การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 52020

บทท 2

ในการด�าเนนการส�ารวจดวยตวอยาง (sample survey) นน ระเบยบวธสถตเปนขนตอนทส�าคญขนตอนหนง โดยเรม

ตงแตการวางแผนการส�ารวจ การก�าหนดแผนการเลอกตวอยาง การสรางเครองมอ การเกบรวบรวมขอมล การประมวลผล

เปนตน โดยในบทนจะกลาวถง การก�าหนดคมรวม (coverage) ของการส�ารวจ แผนการเลอกตวอยาง (sampling design)

หนวยตวอยาง (sampling unit) และกรอบตวอยาง (sampling frame) ในแตละขนตอนของการเลอกตวอยาง การก�าหนด

ขนาดตวอยาง วธการประมาณคาสถต และการค�านวณคาถวงน�าหนก

2.1 คมรวม(coverage)

ตามกรอบการศกษาทก�าหนดโดยส�านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย ส�าหรบใชในการส�ารวจสขภาพ

ประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557 เพอใหครอบคลมประชากรไทยทกคนนน คมรวมส�าหรบการส�ารวจ

ตวอยางครงนคอ ประชากรไทยทมอายตงแต 1 ปขนไปทอาศยอยในประเทศไทย

2.2 ระดบการน�าเสนอผล

จากปจจยทางภมศาสตรทแตกตางกน รวมถงปจจยทางเศรษฐกจและสงคม สภาวะแวดลอม ตลอดจนวถชวตตางๆ

จะสงผลตอสภาพความเปนอย การด�ารงชวตของประชากร สขภาพกาย และสขภาพจตของประชากรในแตละพนทมความ

แตกตางกน เพอแสดงสภาวะสขภาพของประชาชนไทยในแตละพนท รวมทงเพอสนองความตองการใชขอมลในการก�าหนด

นโยบายสขภาพและการบรหารจดการโครงการทางการแพทยและสาธารณสข การส�ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการ

ตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557 จงก�าหนดใหมการเสนอผลการส�ารวจในระดบกรงเทพมหานคร และภาคจ�านวน 4 ภาค

ไดแก ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต โดยในแตละภาคน�าเสนอผลแยกเขตการปกครองคอ ในเขต

เทศบาล และนอกเขตเทศบาล นอกจากนโดยธรรมชาตประชากรในแตละวยยอมมลกษณะพนฐานทางรางกาย ปญหาสขภาพ

อนามย ความเจบปวย สภาวะทพพลภาพของรางกาย ตลอดจนสขภาพจตทแตกตางกน และสภาพรางกายตามธรรมชาตของชาย

และหญงนนมความแตกตางกนอยางชดเจน ซงความแตกตางทงทางดานอาย และเพศนนจะเปนปจจยส�าคญทสงผลไปยงสถานะ

สขภาพอนามย ความเจบปวย ปญหาสขภาพกาย และสขภาพจต ดงนนเพอใหผลการส�ารวจทมคณภาพ สอดคลองกบสภาวะ

ทกลาวมาแลว การส�ารวจในครงนนอกจากแบงการน�าเสนอผลตามลกษณะทางภมศาสตรแลว ยงน�าเสนอผลประชากรออกเปน

3 กลมอาย คอ กลมอาย 1-14 ป กลมอาย 15-59 ป และกลมอาย 60 ปขนไป และในแตละกลมอายไดแบงออกเปน

2 กลมยอย คอเพศชาย และเพศหญง เพอท�าการเสนอผลในแตละกลมยอย โดยใหสอดคลองกบวตถประสงคของโครงการ

ระเบยบวธการสำารวจ

การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 2121

2.3 แผนการเลอกตวอยาง(sampledesign)

การส�ารวจตวอยางขนาดใหญ (large scale sample survey) ในระดบประเทศนน มกจะก�าหนดใหเปนการเลอกตวอยาง

หลายขน (multi-stage sampling) เพอประหยดทรพยากรตางๆ เชน งบประมาณ ก�าลงคน และเวลา ส�าหรบการส�ารวจ

สขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557 น ถอวาเปนการส�ารวจตวอยางขนาดใหญ จงไดมการพฒนา

แผนแบบการเลอกตวอยางแบบแบงชนภมหลายขน เพอใหเหมาะสมกบวตถประสงค คมรวม และหนวยตวอยาง (ประชากร

ทมอาย 1 ปขนไป) ของโครงการ รวมทงขอจ�ากดในดานของบคลากรทมหนาทรบผดชอบในการด�าเนนการเกบรวบรวมขอมล

จะตองเปนผทมความรและความช�านาญเฉพาะทางดานการแพทย นอกจากนขอจ�ากดอกประการหนงคอ งบประมาณ และเวลา

ทใชในการเกบรวบรวมขอมลโดยเฉพาะงบประมาณในการตรวจรายกายตอหนวยนนสงมาก

การส�ารวจตวอยางครงนจงไดใชแผนแบบการเลอกตวอยางแบบแบงชนภมสขน (stratified four-stage sampling)

ซงเปนแผนแบบการเลอกตวอยางแบบใชความนาจะเปน (probability sampling) โดยมกรงเทพมหานคร และภาคจ�านวน

4 ภาคเปนสตราตม จงหวดในแตละภาคเปนหนวยตวอยางขนทหนง อ�าเภอเปนหนวยตวอยางขนทสอง เขตแจงนบ (enumeration

area : EA) เปนหนวยตวอยางขนทสาม และประชากรไทยทมอายตงแต 1 ปขนไป เปนหนวยตวอยางขนสดทาย (eligible

sampling unit) ยกเวน กรงเทพมหานครไมมการเลอกจงหวดตวอยาง และเขตตวอยาง

การจดชนภม หรอการจดสตราตม

แผนแบบการเลอกตวอยางแบบแบงชนภม ไดพฒนามาส�าหรบประชากรบางประเภททประกอบดวยหนวยตวอยางทม

ลกษณะแตกตางกน (heterogenous population) ซงสามารถแยกออกไดหลายประเภท โดยความแปรปรวนของประชากร

กลมนจะมคาสง แผนแบบการเลอกตวอยางแบบงายจะไมเหมาะสมกบประชากรเหลาน ดงนนกอนทจะมการเลอกตวอยางจะ

ตองมการแบงประชากรออกเปนสวนๆ โดยในแตละสวนควรจะประกอบดวย หนวยตวอยางทมลกษณะทคลายคลงกน ซงสามารถ

เลอกตวอยางไดอยางทวถง และมประสทธภาพสง โดยแผนแบบการเลอกตวอยางแบบนเรยกวา แผนแบบการเลอกตวอยาง

แบบแบงชนภม (stratified sampling) นอกจากนแผนการเลอกตวอยางแบบแบงชนภม ยงสามารถวดคาทแสดงลกษณะบาง

ประการของประชากรในแตละชนภมใหมความแมนย�าสงได และยงสามารถใชในการบรการจดการการส�ารวจได เชน การส�ารวจ

ตวอยางจากทกภาคทวประเทศ การใชแผนแบบการเลอกตวอยางแบบแบงชนภมจะท�าใหการบรหารจดการ การแบงงาน และ

การควบคมงานนนมความสะดวกมากขน

โดยในการส�ารวจครงน ไดก�าหนดใหกรงเทพมหานครและภาคจ�านวน 4 ภาคเปนสตราตม รวมทงสน 5 สตราตม และ

ในแตละสตราตม ไดท�าการแบงออกเปน 12 สตราตมยอย ตามลกษณะการปกครองของกรมการปกครอง (คอ ในเขตเทศบาล

และนอกเขตเทศบาล) กลมอาย (คอ 1-14 ป 15-59 ป และ 60 ปขนไป) และเพศ ยกเวนกรงเทพมหานครแบงเปน 6 สตราตม

ยอย ตามกลมอาย และเพศ ไดจ�านวนสตราตมยอยรวมทงสน 27 สตราตมยอย

2.3.1 การเลอกหนวยตวอยางขนทหนง (primary sampling selection)

หนวยตวอยางขนทหนง : จงหวด

กรอบตวอยางขนทหนง : บญชรายชอจงหวดในแตละภาค โดยเรยงตามลกษณะภมศาสตร

การเลอกหนวยตวอยางขนทหนง : ในแตละภาค หรอสตราตม ท�าการเลอกจงหวดตวอยางอยางอสระตอกน

ดวยวธการสมอยางงาย (simple random sampling) ไดจ�านวนจงหวดตวอยางทงสน 20 จงหวด ซงกระจายไปในแตละสตราตม

ดงน

การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 52222

ตารางท 1 : จ�านวนและรายชอจงหวดตวอยาง จ�าแนกตามสตราตม

สตราตม จ�านวน

จงหวด

ตวอยาง

รายชอจงหวดตวอยาง

กรงเทพมหานคร - ไมมการเลอกจงหวดตวอยาง

กลาง (ยกเวน กทม.) 5 เพชรบร สงหบร ฉะเชงเทรา ชลบร นครปฐม

เหนอ 5 เชยงใหม เพชรบรณ ก�าแพงเพชร สโขทย นาน

ตะวนออกเฉยงเหนอ 5 อ�านาจเจรญ อดรธาน มหาสารคาม นครราชสมา เลย

ใต 5 ปตตาน ภเกต ตรง ชมพร สงขลา

รวมทวประเทศ 20

2.3.2 การเลอกหนวยตวอยางขนทสอง (secondary sampling selection)

หนวยตวอยางขนทสอง : อ�าเภอ

กรอบตวอยางขนทสอง : บญชรายชออ�าเภอในแตละจงหวดตวอยาง โดยเรยงตามลกษณะภมศาสตร

การเลอกหนวยตวอยางขนทสอง : ในแตละจงหวดตวอยาง ไดท�าการเลอกอ�าเภอตวอยางอยางอสระตอกน

ดวยวธการเลอกตวอยางแบบมระบบโดยใชความนาจะเปนเปนสดสวนกบขนาด (probability proportional to size systematic

sampling) ไดจ�านวนอ�าเภอตวอยางทงสน 73 อ�าเภอ ยกเวน กรงเทพมหานคร ไมมการเลอกเขตตวอยาง

ตารางท 2 : จ�านวนอ�าเภอตวอยาง จ�าแนกตามจงหวด

ภาค จงหวด

ตวอยาง

จ�านวน

อ�าเภอ

ตวอยาง

กรงเทพมหานคร - -

กลาง เพชรบร 3

สงหบร 3

ฉะเชงเทรา 4

ชลบร 4

นครปฐม 3

เหนอ เชยงใหม 5

เพชรบรณ 4

ก�าแพงเพชร 3

สโขทย 3

นาน 4

ภาค จงหวด

ตวอยาง

จ�านวน

อ�าเภอ

ตวอยาง

ตะวนออกเฉยงเหนอ อ�านาจเจรญ 3

อดรธาน 5

มหาสารคาม 4

นครราชสมา 6

เลย 4

ใต ปตตาน 3

ภเกต 2

ตรง 3

ชมพร 3

สงขลา 4

รวมทวประเทศ 73

การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 2323

2.3.3 การเลอกหนวยตวอยางขนทสาม (tertiary sampling selection)

หนวยตวอยางขนทสาม : เขตแจงนบ (Enumeration area : EA)

กรอบตวอยางขนทสาม : บญชรายชอเขตแจงนบในกรงเทพมหานคร และแตละอ�าเภอตวอยาง

การเลอกหนวยตวอยางขนทสาม : ในกรงเทพมหานคร และแตละอ�าเภอตวอยาง ท�าการเลอก EA ตวอยาง

อยางอสระตอกน ดวยวธการสมแบบมระบบโดยใชความนาจะเปนเปนสดสวนกบขนาด (probability proportional to size

systematic sampling) ไดจ�านวน EA ตวอยางทงสน 540 EA ซงกระจายไปในแตละสตราตมและสตราตมยอยดงน

ตารางท 3 : จ�านวนเขตแจงนบตวอยาง จ�าแนกตามสตราตม และสตราตมยอย

สตราตม จ�านวนเขตแจงนบตวอยาง

รวม ในเขตเทศบาล นอกเขตเทศบาล

กรงเทพมหานคร 60 60 -

กลาง (ยกเวน กทม.) 120 60 60

เหนอ 120 60 60

ตะวนออกเฉยงเหนอ 120 60 60

ใต 120 60 60

รวมทวประเทศ 540 300 240

2.3.4 การเลอกหนวยตวอยางขนสดทาย (eligible sampling selection)

หนวยตวอยางขนสดทาย : ประชาชนไทยทมอายตงแต 1 ปขนไป

กรอบตวอยางขนสดทาย : บญชรายชอครวเรอน และสมาชกในครวเรอนทมอายตงแต 1 ปขนไป ในแตละเขต

แจงนบตวอยาง

การเลอกหนวยตวอยางขนสดทาย : ในแตละเขตแจงนบตวอยาง ท�าการเลอกคนตวอยาง จ�าแนกตามกลมอาย

และเพศ อยางอสระตอกน ดวยวธการเลอกตวอยางแบบมระบบ (systematic sampling) ไดจ�านวนประชาชนตวอยางทงสน

32,400 คน ซงกระจายไปในแตละสตราตม ดงน

การสำารวจสขภ

าพประชาชน

ไทยโดยการต

รวจรางกาย

ครงท

524 24 ตารางท 4 : จ�านวนประชาชนตวอยาง จ�าแนกตามสตราตม และสตราตมยอย

สตราตม

จ�านวนประชาชนตวอยาง

รวม ในเขตเทศบาล นอกเขตเทศบาล

รวม 1-14 ป 15-59 ป 60 ปขนไป รวม 1-14 ป 15-59 ป 60 ป ขนไป รวม 1-14 ป 15-59 ป 60 ปขนไป

กรงเทพมหานคร 3,600 960 1,680 960 3,600 960 1,680 960 - - - -

กลาง (ยกเวน กทม.) 7,200 1,920 3,360 1,920 3,600 960 1,680 960 3,600 960 1,680 960

เหนอ 7,200 1,920 3,360 1,920 3,600 960 1,680 960 3,600 960 1,680 960

ตะวนออกเฉยงเหนอ 7,200 1,920 3,360 1,920 3,600 960 1,680 960 3,600 960 1,680 960

ใต 7,200 1,920 3,360 1,920 3,600 960 1,680 960 3,600 960 1,680 960

รวมทวประเทศ 32,400 8,640 15,120 8,640 18,000 4,800 8,400 4,800 14,400 3,840 6,720 3,840

แผนภาพท 1 : แสดงขนตอนการเลอกตวอยาง

ชนภม

ขนทหนง เลอกจงหวดตวอยาง

ขนทสอง เลอกอำเภอตวอยาง

ชนภมยอย

ชนภมยอย

ชนทสเลอกประชาชนตวอยาง

… …

…

… …

…

……

…

…

… … …

… … จ.5จ.1จ.5จ.4จ.3จ.2จ.1

อ.1 อ.1 …… …อ.1 …

จ.5จ.1จ.5จ.4จ.3จ.2จ.1

อ.1 … อ.1 …

EA 1 EA… EA 1 EA…

ชาย หญง

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 14

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 14

1-14 ป 15-59 ป 60 ปข�นไป 1-14 ป 15-59 ป 60 ปข�นไป

EA 1 EA 60

ในเขตเทศบาล นอกเขตเทศบาล

ใตตะวนออกเฉยงเหนอเหนอกลางกทม.

ประเทศไทย

ขนทสามเลอกเขตแจงนบตวอยาง

การสำารวจสขภ

าพประชาชน

ไทยโดยการต

รวจรางกาย

ครงท

525 25

แผนภาพท 1 : แสดงขนตอนการเลอกตวอยาง

ชนภม

ขนทหนง เลอกจงหวดตวอยาง

ขนทสอง เลอกอำเภอตวอยาง

ชนภมยอย

ชนภมยอย

ชนทสเลอกประชาชนตวอยาง

… …

…

… …

…

……

…

…

… … …

… … จ.5จ.1จ.5จ.4จ.3จ.2จ.1

อ.1 อ.1 …… …อ.1 …

จ.5จ.1จ.5จ.4จ.3จ.2จ.1

อ.1 … อ.1 …

EA 1 EA… EA 1 EA…

ชาย หญง

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 14

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 8

ประชาชนตวอยางท 1

ประชาชนตวอยางท 14

1-14 ป 15-59 ป 60 ปข�นไป 1-14 ป 15-59 ป 60 ปข�นไป

EA 1 EA 60

ในเขตเทศบาล นอกเขตเทศบาล

ใตตะวนออกเฉยงเหนอเหนอกลางกทม.

ประเทศไทย

ขนทสามเลอกเขตแจงนบตวอยาง

การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 52626

2.4 การก�าหนดขนาดตวอยาง

ในการก�าหนดขนาดตวอยางเพอใหสามารถน�าเสนอผลไดทกสตราตม จะตองก�าหนดขนาดตวอยางในแตละสตราตมอยาง

อสระตอกน โดยไดท�าการค�านวณขนาดตวอยางทเหมาะสมส�าหรบการประมาณคาสดสวนประชากร ในกรณใชแผนการเลอก

ตวอยางอยางงาย โดยใชสตรการค�านวณขนาดตวอยางดงน

โดยท = ขนาดตวอยาง

= คาคงทของระดบความเชอมนท 1 - α = สดสวนตวชวดส�าคญทตองการศกษา

= ขนาดของความคลาดเคลอน (margin of error)

= ความคลาดเคลอนสมพทธ (relative margin of error)

= อตราการใหความรวมมอ

= คาคงทส�าหรบการปรบขนาดตวอยางกรณใชแผน

แบบการเลอกตวอยางหลายขน (sample design effect)

หลงจากทไดขนาดตวอยางในแตละสตราตมแลว สงทตองน�ามาใชประกอบการพจารณาคอทรพยากรทมอย เชน

งบประมาณ เวลา และก�าลงคน นอกจากนยงตองพจารณาจากแผนแบบการเลอกตวอยาง โดยขนาดตวอยางในแตละขนจะ

ปรากฏอยในหวขอ 2.3.1 – 2.3.4

2.5 การค�านวณคาถวงน�าหนก

การค�านวณคาประมาณยอดรวมของจ�านวนประชากรทตองการศกษา ตองใชคาถวงน�าหนก ซงสามารถค�านวณไดจาก

ผลคณของคาตางๆ เหลาน

2.5.1 การค�านวณคาถวงน�าหนกเรมตน (Base weights) ค�านวณจากแผนการเลอกตวอยางทใช โดยคาถวงน�าหนก

เรมตนจะมคาเทากบผลคณสวนกลบของความนาจะเปนทหนวยตวอยางจะถกเลอกมาเปนตวแทนในแตละขน ในการส�ารวจน

แผนการเลอกตวอยางทใชเปนแบบ Stratified four – stage sampling ดงนนความนาจะเปนทหนวยตวอยางในแตละขน

จะถกเลอกเปนตวแทนสามารถค�านวณไดดงน

• หนวยตวอยางขนท 1 (จงหวดตวอยาง) ถกเลอกดวยวธการเลอกตวอยางสมแบบงาย (Simple random

Sampling) ดวยความนาจะเปน โดยท

คอ จ�านวนจงหวดตวอยาง ในภาค h

คอ จ�านวนจงหวดทงสน ในภาค h

• หนวยตวอยางขนท 2 (อ�าเภอตวอยาง) ถกเลอกดวยวธการเลอกตวอยางแบบมระบบโดยใชความนาจะเปน

เปนสดสวนกบขนาด (probability proportional to size systematic sampling) ดวยความนาจะเปน โดยท

คอ จ�านวนครวเรอนทงสน ในอ�าเภอ d จงหวด c ภาค h

คอ จ�านวนครวเรอนทงสน ในจงหวด c ภาค h

การสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 2727

• หนวยตวอยางขนท 3 (เขตแจงนบตวอยาง) ถกเลอกดวยวธการเลอกตวอยางแบบมระบบโดยใชความนาจะ

เปนเปนสดสวนกบขนาด (probability proportional to size systematic sampling) ดวยความนาจะเปน โดยท

คอ จ�านวนครวเรอนทงสน ของเขตแจงนบตวอยาง i อ�าเภอ d จงหวด c ภาค h

คอ จ�านวนครวเรอนทงสน ของอ�าเภอ d จงหวด c ภาค h

• หนวยตวอยางขนท 4 (ประชาชนตวอยาง) ถกเลอกดวยวธการเลอกตวอยางแบบมระบบ (Systematic

Sampling) ดวยความนาจะเปน โดยท

คอ จ�านวนประชาชนตวอยางตามทก�าหนด ในกลมอาย k เพศ j เขตแจงนบ i เขตการปกครอง e อ�าเภอ

d จงหวด c ภาค h

คอ จ�านวนประชาชนทงสนตามทก�าหนด ในกลมอาย k เพศ j เขตแจงนบ i เขตการปกครอง e อ�าเภอ d

จงหวด c ภาค h

ดงนนคาถวงน�าหนกเรมตนส�าหรบประชาชนตวอยาง f กลมอาย k เพศ j เขตแจงนบ i เขตการปกครอง e อ�าเภอ d

จงหวด c ภาค h คอ

โดยท = จ�านวนอ�าเภอตวอยาง ของจงหวด c ภาค h

= จ�านวนเขตแจงนบตวอยาง ของอ�าเภอ d จงหวด c ภาค h

2.5.2 การปรบคาถวงน�าหนกดวยการไมตอบ (non-response adjustment)

โดยท คอ จ�านวนประชาชนตวอยางตามทก�าหนด ในกลมอาย k เพศ j เขตการปกครอง e ภาค h

คอ จ�านวนประชาชนตวอยางทใหความรวมมอ ในกลมอาย k เพศ j เขตการปกครอง e ภาค h

2.5.3 การปรบคาถวงน�าหนกดวยการแบงขอมลออกเปนชนภม (post stratification calibration adjustment)

การปรบคาถวงน�าหนกดวยการแบงขอมลออกเปนชนภมนน ใชคาคาดประมาณจ�านวนประชากรทมอาย 1 ป

ขนไป ณ พฤศจกายน 2556 โดยเปนคาจ�านวนประชากรของกลมอาย k เพศ j เขตการปกครอง e ภาค h

โดยท คอ จ�านวนประชากรทไดจากคาคาดประมาณ ในกลมอาย k เพศ j เขตการปกครอง e ภาค h

คอ คาประมาณจ�านวนประชากร ในกลมอาย k เพศ j เขตการปกครอง e ภาค h ทค�านวณกอนปรบ

คาถวงน�าหนกดวยคาคาดประมาณประชากร

ดงนน คาถวงน�าหนกสดทาย (final weights) ทก�าหนดใหแตละหนวยตวอยางขนสดทายนน ไดค�านวณจากผล

คณของคาถวงน�าหนกเรมตน (base weights) การปรบการไมตอบ (non-response adjustment) และการปรบดวยการแบง

ขอมลออกเปนชนภม โดยคาถวงน�าหนกนจะใชเพอท�าการวเคราะหขอมลโดยการประมาณคาประชากร