กุดชุม

วารสารมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม; ว.มรม. ปท 5 ฉบบท 2:พฤษภาคม - สงหาคม 2554Rajabhat Maha Sarakham University Journal; RMU.J. 5(2) : May - August 2011

139

รปแบบการจดตงและการคงอยของระบบเงนตราชมชน : ศกษารายกรณบญกดชมAn Establishment and Maintenance Model of Community Currency System :

a Case Study of Bun Kut Chum District

นวฒน สาระขนธ1 จไร ทพวงษ2 และวชญะ นาครกษ3

Niwat Sarakhan,1 Churai Tabwong2 and Vichaya Nakarugsa3

บทคดยอการวจยนมวตถประสงคเพอ ประการแรก เพอศกษาสภาพปญหาดานเศรษฐกจของชมชนในหมบานสนตสข ตำาบลนาโส

อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร ประการทสอง เพอสงเคราะหรปแบบการกอตงและคงอยของระบบเงนตราชมชน : บญกดชม เพอ

ใชแกปญหาของชมชน ซงเปนการวจยเชงคณภาพ โดยใชการจดประชมกลมยอย (Socus group) และการสมภาษณเชงลก

(In-depth interview) กลมตวอยางเปนสมาชกทใชเบยกดชมทอาศยอยในชมชน ตำาบลนาโส อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร

จำานวน 289 คน โดยการสมอยางงาย (Simple random sampling) ผลการวจยพบวา

1. รปแบบการกอตงระบบเงนตราชมชน : บญกดชม เกดจากปจจย 2 ประการ คอ สภาพปญหาทเกดจากบรบทชมชน

ชาวตำาบลนาโสทเปนชมชนเกษตรกรรมทตอบสนองระบบทนนยมทำาใหเกดปญหาในการดำาเนนชวต เชน ปญหาความยากจน

ปญหาหนสน ปญหาความแหงแลง ปญหาการเอาเปรยบของพอคาคนกลาง ปญหายาเสพตด ปญหาสงแวดลอม และปญหา

ความขดแยงในชมชน และปจจยเกอหนน เชน ความเขมแขงของชมชน ความสามคคของชาวบานในชมชน การมผนำาทเขมแขง

มวสยทศน การเปดกวางรบนวตกรรม การรวมกลมกนของชาวบาน การสนบสนนขององคกรเอกชนและรฐบาลและการสอสาร

ของอาสาสมครตางชาต

2. ปจจยทเออตอการคงอยของระบบเงนตราชมชน : บญกดชม ไดแก 2 ปจจย คอ ปจจยภายนอกซงประกอบดวย

การสนบสนนขององคกรเอกชน การสอสารจากสงคมทำาใหไดรบความสนใจ นกวชาการจากนอกชมชนใหการสนบสนนและ

หนวยงานของรฐใชเปนแหลงเรยนรและปจจยภายใน ซงไดแก ประโยชนสวนบคคล ความสามคคในชมชน ความเขมแขงของ

ผนำา การรวมกลมเครอขายและสภาพสงคมในชมชนทเปนสงคมชนบททำาใหมความใกลชดกน นอกจากนการทชาวชมชนตำาบล

นาโสนำาระบบเงนตราชมชน : บญกดชม มาใชทำาใหเกดกจกรรมทางเศรษฐกจและสงคมอนๆ เชน การรวมกลมเครอขาย

เกษตรอนทรย ชมรมหมอยาพนบาน โรงสปลอดสารพษและชมรมรกษธรรมชาต ซงทำาใหชาวชมชนหมบานสนตสขมความ

เปนอยดขน สามารถแกปญหาความยากจนปญหาหนสนและปญหาสขภาพของประชาชนไดเปนอยางด

ขอเสนอแนะของผลการวจย ชมชนอนๆ ควรนำารปแบบดงกลาวมาปรบใชเพอใหมการแลกเปลยนหมนเวยนสนคาเพมขน

และนำาหลกการรวมกลมเพอสรางพลงความคดและความสามคคใหเกดขนในชมชน รฐบาลควรเปดโอกาสและสนบสนนใหชมชน

1 นกศกษาปรญญาโท สาขาวชาเศรษฐศาสตร คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช2 Ph.D. (Economics) รองศาสตราจารย คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช3 Ph.D. (Economics) รองผอำานวยการฝาย และผบรหาร ฝายปฏบตการทรพยสนพรอมขาย ธนาคารกรงไทย

รบตนฉบบ 25 สงหาคม 2553 รบลงพมพ 27 กนยายน 2553


140

มสวนรวมในการพฒนาเครองมอในการพฒนาทเกดจากแนวความคดและการรเรมของชมชนเอง เชน ระบบเงนตราชมชนขนใช

เพอแกปญหาชมชนและสรางความเขมแขงใหกบชมชนตอไป

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 1) ควรมการศกษาเปรยบเทยบแนวทางในการพฒนาทเกดจากแนวคดการพฒนา

ของรฐเชน นโยบายกองทนหมบาน และทเกดจากการรเรมของชมชนวามผลกระทบและกอใหเกดการเปลยนแปลงของวถชวต

และแนวคดของชาวบานอยางไร 2) ควรมการทดลองเชงปฏบตการโดยการนำาระบบเงนตราชมชนไปทดลองใชในชมชนทมบรบท

และพนฐานการพฒนาทแตกตางกน 3) ควรมการศกษาเกยวกบแนวทางในการดำาเนนนโยบายดานการเงนเสร เพอเปนการสราง

นวตกรรมทางการเงนของประเทศ

คำาสำาคญ : ระบบเงนตราชมชน บญกดชม

ABSTRACTThe purposes of this study were 1) to study the economic problems of Santisuk Village, Na So

sub-district, Bun Kut Chum District, Yasothon Province and 2) to design a model for an establishment

and maintenance of the community currency system (CCS) in order to solve the community problems.

This was a quality research using 2 methods in gathering data : the focus group and in-depth interview

with 289 key informants who were the members of Bun Kut Chum, selected by the simple random

sampling method

Research findings revealed as follows :

1) It was found that there were two crucial factors that supported an establishment of Bun Kut

Chum currency system. Na So Village was an agrarian community which, in the globalized world, had to

cope with capitalism Thus the first factor dealt with the problems caused by capitalism such as poverty,

debts, droughts, being taken advantage from middlemen, drugs, environmental problems and conflicts

in the community. The second factor was the support factors such as the community’s strength, the

community’s solidarity, good vision of the community leaders, innovation adoption, networking,

supports from non-government and government organizations and information promotion by of foreign

volunteers.

2) Regarding factors that help support the maintenance of Bun Kut Chum currency system,

two elements were found: external and internal factors. First, external factors included supports from

the non-government organizations and academics, communication outside the community and

becoming an official resources learning center. Second, internal factors dealt with individual gains,

community solidarity, the leaders’ strengths, networking and intimacy among villagers. Furthermore,

an establishment of the community currency system led to other economic and social activities such as

a network of an organic producer group, a folk medicine group, toxic-free rice mills and nature

conservation group. Consequently, Santisuk Community gained a better living standard and was able

to solve such problems as poverty, debts and health problems.

It was recommended that other communities should adopt the CCS model for bartering trade

and goods. It was also encouraged to establish a network and community solidarity. The government

should encourage people participation in initiating ideas for local development like the village currency

system to solve local problems and strengthen the community.

Recommendations for further research included : (1) there should be a study to compare the

development projects initiated either by the government like a Village Fund Policy or a local community


141

to learn how they affect people’s ways of life and thoughts; (2) there should be an experimental research

to adopt the village currency in other areas of different backgrounds and contexts, and (3) there should

be a study on how to implement the free monetary policy to be the country’s innovative monetary system.

Keywords : Community Currency System, Bun Kut Chum

บทนำาเศรษฐกจและสงคมไทยในปจจบนกำาลงตกอยใน

สภาวะทนาเปนหวง เนองจากระบบเศรษฐกจในโลกเกดปญหา

จากความแปรปรวนของระบบเศรษฐกจ เชน ปญหาวกฤต

เศรษฐกจของสหรฐอเมรกา (Hamburger crisis) ประกอบ

กบระบบเศรษฐกจของไทยเปนระบบเปดทมการพงพง

การคาระหวางประเทศมาก โดยมคาขนาดความเปดของ

ประเทศเปน 29.7 (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2550)

ซงถอวาอย ในเกณฑทคอนขางเปดกวาง ทำ าใหปญหา

เศรษฐกจของโลกสงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจของไทย

มาก ดงนนหากเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจในประเทศ

ตางๆ ในโลกยอมสงผลกระทบมายงประเทศไทยอยางรนแรง

จากสภาพการทเกดขนสงผลใหคนไทยมความลำาบากใน

การดำาเนนชวต เพราะในระยะทผานมานบไดวาเศรษฐกจ

ของไทยอยในยคเฟองฟ (สรจต ลกษณะสต, 2550) ซง

ชวงระยะเวลาดงกลาวคนไทยมสภาพเศรษฐกจทดขนจาก

กอนหนานน ทำาใหคนในชมชนตางๆ เดนทางเขาสระบบ

เศรษฐกจแบบอตสาหกรรมในเมองใหญ เชน กรงเทพฯ

และปรมณฑล โดยไดรบคาจางแรงงานท เพมขนจาก

ในยคกอน เปนตน นอกจากนการประกาศอตราคาแรง

ขนตำ าท เพมขนทำาใหประชาชนมรายไดเพมขน เมอคน

เหลานนมรายไดมากขนจงเกดการบรโภคตามแนวบรโภค

นยม เชน การจบจายใชสอยซอสนคาอปโภคบรโภคท

อำานวยความสะดวก อาท เครองไฟฟา รถยนต การใช

โทรศพทมอถอรนใหม เปนตน ในชวงระยะเวลาดงกลาว

สงคมไทยจงรบเอาวฒนธรรมการบรโภคแบบทนนยม

มาใชอยางกวางขวาง โดยผานมมมองของความชอบความ

สะดวกสบาย หลายคนใชระบบเงนผอน หรอการใชจายผาน

บตรเครดตทสะดวกในการจบจายแตตองเสยดอกเบย

ในอตราทสง เมอเกดวกฤตทางเศรษฐกจ ประกอบกบ

วกฤตการณนำามนแพง ทำาใหเกดการวางงาน รายไดหดหาย

คาครองชพเพมขน จงทำาใหเกดปญหาหนสนรงรง มรายงาน

วาคนไทยเปนหนเพมมากขนในชวงสองทศวรรษทผานมา

จากการสำารวจขอมลหนสนภาคครวเรอนพบวา ใน พ.ศ. 2552

คนไทยเปนหน โดยเฉลย 50,000 - 100,000 บาทตอ

ครอบครว เมอคดจำานวนหนสนตอหวพบวาคนไทยโดยเฉลย

เปนหน 8,000 - 12,000 บาทตอหว นอกจากนยงพบวา

บางรายใชวธกหนนอกระบบเพอนำามาแกปญหาหนเกาหรอ

นำามาใชจายในการบรโภค ซงยงกอใหเกดปญหาหนสนรงรง

เพมขนไปอก เปนปญหาทยงเหยงและพวพนมากขน รายได

ไมสมดลกบคาใชจาย เกดปญหาตอเนองตามมา เชน การ

กออาชญากรรม จปลน วงราวทรพย การเขาไปเกยวของกบ

ยาเสพตด ครอบครวแตกแยก ทะเลาะเบาะแวง เกดความ

รนแรงในครอบครว บางครอบครวเกดการแกปญหาไมได

ตองกระทำาการหนปญหาโดยการกระทำาอตวนบาตกรรม

ทงครอบครว เปนตน (สนต วรยะรงสฤษฎ, 2552)

การดำาเนนนโยบายดานเศรษฐกจและสงคมของ

รฐบาลปจจบนไดใหความสำาคญและยดหลกปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางในการพฒนาเศรษฐกจ

ของประเทศ โดยมงหวงทจะใชหลกคณธรรมมากำากบ

การพฒนาเศรษฐกจในระบบตลาดเสรเพอ ขบเคลอน

ทงเศรษฐกจฐานราก เศรษฐกจระบบตลาด และเศรษฐกจ

สวนรวม ภายใตกรอบของความยงยนและความพอด

สวนนโยบายดานสงคมกมงหวงทจะสรางความเขมแขงของ

ทกชมชน ทองถนและประชาคม ตลอดจนสงเสรมบทบาท

ของครอบครวใหสามารถจดการตนเองเกยวกบชวตความ

เปนอยดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การปกครอง และ

การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สำานกงาน

คณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2549)

แนวคดการพฒนาตามแนวนโยบายและยทธศาสตรตาม


142

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 ถอไดวา

สอดคลองกบแนวทางการพฒนาประเทศภายใตแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 พ.ศ. 2550 - 2554

ทไดอญเชญปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว รชกาลท 9 มาเปนปรชญานำาทางในการพฒนา

ทมคนเปนศนยกลางในการพฒนาและมงพฒนาสสงคม

อย เยนเปนสขโดยม 5 ยทธศาสตรสำาคญรองรบ ไดแก

การพฒนาคณภาพคนและสงคมสสงคมแหงภมปญญาและ

การเรยนร การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและสงคม

เปนฐานทมนคงของประเทศ การปรบโครงสรางเศรษฐกจให

สมดลและยงยน การพฒนาบนความหลากหลายทางชวภาพ

การสรางความมนคงของทรพยากรและการเสรมธรรมาภบาล

ในการบรหารจดการประเทศ (อมมาร สยามวาลา และสมชย

จตสชน, 2552) โดยใชการพฒนาแบบมสวนรวม และ

ใชศกยภาพของชมชนในการบรหารจดการใหสามารถ

ปรบตวชวยเหลอและพงตนเองใหไดมากทสด เปนกรอบ

แนวคดและหลกการสำาคญ การทจะใหประชาชนในพนท

ครอบครวและชมชนปรบตว ปรบวธคด และพงตนเองได

โดยใชศกยภาพของตนเองในการบรหารจดการ รวมทง

ใหแตละชมชนชวยเหลอเกอกลกนทงภายในชมชนและ

ระหวางชมชนนน หนวยงานภาครฐจะตองปรบบทบาทเปน

ผเกอหนนใหชมชนดำาเนนการไดตามความประสงคและ

ความตองการของชมชน พรอมกนนกตองยดแนวทางและ

หลกการทำางานทสำาคญคอการสนบสนนการพฒนาแบบ

มสวนรวมโดยใหชมชนมบทบาทหลกมารวมกนคด รวมกนทำา

รวมกนวเคราะหปญหาและขอมล ตลอดจนรวมกนหาทาง

แกไขปญหาของชมชน นอกจากนชมชนจะตองพฒนาและ

สรางความสามารถในการพงตนเองโดยเปลยนแนวคดจาก

นำาความตองการเปนตวตงมาเปนความคดทจะแกปญหา

ดวยตนเอง ตองมกระบวนการชวยกนคด ชวยกนทำา ไมใช

ชวยกนคดแลวไปใหคนอนเขาทำา ถาชมชนแกปญหาของ

ตนเองไดกคอการพงตนเอง ซงเปนแกนปรชญาของเศรษฐกจ

พอเพยง การสนบสนนใหชมชนรวมกนกำาหนดตำาแหนงการ

พฒนาอาชพของตน โดยสนบสนนและสงเสรมใหประชาชน

และชมชนรวมกนประเมนศกยภาพของตนเองแลวนำาไป

วางแผนหรอกำาหนดทศทางการพฒนาอาชพทจะทำาใหชมชน

สามารถพงตนเองไดอยางยงยน การเชอมโยงแผนชมชนกบ

การดำาเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน ในระยะ

ตอไปองคกรปกครองสวนทองถนจะได รบการจดสรร

งบประมาณเพมขนตามแนวทางการกระจายอำานาจ ดงนน

จงตองบรณาการงบประมาณใหมประสทธภาพ และการ

เสรมสรางประสทธภาพการบรหารจดการใหชมชนเขมแขง

ในการเปลยนผานวธการคดจากการเอาความตองการของ

ประชาชนเปนตวตงมาสนบสนนใหประชาชนรวมกนคด

รวมกนทำา ไมตองรอใหคนอนมาแกปญหาให

เศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาทยดหลกทางสายกลาง

ท ชแนวทางการดำารงอยและการปฏบตของประชาชนใน

ทกระดบ ตงแตระดบครอบครวไปจนถงระดบรฐบาล ทงใน

การพฒนาและบรหารประเทศ ใหดำาเนนไปในทางสายกลาง

มความพอเพยงและมความพรอมทจะจดการตอผลกระทบ

จากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ซงจะตองอาศย

ความรอบร รอบคอบ และระมดระวงในการวางแผนและ

ดำาเนนการทกขนตอน เศรษฐกจพอเพยงไมใชเพยงการ

ประหยด แตเปนการดำาเนนชวตอยางสมดลและยงยน เพอ

ใหสามารถอยไดแมในโลกโลกาภวตนทมการแขงขนสง

ระบบเศรษฐกจพอเพยงมงเนนใหบคคลสามารถประกอบอาชพ

ไดอยางยงยนและใชจายเงนใหไดมาอยางพอเพยงและ

ประหยดตามกำาลงของเงนของบคคลนน โดยปราศจาก

การกหนยมสน และถามเงนเหลอกแบงเกบออมไวบางสวน

ชวยเหลอผอนบางสวน และอาจจะใชจายมาเพอปจจยเสรม

อกบางสวน เชน ทองเทยว ความบนเทง เปนตน สาเหตท

แนวทางการดำารงชวตอยางพอเพยงไดถกกลาวถงอยาง

กวางขวางในขณะน เพราะสภาพการดำารงชวตของสงคม

ทนนยมในปจจบนไดถกปลกฝง สราง หรอกระตนใหเกด

การใชจายอยางเกนตว ในเรองทไมเกยวของหรอเกนกวา

ปจจยในการดำารงชวต เชน การบรโภคเกนตว ความบนเทง

หลากหลายรปแบบ ความสวยความงาม การแตงตวตาม

แฟชน การพนนหรอเสยงโชค เปนตน จนทำาใหไมมเงน

เพยงพอเพอตอบสนองความตองการเหลานน สงผลให

เกดการกหนยมสน เกดเปนวฏจกรทบคคลหนงไมสามารถ


143

หลดออกมาได ถาไมเปลยนแนวทางในการดำารงชวต

ชมชนกดชมเปนการรวมตวกนของประชาชนใน

หมบานสนตสข ตำาบลนาโส อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร

เปนชมชนทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยทมภาพ

ชดเจนของความพยายามพงตนเองดวยการรวมกลมกน

ดำาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจของชมชนเอง และมการรอฟน

ภมปญญาดงเดมของพอแมปยาตายายมาใชกนโดยมเหต

ผลกดนมาจากปญหาความยากจนและหนสน อนเปนผล

มาจากการพฒนาทลมเหลวมาจากภาครฐ (มานดา คอยระงบ,

2543) ชมชนกดชมไดมการจดตงกลมอนมาจากการรวมตว

ของชาวบานใชชอวา ”กลมเฮดอยเฮดกน„ (ทำาอยทำากน) โดย

กลมจะเนนการทำามาหากนแบบตองใหตวเองมกนกอนเหลอ

จงขาย แทนทจะมงวาทำาทกสงทกอยางขายใหไดเงนแลว

กไปซอทกสงทกอยางทจะบรโภค ซงเปนไปตามพระราชดำารส

ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชในเรอง

”เศรษฐกจพอเพยง„ หลงจากทชาวบานมการรวมตวกนขน

เปน ”กลมเฮดอยเฮดกน„ แลว ชาวบานกดชมกมการหน

มาทำา ”เบยกดชม„ ไปพรอมกน โดยท ”เบยกดชม„ ถอเปน

ระบบเงนตราชมชนทไดรบการกลาวถงอยางกวางขวางในชวง

ป พ.ศ. 2540 - 2542 เนองจากรปแบบการจดตงและการใช

เงนตราชมชนในการแกปญหาเศรษฐกจและสงคมยงเปน

เรองทคนไทยไมคนเคย ประกอบกบมนกกฎหมายบางทาน

ตงประเดนขอสงเกตถงการทระบบนจะขดกบกฎหมาย

การปกครองทวาดวยความเปนเอกราชของชมชนทจะตองใช

ระบบเงนตราเดยวกน มทงกลมคนทเหนดวยและสนบสนน

และกลมคนทเหนวานาจะผดกฎหมายจนนำาไปสการฟองรอง

ตอศาลอาญา ซงไดมการพจารณาตดสนวาชาวบานชมชน

กดชมสามารถนำาระบบเงนตราเบยกดชมมาใชไดภายในชมชน

แตเมอออกไปนอกชมชนกตองใชระบบเงนตราของประเทศ

ในปจจบนระบบเงนตราชมชนเบยกดชมจงยงมการใชอย

ภายในชมชนและไดมการปรบเปลยนชอใหมเปน ”บญกดชม„

เพอเปนการหลกเลยงการใชคำาวา ”เบย„ ทอาจจะมความรสก

ทขดตอกฎหมายบานเมอง ดงนนเพอเปนการศกษาวาระบบ

เงนตราชมชนนจะสามารถแกไขปญหาในชมชนไดระดบหนง

หรอไม ผวจยจงมความตองการศกษารปแบบการจดตงและ

การคงอยของระบบเงนตราชมชน โดยศกษากรณบญกดชมน

เพอคนหาแนวทางในการจดตงและพฒนาระบบเงนตราชมชน

ตอไป

วตถประสงคการวจย1. ศกษาสภาพปญหาดานเศรษฐกจของชมชน

ในหมบานสนตสข ตำาบลนาโส อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร

2. เพอสงเคราะหรปแบบการกอตงและคงอยของระบบ

เงนตราชมชน : บญกดชม เพอใชแกปญหาของชมชน

วธดำาเนนการวจยการวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative

research) กำาหนดระเบยบวธการวจย ซงประกอบดวย

ขนตอนดงน

ประชากรและกลมตวอยาง 1. ประชากรทใชในการวจยครงน คอชาวบานท

อาศยอยในชมชนตำาบลนาโส อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร

จำานวน 1,278 คน

2. กลมตวอยางทใชในการวจยครงนเปนผนำาชมชน

ผนำาทางภมปญญา เจาอาวาส ผบรหารสถานศกษา ผบรหาร

สถานอนามยตำาบล และสมาชกทใชเบยกดชมทอาศยอย

ในชมชนตำาบลนาโส อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร ซงไดจาก

การใชตาราง Krejcie และ Morgen (บญชม ศรสะอาด,

2548) จำานวน 289 คนโดยใชการสมอยางงาย (Simple

random sampling)

เครองมอทใชในการเกบขอมล ในการวจยครงนผวจยใชการเกบขอมลภาคสนาม

(Field data) โดยใชเครองมอในการเกบขอมล 2 แบบคอ

1. แบบสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth interview)

ซงประกอบไปดวย แบบสมภาษณจำานวน 2 ฉบบ ไดแก

แบบสมภาษณเจาะลก (In-depth interview) เกยวกบ

รปแบบการจดตงกลมผใชระบบเงนตราชมชนบญกดชม

และแบบสมภาษณเจาะลก (In-depth interview) เกยวกบ

รปแบบการคงอยของระบบเงนตราชมชนบญกดชม


144

2. แบบบนทกการประชมสนทนากลมยอย (Focus

group)

การวเคราะหขอมลในการว เคราะหขอมลผวจยใชโปรแกรม SPSS

ในการวเคราะหขอมลพนฐานดานบรบทชมชน และใชวธการ

วเคราะหเนอหา (Content analysis) จากแบบสมภาษณ

เชงลกและแบบบนทกการประชมกลมยอย

ผลการวจย

รปแบบการกอตงระบบเงนตราชมชน : บญกดชมจากการศกษาวจยโดยการสมภาษณและการประชม

กลมยอย ประธานกลมบญกดชม สมาชกกลมบญกดชม

และผ เ กยว ของทำ า ให ไดขอสนเทศรปแบบการกอต ง

ระบบเงนตราชมชน : บญกดชม ดงน รปแบบการกอตง

ระบบเงนตราชมชน : บญกดชม เกดจากปจจย 2 ประการ

คอ สภาพปญหาทเกดจากบรบทชมชนชาวตำาบลนาโสท

เปนชมชนเกษตรกรรมทตอบสนองระบบทนนยมทำาให

เกดปญหา เชน ปญหาความยากจน ปญหาหนสน ปญหา

ความแหงแลง ปญหาการเอาเปรยบของพอคาคนกลาง

ปญหายาเสพตด ปญหาสงแวดลอม และปญหาความขดแยง

ในชมชน และปจจยเกอหนน เชน ความเขมแขงของชมชน

ความสามคคของชาวบานในชมชน การมผนำาท เขมแขง

มวสยทศน การเปดกวางรบนวตกรรม การรวมกลมกน

ของชาวบาน การสนบสนนขององคกรเอกชนและรฐบาล

และการสอสารของอาสาสมครตางชาต ซงแสดงใหเหน

ดงภาพท 1

ภาพท 1 สรปรปแบบการกอตงระบบเงนตราชมชน : บญกดชม

รปแบบการคงอยของระบบเงนตราชมชน : บญกดชม

ผลการวจยพบวาปจจยทเออตอการคงอยของระบบ

เงนตราชมชน : บญกดชม ทไดจากผลการวจยซงพบวาการท

ระบบเงนตราชมชน : บญกดชม ยงคงอยไดมปจจยเกอหนน

2 ปจจย คอ ปจจยภายนอก ซงไดแก การสนบสนนขององคกร

เอกชน การสอสารจากสงคมทำาใหไดรบความสนใจ นกวชาการ

จากนอกชมชนใหการสนบสนนและหนวยงานของรฐใชเปน

แหลงเรยนร และปจจยภายในซงไดแก ประโยชนสวนบคคล

ความสามคคในชมชน ความเขมแขงของผนำา การรวมกลม

เครอขายและสภาพสงคมในชมชนทเปนสงคมชนบททำาให

มความใกลชดกนซงแสดงใหเหนดงภาพท 2

ระบบเงนตราชมชน:บญกดชม

— ความยากจน ความเขมแขงของชมชน —— ปญหาหนสน ความสามคค —— ความแหงแลง ผนำาเขมแขงมวสยทศน —— การเอาเปรยบของพอคาคน การเปดกวางรบนวตกรรม —— ปญหายาเสพตด การสนบสนนขององคกรเอกชน & รฐบาล —— ปญหาสงแวดลอม การสอสารของอาสาสมครตางชาต —— ปญหาความขดแยง การรวมกลม —

ปจจยเกอหนนบรบทชมชนนาโส :

เกษตรกรรมท สนองทนนยม


145

ภาพท 2 สรปรปแบบการกอตงระบบเงนตราชมชน : บญกดชม

ระบบเงนตราชมชน : บญกดชมกบการตอบสนอง

เศรษฐกจพอเพยงเพอแกปญหาชมชน

จากการประเมนผลระบบเงนตราชมชนบญกดชม

โดยการใชการสมภาษณเชงลก (In-depth interview) และ

การประชมสนทนากลมยอย (Focus group) พบวาอำาเภอ

กดชมทเปนสมาชกบญกดชมมความคดเหนวาบญกดชม

เปนเครองมอททำาใหชวตของชาวบานเปลยนแปลง การท

ชาวชมชนนาโส อำาเภอกดชม นำารปแบบการใชเงนตราชมชน

บญกดชมเขามาใชกอใหเกดกจกรรมตามมาททำาใหชวต

ความเปนอยของชาวบานดขน มความสขในการดำารงชวต

และกอใหเกดกจกรรมทสงเสรมคณภาพชวตตามมา เชน

ชมรมหมอยาพนบ าน ชมรมเกษตรธรรมชาต ชมรม

รกษธรรมชาต โรงสขาวปลอดสารเคม เปนตน นอกจากน

จากการสำารวจหนสนของชาวบานทเปนสมาชกบญกดชมซง

แสดงไดดงตารางท 1

ตารางท 1 แสดงหนสนชาวบานทเปนสมาชกบญกดชม ใน

ชมชนตำาบลนาโส

ปจจยภายใน

ปจจยเกอหนนบรบทชมชนนาโส :

เกษตรกรรมท สนองทนนยม

ระบบเงนตราชมชน:บญกดชม

ประโยชนสวนบคคล การสนบสนนขององคกรเอกชนความสามคคในชมชน การสอสารจากสงคมความเขมแขงของผนำา นกวชาการใหการสนบสนนการวมกลมเครอขาย หนวยงานของรฐใชเปนแหลงเรยนรสภาพสงคมในชมชน

ธกส. ใน 46 33 95.83 68.75 1.354 1.12 ลดลง

ระบบ

กองทน ใน 48 48 100 100 1 0.88 ลดลง

หมบาน ระบบ

ญาต นอก 8 5 16.67 10.42 0.25 0.147 ลดลง

พนอง ระบบ

นายทน นอก 12 4 25.00 8.33 0.3 0.05 ลดลง

ในเมอง ระบบ

รวม 114 90 59.38 46.86 2.409 2.197 ลดลง

แหลง เงนก

ประเ

ภทหน

สน

จำานวน ครอบครว

คดเปนเบอรเซนต

จำานวนหนสน

กอนเ

ปนสม

าชก

หลงเ

ปนสม

าชก

กอนเ

ปนสม

าชก

หลงเ

ปนสม

าชก

กอนเ

ปนสม

าชก

หลงเ

ปนสม

าชก

หมาย

เหต

จากตารางท 1 หนสนของชาวบานท เปนสมาชก

บญกดชมโดยเปรยบเทยบระหวางกอนทจะเขาเปนสมาชก

บญกดชมและหลงเขาเปนสมาชก พบวา สวนมากเปนหนกบ

สถาบนการเงนในระบบคอธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

การเกษตร (ธกส.) และกองทนหมบาน และเปนหนนอกระบบ

สวนนอย และเมอพจารณาปรมาณหนสนกอนทจะเขาเปน

สมาชกบญกดชมและหลงเขาเปนสมาชก พบวา ปรมาณ

หนสนลดลงทกประเภท โดยกอนทจะเขา เปนสมาชก

บญกดชมเปนหน 114 ครอบครว คดเปนรอยละ 59.38

และหลงเขาเปนสมาชกเปนหน 90 ครอบครวคดเปนรอยละ

46.85

ดงนนจงสามารถสรปไดวาการทชาวชมชนตำาบลนาโส

อำาเภอกดชม จงหวดยโสธร ไดนำารปแบบระบบเงนตราชมชน

บญกดชมเขามาใชทำาใหชวตของชาวบานในชมชนมความ

เปนอยดขน ซงสามารถแกปญหาความยากจน ปญหาหนสน

และปญหาสขภาพของประชาชนไดเปนอยางด


146

อภปรายผลการวจยระบบเงนตราชมชน เปนการสรางวงจรเศรษฐกจ

ชมชนใหมความสมบรณแบบ เปนการรวมพลงของคนในชมชน

ใหสามารถพงพาตนเองไดโดยคาเงนไมผกตดกบเงนสกลอน

ปจจบนเราจะนกถงการอดรรวของชมชนดวยการลดการกน

การใชทไมจำาเปน มการผลตหลายๆ อยางในครวเรอนเพอกน

เพอใชเอง แตในความเปนจรง ครวเรอนหนงไมจำาเปนตอง

ผลตเองทกอยาง เราสามารถแลกเปลยนสงทเรามกบสงท

เพอนบานม การสรางระบบแลกเปลยนในชมชนใชฐาน

คดเดมของการแบงปนผสมผสานกบการจดการทเปนระบบ

การแบงกลมการผลตในชมชนโดยผลตในสงทถนดจะทำาให

มประสทธภาพและผลตในปรมาณทมาก (มากกวาการผลตไว

ใชเฉพาะในครวเรอน) จะทำาใหตนทนการผลตตอหนวย

ผลผลตลดลง เมอผลตแลวกนำามาแลกเปลยนกน ไมตองเสย

ตนทนคาขนสงไปขายและคาเดนทางไปซอ ผใชกไมจำาเปน

ตองจายเงนใหกบคาโฆษณาและคาภาชนะบรรจทสวยหร

เกนจำาเปนทบวกเขามาในราคาเหมอนกบสนคาตามทองตลาด

ทสำาคญกวานนคอ การแลกเปลยนในชมชน สรางความ

ใกลชดสนทสนมสามคคใหเกดขนในชมชนได โดยเฉพาะ

เมอการแลกเปลยนทำาใหคนในชมชนไดมปฏสมพนธกน

การแลกเปลยนทไมยดตดกบราคาตลาด ทำาใหมองเหน

คณคามากกวามลคา การแลกเปลยนชมชนทำาใหครอบครว

พอมพอกน และเกดความรวมมอชวยเหลอกนในชมชน

กรณบญกดชมเปนเรองละเอยดออน ซงถาพจารณา

ปรชญาลกๆ ทซอนเรนอยในระบบ เชน การสรางความ

เขมแขงของชมชน การสรางความสามคคในชมชน เปน

ตวอยางของการรเรมทจะพงพงตนเองของชมชนบนพนฐาน

ของภมปญญาและทรพยากรของชมชน และยงเปนแนวทางท

ชใหเหนวาแนวคดการพฒนาทเกดจากการคดรเรมและการม

สวนรวมทแทจรงของชมชนจะทำาใหมความรสกรวมของการ

เปนเจาของ การศกษาครงนยงชใหเหนวา การพยายามคงอย

ของกลมสมาชกเปนการพยายามทจะรกษาแนวทางคงสภาพ

และการอยรอดของชมชนและความเปนตวตนของชมชน

ทามกลางปญหาเศรษฐกจจากระบบโลกาภวตน

การมระบบเงนตราชมชนบญกดชม นอกจากจะเปน

การสรางสภาพคลอง มการหมนเวยนในระบบเศรษฐกจของ

ชมชนตำาบลนาโสเพมขนแลว แนวคดสวนหนงสามารถ

สอดรบกบแนวทางการแกปญหาของชมชนในเรองระบบ

สหกรณและการรวมกลม เพราะลกษณะของการบรหาร

จดการจะใชระบบคณะกรรมการและมการลงหน จงเปน

แนวทางหนงทควรมการพฒนาตอยอด สามารถนำาไปใช

กบชมชนอนๆ ไดตอไป

การทชมชนแตละชมชนจะสามารถคดและดำาเนนการ

แกปญหาของตนเองเหมอนอยางกรณของชาวตำาบลนาโส

อำาเภอกดชม ไดจะตองมปจจยทมาสนบสนน เชน การกระตน

จากภายนอกชมชน การใหความชวยเหลอดานเงนทนและ

ความรจากองคกรทงภาครฐและเอกชน ดงนนแนวทาง

ในการขยายแนวความคดเหลานใหเปนโมเดลในการแกปญหา

ชมชนอนๆ ควรจะสงเสรมใหมการนำาชมชนตางๆ ทมปญหา

เขาศกษาดงานของจรง จากชมชนทประสบผลสำาเรจใน

การพฒนา เชน ชมชนบานสนตสข แลวนำาไปปรบประยกตใช

กบชมชนของตนเอง

จากขอคนพบของการวจยครงน พบวา ปจจยหนง

ทมผลตอการจดตงและการคงอยของระบบเงนตราชมชน

คอความเขมแขงและการไดรบการยอมรบของผนำาชมชน

ดงนนตวชวดในการพฒนาชมชนอยางหนงคอ ผนำาชมชน

โดยปกตในแตละชมชนจะมคนทมคณสมบตเหลานอย


147

เพยงแตวาบางครงอาจจะไมมโอกาสในการเขามาทำางาน

เพราะในปจจบนระบบการเลอกตงของชมชนมกจะมปญหา

การซอเสยง ดงนนรฐบาลควรแกปญหาการซอเสยงให

หมดไปเพอจะไดผนำาชมชนทมคณสมบตทเหมาะสม ไดรบ

การยอมรบจากชมชนอยางแทจรง นอกจากน ภาครฐควร

มการพฒนาผนำาชมชนใหมความรความสามารถโดยเนน

คณธรรมดวย

จากผลการวจยพบวา การนำาระบบเงนตราชมชน :

บญกดชม มาใชจะเปนการสงเสรมบทบาทของแมบานและ

สภาพสตร เพราะจะเหนวาระบบเงนตราชมชนจะมผทเปน

ประธานกลมเปนผหญงและทำาใหแมบานมบทบาทในสงคม

ซงสอดคลองกบงานวจยของ David walker (2552) ทศกษา

ผลกระทบของการใชระบบเงนตราชมชนทมตอความสมพนธ

ระหวางเพศ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

ทพบวาระบบเงนตราชมชนทำาใหมการสงเสรมบทบาทของ

ผหญงใหเดนชดในชมชนและมการยอมรบบทบาทของแมบาน

ชาวอสานมากขน

ขอเสนอแนะเพอนำาผลการวจยไปใชขอเสนอแนะทไดจากการวจย จากการศกษาระบบ

เงนตราชมชนบญกดชมทำาใหเหนวา ชมชนอนๆ มความ

จำาเปนทควรจะตองนำารปแบบดงกลาวมาปรบใช ซงการทจะ

พฒนาระบบเงนตราในชมชนเพอนำาไปใชในชมชนอนๆ นน

ผวจยมความคดเหนวาควรดำาเนนการดงน

1. ใชหลกการรวมกลม เพอสรางพลงความคดและ

ความสามคคใหเกดขนในชมชน

2. รฐบาลควรเปดโอกาสและสนบสนนใหชมชน

มสวนรวมในการพฒนาเครองมอในการพฒนาทเกดจาก

แนวความคดและการรเรมของชมชนเอง เชน ระบบเงนตรา

ชมชนขนใชเพอแกปญหาชมชนและสรางความเขมแขงใหกบ

ชมชนตอไป โดยการแกไขกฎหมายใหมความยดหยนมากขน

3. ระบบแลกเปลยนสามารถนำามาใชเปนเครองมอ

การเรยนรในโรงเรยน สอนใหเดกรจกการให รจกการ

เออเฟอ เรยนรวถชวตของสมาชกคนอนๆ ในทองถน

4. ระบบเงนตราชมชนสามารถประยกตใชเพอเชอมโยง

บรณาการกจกรรมตางๆ ทมอยแลวในชมชนได ระบบ

แลกเปลยนชมชนใชไดงายกบชมชนทมกลมการผลตตางๆ

ทมสนคาหลากหลาย หรอชมชนทมรานคาชมชนอยแลว

เพราะชมชนจะมพนฐานการบรหารจดการ การทำาบญช

มศนยรวมทรบแลกเปลยนวตถดบหรอสนคาอยแลว

กตตกรรมประกาศงานวจยนเปนวทยานพนธทไดรบการสนบสนนทนวจย

จากคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

พรอมทงไดความอนเคราะหควบคมดแลจากรองศาสตราจารย

ดร.จไร ทพวงษ และดร.วชญะ นาครกษ จงขอกราบ

ขอบพระคณอยางสงมา ณ ทนดวย

เอกสารอางองบญชม ศรสะอาด. (2548). การวจยเบองตน. พมพครงท 2.

กรงเทพฯ. สำานกพมพชมรมเดก.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. (2541). ทฤษฎและ

นโยบายการเงน. พมพครงท 6. นนทบร : สำานกพมพ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

มานดา คอยระงบ. (2543). การแพรของนวตกรรมระบบ

เงนตราชมชน ”เบยกดชม„ ในอำาเภอกดชม จงหวด

ยโสธร. วทยานพนธ นศ.ม. กรงเทพฯ : สาขาวชา

นเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนต วรยะรงสฤษฎ. (2552). ”ไทยตองเลอกทางเดนใหม

อเมรกาวนนไมเหมอนเดมอกแลว,„ วารสารการเงน

ธนาคาร. ปท 24 (ฉบบท 330), 26-30. ตลาคม.

สรจต ลกษณะสต. (2550). ”พฒนาการนโยบายการเงน

และการคลงของไทยในทศวรรษ 2540. ใน พนสน

วงศกลธต, บรรณาธการ,„ รายงานทดอารไอ (หนา 14-

18). กรงเทพฯ : สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศ

ไทย.

สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต. (2552). แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม


148

แหงชาต ฉบบทสบ พ.ศ. 2550 - 2554. http://www.

nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=139>. (12

พฤศจกายน 2552).

อมมาร สยามวาลา และสมชย จตสชน. (2552). ”แนวทาง

การแกปญหาความยากจน: เสรนยม ประชานยม หรอ

รฐสวสดการ. ใน พนสน วงศกลธต, บรรณาธการ,„

รายงานทดอารไอ (หนา 13-17) มกราคม. กรงเทพฯ :

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

David Walker. ” The impact of community currency

systems on gender relations in rural northeast

Thailand„ International Journal of Community

Currency Research. 13, 4 (October): 36-60.

Retrieved November 15,2009, from http://www.

transaction.net/net/money/cc/cc01.html

กุดชุม

Documents