασύροντας καιτις όποιες υφιστάμενες νησίδες ποιότητας.Οι συνδικαλιστές της ΝΔ πλειοδοτούσανλαύροι σε αντικυβερνητισμό (ενίοτε κοντα-ροχτυπούμενοι μεταξύ τους), παρότι τους εί-δαμε πλάι στον κ. Σαμαρά το βράδυ των εκλο-γών στο Ζάππειο – και θα τους ξαναδούμεοποτεδήποτε χρειαστεί. Την ίδια στιγμή, το«σύστημα» συνδικαλιστών της Δεξιάς διακι-νεί μαζικά την κατεύθυνση της αποδοχής τηςπλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης, μεπαράλληλη διατήρηση παράνομου πλέον ια-τρείου. Για άλλη μια φορά, «στην απέξω» θαμείνουν οι «χριστιανοί», οι «κομμουνιστές»,κάθε είδους «ιδεολόγοι», οι «ψυχαναγκαστι-κοί» και γενικά όσοι δεν αντέχουν ηθικά νααναπαράγουν τη διάσταση ανάμεσα στηνονομαστική και την πραγματική λειτουργία.

Μέσα σ’ όλα αυτά, η στάση της Αριστεράςδεν βρίσκεται στο απυρόβλητο. Έτσι, τοΥπουργείο αξιοποιεί την εμφανή διχογνωμίατων σωματείων των γιατρών του ΕΟΠΥΥ καιτου ΕΣΥ για την πλήρη και αποκλειστική απα-σχόληση. Και είναι πρόδηλη η αδυναμία μιαςαντιπολιτευτικής στάσης που προβάλλει τηνανάγκη χρηματοοικονομικού ελέγχου των«μεγάλων», καλύπτοντας ανάλογες «τρύπες»των «μικρών». Μια σύγχρονη ριζοσπαστικήαριστερή πρόταση δεν μπορεί να στηρίζεταιστη νοσταλγία για την κατάσταση πραγμά-των του 2008 ούτε στη διατήρηση της κατε-στημένης λογικής. Ούτε στο αλήστου μνήμηςχατζηγακικό «όλα τα κιλά, όλα τα λεφτά», όπουόποιος ζητάει θορυβωδώς θεωρείται εκ προ-οιμίου ότι εξυπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα,ανεξαρτήτως αν είναι κλινικάρχης ή μεροκα-ματιάρης, «φακελάκιας» ή από τα μόνιμα «κο-ρόιδα» (χάρη στα οποία βρίσκουν αρκετοί πο-λίτες την υγεία τους). Ακόμα, δεν μπορεί ηαριστερή πολιτική να νοείται ως άθροιση δια-μαρτυρομένων: ο ΕΟΠΥΥ δείχνει ότι η απλήάθροιση αιτημάτων διαμαρτυρίας δεν είναιδυνατή, καθώς ενίοτε είναι αντικρουόμενα.Ούτε μπορεί να υπάρξει μια άλλη πορεία γιατον λαό και τον τόπο στον χώρο της υγείαςχωρίς ολομέτωπη σύγκρουση με τα ομολο-γουμένως ισχυρά συμφέροντα του κλάδουαλλά και με την αναπαραγωγή της λογικήςτους σε μικροκλίμακα. Η συζήτηση για τηνπρογραμματική συγκρότηση μιας ριζοσπα-στικής αριστερής πρότασης στην υγεία πρέ-πει να γίνει όχι μόνο —όπως, συχνά πυκνάστην μεταπολιτευτική ιστορία— με γνώμονατις διεκδικήσεις των κινημάτων των υγει-ονομικών αλλά την ιεράρχηση του δικαιώ-ματος του λαού για δημόσια δωρεάν υγείακαι κοινωνική προστασία. Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

Κείμενα των: Γιώργου Νικολαΐδη, Δημήτρη Δημητρόπουλου, Δημήτρη Παλαιολογόπουλου, Ρογήρου, Αλέξη Οικονομίδη, Νταβίντ Νάουερ, Κλαούντια Γκνεμ-Λάουμπσερ, Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου,

Eντίν Χαϊνταρπάσιτς, Λορέντσο Ζαμπόνι, Μαρίνας Γαλανού, Ντίνας Βαΐου

ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 775 ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

Υγεία: τα ονόματα και τα πράγματα

Έργο του Ερκούτ Τερλικσίζ

ΕΝΘΕΜΑΤΑ28

Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

Γκεβάρα, Βελουχιώτης, Κολοκοτρώνης,Καραϊσκάκης· τα πορτραίτα τους προ-

βάλλουν πίσω από την πλάτη του Χριστό-δουλου Ξηρού, καθώς, με διάγγελμά του προςτον ελληνικό λαό, αναγγέλλει ότι ξεκινάει«νέο αντάρτικο». Τους επέλεξε άραγε ο ίδιος;Υπήρχαν ήδη ως ντεκόρ στον τοίχο όταν γυ-ρίστηκε το βίντεο; Θέλησε να μην είναι ο τοί-χος άδειος και έβαλε ό,τι βρήκε πρόχειρο, μιακαι, παράνομος ων, δεν είχε χρόνο να φρον-τίσει τη διακόσμηση; Αλλά κι αν είναι έτσι,γιατί συνυπήρχαν τα τέσσερα αυτά κάδρα;Μυστήριο. Το βέβαιο είναι ότι η συνύπαρξητων τεσσάρων δεν ενόχλησε το επανακάμ-ψαν μέλος της 17 Νοέμβρη· το ανησυχητικό,ότι η αταίριαστη συμβίωση δεν μοιάζει ναξένισε όσους την αντίκρισαν.

Τι είναι όμως η φωτογραφική ή ζωγραφικήαπεικόνιση ενός προσώπου που αναρτάται σεένα χώρο με δημόσια πρόσβαση, σε έναιδιωτικό δωμάτιο ή στο διαδίκτυο, τον ψη-φιακό παγκόσμιο τόπο ατόμων και συλλογι-κοτήτων; Η χριστιανική Εκκλησία, εδώ καιαιώνες, έχει προτείνει ένα υπόδειγμα στουςναούς της: ιδέες, αξίες, συμπεριφορές, κανο-νιστικά πρότυπα βίου μετατρέπονται σε μορ-φές αγίων, εικονοποιούνται δηλαδή, και κα-τόπιν μέσω της δύναμης που έχει η ανθρώ-πινη μορφή διαχέονται στους πιστούς. Τομέσον είναι δηλαδή και το μήνυμα, προϋπό-θεση όμως για να μεταδοθεί είναι η σταθε-ρότητα· η κάθε μορφή οφείλει να έχει σταθε-ρά χαρακτηριστικά, ώστε να διευκολυνθεί ηταύτιση του προσώπου με τα μηνύματα πουφέρει. Όλοι οι Άι-Γιώργηδες, για παράδειγ-μα, πρέπει να μοιάζουν μεταξύ τους ή έστωστην απεικόνιση να υπάρχει κάποιο στοι-χείο δηλωτικό της ταυτότητάς τους. Ο τρό-πος αυτός μετάδοσης του μηνύματος, μέσωτης αναπαράστασης προσώπων, υιοθετήθη-κε κατά κόρον από εθνικά κράτη, κινήματα,πολιτικές οργανώσεις και ποικίλες όσες συλ-λογικότητες.

Η υλική ή ψηφιακή δημόσια ανάρτηση τηςεικόνας ενός προσώπου από ένα θεσμό ή μιασυλλογικότητα επιδιώκει λοιπόν να σηματο-δοτήσει δεσμούς, σχέσεις και συνάφεια μα-ζί του, συνιστά όμως και μια προτροπή προςτους θεατές να εμπνευστούν από αυτό. Γιαπαράδειγμα, οι χρωματιστές εικόνες τωναγωνιστών του ’21, που κοσμούσαν στα χρό-νια της δικτατορίας τις αίθουσες διδασκα-λίας των δημοτικών, υποδήλωναν ότι εκεί-νοι που τις είχαν αναρτήσει ήταν συνεχιστές,ομόαιμοι των εικονιζόμενων, ταυτόχροναόμως συνιστούσαν μια καθημερινή προτρο-πή προς τους μαθητές να αναζητήσουνστους εικονιζόμενους το δικό τους πρότυποφιλοπατρίας. Όμοια λειτουργία επιτελεί μιαφωτογραφία του Βελουχιώτη σε κάποια κομ-ματικά γραφεία, του Κων. Καραμανλή σε κά-ποια άλλα κ.ο.κ.

Ατομικώς, η υιοθέτηση της εικόνας ενόςπροσώπου έχει κάπως διαφορετικά χαρα-κτηριστικά. Η επιλογή του προσώπου, εδώ, εί-ναι ταυτόχρονα και μια επιλογή τρόπουζωής, μια δήλωση επιρροών και πηγών έμ-πνευσης. Για παράδειγμα, όταν κάποιος φοι-τητής κρεμάει στον τοίχο του δωματίου τουμια αφίσα του Τσε υποδηλώνει ότι τον εμ-

πνέει η ανιδιοτελής προσφορά –αν απαιτηθείκαι της ίδιας της ζωής του– στον αγώνα γιακοινωνική αλλαγή, για την επανάσταση όπουγης. Αν έχει βάλει μια εικόνα του Μεγαλέ-ξανδρου δείχνει ότι τον συγκινεί η ιδέα νακατακτήσει ο ελληνισμός τα πέρατα της γηςκαι να τα εκπολιτίσει. Αν υπάρχουν πορ-τραίτα και των δύο, πιθανότατα βρίσκεταιαπλώς σε σύγχυση.

Πράγματι, ο καθείς διαλέγει τα πρόσωπα-σύμβολά του, τα οριοθετεί, τα προβάλλει καιτα προσαρμόζει στις ιδεολογικές, πολιτικές,θρησκευτικές και άλλες πεποιθήσεις του καιπροτεραιότητες. Στην περίπτωση του Κολο-κοτρώνη και του Καραϊσκάκη όμως, πού βρί-σκονται τα όρια; Η αποδοχή τους είναι γενι-κή και ομόθυμη. Φορείς της εκπαίδευσης καιτης Εκκλησίας, κρατικοί θεσμοί και τοπικήαυτοδιοίκηση, σύλλογοι Πελοποννησίων καιΡουμελιωτών, διανοούμενοι που εξέφρασαντον δημόσιο λόγο της Αριστεράς, ποικίληςπροέλευσης ακροδεξιοί που κατακλύζουν μεαναρτήσεις το διαδίκτυο – όλοι χρησιμοποι-ούν τις απεικονίσεις των αγωνιστών και«σφραγίζουν», με τη μορφή τους, τα δικάτους λεγόμενα.

Οι πρωταγωνιστές του 1821 βέβαια μετεί-χαν σε μια εθνική επανάσταση που αποτέ-λεσε και τη συστατική πράξη του ελληνικούκράτους. Είναι αναμενόμενο λοιπόν ναέχουν ευρύτατη λαϊκή αποδοχή, ιδιαίτερα σεμια χώρα που η αδυναμία ή η άρνηση αντι-μετώπισης των προβλημάτων τού σήμεραοδηγεί σε μια διαρκή φυγή στο παρελθόν, σευπερβολική κατανάλωση ιστορίας. Πρόκει-ται όμως και για κάτι παραπάνω. Στον αχταρ-μά του δημόσιου λόγου, ιδίως του διαδι-κτύου, όπου κυριαρχεί η πατριδολαγνία, ησυνωμοσιολογία, η ξενοφοβία, η ακρισία, ηασυναρτησία και η παραζάλη, οι αγωνιστέςτου ’21 θεωρήθηκαν ιδανικοί για να θέσουνυπό τη σκέπη τους, να δανείσουν την εικόνακαι το όνομά τους σε όλους όσους τα χρει-άζονταν για ίδιον όφελος. Οι ίδιοι οι ήρωες,άλλωστε, αδυνατούσαν να διαμαρτυρηθούνγια τη χρήση και την εκμετάλλευση που υφί-σταντο. Τώρα τους έλαχε να ευλογούν και ταόπλα του Ξηρού.

Πορτρέτα του Χρ. Ξηρού

Ο Άγιος Γεώργιος έφιππος δρακοντοκτόνοςτέλη 15ου αι. Έργο άγνωστου ζωγράφουτου Χάνδακα (Βενετία, ΙνστιτούτοΒυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών)

Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος είναι ιστορικός(ΙΙΕ/ΕΙΕ)

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΠΟΥΛΟΥ

Στις 23 αυτού του μήνα θα κλείσουν 71χρόνια από την ίδρυση της Ενιαίας Πα-

νελλαδικής Οργάνωσης Νέων, της θρυλικήςΕΠΟΝ, μιας οργάνωσης που δέχθηκε στιςγραμμές της εκατοντάδες χιλιάδες νέες καινέους απ’ όλη την Ελλάδα κι έπαιξε καθορι-στικό ρόλο τόσο στον εθνικοαπελευθερωτικόμας αγώνα όσο και στους κατοπινούς κοι-νωνικούς αγώνες του λαού μας. Δυστυχώς,αυτή η σημαντική επέτειος δεν θα βρει πιαστη ζωή κανέναν από όσους πρωτοστάτη-σαν στην ίδρυση αυτής της ιστορικής οργά-νωσης. Με την ανατολή του καινούργιουχρόνου έφυγαν από τη ζωή και οι δύο τελευ-ταίοι.

Ο ένας ήταν ο Κώστας Φιλίνης (ο Κίμωναςτότε στον αγώνα), γραμματέας της ΕνιαίαςΜαθητικής Νεολαίας, που πέθανε τη Δευτέ-ρα 20 του Γενάρη και κηδεύτηκε δύο μέρες αρ-γότερα στο Πρώτο Νεκροταφείο με πολιτικήκηδεία, κάτω από τα χειροκροτήματα τουπλήθους των αγωνιστών και των συντρόφωνπου τον συνόδευαν. Ο άλλος ήταν ο Πέτρος Δι-βέρης (ο Παντελής της Αντίστασης), που τονακολούθησε ύστερα από τρεις εβδομάδες.Έφυγε στις 11 του Φλεβάρη, στα 96 του χρό-νια. Και του Πέτρου η κηδεία ήταν πολιτικήκαι έγινε την επομένη του θανάτου του στοΠρώτο Νεκροταφείο, κάτω από τα χειροκρο-τήματα των συναγωνιστών και των συντρό-φων του.

Ο Πέτρος Διβέρης γεννήθηκε στον Πειραιάτο 1916 και εκεί έζησε τα παιδικά και τα νε-ανικά του χρόνια. Στα 1934 οργανώθηκεστην ΟΚΝΕ και από τότε, μέχρι την τελευ-ταία μέρα της ζωής του, παρέμεινε πιστόςστις γραμμές της Αριστεράς. Στην περίοδοτης ξένης Κατοχής οργανώθηκε με τους πρώ-τους στο ΕΑΜ Νέων, καθοδηγώντας την ερ-γατοϋπαλληλική οργάνωση των νέων τουΠειραιά. Μ’ αυτή την ιδιότητα έλαβε μέροςστην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ, που έγι-νε στους Αμπελόκηπους στο σπίτι του πα-λαίμαχου κομμουνιστή Παναγιώτη Δημη-τράτου. Να πως περιγράφει αυτή τη σημαν-τική συνάντηση ο Κώστας Λιναρδάτος, έναςακόμη από τους συμμετέχοντες που μίσεψεκι αυτός, μαζί με τη συντρόφισσά του τη Ζωή,το φθινόπωρο του περασμένου χρόνου:

«Είχαν έρθει νέοι από πολλές περιοχές τηςΕλλάδας. Και αυτό ήταν με τις τότε συνθή-κες ένα μεγάλο κατόρθωμα. Νεανικά μα βα-σανισμένα πρόσωπα, που δεν τους έλειπε τοχαμόγελο. Αντιπροσώπευαν δέκα εθνικοα-πελευθερωτικές οργανώσεις νεολαίας πουδύο χρόνια ήδη πάλευαν σκληρά για τη ζωήκαι τη λευτεριά». Και συνεχίζει: «Σε μια γωνιάείδα τον Κίμωνα (Κώστα Φιλίνη), γραμματέατης Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας. Χάρηκα...Ετοιμαζόμαστε για ύπνο, οι περισσότεροι στοπάτωμα! Γελάσαμε με τον Παντελή (ΠέτροΔιβέρη), γραμματέα της Εθνικοαπελευθερω-τικής Εργατοϋπαλληλικής Νεολαίας. Είχε ξα-πλώσει κάτω από ένα τραπέζι και είχε έναπείραγμα για τον καθένα μας». (περιοδικόΕΑΜ-Αντίσταση, τχ. 24 Γενάρης-Φλεβάρης-Μάρτης 1993).

Έτσι, με χαμόγελα, με πειράγματα πάνω

στο πάτωμα και κάτω από τα τραπέζια, φτιά-ξανε οι νέοι εκείνης της ανεπανάληπτης επο-χής τη σημαντικότερη νεολαιίστικη εθνι-κοαπελευθερωτική οργάνωση.

Όταν πια η ΕΠΟΝ έγινε πραγματικότητα,ο Πέτρος Διβέρης μαζί με αρκετά ακόμη νε-ολαιίστικα στελέχη (Μπάμπης Δρακόπου-λος, Λευτέρης Αλεξίου, Κώστας Λιναρδάτοςκ.ά.) στάλθηκαν στη Μακεδονία, να συμβά-λουν στη δημιουργία οργανώσεων παντούκαι να ενισχύσουν τις ήδη υπάρχουσες. Εκεί-νου του έδωσαν εντολή ν’ αναλάβει την ευ-θύνη της Ανατολικής Μακεδονίας. Εκεί πα-ρέμεινε ως την Απελευθέρωση και εκεί γνώ-ρισε την Ελένη, τη συντρόφισσα της ζωήςτου, Επονίτισσα κι αυτή.

Στα δύσκολα χρόνια του Εμφύλιου μετα-κόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνακαι όντας ακόμη στην καθοδήγηση τηςΕΠΟΝ αναγκάστηκε να περάσει στην παρα-νομία, αφού η οργάνωση κηρύχτηκε παρά-νομη. Η ζωή του κινδύνευε καθημερινά. Καιο κίνδυνος στάθηκε ακόμη μεγαλύτερος,όταν το ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώςτον φόρτωσε με ανυπόστατες κατηγορίες.Ήταν μια μέθοδος αρκετά προσφιλής σε εκεί-νους τους δύσκολους καιρούς, που βόλευεόλους εκείνους που οδήγησαν το ελληνικόαριστερό κίνημα στην καταστροφή.

Ο Πέτρος βέβαια δεν το ’βαλε κάτω. Απο-φασισμένος να ξεκαθαρίσει την κατάσταση,επιχείρησε να βγει στο εξωτερικό να συναν-τήσει την υπεύθυνη καθοδήγηση του Κομ-μουνιστικού Κόμματος. Με μύριες δυσκο-λίες και κινδύνους, και με ενδιάμεση στάσηστην Κρήτη, έφτασε στη Λιβύη, με σκοπό ναπεράσει στην Ευρώπη. Τον συλλάβανε όμωςοι εκεί αρχές και αφού κρατήθηκε για έναδιάστημα στις φυλακές «Μπενίτο Πόρτα» τηςΤρίπολης (της πρωτεύουσας της Λιβύης),παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές, πέρασεστρατοδικείο και καταδικάστηκε με το Γ΄Ψήφισμα σε πολύχρονη φυλάκιση. Όταναποφυλακίστηκε εντάχθηκε στην ΕΔΑ καιαγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές της ως τιςμέρες τις δικτατορίας, οπότε ξαναπιάστηκεκαι γνώρισε τα στρατόπεδα της Γυάρου καιτης Λέρου.

Στα χρόνια της μεταπολίτευσης, τοποθε-τημένος αταλάντευτα στον χώρο της ανανε-ωτικής Αριστεράς εντάχθηκε στο ΚΚΕ Εσω-τερικού, την ΕΑΡ, τον Συνασπισμό και στηΔημοκρατική Αριστερά, όπου και παρέμεινεως την τελευταία μέρα της ζωής του. Άνθρω-πος με σπάνιες αρετές τρυφερός οικογενει-άρχης, έντιμος στις συναλλαγές του με τουςσυνανθρώπους του, σεμνός, χαμογελαστός,ανυποχώρητος, στα ιδανικά του μα πάνταανοιχτός στα μηνύματα του καιρού του. Θαπαραμένει πάντα στις μνήμες μας και στιςκαρδιές μας ένας αληθινός Επονίτης.

Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε σύντροφε! Οινέες γενιές θα παραδειγματίζονται πάντααπό την αγωνιστική σου συμπεριφορά.

Π. Διβέρης, ο Επονίτης

29ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΤΟΥ ΡΟΓΗΡΟΥ

Προκαλεί πράγματι εντύπωση ο απλοϊ-κός τρόπος με τον οποίο παρουσιά-

ζονται στην Ελλάδα οι δραματικές εξελίξειςστην Ουκρανία. Από τη μία πλευρά, δημοσι-εύονται πολιτικές αναλύσεις, υποτίθεται «φι-λοευρωπαϊκές», τις οποίες υποψιάζομαι ότι,τηρουμένων των αναλογιών, δεν θα καταδε-χόταν να υπογράψει ούτε κομματικός ιν-στρούχτορας μικρομεσαίας πόλης του ΚάτωΒόλγα. Από την άλλη, είναι αδύνατο να συμ-φωνήσει κάποιος με απόψεις του τύπου«στην Ουκρανία την Ε.Ε. την υποστηρίζουνμόνον οι νεοναζί». Στην πραγματικότητα, μι-λάμε για μια κρίση που μπορεί να εξηγηθεί μεόρους γεωπολιτικής και η οποία έχει τα αίτιάτης σε πολύ παλαιότερες εποχές. Για να εί-μαστε ακριβείς, η «καλή» ή «κακή» Ε.Ε. δεν εί-ναι παρά μια πρόφαση, μια αφορμή· το δια-κύβευμα είναι εντελώς διαφορετικό.

Καταρχάς, πρέπει να επισημανθούν ορι-σμένα στοιχεία σχετικά με τα γεγονότα πουαποτέλεσαν την αφορμή για να ξεσπάσει ηκρίση στην Ουκρανία.• Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι πολιτικές

δυνάμεις που σήμερα χαρακτηρίζονται ως«αντιευρωπαϊκές» ήταν αυτές που «έτρεχαν»την υπόθεση της συμφωνίας σύνδεσης Ε.Ε.-Ουκρανίας. Επομένως, οι διακρίσεις με γνώ-μονα το ευρωπαϊκό κριτήριο δεν είναι τόσοευχερείς. • Η υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης είχεπαγώσει για περίπου 1,5 χρόνο, επειδή η Ε.Ε.και τα κράτη μέλη ζητούσαν —όχι αδικαιο-λόγητα— από την Ουκρανία να προβεί σε με-ταρρυθμίσεις του δικαστικού συστήματοςκαι της έννομης τάξης της εν γένει (εμβλη-ματικά επισημαινόταν η υπόθεση της συνε-χιζόμενης φυλάκισης της πρώην προέδρουΤιμοσένκο).• Είναι προφανές ότι πολλοί δεν γνωρίζουν τιακριβώς είναι μια συμφωνία σύνδεσης. Πρό-κειται για γενικού περιεχομένου συμφωνία μετην οποία διακηρύσσεται ότι τα συμβαλλό-μενα μέρη έχουν κοινές αρχές και η οποίασυνοδεύεται ενίοτε (αλλά όχι κατ’ ανάγκη)με εμπορικά προνόμια για τη συνδεδεμένηχώρα και κάποιες διευκολύνσεις κυκλοφο-ρίας εντός της Ε.Ε. για τους υπηκόους της.Δεν συνεπάγεται καμία απολύτως δέσμευ-ση περί ένταξης, ούτε καν για έναρξη εντα-ξιακών διαπραγματεύσεων στο εγγύς ή τοαπώτερο μέλλον. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ένω-ση έχει υπογράψει συμφωνία σύνδεσης μετην Τουρκία ήδη από το 1963, χωρίς βέβαιαη χώρα να ενταχθεί στην Ε.Ε. Συμφωνίεςσύνδεσης έχουν υπογραφεί ακόμη με χώρεςόπως το Μαρόκο ή η Χιλή. Δεν νομίζω νααναμένει κανείς ότι η Χιλή θα αποτελέσει το

29ο μέλος της Ένωσης. Σημαντικότερα είναι, όμως, τα βαθύτερα

αίτια της ουκρανικής κρίσης.Τα εδάφη της Ουκρανίας υπήρξαν κάποτε

κοιτίδα του ρωσικού κράτους (το οποίο, για ναείμαστε ακριβείς, συγκροτήθηκε από Σκαν-διναβούς). Τον 15ο αιώνα, όμως, βρέθηκανυπό πολωνικό έλεγχο. Το 1648 η εξέγερσητου Μπαγκντάν Χμελνίτσκι οδήγησε σε μιαπρόσκαιρη ανεξαρτητοποίηση της Ουκρα-νίας, αρκετά επισφαλή πάντως ώστε να ανα-ζητηθεί η βοήθεια του ομόδοξου ισχυρού γεί-τονα: τον Ιανουάριο του 1654, με τη Συνθή-κη του Περεγιασλάβλ, οι Κοζάκοι αναγνώρι-ζαν την επικυριαρχία του τσάρου Αλέξιουτης Ρωσίας. Σχετικά γρήγορα η επικυριαρ-χία εξελίχθηκε σε απορρόφηση. Κατά τουςαιώνες που ακολούθησαν, η τάση της αφο-μοίωσης από τη Ρωσία συνυπήρχε με τις δυ-νάμεις ενός πολύμορφου ουκρανικού εθνι-κισμού οι οποίες ενεργοποιούνταν αναλό-γως των ιστορικών συγκυριών (μεταξύ τωνοποίων και η ναζιστική κατοχή).

Η Ουκρανία σήμερα δεν είναι μία χώρα·είναι δύο τουλάχιστον. Υπάρχει «ουκρανική»Δύση και «ρωσική» Ανατολή, κάτι πολύ λογικόγια ένα λαό του οποίου η εθνογένεση δενολοκληρώθηκε ποτέ. Πολύ λογικό για μια χώ-

ρα της οποίας τα σύνορα χαράχτηκαν μεγνώμονα πολλούς και διάφορους λόγους,έτσι ώστε σήμερα να περιλαμβάνει εδάφηπου μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήτανπολωνικά ή την έως το 1954 ρωσική Κριμαίαη οποία ήταν το δώρο του Νικίτα Χρουστσόφπρος την Ουκρανία για τα 300 χρόνια απότην «επανένωση Ρωσίας-Ουκρανίας».

Με απλά λόγια, το ζήτημα δεν είναι άλλοαπό την απομάκρυνση ή την προσάρτηση(όχι απαραίτητα τυπική) στη Ρωσία. Η Ε.Ε. εί-ναι το πολύ ένα μέσο, τίποτε περισσότερο.

Το γεγονός ότι ίσως υπήρξε η διάθεση να«αποσπασθεί» από τη Ρωσία μια χώρα πουανήκει κατεξοχήν στη σφαίρα επιρροής τηςδεν είναι παράδοξο στο πλαίσιο των σύγ-χρονων γεωστρατηγικών συσχετισμών. Εφό-σον όμως υπήρξε τέτοια βούληση, θα έπρεπεκαι τα μέσα να είναι ανάλογα (π.χ. γενναίαοικονομική ενίσχυση, πολιτική στήριξηκ.ο.κ.). Στην προκειμένη περίπτωση, επιχει-ρήθηκε να γίνει επική παρτίδα πόκερ με μέ-σα που έφταναν για να παιχτεί το πολύ έναάθλιο δελτίο ξυστού! Το αποτέλεσμα ήταν νααπελευθερωθούν δυνάμεις που δεν μπορούννα ελεγχθούν και να προκληθεί αστάθεια πουβλάπτει τα συμφέροντα της Ευρώπης, όπωςκι αν τα εννοεί ο καθένας.

ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

Ορισμένες σκέψεις, με αφορμή τον διά-λογο που ξεκίνησε στις σελίδες των

«Ενθεμάτων» για τις αυτοδιοικητικές επιλο-γές και τη σχέση του «τοπικού» με το «εθνι-κό» με το σχόλιο του Αντώνη Λιάκου και τηναπάντηση του Χρήστου Σίμου.

1. Οι άνθρωποι δεν βιώνουν μια ενιαία το-πικότητα, την οποία στις επικείμενες εκλογέςκαλούνται να συνδέσουν πλήρως, μερικώςή καθόλου με την κεντρική πολιτική αναμέ-τρηση. Η ίδια η τοπικότητα εμπεριέχει ήδη —και παράγει συνεχώς— διαφορές, και μάλισταόχι μόνο ποσοτικές: η πόλη δεν είναι ένα με-γάλο χωριό, ούτε η μητρόπολη είναι, απλώς,μια μεγάλη πόλη. Οι διαφορές κλίμακας συγ-κροτούν —έχουν συγκροτήσει προ πολλού—διαφορετικές ποιότητες.

2. Γι’ αυτό άλλωστε, ακόμη και στο βαθύ-τερο σημείο της κρίσης, μια μικρή ή μεσαίαπόλη δεν θα ζήσει ποτέ το φαινόμενο πουδιεθνώς περιγράφεται ως «μητροπολιτικήοδύνη»: τη μαζική, δηλαδή, εξαθλίωση τωνπιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού της,απόρων, αστέγων, ψυχικά ασθενών, αναπή-ρων, τοξικοεξαρτημένων, με τις ιδιότητες μά-λιστα αυτές να συνυπάρχουν συχνά στα ίδιαπρόσωπα. Η Αθήνα όχι απλώς ζει αυτό το

φαινόμενο, αλλά, επιπλέον, η διαχείρισή τουαποτελεί όρο επιβίωσης γι’ αυτήν.

3. Επιπλέον, ορισμένα από τα πιο αιχμηράκαι επείγοντα προβλήματα που βιώνουν σή-μερα πόλεις και περιφέρειες, δεν έχουν προ-κληθεί από την κρίση και τις πολιτικές πουεπελέγησαν για την αντιμετώπισή της. Επι-δεινώθηκαν, περιπλέχθηκαν, εδραιώθηκανστη διάρκεια της κρίσης, αλλά δεν έχουν προ-έλθει από αυτήν. Η αποβιομηχάνιση (της Πά-τρας, για παράδειγμα, ή του Περάματος),προϋπήρξε. Η συρρίκνωση της πρωτογενούςπαραγωγής, επίσης. Και η κρίση της Αθήνας—μέρους του ιστορικού της κέντρου και ορι-σμένων από τις πιο εμβληματικές αστικέςπεριοχές της— ξεκίνησε δεκαετίες νωρίτε-ρα, και μάλιστα με κινητήρια δύναμη όχι τηνοικονομική συρρίκνωση, αλλά την οικονο-μική μεγέθυνση: οι αστοί εγκατέλειψαν τοάστυ για να εποικήσουν τα προάστια…

4. Με δεδομένες τις διαφορές αυτές, όπωςκαι κάποιες άλλες, που συνδέονται επίσηςμε την ιστορία και τη γεωγραφία, η διαπί-στωση του Α. Λιάκου ότι η κρίση βιώνεταιδιαφορετικά στον χώρο και τον χρόνο, μουφαίνεται αυταπόδεικτη. Επειδή, ωστόσο, οΧ. Σίμος διαφωνεί, ας ξαναδιαβάσουμε ταπρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τηνανεργία: ενώ στο σύνολο του πληθυσμού τοποσοστό της ανεργίας μεταξύ Νοεμβρίου2012 και Νοεμβρίου 2013 αυξήθηκε κατά

1,7%, τα αντίστοιχα ποσοστά στις περιφέ-ρειες Κρήτης και Αιγαίου αυξήθηκαν κατά6,8 και 6,3% αντίστοιχα, προσεγγίζοντας τώ-ρα τον εθνικό μέσο όρο, από τον οποίο όλα ταπροηγούμενα χρόνια απείχαν σημαντικά.

5. Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά, ότι η κρί-ση είναι φαινόμενο δυναμικό. Οι συνέπειέςτης εκδηλώνονται με διαφορετικό ρυθμόστους διαφορετικούς τομείς της οικονομίαςκαι πλήττουν με διαφορετική ταχύτητα και σεδιαφορετικό βάθος τις διαφορετικές κοινω-νικές ομάδες. Και, τελικά οι άνθρωποι, ανά-λογα και με τον τόπο στον οποίο ζουν, δεν τηβιώνουν «με σχεδόν παρόμοιο τρόπο». Τηβιώνουν «διαφορετικά», και «διαφορετικά»δεν σημαίνει μόνο με διαφορετική ένταση.Σημαίνει, επίσης, με διαφορετικούς τρόπους.

6. Είναι ανόητο να θεωρείται ότι η συνει-δητοποίηση αυτής της ποικιλότητας εμπει-ριών, προβλημάτων, δυνατοτήτων και προ-οπτικών, σημαίνει αποπολιτικοποίηση τωναυτοδιοικητικών εκλογών. Σημαίνει, όμως,ότι τα διακυβεύματα του «τοπικού» δεν μπο-ρούν να υπαχθούν ευθέως και απολύτως σεεκείνα του «εθνικού», να απορροφηθούν καινα εκφρασθούν αποκλειστικά από αυτά, στοπλαίσιο μιας διαδικασίας δημοψηφισματι-κού χαρακτήρα. Κανένα δημοψήφισμα δενμπορεί να αναδείξει αρχές κατάλληλες καιικανές να κυβερνήσουν και να αλλάξουν πό-λεις και περιφέρειες που βιώνουν, με τον δι-

κό της η καθεμία τρόπο, μια καθολική κρίση.7. Ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής, που

εναγωνίως αναζητείται ως το ενοποιητικόστοιχείο στη διεκδίκηση της «ανατροπής»,δεν μπορεί να είναι, γενικά, η αντίθεση στο«Μνημόνιο». Η περίπτωση Καρυπίδη ανέ-δειξε, με αποκαλυπτικό όσο και οδυνηρό τρό-πο, τα όρια του σχετικού διλήμματος. Όπωςτα ανέδειξε και η πρόσφατη αντιπαράθεσηγια το δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές,των μεταναστών που νόμιμα ζουν, εργάζον-ται και φορολογούνται ανάμεσά μας: κάθεπολιτικός σχηματισμός βρέθηκε στη θέσηπου ανόθευτα του αρμόζει, με βάση, αυτή τηφορά, τα διλήμματα των δικαιωμάτων καιτης κοινωνικής συνοχής.

8. Αντίθετα, αυτό που μπορεί να ενοποι-ήσει θετικά το «τοπικό» με το «εθνικό», τιςαυτοδιοικητικές ατζέντες με την κεντρική,είναι μια ισχυρή κατάφαση. Κατάφαση στηνανάσχεση της κατάρρευσης, όπως εκδηλώ-νεται στην κάθε συγκεκριμένη περίπτωση,και στην ανάγκη ανασυγκρότησης όπωςυπαγορεύεται από τις ιδιαίτερες δυνατότητέςτης. Ανασυγκρότησης παραγωγικής, κοινω-νικής, θεσμικής, περιβαλλοντικής, ηθικής.

9. Τελικά, καλό είναι να μην αφήνουμε τοδέντρο να μας κρύβει το δάσος. Και ακόμηκαλύτερο, να μην ξεχνάμε ότι το δάσος είναιμια νέα ποιότητα, που συντίθεται ωστόσοαπό δέντρα. Και μάλιστα, διαφορετικά…

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Σύγχυση γενικώς

Αυτοδιοικητικές επιλογές: Τα δέντρα και το δάσος

Ο Ρογήρος σπούδασε στη Νομική Αθηνώνκαι στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Ζει κα εργάζεται στο Λουξεμβούργο. Γράφειστο ιστολόγιο του Ρογήρου (rogerios.wordpress.com/).

Ο Αλέξης Οικονομίδης είναι δημοσιογράφος.

Kίεβο, Φλεβάρης 2014

ΕΝΘΕΜΑΤΑ30

Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

Στη χώρα του Χρήματος και του ΦόβουΤΟΥ ΝΤΑΒΙΝΤ ΝΑΟΥΕΡ

Όταν μια χώρα πηγαίνει καλά, αυτό συνήθως μπορείςνα το δεις. Πάρτε για παράδειγμα τη Ζυρίχη. Η πόλη

έχει αλλάξει τόσο τα τελευταία (λίγα) χρόνια που ολόκληρατμήματά της είναι σχεδόν αγνώριστα. Καινούριες γειτονιέςμε κομψά διαμερίσματα έχουν ξεπηδήσει από το πουθενά.Πανύψηλα κτίρια γραφείων έχουν ξεπεταχτεί. Τακαταστήματα, τα εστιατόρια και τα μπαρ είναι γεμάτα, παρότιμια μπύρα μπορεί να κοστίζει μέχρι και έξι ελβετικά φράγκα(πέντε ευρώ). Ο κόσμος έχει λεφτά. Οι ειδικοί ομονοούν στηνάποψη ότι αυτή η ευμάρεια είναι προϊόν της δικτυωμένης ελ-βετικής οικονομίας. Η χώρα έχει κερδίσει αφάνταστα από ταανοιχτά της σύνορα και από την εισροή ειδικευμένων ξένωνεργαζομένων. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο κυριότεροςεμπορικός εταίρος της.

ΜΙΑ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΗ ΑΥΤΟΕΙΚΟΝΑ.Πώς εξηγείται λοιπόντο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για τον περιορισμό τηςεισροής μεταναστών από χώρες της Ε.Ε.; Ένας σημαντικόςλόγος είναι η αντιφατική αυτοεικόνα των Ελβετών. Η Ελβε-τία βλέπει τον εαυτό της ως ένα έθνος σμιλευμένο από τη θέ-ληση των ανθρώπων του — μιας κοινότητας που αποφάσισενα ενωθεί και να δημιουργήσει ένα κράτος. Η αλήθεια όμωςείναι ακριβώς η αντίθετη: το ελβετικό κράτος δεν ήταν απο-τέλεσμα καμίας θέλησης. Οι περιοχές της Ελβετίας δεν ενώ-θηκαν επειδή εισάκουσαν την εσωτερική τους επιθυμία νατο κάνουν. Η συλλογιστική τους ήταν μάλλον πιο βάναυση:οι γερμανόφωνες περιοχές δεν θέλουν να ανήκουν στη Γερ-μανία, οι Ρομανδοί δεν θέλουν να είναι μέρος της Γαλλίας καιοι Τισινέζοι δεν θέλουν να ενωθούν με την Ιταλία. Αντί όλωναυτών, είναι Ελβετοί.

Ωστόσο, μια ταυτότητα που οικοδομείται πάνω στην απόρ-ριψη των εναλλακτικών επιλογών έχει τις αδυναμίες της. Απότότε που ξεθώριασε το χάρισμα που ανάγεται τον ΓουλιέλμοΤέλλο και την Παλαιά Ελβετική Συνομοσπονδία, τα μυθολο-γικού χαρακτήρα στηρίγματα της ελβετικής εξαίρεσης» —πουτόσο συχνά επικαλούνται οι κάτοικοι της χώρας— εξαφανί-στηκαν. Το μόνο που έχει απομείνει να προσδίδει μια αίσθη-ση εθνικής ταυτότητας είναι η ευημερία. Εντάξει, και το να εί-σαι πλουσιότερος από τους γείτονές σου κάτι είναι.

Αλλά υπάρχει και η ανάποδη πλευρά: εκείνοι που έχουνπολλά, έχουν και πολλά να χάσουν. Και η προοπτική να πρέ-πει να μοιραστείς τα φράγκα που έχουν συσσωρευθεί με με-τανάστες μπορεί γρήγορα να εξελιχθεί σε υπαρξιακό άγχος. Γιανα υπερβάλω λιγάκι: από το «να είναι κανείς Ελβετός» δεν θαέμεναν και πολλά, εάν το επίπεδο ζωής στη χώρα υποχωρού-σε φτάνοντας το επίπεδο ζωής των Γερμανών ή —Θεός φυ-λάξοι— εκείνο των Γάλλων ή των Ιταλών.

ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΓΕΜΑΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ.Φυσικά, κανείς δενθα τολμούσε να το πει αυτό ανοιχτά. Αντ’ αυτού, χρησιμοποι-ούνται διάφορα επιχειρήματα κατ’ ευφημισμόν ορθολογικά,όπως ότι τα τρένα παραγεμίζουν, ότι οι πόλεις ξεχειλώνουν κιότι οι εθνικές οδοί πήζουν στην κίνηση. Ακόμα και φιλελεύ-

θεροι ψηφοφόροι είναι ευάλωτοι στη συνθηματολογία τουτύπου «το καράβι είναι γεμάτο». Οι Ελβετοί επινόησαν κιό-λας έναν δικό τους, πολιτικά ορθό, όρο για τα υποτιθέμεναπροφανή δεινά που προκαλεί η μαζική μετανάστευση: Dicht-estres, δηλαδή «άγχος του συνωστισμού» — ένας όρος πουχρησιμοποιείται στη βιολογία για να περιγραφεί το άγχος τοοποίο προκαλεί ο συνωστισμός στα ζώα. Αυτό που πραγματικάεννοούν οι Ελβετοί είναι ότι φοβούνται την αλλαγή.

Μοιάζει ειρωνικό το ότι οι αγροτικές περιοχές απ’ όπουπροέρχονται οι περισσότεροι από όσους ψήφισαν «Ναι» στηνπρωτοβουλία του SVP —ειδικά στο γερμανόφωνο τμήμα τηςχώρας- είναι αυτές που έχουν επηρεαστεί λιγότερο από τημετανάστευση. Αντίθετα, οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων,των οποίων τα τραίνα και τα τραμ όντως μπορεί να παραγε-μίζουν κάποιες ώρες, στην πλειοψηφία τους απέρριψαν τηνπρωτοβουλία αυτή.

Οι «φτωχοί χωρικοί» και οι «ξένοι αφέντες»ΤΗΣ ΚΛΑΟΥΝΤΙΑ ΓΚΝΕΜ-ΛΑΟΥΜΠΣΕΡ

Οι νικητές του ελβετικού δημοψηφίσματος αφηγούν-ται τώρα μια ιστορία βγαλμένη από τη λαϊκή παράδοση

της χώρας: οι φτωχοί, αδύναμοι χωρικοί αποτίναξαν τον ζυ-γό που τους επέβαλλαν οι κακοί ξένοι αφέντες τους. Δεν προ-καλεί έκπληξη λοιπόν ότι, αφού ενορχήστρωσε το νικηφόροδημοψήφισμα, ο δισεκατομμυριούχος βουλευτής ΚρίστοφΜπλόχερ του λαϊκιστικού δεξιού Ελβετικού Κόμματος του Λα-ού (SVP) δήλωσε: «Τώρα που ξαναπήραμε την εξουσία σταχέρια μας, η κυβέρνηση πρέπει να μεταφέρει την επιθυμίατου ελβετικού λαού στις Βρυξέλλες — και όσο πιο γρήγορα τοκάνει, τόσο το καλύτερο».

Η αναγωγή της Ελβετίας σε πρότυπο αυτονομίας ή επανα-

πατρισμού της εθνικής κυριαρχίας μαρτυρεί αδυναμία κατα-νόησης της πραγματικότητας. Όσο περισσότερες διμερείςσυμφωνίες με την Ε.Ε. εξασφάλιζε η Ελβετία, τόσο πιο ξεκάθαρογινόταν ότι απλώς επικύρωνε ευρωπαϊκές οδηγίες, έστω καιμε έναν «αυτεξούσιο» τρόπο. Η αυτονομία της ήταν μια αυ-ταπάτη. Το 2012, τόσο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όσο και ηΕυρωπαϊκή Επιτροπή ξεκαθάρισαν στους Ελβετούς ότι κα-μία νέα διμερής συμφωνία δεν θα ήταν εφικτή εάν δεν υιο-θετούσαν όλες τις μελλοντικές μεταρρυθμίσεις που θα υπα-γορεύονταν από την Ε.Ε. Από τότε, οι διμερείς συμφωνίες πουζητά η Ελβετία για τις υπηρεσίες και την ενέργεια συνεχώς ανα-βάλλονται — και τώρα είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξει καμίασυμφωνία στο ορατό μέλλον.

Φυσικά, ο Μπλόχερ και οι οπαδοί του ακόμα πιστεύουνπως η ΕΕ δεν θα αρνηθεί τη χείρα βοηθείας της όποτε τη χρει-αστούν. Αλλά αυτό που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θέλουναπό την Ελβετία είναι να τους επιτραπεί να φορολογήσουντις αδήλωτες καταθέσεις των πολιτών τους στις ελβετικές τρά-πεζες. Η ιστορία του Μπλόχερ για τον φτωχό χωρικό που αν-τιμάχεται τον ξένο βασιλιά, ιδωμένη μέσα από το πρίσμα τουελβετικού πλούτου, είναι εντελώς γελοία. Οι Ιταλοί, που δεν εί-ναι πια ευπρόσδεκτοι ως εργαζόμενοι στην Ελβετία, λένε τώ-ρα πως θέλουν πίσω τους φόρους που οι συμπατριώτες τουςκαταθέτες καταχώνιασαν σε ελβετικούς λογαριασμούς — καιπως, αν κριθεί απαραίτητο, θα κατονομάσουν και θα διαπομ-πεύσουν τους φοροφυγάδες τους, όπως κάνουν οι Γερμανοί.

Εάν η Ελβετία χρησιμεύσει ως παράδειγμα για τις χώρεςτης Ε.Ε. που επιθυμούν μεγαλύτερη αυτονομία όπως η Ολ-λανδία ή η Βρετανία, αυτό πρέπει να είναι προς αποφυγή.Δεν ήταν μόνο οι υπερσυντηρητικοί της ελβετο-γερμανικήςυπαίθρου που ψήφισαν υπέρ του περιορισμού της μετανά-στευσης από την Ευρώπη. Ήταν επίσης πολλοί εργαζόμενοιπου αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των φτηνότερων με-ταναστών συναδέλφων τους, ήταν οι καθημερινοί επιβάτεςτων συνωστισμένων τρένων, ήταν οι μεσοαστικές οικογένει-ες που δεν αντέχουν πλέον τα ολοένα και πιο υψηλά ενοίκιατων διαμερισμάτων στις πόλεις. Και όμως, αυτοί οι μετριο-παθείς ψηφοφόροι —που υπολογίζεται ότι εκπροσωπούν το20% των ψήφων του «Ναι» στην πρόταση του SVP— έλαβανελάχιστα εχέγγυα που θα περιόριζαν πραγματικά τους φό-βους τους. Ήθελαν συγκράτηση των ενοικίων, μέτρα ενάντιαστις περικοπές των αποδοχών τους και τη διασφάλιση ενός κα-τώτατου μισθού. Ωστόσο, ξεκάθαρη υποστήριξη των αιτημά-των αυτών δεν υπήρξε, ούτε από τις ενώσεις των εργοδοτών(που άλλωστε κερδίζουν περισσότερο από την ελεύθερη με-τακίνηση των εργαζομένων) ούτε από την κυβέρνηση.

Έτσι, οι απολύτως εύλογες ανησυχίες τους έγιναν αντικεί-μενο εκμετάλλευσης από την εκστρατεία φόβου που εξαπέ-λυσαν οι πλούσιοι αυλητές της Δεξιάς. Υπάρχουν πολλοί αυ-λητές που περιτριγυρίζουν την Ευρώπη, με εύκολες, δημοφι-λείς λύσεις, όπως η μετατροπή των μεταναστών σε αποδιο-πομπαίους τράγους, προσπαθώντας να κερδίσουν τις ψήφουςεκείνων που δικαιολογημένα φοβούνται για το μέλλον τους. ΗΕλβετία έχει ποσοστό ανεργίας 3,5%· οι Ελβετοί έχουν πολλάνα χάσουν.

Η Ελβετία δεν αποτελεί κάποιο πρότυπο για περισσότεροπλούτο συνδυασμένο με αυτονομία εντός της Ε.Ε. Τα συγκρι-τικά της πλεονεκτήματα, όπως η τραπεζική εχεμύθεια και η χα-μηλή φορολόγηση μαραίνονται σιγά σιγά, και ο πλέον ση-μαντικός πόρος της, η διανοητική δύναμη των ανθρώπων,περιορίζεται πια από τις ποσοστώσεις στις μεταναστευτικέςροές. Η Ελβετία πρέπει να αποτελέσει μια αυστηρή προειδο-ποίηση στις επιχειρήσεις, στους οργανισμούς και στους επαγ-γελματίες οι οποίοι προέρχονται από την Ε.Ε. και, ενώ δρέπουντους καρπούς της ενιαίας αγοράς και της παγκοσμιοποιημέ-νης οικονομίας, νοιάζονται ελάχιστα ή καθόλου για τα εκα-τομμύρια των συνηθισμένων εργαζόμενων που έχουν πάραπολλά να χάσουν εάν αποτύχει το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

Το άρθρο του δημοσιογράφου David Nauer δημοσιεύθηκεστην αγγλόφωνη διαδικτυακή έκδοση του «Spiegel», στις10.2.2014. Το άρθρο της ελβετίδας οικονομικής αναλύτριας ClaudiaGnehm-Laubscher στον «Guardian», 11.2.2014. Και στα δύοέχουν γίνει μικρές περικοπές.

ΤΟ ΕΛΒΕΤΙΚΟ OΧΙ ΣΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Παλαιότερη αφίσα του SVP κατά των μεταναστών

35ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣΣΤΗΝ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ

Kυκλοφόρησε το τεύχος 105 του περιο-δικού Ουτοπία, με ένα πλούσιο αφιέρωμαστην εργατική τάξη. Θα το παρουσιάσουμεαναλυτικότερα στο επόμενο φύλλο των «Εν-θεμάτων»

Σκυλιά του Σότσι

Με αφορμή τις εκκαθαρίσεις σκύ-λων στους Χειμερινούς Ολυμπια-

κούς Αγώνες του Σότσι, ξαναδιάβασατην Αργία, μια από τις ιστορίες πουέγραψε ο Σαλάμοφ για το γκουλάγκ τηςΚολιμά: ο πάτερ Ζαμιάτιν προσεύχεταιστο δάσος. Όταν επιστρέφει στο παρά-πηγμα που ζει με τους άλλους κρατού-μενους, τον πλησιάζουν δύο, ο Σιμιόν κιένας νεότερος, και του δίνουν να φάειλίγο κρέας. Ο πάτερ το τρώει με βουλι-μία και τότε αυτοί του αποκαλύπτουνπως μόλις έφαγε το κουτάβι που είχευπό την προστασία του. Ο Ζαμιάτινβγαίνει έξω. Κάνει εμετό. «Καθάρματα»,λέει ο αφηγητής (ο Σαλάμοφ). «Ναι, βε-βαίως», απαντά ο Ζαμιάτιν. «Αλλά τοκρέας ήταν νόστιμο. Το ίδιο καλό με τουαρνιού».

Κάποιες φράσεις είναι ικανές να μαςδιαπεράσουν ολόκληρους σαν σιδερέ-νιες βέργες.

Επιστρέφοντας στο Σότσι, ο Πούτινέδωσε εντολή να εξοντωθούν όλα τααδέσποτα σκυλιά της περιοχής προκει-μένου να μην παρεμποδίσουν τουςαθλητές κατά τη διάρκεια των αγώνων.Ο Πούτιν τα κατάφερε πάλι δίχως ναλερώσει τα χέρια του και τελικά τα ίχνηαπ’ τα χιονοπέδιλα δεν μπερδεύτηκανμε τις πατημασιές των ζώων. Τουλάχι-στον όταν ο γείτονάς μου πήρε τηνπρωτοβουλία να πετάξει το κουφάριτου σκυλιού μου (θύμα κι αυτό τωνΟλυμπιακών Αγώνων του 2004) στοσκουπιδοτενεκέ του δήμου, το έκανε μετα ίδια του τα χέρια.

Έτσι ο καλός μου σκύλος παρακο-λούθησε τους αγώνες μέσα απ’ τον κά-δο του, όπως περίπου και τα σκυλιά τουΣότσι που είναι οι κρυφοί θεατές τουΣότσι: κάθε φορά που βλέπουμε ένανσκιέρ να κατεβαίνει τη χιονισμένη πί-στα, ξέρουμε πως από κάτω του υπάρχειένας θαμμένος πληθυσμός παγωμένωνσκύλων που παρακολουθεί με αγωνίατην προσπάθειά του.

Προχθές ένα αδέσποτο σκυλί επιτέ-θηκε σ’ έναν γνωστό μου. Διέσχιζε τοδρόμο και το σκυλί πήγε και του έκοψεένα κομμάτι απ’ το σακάκι του. «Το μο-ναδικό που είχα», μου είπε.

Τα σκυλιά ξέρουν κάτι που δεν ξέ-ρουμε εμείς.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ

ΤΟΥ ΕΝΤΙΝ ΧΑΪΝΤΑΡΠΑΣΙΤΣ

Όταν ξεσπούν κινήματα μαζικής δια-μαρτυρίας σε χώρες σε αναταραχή (εί-

τε πρόκειται για τη Βοσνία, την Ουκρανία,την Ελλάδα ή την Τυνησία), διαμορφώνεταιδιεθνώς —ειδικά στα ΜΜΕ και τις κυβερ-νήσεις, σε Ευρώπη και Αμερική— μια γενι-κή συναίνεση: στήριξη των βασικών δημο-κρατικών δικαιωμάτων των πολιτών, συν-δυασμένη με την καταδίκη του διεφθαρμέ-νου τοπικού πολιτικού προσωπικού.

Μια τέτοια στήριξη συνοδεύεται σχεδόνπάντα από μια σειρά υποθετικών προτάσεων.Το άρθρο του Tim Judah στον Economist σχε-τικά με τις διαδηλώσεις στη Βοσνία αποτελείκαλό παράδειγμα. Εκτιμά ότι τα κίνητρα τωνδιαδηλώσεων είναι «αντι-εθνικιστικά» καιφιλελεύθερα, γι’ αυτό και τις στηρίζει, στοτέλος του κειμένου όμως η στήριξη δίνε τη θέ-ση της σε μια σειρά υποθετικές προτάσεις:«Αν οι συνελεύσεις αυτές αποκτήσουν ρίζες,αν αναδειχθούν νέοι ηγέτες και αν εστιά-σουν σε ρεαλιστικά αιτήματα, τότε κάτι ίσωςμπορεί να αλλάξει».

Οι πολίτες της Βοσνίας έχουν συνηθίσειστον υποθετικό λόγο, όταν πρόκειται για τηνπολιτική κατάσταση της χώρας τους. «Αν ηκατάσταση κλιμακωθεί, θα πρέπει πιθανώςνα σκεφτούμε την περίπτωση στρατιωτικήςπαρέμβασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλάόχι ακόμα», δήλωσε ο Βαλεντίν Ίνζκο, ΎπατοςΕκπρόσωπος του ΟΗΕ στη Βοσνία, αμέσωςμετά τις διαδηλώσεις της 7ης Φεβρουαρίου.

Τέτοια «Αν» επικαλούνται φόβους καιαπειλές βίας· άλλα «Αν» διατυπώνονται ωςπαροχή ελπίδας και ώθησης στους πολλούςΒόσνιους «ηγέτες»: «Οι ηγέτες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης πρέπει να κάνουν γενναία καιαποφασιστικά βήματα, αν θέλουν η χώρατους να προφθάσει», δήλωσε ο Στέφαν Φί-λε, ο Ευρωπαίος Επίτροπος αρμόδιος για τηΔιεύρυνση, κατά τη διάρκεια των διαδηλώ-σεων του Ιουνίου στο Σαράγεβο.

Οι ίδιες οι διαδηλώσεις, εξάλλου, φορτώ-νονται με ακόμη περισσότερα «Αν» στα δη-μοσιογραφικά ρεπορτάζ. Ο κεντρικός τίτλοςτου US News and World Report συνόψισετην κατάσταση με μια οικεία υποθετική πρό-ταση: «Οι Βόσνιοι μαζεύουν τα συντρίμμιατους μετά τις βίαιες διαδηλώσεις, αλλά πα-ραμένει αμφίβολο αν κάτι θα αλλάξει».

Όλες αυτές αντιδράσεις αντανακλούν απόκοινού εκείνο που θα μπορούσαμε να απο-καλέσουμε «ασκήσεις υποθετικού λόγου γιατη δημοκρατία»: μια γενικόλογη υποστήριξητων διαδηλώσεων, μαζί με ένα μικρό μάθη-μα κάθε φορά ως προς το τι θεωρείται σωστή«ανάπτυξη της δημοκρατίας».

Τι αποκαλύπτει αυτή η ιδιόμορφη πολιτι-κή γραμματική; Λίγη δομική ανάλυση ίσωςβοηθήσει να αποσαφηνίσουμε τις παραδοχέςκαι προτροπές αυτής της γραμματικής. Πρώ-τον, ο πολιτικός σχολιασμός όταν εκφράζεταιμε υποθετικό λόγο συνήθως προσλαμβάνεται

ως μια παθητική, φυσικοποιημένη φωνήτης λογικής, εμφανιζόμενος περισσότερο ωςένα σύνολο αυταπόδεικτων υποτίθεται συλ-λογισμών («Αν οι διαδηλώσεις αναδείξουννέους ηγέτες, τα πράγματα μπορεί να αλλά-ξουν») παρά ως οδηγίες που ορίζουν επιθυ-μητές και ανεπιθύμητες συμπεριφορές («Οιδιαδηλωτές πρέπει να αναδείξουν νέουςηγέτες για να αλλάξει η κατάσταση»).

Κανοναρχώντας τη φωνή του ορθολογι-σμού, ο υποθετικός λόγος στη συνέχεια μαςθωρακίζει από τους κινδύνους της υπερβο-λής· όχι μόνο της υπερβολής της βίας («οιδιαδηλώσεις είναι καλές, εκτός αν είναι βί-αιες), αλλά και της υπερβολής της πολιτικήςφαντασίας («οι διαδηλώσεις είναι καλές,εκτός αν έχουν υπερβολικά ιδεαλιστικά αι-τήματα»). Εκείνο που τελικά υποστηρίζει αυ-τός ο δημόσιος λόγος δεν είναι η δημοκρατίαως ένας δύσκολος και ευρύς αγώνας για τηνκοινωνική δικαιοσύνη, αλλά μάλλον —γιανα χρησιμοποιήσω τη διατύπωση της επί-σημης επιστολής του Ύπατου Εκπροσώπουμετά τις διαδηλώσεις— «Μια Λογική καιΕποικοδομητική Απάντηση στη Δυσαρέ-σκεια των Πολιτών».

Αυτή η πολιτική γραμματική διαποτίζειόχι μόνο τις σημερινές αναφορές στην βοσ-νιακή εξέγερση, αλλά και ένα μεγάλο μέροςτων δημοσιευμάτων με θέμα τους αγώνεςγια την κοινωνική δικαιοσύνη, από τα κινή-ματα Occupy ως τις διαδηλώσεις στην Τουρ-κία, την Αίγυπτο και την Ουκρανία. Παρέ-χει στους σχολιαστές έναν τρόπο να επιδεί-ξουν τα δημοκρατικά τους διαπιστευτήριαυποστηρίζοντας εν γένει την ιδέα της δια-μαρτυρίας, αποκρύπτοντας ταυτόχρονα τηναποστροφή τους απέναντι σε αντιηγετικέςδομές, ουτοπικά αιτήματα κ.ο.κ., πίσω από«λογικές» νουθεσίες που απευθύνουν στακινήματα διαμαρτυρίας. Με αυτό τον τρό-πο, πετυχαίνει κανείς να επιδοκιμάζει βε-βαίως τις διαδηλώσεις εκτιμώντας ταυτό-χρονα ότι η αποτυχία τους είναι αναπόφευ-κτη.

Είναι πραγματικά ζωογόνο για το κίνημαδιαμαρτυρίας στη Βοσνία ότι λειτουργεί σεμεγάλο βαθμό αγνοώντας τον υποθετικό λό-γο για τη δημοκρατία. Οι διαδηλώσεις γέν-νησαν πολλές αμεσοδημοκρατικές συνε-λέυσεις, με πρωτοβουλία των πολιτών.

Είναι πολύ σημαντικό. Καθημερινά, χι-λιάδες πολίτες στην Τούζλα, το Μόσταρ, τοΣαράγεβο, το Τράβνικ, τη Ζένικα και άλλεςπόλεις συναντιούνται σε δημόσιους χώρους,όπου ο ένας μετά τον άλλο απευθύνονταιστους συγκεντρωμένους. Στο τέλος κάθε συ-νάντησης, διαμορφώνεται μια λίστα με συγ-κεκριμένα αιτήματα και τίθεται σε ψηφοφο-ρία. Ο καθένας έχει μία ψήφο· δεν υπάρχει ηεπιλογή της αποχής. Μέχρι τώρα, κυβερνη-τικοί αξιωματούχοι έχουν παραιτηθεί σετέσσερις περιφέρειες, ενώ νέες δομές, με επί-κεντρο τους πολίτες, αναπτύσσονται στις συ-νελεύσεις.

Αυτές οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίεςαντιστρέφουν ανοιχτά τον γνώριμο υποθε-τικό λόγο περί πολιτικής. Όπως υπενθύμισεη συνέλευση της Τούζλα στο διεθνές κοινό:«Η βαρώνη Άστον και ο επίτροπος Φίλε είναιελεύθεροι να συμμετάσχουν στη συνέλευσητων πολιτών, αν ακολουθήσουν τους ίδιουςκανόνες που ισχύουν για όλους: Σηκώνειςτο χέρι και ζητάς το λόγο. Έχεις δύο λεπτά».

Σε όλα αυτά, υπάρχει ένα ταμπού: Το ταμ-πού της επανάστασης. Να περιγράψεις τηνσημερινή κατάσταση στη Βοσνία ως επανά-σταση μοιάζει ανόητο, ασφαλώς· τα πράγ-ματα είναι σχετικά ήρεμα και το υπάρχονκαθεστώς δεν έχει ανατραπεί και αντικατα-σταθεί από κάτι καινούργιο. Γιατί λοιπόν ηεπανάσταση είναι μια λέξη-ταμπού;

Ένας λόγος είναι ότι οι εν εξελίξει συνε-λεύσεις πολιτών, αν και έχουν μια βαθιά ανα-τρεπτική ποιότητα, κάτι που περικλείει σο-βαρό επαναστατικό δυναμικό, δεν ταιριά-ζουν με τη συμβατική εικόνα μιας βίαιηςεπανάστασης. Καθημερινά, άνθρωποι σεόλη τη Βοσνία συγκεντρώνονται για να μι-λήσουν μεταξύ τους, να διαμορφώσουν και-νούργιες ατζέντες, να διεκδικήσουν αλλα-γές, ακόμα και αν οι πολιτικές δομές παρα-μένουν αμετάβλητες, τουλάχιστον στα χαρ-τιά. Να γράφει κανείς για τέτοια γεγονόταείναι πάντα προκλητικό και επίφοβο, ειδικάεν μέσω των μεταβαλλόμενων συνθηκώνστη Βοσνία.

Ο Ρολάντ Μπάρτ έγραφε: «Τα επαναστα-τικά γραπτά κείμενα αναπαράσταιναν πάν-τοτε ελάχιστα, και όχι σωστά, το τι σκοπεύειη Επανάσταση για την καθημερινότητα, τοντρόπο που αυτή εννοεί ότι θα ζήσουμε αύριο,είτε η αναπαράσταση τείνει να απαλύνει ή ναμηδενίσει τον διεξαγόμενο αγώνα είτε, ακρι-βέστερα, η πολιτική θεωρία αποβλέπει μόνοστην εγκαθίδρυση της πραγματικής ελευθε-ρίας του ανθρώπινου προβλήματος, χωρίςνα προεικάζει καμία από τις απαντήσειςτου» [Ο Ρολάν Μπαρτ από τον Ρολάν Μπαρτ,μετ. Φλοράνς Πουανιάν, εκδ. Ράππας].

Τα γεγονότα στη Βοσνία είναι σημαντικάακριβώς επειδή θέτουν τα δύσκολα ερωτή-ματα της ελευθερίας και της δημοκρατίαςχωρίς όρους ή προεικαζόμενες απαντήσεις.Οι συνελεύσεις μπορεί να μην ταιριάζουνστη συμβατική εικόνα της επανάστασης, αλ-λά είναι αναμφισβήτητα ανατρεπτικές δια-κηρύσσοντας ότι «η συνέλευση των πολιτώνδεν είναι απλώς μια διαμαρτυρία· είναι μιαδιαδικασία παραγωγής πιθανοτήτων».

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ

Ο Edin Hajdarpasic διδάσκει ιστορία στοLoyola University Chicago. Το άρθρο, που με-ταφράζεται εδώ με μικρές περικοπές, δημοσι-εύτηκε στο www.aljazeera.com, 19.2.2014.

Διαδήλωση στο Σαράγεβο, 10.2.2014.Φωτογραφία του Stefano Giantini, από τοflickr

Βοσνία: η πολιτική γραμματικήτου υποθετικού λόγου

ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

ΕΝΘΕΜΑΤΑ36

Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΤΟΥ ΛΟΡΕΝΤΣΟ ΖΑΜΠΟΝΙ

Φλωρεντία, 20.2.2014. Η ΜπάρμπαραΣπινέλι γράφει στην μεγάλη κεντροα-

ριστερή εφημερίδα La Repubblica· είναι μιααπ’ τις διασημότερες ιταλίδες δημοσιογρά-φους. Είναι, επίσης, κόρη του Αλτιέρο Σπι-νέλι, εκ των συνιδρυτών της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης. Καθόλου τυχαία, λοιπόν, όταν εξέ-φρασε την έντονη διαφωνία της με την πο-λιτική της Ε.Ε. και ειδικότερα με τις πολιτικέςλιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδαπροκάλεσε αίσθηση στον ιταλικό δημόσιοδιάλογο. Λίγους μήνες πριν, ο σοσιαλδημο-κράτης κοινωνιολόγος Λουτσιάνο Γκαλίνοεξέδιδε το τελευταίο του βιβλίο υπό τον εύ-γλωττο τίτλο Το πραξικόπημα των τραπεζώνκαι των κυβερνήσεων: Επίθεση στη δημοκρατίαστην Ευρώπη.

Η «αυτομόληση» δύο προσωπικοτήτων τέ-τοιου βεληνεκούς απ’ το στρατόπεδο της λι-τότητας (στο οποίο εντάσσονται τα δύο μεγά-λα κόμματα της Ιταλίας, όπως και όλες οι με-γάλες εφημερίδες) ήταν, πράγματι, σπουδαίαείδηση. Το μεγάλο σοκ ήρθε, όμως, στις 21 Ια-νουαρίου, όταν, μαζί με τους Πάολο Φλόρεςντ’ Αρκάις, Μάρκο Ρεβέλλι, Γκουίντο Βιάλεκαι τον αγαπητό σε όλους Αντρέα Καμιλλέρι, ηΣπινέλλι και ο Γκαλίνο δημοσίευσαν ένα ανοι-χτό κάλεσμα για τη δημιουργία μιας «λίσταςπολιτών για μιαν άλλη Ευρώπη», που θα αν-τιταχθεί στη λιτότητα, υποστηρίζοντας τονΤσίπρα για τη θέση του προέδρου της Κομισιόν.

Επρόκειτο για μια κίνηση αν μη τι άλλοπαράδοξη. Λίγους μήνες πριν τις ευρωεκλο-γές, μια δράκα ιταλών διανοούμενων, ορι-σμένοι εκ των οποίων ουδέποτε ανήκαν στηριζοσπαστική Αριστερά, προτείνουν τον αρ-χηγό ενός ελληνικού κόμματος ως την κατάλ-ληλη ενωτική φιγούρα για μια μη κομματικήλίστα που θα διεκδικήσει την ψήφο μας.

Η παράδοξη όμως αυτή κίνηση ίσως απο-δειχθεί ό,τι ακριβώς χρειαζόταν η ιταλικήΑριστερά. Το κάλεσμα εισακούσθηκε από20.000 πολίτες που εξέφρασαν την υποστή-ριξή τους μέσω διαδικτύου· από ηγετικές φυ-σιογνωμίες του ιταλικού κινήματος, που ζή-τησαν συμμετοχικές διαδικασίες για να χτι-στεί η λίστα από τα κάτω· κι από τα δύο επι-ζώντα κόμματα της Αριστεράς, την Κομμου-νιστική Επανίδρυση (οι δημοσκοπήσεις τηςδίνουν 1-2%) και το SEL του Νίκι Βέντολα(2-3%).

tst

Τρία είναι τα δυνατά σημεία της «λίσταςπολιτών», πρώτος στόχος της οποίας είναινα περάσει το όριο του 4% και να μπει στοΕυρωκοινοβούλιο:

Πρώτον, μετά την οδυνηρή διάσπαση του2008, είναι η πρώτη φορά όπου τα δύο με-γαλύτερα αριστερά κόμματα, Επανίδρυσηκαι SEL, θα εμφανιστούν μαζί σε εκλογές. Ηεξέλιξη αυτή σκόρπισε, επιτέλους, έναν κά-ποιο ενθουσιασμό στις τάξεις των απογοη-τευμένων ιταλών αριστερών. Δεύτερον, ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρείται θετικό παράδειγμα σε ό,τι

αφορά τη συμμετοχή του σε ριζοσπαστικούςκοινωνικούς αγώνες και τις σχέσεις του με τακοινωνικά κινήματα. Η υποψηφιότητα Τσί-πρα, λοιπόν, έχει χαρίσει στη «λίστα πολιτών»μια άνευ προηγουμένου νομιμοποίησηστους κινηματικούς κύκλους. Τρίτον, το μον-τέλο της «λίστας πολιτών», υποψήφιοι τηςοποίας θα είναι κατά κύριο λόγο απλοί πολί-τες, είναι πιθανότερο να συσπειρώσει απο-γοητευμένους κεντροαριστερούς ψηφοφό-ρους απ’ ό,τι ένα οποιοδήποτε παραδοσια-κό αριστερό κόμμα.

Από την άλλη, η προσπάθεια έχει και χα-ρακτηριστικά που δημιουργούν προβλημα-τισμό. Αφενός, ορισμένοι θεωρούν αντιδη-μοκρατικό το να παραχωρηθεί -όπως έχουνοι ίδιοι ζητήσει- ο τελευταίος λόγος για τησυγκρότηση της λίστας υποψηφίων στουςέξι αρχικώς υπογράφοντες. Αφετέρου, το νασυμπλεύσουν αρμονικά μέχρι τις ευρωεκλο-γές αριστερά κομματικά στελέχη, αναγνώ-στες της La Repubblica, ακτιβιστές και προ-οδευτικοί διανοούμενοι διαφόρων αποχρώ-σεων δεν είναι ό,τι απλούστερο.

Εντέλει, αυτό που θα καθορίσει την επιτυ-χία ή μη της λίστας πολιτών, το όνομα τηςοποίας («Η Άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα»)αποφασίστηκε σε ηλεκτρονικό δημοψήφι-σμα, είναι το αν θα αποφύγει δύο μεγάλασφάλματα του παρελθόντος: της Πρώτον, ηεκλογική καμπάνια πρέπει (εν αντιθέσει μετην «Επανάσταση των Πολιτών», το αριστε-ρό σχήμα που κατέβηκε στις τελευταίες εθνι-

κές εκλογές, αποτυγχάνοντας οικτρά), ναεστιάσει πρωτίστως στα κοινωνικά και οι-κονομικά θέματα, προκειμένου να κατοχυ-ρώσει τη θέση της έναντι Μπερλουσκόνι καιΓκρίλλο στο φλέγον ζήτημα της αντίστασηςστη λιτότητα. Και, σε αντίθεση με τους πα-ραπάνω, θα πρέπει να παρουσιάσει με πει-στικό τρόπο εναλλακτικές προτάσεις για τοχρέος, την εργασία, το κράτος πρόνοιας καιτην παιδεία. Δεύτερον, όλα τα συστατικά μέ-ρη της λίστας πρέπει να επενδύσουν σε μιαπραγματικά συμμετοχική διαδικασία, προ-κειμένου να κινητοποιήσουν την τεράστιαμάζα ανθρώπων που σταδιακά εγκατέλειψαντον πολιτικό ακτιβισμό τα τελευταία χρόνια,απογοητευμένοι απ’ τις διασπάσεις και τηναναποτελεσματικότητα της θεσμικής Αρι-στεράς.

Η Ιταλία δεν έζησε, ακόμα, την εμπειρίατων μαζικών, ενωτικών κινητοποιήσεωνενάντια στη λιτότητα που χαρακτήρισαν τηνΕλλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία τωντελευταίων χρόνων. Ως εκ τούτου, είναι απί-θανο η Ιταλική Αριστερά να προσεγγίσει ταεπίπεδα λαϊκής στήριξης που επιτεύχθηκανστις προαναφερθείσες χώρες. Μολαταύτα,εάν η «λίστα πολιτών για μιαν άλλη Ευρώ-πη» βρει τη δύναμη να συγκρουστεί ανοιχτάμε την Ε.Ε. στα κοινωνικο-οικονομικά ζητή-ματα, εάν επιτρέψει την ενεργό συμμετοχήτων πολιτών στις διαδικασίες της, η είσοδοςστο Ευρωκοινοβούλιο θα γίνει ένας απολύτωςεφικτός στόχος.

Και, ταυτόχρονα, το πρώτο βήμα για τηνανασυγκρότηση μιας —απολύτως ανα-γκαίας— αριστερόστροφης εναλλακτικήςπρότασης στην Ιταλία.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΚΟΣ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ

ΤΗΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΥ

Η συζήτηση για την επανοικειοποίησηπροσβλητικών όρων, τη χρήση ανακτη-

μένων λέξεων ως «αντεστραμμένου λόγου»,σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμόκαι την ταυτότητα φύλου, που επανήλθε πρό-σφατα, είναι αρκετά παλιά στον ελληνικό λο-ατ χώρο. Θυμάμαι ότι από το 2004 συζητού-σαμε αν θα βοηθούσε η τακτική αυτή, η επα-ναοικειοποίηση λέξεων όπως «πούστης» επίπαραδείγματι. Πολλοί φέρνουν ως παράδειγ-μα τη Γερμανία, όπου το λοατ κίνημα την υιο-θέτησε (schwul). Ομοίως και στη Δανία.

Σε μια τέτοια συζήτηση θα πρέπει, κατάτη γνώμη μου, να λάβουμε υπόψη μας τέσ-σερα πράγματα:

1. Στη Γερμανία, η αποποινικοποίηση τηςομοφυλοφιλίας συνέβη σχεδόν ταυτόχρονα μετην έναρξη ενός διεκδικητικού αγώνα για τα

λοατ δικαιώματα. Δηλαδή, αμέσως μετά τηνποινικοποίηση το λοατ κίνημα έπρεπε να πε-ράσει από την «ντροπή» και τους διωγ-μούς (ποινικοποίηση), στην υπερηφάνεια(διεκδίκηση). Έτσι λοιπόν είχε νόημα η επα-νοικειοποίηση ως τακτική της μετατροπήςτης «ντροπής» σε υπερηφάνεια, σε πολύ σύν-τομο χρονικό διάστημα.

2. Ακόμη, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότιστη Γερμανία, όταν με το πέρας του Β΄ Παγ-κοσμίου Πολέμου έκλεισαν τα στρατόπεδασυγκέντρωσης, οι ομοφυλόφιλοι ήταν οι μο-ναδικοί κρατούμενοι των ναζί που παρέμει-ναν στις φυλακές ή υπό διωγμό, και αυτό συ-νεχίστηκε για τρεις ακόμη δεκαετίες σχεδόν.Η βία και οι διωγμοί κατά των ομοφυλόφι-λων, δηλαδή, δεν έπαψαν. Ήταν επομένωςπολύ ιδιαίτερες οι συνθήκες που αντιμετώ-πισαν οι λοατ στη Γερμανία, καθώς ο συμβο-λισμός της «ντροπής» (ροζ τρίγωνο) δεν έπα-ψε με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.Σημειώνουμε ότι η ομοφυλοφιλία ουσιαστι-κά αποποινικοποιήθηκε το 1973, ενώ παρό-λο που οι μηνύσεις και οι αναζητήσεις χρη-ματικών αποζημιώσεων είχαν αποτύχει στοσύνολό τους, μόλις το 2002 η κυβέρνηση τηςΓερμανίας απολογήθηκε δημόσια στην ομο-φυλοφιλική κοινότητα.

3. Στη χώρα μας βεβαίως υπήρχε πάντακλίμα ομοφοβίας, όμως η ομοφυλοφιλία απο-ποινικοποιήθηκε το 1951. Σε καμία περί-πτωση δεν μπορούν να συγκριθούν οι συν-θήκες που βίωσαν οι λοατ στη Γερμανία με αυ-τές που βίωσαν ή βιώνουν οι λοατ στην Ελ-λάδα.

4. Επίσης, στη χώρα μας η λέξη «πούστης»δεν χρησιμοποιείται μόνο για χαρακτηρισμόπου σχετίζεται με τη σεξουαλικότητα, αλλάγενικότερα τη συμπεριφορά: π.χ. λέμε «που-στιά», «φέρεται πούστικα» κ.ο.κ. Εννοιολο-γείται, δηλαδή, και με περιεχόμενο που πραγ-ματικά δεν βλέπω τον λόγο να θέλει να οι-κειοποιηθεί και να ανακτήσει ένα κίνημα —πόσο μάλλον όταν διεκδικεί δικαιώματα.

Και κάτι τελευταίο: Αν θα έπρεπε στην Ελ-λάδα να ακολουθήσουμε κάποιο δρόμο διεκ-δίκησης που εφαρμόστηκε αλλού, θα πρό-τεινα τον δρόμο της Ισπανίας και της Πορ-τογαλίας. Αφενός είναι πιο κοντά στα δικάμας μεσογειακά πρότυπα, αφετέρου το λοατκίνημα αυτών των χωρών (ιδιαίτερα τηςΙσπανίας) πέτυχε πολλά, σε μικρό χρονικόδιάστημα (2005-2011): γάμος, υιοθεσία, αλ-λαγή εγγράφων για τους/τις τρανς. Δεν θεω-ρώ ότι ο δρόμος της Γερμανίας ήταν ο καλύ-τερος δυνατός, ούτε ο πιο κοντινός στα δε-

δομένα της Ελλάδας.Για όλους τους παραπάνω λόγους, θεω-

ρώ την επανοικειοποίηση προσβλητικώνόρων όπως «πούστης» ή «τραβέλι» προβλη-ματική, όταν το κάνει ένα κίνημα διεκδίκησηςστις δεδομένες συνθήκες της Ελλάδας.

Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι τα ίδια επιχειρή-ματα ισχύουν και για τη χρήση του επανα-κειοποιημένου αγγλικού όρου queer (αδερφή,παράξενος κτλ.), καθώς ο όρος πλέον χρησι-μοποιείται διεθνώς και υπάρχει ένα ολόκλη-ρο θεωρητικό υπόβαθρο από πίσω. Δεν πρέ-πει να γενικεύσουμε.

Τέλος, όσον αφορά τη χρήση της λέξης«τραβέλι», δεν έχω δει κανένα τρανς κίνημασε καμία χώρα να θέλει να επανοικειοποι-ηθεί την αντίστοιχη αγγλική λέξη trannie ήtranny, που ήταν, είναι και παραμένει άκρωςπροσβλητική.

Ιδιαίτερα μάλιστα για τους τρανς ανθρώ-πους, που αντιμετωπίζουν τη μισαλλοδοξίακαι τον ρατσισμό στον μέγιστο βαθμό, θαέβρισκα και βλαπτικές αυτές τις τακτικές επα-νοικειοποίησης, καθώς οι τρανς ως η πιο κα-ταπιεσμένη μειονότητα από τους/τις λοατέχει ανάγκη περισσότερη ασφάλεια, καθώςκαι πολιτικές προστασίας από τις διακρίσειςκαι τους αποκλεισμούς.

O Lorenzo Zamponi είναι συντάκτης τουενημερωτικού σάιτ «Il corsaro», υπ. δρ πολι-τικής επιστήμης στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστή-μιο της Φλωρεντίας.

Η Μαρίνα Γαλανού είναι πρόεδρος του Σω-ματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ),αναγνωρισμένης συλλογικότητας για τατρανς δικαιώματα και ιδιοκτήτρια των εκδό-σεων Πολύχρωμος Πλανήτης (LGBT εκδό-σεις-βιβλιοπωλείο).

Η παράδοξη κίνηση της Σπινέλι

«ΠΟΥΣΤΗΣ», «ΠΟΥΣΤΙΑ», «ΤΡΑΒΕΛΙ»

Περί επανοικειοποίησης προσβλητικών όρων

Πώς «Η Άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα» θα μπορούσενα επανενώσει την ιταλική Αριστερά

37ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • ΚΥΡΙΑΚΗ 23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.come-mail: enthemata@gmail.com

ΤΗΣ ΝΤΙΝΑΣ ΒΑΪΟΥ

Πριν λίγες μέρες, την Τετάρτη 12 Φε-βρουαρίου, κατατέθηκε στη Βουλή σχέ-

διο νόμου που προβλέπει την κατάργηση μιαςπλειάδας Οργανισμών του Δημοσίου. Ανάμε-σά τους, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίουκαι Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας (ΟΡ-ΣΑ), όπως και οι αντίστοιχοι Οργανισμοί γιατη Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα. Ο σχεδια-σμός του αστικού χώρου, με την κλίμακα καιτην πολυπλοκότητα των ζητημάτων που χει-ρίζεται και με τα εργαλεία παρέμβασης πουέχει σταδιακά συγκροτήσει, έπεσε θύμα τηςνεοφιλελεύθερης μείωσης του «υπερτροφικούΔημοσίου», αλλά και μιας νέας αντίληψης γιατον σχεδιασμό. Στο σύντομο αυτό κείμενο θααναφερθώ σε δύο παραδείγματα, που ανα-δεικνύουν διαφορετικές πλευρές και κλίμα-κες παρέμβασης στην πόλη: την «πολεοδομι-κή ωρίμανση», όπως προβλέπεται από τονΕφαρμοστικό Νόμο του Μνημονίου, και τιςπαρεμβάσεις στο κέντρο της Αθήνας που με-λετώνται στο πλαίσιο του εργαστηρίου Reac-tivate Athens.

tstΗ διαδικασία σχεδιασμού που προδιαγρά-

φει ο Εφαρμοστικός Νόμος του Μνημονίου(Ν. 3986/2011), με τον οποίο, μεταξύ άλλων,ιδρύθηκε και το ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείο Αξιοποίησηςτης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου:www.hradf.com) έχει συζητηθεί δημόσια πο-λύ λίγο, αν και είναι καταλυτική για τις εξελί-ξεις στον αστικό χώρο, αλλά και εκτός αυτού.Σύμφωνα με τον νόμο αυτόν λοιπόν, κάθε με-γάλη επενδυτική πρόταση εγκαθιδρύει καθε-στώς σχεδιασμού ειδικά προσαρμοσμένο στιςαπαιτήσεις και τις ανάγκες της, με παρεκκλί-σεις, εξαιρέσεις και τροποποιήσεις υφιστάμε-νων ρυθμίσεων και σχεδίων που αποτελούννόμους του κράτους. Για τα «εντός σχεδίου» δη-μόσια ακίνητα ειδικότερα μπορούν να τρο-ποποιούνται ρυμοτομικά σχέδια, πολεοδομι-κές μελέτες, χρήσεις γης και όροι δόμησης,παρεκκλίσεις του Γενικού Οικοδομικού Κα-νονισμού κλπ., «προκειμένου να αποδοθεί οβέλτιστος πολεοδομικός-επενδυτικός προ-ορισμός στο προς αξιοποίηση ακίνητο» (άρθρο12, §5). Στο πλαίσιο αυτό, είναι φανερό ότι δενυπάρχει πλέον πολεοδομική νομοθεσία, σχε-διασμός και ρύθμιση του χώρου, αλλά μόνο«επενδυτικά σχέδια», τα οποία εγκρίνονται μεγρήγορες διαδικασίες (fast track) από όργα-να που συστήνονται για τον σκοπό αυτό. Επι-πλέον θεσπίζεται, κατά παρέκκλιση του Αστι-κού Κώδικα, το «δικαίωμα επιφανείας», τοοποίο εισάγει σημαντικές μεταβολές σε όσαγνωρίζουμε περί ιδιοκτησίας –και ιδιοκτη-σίας του δημοσίου ειδικότερα–, για τις οποίεςαξίζει εκτενέστερη παρουσίαση και σχολια-σμός.

Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, και το σχέδιο νόμουτου Νοεμβρίου 2013 για το Ρυθμιστικό ΣχέδιοΑθήνας/Αττικής (ΡΣΑ) 2021 «απλουστεύτηκε»,

απαλείφθηκαν δηλαδή εκείνες οι προβλέψειςπου θα το έκαναν με διάφορους τρόπους δε-σμευτικό και υλοποιήσιμο. Αυτό που «απλου-στεύτηκε» είχε προκύψει μέσα από μακρο-χρόνια επεξεργασία στον ΟΡΣΑ και είχε εν-σωματώσει τα αποτελέσματα μιας χρονοβό-ρας θεσμοθετημένης διαδικασίας συμμετο-χής και διαβούλευσης, η οποία ανέδειξε υπαρ-κτές και εγγενείς σε κάθε τέτοιο εγχείρημα αν-τιθέσεις συμφερόντων, προθέσεων και ορα-μάτων για την πόλη, με τις οποίες πάντα δου-λεύει ο σχεδιασμός. Προωθείται λοιπόν ένααποδυναμωμένο «Ρυθμιστικό Σχέδιο» καιταυτόχρονα καταργείται ο αρμόδιος Οργανι-σμός, μετατρέποντας την όλη διαδικασία τουσχεδιασμού της μητροπολιτικής περιοχής σεμία μη δεσμευτική έκθεση ιδεών και προθέ-σεων. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και τοΣχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβα-σης (ΣΟΑΠ) για το Δήμου Αθηναίων, τουοποίου βασικά σημεία πρόσφατα εμφανίστη-καν στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ.

Σ’ έναν άλλο κόσμο (;), αλλά στον ίδιο «τόπο»,σχεδιάζεται «ένα νέο στρατηγικό όραμα γιατην πόλη», που επιχειρεί να εντοπίσει ευκαι-ρίες για ένα εναλλακτικό μέλλον, με άξονα τηνπεζοδρόμηση της λεωφόρου Πανεπιστημίου(www.reactivate-athens.org). Σύμφωνα μετον ιστότοπό του, το Reactivate Athens/101Ideas είναι ένα εργαστήριο ιδεών για την υπο-στήριξη αυτών των σχεδιασμών, που επιδιώ-κει να παραγάγει, μέσα από μια διαδικασίασεμιναρίων και συμμετοχής «του κοινού»,προτάσεις οι οποίες «θα συμβάλουν στην ανά-πτυξη των τοπικών κοινοτήτων και θα βελ-τιώσουν τις συνθήκες ζωής». Το εργαστήριοιδεών λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο του2013 μέχρι τον Μάρτιο του 2014 και χρημα-τοδοτείται από το Ίδρυμα Ωνάση. Συγκεν-τρώνει και ταξινομεί σε 101 (προκλητικές) ιδέ-ες για την Αθήνα απόψεις συλλογικοτήτωντης πόλης, περαστικών από την οδό Αθηνάςκαι Λυκούργου (όπου εδρεύει το RA), ατόμωνπου ανταποκρίνονται στο κάλεσμα της ηλε-κτρονικής πλατφόρμας του εργαστηρίου, με-

λών της διεπιστημονικής ομάδας που δου-λεύει υπό τη διεύθυνση του Αλφρέντο Μπρί-λενμπουργκ, καθηγητή στο Πολυτεχνείο τηςΖυρίχης, και ανεξάρτητων ερευνητών/τριώνπου συμμετέχουν στις διαδικασίες του. Όπωςσημειώνεται και πάλι στον ιστότοπο του ερ-γαστηρίου, «κάθε ιδέα θα αποτελέσει καταλύ-τη για τον επανασχεδιασμό, την επανενεργο-ποίηση και ένταξη συγκεκριμένων περιοχώνστο κέντρο της Αθήνας, υποστηρίζοντας νέεςαστικές ποιότητες».

Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς πωςκαμιά ιδέα δεν περισσεύει σε μια τόσο σύν-θετη αστική συνθήκη και σε μια πόλη σε πο-λύπλευρη κρίση. Αντίθετα, ματιές «απέξω»μπορεί να αναδείξουν ζητήματα και διεξό-δους που διαφεύγουν από όσες και όσουςασχολούνται με τη μελέτη και το σχεδιασμότης πόλης μέσα από θεσμικά κανάλια. Μέχριτην ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο δενέχουν παρουσιαστεί αποτελέσματα των πιοπάνω διεργασιών, σχεδιαστικά ή άλλα. Έτσι,δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί κατά πόσο θαπροκύψει «αποτελεσματική και βιώσιμη με-ταβολή στην πόλη, για τις περιθωριοποιημένεςπεριοχές και ομάδες του πληθυσμού», όπωςυποστηρίζει το RA. Εκείνο που σίγουρα μπο-ρεί να σχολιαστεί είναι η αυτο-περιγραφή τουεγχειρήματος των 101 ιδεών ως «ένα νέοστρατηγικό όραμα» για την πόλη: Δεν είναιαστήρικτη η υπόθεση ότι εντάσσονται σε μιακυρίαρχη αντίληψη σχεδιασμού «στα χρόνιατου νεοφιλελευθερισμού», όπου η πόλη σχε-διάζεται μέσα από πρωτοβουλίες ιδιωτικώνφορέων και με έναν εμπρόθετο αγνωστικισμό,τόσο ως προς τους θεσμούς υλοποίησης, όσοκαι ως προς τη γνώση που παράγεται εδώ καιδεκαετίες από τους δημόσιους φορείς, τα πα-νεπιστήμια, τους μελετητές της πόλης.

Είναι νομίζω φανερό πως τα προτάγματατου δημοσίου συμφέροντος και ο σχεδιασμός-όπως-τον-γνωρίσαμε μάλλον περισσεύουν ήπεριττεύουν. Αντίθετα, κερδίζει έδαφος μια αν-τίληψη για το σχεδιασμό ως άθροισμα ad hocρυθμίσεων και τοπικών πρότζεκτ, που προέρ-

χονται κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα, μια καιτο δημόσιο, στη νεοφιλελεύθερη διάλεκτο, εί-ναι υπερτροφικό, γραφειοκρατικό, αναποτελε-σματικό. Μαζί με τις μεταλλαγές των ιδεών, οΕφαρμοστικός Νόμος έρχεται να προωθήσειδυναμικά τέτοιους σχεδιασμούς και ευκαι-ριακές διευθετήσεις σε διάφορες κλίμακες-δι-ευθετήσεις που ταιριάζουν περισσότερο με ση-μειακά (και συγκυριακά;) ενδιαφέροντα επέν-δυσης και κερδοφορίας πάνω σε δημόσια ακί-νητα. Παραμένει βεβαίως ως δηλωμένος στό-χος η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής «τουανθρώπου» και η βελτίωση «της εικόνας τηςπόλης», χωρίς ποτέ να κατονομάζονται τα υπο-κείμενα και οι αποδέκτες των σχεδιασμών.Όλες εκείνες και εκείνοι που ζουν την πολύ-πλευρη κρίση στους χώρους της αστικής κα-θημερινότητας απουσιάζουν/με από την εικό-να, αλλά και από τις διερευνήσεις των προτά-σεων. Οι ιδέες και οράματα για την πόλη μένειλοιπόν να δούμε ποιες και ποιους αφορούν,στο άμεσο και απώτερο μέλλον.

ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΟΡΣΑ, REACTIVATE ATHENS: IΣΤΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΑΣΥΜΠΤΩΤΕΣ

Ιδιωτικοποίηση του σχεδιασμού

Η Ντίνα Βαΐου διδάσκει στον Τομέα Πολεοδο-μίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτό-νων του ΕΜΠ.

O «ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ» ΓΙΑ ΤΑ MMEΚΑΙ ΤΑ SOCIAL MEDIA

Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, στο πλαί-σιο του κύκλου με τίτλο «Error 404democracy not found», διοργανώνειτη δεύτερη εκδήλωση με θέμα: «Το δημο-σιογραφικό παράδοξο. ΜΜΕ, socialmedia και πολιτικές διαχείρισηςτης πληροφορίας στην ψηφιακήεποχή. Ομιλητές: Κορίνα Πατέλη (Τε-χνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου), ΝίκοςΣμυρναίος (Universite Toulouse 3 — πα-ρέμβαση μέσω ίντερνετ), Ματθαίος Τσι-μιτάκης (δημοσιογράφος), με συντονι-στή τον δημοσιογράφο Γιώργο Κυρί-τση. Την Τρίτη 25 Φεβρουαρίου,19.00, στον Πολυχώρο της Ανοι-χτής Πόλης (Μέγαρο Ερμής, Πανεπι-στημίου 56, 1ος όροφος).

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ «ΚΡΙΣΙΜΗ ΤΕΧΝΗ-ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ»

Η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπι-ση της Κοινωνίας και της Δημο-κρατίας, συνδιοργανωτής της έκθεσης«Κρίσιμη Τέχνη-Τέχνη σε Κρίση» (έργα Ά.Κινδύνη, Β. Κανιάρη, Γ. Ψυχοπαίδη, Δ.Κατσούδα) μας προσκαλεί την Τρίτη 25Φεβρουαρίου, στις 19.00, σε μια συ-ζήτηση με αφετηρία τα έργα του ΔημήτρηΚατσούδα και θέμα «Κρίση και σύγχρονηπόλη». Θα μιλήσουν ο ιστορικός Βαγγέ-λης Καραμανωλάκης, ο αρχιτέκτοναςΤάσηςΠαπαιωάννου, ο ψυχίατρος ΔημήτρηςΠλουμπίδης, ψυχίατρος και ο ποιητής Ντί-νος Σιώτης. Στην Πινακοθήκη του Δή-μου Αθηναίων (Γερμανικού και Μυλ-λέρου, Μεταξουργείο).

Πωλ Ντελβώ, «Η γέννηση της Αφροδίτης», 1947