แนวทางการรักษาไข้มาลาเรีย...

แนวทางการวนจฉยและดแลรกษาโรคไขมาลาเรย ประเทศไทย พ.ศ. 2558 1

AW_Malaria FEVER.indd 1 9/10/58 16:27

แนวทางการวนจฉยและดแลรกษาโรคไขมาลาเรย ประเทศไทย พ.ศ. 25582

คณะผจดทำ�

สถ�นทตดตอ

ออกแบบ/พมพท

นพ. สร�วธ สวณณทพพะพญ. กรองทอง ทม�ส�รนพ. รณไตร เรองวรยทธศ.ดร.นพ. พลรตน วไลรตนศ.พญ. ศรวช� ครฑสตรนพ. วชย สตมยนพ. จรพฒน ศรชยสนธพดร.นพ. อนพงศ สจรย�กลนพ. ศกดชย ไชยมห�พฤกษDr. Peter OlumeseDr. Deyer GopinathDr. Maria Dorina Bustosนพ. นพนธ ชน�นนทเวชนพ. สญชย ช�สมบตนส. ศนสนย โรจนพนสน�ยธระยศ กอบอ�ษ�น�ยรงนรนดร สขอร�มนส. สรวด กจก�รนส. พชรด� ณ ลำ�ป�งน�ยไพศ�ล ฟกแฟน�ยพลวชร เรองศรรกษน�ยธ�น ว�สกร น�ยยทธพงศ หมนร�ษฎร น�ยไชยพฒกร กตตคณ น�ยเจรญ ษม�จตสวยง�ม

สำ�นกโรคตดตอนำ�โดยแมลงกรมควบคมโรค กระทรวงส�ธ�รณสขถนนตว�นนท ตำ�บลตล�ดขวญ จงหวดนนทบร 11000โทร 02 590 3130 โทรส�ร 02 591 8422เวบไซต http://www.thaivbd.org

ชมนมสหกรณก�รเกษตรแหงประเทศไทย จำ�กดจำ�นวนพมพ 6,000 เลม



แนวท�งก�รวนจฉยและดแลรกษาโรคไขมาลาเรย

ฉบบนจดท�าขน เพอใหเจาหนาทในสถานบรการตางๆ ทรบผดชอบใน

การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรย ไดใชเปนแนวทางการปฏบต

หลงจากมการปรบเปลยนการใชยารกษาโรคไขมาลาเรยในประเทศไทย

ทมผลสบเนองจากการประชมคณะกรรมการนโยบายยาและแนวทาง

การใชยารกษามาลาเรยของประเทศ ในปงบประมาณ 2558 น

ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลงไดรบความรวมมอในการผลต

แนวทางในการดแลรกษานจากหลายภาคสวนทเกยวของในการให

การบรการการดแลรกษา การควบคมปองกนและเฝาระวงโรคไขมาลาเรย

เปนอยางดยง ทงคณะผเชยวชาญ และเจาหนาทระดบปฏบตงานใน

การใหขอมลทเปนประโยชน

คณะผจดท�าหวงเปนอยางยงวาแนวทางการวนจฉยและดแล

รกษาโรคไขมาลาเรยในประเทศไทย พ.ศ. 2558 ฉบบน จะชวยให

ผปฏบตงานในการวนจฉยและใหการดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรย

ไดถกตองตามมาตรฐานตอไป

คณะผจดท�า

ค�ำน�ำ



แนวท�งก�รวนจฉยและดแลรกษ�โรคไขม�ล�เรย ประเทศไทย พ.ศ. 2558

• นโยบายการวนจฉยและดแลรกษาโรคไขมาลาเรย

เพอการก�าจดโรคไขมาลาเรยใหหมดจากประเทศไทยใน ป พ.ศ. 2567

• ค�านยามโรคและระบาดวทยา

• ประวต อาการ และอาการแสดงทตองสงสยโรคไขมาลาเรย

• การวนจฉย

ก�รดแลรกษ�ผปวยโรคไขม�ล�เรย

• การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอน

• การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอน กลมทมความเสยงสง

ในการเกดภาวะแทรกซอนหรออาการรนแรง

• การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยรนแรง/มภาวะแทรกซอน

• การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยกลมทรกษาลมเหลว

เอกส�รอ�งอง

ภ�คผนวก

• ภาคผนวกท 1 การเตรยมฟลมเลอดหนาและบางในแผนเดยวกน

• ภาคผนวกท 2 การตรวจวนจฉยชนดและการนบเชอมาลาเรย

5

5

7

9

11

13

13

20

24

26

30

32

36

สำรบญ



1) นโยบ�ยก�รวนจฉยและดแลรกษ�โรคไขม�ล�เรยเพอก�รกำ�จดโรคไขม�ล�เรยใหหมด จ�กประเทศไทยใน ป พ.ศ. 2567

• ใหการวนจฉยและรกษาทมประสทธภาพและประสทธผลอยางทวถง รวดเรว และทนทวงท

• ใหการตรวจวนจฉยในผทสงสยทกราย

• ใหการรกษาผทผลการวนจฉยทางหองปฏบตการใหผลบวกทกราย (Laboratory Confirmed

Cases)

• การวนจฉยเพอยนยนการตดเชอมาลาเรยทางหองปฏบตการ โดยการตรวจฟลมเลอดดวย

กลองจลทรรศน (Thick Film และ Thin Film) ชดตรวจอยางเรว (Rapid Diagnostic

Test) หรอการตรวจทางชวโมเลกล

• ด�าเนนการควบคมคณภาพการตรวจวนจฉยยนยนเชอมาลาเรย ในการตรวจฟลมเลอด

และชดตรวจอยางเรว

• ยาขนานทหนง (First Line Drug) ทใชในการรกษาโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอน

ชนดฟลซปารม (Falciparum Malaria) ใหใชยาสตรผสม (Fixed-Dose Combination)

Dihydroartemisinin และ Piperaquine รวมกบ Primaquine และใชยา Chloroquine

รวมกบ Primaquine ในการรกษาโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซ (Vivax Malaria) และ

โอวาเล (Ovale Malaria)

• การรกษาโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทลมเหลวจากการรกษาดวยยาขนานทหนง ให

เลอกใชยาขนานทสอง (Second Line Drug) สตรใดสตรหนง ดงน

u Quinine รวมกบ Clindamycin หรอ Doxycycline หรอ Tetracycline

u Artesunate รวมกบ Clindamycin หรอ Doxycycline หรอ Tetracycline

u Atovaquone-Proquanil

u Artemether-Lumifantrine

และใชยาสตรผสม Dihydroartemisinin-Piperaquine รวมกบ Primaquine ใน

การรกษาโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซทลมเหลวจากการรกษาดวยยาขนานแรก

รกษาโรคไขมาลาเรยประเทศไทย พ.ศ. 2558ก�รวนจฉยและดแลแนวทาง



• ใชยาสตรผสมในการรกษาโรคไขมาลาเรย และปรบขนาดยาตามน�าหนกอยางเหมาะสม

• ใหมการรบประทานยาตอหนาทกรายเปนระยะเวลา 3 วน ส�าหรบการรกษาโรคไขมาลาเรย

ชนดฟลซปารมทไมมภาวะแทรกซอน และรบประทานยาตอหนาเปนระยะเวลา 14 วน

ส�าหรบการรกษาโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซและโอวาเลทไมมภาวะแทรกซอน รวมทง

ตดตามผลการรกษาตามระยะเวลาทก�าหนด

• ใหมการตรวจภาวะพรองเอนไซมจ-6-พด (G-6-PD Deficiency) ของผปวยโรคไขมาลาเรย

กอนใหยา Primaquine ในสถานททมความพรอมหรอระดบโรงพยาบาลชมชนขนไป

• การวนจฉยและรกษาโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอน สามารถด�าเนนการไดในระดบ

u มาลาเรยคลนกชมชนชายแดน (Border Malaria Post) มาลาเรยคลนกชมชน

(Malaria Post) และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ. สต.) ภายใตการก�ากบ

ดแลของส�านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.)

u มาลาเรยคลนกภายใตการก�ากบดแลของส�านกงานปองกนควบคมโรค (สคร.)

u โรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลศนย

u สถานพยาบาลอนๆ เชน โรงพยาบาลระดบมหาวทยาลย โรงพยาบาลทหาร - ต�ารวจ

โรงพยาบาลเอกชน เปนตน

u หนวยมาลาเรยทใหการตรวจวนจฉยและรกษา ซงด�าเนนการโดยองคกรพฒนาเอกชน

(NGO) ภายใตการก�ากบดแลของส�านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.)

• การวนจฉยและรกษาโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอนในกลมทมความเสยงสงใน

การเกดภาวะแทรกซอนหรออาการรนแรง ใหด�าเนนการในระดบโรงพยาบาลชมชนขนไป

• การวนจฉยและรกษาโรคไขมาลาเรยทมภาวะแทรกซอนหรออาการรนแรง ใหด�าเนนการ

ไดในระดบโรงพยาบาลชมชนทมความพรอม โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลศนย และ

สถานพยาบาลอนๆ ทมความพรอม

• ควรจดใหมการท�าบตรผปวยโรคไขมาลาเรยมอบใหผปวยทกราย เพอการรกษาและตดตาม

อยางตอเนอง

• ไมแนะน�าใหรบประทานยาปองกนมาลาเรยในประเทศไทย



2) คำ�นย�มโรคและระบ�ดวทย�

โรคไขมาลาเรย คอ โรคตดเชอทเกดจากเชอโปรโตซวในกลมพลาสโมเดยม (Plasmodium spp.)

ซงสามารถเขาสรางกายไดโดยการกดของยงกนปลอง (Anopheles spp.) หรอการปนเปอนจาก

เขมฉดยาหรอการถายเลอด อาการเรมตนของไขมาลาเรยมกเปนอาการทไมจ�าเพาะ คลายคลงกบ

โรคตดเชอจากไวรสทวไปหลงจากถกยงกด อาการทพบไดบอยทสด คอ ไข โดยมระยะฟกตว (ระยะเวลา

ทปรากฏอาการหลงจากถกยงกด) แตกตางกน แลวแตชนดของเชอมาลาเรย โดยทวไปประมาณ 1 - 2

สปดาห ยกเวนระยะฟกตวของ P. malariae ทอาจนาน 1 เดอน อาการมกประกอบดวยปวดศรษะ

ออนเพลย ไมมเรยวแรง ไมสบายในทอง (ปวดทอง) ปวดกลามเนอและขอ รวมกบไข หนาวสน เหงอออก

เบออาหาร คลนไส อาเจยน ในผปวยเดกอาจซม กนอาหารไมได ไอ ซด ตบมามโต ในระยะนสามารถ

หายขาดได หากใหการวนจฉยและรกษาทถกตองและรวดเรว โรคนสามารถด�าเนนไปสระยะรนแรง

และอาจเสยชวตได หากไมไดรบการรกษาหรอไดรบการรกษาทไมเหมาะสม โดยเฉพาะไขโรคมาลาเรย

ชนดฟลซปารม

ส�าหรบอาการและอาการแสดงของโรคไขมาลาเรยรนแรงประกอบดวย ระดบสตสมปชญญะ

ลดลงหรอหมดสต ออนเพลยมาก ชก เหนอยหอบ น�าทวมปอด ชอก ไตวาย ตวเหลองตาเหลองรวม

กบอวยวะส�าคญท�างานผดปกต เลอดออกผดปกต และ/หรอตรวจพบความผดปกตทางหองปฏบตการ

ไดแก ระดบน�าตาลในเลอดต�า ภาวะเลอดเปนกรด ซดมาก ปสสาวะสเขม (Hemoglobinuria) ระดบ

แลคเตท (Lactate) ในเลอดสง ไตวาย เอกซเรยพบน�าทวมปอด จากการศกษาทโรงพยาบาลเวชศาสตร

เขตรอนพบวา เพศหญงทมระดบอลบมนในเลอดต�า คา BUN-Creatinine Ratio >20 มโอกาส

เกดภาวะชอกไดมาก ในประเทศไทยผปวยทมจ�านวนเชอมาลาเรยในเลอดมากกวารอยละ 5 ม

ความเสยงทจะเกดมาลาเรยรนแรงสง และพบวาผปวยทมภาวะ Schizontemia มโอกาสเกดมาลาเรย

รนแรงถงรอยละ 39.6

ปจจบนโรคไขมาลาเรยในคน มสาเหตมาจากเชอโปรโตซว 5 ชนด (Species) ไดแก Plasmodium

falciparum, P. vivax, P. malariae, P. ovale (แยกเปน 2 Subspecies ไดแก P. ovale curtisi

และ P. ovale wallikeri) และ P. knowlesi ซง P. knowlesi นพบไดมากในประเทศมาเลเซย

และอนโดนเซย ส�าหรบประเทศไทยมรายงานวาพบ P. knowlesi ในหลายจงหวด ไดแก จนทบร

ประจวบครขนธ ยะลา และกระบ สวนสถานการณของโรคในประเทศไทยพบวาลดลงอยางตอเนอง

อตราปวยและอตราตายมแนวโนมลดลง จาก 0.59 ตอประชากรพนคน (API) ในป 2556 เปน 0.50

ในป 2557 และอตราตายลดลงรอยละ 19.15 จากป 2556 ปจจบนแนวโนมสดสวนของเชอมาลาเรย



ชนดไวแวกซ (P. vivax) สงกวาเชอมาลาเรยชนดฟลซปารม (P. falciparum) โดยพบผปวยตดเชอ

มาลาเรยชนดฟลซปารมรอยละ 43.36 และไวแวกซรอยละ 56.64 ในจ�านวนผปวยเหลานเปนผปวย

คนไทยรอยละ 60.61 และผปวยตางชาตรอยละ 39.39 (เมยนมารรอยละ 92.51 ลาวรอยละ 1.42

และกมพชารอยละ 1.21) สวนใหญพบในกลมวยท�างาน (รอยละ 58) โดยประกอบอาชพหรอ

ปฏบตหนาทในปา สวน ไร เวลากลางคน พบผปวยมากระหวางเดอนพฤษภาคมถงสงหาคม และจงหวด

ทพบผปวยมากใน 3 ป ทผานมา (พ.ศ. 2556 - 2558) คอ จงหวดตาก ยะลา กาญจนบร สราษฎรธาน

สงขลา ระนอง ศรสะเกษ แมฮองสอน ชมพร ประจวบครขนธ อบลราชธาน นราธวาส และสรนทร

ผปวยโรคไขมาลาเรยสวนใหญมกตดเชอมาลาเรยเพยงชนดเดยว แตมบางรายทตดเชอมาลาเรย

มากกวา 1 ชนด (Mixed Infection) เชน P. falciparum รวมกบ P. vivax เปนตน ส�าหรบมาลาเรย

รนแรง สวนใหญเกดจาก P. falciparum แตมหลายรายงานทพบวา P. vivax และ P. knowlesi

อาจท�าใหเกดมาลาเรยรนแรงไดเชนกน นอกจากนนหญงตงครรภยงมความเสยงสงในการเกดมาลาเรย

รนแรง มอตราตายสง (ประมาณรอยละ 50) เมดเลอดแดงมอตราการตดเชอสง ซด ระดบน�าตาล

ในเลอดต�า และน�าทวมปอด รวมทงมผลตอทารกในครรภ ท�าใหเกดภาวะ Fetal Distress, Premature

Labour และ Stillbirth



3) ประวต อ�ก�ร และอ�ก�รแสดงทตองสงสยโรคไขม�ล�เรย

• เปนผ ทมประวตอาศย หรอเดนทางมาจากพนทระบาดของโรคไขมาลาเรยภายใน

ระยะเวลา 1 เดอน

• เปนผทเคยปวยเปนโรคไขมาลาเรยในระยะเวลา 3 เดอน

• มอาการไข และ/หรอ รวมกบอาการไมจ�าเพาะคลายกบโรคตดเชอไวรสทวไป ปวดศรษะ

ออนเพลย ไมมเรยวแรง ไมสบายในทอง (ปวดทอง) ปวดกลามเนอและขอ หนาวสน

เหงอออก เบออาหาร คลนไส อาเจยน ในผปวยเดกอาจซม รบประทานอาหารไดนอย

หรอไมได ไอ ซด ตบมามโต

• กรณมาลาเรยรนแรง ระดบสตสมปชญญะลดลงหรอหมดสต ออนเพลยมาก ชก เหนอยหอบ

หายใจเรว ชอก ตาเหลองตวเหลอง ปสสาวะออกนอยหรอไมมปสสาวะ ปสสาวะสเขม

ซดมาก

นอกจากน สามารถแบงผปวยโรคไขมาลาเรยตามความรนแรงของโรคและความเสยงทจะเกด

ความรนแรงและภาวะแทรกซอน ดงน

1. ผปวยโรคไขม�ล�เรยทไมมภ�วะแทรกซอน หมายถง ผ ปวยโรคไขมาลาเรยทเกดจาก

เชอมาลาเรยทไมมภาวะการท�างานของอวยวะหลกเสอมหรอสญเสยหนาท (No Major Organ

Dysfunction or Failure) เชน รสกตว ไมมตวเหลองตาเหลอง ไมมภาวะไตวาย เปนตน ผปวยมเพยงไข

ปวดศรษะ หรออาการอนๆ เชน ทองเดน ปวดทองรวมดวยเพยงเลกนอย แตยงรบประทานอาหาร

และดมน�าได เมอรบประทานยาตานเชอมาลาเรย ไข และอาการตางๆ จะหายไป

2. ผปวยโรคไขม�ล�เรยทไมมภ�วะแทรกซอน กลมทมคว�มเสยงสงในก�รเกดภ�วะแทรกซอน

หรออ�ก�รรนแรง ไดแก

• เดกอายต�ากวา 1 ป

• เดกอายต�ากวา 5 ป ทมไขสงเกน 39 องศาเซลเซยส

• หญงมครรภ

• ผปวยทไมสามารถรบประทานยาเมดได หรอผปวยทรบประทานยาแลวอาเจยน

และเมอรบประทานยาซ�าใหมเกดอาเจยนอกครงภายใน 1 ชวโมง

• ผปวยทมโรคประจ�าตว เชน ภาวะพรองเอนไซม จ-6-พด โรคอวน โรคตบ โรคไต

โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง เปนตน

• ผปวยทมประวตแพยาตานมาลาเรย

• ผปวยทตรวจพบเชอมาลาเรยมากกวา 1,250 ตวตอเมดเลอดขาว 100 ตว หรอ

100,000/µl ในกรณทตรวจดวยฟลมเลอดหนา หรอพบเชอระยะแบงตว (Schizont)

• ผปวยทสงสยวาตดเชอ P. knowlesi



3. ผปวยโรคไขม�ล�เรยรนแรง/มภ�วะแทรกซอน หมายถง ผปวยโรคไขมาลาเรยทมอาการ

รนแรง ซงสวนใหญเปนผปวยทตดเชอมาลาเรยชนด P. falciparum หากไดรบการรกษาชา ผปวย

อาจเสยชวตได ผปวยเหลานจะมอาการและอาการแสดงทบอกถงความรนแรงของโรคทเกดจาก

การท�างานของอวยวะหลกเสอมหรอสญเสยหนาท ดงน

• มระดบสตสมปชญญะลดลงหรอหมดสต (Glasgow Coma Score นอยกวา 11 ในผใหญ

หรอ Blantyre Coma Score นอยกวา 3 ในเดก)

• ออนเพลยมาก จนไมสามารถนง เดน หรอยนเองได

• ชก

• หอบ หายใจมากกวา 30 ครงตอนาท และ Oxygen Saturation นอยกวา 92%

• ตวเหลองตาเหลอง ระดบ Bilirubin มากกวา 3 mg/dL รวมกบจ�านวนเชอมาลาเรย

ในเลอดมากกวา 100,000/ µl

• ซด ในเดกอายนอยกวา 12 ป ความเขมขนฮโมโกลบนนอยกวาหรอเทากบ 5 g/dL หรอ

ระดบฮมาโตครตนอยกวาหรอเทากบ 15% ส�าหรบผใหญ ความเขมขนฮโมโกลบน

นอยกวาหรอเทากบ 7 g/dL หรอระดบฮมาโตครตนอยกวา 20% รวมกบจ�านวน

เชอมาลาเรยในเลอดมากกวา 100,000/ µl

• ชอก

• ปสสาวะออกนอย หรอไมมปสสาวะภายใน 4 ชวโมง ภาวะไตวาย โดยพบคา Blood Urea

Nitrogen มากกวา 20 mmol/L หรอคา Creatinine มากกวา 265 µmol/L (3 mg/dL)

• เลอดออกผดปกต เชน เหงอก จมก อาเจยนหรอถายเปนเลอด

• ระดบน�าตาลในเลอดนอยกวา 2.2 mmol/L (นอยกวา 40 mg/dL)

• ภาวะเลอดเปนกรด ระดบแลคเตทมากกวาหรอเทากบ 5 mmol/L ระดบ Bicarbonate

นอยกวา 15 mmol/L

• ปสสาวะสเขม (Hemoglobinuria)

• เอกซเรยพบน�าทวมปอด

• จ�านวนเชอมาลาเรยในเลอดมากกวารอยละ 10



4) ก�รวนจฉย

การวนจฉยการตดเชอมาลาเรยสามารถท�าไดดวยวธการตรวจทางหองปฏบตการหลายวธ

เพอยนยนการตดเชอ ไดแก

1. การตรวจฟลมหนาและบาง (Thick and Thin Blood Smear) เปนวธมาตรฐาน

และสามารถนบปรมาณเชอมาลาเรยในเลอดได สามารถด�าเนนการโดยหองปฏบตการโดยทวไป

การรายงานผลบวกควรตรวจอยางนอย 100 วงกลอง และการรายงานผลลบควรตรวจอยางนอย 200

วงกลอง ในกรณทมผตรวจดวยกลองจลทรรศน 2 คน รายงานผลการนบปรมาณเชอมาลาเรย

แตกตางกนเกนรอยละ 25 ใหมผตรวจคนท 3 เปนผตดสนผลการตรวจ ในการควบคมคณภาพ

ตรวจฟลมเลอดดวยกลองจลทรรศน แนะน�าใหด�าเนนการควบคมคณภาพในสถานบรการระดบตางๆ

ส�าหรบมาลาเรยคลนกจะอยภายใตการก�ากบดแลของส�านกงานปองกนควบคมโรค (สคร.) ในพนทรบ

ผดชอบนนๆ โดยสงฟลมเลอดทมผลบวกทกรายและรอยละ 10 ของฟลมเลอดทมผลลบ เพอตรวจซ�า

และให สคร. สงฟลมเลอดรอยละ 10 ของผลบวกและรอยละ 10 ของผลลบ ตรวจยนยนซ�าทส�านก

โรคตดตอน�าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ส�าหรบโรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาล

ทวไป โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลเอกชน และสถานบรการอน สามารถขอรบการควบคมคณภาพ

ดวยวธการเดยวกน โดยสงฟลมเลอดดงกลาวไปยง สคร. หรอสามารถจดใหมระบบควบคมคณภาพ

ภายในเอง

2. การตรวจโดยใชชดตรวจอยางเรว (Rapid Diagnostic Test) โดยชดตรวจทตรวจหา

Pf HRP2 ส�าหรบ P. falciparum จะใหผลบวกนานหลายสปดาหหลงการตดเชอเฉยบพลน แมจะ

ไมมเชอมาลาเรยทมชวตอยในกระแสเลอดแลว จงไมสามารถน�ามาใชในการตดตามผลการรกษาได

สวนชดตรวจทเปนชนด Pan-pLDH หรอ Aldolase สามารถตรวจแยกชนด non-P. falciparum ได

นอกจากนชดตรวจทตรวจหา pLDH จะใหผลลบหากไมมเชอมาลาเรยทมชวตอยในกระแสเลอด

ปจจบนมชดตรวจอยางเรวทสามารถตรวจแยกชนดของ P. falciparum และ P. vivax ในชดเดยวกน

และไดรบการรบรองจากองคการอนามยโลก แนะน�าใหใชชดตรวจอยางเรวในมาลาเรยคลนกชมชน

มาลาเรยคลนกชมชนชายแดน และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ทไมสามารถตรวจวนจฉยดวย

กลองจลทรรศนได ในกรณทผลการตรวจจากชดตรวจอยางเรวใหผลบวกตอ P. falciparum และ/

หรอชนดอนรวมดวย ใหท�าการรกษาตามแนวทางการรกษาแบบการตดเชอ P. falciparum กอน สวน

ผลบวกตอเชอทไมใช P. falciparum ใหท�าการรกษาตามแนวทางการตดเชอ P. vivax

กรณผลตรวจใหผลลบอาจเกดจากปรมาณเชอในกระแสเลอดต�า ควรใหค�าแนะน�าการปฏบตตน

และสงตอไปยงหนวยบรการทมความพรอมในการวนจฉยแยกโรคอนๆ รวมดวยตอไป



3. การตรวจทางชวโมเลกล เชน PCR เพอตรวจวนจฉยและยนยนชนดเชอมาลาเรย ให

ด�าเนนการในสถานททมความพรอม เมอ

a. ผทมผลการตรวจดวยกลองจลทรรศนสงสยวาเปนชนด P. knowlesi หรอวนจฉยวา

ตดเชอชนด P. malariae

b. ผปวยทสงสยวาเปนโรคไขมาลาเรย แตการตรวจดวยวธอนใหผลลบ

c. ผปวยโรคไขมาลาเรยรนแรง (กรณสงสย)

d. ผปวยโรคไขมาลาเรยเสยชวต (กรณสงสย)



ก�รดแลรกษ�ผปวยโรคไขม�ล�เรย

1. ก�รดแลรกษ�ผปวยโรคไขม�ล�เรยทไมมภ�วะแทรกซอน

การดแลรกษาผทปวยโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอนสามารถท�าไดตงแตระดบมาลาเรย

คลนก มาลาเรยคลนกชมชน มาลาเรยคลนกชมชนชายแดน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลขนไป

สวนผปวยโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอน กลมทมความเสยงสงในการเกดภาวะแทรกซอน

หรออาการรนแรงนน ควรสงตอใหสถานบรการระดบโรงพยาบาลชมชนขนไป

1.1 ผปวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทไมมภาวะแทรกซอน

ยาทใชรกษา: ยา Dihydroartemisinin-Piperaquine (Fixed-Dose Combination)

รวมกบยา Primaquine

การบรหารยา: รบประทานวนละครง นาน 3 วน โดยในวนแรกของรกษาใหนบเปนวนท 0

และใหยาตดตอกนจนครบ 3 วน (วนท 0, 1 และ 2) และจายยา Primaquine รวมดวย

ในวนท 0 หรอในวนอนโดยพจารณาตามอาการ/อาการแสดงของผปวย ตามตารางท 1

และ 2

กรณพบเฉพาะเชอระยะ Gametocyte เพยงชนดเดยวและเปนการปวยครงแรกใหจายยา

ตามตารางท 1 และ 2

รกษ�ผปวยโรคไขม�ล�เรย

การดแล



น�าหนก(กก.)(อาย,ป)

Primaquine(มก.)

Primaquine(ขนาดยาและจ�านวนเมด)

หมายเหต: ยา Primaquine ม 2 ขนาด คอ 5 และ 15 มก. ตอเมด ผปวยทมน�าหนกนอยกวา 11 กก. หรออายนอยกวา 1 ป ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

< 11 กก. ไมจายยา ไมจายยา

(< 1 ป)

11 ถง 14 กก. 5 ขนาด 5 มก. จ�านวน 1 เมด

(1 - 2 ป)


(3 - 7 ป)


(8 - 13 ป)

มากกวา 50 กก. 30 ขนาด 15 มก. จ�านวน 2 เมด

(14 ปขนไป)

ตารางท2การใชยา Primaquine ในการรกษาผปวยมาลาเรยฟลซปารมชนดทไมมภาวะแทรกซอน

ตารางท1 การใชยา Dihydroartemisinin-Piperaquine ในการรกษาผปวยมาลาเรยฟลซปารม

ชนดทไมมภาวะแทรกซอน

น�าหนก(กก.) Dihydroartemisinin-Piperaquine(มก./วน)

Dihydroartemisinin-Piperaquine(จ�านวนเมด/วน)

หมายเหต: ยา Dihydroartemisinin-Piperaquine 1 เมด ประกอบดวย Dihydroartemisinin ขนาด 40 มก. และ Piperaquine 320 มก. ไมควรรบประทานยารวมกบอาหารทมไขมนสง เนองจากจะเพมการดดซมของ Piperaquine และอาจ ท�าใหเกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะได ผปวยทมน�าหนกนอยกวา 11 กโลกรม หรออายนอยกวา 1 ป ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

5 ถง < 8 กก. 20/160 1/2

8 ถง < 11 กก. 30/240 3/4

11 ถง < 17 กก. 40/320 1

17 ถง < 25 กก. 60/480 1 1/2

25 ถง < 36 กก. 80/640 2

36 ถง < 60 กก. 120/960 3

60 ถง < 80 กก. 160/1280 4

> 80 กก. 200/1600 5



การรบประทานยาตอหนา: ผปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนทในวนแรก (วนท 0)

และนดมารบประทานยาตอหนาในสองวนถดไป (วนท 1 และวนท 2) หากไมสามารถ

ด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/คนรจกของผปวย

เปนผดแลการรบประทานยาตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา: พนกงานมาลาเรยคลนกชมชน พนกงานมาลาเรยคลนกชมชน

ชายแดน และเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล รวมถงเจาหนาทจากสถาน

พยาบาลอนๆ ทใชชดตรวจเชอมาลาเรยอยางเรว ใหแจงขอมลผปวย P. falciparum

แกเจาหนาทมาลาเรยคลนกในพนทหรอส�านกงานปองกนควบคมโรคในพนททราบ

เพอใหเจาหนาทมาลาเรยคลนกในพนทหรอส�านกงานปองกนควบคมโรคเปนผตดตาม

ผลการรกษาดวยกลองจลทรรศนตอไป

ด�าเนนการตดตามผลการรกษาดวยกลองจลทรรศนโดยการเจาะเลอดท�าฟลมหนาและ

บางในแผนเดยวกน (Thick and Thin Blood Smear) ในวนท 3, วนท 7, วนท 28

และ วนท 60 ถาสามารถตดตามได หรอเมออาการเลวลง

หากผลการตรวจฟลมเลอดในวนท 3 ยงพบเชอแตไมมอาการ/อาการแสดงใหตดตามอาการ

ตอไป หากยงพบเชอหรอมอาการ/อาการแสดงกอนถงวนท 28 รวมทงผปวยมอาการ

เลวลงใหถอวาเปนการรกษาทลมเหลว และใหสงตอไปยงสถานบรการระดบโรงพยาบาล

ชมชนขนไป

1.2 ผปวยโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซหรอโอวาเลทไมมภาวะแทรกซอน

ยาทใชรกษา: ยา Chloroquine รวมกบยา Primaquine

การบรหารยา: รบประทานยา 14 วน โดยรบประทานยา Chloroquine 3 วน และ

Primaquine 14 วน ตามตารางท 3




และนดมารบประทานยาตอหนาจนครบการรกษา หากไมสามารถด�าเนนการไดโดยเจาหนาท

สาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/คนรจกของผปวย เปนผดแลการรบประทาน

ยาตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา: ด�าเนนการตดตามผลการรกษาดวยกลองจลทรรศนโดยการ

เจาะเลอดท�าฟลมหนาและบางในแผนเดยวกนในวนท 14, วนท 28 และวนท 60 ถาสามารถ

ตดตามได หรอมอาการเลวลง

หากพบเชอจากการตรวจฟลมเลอดในวนท 14 แตไมมอาการ/อาการแสดง ใหตดตาม

อาการตอไป และหากยงพบเชอหรอมอาการ/อาการแสดงกอนถง วนท 28 รวมทงผปวย

มอาการเลวลงใหถอวาเปนการรกษาทลมเหลว และใหสงตอไปยงสถานบรการระดบ

โรงพยาบาลชมชนขนไป

< 11 กก. 2 ไมจาย 1 ไมจาย 1 ไมจาย ไมจาย 4 ไมจาย

(< 1 ป)

11 - 14 กก. 2 ไมจาย 1 ไมจาย 1 ไมจาย ไมจาย 4 ไมจาย

(1 - 2 ป)

15 - 24 กก. 3 5 1 5 1 5 5 5 70

(3 - 7 ป)

25 - 50 กก. 4 10 1 10 1 10 10 6 140

(8 - 13 ป)

50 กก.ขนไป 4 15 4 15 2 15 15 10 210


C(เมด)

C(เมด)

C(เมด)

P(มก.)

P(มก.)

P(มก.)

P(มก.)

C(เมด)

P(มก.)


วนท

3-13

วนท0 วนท1 วนท2 รวมยาทจาย

หมายเหต: C = ยา Chloroquine ขนาด 150 mg base ตอเมด

P = ยา Primaquine ม 2 ขนาด คอ 5 และ 15 มก. ตอเมด

ผปวยทมน�าหนกนอยกวา 11 กก. หรออายนอยกวา 1 ป ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

ตารางท3การใชยา Chloroquine รวมกบ Primaquine ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยไวแวกซ

หรอโอวาเลทไมมภาวะแทรกซอน



< 11 กก. 2 1 1 4

(< 1 ป)

11 - 14 กก. 2 1 1 4

(1 - 2 ป)

15 - 24 กก. 3 1 1 5

(3 - 7 ป)

25 - 50 กก. 4 1 1 6

(8 - 13 ป)

50 กก. ขนไป 4 4 2 10


วนท0(เมด)



รวมยาทจาย(เมด)


หมายเหต: ยา Chloroquine ขนาด 150 mg base ตอเมด

ผปวยทมอายนอยกวา 11 กก. หรออายนอยกวา 1 ป ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

ตารางท4การใชยา Chloroquine ในการรกษาผปวยมาลาเรยชนดมาลาเรอชนดทไมมภาวะ

แทรกซอน

1.3 ผปวยโรคไขมาลาเรยชนดมาลาเรอทไมมภาวะแทรกซอน

ยาทใชรกษา: ยา Chloroquine

การบรหารยา: รบประทานยา 3 วน ตามตารางท 4

การรบประทานยาตอหนา: เชนเดยวกบผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทไมม

ภาวะแทรกซอน

การตดตามผลการรกษา: เชนเดยวกบผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทไมมภาวะ

แทรกซอน

1.4 ผปวยโรคไขมาลาเรยชนดผสมทไมมภาวะแทรกซอน

1.4.1ผปวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมรวมกบไวแวกซหรอโอวาเล

ยาทใชรกษา:ยา Dihydroartemisinin-Piperaquine รวมกบยา Primaquine

การบรหารยา: รบประทานยานาน 14 วน โดยรบประทานยา Dihydroartemisinin-

Piperaquine วนละครง นาน 3 วน (วนท 0 - 2) และยา Primaquine นาน 14 วน

(วนท 0 - 13) ตามตารางท 5 และ 6



< 11 กก. ไมจาย ไมจาย

(< 1 ป)

11 ถง 14 ไมจาย ไมจาย

(1 - 2 ป)

15 ถง 24 5 ขนาด 5 มก. จ�านวน 1 เมด

(3 - 7 ป)

25 ถง 50 10 ขนาด 5 มก. จ�านวน 2 เมด

(8 - 13 ป)

มากกวา 50 15 ขนาด 15 มก. จ�านวน 1 เมด


5 ถง < 8 กก. 20/160 1/2

8 ถง < 11 กก. 30/240 3/4

11 ถง < 17 กก. 40/320 1

17 ถง < 25 กก. 60/480 1 1/2

25 ถง < 36 กก. 80/640 2

36 ถง < 60 กก. 120/960 3

60 ถง < 80 กก. 160/1280 4

> 80 กก. 200/1600 5

น�าหนก(กก.) Dihydroartemisinin-Piperaquine (มก./วน)

Dihydroartemisinin-Piperaquine (จ�านวนเมด/วน)


ตารางท5การใชยา Dihydroartemisinin-Piperaquine ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยชนด

ฟลซปารมรวมกบไวแวกซ หรอโอวาเล

น�าหนก(กก.)อาย(ป)

Primaquine(มก.) Primaquine(ขนาดและจ�านวนเมด/วน)

หมายเหต: ยา Primaquine ม 2 ขนาด คอ 5 และ 15 มก. ตอเมด

ผปวยทมน�าหนกนอยกวา 11 กก. หรออายนอยกวา 1 ป ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

ตารางท6การใชยา Primaquine ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมรวมกบไวแวกซ

หรอโอวาเล



การรบประทานยาตอหนา: ผ ปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนท

ในวนแรก (วนท 0) และนดมารบประทานยาตอหนาจนครบการรกษา หากไม

สามารถด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/

คนรจกของผปวย เปนผดแลการรบประทานยาตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา: ด�าเนนการตดตามผลการรกษาดวยกลอง จลทรรศน

โดยการเจาะเลอดท�าฟลมหนาและบางในแผนเดยวกนในวนท 3, วนท 7, วนท 14,

วนท 28 และวนท 60 ถาสามารถตดตามได หรอเมอมอาการเลวลง

หากพบเชอจากการตรวจฟลมเลอดแตไมมอาการ/อาการแสดง ใหตดตามอาการ

ตอไป และหากยงพบเชอหรอมอาการ/อาการแสดงกอนถง วนท 28 รวมทงผปวย

มอาการเลวลงใหถอวาเปนการรกษาทลมเหลว และใหสงตอไปยงสถานบรการ

ระดบโรงพยาบาลชมชนขนไป

1.4.2ผปวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมรวมกบมาลาเรอ

ยาทใชรกษา: ยา Dihydroartemisinin-Piperaquine รวมกบยา Primaquine

การบรหารยา: เชนเดยวกบผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารม (ตารางท 1 และ 2)

การรบประทานยาตอหนา: เชนเดยวกบผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารม


การตดตามผลการรกษา: เชนเดยวกบผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารม




2. ก�รดแลรกษ�ผปวยโรคไขม�ล�เรยทไมมภ�วะแทรกซอนในกลมทมคว�มเสยงสงในก�รเกด ภ�วะแทรกซอนหรออ�ก�รรนแรง

การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะแทรกซอนกลมทมความเสยงสงในการเกดภาวะแทรกซอนหรออาการรนแรง ใหด�าเนนการตงแตระดบโรงพยาบาลชมชนขนไป

2.1 เดกทมอายนอยกวา1ปหรอน�าหนกนอยกวา11กก.ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

ยาทใชรกษา: ใหท�าการรกษาเชนเดยวกบการรกษาผ ปวยโรคไขมาลาเรยทไมม ภาวะแทรกซอน ยกเวนผปวยเดกโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทมน�าหนกนอยกวา 5 กก. ให Quinine 10 มก./กก. วนละ 3 ครง รวมกบ Clindamycin 10 มก./กก. เชา - เยน นาน 7 วน แทนการใชยา Dihydroartemisinin-Piperaquine

2.2 หญงตงครรภ เปนกลมทมความเสยงสงในการเกดมาลาเรยรนแรง และมผลตอทารก ในครรภ

2.2.1หญงตงครรภทปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทไมมภาวะแทรกซอน

2.2.1.1 หญงตงครรภทมอายครรภไตรมาสท1

ยาทใชรกษา:ยาQuinineรวมกบClindamycin

การบรหารยา:ในวนท0-6ให Quinine วนละ 3 ครง ครงละ 2 เมด รวมกบ Clindamycin ขนาด 300 มก. วนละ 2 ครง นาน 7 วน และหามจายยา Primaquine เดดขาด หรอสามารถพจารณาจายยา Dihydroarte- misinin-Piperaquine ได หากประเมนวาผปวยไมสามารถรบประทาน ยาสตร Quinine + Clindamycin ครบ 7 วน และหามจายยาPrimaquine เชนกน

การรบประทานยาตอหนา: ผปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนท ในวนแรก (วนท 0) และนดมารบประทานยาตอหนาในอก 6 วนถดไป (วนท 1 - 6) หากไมสามารถด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผ ใหญบาน/อาสาสมคร/คนร จกของผ ปวยเปนผ ดแลการ รบประทานยาตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา: ใหตดตามผลการรกษาเชนเดยวกบเชอชนด ฟลซปารมทไมมภาวะแทรกซอน

2.2.1.2 หญงตงครรภทมอายครรภไตรมาสท2และ3

ยาทใชรกษา:ยาDihydroartemisinin-Piperaquine

การบรหารยา: รบประทานวนละครง นาน 3 วน ตามตารางท 1 และ หามจายยาPrimaquineเดดขาด



25 - 50 กก. 4 1 1 6

(8- 13 ป)

50 กก.ขนไป 4 4 2 10







หมายเหต: ยา Chloroquine ขนาด 150 mg base ตอเมด

ตารางท7การใชยา Chloroquine ในการรกษาหญงตงครรภทกอายครรภทปวยโรคไขมาลาเรย ชนดไวแวกซ โอวาเล หรอมาลาเรอ

การรบประทานยาตอหนา:ผปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนท ในวนแรก (วนท 0) และนดมารบประทานยาตอหนาอก 2 ถดไป (วนท 1 และ 2) หากไมสามารถด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ ผใหญบาน/อาสาสมคร/คนรจกของผปวย เปนผดแลการรบประทานยา ตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา: ใหตดตามผลการรกษาเชนเดยวกบเชอ ชนดฟลซปารมทไมมภาวะแทรกซอน

2.2.2หญงตงครรภทปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซหรอโอวาเล

ยาทใชรกษา: ยา Chloroquine

การบรหารยา: รบประทานยา Chloroquine นาน 3 วน ตามตารางท 7 และ หามจายยาPrimaquineเดดขาด

การรบประทานยาตอหนา:ผปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนทในวนแรก (วนท 0) และนดมารบประทานยาตอหนาอก 2 วนถดไป (วนท 1 และ 2) หากไม สามารถด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/ คนรจกของผปวย เปนผดแลการรบประทานยาตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา:ด�าเนนการตดตามผลการรกษาดวยกลองจลทรรศนโดย การเจาะเลอดท�าฟลมหนาและบางในแผนเดยวกนในวนท 14, วนท 28 และวนท 60 หากสามารถท�าได หรออาการเลวลง หากพบเชอในวนท 28 ใหท�าการรกษา ใหมโดยเรมนบวนท 0 และใหการรกษาจนกวาจะหาย หรอกระทงผปวยพนระยะ ใหนมบตร ซงอาจตองท�าการรกษาซ�าหลายครง

2.2.3มารดาทก�าลงใหนมบตร

ยาทใชรกษา: ใหยาตามชนดเชอทตรวจพบ ส�าหรบผปวยโรคไขมาลาเรยทไมมภาวะ แทรกซอน

การบรหารยา: ตามชนดเชอทตรวจพบ แตไมจายยา Primaquine ยกเวนในรายท มารดาและบตรไมมภาวะพรองเอนไซมจ-6-พด จงสามารถจายยา Primaquine ใหกบมารดาได



การรบประทานยาตอหนา:ผปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนทในวนแรก (วนท 0) และนดมารบประทานยาตอหนาอกในวนทก�าหนดตามชนดเชอทตรวจ พบหากไมสามารถด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/ คนรจกของผปวย เปนผดแลการรบประทานยาตอหนาแทน การตดตามผลการรกษา: ตามชนดเชอทตรวจพบ

2.3 ผทมประวตหรอผทมภาวะพรองเอนไซมจ-6-พด ยาทใชรกษา: ใหยาตามชนดเชอทตรวจพบ ส�าหรบผปวยมาลาเรยชนดทไมมภาวะ แทรกซอน การบรหารยา: • บรหารยาตามชนดเชอทตรวจพบ ส�าหรบผปวยมาลาเรยชนดทไมมภาวะแทรกซอน • จายยา Primaquine ขนาด 0.75 มก./กก. สปดาหละครง นาน 8 สปดาหในผปวย มาลาเรยชนดไวแวกซ และโอวาเล การรบประทานยาตอหนา: ผปวยทกรายตองรบประทานยาตอหนาทนทในวนแรก (วนท 0) และนดมารบประทานยาตอหนาอกในวนทก�าหนดตามชนดเชอทตรวจพบ หากไมสามารถ ด�าเนนการไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/คนรจกของผปวย เปนผดแลการรบประทานยาตอหนาแทน การตดตามผลการรกษา: ตามชนดเชอทตรวจพบ

2.4 ผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดโนเลซทไมมภาวะแทรกซอน ยาทใชรกษา: ยา Chloroquine

การบรหารยา:รบประทานยา Chloroquine นาน 3 วน ตามตารางท 8

หมายเหต: ยา Chloroquine ขนาด 150 mg base ตอเมด ผปวยทมอายนอยกวา 11 กก. หรออายนอยกวา 1 ป ใหท�าการรกษาโดยแพทยเทานน

ตารางท8การใชยา Chloroquine ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยชนดโนเลซทไมมภาวะแทรกซอน






< 11 กก. 2 1 1 4

(< 1 ป)

11 - 14 กก. 2 1 1 4

(1 - 2 ป)

15 - 24 กก. 3 1 1 5

(3 - 7 ป)

25 - 50 กก. 4 1 1 6

(8 - 13 ป)

50 กก. ขนไป 4 4 2 10





และนดมารบประทานยาตอหนาอก 2 วนถดไป (วนท 1 และ 2) หากไมสามารถด�าเนนการ

ไดโดยเจาหนาทสาธารณสข ใหญาต/ผใหญบาน/อาสาสมคร/คนรจกของผปวย เปนผดแล

การรบประทานยา ตอหนาแทน

การตดตามผลการรกษา: ใหตดตามการรกษาอยางใกลชด เนองจากเชอมาลาเรยชนดน

สามารถท�าใหเกดภาวะแทรกซอนหรอเกดอาการรนแรงไดอยางรวดเรว

หากพบเชอจากการตรวจฟลมเลอดแตไมมอาการ/อาการแสดง ใหตดตามอาการตอไป

และหากยงพบเชอหรอมอาการ/อาการแสดงกอนถง วนท 28 รวมทงผปวยมอาการเลวลง

ใหถอวาเปนการรกษาทลมเหลว และใหสงตอไปยงสถานบรการระดบโรงพยาบาลชมชน

ขนไป

2.5 ผปวยทไมสามารถรบประทานยาเมดไดหรอผปวยทรบประทานยาแลวอาเจยนและเมอ

ไดรบประทานยาซ�าใหมเกดอาเจยนอกครงภายใน1ชม.

ยาทใชรกษา: ใหยาฉด Artesunate 2.4 มก./กก. เขาหลอดเลอดด�า แลวตามดวย

2.4 มก./กก. ท 12 และ 24 ชวโมง (ในกรณผปวยน�าหนกนอยกวา 20 กก. ให Artesunate

ขนาด 3 มก./กก.) จากนนฉดวนละครงจนกวาจะรบประทานยาเมดไดจงเปลยนเปน

ยาชนดรบประทานส�าหรบมาลาเรยแตละชนด โดยใหเรมนบวนแรกทรบประทานยาเมดได

เปนการรกษาวนท 0 และรบประทานยาตอเนองจนครบตามสตรยา รวมทงตดตาม

การรกษาของมาลาเรยแตละชนด

2.6 ผปวยทมประวตแพยาตานมาลาเรย

ยาทใชรกษา: ปรกษาผ เชยวชาญการรกษาโรคไขมาลาเรยในระดบมหาวทยาลย

ราชวทยาลยอายรแพทยแหงประเทศไทย หรอราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย

2.7 ผทตรวจพบเชอชนดฟลซปารมมากกวา 1,250 ตวตอเมดเลอดขาว 100 ตว หรอ 100,000 ตวตอไมโครลตร ในกรณทตรวจดวยฟลมหนา หรอพบเชอระยะแบงตว

(Schizont)

ยาทใชรกษา: ใหการรกษาแบบผปวยมาลาเรยชนดฟลซปารมทไมมภาวะแทรกซอน

การตดตามผลการรกษา: ใหตดตามการรกษาอยางใกลชด เนองจากเชอมาลาเรยชนด

ฟลซปารมทมปรมาณเชอมาก สามารถท�าใหเกดภาวะแทรกซอนหรอเกดอาการรนแรงได

อยางรวดเรว ตดตามผลการรกษาดวยกลองจลทรรศน โดยการเจาะเลอดท�าฟลมหนา

และบาง หากพบเชอจากการตรวจฟลมเลอดแตไมมอาการ/อาการแสดง ใหตดตามอาการ

ตอไป และหากยงพบเชอหรอมอาการ/อาการแสดงกอนถง วนท 28 รวมทงผปวยมอาการ

เลวลง ใหถอวาเปนการรกษาทลมเหลว และใหสงตอไปยงสถานบรการระดบโรงพยาบาล

ชมชนขนไป



3. ก�รดแลรกษ�ผทปวยดวยโรคไขม�ล�เรยรนแรง/มภ�วะแทรกซอน

การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยรนแรง/มภาวะแทรกซอน ใหท�าการรกษาในโรงพยาบาล

ระดบชมชนทมความพรอม ระดบโรงพยาบาลทวไป หรอโรงพยาบาลศนยขนไป

หากจ�าเปนตองสงตอ ใหฉดยา Artesunate หรอ Quinine ขนาด Loading Dose กอนการ

สงตอ หรอจายยา Dihydroartemisinin-Piperaquine ในกรณไมมยาฉดและผปวยยงสามารถรบ

ประทานยาได

การรกษาเฉพาะ

1. ใหยาฉด Artesunate เขาหลอดเลอดด�าเปนยาขนานแรก ฉดยาอยางนอย 24 ชวโมง

และใหเปน Bolus Injection ไมให Infusion หรอ Continuous Drip ยา Artesunate น

ใหใชเพยงครงเดยว ยาทเหลอจากการฉดใหทงไป หามเกบไวใชตอ เนองจากคณสมบต

การคงตวไมด เมอผปวยอาการดขนและรบประทานไดแลว ใหเปลยนเปนยารบประทาน

Artemisinin-Combination Therapy นาน 3 วน คอ ยาผสม Dihydroartemisinin-

Piperaquine รวมกบ Primaquine (หากไมมขอหาม)

2. ถาไมมยาฉด Artesunate ใหยาฉด Quinine ซงเปนยาขนานทสองฉดเขาหลอดเลอดด�า

แทน ใหฉดยาอยางนอย 24 ชวโมง การให Quinine ตองให Infusion ใน 2 - 4 ชวโมง

หามให Bolus Injection เพราะอาจเกด Cardiotoxic Effects เชน หวใจหยดเตนได

ใหยาจนกวาผปวยรบประทานยาได จงเปลยนเปนยารบประทาน

ขนาดยาทใชรกษาผปวยมาลาเรยรนแรง

• ยาขนานแรก: Artesunate 2.4 มก./กก.เขาหลอดเลอดด�า ตามดวย 2.4 มก./กก. ท 12 และ

24 ชวโมง (ในกรณผปวยน�าหนกนอยกวา 20 กก. ให Artesunate ขนาด 3 มก./กก.)

จากนนฉดวนละครงจนกวาผ ปวยรบประทานยาได จงเปลยนเปนยา Artemisinin

Combination Therapy

• ยาขนานทสอง: Quinine Dihydrochloride ขนาด 20 มก./กก. ฉดเขาหลอดเลอดด�า

ใน 4 ชวโมง ตามดวย 10 มก./กก.ฉดใน 2 - 4 ชวโมง ทก 8 ชวโมง เมอรบประทานยา

ได จงเปลยนเปนยา Artemisinin Combination Therapy ชนดรบประทาน นาน 3 วน

หรอ Quinine รวมกบ Doxycycline หรอ Quinine รวมกบ Clindamycin หรอ

Artesunate รวมกบ Doxycycline หรอ Artesunate รวมกบ Clindamycin ชนด

รบประทาน นาน 7 วน

• แนะน�าใหเลอกใช Artesunate มากกวา Quinine เนองจาก Artesunate สามารถ

ลดอตราการตายในผปวยมาลาเรยรนแรงไดมากกวา Quinine



• ในกรณทผปวยมภาวะตบท�างานผดปกต หรอไตวาย หรออาการทวไปเลวลง ไมจ�าเปน

ตองปรบขนาดยา Artesunate แตตองปรบขนาดยา Quinine ลดลงเหลอ 1/2 - 1/3

ในวนท 3 ของการใหยา Maintenance Dose

• หามให Doxycycline ในหญงตงครรภ และหญงใหนมบตร

• การใหยารบประทานในขณะผปวยมไขสง อาจท�าใหผปวยอาเจยน ท�าใหไดรบยาไมเตม

ขนาด ควรลดไขใหผปวยกอน เชน รบประทานยาพาราเซตามอล หรอเชดตว

การรกษาประคบประคอง ใหการรกษาประคบประคองในผปวยทมอวยวะส�าคญลมเหลว เชน

• หมดสต: ดแลทางเดนหายใจ หาสาเหตอนทท�าใหผปวยหมดสต เชน ระดบน�าตาลใน

เลอดต�า หามใหยา Corticosteroid หรอ Mannitol ในผปวยหมดสต

• ถาจ�าเปนอาจตองใสทอชวยหายใจหรอเครองชวยหายใจ

• ชก: ดแลทางเดนหายใจ ใหยากนชก เชน Diazepam

• ระดบน�าตาลในเลอดต�า: ตรวจ Plasma Glucose ทก 6 ชวโมง รกษาภาวะน�าตาลในเลอดต�า

และใหสารน�าทมน�าตาล เชน 5 - 10% Dextrose/NSS

• ซด: ให Packed Red Cells ถาผปวยมระดบ Hematocrit นอยกวา 24% (หรอ Hemo

globin นอยกวา 8 g/dl) หรอเมอมอาการหรออาการแสดงของภาวะซด

• น�าทวมปอด: ใหผปวยนอนหวตง 45 องศา ใหออกซเจน ใหยาขบปสสาวะ ลดหรอหยด

การใหสารน�า อาจตองใช Positive End-Expiratory Pressure/Continuous Positive

Airway Pressure ในผปวยทเกดภาวะ Adult Respiratory Distress Syndrome

• ไตวาย: หาสาเหตของผปวยทมปสสาวะนอย หากผปวยขาดสารน�าใหสารน�า หากผปวย

มภาวะไตวายใหท�า Hemofiltration หรอ Hemodialysis หรอ Peritoneal Dialysis

• เลอดออกงาย: หาสาเหตเลอดออกงายจากภาวะขาด Blood Component(s) ใด แลวให

Blood Component(s) Therapy ตามสาเหตนน เชน ให Platelet Concentrate

หรอ Fresh Frozen Plasma

• ภาวะเลอดเปนกรด: แกไขภาวะพรองน�า (Hypovolemic) ในผปวยขาดน�า ท�า Hemofiltration

หรอ Hemodialysis หรอ Peritoneal Dialysis ไมให NaHCO3 ยกเวนมภาวะเลอดเปน

กรดอยางรนแรง เชน pH <7.15

• ชอก: หาสาเหตของความดนโลหตต�า อาจจะเกดจากภาวะพรองสารน�า น�าตาลในเลอดต�า

ตดเชอแบคทเรยในเลอดรวมดวย หรอจากมาลาเรยเอง ควรเจาะเลอดไปเพาะเชอแบคทเรย

และใหยาปฏชวนะรวมดวย



4. ก�รดแลรกษ�ผปวยดวยโรคไขม�ล�เรยกลมรกษ�ลมเหลว

การรกษาลมเหลว หมายถง หลงจากใหการรกษาดวยยาตามสตรตางๆ แลวพบวา

1. มอาการเลวลงในวนใดกตาม และตรวจพบเชอในฟลมโลหต

2. มอาการ/อาการแสดงกลบซ�าขนมาใหม แตไมมอาการรนแรง

3. ไมมอาการ/อาการแสดง แตตรวจพบเชอในฟลมโลหตภายในวนท 28

การดแลรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทรกษาลมเหลว ใหการรกษาโดยการใชยาขนานทสอง

(Second Line Treatment) และท�าการรกษาตงแตระดบรพ.ชมชนขนไป

4.1 การรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทรกษาลมเหลวชนดฟลซปารม

4.1.1กลมทมอาการเลวลงในวนใดกตามพรอมกบตรวจพบเชอในฟลมเลอด

ใหท�าการรกษาเชนเดยวกบผปวยโรคไขมาลาเรยทมอาการรนแรง และตามดวยยา สตรใดสตรหนง ดงน

• Quinine รวมกบ Clindamycin หรอ Doxycycline หรอ Tetracycline

• Artesunate รวมกบ Clindamycin หรอ Doxycycline หรอ Tetracycline

• Atovaquone-proquanil

• Artemether-Lumifantrine

A. การใชยาขนานทสองสตรQuinineรวมกบClindamycinหรอDoxycycline หรอtetracycline

การบรหารยา: Quinine ขนาด 600 มก. (8.3mg base/กก.) วนละ 3 ครง รวมกบ Clindamycin 10 มก./กก.วนละ 2 ครง นาน 7 วน หรอ Doxycycline ขนาด 3 มก./กก. วนละครง (หรอวนละ 2 ครง) นาน 7 วน หรอ Tetracycline ครงละ 4 มก./กก. วนละ 4 ครง นาน 7 วน

B. การใชยาขนานทสองสตร Artesunate รวมกบ Clindamycin หรอ Doxycyclineหรอtetracycline

การบรหารยา:Artesunate ขนาด 2 มก./กก./วน รวมกบ Clindamycin 10 มก./กก. วนละ 2 ครง นาน 7 วน หรอ Doxycycline ขนาด 3 มก./กก. วนละครง (หรอวนละ 2 ครง) นาน 7 วน หรอ Tetracycline ครงละ 4 มก./กก. วนละ 4 ครง นาน 7 วน

C. การใชยาขนานทสองสตรAtovaquone-Proquanil

การบรหารยา:รบประทานวนละครง นาน 3 วน ตามตารางท 9



ตารางท9 การใชยา Atovaquone-Proquanil ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารม

ทรกษาลมเหลว

5 - 8 กก. 125/50 1/2

9 - 10 กก. 187.5/75 3/4

11 - 20 กก. 250/100 1

21 - 30 กก. 500/200 2

31 - 40 กก. 750/300 3

>40 กก. 1,000/400 4

น�าหนก(กก.) Atovaquone-Proquanil(มก.)

Atovaquone-Proquanil(จ�านวนเมด/วน)

หมายเหต: ยาสตรผสม Atovaquone-Proquanil 1 เมดประกอบดวยยา Atovaquone ขนาด 250 มก.และ

ยา Proquanil ขนาด 100 มก.

< 15 กก. 20/120 1

15 ถง < 25 กก. 40/240 2

25 ถง < 35 กก. 60/360 3

> 35 กก. 80/480 4

น�าหนก(กก.) Artemether-Lumefantrine (มก.)

Artemether-Lumefantrine (จ�านวนเมด/ครง)

หมายเหต: ยาสตรผสม Artemether-Lumifantrine 1 เมด ประกอบดวยยา Artemether ขนาด 20 มก. และ

ยา Lumifantrine ขนาด 120 มก.

ตารางท10 การใชยา Artemether-Lumifantrine ในการรกษาผ ปวยโรคไขมาลาเรยชนด

ฟลซปารมทรกษาลมเหลว

D. การใชยาขนานทสองสตรArtemether-Lumifantrine

การบรหารยา: รบประทานวนละ 2 ครง นาน 3 วน รวมกบยา Primaquine ในวนท 2 ตามตารางท 10 และ 11



4.1.2ผปวยมอาการ/อาการแสดงกลบซ�าขนมาใหมแตไมมอาการรนแรง ใหประเมนความครบถวนของการรบประทานยาขนานทหนง หากผลการประเมนด ใหจายยาขนานทสอง หากผลการประเมนไมดหรอไมแนใจใหท�าการรกษาใหม ดวยสตรยาขนานทหนง 4.1.3ผปวยไมมอาการ/อาการแสดงแตตรวจพบเชอในฟลมโลหตภายในวนท28 ใหประเมนความครบถวนของการรบประทานยาขนานทหนง หากผลการประเมนด ใหจายยาขนานทสอง หากผลการประเมนไมดหรอไมแนใจใหท�าการรกษาใหม ดวยยาขนานทหนง

4.2 การรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทรกษาลมเหลวชนดไวแวกซ 4.2.1มอาการเลวลงในวนใดกตามพรอมกบตรวจพบเชอในฟลมโลหต ใหท�าการรกษาเชนเดยวกบผปวยดวยไขมาลาเรยทมอาการรนแรง และตามดวย สตรยา ดงน ยาทใชรกษา: ยา Dihydroartemisinin-Piperaquine รวมกบยา Primaquine ซงเปนยาขนานทสอง ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซกลมทรกษา ลมเหลว การบรหารยา:รบประทานวนละครง นาน 3 วน โดยวนแรกของรกษาใหนบเปน วนท 0 และใหยาตดตอกนจนครบ 3 วน (วนท 0 - 2) จายยา Primaquine

รวมดวยในวนทผปวยมอาการดขน นาน 14 วน ตามตารางท 12 และ 13


(< 1 ป)


(1 - 2 ป)

15 - 24 กก. 10 ขนาด 5 มก. จ�านวน 2 เมด

(3 - 7 ป)


(8 - 13 ป)

>50 กก. 30 ขนาด 15 มก. จ�านวน 2 เมด



Primaquine dose(มก.)

Primaquine(ขนาดและจ�านวนเมด)

หมายเหต: ยา Primaquine ม 2 ขนาด คอ 5 และ 15 มก. ตอเมด

ตารางท11 การใชยา Primaquine ในการรกษาผปวยดวยโรคไขมาลาเรยชนดฟลซปารมทรกษา

ลมเหลว



หมายเหต: ยา Primaquine ม 2 ขนาดคอ 5 และ 15 มก. ตอเมด

หามจายยา Primaquine ขนาดสง ในผปวยทมภาวะพรองเอนไซมจ-6-พด หรอไมทราบสถานะเดดขาด

5 ถง < 8 กก. 20/160 1/2

8 ถง < 11 กก. 30/240 3/4

11 ถง < 17 กก. 40/320 1

17 ถง < 25 กก. 60/480 1 1/2

25 ถง < 36 กก. 80/640 2

36 ถง < 60 กก. 120/960 3

60 ถง < 80 กก. 160/1280 4

> 80 กก. 200/1600 5

น�าหนก(กก.) Dihydroartemisinin-Piperaquine (มก.)

Dihydroartemisinin-Piperaquine(จ�านวนเมด/ครง)


ตารางท13 การใชยา Primaquine ในการรกษาผปวยมาลาเรยไวแวกซกลมรกษาลมเหลว

ตารางท12 การใชยา Dihydroartemisinin-Piperaquine ในการรกษาผปวยโรคไขมาลาเรย

ชนดไวแวกซทรกษาลมเหลว


(< 1 ป)

11 - 14 กก. ไมจายยา ไมจายยา

(1 - 2 ป)


(3 - 7 ป)


(8 - 13 ป)

มากกวา 50 กก. 30 ขนาด 15 มก. จ�านวน 2 เมด



Primaquine(มก.)

Primaquine(ขนาดและจ�านวนเมด)



4.2.2ผปวยมอาการ/อาการแสดงกลบซ�าขนมาใหมแตไมมอาการรนแรง

พรอมกบตรวจพบเชอในฟลมโลหต ใหประเมนความครบถวนของการรบประทาน

ยาขนานทหนง หากผลการประเมนดใหจายยาขนานทสอง หากผลการประเมน

ไมดหรอไมแนใจใหท�าการรกษาใหมดวยสตรยาขนานทหนง

4.2.3ผปวยไมมอาการ/อาการแสดงแตตรวจพบเชอในฟลมโลหตภายในวนท28

ใหประเมนความครบถวนของการรบประทานยาขนานทหนง หากผลการประเมนด

ใหจายยาขนานทสอง หากผลการประเมนไมดหรอไมแนใจใหท�าการรกษาใหมดวย

ยาขนานทหนง

4.3 การรกษาผปวยโรคไขมาลาเรยทรกษาลมเหลวชนด P. knowlesiและP. malariae

ใหท�าการรกษาเชนเดยวกบผปวยโรคไขมาลาเรยชนดไวแวกซ แตไมจายยา Primaquine

1. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง. http://thailand.gmsmalaria.org

2. White NJ, Pukrittayakamee S, Hien TT, Faiz MA, Mokulo OA, Dondorp AM. Malaria

Lancet 2013. Doi:pii: S0140-6736(13) 60024-0.10.1.1016/S0140-6736 (13)60024-0.

3. World Health Organization. Guidelines for the Treatment of Malaria. 2nd ed.

Geneva: World Health Organizatio; 2010.

4. World Health Organization. Guidelines for the Treatment of Malaria. 3rd ed. Italy:

World Health Organization; 2015.

5. World Health Organization. Management of severe malaria: a practical handbook.

3rd ed. Geneva: World Health Organization; 2012.

6. Tangpukdee, Elshiekh SB, Phumratanaprapin W, Krudsood S, Wilairattana P. Factors

associated with acute renal failure in falciparum malaria infected patients.

Southeast Asian J Trop Med Pubic Health 2011; 42: 1305-12

7. Arnold BJ, Tangpukdee N, Krudsood S, Wilairattana P. Risk factors of shock in

severe falciparum malaria. Southeast Asian J Trop Med Pubic Health 2013; 44:541-50

8. Tangpukdee N, Krudsood S, Kano s, Wilairatana P. Falciparummalaria parasitemia

index for predicting severe malaria. Int J Lab Hematol 2012;34: 320-7

9. Tangpukdee N, Krudsood S, Wilairattana P. Schizontemia as an indicator of severe

malaria. Southeast Asian J Trop Med Pubic Health 2013; 44: 740-3

เอกส�รอ�งอง



10. Tangpukdee N, Daungdee C, Wilairatana P, Krudsood S. Malaria diagnosis: a brief

review. Korean J Paratol 2009; 47:93-102.

11. Looareesuwan S, Viravan C, Vanijanonta S, Wilairattana P, Suntharasamai P,

Charoenlarp P, Arnold K, Kyle D, Camfield C, Webster K. Randomised trial of artesunate

and mefloquine alone and in sequence for acute uncomplicated falciparum

malaria. Lancet 1992; 339:821-4

12. Medicines for malaria Venture. Injectable artesunate for severe malaria. http://

www.mmv.org/sites/default/files/uploads/docs/access/Injectable_Artesunate_

Tool_Kit/InjectableArtesunatePoster.pdf

13. Wilairattana P, Tangpukdee N, Krudsood S. Practical aspects of artesunate

administration in severe malaria treatment. Trop Med Surg 2013; 1: 1000e109.

14. Wilairattana P, Webterlund EK, Aursudkij B, Vannaphan S, Krudsood S, Viriyavejakul

P, Chokejindachai W, Treeprasertsuk S, Srisuriya P, Gordeuk VR, Brittenham GM,

Neild G, Looareesuwan S. Treatment of malaria acute renal failure by hemodialysis.

Am J Trop Med Hyg 1999; 60: 233-7

15. World Health Organization. Malaria Microscopy Quality Assurance Manual Version 1.

Geneva: World Health Organization; 2009.

16. World Health Organization. Methods for surveillance of antimalarial drug efficacy.


17. World Health Organization. WHO policy recommendation on malaria diagnostics

in low transmission settings. Geneva: World Health Organization; 2014.

18. World Health Organization. Basic malaria microscopy – Part I: Learner's guide. 2nd ed.


19. World Health Organization. Bench aids for malaria microscopy. Geneva: World

Health Organization; 2009.

20. พงษวทย บวลอมใบ, คนงนจ คงพวง, เชดชย แกวปา และฑตถากร รอดนาค. คมอการตรวจ

วนจฉยเชอมาลาเรยทางหองปฏบตการ. ฉบบปรบปรงแกไข. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง:

กรมควบคมโรค; 2552.

21. คนงนจ คงพวง. การตรวจวนจฉยโรคมาลาเรยทางหองปฏบตการ. ส�านกโรคตดตอน�าโดยแมลง:

กรมควบคมโรค; 2551.



ภ�คผนวก 1 การเตรยมสไลดฟลมเลอด หนาและบางในแผนเดยวกน สำาหรบตรวจวนจฉยโรคไขมาลาเรย



วตถประสงค

เพอใหผปฏบตงานสามารถท�าฟลมเลอดหนาและบาง ส�าหรบตรวจหาเชอมาลาเรยไดอยาง

ถกตอง มมาตรฐาน อนจะน�าไปสการวนจฉยยนยนการตดเชอมาลาเรยไดอยางถกตอง

หลกก�ร

สไลดฟลมเลอดหนา เปนสวนทใชในการหาเชอมาลาเรยในเลอดผปวย ดวยคณสมบตของเมด

เลอดแดงทซอนทบกนหลายชน เมอท�าใหเมดเลอดแดงแตกออก (Dehaemoglobinization) ท�าให

การคนหาเชอมาลาเรยไดงายและรวดเรว

สไลดฟลมเลอดบาง ใชในการยนยนชนดของเชอมาลาเรย ในกรณทไมสามารถยนยนชนด

เชอดวยฟลมเลอดหนาได เนองจากเมดเลอดแดงจะเรยงตวเพยงชนเดยว (Monolayer) และถกตรง

ดวยเมทานอล (Methanol) ท�าใหเหนรายละเอยดของรปราง องคประกอบของเชอมาลาเรย และ

เมดเลอดแดงทตดเชอไดอยางครบถวน ท�าใหการวนจฉยแยกชนดเชอแมนย�ากวาการใชฟลมเลอดหนา

วสด อปกรณ และส�รเคม

1. กระจกสไลดส�าหรบท�าฟลมเลอด

2. เขมเจาะเลอด (Blood Lancet)

3. ส�าลสะอาด

4. 70% แอลกอฮอล

5. ถงมอยางชนดไมมแปง

6. เมทานอล (Analytical Grade)

7. บฟเฟอร pH 7.2

8. สยมซา

9. น�าสะอาด

10. หลอดหยด

11. ถาดยอมส

12. กระบอกตวงขนาด 10 ml

13. นาฬกาจบเวลา

14. ทตากสไลด



ขนตอนก�รเกบตวอย�งเลอด

1. การเกบตวอยางเลอด ท�าโดยการเจาะเลอดจากปลายนวผปวย ตวอยางเลอดแตละครง

ประกอบดวยฟลมเลอดชนดหนาและบาง

2. กอนเจาะเลอดผปวย ตองเตรยมอปกรณใหพรอม ประกอบดวยเขมเจาะเลอด ส�าล 70%

แอลกอฮอล กระจกสไลดส�าหรบท�าฟลมเลอด พรอมทงใหท�าการเขยนสไลดระบ

รายละเอยดผปวย เชน รหสผปวย วนทเขารบการรกษา วนทตดตามการรบประทานยา

เปนตนMH-001

D-0

09/06/54

3. การเจาะเลอดท�าโดยใชส�าลชบแอลกอฮอล 70% ท�าความสะอาดปลายนวทจะเจาะเลอด

แนะน�าใหเจาะเลอดท นวกลางหรอนวนาง เมอแอลกอฮอลแหงแลวจงเจาะเลอด

โดยใชเขมเจาะเลอดชนดใชครงเดยวทง เชดเลอดหยดแรกทง หยดเลอดบนกระจกสไลด

เพอท�าฟลมเลอด 3 หยด ส�าหรบท�าฟลมเลอดหนา และ 1 หยด ส�าหรบท�าฟลมเลอดบาง

4. ไถท�าฟลมเลอดบาง โดยวางสไลดไถเอยงท�ามมประมาณ 45 องศา และใชสไลดไถเกลย

เลอดท�าฟลมหนา โดยการวนเปนวงกลมในทศทางเดยวกนไมยอนไปมา ใหไดขนาดเสน

ผาศนยกลางประมาณ 1 เซนตเมตร



5. วางสไลดไวทอณหภมหองรอจนเลอดแหง หรอใชลมเยนเปา จากนนใหจมฟลมเลอดบาง

ลงในเมทานอล ยกขนโดยไมใหเมทานอลโดนฟลมเลอดหนา รอจนแหง ถาฟลมเลอด

ยงไมแหงสนทการยอมดวยวธนจะท�าใหฟลมเลอดหลด

6. การยอมสไลดดวยสจมซาเพอการตรวจวนจฉยจะใชสจมซา 10% ยอมนาน 10 นาท โดย

ค�านวณปรมาณสยมซาทจะใช เชน ถาตองใชสจมซาส�าหรบยอมปรมาตร 100 มลลลตร

ใหเตรยมสโดยใชบฟเฟอร pH 7.2 พรอมใชงาน 90 มลลลตร ผสมกบสจมซาเขมขน

10 มลลลตร ลงในบกเกอร ใชแทงแกวคนใหสยมซากบบฟเฟอรเขากนด เทสลงใน

Copplin Jar ประมาณทวมแผนสไลดทจะยอม หรอถาสไลดมนอยสามารถใชวธเทให

ทวมสไลดฟลมเลอดในแนวระนาบได

7. ยอมนาน 10 นาท

8. เมอครบ 10 นาท ใชน�าสะอาดเทลงชาๆ ใน Copplin Jar เพอไลสออก เทจนเหนวาน�าใส

แลวจงน�าแผนฟลมเลอดขนมา หรอเทน�าไลสยมซาจากปลายฟลมบางไปหาฟลมหนา

จนสหมด

9. แตะขอบสไลดกบทชชเพอใหแหง หามซบบรเวณฟลมเลอดดวยทชชในขณะน เพราะ

จะท�าใหฟลมเลอดหลด วางแผนฟลมเลอดบนทวางสไลด ทงไวใหแหง แลวน�าไปตรวจ

ดวยกลองจลทรรศน



ภ�คผนวก 2 การตรวจวนจฉยชนด และการนบเชอมาลาเรย



วตถประสงค

เพอใหผปฏบตงานสามารถตรวจ และนบเชอมาลาเรยไดอยางถกตอง

หลกก�ร

เชอมาลาเรยแตละชนดมลกษณะรปรางและระยะทปรากฏในกระแสเลอดทแตกตางกน

การวนจฉยแยกชนดของเชอควรใชลกษณะตางๆประกอบกน ทงในฟลมเลอดหนาและบาง โดยใน

ฟลมหนาจะสามารถพบเชอไดงายกวาฟลมบาง แตฟลมบางจะสามารถตรวจพบรายละเอยดของ

เมดเลอดทตดเชอได ซงเปนองคประกอบทส�าคญในการวนจฉยแยกชนดของเชอมาลาเรย รวมทง

การนบเชอทมความส�าคญ ท�าใหทราบความรนแรง และใชตดตามการรกษาผปวย ดงนนการนบ

เชอทถกตองจงมความจ�าเปน

วสด อปกรณ และส�รเคม 1. กลองจลทรรศน

2. อมเมอรชน ออยล

3. กระดาษเชดเลนส

4. เครองนบเชอ

5. กระดาษทชช

ขนตอนก�รวนจฉยเชอ

1. วนจฉยชนดของเชอตามภาพ โดยพจารณาทงรปรางของเชอและรปรางของเมดเลอดแดง



2. การนบเชอมาลาเรยอยางละเอยด

2.1 เตรยมฟลมเลอดทจะนบ เตรยม Hand Counters ปรบใหได 0 ทงสองอน

เครองนบทอยในมอขวาใชนบจ�านวนเมดเลอดขาว เครองนบทอยในมอซายใชนบ

จ�านวนเชอมาลาเรย



2.2 การนบ เรมนบจากมมบนซายสดของฟลมเลอด โดยวงกลองแรกทนบควรมทง

เมดเลอดขาวและเชอมาลาเรย นบจ�านวนเชอและจ�านวนเมดเลอดขาวทงหมด

ในวงกลอง แลวหมนเลอนไปตามแนวขวางดานขวาขามไปประมาณ 5 วงกลอง

แลวจงนบจ�านวนเชอและจ�านวนเมดเลอดขาวในวงกลองถดไป ท�าเชนนจนสดแถว

แลวหมนลงโดยหมนขามไป 5 วงกลอง นบแลวเลอนไปทางซาย ท�าเชนนจน

ทวฟลม



2.3 การตรวจฟลมเลอดดวยวธนท�าใหสามารถตรวจฟลมไดทววงกลองจากการท

นบขามไปทละ 5 วงกลอง แตการหมนขามไมตองนบ 1, 2, 3, 4, 5 วงกลอง ใหท�า

โดยการกะประมาณใหไดชวงทเทาๆกน หางกนประมาณ 5 วงกลองกเพยงพอ

2.4 นบเชนนไปจนนบเมดเลอดขาวได 200 ตว เมอนบจ�านวนเมดเลอดขาวได 200 ตว

แลว แตในวงกลองยงนบเชอไมหมด ใหนบตอไปทงเมดเลอดขาวและเชอในวงกลอง

นน บนทกจ�านวนเชอและจ�านวนเมดเลอดขาวทนบได โดยมากการนบเชอมาลาเรย

จะไมคอยไดตวเลข 200 สวนมากจะไดมากกวา เชน 205, 210 เปนตน เนองจาก

ตองนบเชอและเมดเลอดขาวในวงกลองสดทายใหครบ

2.5 ค�านวณความหนาแนนของเชอมาลาเรยโดยใชคาเมดเลอดขาวตอเลอด 1 ไมโครลตร

โดยองคการอนามยโลกก�าหนดใหใช 8,000 เมดเลอดขาวเปนคาอางอง

2.6 หากนบจ�านวนเชอตอเมดเลอดขาว 200 ตว ไดเชอนอยกวา 10 ตว ตองนบตอ

จนนบจ�านวนเมดเลอดขาวได 500 ตวหรอมากกวา (กรณทเมอนบเมดเลอดขาว

ครบ 500 ตว แลวแตในวงกลองยงมเมดเลอดขาว และเชอทยงไมไดนบ ตองนบ

เมดเลอดขาวและเชอทงหมดในวงกลองนน) แลวใชคาจ�านวนเชอและจ�านวน

เมดเลอดขาวสดทายเปนตวค�านวณ

2.7 การค�านวณความหนาแนนใชสตรดงตอไปน

จ�านวนเชอมาลาเรยตอเลอด 1 ไมโครลตร = จ�านวนเชอทนบได x 8,000

จ�านวนเมดเลอดขาวทนบได

2.8 การตรวจนบเชอดวยกลองจลทรรศนหากผลการตรวจนบของจลทศนกร 2 คน

ตองตางกนไมเกนรอยละ 25 หากเกนตองนบอกครงโดยจลทศนกรคนท 3 คาท

น�าเสนอจะเปนคาเฉลยทนบไดจากจลทศนกร 2 คน ทไดคาตางกนไมเกน

รอยละ 25


แนวทางการรักษาไข้มาลาเรีย...

Health & Medicine