21 klasyfikowanie kosztów i przychodów

___________________________________________________________________________ „Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI

Piotr Szczypa

Klasyfikowanie kosztów i przychodów 341[02].Z5.01 Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

„Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr Krystyna Kielan mgr Lidia Pszkit Opracowanie redakcyjne mgr inż. Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z5.01 Klasyfikowanie kosztów i przychodów w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Koszty, przychody i pojęcia bliskoznaczne 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 10 4.1.4. Sprawdzian postępów 11 4.2. Klasyfikacja kosztów i przychodów 12 4.2.1. Materiał nauczania 12 4.2.2. Pytania sprawdzające 14 4.2.3. Ćwiczenia 14 4.2.4. Sprawdzian postępów 16 4.3. Koszty w układzie rodzajowym 17 4.3.1. Materiał nauczania 17 4.3.2. Pytania sprawdzające 19 4.3.3. Ćwiczenia 19 4.3.4. Sprawdzian postępów 21 4.4. Koszty w układzie funkcjonalnym 22 4.4.1. Materiał nauczania 22 4.4.2. Pytania sprawdzające 23 4.4.3. Ćwiczenia 23 4.4.4. Sprawdzian postępów 25 4.5. Rozliczenia międzyokresowe kosztów 26 4.5.1. Materiał nauczania 26 4.5.2. Pytania sprawdzające 26 4.5.3. Ćwiczenia 26 4.5.4. Sprawdzian postępów 28 4.6. Rachunek kosztów działalności operacyjnej 29 4.6.1. Materiał nauczania 29 4.6.2. Pytania sprawdzające 29 4.6.3. Ćwiczenia 30 4.6.4. Sprawdzian postępów 30 4.7. Przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej,

finansowej oraz operacje nadzwyczajne 31

4.7.1. Materiał nauczania 31 4.7.2. Pytania sprawdzające 32 4.7.3. Ćwiczenia 32 4.7.4. Sprawdzian postępów 34 4.8. Pojęcie obrotu wewnętrznego i kosztu własnego 35 4.8.1. Materiał nauczania 35 4.8.2. Pytania sprawdzające 35 4.8.3. Ćwiczenia 35 4.8.4. Sprawdzian postępów 36


5. Sprawdzian osiągnięć 37 6. Literatura 41


1. WPROWADZENIE

Drogi Uczniu, poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności

o podstawowych klasyfikacjach kosztów i przychodów stosowanych w jednostkach gospodarczych. W poradniku zamieszczono:

– wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, – cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, – zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, – literaturę uzupełniającą.

Poradnik ten poświęcony jest klasyfikacji kosztów i przychodów. Każda jednostka gospodarcza dąży do osiągnięcia jak najwyższych przychodów z różnych tytułów, które pokryją wszystkie koszty i zagwarantują osiągnięcie zysku. Zatem dla skutecznej analizy i zarządzania kosztami oraz przychodami niezbędna jest znajomość ich rodzajów, przyczyn powstawania . Dzięki nabyciu umiejętności klasyfikowania, grupowania kosztów i przychodów będziesz mógł lepiej zrozumieć zagadnienia zawarte w innych modułach jak i ocenić działalność gospodarczą jednostek.

Materiał nauczania został podzielony na osiem części, których kolejność umożliwi Ci stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione definicje kosztów i przychodów oraz pojęć do nich bliskoznacznych. Następnie zaprezentowano różne klasyfikacje kosztów i przychodów. W części trzeciej i czwartej materiału nauczania omówiono koszty układu rodzajowego i układu funkcjonalnego. W poradniku przedstawiono także zagadnienia dotyczące rozliczeń międzyokresowych kosztów, rachunku kosztów oraz zaprezentowano przykłady: pozostałych przychodów operacyjnych, przychodów finansowych, pozostałych kosztów operacyjnych, kosztów finansowych, zysków i strat nadzwyczajnych. Końcową część materiału nauczania poświęcono obrotom wewnętrznym.

Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do rozdziału „Materiał nauczania” i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci kłopot.

Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje umiejętności z zakresu klasyfikowania kosztów i przychodów. W razie jakichkolwiek wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej „Klasyfikowanie kosztów i przychodów” powinieneś umieć: − korzystać z różnych źródeł prawa, w tym z ustawy o rachunkowości, − posługiwać się podstawową terminologią z zakresu podstaw ekonomii, − posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu rachunkowości, takimi jak: aktywa trwałe,

aktywa obrotowe, operacja gospodarcza, konto księgowe, − rozróżniać składniki aktywów trwałych, − rozróżniać składniki aktywów obrotowych, − podawać przykłady majątku i źródeł finansowania majątku dla różnych jednostek

gospodarczych, − wskazać zakres działalności jednostek produkcyjnych, handlowych, usługowych, − obsługiwać komputer jako narzędzie pracy, − wskazać źródła informacji, − korzystać z różnych źródeł informacji.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − zdefiniować pojęcie kosztu i przychodu, − odróżnić koszt od innych pojęć bliskoznacznych, − odróżnić przychód od innych pojęć bliskoznacznych, − sklasyfikować koszty działalności operacyjnej według różnych kryteriów, − określić zakres działalności operacyjnej właściwej, − określić zakres działalności operacyjnej pozostałej, − określić zakres działalności finansowej, − określić zakres operacji nadzwyczajnych, − sklasyfikować przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej, − wskazać koszty układu rodzajowego, − grupować koszty układu rodzajowego, − scharakteryzować koszty układu rodzajowego i funkcjonalnego, − przyporządkować koszty rodzajowe do kosztów według typów działalności, − ustalić strukturę kosztów, − wskazać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych i biernych, − rozliczyć międzyokresowe koszty czynne i bierne, − zastosować warianty rachunku kosztów działalności operacyjnej, − określić zakres rachunku kosztów działalności operacyjnej, − sklasyfikować pozostałe przychody operacyjne oraz pozostałe koszty operacyjne, − sklasyfikować przychody finansowe i koszty finansowe, − wskazać przyczyny zdarzeń nadzwyczajnych, − rozróżnić straty i zyski nadzwyczajne, − scharakteryzować obrót wewnętrzny i koszt obrotu wewnętrznego, − wskazać jednostki gospodarcze, w których wykazuje się obroty wewnętrzne, − współpracować w grupie, − poszukać specjalistycznych informacji w ogólnodostępnych źródłach informacji.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Koszty, przychody i pojęcia bliskoznaczne 4.1.1. Materiał nauczania

Przed osiągnięciem przychodów jednostka gospodarcza ponosi szereg kosztów związanych z prowadzoną działalnością, np. zużycie materiałów w procesie produkcji, wynagrodzenia dla pracowników, spłata odsetek od kredytu.

Zgodnie z Ustawą o rachunkowości przez pojęcie „koszty” rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Z pojęciem kosztu często utożsamiane są następujące terminy: nakład, strata nadzwyczajna oraz wydatek. Jednakże pojęcia te nie są jednoznaczne. Dlatego nie powinny być używane zamiennie. W tabeli 1 przedstawiono wybrane definicje wymienionych kategorii ekonomicznych oraz poddano je krótkiej charakterystyce, w celu uwypuklenia różnic między nimi.

Spośród analizowanych terminów najczęściej utożsamiane są ze sobą koszt i wydatek. Są dwie zasadnicze przyczyny rozbieżności między kosztem a wydatkiem, które przedstawiono w tabeli 2.

Każdy koszt wcześniej lub później jest wydatkiem środków pieniężnych, ale nie każdy wydatek jest kosztem. Moment wydatkowania środków pieniężnych może mieć miejsce wcześniej, później lub jednocześnie z powstaniem kosztu albo może w ogóle nie stanowić kosztu.

Każde przedsiębiorstwo prowadzi swoją działalność gospodarczą z zamiarem przetrwania na konkurencyjnym rynku. Przetrwanie to jest gwarantowane między innymi poprzez osiągnięcie przychodów. Pojęcie przychodu zgodnie z ustawą o rachunkowości jest bardzo skomplikowane. Brzmi ono następująco: przychód to uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenie wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Przychód - to wartość otrzymanych aktywów w danym okresie zarówno w gotówce, w postaci rzeczowej, jak i w postaci należności.

Przedstawiona definicja jest dość ogólnikowa, gdyż zakres przychodów jest bardzo szeroki. Podstawową grupę przychodów tworzą przychody ze sprzedaży. Przychody ze sprzedaży są to kwoty należne lub uzyskane ze sprzedaży danego składnika aktywów. Przychody ze sprzedaży mogą być osiągnięte przez jednostkę gospodarczą w wyniku sprzedaży między innymi: towarów, produktów gotowych, materiałów, środków trwałych, papierów wartościowych.


Tabela 1. Definicje i charakterystyka: nakładu, kosztu, strat nadzwyczajnych oraz wydatku

Definicja Charakterystyka

Nakła

d

Nakład to: „kategoria ekonomiczna oznaczająca wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa”1.

Charakterystyczną cechą nakładu jest to, iż wyrażony jest w jednostkach naturalnych (kg, szt, roboczogodzin). Tylko nakłady o charakterze pieniężnym (nakłady pieniężne) wykazywane są wartościowo. Można wyróżnić następujące rodzaje nakładów: - nakłady siły roboczej (np. ilość roboczogodzin wykonanych przez

pracowników), - nakłady środków trwałych (są to nakłady środków pracy, np.: ilość

czasu pracy maszyn, liczba kilometrów przejechanych przez samochody),

- nakłady materiałowe (są to nakłady przedmiotów pracy, np. ilość materiałów (kg, l, szt.) zużytych do świadczenia usług, produkcji),

- nakłady pieniężne (ilość środków pieniężnych wykorzystanych w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa).

Kos

zt

„Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia, związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą”2. „Koszty są kategorią ekonomiczną, która oznacza wyrażone w pieniądzu wartości pracy żywej oraz zasobów majątkowych zużytych w danym okresie w celu wytworzenia wyrobów, świadczenia usług i wykonywania funkcji”3.

W definicji kosztów należy uwypuklić:

- to, że jest wyrażony wartościowo (np. w złotówkach), a nie ilościowo, jak nakład,

- to, że koszt jest wówczas, gdy następuje celowe zużycie czynników produkcji. Celowe, tzn. zużycie czynników produkcji da w przyszłości efekt np. w postaci wyrobów gotowych, świadczonych usług, a w konsekwencji zysk. Niecelowe zużycie czynników produkcji (kiedy nie daje efektu w postaci wyrobów gotowych, usług) nie może być kosztem. W rachunkowości traktuje się je jako straty nadzwyczajne,

- to, że zużywane czynniki produkcji związane są z normalną działalnością jednostki gospodarczej. Normalna działalność jednostki gospodarczej to ta, która umożliwia funkcjonowanie przedsiębiorstwa, realizację jego zadań (faza zakupu, faza produkcji, faza sprzedaży, administrowanie i zarządzanie przedsiębiorstwem),

- to, że koszt jest przyporządkowany do okresu, np. do stycznia, do lutego.

Stra

ta

nadz

wyc

zajn

a

Straty nadzwyczajne to straty powstałe na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia4.

Zdarzenia trudne do przewidzenia (losowe) to np. powódź, pożar, gradobicie, wichura, włamanie z kradzieżą. Istotne jest, aby odróżnić zakres strat nadzwyczajnych od pozostałych kosztów operacyjnych. Ponadto straty nadzwyczajne nie są związane z ogólnym ryzykiem funkcjonowania przedsiębiorstwa, np. skutki kradzieży w sklepie samoobsługowym nie stanowią straty nadzwyczajnej, gdyż jednostka handlowa powinna takie zdarzenie uwzględnić w ryzyku prowadzonej działalności gospodarczej.

Wyd

atek

Wydatek jest to zmniejszenie stanu środków pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym jednostki gospodarczej.

Wydatek oznacza kwotę rozchodu środków pieniężnych przedsiębiorstwa. Może on być związany m.in. z: - regulacją zobowiązań, np. wobec dostawców, pracowników, Skarbu

Państwa, - zakupem gotówkowym, - wypłatą zaliczek, np.: na poczet delegacji służbowych, zakupów.

Źródło: opracowanie własne.

1 E. Nowak: Rachunek kosztów przedsiębiorstwa. Ekspert, Wrocław 2001, s. 25. 2 K. Sawicki: Rachunek kosztów. Tom 1. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 2. 3 E. Nowak: Rachunek kosztów... op. cit., s. 26. 4 Art. 3 ust. 1 pkt 33 Ustawy o rachunkowości.


Tabela 2. Przyczyny rozbieżności między kosztem a wydatkiem środków pieniężnych

Przyczyna Charakterystyka – przykłady

Może być rozbieżność w czasie między powstaniem kosztu a wydaniem środków pieniężnych

Nie zawsze będzie zbieżność w czasie kosztu i wydatku środków pieniężnych, tak jak ma to miejsce w przypadku zapłaty odsetek od kredytu. Wydatek może zaistnieć wcześniej lub później niż koszt, np.: - zakup materiałów – zapłata za nie w momencie zakupu będzie wydatkiem,

a koszt będzie dopiero w momencie ich zużycia (np. wydanie do produkcji), - towary – koszt powstaje w momencie sprzedaży (cena zakupu, nabycia),

a wydatek w momencie zapłaty dla dostawcy, - środki trwałe – koszt to rozłożone w czasie zużycie środka trwałego (amortyzacja)

a wydatek jest w momencie, kiedy następuje zapłata dla dostawcy.

Nie każdy wydatek jest kosztem

Mogą być wydatki środków pieniężnych, które nigdy nie będą stanowiły kosztu dla jednostki gospodarczej. Przykłady: - zapłata zaliczki na podatek dochodowy, - spłata raty kapitałowej kredytu bankowego, - wypłata dywidend.


Przychody ze sprzedaży stanowią iloczyn sprzedanych składników i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT) skorygowanej o udzielone rabaty, bonifikaty.

Przychody ze sprzedaży różnych składników aktywów nie są jedynym źródłem przychodów przedsiębiorstwa. Istnieją inne tytuły przychodów, a mianowicie: – przychody z tytułu odsetek, np.: od lokat terminowych w banku, od udzielonych pożyczek, – przychody z tytułu otrzymanych dotacji, kar, grzywien.

Bardzo ważne jest, aby nie utożsamiać przychodu z wpływem środków pieniężnych. Podobnie jak w przypadku kosztu i wydatku środków pieniężnych, istnieją dwie przyczyny, zgodnie z którymi występują rozbieżności między momentem osiągnięcia przychodu a wpływem środków pieniężnych (tabela 3).

Wpływy środków pieniężnych – są to pieniądze otrzymane do kasy lub na rachunek bankowy danej jednostki.

Tabela 3. Przyczyny rozbieżności między przychodem a wpływem środków pieniężnych Przyczyna Charakterystyka – przykłady

Może być rozbieżność w czasie między przychodem a wpływem środków pieniężnych

Zgodnie ze znaną zasadą memoriałową przychód powstaje w momencie sprzedaży, niezależnie od tego, kiedy przedsiębiorstwo otrzyma środki pieniężne. Jeżeli 20 marca zostanie wystawiona faktura za sprzedane towary o terminie płatności wynoszącym 30 dni, to przychód powstanie w marcu, mimo iż pieniądze wpłyną w kwietniu.

Nie każdy wpływ środków pieniężnych jest przychodem

Oznacza to, że mimo iż na konto bankowe lub do kasy wpłynęły środki pieniężne, to nie stanowią one przychodu. Jako przykład takiej sytuacji można podać: - zwrot nadpłaconego podatku dochodowego, - wpływy środków pieniężnych z tytułu zaciągniętego kredytu.


Sam moment wpływu środków pieniężnych może mieć miejsce wcześniej, później lub jednocześnie z powstaniem przychodu, w zależności od określonych warunków zapłaty za sprzedane dobra lub usługi albo ten wpływ nigdy nie będzie stanowić przychodu.

Pojęcie przychodu należy także odróżnić od zysków nadzwyczajnych. Przychody wypracowuje jednostka gospodarcza, natomiast zyski nadzwyczajne powstają jako konsekwencje zdarzeń nadzwyczajnych (np. odszkodowanie z zakładu ubezpieczeniowego za straty powstałe w wyniku pożaru), których osoby zarządzające przedsiębiorstwem nie są w stanie przewidzieć, w przeciwieństwie do przychodów, które są przewidywalne.


4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co oznacza termin koszt? 2. Jakimi cechami charakteryzuje się koszt? 3. Jaka jest różnica między kosztem a nakładem, wydatkiem, stratą nadzwyczajną? 4. Co oznacza termin przychód? 5. Jaka jest różnica między przychodem a wpływem, zyskiem nadzwyczajnym?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Zakładając, iż jesteś właścicielem cukierni, wskaż po dwa przykłady związane z prowadzoną

działalnością gospodarczą: – kosztów, – wydatków, – nakładów, – strat nadzwyczajnych, – przychodów, – wpływów, – zysków nadzwyczajnych.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji charakteryzujących: koszt, wydatek, nakład, stratę nadzwyczajną, przychód, wpływ, zysk nadzwyczajny,

2) zapisać przy każdym pojęciu wskazanym w treści ćwiczenia po dwa przykłady związane z działalnością gospodarczą cukierni,

3) wskazać cechy charakterystyczne dla danego pojęcia.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Określ w kolumnie „Odpowiedź”, czy dana informacja wyraża: koszt, nakład, wydatek, czy stratę nadzwyczajną.

Informacja OdpowiedźPrzelew 700 zł z rachunku bankowego tytułem zapłaty za materiały, które będą wykorzystane do świadczenia usług

Zużycie 50 kg materiałów przeznaczonych do świadczenia usługi Wartość zużytych materiałów (400 zł) w związku ze świadczeniem usługi Wartość materiałów (100 zł), które uległy zniszczeniu w wyniku pożaru Miesięczne zużycie maszyny produkcyjnej (850 zł) Czas pracy maszyny potrzebny do wytworzenia 1000 sztuk wyrobów wynosi 10 maszynogodzin Pracownik pobrał z kasy 200 zł na poczet kosztów delegacji służbowej Zapłata przelewem z rachunku bieżącego za zakupiony komputer (4 500 zł) W związku ze świadczeniem usługi, pracownicy przepracowali łącznie 200 roboczogodzin Wartość towarów (900 zł), które uległy zniszczeniu w wyniku awarii rur wodociągowych


Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o: kosztach, wydatkach, nakładach, stratach

nadzwyczajnych, 2) uzupełnić tabelę, 3) krótko uzasadnić swoją decyzję.


Określ w kolumnie „Odpowiedź”, czy dana informacja w danym momencie wyraża: przychód, wpływ, czy zysk nadzwyczajny. Istnieje możliwość wskazania jednocześnie dwóch odpowiedzi.

Informacja Odpowiedź Otrzymano kredyt bankowy (pieniądze bank dopisał do stanu konta przedsiębiorstwa) Wystawiono fakturę za sprzedane towary o terminie płatności 30 dni Pracownik zwrócił niewykorzystaną zaliczkę (zaliczka dotyczyła podróży służbowej) Nowy wspólnik wpłacił na konto pieniądze jako swój udział Urząd skarbowy przelał na konto bankowe zwrot podatku dochodowego Kontrahent uregulował przelewem należności za zakupy, które dokonał miesiąc temu Wystawiono fakturę za wykonaną usługę, odbiorca zapłacił gotówką Bank naliczył i zwiększył stan konta bankowego o odsetki od oszczędności Kontrahent zapłacił gotówką za zakupione trzy miesiące temu towary Wystawiono fakturę za sprzedany środek trwały o terminie płatności 14 dni

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o: kosztach, wydatkach, nakładach, stratach

nadzwyczajnych, 2) uzupełnić tabelę, 3) krótko uzasadnić swoją decyzję.

Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować termin koszt? 2) wskazać przykłady kosztów? 3) odróżnić koszt od: wydatku, nakładu i straty nadzwyczajnej? 4) zdefiniować termin przychód? 5) wskazać przykłady przychodów? 6) odróżnić przychód od wpływu i zysku nadzwyczajnego?


4.2. Klasyfikacja kosztów i przychodów 4.2.1. Materiał nauczania

Koszty w zależności od potrzeb można podzielić według różnych klasyfikacji. Najogólniej rozpatrując koszty z punktu widzenia charakteru działalności jednostki gospodarczej można wyodrębnić: – koszty działalności operacyjnej, – pozostałe koszty operacyjne oraz – koszty finansowe.

Koszty działalności operacyjnej dotyczą normalnej działalności gospodarczej danego przedsiębiorstwa (działalność produkcyjna, handlowa lub usługowa). Podstawową klasyfikację kosztów działalności operacyjnej ujęto w tabeli 4. Natomiast charakterystykę pozostałych kosztów operacyjnych oraz kosztów finansowych znajdziesz w rozdziale 4.7.

Osiągane przez przedsiębiorstwo przychody i ponoszone w związku z ich osiągnięciem koszty uzyskania przychodów mogą dotyczyć kilku obszarów prowadzonej działalności gospodarczej, a mianowicie: – działalności operacyjnej właściwej, – działalności operacyjnej pozostałej, – działalności finansowej.

Działalność operacyjna właściwa polega na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów gotowych, świadczeniu usług, zakupie oraz sprzedaży towarów i ewentualnie materiałów. Materiały są bowiem sprzedawane sporadycznie, np. gdy firma zmienia profil produkcji i część zapasów materiałów, które były wcześniej zakupione okazuje się zbędna.

Działalność operacyjna właściwa jest tym rodzajem działalności jednostki gospodarczej, której celem jest zrealizowanie podstawowych zadań, do osiągnięcia których jednostka została powołana. W związku ze sprzedażą wyrobów gotowych, towarów, materiałów, usług jednostka gospodarcza osiąga określone przychody z tytułu tej sprzedaży. Można w tym miejscu wskazać trzy rodzaje przychodów: – przychody ze sprzedaży produktów (sprzedaż produktów) – to iloczyn sprzedanych produktów

i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT), – przychody ze sprzedaży towarów (sprzedaż towarów) – to iloczyn sprzedanych towarów

i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT), – przychody ze sprzedaży materiałów (sprzedaż materiałów) – to iloczyn sprzedanych

materiałów i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT). Uzyskując przychody, jednostka gospodarcza ponosi koszty ich uzyskania, stąd wymienionym

przychodom przyporządkowuje się koszty ich uzyskania, a mianowicie: – koszt sprzedanych produktów – jest to iloczyn sprzedanych produktów gotowych

i jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu, – wartość sprzedanych towarów – jest to iloczyn sprzedanych towarów i ich jednostkowej ceny

zakupu lub nabycia, – wartość sprzedanych materiałów – jest to iloczyn sprzedanych materiałów i ich jednostkowej

ceny zakupu lub nabycia. Działalność operacyjna pozostała jest działalnością gospodarczą mającą na celu zrealizowanie

innych zamierzeń niż zasadnicze zadania jednostki gospodarczej. Są to w szczególności działania związane ze sprzedażą i likwidacją rzeczowych składników aktywów trwałych oraz innymi operacjami gospodarczymi występującymi niesystematycznie, sporadycznie.


Tabela 4. Klasyfikacja kosztów działalności operacyjnej

Kryterium podziału Wyszczególnienie Charakterystyka

Rodzaj kosztu

- zużycie materiałów i energii, - usługi obce, - podatki i opłaty, - wynagrodzenia, - ubezpieczenia społeczne i inne

świadczenia, - amortyzacja, - pozostałe koszty rodzajowe

Według rodzaju koszty działalności operacyjnej można podzielić na siedem tzw. kosztów rodzajowych. Odzwierciedlają one zużycie różnych czynników związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą danej jednostki według jednorodnych składników. Więcej informacji na temat kosztów rodzajowych znajdziesz w rozdziale 4.3.

Typ działalności operacyjnej

- koszty działalności podstawowej,

- koszty działalności pomocniczej,

- koszty ogólnego zarządu, - koszty sprzedaży

W wyniku takiej klasyfikacji, koszty zostały podzielone według rodzaju prowadzonej działalności operacyjnej. Kolejno dotyczą: - zasadniczej działalności, tej, dla której jednostka

została utworzona, - działalności wspomagającej funkcjonowanie

jednostki, - działalności ogólnoadminostracyjnej i ogólnej

obsługi działalności jednostki. Więcej informacji na temat kosztów według typów działalności znajdziesz w rozdziale 4.4.

Faza działalności

- koszty zakupu, - koszty produkcji, - koszty sprzedaży

Koszty działalności operacyjnej według fazy działalności, której dotyczą są związane kolejno : - z zakupem materiałów, towarów (np. koszty

załadunku, transportu), - z wytwarzaniem wyrobów, świadczeniem usług, - ze zbytem (np. koszty opakowań, transportu do

klienta).

Stopień złożoności

- koszty proste, - koszty złożone

Koszty proste wyrażają jeden rodzaj kosztu, nie można ich podzielić na prostsze elementy, np. koszty rodzajowe. Koszty złożone składają się z kilku kosztów prostych, np. koszty ogólnego zarządu.

Związek z rozmiarami działalności

- koszty zmienne, - koszty stałe

Koszty zmienne to te, które reagują na zmiany rozmiarów działalności jednostki, np. koszty zużycia materiałów do produkcji. Koszty stałe nie wykazują w krótkim okresie reakcji na zmiany rozmiarów działalności jednostki, np. koszty wynagrodzeń pracowników administracji.

Związek z nośnikiem kosztów5

- koszty bezpośrednie, - koszty pośrednie

Koszty bezpośrednie można przyporządkować wprost do nośnika kosztów na podstawie dokumentacji źródłowej, np. koszty zużycia materiałów bezpośrednich. Koszty pośrednie nie dają się wprost przypisać do nośników kosztów, np. koszty sprzedaży, ogólnego zarządu. Ich przyporządkowanie do danego nośnika wymaga rozliczenia za pomocą odpowiednich kluczy podziałowych.


Z prowadzeniem działalności operacyjnej pozostałej jest związane ponoszenie kosztów nazywanych pozostałymi kosztami operacyjnymi oraz osiąganie przychodów nazywanymi pozostałymi przychodami operacyjnymi, których charakterystykę ujęto w rozdziale 4.7.

Działalność finansowa jednostek gospodarczych obejmuje prowadzenie gospodarki środkami pieniężnymi i papierami wartościowymi. Z prowadzeniem działalności finansowej związane jest

5 Nośnik kosztów to kategoria do której koszty mają być przypisane, np. wyrób gotowy, grupa wyrobów, usługa, zlecenie, klient.


ponoszenie kosztów finansowych oraz osiąganie przychodów finansowych, których opis ujęto w rozdziale 4.7.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym charakteryzuje się działalność operacyjna właściwa przedsiębiorstwa? 2. Jakie koszty związane są z działalnością operacyjną właściwą jednostek gospodarczych? 3. Według jakich kryteriów można podzielić koszty działalności operacyjnej właściwej? Jakie

koszty można wskazać przy każdym kryterium podziału? 4. Jakie przychody i koszty uzyskania przychodów związane są z działalnością operacyjną

właściwą? 5. Jak nazywają się przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej

oraz działalności finansowej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Wspólnie z koleżanką/kolegą postawcie siebie w roli:

– właściciela hurtowni artykułów przemysłu zbożowego (mąka, otręby spożywcze, płatki kukurydziane),

– właściciela piekarni. Określcie jak największą liczbę przykładów kosztów ponoszonych w związku z prowadzoną

działalnością gospodarczą według różnych kryteriów podziału kosztów. Następnie podajcie przykłady przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej zgodnie z zakresem działalności reprezentowanych przez Was jednostek gospodarczych.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących klasyfikacji kosztów działalności operacyjnej a także kosztów i przychodów tejże działalności,

2) określić zakres zasadniczej działalności hurtowni i piekarni, 3) wypisać przykłady kosztów działalności operacyjnej według kryterium: rodzaju kosztów,

rodzaju działalności operacyjnej, fazy działalności, stopnia złożoności kosztów, związków z rozmiarami działalności, związku z nośnikiem kosztów,

4) wypisać przykłady przychodów i kosztów ich uzyskania z działalności operacyjnej właściwej danych jednostek gospodarczych,

5) porównać przykłady przychodów i kosztów uzyskania przychodów wypisanych u koleżanki/ kolegi,

6) wskazać, czy mogą wystąpić takie same składniki majątku w obu analizowanych jednostkach gospodarczych – jeśli tak, to jakie i których przychodów i kosztów ich uzyskania działalności operacyjnej właściwej dotyczą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Przy każdym przykładzie podaj nazwę przychodu/kosztu uzyskania przychodu działalności operacyjnej właściwej dla wskazanych jednostek gospodarczych.


Informacja Odpowiedź

Przedsiębiorstwo usługowe – transport osób Przychody osiągnięte ze sprzedaży biletów na przejazd Poniesione koszty związane z wykonaniem usługi przewozu osób

Przedsiębiorstwo handlowe – hurtownia zabawek Przychody ze sprzedaży zabawek do sklepu Wartość, po której kupiono sprzedane do sklepu zabawki

Przedsiębiorstwo produkcyjne – produkcja soków marchwiowych Przychody ze sprzedaży soków marchwiowych Koszty poniesione w związku z wytworzeniem sprzedanych soków marchwiowych

Przychody ze sprzedaży nadmiernych zapasów marchwi Wartość, po której kupiono sprzedaną marchew


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej,

2) uzupełnić tabelę, 3) uzasadnić swoją decyzję.



Przyporządkuj do podanych przychodów odpowiednie koszty ich uzyskania z działalności operacyjnej właściwej różnych jednostek gospodarczych.

Przychody Koszty uzyskania przychodów Przychody ze sprzedaży mąki Koszty poniesione w związku ze

świadczeniem usług fryzjerskich Przychody ze sprzedaży obuwia Wartość, po której kupiono sprzedaną mąkę Przychody ze sprzedaży mąki Koszty produkcji sprzedanej mąki Przychody ze sprzedaży usług fryzjerskich Wartość, po której kupiono zbędny zapas

materiałów-mąki Przychody ze sprzedaży mąki Wartość, po której kupiono sprzedane obuwie


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej,

2) połączyć linią każdy przychód z odpowiednim kosztem jego osiągnięcia, 3) uzasadnić swoją decyzję, 4) przy każdej parze (przychód – koszt uzyskania przychodu) podać przykład jednostki

gospodarczej, w której mogłyby one zaistnieć oraz określić ich nazwy.



4.2.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) podać kryteria podziału kosztów działalności operacyjnej? 2) klasyfikować koszty działalności operacyjnej według różnych kryteriów? 3) klasyfikować przychody i koszty uzyskania przychodów działalności

operacyjnej właściwej? 4) nazywać przychody i koszty uzyskania przychodów działalności

operacyjnej właściwej oraz działalności finansowej?


4.3. Koszty w układzie rodzajowym 4.3.1. Materiał nauczania

Układ rodzajowy kosztów gromadzi koszty bieżącej działalności, jakie powstają w jednostce gospodarczej między innymi w związku z zaopatrzeniem, produkcją, sprzedażą wyrobów i usług, zarządzaniem przedsiębiorstwem. Koszty w układzie rodzajowym (koszty rodzajowe) są to tzw. koszty proste bieżącej działalności, które faktycznie zostały poniesione.

Koszty rodzajowe odpowiadają na pytanie, ile i jaki rodzaj kosztów został poniesiony. Można wskazać siedem zasadniczych pozycji kosztów rodzajowych: 1) zużycie materiałów i energii, 2) usługi obce, 3) podatki i opłaty, 4) wynagrodzenia, 5) ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, 6) amortyzacja, 7) pozostałe koszty rodzajowe.

Koszt zużycia materiałów i energii powstaje, gdy materiały lub energię wykorzystuje się w trakcie normalnej działalności jednostki gospodarczej. Przykłady kosztów zużycia materiałów i energii: – zużycie (rozchód) materiałów podstawowych, – zużycie materiałów pomocniczych, – zużycie opakowań, – zużycie materiałów biurowych, – zużycie energii elektrycznej, – zużycie energii cieplnej, – zużycie ciepłej i zimnej wody, – zużycie gazu, – zużycie pary wodnej, – zużycie sprężonego powietrza, – bieżący zakup środków czystości, – bieżący zakup druków, czasopism.

Usługi obce to koszty związane z różnymi usługami wykonanymi przez inne jednostki gospodarcze, np.: – usługi transportowe, – usługi budowlane, – usługi remontowe, – usługi składowania, – usługi łączności (pocztowe i telekomunikacji), – usługi najmu, – usługi poligraficzne, – usługi informatyczne, – usługi bankowe, – szlifowanie, farbowanie, – przeprowadzenie ekspertyz, badań, – tłumaczenie tekstów, – pozostałe usługi, np. pranie odzieży, utrzymanie czystości.


Podatki i opłaty to wszelkie obowiązkowe podatki i opłaty zaliczane do kosztów zwykłej działalności gospodarczej. Są także podatki, które nie stanowią kosztu np. podatek dochodowy. Przykłady kosztów zaliczanych do grupy podatki i opłaty: – podatek od nieruchomości, – podatek od środków transportu, – podatek od czynności cywilno-prawnych, – podatek akcyzowy (płacony przy sprzedaży niektórych wyrobów, np. alkoholi, wyrobów tytoniowych), – podatek VAT naliczony, nie podlegający zwrotowi ani odliczeniu od podatku należnego, – podatek VAT należny od usług z importu oraz od zużycia towarów i materiałów na cele reklamy i reprezentacji, – opłaty skarbowe, – opłaty sądowe i notarialne, – niesankcyjne opłaty za zanieczyszczanie środowiska, – roczne opłaty licencyjne uprawniające do wykonywania określonej działalności.

Wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na podstawie różnych umów (umowa o pracę, umowa zlecenia itd.), wyrażone jako: – wartość wynagrodzenia brutto, wypłacanego w formie pieniężnej, – wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalentu, jeżeli są one zaliczane do wynagrodzeń.

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia są to koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo na rzecz pracowników, a mianowicie: – składki z tytułu ubezpieczeń społecznych opłacanych ze środków pracodawcy (składka na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe), – składki na Fundusz Pracy, – składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, – odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, – odzież ochronna i robocza, – świadczenia rzeczowe związane z bezpieczeństwem i higieną pracy (mleko, posiłki regeneracyjno-wzmacniające, środki czystości lub wypłaty ekwiwalentu za nie), – składki ubezpieczenia na życie pracowników, – szkolenie pracowników, – dopłaty do okresowych biletów na dojazdy pracowników do pracy.

Amortyzacja wyraża koszty: – planowego zużycia środków trwałych, – planowego zużycia wartości niematerialnych i prawnych.

Pozostałe koszty rodzajowe obejmują swoim zakresem koszty bieżącej działalności, które nie kwalifikują się do wymienionych wcześniej sześciu rodzajów kosztów. Jako przykłady typowych pozostałych kosztów rodzajowych można wskazać: – ubezpieczenia majątkowe, – koszty krajowych i zagranicznych podróży służbowych, – koszty reprezentacji i reklamy, – koszty wynajęcia kwater lub ryczałtów za noclegi w przypadku czasowego zatrudnienia

pracowników poza miejscem stałego zatrudnienia, – wypłaty ryczałtów za używanie przez pracowników własnych samochodów osobowych dla

celów służbowych.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie koszty wchodzą w skład układu kosztów rodzajowych? 2. Co to są koszty „zużycia materiałów i energii”? 3. Kiedy usługa może zostać zaliczona do kosztów „usługi obce”? 4. Jakie podatki i opłaty stanowią koszt o tej samej nazwie? 5. W jakiej postaci i w jakim wymiarze wynagrodzenia mogą stanowić koszt bieżącej

działalności? 6. Co wyrażają koszty zgrupowane pod nazwą „ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia”? 7. Jakie pozycje kosztowe można zakwalifikować do kosztu „amortyzacja”? 8. Co to są „pozostałe koszty rodzajowe”? 4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przy każdej informacji wpisz odpowiednią nazwę kosztu rodzajowego. Wskazane informacje dotyczą działalności jednego z oddziałów poczty w Opolu.

Informacja Nazwa kosztu rodzajowego Wartość usług malarskich (malowanie ścian) wykonanych przez przedsiębiorstwo „Pędzel”

Wartość zakupionych materiałów biurowych Podatek od nieruchomości Wynagrodzenie listonoszy Wartość zakupionych ubrań roboczych dla pracowników (koszule, krawaty, spodnie, spódnice)

Zużycie komputerów Wydatki poniesione przez kierownika oddziału poczty w związku z delegacją do Warszawy

Wartość zużytej energii elektrycznej Wartość zużytej wody Składki ZUS finansowane ze środków pracodawcy


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego, 2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie nazwy kosztów rodzajowych, 3) uzasadnić swoją decyzję.



Przyporządkuj wymienione przykłady kosztów bieżącej działalności mleczarni zajmującej się produkcją jogurtów do siedmiu grup kosztów układu rodzajowego. Ustal procentową strukturę poszczególnych grup kosztów rodzajowych.

Informacje o kosztach bieżącej działalności mleczarni: – zużycie mleka pasteryzowanego 5 000 zł,


− zużycie mleka odtłuszczonego w proszku 6 100 zł, − naprawa linii produkcyjnej wykonana przez inną jednostkę 700 zł, − wynagrodzenia pracowników produkcyjnych 33 000 zł, − zużycie wsadów owocowych 4 200 zł, − fartuchy robocze, czepki ochronne wydane dla pracowników 400 zł, − zużycie syropu glukozowo–fruktozowego 2 200 zł, − usługi telekomunikacyjne 1 100 zł, − podatek od nieruchomości za bieżący okres 1 300 zł, − wynagrodzenia pracowników administracji 10 500 zł, − zużycie ciepłej wody 1 200 zł, − szkolenia pracowników 300 zł, − zużycie zimnej wody 900 zł, − zużycie linii produkcyjnej 3 050 zł, − transport materiałów do mleczarni wykonany przez jednostkę z zewnątrz 2 800 zł, − zużycie substancji zagęszczającej (skrobia modyfikowana E 1442) 1 200 zł, − zużycie energii technologicznej 1 900 zł, − zużycie komputerów 1 350 zł, − delegacja pracownika na targi żywności 480 zł, − kubeczki do jogurtów wydane do produkcji 600 zł, − ubezpieczenie majątkowe budynków mleczarni 1 800 zł, − zużycie cukru 2 200 zł, − składki na fundusz emerytalny, rentowy, wypadkowy 9 100 zł, − składki na Fundusz Pracy 1 065 zł, − składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych 650 zł.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego, 2) sporządzić tabelę złożoną z trzech kolumn: „Koszty rodzajowe”, „Wartość (zł)”, „Udział

procentowy (%)”, 3) w tabeli, do każdego z siedmiu kosztów rodzajowych, wypunktować na podstawie treści

ćwiczenia przykłady kosztów bieżącej działalności mleczarni wraz z kwotami, 4) ustalić łączne wartości kosztów rodzajowych – wyniki wpisać w tabeli, 5) ustalić procentowy udział każdego kosztu rodzajowego w stosunku do całości kosztów – wyniki

wpisać w tabeli, 6) ustalić procentowy udział każdego elementu danego kosztu rodzajowego w stosunku do jego

łącznej wartości – wyniki wpisać w tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy: – kalkulator, – stanowisko komputerowe, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 3

Określ przykładowe koszty układu rodzajowego dla dowolnej działalności gospodarczej, wskazując na ich nazwy, wartości w skali miesiąca oraz strukturę.



1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego, 2) wybrać rodzaj działalności gospodarczej na potrzeby ćwiczenia, np. warsztat samochodowy,

kwiaciarnia, gabinet kosmetyczny, kawiarenka internetowa, 3) wypisać koszty układu rodzajowego, które wystąpiłyby przy wybranej działalności

gospodarczej (przy każdym z siedmiu kosztów rodzajowych należy podać konkretne przykłady),

4) do wskazanych przykładów kosztów rodzajowych na podstawie własnego doświadczenia, otrzymywanych rachunków, Internetu, czasopism fachowych, ustalić ich wartości w skali miesiąca,

5) ustalić łączne wartości poszczególnych kosztów rodzajowych oraz obliczyć ich procentową strukturę (udział danego kosztu rodzajowego do całości kosztów),

6) zinterpretować otrzymane wielkości, zaproponować możliwości ograniczenia kosztów wybranej przez siebie działalności gospodarczej.


– kalkulator, – stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.3.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) wymienić siedem zasadniczych grup kosztów układu rodzajowego? 2) wskazać przykłady kosztów „zużycia materiałów i energii”? 3) podać przykłady kosztów „usługi obce”? 4) określić, które podatki i opłaty stanowią koszty „podatki i opłaty”? 5) wskazać koszty bieżącej działalności związane z pracownikami? 6) wskazać przykłady kosztów zużycia środków trwałych oraz zużycia

wartości niematerialnych i prawnych? 7) klasyfikować koszty układu rodzajowego? 8) ustalić strukturę kosztów układu rodzajowego?


4.4. Koszty w układzie funkcjonalnym 4.4.1. Materiał nauczania

Koszty ponoszone w trakcie wykonywania bieżącej działalności przez jednostkę gospodarczą – czyli koszty rodzajowe – można przyporządkować do różnych miejsc ich powstawania (typów działalności) – w ten sposób zostają wyrażone koszty w układzie funkcjonalnym.

Koszty układu funkcjonalnego (koszty według typów działalności) są to koszty złożone przyporządkowane do danego miejsca powstawania kosztów.

Koszty według typów działalności mogą dać odpowiedź na pytanie, gdzie w jednostce gospodarczej zostały poniesione koszty. Można wyodrębnić cztery podstawowe koszty według typów działalności: 1) koszty działalności podstawowej, 2) koszty działalności pomocniczej, 3) koszty ogólnego zarządu (koszty ogólnozakładowe), 4) koszty sprzedaży.

Koszty działalności podstawowej – obejmują swoim zasięgiem koszty poniesione w związku z wykonywaniem głównej działalności w danej jednostce gospodarczej (działalność produkcyjna, handlowa lub usługowa). Charakterystykę kosztów działalności podstawowej w zależności od rodzaju działalności przedsiębiorstwa ujęto w tabeli 5.

Tabela 5. Charakterystyka kosztów działalności podstawowej

Koszty działalności podstawowej w przedsiębiorstwie: produkcyjnym handlowym usługowym

są związane z wytwarzaniem produktów, np.: - wartość materiałów wydanych

do produkcji, - wynagrodzenia pracowników

produkcyjnych, - zużycie energii technologicznej, - amortyzacja maszyn

produkcyjnych, - wartość odzieży roboczej

i ochronnej,

są to tzw. koszty handlowe, czyli koszty poniesione w związku z prowadzeniem działalności handlowej: - koszty dzierżawy sklepu, - wynagrodzenie ekspedientki, - środki czystości, - amortyzacja szafy chłodniczej,

są to koszty ponoszone ze świadczeniem usług, np. w przedsiębiorstwie transportowym będą to: - koszty zużycia paliwa, - wynagrodzenia kierowców, - koszty przeglądów pojazdów,


Koszty działalności pomocniczej – obejmują koszty związane z utrzymaniem i funkcjonowaniem komórek uzupełniających. Komórki uzupełniające to takie, które pośrednio są związane z działalnością gospodarczą danego przedsiębiorstwa. Komórki te wspomagają główną działalność, ale mogą być zastąpione przez przedsiębiorstwa spoza jednostki gospodarczej. Do kosztów działalności pomocniczej można zaliczyć: − koszty wydziału remontowego świadczącego swoje usługi dla innych komórek firmy, − koszty funkcjonowania własnej kotłowni, − koszty funkcjonowania własnego, wewnętrznego działu transportu, − koszty funkcjonowania własnego ujęcia wody, − koszty funkcjonowania własnej oczyszczalni ścieków, − koszty funkcjonowania własnego laboratorium, − koszty funkcjonowania hotelu pracowniczego, − koszty prowadzenia stołówki dla pracowników.


Działalność pomocnicza skierowana jest na wewnętrzne potrzeby przedsiębiorstwa. Możliwe jest jednak, aby z działalności komórek pomocniczych korzystały inne jednostki gospodarcze oraz ludność.

Koszty ogólnego zarządu (koszty ogólnozakładowe) – są to koszty związane z zarządzaniem i administrowaniem jednostką gospodarczą, dotyczą one całości przedsiębiorstwa. Przykłady kosztów ogólnego zarządu: − płace i narzuty na płace (składki ZUS) pracowników zarządu, − płace i narzuty na płace (składki ZUS) pracowników administracji, − opłaty pocztowe, − opłaty za telefon, − koszty delegacji służbowych, − koszty usług bankowych, − koszty zużycia materiałów biurowych (papier, toner,) − koszty utrzymania zieleni wokół przedsiębiorstwa, − zużycie materiałów przeciwpożarowych, zużycie sprzętu gaśniczego, − koszty poniesione w związku z utrzymaniem higieny pracy,

Koszty sprzedaży – są to koszty związane ze sprzedażą (usług, wyrobów gotowych), np.: − koszty reklamy, − koszty opakowań wysyłkowych, − koszty transportu do klienta, − koszty ubezpieczenia wyrobów. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie koszty można wyodrębnić w ramach układu funkcjonalnego kosztów? 2. Co wyrażają „koszty działalności podstawowej”? 3. W jakiej sytuacji mogą zaistnieć w jednostce gospodarczej „koszty działalności pomocniczej”? 4. Co to są „koszty ogólnego zarządu”? 5. W jakich sytuacjach powstają „koszty sprzedaży”? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przy każdej informacji wpisz nazwę kosztu według typów działalności (koszty układu funkcjonalnego). Informacje dotyczą działalności stoczni.

Informacja Nazwa kosztu według typów działalności Wynagrodzenia pracowników działu handlowego Zużycie blachy do budowy statku Koszty rozmów telefonicznych Koszty uczestnictwa w targach (w celu reklamy stoczni i pozyskania nowych kontrahentów)

Koszty prowizji bankowych Wynagrodzenie pracowników własnej kotłowni Wartość energii elektrycznej zużytej do spawania Delegacja służbowa pracownika z działu marketingu Koszty posiłków dla pracowników produkcyjnych Koszty zużycia papieru do drukarek i kserokopiarek



1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu funkcjonalnego, 2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie nazwy kosztów według typów działalności, 3) uzasadnić swoją decyzję.


Przy każdej informacji wpisz odpowiednią nazwę kosztu rodzajowego oraz kosztu według typów działalności. Informacje dotyczą działalności hotelu.

Koszty Koszty rodzajowe Koszty według typów działalności

Wartość zużytej energii elektrycznej (oświetlenie hotelu) Wynagrodzenia pracowników recepcji Wynagrodzenia pracowników z działu księgowości Składki ZUS finansowane ze środków pracodawcy (dotyczą pokojówek) Konserwacja windy hotelowej wykonana przez inną jednostkę Wartość czasopism fachowych dla pracowników działu księgowości Zużycie urządzeń i maszyn w oczyszczalni ścieków Pobrane przez bank prowizje za dokonane przelewy Ryczałt za używanie prywatnych samochodów przez pracowników administracji do celów służbowych

Zużycie wody w hotelu Wartość rozmów telefonicznych wykonanych przez gości Wartość ubezpieczenia budynku hotelu od skutków zdarzeń losowych Wynagrodzenia pracowników oczyszczalni ścieków Strzyżenie trawników wokół hotelu wykonane przez inną jednostkę gospodarczą


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego oraz funkcjonalnego,

2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie nazwy kosztów rodzajowych oraz kosztów według typów działalności,

3) uzasadnić swoją decyzję.


Wykorzystując doświadczenia i osiągnięcia z ćwiczenia 3 z rozdziału 4.3., wyodrębnij dla wybranej działalności gospodarczej zakres: kosztów działalności podstawowej, kosztów działalności pomocniczej, kosztów ogólnego zarządu oraz kosztów sprzedaży. Dla ustalonych kosztów układu funkcjonalnego ustal ich wartości w skali miesiąca oraz ich procentową strukturę.



1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego oraz funkcjonalnego,

2) określić zakres wybranej przez siebie działalności gospodarczej, której koszty będą przyporządkowywane do poszczególnych kosztów układu funkcjonalnego,

3) do każdego kosztu układu funkcjonalnego wypisać przykłady kosztów, które wystąpiłyby w trakcie wybranej działalności gospodarczej,

4) do wskazanych przykładów kosztów układu funkcjonalnego na podstawie własnego doświadczenia, otrzymywanych rachunków, Internetu, czasopism fachowych oraz rozwiązania ćwiczenia 3 z rozdziału 4.3., ustalić ich wartości w skali miesiąca,

5) ustalić łączne wartości poszczególnych kosztów układu funkcjonalnego oraz obliczyć ich procentową strukturę (udział danego kosztu według typów działalności do całości kosztów),

6) zinterpretować otrzymane wielkości, wskazać możliwości ograniczenia kosztów wybranej przez siebie działalności gospodarczej.


– kalkulator, – stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.4.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) wymienić koszty układu funkcjonalnego? 2) podać przykłady „kosztów działalności podstawowej” dla jednostek

produkcyjnych, usługowych i handlowych? 3) wskazać przykłady „kosztów działalności pomocniczej”? 4) określić zakres „kosztów ogólnego zarządu”? 5) podać przykłady „kosztów sprzedaży”? 6) klasyfikować koszty układu funkcjonalnego? 7) ustalić procentową strukturę kosztów układu funkcjonalnego?


4.5. Rozliczenia międzyokresowe kosztów 4.5.1. Materiał nauczania

W rachunkowości oprócz kosztów dotyczących danego miesiąca mogą również wystąpić koszty dotyczące przyszłych miesięcy. Dlatego dokonuje się rozliczeń międzyokresowych kosztów.

Rozliczenia międzyokresowe kosztów to rozliczanie kosztów w czasie, które polega na: 1) wyłączeniu z kosztów działalności i gromadzeniu na odrębnym koncie kwot kosztów za więcej

niż jeden miesiąc, a następnie rozliczeniu ich na właściwe miesiące, których koszty te dotyczą, 2) wliczeniu do kosztów bieżącego miesiąca usług i świadczeń wykonanych na rzecz jednostki

(lecz jeszcze nie stanowiących zobowiązania, np. z powodu braku właściwego dokumentu), a także kosztów prawdopodobnych, przewidzianych do poniesienia. W zależności od charakteru i sposobu rozliczania kosztów w czasie wyróżnia się dwa rodzaje

rozliczeń międzyokresowych kosztów: – czynne (koszty rzeczywiste), – bierne (koszty planowane).

Rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne występują jako: – długoterminowe, – krótkoterminowe.

Są to poniesione wydatki dotyczące kosztów okresów przyszłych pod warunkiem, że przyniosą one jednostce korzyści ekonomiczne. Do kosztów najczęściej objętych rozliczeniami międzyokresowymi czynnymi zalicza się: opłacone z góry czynsze i dzierżawy, podatek od nieruchomości i środków transportu, prenumerata, utworzone odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, pobrane z góry odsetki od otrzymanych kredytów, pożyczek.

Rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne powstają z obowiązku wykonania przyszłych świadczeń związanych z bieżącą działalnością, wobec osób nieznanych, których kwotę można oszacować, mimo że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana. Są to tzw. rezerwy na przyszłe zobowiązania lub na przewidywane koszty. 4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakich sytuacjach występują rozliczenia międzyokresowe kosztów? 2. Na czym polegają rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne? 3. Co to są rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne? 4. Jak rozlicza się międzyokresowe koszty czynne i bierne? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Odszukaj w Ustawie o rachunkowości zapisy świadczące o potrzebie rozliczania kosztów w czasie.



1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozliczeń międzyokresowych kosztów,

2) wskazać w Ustawie o rachunkowości artykuły, które nakładają na jednostki obowiązek rozliczeń międzyokresowych kosztów,

3) zinterpretować treść wskazanych przez siebie artykułów, 4) podać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych i biernych, które mogą

zaistnieć w jednostkach gospodarczych.

Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst Ustawy o rachunkowości, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Dokonaj rozliczenia zapłaconego z góry w styczniu przez jednostkę podatku od nieruchomości na poszczególne okresy rozliczeniowe (miesiące). Wysokość zapłaconego w styczniu podatku od nieruchomości wyniosła 2 400 zł i dotyczy okresu jednego roku.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych,

2) rozliczyć roczną kwotę zapłaconego podatku od nieruchomości na poszczególne miesiące roku, 3) wskazać, do którego kosztu układu rodzajowego byłyby zakwalifikowane miesięczne wielkości

rozliczeń międzyokresowych, 4) uzasadnić swoją decyzję.

Wyposażenie stanowiska pracy: – kalkulator, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Zarząd spółki podjął w grudniu decyzję o kapitalnym remoncie budynku administracji. Remont ten ma zostać przeprowadzony w sierpniu następnego roku. Planowany koszt remontu 14 000 zł. W związku z powyższym od stycznia do lipca ma być tworzona rezerwa na poczet kosztów remontu.

Określ wysokość rozliczeń międzyokresowych biernych w okresie styczeń–lipiec. Dokonaj ostatecznego rozliczenia utworzonej rezerwy na remont wiedząc, że jego rzeczywisty koszt wyniósł 13 500 zł.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozliczeń międzyokresowych biernych,

2) ustalić wysokość comiesięcznych rezerw na poczet remontu budynku administracji,


3) dokonać ostatecznego rozliczenia kosztów remontu z utworzoną na ten cel rezerwą – zinterpretować różnicę między wysokością rezerwy a rzeczywistymi kosztami remontu.


– kalkulator, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.5.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) wyjaśnić istotę rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych? 2) wyjaśnić istotę rozliczeń międzyokresowych kosztów biernych? 3) podać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych? 4) podać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów biernych? 5) rozliczyć międzyokresowe koszty czynne? 6) rozliczyć międzyokresowe koszty bierne?


4.6. Rachunek kosztów działalności operacyjnej 4.6.1. Materiał nauczania

Można wyróżnić dwa zasadnicze segmenty rachunku kosztów:

1) systematyczny (okresowy) rachunek kosztów – jest to element systemu rachunkowości finansowej, który obowiązkowo wykonują jednostki gospodarcze,

2) pozaewidencyjne problemowe rachunki kosztów – stanowią one element systemu rachunkowości zarządczej, nie są obowiązkowo wykonywane przez jednostki. Przedmiotem systematycznego rachunku kosztów są koszty działalności operacyjnej właściwej

(zwykłej). Rachunek kosztów stanowi część systemu rachunkowości i swoim zakresem obejmuje: pomiar kosztów (ustalanie ich wartości), ujęcie kosztów na kontach księgowych, rozliczanie kosztów na miejsca ich powstawania lub na produkty, sporządzanie kalkulacji oraz opracowywanie sprawozdań w zakresie kosztów.

Dzięki tak rozbudowanemu zakresowi systematycznego rachunku kosztów (rozwinięty wariant rachunku kosztów), dostarcza on zasadniczych informacji niezbędnych do sporządzenia takich elementów sprawozdania finansowego, jak: bilans, rachunek zysków i strat oraz informacja dodatkowa.

Poszczególne etapy rachunku kosztów jednostki gospodarczej wytwarzającej produkty ujęto w tabeli 6.

Tabela 6. Etapy (fazy) rachunku kosztów

Etap Nazwa etapu (fazy) Charakterystyka

I Ewidencja kosztów rodzajowych Na tym etapie następuje ewidencja na kontach księgowych kosztów działalności operacyjnej właściwej (kosztów bieżącej działalności) w układzie kosztów rodzajowych.

II Rozliczanie kosztów rodzajowych Następuje rozliczenie (przeniesienie) kosztów z układu rodzajowego na układ funkcjonalny. Na tym etapie należy także uwzględnić rozliczenia międzyokresowe kosztów.

III Rozliczanie międzyokresowych kosztów czynnych

Należy przenieść z rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych tę część kosztów, która przypada na dany okres sprawozdawczy.

IV Pozostałe rozliczenia kosztów Należy rozliczyć inne koszty, ustalić koszty produkcji oraz koszty ogólnego zarządu, koszty sprzedaży

V Kalkulacja kosztów Następuje obliczenie kosztów jednostkowych

VI Sporządzanie sprawozdań Na podstawie wygenerowanych informacji z wcześniejszych etapów sporządzane są sprawozdania, które uwzględniają w swoim zakresie koszty.


W rachunku kosztów, ponoszone przez jednostkę koszty zwykłej działalności (koszty bieżącej działalności), są ujmowane kolejno: – w układzie rodzajowym kosztów, następnie – w układzie funkcjonalnym kosztów, dalej – w układzie kalkulacyjnym kosztów, z którego ostatecznie odnoszone są na produkty.

Jednakże małe jednostki gospodarcze ograniczają zakres rachunku kosztów wyłącznie do ujęcia tylko kosztów w układzie rodzajowym (uproszczony wariant rachunku kosztów). 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest rachunek kosztów? 2. Jaki jest zakres rachunku kosztów? 3. Jaki są etapy rachunku kosztów?


4. Jaki układy kosztów obejmuje swoim zasięgiem rachunek kosztów? 5. Jaki jest zakres rachunku kosztów w małych jednostkach gospodarczych? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Omów zakres i etapy rachunku kosztów w wariancie uproszczonym i rozwiniętym.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rachunku kosztów, 2) rozrysować(jeden pod drugim) kolejne etapy rachunku kosztów w wariancie rozwiniętym, 3) obok każdego etapu rachunku kosztów opisać zakres jaki jest z nim związany, 4) wyodrębnić na powstałym rysunku etap rachunku kosztów w wariancie uproszczonym.


– linijka, ołówek lub – stanowisko komputerowe wyposażone w program graficzny, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wskaż przykłady jednostek gospodarczych, które zastosowałyby: a) uproszczony wariant rachunku kosztów, b) rozwinięty wariant rachunku kosztów.

Określ, w jakich układach kosztowych byłyby przedstawione koszty w obu wariantach rachunku kosztów.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rachunku kosztów, 2) zanotować przykłady jednostek gospodarczych, które stosowałyby uproszczony wariant

rachunku kosztów, 3) zanotować przykłady jednostek gospodarczych, które stosowałyby rozszerzony wariant

rachunku kosztów, 4) wypisać przy obu grupach przykładów, jakie układy kosztów byłyby zastosowane.


– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.6.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcie rachunku kosztów? 2) omówić zakres rachunku kosztów w wariancie uproszczonym? 3) omówić zakres rachunku kosztów w wariancie rozszerzonym? 4) wymienić i krótko scharakteryzować etapy rachunku kosztów?


4.7. Przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej, finansowej oraz operacje nadzwyczajne

4.7.1. Materiał nauczania

Z działalnością operacyjną pozostałą związane są: pozostałe przychody operacyjne oraz

pozostałe koszty operacyjne, których przykłady ujęto w tabeli 7.

Tabela 7. Przykłady pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne

- przychody ze sprzedaży wartości niematerialnych i prawnych

- przychody ze sprzedaży środków trwałych, - przychody ze sprzedaży środków trwałych w budowie, - przychody z likwidacji środków trwałych, - otrzymane kary, grzywny i odszkodowania

niezwiązane z nieterminową regulacją należności, - wartość odpisanych, przedawnionych lub umorzonych

zobowiązań, - otrzymane darowizny, - nadwyżki inwentaryzacyjne, - rozwiązane rezerwy.

- wartość netto sprzedanych wartości niematerialnych i prawnych,

- wartość netto sprzedanych środków trwałych, - wartość sprzedanych środków trwałych w budowie

(koszt ich wytworzenia lub cena nabycia), - wartość netto zlikwidowanych środków trwałych, - koszty powstałe przy likwidacji środków trwałych, - koszty powstałe przy sprzedaży środków trwałych,

wartości niematerialnych i prawnych oraz środków trwałych w budowie,

- zapłacone odszkodowania, kary i grzywny niezwiązane z nieterminową regulacją zobowiązań lub stratami losowymi,

- koszty odpisanych środków trwałych w budowie, które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego,

- odpisane, przedawnione, umorzone lub nieściągalne należności,

- przekazane darowizny, - niezawinione niedobory inwentaryzacyjne, - tworzenie rezerw na spodziewane straty.


Z działalnością finansową związane są: przychody finansowe oraz koszty finansowe, których przykłady ujęto w tabeli 8.

Tabela 8. Przykłady przychodów i kosztów finansowych Przychody finansowe Koszty finansowe

- przychody ze sprzedaży papierów wartościowych, - odsetki od lokat, wkładów bankowych lub udzielonych

pożyczek, - otrzymane odsetki i kary za nieterminową regulację

należności, - dyskonta od weksli obcych, - przychody z udziałów w innych jednostkach, - wartość umorzonych kredytów lub pożyczek.

- wartość nabycia sprzedanych obligacji, akcji obcych i udziałów oraz koszty związane z tą sprzedażą,

- odsetki od otrzymanych kredytów i pożyczek (oprócz płaconych od kredytów inwestycyjnych w okresie budowy środków trwałych, gdyż te podwyższają wartość środków trwałych),

- prowizje od zaciągniętych kredytów (oprócz prowizji od kredytów inwestycyjnych),

- zapłacone odsetki i kary za nieterminową regulację zobowiązań,

- dyskonto od weksli własnych lub obcych dyskontowanych w banku.


Operacje nadzwyczajne to zdarzenia trudne do przewidzenia, poza zwykłą działalnością operacyjną przedsiębiorstwa. Operacje nadzwyczajne nie są związane z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej. Powstają one w wyniku zdarzeń lub transakcji, które


można wyraźnie odróżnić od działalności gospodarczej jednostki. Do najczęściej występujących przyczyn zdarzeń nadzwyczajnych zalicza się następujące sytuacje losowe: – włamania z kradzieżą, – pożary, – powodzie, – gradobicia, – wichury,

Skutki zdarzeń nadzwyczajnych są określane mianem strat nadzwyczajnych oraz zysków nadzwyczajnych, których przykłady zebrano w tabeli 9.

Tabela 9. Przykłady strat i zysków nadzwyczajnych

Straty nadzwyczajne Zyski nadzwyczajne - niedobory i szkody powstałe w majątku z przyczyn

losowych, - wynagrodzenia osób zatrudnionych przy usuwaniu

skutków szkód losowych, - usługi obce związane z usuwaniem skutków zdarzeń

losowych, - zużycie materiałów związane z usuwaniem skutków

zdarzeń losowych, - wartość netto środka trwałego likwidowanego

z przyczyn losowych.

- otrzymane odszkodowania za straty spowodowane zdarzeniami losowymi,

- przyjęte odpady użytkowe odzyskane po zdarzeniach losowych.

Źródło: opracowanie własne. 4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz pozostałe przychody i koszty operacyjne? 2. Jaki znasz przychody i koszty finansowe? 3. Co to są operacje nadzwyczajne? 4. Jakie znasz straty i zyski nadzwyczajne? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ przy każdej informacji, czy wyraża ona: pozostały koszt operacyjny, koszt finansowy, pozostały przychód operacyjny lub przychód finansowy.

Informacja Odpowiedź Wartość (cena sprzedaży), po której sprzedano akcje Wartość (cena nabycia) sprzedanych akcji Wartość (cena sprzedaży) środka trwałego Wartość netto sprzedanego środka trwałego Otrzymane kary nie związane z terminem płatności Zapłacone kary za nieterminową regulację zobowiązania Wartość netto środka trwałego przekazanego w formie darowizny Odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bieżącym Odsetki od kredytu Wartość umorzonego kredytu Nadwyżki inwentaryzacyjne



1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych,

2) określić, wpisując do tabeli odpowiednią nazwę przychodu (pozostały przychód operacyjny lub przychód finansowy) albo koszty uzyskania przychodu (pozostały koszt operacyjny lub koszt finansowy),

3) uzasadnić swoją decyzję.


Dla dowolnej działalności gospodarczej wskaż przykłady: pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych,

2) określić rodzaj działalności wybranej jednostki gospodarczej, 3) zapisać po kilka przykładów przychodów i kosztów finansowych oraz pozostałych przychodów

i kosztów operacyjnych, 4) przy każdym przykładzie określić częstotliwość występowania danego zdarzenia

gospodarczego, 5) wypowiedź uzasadnić.



Dla dowolnej działalności gospodarczej określ możliwe zdarzenia losowe i ustal jakie skutki mogłyby one wywołać dla jednostki gospodarczej.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat strat i zysków nadzwyczajnych, 2) określić rodzaj działalności wybranej jednostki gospodarczej, 3) wskazać najbardziej prawdopodobne zdarzenia losowe dla wybranej jednostki gospodarczej, 4) napisać przykłady strat i zysków nadzwyczajnych jako skutków założonych zdarzeń losowych, 5) podać przykłady rozwiązań zapobiegających powstawaniu zdarzeń losowych lub łagodzeniu ich

skutków dla wybranej jednostki gospodarczej.



4.7.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) wskazać przykłady pozostałych przychodów operacyjnych 2) scharakteryzować pozostałe koszty operacyjne 3) określić zakres przychodów finansowych 4) wskazać przykłady kosztów finansowych 5) odróżnić przychody finansowe od innych tytułów przychodów 6) odróżnić koszty finansowe od innych tytułów kosztów 7) rozróżnić zyski i straty nadzwyczajne


4.8. Pojęcie obrotu wewnętrznego i kosztu własnego 4.8.1. Materiał nauczania

Termin „obroty wewnętrzne” występuje w jednostkach gospodarczych, które sporządzają

rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym. W celu ułatwienia ustalania wyniku finansowego w tej wersji jednostki są zobligowane do rejestrowania obrotów wewnętrznych na kontach księgowych o nazwach: „Obroty wewnętrzne” oraz „Koszt obrotów wewnętrznych”.

Operacje gospodarcze dotyczące obrotów wewnętrznych: − przekazanie wytworzonych wyrobów gotowych do własnych sklepów (obroty wewnętrzne

stanowią wartość towarów, które powstały w wyniku przekwalifikowania wyrobów gotowych na skutek przekazania ich do własnego sklepu; koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość przekazanych wyrobów gotowych),

− przyjęcie wytworzonych wyrobów gotowych na stan środków trwałych (obroty wewnętrzne stanowią wartość środków trwałych, które powstały w wyniku przekwalifikowania wyrobów gotowych na skutek przekazania ich do użytkowania jako składnika aktywów trwałych (środków trwałych); koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość przekazanych wyrobów gotowych),

− przekazanie wytworzonych wyrobów gotowych lub innych świadczeń na rzecz budowy środków trwałych (obroty wewnętrzne stanowią wartość środków trwałych w budowie, które powstały w wyniku przekwalifikowania wyrobów gotowych lub części wartości kosztów działalności podstawowej/kosztów działalności pomocniczej na skutek przekazania ich celem budowy środka trwałego; koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość przekazanych wyrobów gotowych lub wartość przekazanego świadczenia),

− uznanie niedoboru wyrobów gotowych za zawinione (obroty wewnętrzne, jak i koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość niedoboru wyrobów gotowych),

− przekazanie świadczeń na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (obroty wewnętrzne, jak i koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość świadczeń jednostki gospodarczej przekazanych na rzecz ZFŚS).

Zatem obroty wewnętrzne i koszty obrotów wewnętrznych dotyczą przekazywanych wyrobów gotowych lub własnych świadczeń na rzecz wewnętrznych potrzeb jednostki gospodarczej. 4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to są obroty wewnętrzne? 2. Jakich sytuacji dotyczą obroty wewnętrzne i koszty obrotów wewnętrznych? 3. Które jednostki gospodarcze są zobligowane do ewidencjonowania obrotów wewnętrznych? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wymień przykłady obrotów wewnętrznych i określ na czym one polegają.



1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji na temat obrotów wewnętrznych, 2) napisać przykłady obrotów wewnętrznych, 3) krótko scharakteryzować zakres każdego przykładu obrotu wewnętrznego.


Ćwiczenie 2

Odszukaj przykłady jednostek gospodarczych, które wykazują lub mogłyby wykazywać obroty wewnętrzne. Określ rodzaj i zakres obrotów wewnętrznych i kosztów obrotów wewnętrznych.


1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat obrotów wewnętrznych, 2) wyszukać i zapisać przykłady funkcjonujących jednostek gospodarczych, które wykazują lub

mogłyby wykazywać obroty wewnętrzne, 3) przy każdym przykładzie określić rodzaj i zakres obrotów wewnętrznych i kosztów obrotów

wewnętrznych, 4) uzasadnić celowość wskazanych przykładów obrotów wewnętrznych.

Wyposażenie stanowiska pracy: – stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, – katalogi przedsiębiorstw, foldery, – literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) zdefiniować termin „obrót wewnętrzny”? 2) podać przykłady obrotów wewnętrznych? 3) wskazać, w jakiej sytuacji jednostki gospodarcze muszą

wykazywać obroty wewnętrznej? 4) wskazać źródło wartości „obrotów wewnętrznych”

i „kosztów obrotów wewnętrznych”?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ Test pisemny – test wielokrotnego wyboru z jedną odpowiedzią prawidłową do jednostki modułowej „Klasyfikowanie kosztów i przychodów” – test teoretyczny INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 4. Test pisemny zawiera 20 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu klasyfikacji kosztów

i przychodów. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedź

prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź skreślić i zaznaczyć kółkiem odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie zadania

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 30 minut.

Powodzenia! Zestaw zadań testowych 1. Przez pojęcie kosztu rozumie się:

a) wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych jednostki,

b) wyrażone w jednostkach pieniężnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych jednostki,

c) wydatki jednostki związane z działalnością gospodarczą, d) wyrażone w jednostkach pieniężnych skutki zdarzeń nadzwyczajnych.

2. Która z kategorii nie wyraża kosztu: a) zużycie materiałów do produkcji, b) wynagrodzenia pracowników, c) podatek od nieruchomości, d) podatek dochodowy.

3. Które ze zdań jest prawdziwe: a) każdy przychód wcześniej lub później jest wpływem, b) każdy przychód stanowi zysk nadzwyczajny, c) przychody powstają wyłącznie w wyniku sprzedaży składników aktywów, d) nie każdy wpływ środków pieniężnych jest przychodem.

4. Które ze zdań jest fałszywe: a) nie każdy wydatek jest kosztem, b) straty nadzwyczajne są dla jednostki kosztem, c) wydatek to zmniejszenie stanu środków pieniężnych jednostki, d) koszty wyraża się wartościowo.


5. ,,Amortyzacja”, „Usługi obce” –są to przykłady kosztów zgodnie z klasyfikacją według kryterium: a) rodzaju działalności operacyjnej, b) stopnia złożoności, c) rodzaju kosztów, d) fazy działalności.

6. Przyjmując za kryterium podziału kosztów fazę działalności można wyodrębnić: a) koszty zakupu, koszty produkcji i koszty sprzedaży, b) koszty proste i koszty złożone, c) koszty zmienne i koszty stałe, d) koszty działalności podstawowej, koszty działalności pomocniczej, koszty ogólnego

zarządu, koszty sprzedaży. 7. Zasadnicza (główna) działalność jednostek gospodarczych to:

a) działalność finansowa, b) działalność operacyjna właściwa, c) działalność operacyjna pozostała, d) działalność specjalna.

8. Koszty układu rodzajowego dają odpowiedź na pytanie: a) gdzie i kiedy poniesiono koszty, b) ile i gdzie poniesiono koszty, c) ile i jakiego rodzaju koszty zostały poniesione, d) ile i w jakiej komórce jednostki zostały poniesione koszty.

9. Koszty układu funkcjonalnego to: a) koszty bezpośrednie i koszty pośrednie, b) koszty zmienne i koszty stałe, c) zużycie materiałów i energii, usługi obce, amortyzacja, wynagrodzenia, ubezpieczenia

społeczne i inne świadczenia, podatki i opłaty, pozostałe koszty rodzajowe, d) koszty działalności podstawowej, koszty działalności pomocniczej, koszty ogólnego

zarządu, koszty sprzedaży. 10. Koszty układu funkcjonalnego dają odpowiedź na pytanie:

a) gdzie i kiedy poniesiono koszty, b) ile i gdzie poniesiono koszty, c) ile i jakiego rodzaju koszty zostały poniesione, d) ile i w jakiej komórce jednostki zostały poniesione koszty.

11. Rozliczenia międzyokresowe kosztów dotyczą: a) kosztów przyszłych okresów, b) kosztów przeszłych okresów, c) kosztów, które dotyczą wyłącznie wynagrodzeń, d) kosztów, których wartość przekracza 3 500 zł.

12. Rozliczenia międzyokresowe kosztów mogą być: a) zmienne i stałe, b) jawne i ukryte, c) czynne i bierne, d) pośrednie i bezpośrednie.

13. Przedmiotem systematycznego rachunku kosztów jest: a) działalność operacyjna właściwa, b) działalność operacyjna pozostała, c) działalność finansowa, d) działalność dotycząca operacji nadzwyczajnych.


14. Z działalnością finansową związane są: a) przychody ze sprzedaży produktów i koszty sprzedanych produktów, b) przychody finansowe i koszty finansowe, c) pozostałe przychody operacyjne i pozostałe koszty operacyjne, d) zyski nadzwyczajne i straty nadzwyczajne.

15. Obroty wewnętrzne występują, gdy wyroby gotowe: a) przekazywane są na własne potrzeby jednostki jako środki trwałe, b) przekazywane są odbiorcy, który je kupił, c) przekazywane są do magazynu celem ich późniejszej sprzedaży, d) przekazywane są ponownie do działów produkcji celem usunięcia wykrytych usterek.

16. Do kosztów stałych w przedsiębiorstwie transportowym nie zaliczysz: a) wynagrodzeń sekretarki, b) kosztów dzierżawy pomieszczeń magazynowych, c) amortyzacji, d) zużycia paliwa.

17. Do kosztów pośrednich w przedsiębiorstwie transportowym zaliczysz: a) wynagrodzenia kierowców, b) ubezpieczenie jednostki, c) zużycie paliwa, d) koszty części zamiennych.

18. Do kosztów jednostki gospodarczej nie zaliczysz: a) amortyzacji sprzętu biurowego, b) wynagrodzeń pracowników, c) spłaty raty kapitałowej kredytu, d) zużycia paliwa.

19. Wartość składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych należy zaliczyć do kosztów: a) wynagrodzenia, b) pozostałe koszty rodzajowe, c) ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, d) usługi obce.

20. Do kosztów działalności pomocniczej w stoczni zaliczysz: a) koszty administracji, b) koszty produkcji, c) koszty warsztatu remontowego, d) koszty magazynowania materiałów.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ........................................................................................................................... Klasyfikowanie kosztów i przychodów Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr zadania Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Bartel T., Chałupczak J., Potulska E., Stec K. Rachunkowość przedsiębiorstw – zbiór zadań,

Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2002 2. Gierusz J., Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości. Pojęcia,

klasyfikacja, zakres ujawnień. Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2005

3. Jakubiszyn L., Krzyżanowska T., Piotrowska B. Zbiór zadań do rachunkowości, Wyd. Biuro rachunkowe, Wrocław 2002

4. Matuszewicz J. Rachunkowość od podstaw, WSiP, Warszawa 2001 5. Nowak E. Rachunek kosztów przedsiębiorstwa, Wyd. Ekspert Wydawnictwo

i Doradztwo, Wrocław 2001 6. Ossowska M., Szczypa P. Rachunkowość – zagadnienia podstawowe, Wyd. Wyższa Szkoła

Integracji Europejskiej, Szczecin 2004 7. Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, red. nauk. B. Micherda,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 8. Podstawy rachunkowości, praca zbiorowa pod red. K. Sawickiego, PWE, Warszawa 2005 9. Rachunkowość. Zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości. Część I, pod red.

T. Kiziukiewicz, Wyd. Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 2001 10. Rachunkowość w biznesie, praca zbiorowa pod red. K. Czubakowskiej, PWE, Warszawa 2005 11. Sawicki K. Analiza kosztów firmy, PWE, Warszawa 2000 12. Sawicki K. Rachunek kosztów. Tom 1 i 2, Wyd. Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1996 13. Szczypa P. Zasady rachunkowości. Teoria, przykłady i zadania, Wyd. CeDeWu Sp. z o.o.,

Warszawa 2005 14. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (jednolity tekst DzU z 2002 r. Nr 76, poz.

694 z późniejszymi zmianami) 15. Zarządcze aspekty rachunkowości, pod red. T. Kiziukiewicz, PWE, Warszawa 2003

21 klasyfikowanie kosztów i przychodów

Education