บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

ในการวจยครงนผวจยไดรวบรวมแนวความคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของการวจยเรองการพฒนาออนโทโลจส าหรบระบบผแนะน าการเลอกขอสอบภาคปฏบตสาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศดวยปจจยเชงคณภาพ โดยไดน าเสนอภายใตหวขอดงตอไปน

แนวคดการสอบภาคปฏบต - แนวทางการสอบภาคปฏบตสาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศ - คณภาพของแบบทดสอบ

ทฤษฏทเกยวของ - การใชเทคนคเดลฟายในการรวบรวมความคดเหนปจจยทส าคญในการออกขอสอบภาคปฏบตสาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศใหมคณภาพ

- วศวกรรมออนโทโลจ - ระบบผแนะน า

งานวจยทเกยวของ - ออนโทโลจส าหรบการสอบและการเรยนร - ระบบผแนะน าแบบพงพงออนโทโลจ

แนวคดการสอบภาคปฏบต แนวทางการสอบภาคปฏบตสาขาเทคโนโลยสารสนเทศ การสอบภาคปฏบตสาขาเทคโนโลยสารสนเทศถอเปนสงจ าเปนส าหรบการทดสอบวดการ

เรยนรของบคคลทอยในระบบการศกษาปกตหรอระบบการศกษานอกโรงเรยน เพราะเปนการ

วดผลส าเรจของพฤตกรรมการเรยนรทเกดขนจากการน าความรทางเทคโนโลยสารสนเทศทไดรบ

การสอนหรออบรมน าไปประยกตท างานดานเทคโนโลยสารสนเทศตามความเขาใจของบคคลนน

ซง ส.วาสนา ประวาลพฤกษ (2558) ไดกลาวถงธรรมชาตของการเรยนรทางการปฏบตวา การ

เรยนรของบคคลใดเปนสงทเกดขนภายในตวบคคลและไมสามารถสงเกตเหนไดโดยตรง แตเราพด

วาคนคนนนเรยนรแลวยอมหมายความวา เราเหนพฤตกรรมของผนนเปลยนแปลงไปและเปนการ

สรปเอาจากการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเขา การเรยนรจะเกดขนเมอ 1) มการเปลยนแปลง

พฤตกรรม 2) การเปลยนแปลงนคอนขางถาวร เชนการขจกรยาน เมอหดเปนแลวยอมสามารถข

7

จกรยานไดเสมอ การปฏบตดหรอไมด คลองแคลวหรอไม ยอมขนอยกบการฝกฝนและ 3) การ

เปลยนแปลงจะตองเปนผลจากการปฏบตดวยตวเองไมใชเกดจากวฒภาวะหรอเกดจากสถาวะบบ

คนทางกายและจตใจในบางขณะอนเปนผลใหการปฏบตนนแตกตางกนไป เชน คนสามารถยกของ

หนก ๆ ได เมอเกดไฟไหม แตในสภาวะปกตไมสามารถยกของชนนนได การกระท านไมถอวาเปน

การเรยนรทางทกษะปฏบต ความรทไดจากการเรยนรไมสามารถท าใหเกดการปฏบตได หากผเรยน

นนไมน าไปประยกตใชโดยใชความเขาใจของผเรยนตามล าดบ ดงน

1) ระลกเรองนนได

2) อธบายหรอเขาใจเรองนนโดยสามารถถายทอดเปนค าพดของตนเองได

3) ยกตวอยางได

4) แกปญหาได

5) ปฎบตได

ดงนนการวดการปฏบตเปนการวดทกษะการกระท าทเกดจากการเรยนรและไดฝกฝนจนปฏบต

ไดแลว เปนการประเมนทกษะในการปฏบตงานโดยใชอวยวะตางๆของรางกาย พลงงานทบคคลม

อย ในการกระท ากจกรรมทไดรบการสงสอนมา ทกษะการแสดงออกของแตละบคคลจะแตกตาง

กนออกไป ท าใหเกดการตอบสนองทแตกตางกน แมจะไดรบการสอนมาอยางเดยวกนหรอใน

สภาพการปฏบตทเหมอนกน ทงนเพราะปฏกรยาภายในของแตละบคคลไมเหมอนกน มการรบรท

แตกตางกน ระบบกลามเนอทแตกตางกนทงในดานความแขงแรง ความคลองแคลววองไวและอนๆ

นอกจากนการวดวาบคคลใดสามารถปฏบตงานใดไดบางนน ในการสอบภาคปฏบตสาขา

เทคโนโลยสารสนเทศควรพจารณาสงตาง ๆ ซง ส.วาสนา ประวาลพฤกษ (2558) ไดแนะน าเพมเตม

ดงน

1. การก าหนดตวแทนของทกษะทเหมาะสมกบงานนน ๆ ซงผสรางแบบทดสอบจะตอง

วเคราะหวามทกษะหรอการปฏบตอะไรบางทจ าเปนในการปฏบตงานนนๆ และแตละทกษะจะตอง

มล าดบความส าคญอยางไร ในทนทางดานเทคโนโลยสารสนเทศ หมายถง การก าหนดทกษะตาง ๆ

ทจ าเปนในการปฏบตแตละอยาง รวมทงการก าหนดล าดบความส าคญของทกษะในการปฏบตงาน

ซงควรถอเปนคณภาพของขอสอบภาคปฏบตสาขาเทคโนโลยสารสนเทศ

2. ความเปนปรนยของการทดสอบ ในการสอบภาคปฏบตจะมความแปรผนเกยวกบ

ผด าเนนการสอบ สถานการณสอบ และการปฏบตของผสอบ นอกจากนนยงมความซบซอนในการ

สอบและการใหคะแนน

8

3. ความหลากหลายหรอความแตกตางกนอยางมากท าใหเทคนคการวดการปฏบตงานแตละ

อยางมความแตกตางกน เชน

3.1 ความแตกตางดานเวลาทใชในการตรวจสอบผลงาน โดยงานบางอยางสามารถ

ตรวจสอบผลงานไดภายในเวลารวดเรว บางอยางใชเวลานานมาก เชน ความสามารถในการ

พมพดด เราสามารถวดไดภายในเวลาไมถงชวโมง แตจะวดความสามารถในการตอนกงไมตองใช

เวลาถง 1 เดอนจงจะเหนผลงานการตอนกง

3.2 ความแตกตางผลของการปฏบต งานบางอยางมผลงานชดเจน บางอยางไมมผลงาน

ชดเจน เชน การวง จดเนนจะเปนระยะทางทเทากน ใชเวลามาก-นอยตางกน ดงน นการวด

ความสามารถในการวงสามารถใชหนวยของเวลา (นาท-วนาท) วดไดดวยความเปนปรนยสงมาก

แตการเลนฟตบอล การแพหรอชนะมใชเปนผลของการเลนทจะน ามาตดสนใหคะแนนได

3.3 จดเนนของการวดการปฏบตบางอยาง กระบวนการส าคญมาก โดยเฉพาะอยางยง ใน

การปฏบตงานทตองมการเสยงตอการเกดอบตเหต แตงานบางอยางมวธการปฏบตไมส าคญนก

และผลงานจะฟองใหเหนถงวธการทไมถกตอง เชน การท าขนมเคก หากเครองปรงไมถกตอง

ขนตอนการด าเนนการไมถกตอง จะเกดผลชดเจน ทผลงานคอ เคกทท านนเอง

งานทเกยวของกบการทดลองตาง ๆ เชนในหองปฏบตการ การใชเครองจกรเครองยนต

จ าเปนจะตองเนนวธการ ในขณะทงานศลปะ เชน การวาดรป อาจไมตองเนนวธการหรอไมตอง

สงเกตในขณะปฏบตงานมากนก

3.4 ความยตธรรมของการวด การวดบางอยางความลบของขอสอบเปนสงส าคญอยางยง

เชน การสอบรองเพลง ถาก าหนดเพลงใดเพลงหนงเพลงเดยว จากทเรยนมาทงหมด 10 เพลง ผสอบ

คนหลง ๆ จะไดเปรยบเพราะมเวลาเตรยมตวมากกวาคนทสอบกอน แตงานบางอยางความลบของ

ขอสอบไมมความส าคญ และอาจก าหนดใหผสอบไดฝกฝนกอนลวงหนาดวยซ าไป เชน การสอบ

วายน า ครก าหนดทาวายน าระยะทางและเวลาทตองใชลวงหนาไดเลย ผเรยนตองไปฝกจนปฏบตได

แลวจงมาสอบกบคร

ความแตกตางเหลานอาจจะยงมอกทผ สรางแบบทดสอบจ าเปนจะตองก าหนดในรายละเอยดตามลกษณะงานทจะใหปฏบตโดยจะตองศกษางานนน ๆ ใหละเอยดถถวน

คณภาพของแบบทดสอบ (quality testing of tests) สมกจ กจพนวงศ (2556) ไดรวบรวมคณลกษณะทดของขอสอบไวดงน

ความเทยงตรง (validity)

9

ความเชอมน (reliability)

ความยากงาย (difficulty)

อ านาจจ าแนก (discrimination)

ความเปนปรนย (objectivity)

1. ความเทยวตรง (validity)

Mcalpine (2002) ไดกลาวถงความเทยงตรงวาประกอบดวย 4 สวนคอ ความเทยงตรงตามเนอหา (content validity) ความเทยงตรงตามโครงสราง (construct validity) ความเทยงตรงตามสภาพ (concurrent validity) ความเทยงตรงเชงพยากรณ (predictive validity)

1) ความเทยงตรงตามเนอหา (content validity) คอระดบความสามารถของแบบทดสอบทวดในเนอหาทตองการจะวด การทดสอบความเทยงตรงตามเนอหาโดยผเชยวชาญ ในลกษณะน เรยกวา การหาคาความสอดคลองระหวางวตถประสงคกบแบบทดสอบ IOC (index of item-objective congruence)

IOC = ∑ 𝑅

𝑁

IOC = ความสอดคลองของวตถประสงคกบขอสอบ

∑ R = ผลรวมคะแนนพจารณาจากผเชยวชาญ

N = จ านวนผเชยวชาญ

2) ความเทยงตรงตามโครงสราง (construct validity) ความสามารถของแบบทดสอบทวดไดตามลกษณะคณสมบต ทฤษฎ และประเดนตางๆของ

โครงสรางนน ทอธบายพฤตกรรมตางๆ มวธการหาได 2 ลกษณะคอ

การเปรยบเทยบกบกลมทมลกษณะทตองการวดอยางเดนชด (know group technique) ซงไดแก วธ คารเวอร (Carver method) ท าไดโดยการน าแบบทดสอบทสรางขนไปทดสอบกบกลมผเรยนทเรยนแลว กบกลมผเรยนทยงไมเคยเรยน

10

สตรหาความเทยงตามวธของคารเวอร

constructive − validity =a+b

n

เมอ a = จ านวนผเรยนทเรยนแลวและสอบผาน b = จ านวนผทยงไมเคยเรยนและสอบไมผาน n = จ านวนผเรยนทงหมด

การหาคาสมประสทธสหสมพนธ (correlation coefficient) ซงไดแกวธ การหาคา

สหสมพนธแบบฟ (Phi-correlation) ท าไดโดยการหาความสมพนธของผเรยน 2 กลม คอ 1) กลมผเรยนทยงไมไดรบการสอนหรอไมไดสอบกอนเรยน กบ 2) กลมผเรยนทเรยนแลวหรอผานการสอบหลงเรยนแลว

สตรหาคาสหสมพนธแบบฟาย

∅ =ac − bd

√(a + b)(c + d)(a + d)(b + c)

∅ = ความเทยงตรงเชงโครงสราง

a = จ านวนผเรยนทสอบกอนเรยนและสอบไมผาน

b = จ านวนผเรยนทสอบหลงเรยนและสอบไมผาน

c = จ านวนผเรยนทสอบหลงเรยนและสอบผาน

d = จ านวนผเรยนทสอบกอนเรยนและสอบไผาน

3) ความเทยงตรงตามสภาพ (concurrent validity) แบบทดสอบทสามารถวดไดตามสภาพความเปนจรงของกลมตวอยาง การทดสอบท าไดโดยน า

คะแนนของแบบทดสอบทสรางขนใหมไปหาคาสหสมพนธกบคะแนนของแบบทด สอบเดมทม

ความเทยงตรง

4) ความเทยงตรงเชงพยากรณ (predictive validity) การหาความสมพนธระหวางคะแนนผลการสอบกบเกณฑของความส าเรจทจะเกดขนใน

อนาคต โดยใชคะแนนผลการสอบในการพยากรณในอนาคต การทดสอบท าไดโดยการสราง

ความสมพนธระหวางคะแนนทไดจากแบบทดสอบกบเกณฑทใชในการวดความส าเรจ

11

2. ความเชอมน (reliability)

Mhairi (2002) ไดใหค าจ ากดความของความเชอมนวา หมายถง ความคงท ความมนคง หรอ ความสม าเสมอของผลการวด สามารถหาไดหลายวธ

การทดสอบซ า (test-retest reliability) การทดสอบแบบใชขอสอบเหมอนกน (equivalent-forms reliability) การทดสอบแบบแบงครง (split-half reliability) การทดสอบโดยวธหาความคงทภายในโดยใช KR-20 และ KR-21 การทดสอบโดยวธหาสมประสทธแอลฟา (-coefficient)

1) การทดสอบซ า (test-retest reliability) เปนการทดสอบหาความเชอมนของแบบทดสอบโดยการท าแบบทดสอบฉบบเดยวกน 2 ครง

ในเวลาตางกน จากนนไปหาคาสหสมพนธ

สตรสหสมพนธเพยรสน

𝑟𝑥𝑦 =𝑁Σxy − ΣxΣy

√[𝑁Σ𝑥2 − (Σ𝑥)2][𝑁Σ𝑦2 − (Σ𝑦)2]

rxy = สมประสทธความเชอมนของแบบทดสอบ

N = จ านวนกลมตวอยาง

x = คะแนนจากการสอบครงแรก

y = คะแนนจากการสอบครงหลง

2) การทดสอบแบบใชขอสอบเหมอนกน (equivalent-forms reliability)

การหาความเชอมน วธนท าไดโดยใชแบบทดสอบ 2 ฉบบทเหมอนกน ท าในระยะเวลาทหาง

กนเพยงเลกนอย แบบทดสอบทเหมอนกนในทนหมายความวา จะตองสอบวดในสงเดยวกน

จ านวนขอเทากน มโครงสรางเหมอนกน มความยากงายในระดบเดยวกน มวธการทดสอบ การ

ตรวจใหคะแนนและการแปลความหมายของคะแนนเหมอนกน จากนนจงน าคะแนนจากผลการ

ทดสอบทง 2 ฉบบไปหาคาสหสมพนธ

3) การทดสอบแบบแบงครง (split-half reliability) หาไดโดยการทดสอบเพยงครงเดยวโดยใชแบบทดสอบเพยงฉบบเดยว จากนนแบงออกเปน 2

สวน คอ ขอค กบ ขอค แลวจงน าไปหาคาสหสมพนธ

12

สตรการหาความเชอมนทงฉบบของชเปยรแมนบราวน

rt= 2r1/2

1+r1/2

เมอ rt = สมประสทธความเชอมนของขอสอบทงฉบบ

𝑟1/2 = สมประสทธความเชอมนของขอสอบครงฉบบ

4) การทดสอบโดยวธหาความคงทภายในโดยใช KR-20 และ KR-21

5) การทดสอบโดยวธหาสมประสทธแอลฟา ( - coefficient)

สตรหาความเชอมนของคอนบรค

∝ = n

n−1[1 −

Σsi2

si2

]

โดย ∝ = สมประสทธความเชอมนของแบบทดสอบ

n = จ านวนขอในแบบทดสอบ

si2 = ความแปรปรวนของแบบทดสอบเปนรายขอ

Σsi2= ความแปรปรวนของแบบทดสอบทงฉบบ

3. ความยากงาย (difficulty) Mhairi (2002) ไดกลาวถงความยากงายวาหมายถง ระดบความยากงายของแบบทดสอบหรอขอสอบ โดยปกตแบบทดสอบทควรหาความยากงายควรจะเปนแบบทดสอบทวดทางดานสต ปญญา (cognitive domain) แบบทดสอบผลสมฤทธทางการเรยน แบบทดสอบความถนด เปนตน ความยากงายทมในขอสอบควรมระดบพอเหมาะ มสดสวนความยากและงายในอตราสวน 50:50 แตในทางปฏบตเพยงอยในระหวาง .20-.80 กเพยงพอเพราะการออกขอสอบใหมความยากงาย 50:50 มความยากมาก สตรการค านวณความยากงาย คอ

P = 𝑅

𝑁

เมอ P = ความยากงายของแบบทดสอบ

R = จ านวนผเรยนทตอบถก

N = จ านวนผเรยนทงหมด

4. อ านาจจ าแนก (discrimination) Mhairi (2002) ไดกลาวถงอ านาจจ าแนกวาหมายถง ความสามารถของแบบทดสอบในการจ า

แนกกลมตวอยางซงอาจเปนผเรยนหรอผตอบแบบทดสอบ เปนกลม ๆ เชน กลมเกงและกลมออน คาอ านาจจ าแนกใชสญญลกษณ D จะมคาระหวาง +1 และ -1 ถาคา D มคาบวกสงแสดงวา

13

แบบทดสอบนนสามารถจ าแนกไดด ซงสามารถสรปคาของ D ไดดงน D > .40 หมายถง มอ านาจจ าแนกดมาก

D .30-.39 หมายถง มอ านาจจ าแนกด

D .20-.29 หมายถง มอ านาจจ าแนกพอใชได แตควรน าไปปรบปรง

D < .19 หมายถง มอ านาจจ าแนกไมด ตองตดทงไป

การหาอ านาจจ าแนกมหลายวธ ดงตอไปน

วธตรวจใหคะแนน เรมจากการตรวจใหคะแนน แลวท าการเรยงคาคะแนนจากสงไปต า ท า

การคดเลอกคาคะแนนสงออกมาจากกลม 1/3 ของทงหมด เรยกวา กลมเกงหรอกลมสง หลงจาก

นนคดเลอกกลมคะแนนต าออกมาอก 1/3 เรยกวากลมออนหรอกลมต า แลวน าไปแทนคาในสตร

D = RU−RLN

2

หรอ D = RU−RL

RU

เมอ D = คาอ านาจจ าแนก

RU = จ านวนกลมตวอยางทตอบถกในกลมเกง

RL = จ านวนกลมตวอยางทตอบถกในกลมออน

N = จ านวนกลมตวอยางทงหมด

วธสตรสดสวน คลายกบวธการตรวจใหคะแนน แตมมการค านวณดงน

D = PH - PL

เมอ PH = สดสวนของกลมเกง

PL = สดสวนของกลมออน

วธสหสมพนธแบบพอยทไปซเรยล มขอตกลงเบองตนคอถาผเรยนท าถกใหคะแนน 1

ผเรยนท าผดไดคะแนน 0 หลงจากนนแทนคาลงในสตรสหสมพนธแบบพอยทไปซเรยล ดงน

xp.bis = Xp −Xf

St√pq

xp.bis = คาอ านาจจ าแนกแบบพอยตไบซเรยล

Xp = คาเฉลยของกลมตวอยางทท าแบบทดสอบขอนนได

Xf = คาเฉลยของกลมตวอยางทท าแบบทดสอบขอนนไมได

St = คาเบยงเบนมาตรฐานของแบบทดสอบชดนน

p = สดสวนของกลมตวอยางทท าแบบทดสอบขอนนได

q = สดสวนของกลมตวอยางทท าแบบทดสอบขอนนได

14

5. ความเปนปรนย (objectivity)

สมกจ กจพนวงศ (2556) ไดกลาวถงความชดเจนของแบบทดสอบวา หมายถง การททกคนอาน

แลวตความตรงกน การตรวจใหคะแนนมเกณฑทแนนอนไมวาผใดจะเปนผตรวจกตาม ลกษณะ

ของแบบทดสอบทมความเปนปรนย จะเกยวของกบ 3 องคประกอบ ไดแก

ความแจมชดในความหมายของแบบทดสอบ ความแจมชดในวธตรวจหรอมาตรฐานการใหคะแนน ความแจมชดในการแปลความหมายของคะแนน

จากรายละเอยดปจจยตวบงชคณภาพของแบบทดสอบไดแก ความเทยงตรง ความเชอมน อ านาจจ าแนก ความยากงายและความเปนปรนย แบบทดสอบทถอวามความเทยงตรงในระดบดสามารถน าไปใชวดผลไดจะตองมคา IOC เกนกวา .50 ขนไป สวนความเชอมนของแบบทดสอบในเกณฑทยอมรบได ควรมคาเกน .60 เปนตนไป ส าหรบอ านาจจ าแนก ควรมคาสงเกน .40 ขนไป และความยากงายทเหมาะสมมคาเทากบ .50 แตในทางปฏบตการออกขอสอบใหมความยากเทากบ .50 เปนเรองยากจงควรอนโลมมคาตงแต .2 ถง .80 ทฤษฏทเกยวของ เทคนคเดลฟาย (delphi technique)

ผวจยใชเทคนคเดลฟายในการรวบรวมความคดเหน ปจจยทส าคญในการออกขอสอบภาค

ปฏบต สาขาเทคโนโลยสารสนเทศใหมคณภาพ เทคนคเดลฟายเปนวธการทใชรวบรวมขอมลจาก

ผเชยวชาญหลาย ๆ ทาน เพอศกษาหรอวเคราะหองคความรในอนาคตหรอเปนการสอบถามความ

เหนฉนทามต (consensus) จากผเชยวชาญ เกยวกบความรบางเรองทไมไดถกบนทกไวอยางชดแจง

เชน การศกษาความฉลาดของหนยนตในอก 10 ปขางหนา หรอการศกษาแนวทางการสงเคราะห

ความรจากเอกสารทไมมโครงสราง (unstructured) ดวยคอมพวเตอรใหมความหมายทถกตอง

แมนย า เหมอนสรางดวยมนษยเอง ปจจบนไดมผ น าเทคนคเดลฟายไปใชอยางแพรหลาย

ทงทางดานการศกษา ธรกจ การเมอง เศรษฐกจและสงคม เดลฟายสามารถใชกบการหาขอยตปญหา

ทางนโยบาย การวางแผน หรอแนวคด จากผช านาญการและผปฏบต ทมปญหาดานเวลา หรอ อย

หางกนไมสามารถรวมประชมกนได ปจจบนจะใชแบบสอบถาม (questionnaire) เปนเครองมอใน

การรวบรวมความคด มกใชในการรวบรวมความคดเหนในอนาคตโดยมการเกบขอมลทเปนระบบ

แบบแผน (systematic)

15

เทคนคเดลฟายถกพฒนาใชครงแรกในยคตนของทศวรรษ 50 โดย โอลาฟ เฮลเมอร (Olaf Helmer )และนอรแมน ดาลก (Norman Dallkey) ขณะท างานทบรษทแรนด (Rand Corporation) เพอระดมความเหนของผเชยวชาญเกยวกบเทคโนโลยในอนาคต มผใหความหมาย เดลฟาย ไวมากมาย เชน Linestone and Turoff (1975) ไดใหค าจ ากดความเบองตนของเทคนคเดลฟายวา "เดลฟายเปนวธทมประสทธภาพในจดสรางการสอสารระหวางกลมบคคลใหเพอกลมบคคลตาง ๆ เหลานนเผชญปญหาบางอยางทสลบซบซอนอยางเปนเอกภาพ"

Skutsch and Hall (1973) ไดใหความเหนวา เทคนคเดลฟายเปนวธการหาขอสรปจากปญหาทซบซอนซงไมมขอมลใหอาศยตดสนใจไดอยางแมนย า

Linestone and Turoff (1975) ไดสรปการน าเทคนคเดลฟายไปใช ดงน 1. การรวบรวมขอมลตงแตอดตถงปจจบนเนองจากไมชดเจนหรอคนหาไมพบ 2. ประเมนการตงงบประมาณทเหมาะสม 3. วางแผนเกยวกบการพฒนาหลกสตรการเรยนการสอนระดบมหาวทยาลย 4. รวบรวมรปจ าลองทางการศกษาเขาดวยกน 5. สรปขอด ขอเสย จากศกยภาพของแตละแนวนโยบาย 6. ส ารวจศกยภาพของคณคาในตนเอง จดประสงคทางสงคม เทคนคดงเดมของเทคนคเดลฟายนนตองการทจะท านายเหตการณทจะเกดขนในอนาคต ตอมา

รปแบบของเทคนคเดลฟายเรมมการเพมเตมใหเขากบรปแบบการใชงาน เชน exploratory delphi focus delphi decision delphi แตสวนมากจะนยมเปน normative delphi (Rieger, 1986)

Dalkey (1967) ไดน าเสนอคณลกษณะเบองตนของเทคนคเดลฟายดงน 1. ระหวางการเกบรวบรวมขอคดเหน หามเปดเผยวาความคดเหนมาจากผเชยวชาญทานใด 2. ควบคมการตอบความคดเหนของผเชยวชาญใหตรงกนโดยเรวทสด โดยการสอบถามหลาย

รอบโดยแตละรอบตองน าเสนอแนวคดเหนของผเชยวชาญสวนใหญใหผเชยวชาญทานอนๆรบทราบเพอทบทวนค าตอบขอคดเหนตวเองในรอบหลง

3. น าเสนอคาสถตของแนวคดทงกลมผเชยวชาญ ใหผเชยวชาญไดทราบในแตละรอบวาการตอบขอคดเหนของตนเองแตกตางความเหนของทงกลมอยางไรโดยดจากคาสถตทสะทอนออกมา

ขนตอนท างานของเทคนคเดลฟายมผน าเสนอหลายทาน แตสวนมากมขนตอนทส าคญคลาย กน ซง Pfeiffer (1968) ไดน าเสนอขนตอนคราว ๆ ของเทคนคเดลฟาย ดงน

1) ก าหนดกลมผเชยวชาญ ผวจยตองท าการคดเลอกกลมผเชยวชาญทมความรความสามารถในเรองทจะศกษาวจย ควรมตงแต 10 คนขนไป

2) สรางแบบสอบถามแลวท าการตรวจสอบความตรง (validity) กอนน าไปใช 3) ท าการสอบถามผเชยวชาญดวยแบบสอบถาม 3-4 รอบ

16

จากการศกษาความหมายของเทคนคเดลฟายเปนวธการหรอกระบวนการรวบรวมความคดเหนจากผเชยวชาญหรอทรงคณวฒจ านวนหลาย ๆ ทาน ในประเดนความรทยงไมไดรวบรวมไวหรอทเกยวของกบอนาคต เพอสรปมตเปนความรทจะน าไปใชประโยชนตอไป

จดแขงของเทคนคเดลฟาย (strengths) คอ ท าใหสามารถประหยดคาใชจายในการจดประชมเพอใหผเชยวชาญลงมตการแสดงขอคดเหนในกรณทมขอจ ากดนดเวลาประชมและอาศยอยหาง ไกลกนและลดการเผชญหนา สวนขอจ ากด (limitations ) ไดแก การไดผเชยวชาญทไมมความรหรอขอมลทดพอในเรองทขอความเหนมวธการสรปขอคดเหนของผเชยวชาญทไมสะทอนตามวตถประสงค (Linestone and Turoff, 1975)

เทคนคเดลฟาย มกระบวนการดงน 1) ก าหนดกลมผเชยวชาญ ผวจยตองท าการคดเลอกกลมผเชยวชาญทมความรความสามารถใน

เรองทจะศกษาวจย ควรมตงแต 17 คนขนไป เพอชวยลดความคลาดเคลอนอยางไรกตามแมคมลลน (Macmillan, 1971) ไดสรปขอแนะน าการเลอกจ านวนผเชยวชาญ ดงตารางท 1

ตารางท 1 จ านวนผเชยวชาญทใชในเทคนคเดลฟาย

จ านวนผเชยวชาญ ชวงความคลาดเคลอน ความคลาดเคลอนลดลง 1-5 1.02 – .70 .50 5-9 .70 – .58 .12 9-13 .58 – .54 .04 13-17 .54-.50 .04 17-21 .50-.48 .02 21-25 .48-.46 .02 25-28 .46-.44 .02

2) ขนตอนเกบรวบรวมขอมล เมอผวจยเลอกจ านวนผเชยวชาญทเหมาะสมไดแลว ขนตอไปคอ

การรวบรวมขอมล ซงปกตจะใชระยะเวลาสอบถามจากผเชยวชาญประมาณ 3-4 รอบ 2.1) รอบท 1 ผวจยออกแบบสอบถามแบบปลายเปดไปใหผเชยวชาญแสดงความคดเหน

ในเรองทผวจยตองการศกษาอยางอสสระหรอกวางๆ ซงผวจยควรมจดหมายแนะน าตวเอง เบอรโทรศพททตดตอได เพอใหผเชยวชาญสามารถสอบถามกลบเมอเกดปญหาหรอขอสงสย พรอมกบระบวตถประสงคในการวจยทชดเจนและยนยนวาเขาไดรบเกยรตใหเปนผเชยวชาญในครงน นอกจากนตองก าหนดวนสงแบบสอบถามกลบคนดวย

17

ตวอยางค าถามในรอบท 1. ของงานวจยเรอง "แนวทางการประยกตใชอนเทอรเนตออฟตงซ (internet of thing -IOT) ในการท าเกษตรแบบผสมผสาน" แสดงไดดงภาพท 1

2.2) รอบท 2 ภายหลงจากไดรบแบบสอบถามรอบท 1 กลบคนจากผเชยวชาญ ผวจยตอง

รวบรวมตดสงทซ ากนหรอสงทเกนความตองการออก จดเปนกลมค าตอบสรางเปนแบบสอบถามในลกษณะมาตราสวนประเมนคา (rating scale) ของไลเกรต (likert) แลวสงกลบไปสอบถามผเชยวชาญกลมเดมอกครง แสดงดงภาพท 2

1. ทานมแนวทางในการใชไอโอทในสวนเกษตรของทานเกยวกบสวนของคณภาพดนอยางไร ..................................................................................................................................... 2. ทานมแนวทางในการใชไอโอทในสวนเกษตรของทานเกยวกบสวนของระบบน าอยางไร ..................................................................................................................................... 3. ทานมแนวทางในการใชไอโอทในสวนเกษตรของทานเกยวกบสวนของการปองกนและก าจดศตรพชอยางไร .....................................................................................................................................

ภาพประกอบท 1 ตวอยางค าถามในรอบท 1.

ค าชแจง แบบสอบถามรอบท 2 กรณาจดอนดบความคดเหนของทานตามททานเหนดวย โดยใสเครองหมาย ลงในชองทางขวามอ ซงก าหนดไว 5 ระดบ ดงน 5 หมายถง มากทสด 4 หมายถง มาก 3 หมายถง ปานกลาง 2 หมายถง นอย 1 หมายถง นอยทสด แนวทางการใชไอโอทในสวนเกษตรผสมผสาน 5 4 3 2 1 ดานคณภาพดน 1. ควบคมความชนของดน 2. การวเคราะหแรธาตในดน ดานระบบน า 1. ระบบการรดน า 2. การใหปยพรอมระบบน า ภาพประกอบท 2 ตวอยางค าถามในรอบท 2

18

2.3) รอบท 3 หลงจากไดรบแบบสอบถามจากรอบท 2 แลว จะจดท าการสอบถามในรอบท 3โดยแบบสอบถามจะเหมอนในรอบท 2 เพยงแตผวจ ยตองเพมคาสถต ไดแก คามธยฐาน (median) คาพสยควอไทล (inter quartile range: IR) และค าตอบระดบคะแนนเดมในรอบท 2 ของผเชยวชาญแตละทานเพอเปนการย าวาผเชยวชาญทานนนไดเลอกคาระดบคะแนนใดในรอบท 2 ลงเพมไวในแบบสอบถามรอบท 3 ซงคามธยฐาน คาพสยควอไทลและค าตอบระดบคะแนนเดมในรอบท 2 ของผเชยวชาญฯ ทเพมนนจะชวยใหผเชยวชาญไดเหนความแตกตางระหวางค าตอบของตวเองกบผเชยวชาญคนอน (Rowe and Wright, 1999) ผวจยอาจใชโปรแกรมประเภทกระดาษท าการ (work sheet) เพอบนทกขอมลจากแบบสอบถามรอบท 2 เพอค านวณคา มธยฐาน และคาพสยควอไทล ตามหลกเกณฑการค านวณสถตสรปไดดงน

คามธยฐาน หาไดจากการค านวณคาสถตมธยฐาน คาพสยควอไทล คอความแตกตางระหวางควอไทลท 3 กบควอไทลท 1 = q3-q1

เราสามารถสรปฉนทามตความเหนของผเชยวชาญทสอดคลองกนไดจากของคาพสยควอไทล

ถานอยกวา 1.5 และ1 หรอคามธยฐานมคาตงแต 3.50 และ4.5 ขนไปตามล าดบ (ศกดชย บาลศร, 2543) ซงถารอบท 3 สามารถสรปฉนทามตของผเชยวชาญได กไมตองท าการสอบถามในรอบ 4 ตอไป จากค าตอบของผเชยวชาญทได จะกลายเปนขอมลน าไปวนจฉยในเรองทตองการ แตถามการท าการรวบรวมความเหนในรอบท 4 หลงจากไดรบแบบสอบถามคนแลว ตองท าการค านวณคามธยฐานและคาพสยควอไทลอกครงเพอหาขอสรปฉนทามตความเหนจากผเชยวชาญ

ค าชแจง แบบสอบถามรอบท 3 ทานสามารถยนยนหรอเปลยนความเหนของทานไดโดย 1. ถาทานยนยนความเหนเดม แตยงอยในชวงพสยควอไทล โปรดใสเครองหมาย ลงในชองคะแนนเดม 2. ถาทานเปลยนความเหน แตยงอยในชวงพสยควอไทล โปรดใสเครองหมาย ลงในชองคะแนนใหม 3. ถาทานยนยนความเหนเดมหรอเปลยนความเหนใหมทนอกเหนอชวงพสยควอไทล โปรดใสเครองหมาย ลงในชองคะแนนททานตองการ พรอมกบเหตผลสน ๆ x หมายถง คาระดบคะแนนเดมในรอบท 2 m หมายถงมธยฐานทค านวณจากผเชยวชาญทงหมด -------- หมายถงระยะพสยควอไทล

แนวทางการใชไอโอทในสวนเกษตรผสมผสาน

5 4 3 2 1 ความเหน

ดานคณภาพดน 1. ควบคมความชนของดน 2. การวเคราะหแรธาตในดน ดานระบบน า 1. ระบบการรดน า 2. การใหปยพรอมระบบน า

ภาพประกอบท 3 ตวอยางแบบสอบถามในรอบ 3

19

ในการวจยพฒนาออนโทโลจปจจยส าคญส าหรบระบบผแนะน าการออกขอสอบภาคปฏบตสา ขาเทคโนโลยสารสนเทศใหมคณภาพครงน ผวจยไดรวบรวมหลกเกณฑคณภาพเบองตนของแบบ ทดสอบ คอ 1) ความเทยงตรง (validity) 2) ความเชอมน (reliability) 3) ความยากงาย (difficulty) 4) อ านาจจ าแนก (discrimination) ส าหรบในการวจยนไมไดน าความเปนปรนยมาพจารณาคณภาพของแบบทดสอบหรอขอสอบเพราะขอสอบทตองการออก เปนขอสอบภาคปฏบต) ซงความหมายแตละขอเปนดงน

วศวกรรมออนโทโลจ (ontological engineering)

ความหมายของออนโทโลจ มผใหค าจ ากดความของออนโทโลจไวในความหมายตางๆซงสรปได ดงน ออนโทโลจ หมายถง การแทนความรเฉพาะดาน (domain knowledge) ดวยแนวคดท ม

ความสมพนธกนแบบล าดบชน หรอแบบกราฟ (Saha, 2007 ) ออนโทโลจ เปนการสรางโครงสรางฐานความรบนพนฐานของแนวความคดทเขาใจตรงกน

ออนโทโลจถกสรางขนมาเพอแทนความรเฉพาะดาน ส าหรบการใชขอมลรวมกน การน าขอมลกลบมาใชซ า การถายทอดคณสมบตและการแยกองคความรออกจากฐานขอมล(Geroimenko และ Geroimenko, 2001)

ออนโทโลจ หมายถง โครงสรางเชงความหมายทใชแสดงถงแนวคด (concepts) ความสมพนธ (relations) และสจพจน (axioms) โดยมแบบจ าลองส าหรบโดเมน ซงเปนโครงสรางหลกของเวบเชงความหมาย (Berner's Lee et al., 2001)

กลาวโดยสรป ออนโทโลจ คอโครงสรางความสมพนธของแนวความคดในเชงความหมาย เพอการแทนความรและเชอมโยงขอมลเฉพาะดาน โดยมความสามารถในการใชขอมลรวมกน การน ากลบมาใชซ า การถายทอดคณสมบต และน ามาใชประโยชนในการคนหา จดหมวดหมหรอการหาความสมพนธในเชงความหมายได

ออนโทโลจถอเปนสวนส าคญในกระบวนการจดการความร (knowledge management) ขององคกร (Schreiber et al., 1999) เชน ชวยในการเทยบเคยงความหมายของความรตางๆ (mapping knowledge) ชวยในการคนหาความร(searching) ชวยในการผนวกความรใหอยในแนวเดยวกน

ประเภทของออนโทโลจ (Grimm et al., 2007)

ออนโทโลจ สามารถจ าแนกประเภท ไดตามระดบลกษณะและวตถประสงคการใชงาน ดงน 1. ระบบบนสด (top level) หรอบางครงเรยกวา ระดบพนฐาน (foundation) เปนออนโทโลจท

รวมแนวคดทวไป (general concept) เชนเหตการณ (event) ซงจะเปนอสสระกบขอบเขต (domain)

20

ทเฉพาะอนใดอนหนง หรอเปนความรทเกยวของกบสามญส านกทวไป (common sense knowledge) เชน หวงอวกาศ (space) เวลา (time)

2. โดเมนออนโทโลจ (domain ontology) เปนออนโทโลจทจ าลองแนวคดและความสมพนธระหวางแนวคดตางๆ ส าหรบขอบเขตเฉพาะอยาง เชน ออนโทโลจของยนในสงมชวต เปนตน

3. ออนโทโลจทเกยวของกบงาน(task ontology) เปนออนโทโลจทเกบแนวคดทเกยวของกบการท างาน (task) และอปสรรค สามารถใชประโยชนชวยวเคราะหสญญาณทบงบอกถงปญหาทเกดจากการท างาน โดยอาศยคณลกษณะทวไปจากออนโทโลจแบบมงเนนขอบเขต

4. ออนโทโลจประยกต (application ontology) เปนออนโทโลจทรวมโดเมนออนโทโลจและออนโทโลจทเกยวของกบงาน แลวมการแกไขปรบปรงแนวคดหรอความสมพนธเพมเตม

การประยกตใช และประโยชน โดยปกตแลวในการจดการความร มกใหงานๆ หนงหรอภายในขอบเขตหนงจะมออนโทโลจ

แคหนงเคารางเทานน แตโดยเปนจรงองคกรตางๆ มกประกอบไปดวยงานหลายๆ อยางจงมการสรางออนโทโลจส าหรบแตละงานท าใหมออนโทโลจมากกวา 1 เคาราง การประยกตใชงานใหเกดประโยชนกบองคกรมกตองรวมเคารางใหเปนหนงเคาราง(schema) ซงใหประโยชนตอองคกรดงน (Steven, 2004)

1. จดเกบความรความเชยวชาญ ประสบการณตางๆ ขององคกรไวใชในการอางอง หรอเพอน ากลบมาใชใหม (reuse) เพอการสรางออนโทโลจทดกวาเดม

2. ออนโทโลจทมคณลกษณะขอก าหนดครบถวนของออนโทโลจทมคณภาพ จะสามารถสรางความเชอถอ (reliability) สามารถน าไปใชงานรวมกนได ไมวาจะในลกษณะระหวางบคลากร หรอซอฟตแวร

3. ถาออนโทโลจ สรางขนโดยมความสมบรณของแนวคดความสมพนธตางๆ และเงอนไข ความสมพนธอยางครบถวน จะสามารถน าไปใชในการอางองหรออนมาน (inference) เพอหาความรใหมๆ ได

4. ออนโทโลจ ใหประโยชนตางจากฐานขอมลในดานขอมลทอยในรปแบบของแนวคดความสมพนธระหวางแนวคด คณสมบตของแนวคด เงอนไขคณสมบตตาง ทอยในรปของโครง สรางตามล าดบชน (hierarchical structure) ทสามารถขยายออกไดตามแนวคดและความสมพนธของแนวคดและคณสมบต ในขณะทฐานขอมลเปนโครงสรางขอมลทมความสมพนธกนเฉพาะในทปเปล (tuple) เทานน โดยมคอลมนเปนแอททรบวต การคนหาขอมลจากออนโทโลจตามการเชอมโยงความสมพนธหรอเงอนไขทสรางขน ท าใหขอมลทไดเปนความรทมความหมายมากกวาการเรยกคนขอมลจากฐานขอมลทถกบงคบความสมพนธเพยงแคคอลมนของตารางเทานน

21

5. ออนโทโลจ จะเออตอการพฒนาบ ารงรกษาการจดหมวดหมค าศพท (concept) โดยพจารณาจากคณลกษณะรวม(generalization-common) และคณลกษณะพเศษ(specialization) คลายคลงกบ class diagram ในผงงานเชงวตถ

6. การเรยกใชงานฐานความร (knowledge representation) ผใชจะสามารถปอนขอมลดวยค าถามเปนภาษาธรรมชาต (natural language) หรอแมแตภาษาเชงตรรก (descriptive logic) ออนโทโลจไดถกน าไปประยกตใชในการจดการภาษาธรรมชาต(natural language processing : NLP) ซงสามารถสรปการประยกตการใชงานออนโทโลจไดดงภาพท 4 ภาพประกอบท 4 การประยกตใชงานออนโทโลจ (Steven, 2004)

ตวอยางการประยกตใชงานออนโทโลจ Suksom et al. (2010) ไดพฒนาออนโทโลจเพอประยกตสนบสนนระบบใหค าแนะน าการ

บรโภคอาหารตามโภชนาการเฉพาะบคคลมวตถประสงคเพ อใหผบรโภคสามารถรบประทาน อาหารทถกตองตามหลกทางโภชนาการไดอยางตอเนอง โดยใชทฤษฎและหลกการทางโภชนาการ ซงออนโทโลจอาหาร และโภชนาการท ถกออกแบบจะน าไปใชในการพฒนาฐานความร (knowledge base) และใชงานรวมกบ ฐานกฎ (rules) เพอใชแนะน ารายการอาหารใหเหมาะสมกบความตองการของผใชแตละบคคลตอไป

Kunprajuab and Chamnongsri (2016) ไดพฒนาออนโทโลจผลตภณฑเสรมอาหาร โครงสรางของออนโทโลจออกแบบจากการศกษาขอมลผลตภณฑเสรมอาหาร พฤตกรรมการบรโภคผลต ภณฑเสรมอาหาร และพฤตกรรมการสบคนขอมลผลตภณฑเสรมอาหาร เกบรวบรวมขอมลจากผ บรโภคผลตภณฑเสรมอาหาร จ านวน 400 คน โดยใชแบบสอบถามออนไลน และน าผลการศกษาดงกลาวมาใชในการออกแบบคลาส และความสมพนธระหวางคลาส และท าการประเมน

Collaborative Engineering

Search Engine

Multi-agent System

Communication

Interoperability Natural Language

Semantic Web

Knowledge management

e-Commerce

Ontology Application

22

ประสทธภาพของออนโทโลจซงแบงเปน 2 สวน คอ (1) การประเมนความเหมาะสมของโครง สรางซงท าการประเมนโดยผเชยวชาญ และ (2) การประเมนประสทธภาพการคนคน

Al-Hamadani and Alwan (2015) ไดพฒนาออนโทโลจเพอสนบสนนระบบผเชยวชาญชวยแพทยวเคราะหหาสาเหตของโรคหวใจ ใหระบบสามารถแนะน าการใชยา หรอขอแนะน าการ ปฏบตตนเองของผปวยทเหมาะสม โดยอาศยอาศยกฏทเขยนในแบบเอสดบบวอารแอล (semantic web rule language) ชวยสรางขอแนะน าตาง ๆ

Apisakmontri et al. (2016) ไดพฒนาออนโทโลจส าหรบชวยผลตยาเมด โดยออนโทโลจทสรางจะเกบความรดาน ตวยาทตองใชในการผลตยา สรรพคณตาง ๆ ของตวยา กระบวนการผลตยาในระดบหองปฏบตการ นอกจากนออนโทโลจทพฒนาขนยงสามารถใชกบการผลตยาทเปน แคบซล แบบครมและแบบยาฉดอกดวย

Buranarach et al. (2011) ไดพฒนาออนโทโลจเพอสนบสนนระบบชวยแนะน าผ ปวยโรค เบาหวานสามารถดแลตวเอง โดยออนโทโลจจะเกบความรทางดานการรกษาอาการของโรค เบาหวานและวธดแลรกษาจากผเชยวชาญ ระบบดงกลาวสามารถแนะน าการรกษาเบาหวานทเหมาะสมให กบผปวยได เชน ระยะเวลาทตองพบแพทย หรอการออกก าลงกายทเหมาะสมกบอาการของผปวย

โรสรน อคนจธนต และคณะ (2554) ไดพฒนาออนโทโลจการแปรรปขาวโดยใชผเชยวชาญ ผลทไดจากการพฒนาออนโทโลจของการแปรรปขาวทไดสามารถชวยในการจดจ าแนก และการอธบายความหมายของค าส าคญของงานวจยการแปรรปขาว เปนระเบยบและมแบบแผน ซงจะสามารถใชในงานวจยการแปรรปขาว ตอไป ภาษาทใชในการพฒนาออนโทโลจ

ภาษาทใชในการพฒนาออนโทโลจจะจ าแนกตามประเภทของออนโทโลจเชงฟอรมอลเชงกรอบความร ไดแกภาษา Ontolingua, Frame Ontology, DAML - OIL, OWL ฯลฯเชงพรรณาตรรก ไดแก Prolog, KIF, FACTฯลฯนอกจากการพฒนาออนโทโลจดวยภาษาตาง ๆขางตนแลวยง ไดมการพฒนาโปรแกรมเอดเตอร (ontology editor) เพอชวยในการพฒนาการใชงานออนโทโลจเชงกรอบความร ไดแก MBO, GKB, Protege เชงพรรณนาตรรก ไดแก OIL-ED (Manchester U. UK) ส าหรบการ พฒนาออนโทโลจ ใหท า งานไดบนPlatform ของ Internet จะมการพฒนาภาษาและ Tool ชวยงาน ไดแกโอดบบลวแอล (web ontology language: OWL), อารดเอฟ (resource definition framework: RDF) ส าหรบอารดเอฟเปนภาษาทชวยในการสรางเมตาดาตา (metadata) มาครอบหรอใหขอมลของออนโทโลจเมตาดาตา ดงภาพประกอบท 5 เพอใหสามารถสบคนความหมายของ ฐานความรออนโทโลจได แตหากตองการการสบคนความหมายโดยเมตาดาตาผานอารดเอฟของฐานความรใหสามารถท างานรวมกน ไดตางแลตฟอรม (Platform) ผพ ฒนาจะตองท าการใส

23

เมตาดาตาดวยภาษาเอกซเอมแอล (XML) เพมอกหนงภาษาดงแผนภาพประกอบท 5 (Irina, 2003)(Naoki, 2004)(Ying, 2002)

ภาพประกอบท 5 metadata ของ ontology (Irina, 2003)

เครองมอส าหรบสนบสนนการพฒนาออนโทโลจ (Ontology Editor) Buranarach et al. (2012) ไดสรปแนะน าเครองมอทไดรบความนยมในปจจบนไดแก โปรแกรม

โปรตเจ (Protege) พฒนาโดยมหาวทยาลยสแตนฟอรด (Stanford university) และโปรแกรมโฮโซะ (Hozo) พฒนาโดยมหาวทยาลยโอซากา (Osaka university) ซงเปนเครองมอสนบสนนกระบวนการวศวกรรมความร ชวยใหผใชทเปนวศวกรความร หรอผเชยวชาญเฉพาะสาขา สามารถถายทอดและจดเกบองคความรในรปแบบของออนโทโลจไดงายและสะดวกรวดเรวมากยงขน

Sure et al. (2006) อธบายกระบวนการพฒนาออนโทโลจวาตองใหความส าคญเพราะเปนฐานความรรปแบบหนงทองคกรตองการเปนทรพยสนทมคาตอการจดการความรขององคกร สามารถคนหา หรอเปนแมแบบในการรวบรวมความรทกระจดกระจายตามทตางๆในองคกรใหเปนองคความรเดยวกน มความหมายทคลอยตามกน ดงนนการสรางออนโทโลจจงเปนสงส าคญทตองใหความสนใจ การสรางออนโทโลจจะมรปแบบทพฒนาสะสมขนมาใหมประสทธภาพเปนล าดบอยางคราวๆ ดงน

ในยคแรก จะนยมเพยงการเรมศกษาความเปนไปได (feasibility) ของการสราง แลวท าการสรางรปแบบจ าลองออนโทโลจหลายรปแบบใหเหมาะสมกบงาน เชน การสรางออนโทโลจจากระบบจดการความร (knowledge management) Common KADS

ยคตอมาเมอมผสรางออนโทโลจจ านวนมากขน จงมการตอยอดจากออนโทโลจเดมทอยในแนวเดยวกนมาพฒนาปรบปรงเพมเตม แลวเนนการสรางโปรแกรมประยกต (application) เรยกใชประโยชนจากออนโทโลจ

24

ปจจบนการสรางออนโทโลจไดเพมหลกการของวศวกรรม ท าใหออนโทโลจทไดมคณภาพและประสทธภาพตรงกบความตองการและสามารถใชงานผานโปรแกรมประยกตไดราบรน สงผลใหการจดการความรขององคกรใดๆ มประสทธภาพมากขนดวย ซงหลกการวศวกรรมออนโทโลจจะแบงเปนขนตอนใหญ ๆ 2 ขนตอนทสอดคลองกบการจดการความร คอ

1. การระบคณลกษณะรายละเอยดความร (knowledge identification) หรอ กระบวนการเมตาความร (knowledge meta process )

2. การสรางความร (knowledge process) เปนการสรางความรทไดจากข นตอนการระบคณลกษณะรายละเอยดความร

ทงนตงแตเรมการระบคณลกษณะรายละเอยดความร จนถงการการสรางความรเปนออนโทโลจ ส าหรบแตละองคกร จะมองคประกอบ ดงน

1. กระบวนการเมตาความร 2. ประเดนทเกยวของกบบคคล (human issues) 3. วศวกรรมซอฟตแวร (software engineering) ทง 3 องคประกอบนไมไดแยกออกจากกนอยางอสสระ เพราะระบบจดการความรทไดไมได

เปนผลจากเทคโนโลยสารสนเทศอยางเดยว แตขนกบปจจยทางบคคลากรและองคกรดวย โดยเทคโนโลยสารสนเทศอยางเดยวจะมอทธพลประมาณ 10-30 % เทาน น (O’Leary and Studer, 2002) สวนองคประกอบวศวกรรมซอฟตแวรจะมบทบาททเกยวของกบการสรางความร เชน ขนตอนการวางแผน (planning) และการจดการ (management) และการสรางโปรแกรมประยกต

ขนตอนของการระบคณลกษณะรายละเอยดความรประกอบดวย 5 ขนตอนหลก ดงน 1. ความเปนไปได (feasibility) 2. การเรมตน (kickoff) 3. การแบงละเอยด (refinement) 4. การประเมน (evaluation) 5. การสรางโปรแกรมประยกตและการววฒนาการ (application and evolution)

1. ความเปนไปได เปนขนตอนทศกษาวาออนโทโลจทสรางขนนนสามารถใชกบองคกรไดดเพยงใด เชนความสามารถในการดงความรเพอแกปญหา ความคมคากบงบประมาณในการจดท า หรอความเปนไปไดในเชงเทคนคทางคอมพวเตอร วธทชวยในการประมาณการความคมคาไดแกวธบาลานซสะกอรคารด (balance score card)(Kaplan and Norton, 1992)

2. การเรมตน ในขนตอนนการพฒนาออนโทโลจจะคลายกบวธวศวกรรมความตองการ (requirement engineering) โดยเรมจากการจดท าเอกสารระบความตองการเกยวกบออนโทโลจ (ontology requirement specification document : ORSD) ซงใน ORSD จะอธบายถง 1) ความตอง

25

น าออนโทโลจไปใชดานใด 2) รางแผนผงของเขตของงานทตองการน าออนโทโลจไปใช 3) รายการแหลงขอมลความรทจ าน ามาสรางออนโทโลจ 3) ตนแบบโครงรางแนวคดและความสมพนธสวนตางของแนวคด แบบคราว ๆ หรอบางครงอาจแนะน าออนโทโลจทมอยส าหรบมาพฒนาตอยอด

แหลงเอกสารทมคณคาในการใหความรมาสรางออนโทโลจอาจอยในรปของเอกสารแบบขอความ (text document) หรอขอมลเชงสมพนธ (relational data) โดยเฉพาะแหลงเอกสารอยในรปของเทกซจะเออตอการสรางออนโทโลจโดยอาศยวธออนโทโลจเลรนนงเมธอด (ontology learning method)

ผลผลตทไดจากขนตอนนนอกจากอยในรปของ ORSD แลว รายละเอยดรปแบบแนวคดแบบคราวๆกเปนผลพลอยไดดวย เชน รปแบบโครงสรางแบบคราว ๆ ของออนโทโลจ ชอโหนด (node name) และความสมพนธ (edge) ซงอาจใชแผนภาพผงมโนภาพ (mind map) น าเสนอ

ถาผลของการรวบรวมความตองการเพยงพอกสามารถท างานในขนตอนตอไป ซงโดยสวนมากจะยกใหเปนหนาทของวศกรออนโทโลจหรอผเชยวชาญเปนผตดสนใจ หรอบางค าวา "เพยงพอ" ในทนหมายถง ณ จดใดๆ ทก าลงพจารณารายละเอยดการรวบรวมความตองการ ไมมความจ าเปนทตองคนหา รวบรวม เพมเตม

3. การแบงละเอยด ในขนตอนนตางจากขนตอนเรมตนตรงทจะพจารณาทบทวนโครงสราง ของออนโทโลจ ทไดจากขนตอนเรมตน โดยอาศยแหลงความรตาง ๆ แลวท าการทบทวนดวยวธ

1) บนลงลาง (top down) เรมจากการสรางรปแบบโครงสรางแนวคดและความสมพนธตาง ๆ ทงหมดแบบหยาบๆ แลวพจารณาแยกแนวคดแตละอนใหละเอยดอยในรปแบบโครงสรางล าดบชน วธบนลงลางนเหมาะกบการใชบคคลท า แตจะใหประสทธภาพทด

2) กลางสนอก (middle-out) เรมตนดวยการระบแนวคดทส าคญทสดกอน แลวสรางโครงสรางล าดบช นโดยการสรางแนวคดใหมดวยการแบงแนวคดเดมออกเปนแนวคดยอยลงแบบฉพาะเจาะจง (specialization) หรอสรางแนวคดใหมดวยการรวมแนวคดยอยใหกลายเปนแนวคดททวไปมากขน

3) ลางขนบน (bottom-up) เรมตนดวยการดงแนวคดตางๆ ทเกยวของกบระบบออกมาจากเอกสารทเกยวของ ดวยตวบคคลและโปรแกรมรวมกน (semi-automatically) หรออาจใชโปรแกรมชวยดงทงหมด (automatic building approach)

ในขนตอนการกลนกรองนโครงสรางออนโทโลจจะถกปรบปรงขยายชนความคดและความ สมพนธ ตางๆ ดวยรปแบบ คณลกษณะของ (attribute-of) และเปนสวนหนงของ (part-of) ทนอกเหนอจากแบบ ประเภทหนงของ (is-a) นอกจากนขนตอนในวศวกรรมออนโทโลจอาจตองมการวนกลบไปถามผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒ

26

ในการตดสนใจวาจะผานขนตอนนไดหรอไม ตองดรปแบบออนโทโลจทตองการ (target ontology) วาครอบคลมความตองการทไดระบในขนตอนเรมตนหรอไมซงอาจอาศยประสบการณของวศวกรออนโทโลจ (ontology engineer) ออนโทโลจทไดควรสามารถน า ไปใชสรางโปรแกรมประยกตตนแบบ (prototype application) ได

4. ขนตอนการประเมนผล (evaluation) ในการประเมนออนโทโลจ จะมงเนนการประเมน 3 ประเดน คอ

1) เทคโนโลย (technology focus evaluation) ซงจะประเมนจาก คณสมบตของออนโทโลจ เชน ความถกตองของไวยกรณ (syntax) ความสอดคลอง

(consistent) ทางความหมาย (semantic) ทไดรบจากเครองมอชวยสราง คณสมบต ท เก ยวของกบ เทคโนโลยของเค รองมอ ท ใชส รางออนโทโลจ เชน ความสามารถในการท างานรวมกบโปรแกรมอน (interoperability) ความสามารถในการตอบสนองการใชงานทรวดเรว (turn around ability) ความสามาถในเพมขยาย(scalability) ขดความสามารถ

2) ความพงพอใจของผใช ซงมการประเมนทหลากหลาย แตจดทนยมประเมนคอความพงพอใจของผใชทมตอโปรแกรมประยกต หรอ การหาขอดของโปรแกรมประยกตทสรางขนนนดกวาโปรแกรมประยกตประเภทเดยวกนทมอยแลวอยางไร

3) ความหมายของออนโทโลจ ซงมการประเมนดวยวธตางๆ แตทไดรบความนยมไดแกวธการออนโทคลน (Ontoclean approach) ซงใชการประเมนเรองของความสมบรณและความสอดคลองกนของความหมายกบแนวคด คณสมบตของแนวคด ความสมพนธตางๆ ในรปของ "ประเภทหนงของ", "คณลกษณะของ", "เปนสวนหนงของ" และเงอนไข (constraint) ตางๆ ของคณสมบตของแนวคดในออนโทโลจ ผลลพธในขนตอนท 3 นจะเปนออนโทโลจทมความเชอมนในการน าไปใชในการสรางโปรแกรมประยกตตอไป

5. การประยกตใชออนโทโลยและการปรบปรง (application and evolution) ในสวนของการน าออนโทโลจไปสรางโปรแกรมประยกตชวยในดานตางๆ เชน การดงและคนหาขอมล (information retrieval) ระบบการเรยนจากฉากภาพ น ง (tableau reasoning based system) ระบบผแนะน า (recommender system) การแกปญหาเชงเรยนรเหตผล (resolution-based reasoning system) คลงออนโทโลจ (ontology repository) การเทยบเคยงความหมายระหวางออนโทโลจ (ontology mapping) เปนตน สวนการปรบปรงน นมกปรบปรงออนโทโลจตามสถานการณสงแวดลอมเปลยนแปลงไป (update) ปญหาทควรระวงในการปรบปรงแกไข แนวคดและความความสมพนธจะตองไมกระทบตอสวนอนๆ และหากจะเพมความรใหมๆ เขาไปจะไปท าการเชอมตอเขาตรงจดใดบาง ทงนตองไมใหฐานความรเดมเปลยนแปลงไป และสามารถสบคนความรใหม ๆ ไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนควรระบถงผรบผดชอบในการปรบปรง ก าหนดวธการปรบปรง และ

27

ระยะเวลาในการปรบปรงออนโทโลจ ผลผลตของขนตอนนคอออนโทโลจทไดรบการปรบปรงความสามารถใหดยงขน ซงดไดจากโปรแกรมประยกตทสรางความพงพอใจตอผใชมากกวาเดม

ระบบผแนะน า (recommender system)

ลกษณะของระบบผแนะน า ระบบผแนะน าเปนระบบทสามารถแนะน าสงของหรอรายการ(item) ใหกบผใช โดยอางองจาก

สมมตฐานการเรยนรขอมล ความชอบหรอความตองการ ณ ขณะนนของผใช ระบบผแนะน าเปนซอฟแวรใหบรการขอเสนอแนะส าหรบรายการทเหมาะสมใหกบผใช (Burke, 2007)(Mahmood and Ricci, 2009) ขอเสนอแนะตางๆ จะกยวของกบกระบวนการตดสนใจ เชน การเลอกซอสงของ หรอเลอกหวขอขาวออนไลนทตองการอาน โดยปกตระบบผแนะน ามกมสวนประกอบทเปนสวนทตดตอกบผใช และสวนเทคนคหลกทมประสทธภาพสามารถแนะน ารายการสงของทเจาะจงใหผใช เพอใหไดประโยชนมากทสด ระบบผแนะน าจะมประโยชนอยางยงกบบคคลทขาดประสบการณสวนตวทเพยงพอ หรอขาดความสามารถในการประเมนรายการสงของจ านวนมาก (Resnick and Varian, 1997) โดยความส าเรจในชวงแรกๆ ของการท าระบบแนะน าเกดมาจากการเจรญเตบโตของธรกจทางดาน E-commerce โดยตวอยางของ โปรแกรมประยกตทใชระบบแนะน าในการเลอกซอหนงสอ ซดเพลง หรอผลตภณฑอนๆ เชน ระบบผแนะน าในการเลอกซอหนงสอทมจ านวนมากจากเวบไซตอเมซอนดอทคอม (Amazon.com) ซงจะมค าแนะน าสวนบคคลของผทเลอกซอหนงสอทแตกตางกนหรอระบบผแนะน าทงายทสดอาจแนะน าสงของใดๆ สบอนดบแรกทนาซอใหกบผใชทตองการซอ ซงผลประโยชนทไดรบจากระบบผแนะน าท าใหองคกรมลกคาชนชอบองคกรและเพมโอกาสทางธรกจ อยางไรกตามไมวาระบบแนะน าจะกาวหนาไปเชนไร ระบบแนะน ากยงคงตองการการพฒนาความสามารถมากกวาน เพอทจะท าใหระบบสามารถแนะน าสงตางๆ ใหแกผ ใชไดอยางมประสทธภาพมากยงขนและใชงานไดงายขน แมแตกบ กจกรรมทวๆไปในชวตประจ าวน รปแบบทงายทสดในการสรางระบบผแนะน าจะอยในรปแบบการแนะน ารายการสงของทนาสนใจโดยเรยงล าดบรายการ ซงผลของการเรยงล าดบรายการมาจากการขอมลทบคคลอนแนะน า ปจจบนระบบผแนะน าจะมประโยชนมากส าหรบการแนะหรอเลอกบรโภคขอมลขาวสารทมอยางมากในอนเทอรเนต ใหตรงกบความตองการ

เทคนคทใชส าหรบระบบผแนะน า (techniques of recommendations system) ในการแนะน าสงของหรอรายการทเปนประโยชนเหมาะสมกบผใชทตองการค าปรกษานน

ระบบผแนะน าจะใชประโยชนทอยในคณลกษณะตางๆ ในสงของเปนตวตดสนวาเหมาะสมกบผมาปรกษาหรอไม บางครงระบบผแนะน าอาจใชคณลกษณะตางๆ ไปเปรยบเทยบกบสงของรายการอนๆ กอนตดสนใจแนะน าผใช หรอบางครงระบบผแนะน าอาจไมสามารถคาดการณ (predict)

28

ระดบความเปนประโยชน (utility rating) จากคณลกษณะตางๆไดครบถวนพอ ตองอาศยความรในตวสงของทมมากอนมาชวยประเมนซงในกรณนจะพบมากในระบบผแนะน าทอาศยระบบฐานความร (knowledge based system)

การคาดการณประโยชนทเหมาะสมนน ระบบผแนะน ามวธการตางๆ หลายวธ ซงอาศยความรจากผใช คณลกษณะทเปนประโยชน สงของหรอรายการ และความรฟงกชนในการค านวณ (Burke, 2007)เชน ระบบผแนะน าอาจจะใชฟงกชนคาดการณทใหผลลพธเปนบลลน ดงนนการคาดการณระดบประโยชนของสงของจะบอกไดเพยงวาสงของตางๆนนเหมาะสมหรอไม ซงวธ(techniques) คาดการณประโยชนทเหมาะสมมอยดวยกนหลายวธพอสรปได ดงน

1. การกรองแบบพงพาผใชรวม (collaborative filtering) เปนวธแนะน าทประเมนคาความคลาย คลงกน ระหวางผใชปจจบน (active user) กบผใชคนอนๆ (neighbors) ในระบบ และเลอกทจะ แนะน าสงของทไดรบคะแนนความพงพอใจ (rating) จากผใชคนอนทมลกษณะคลายกบผใชปจจบนมากทสด

2. แบบพ งพงเนอหา (content-based) เปนวธการแนะน าสงของหรอรายการใหกบผใชโดย อาศยวธเรยนรของเครองจกร (machine learning) ชวยในการจดกลมสงของตามคณลกษณะทสามารถระบไดวาตรงกบความตองการของผใชหรอไม ซงประเมนคาความคลายคลงกนระหวางคณสมบตกลมสงของทจะถกแนะน าใหกบความชอบของผใช (Billsus and Pazzani, 1999 )

3. การอาศยขอมลทางประชากร (demographic) เปนวธทอาศยขอมลทางประชากรเชน เชอชาต ภาษา ประเทศ หรอ อาย โดยผทมทอยประเทศเดยวกน ภาษาพดเหมอนกน อายใกลเคยงกน กจะถกแนะน าสงของทคลายกน

4. แบบพ งพงความร (knowledge-base) เปนวธการแนะน าโดยอาศยฐานความรจากผใชและฐานความรทเกยวกบคณลกษณะของสงของ แลวใชการหาเหตผล (reasoning) หาความเหมาะสมระหวางผใชกบสงของตางๆ ดวยกฎการเรยนรเหตผล ในวธการแบบพ งพาความรนจะแบงการท างานออกไดเปน 2 วธคอ 1) case-based ในวธนจะมการค านวนโดยใชฟงกชนความเหมอนกน(similarity) หาคาความสอดคลองระหวางความตองการของผใชและค าแนะน าจากระบบผแนะน า ตวเลขความสอดคลองทไดจะบงบอกถงความนาเชอถอของการแนะน าจากระบบ 2) constraint-based จะท าการแนะน าโดยใชเงอนไขความตองการลกษณะสงของ ของผใชจากฐานความรความตองการของผใช ในวธนมลกษณะทวไปของระบบคอ กลมตวแปรซงมตวแปรอย 2 ชนดคอ vc กบ vprod และกลมของเงอนไขซงไดแก cr, cf, cprod กลมตวแปรและกลมเงอนไขเหลานจะเปนเงอนไขของความพงพอใจของผใช ซงจะถกน าไปเปรยบเทยบกบขอมลจรงของสงของ โดยท vc (Customer Properties) หมายถง คณลกษณะความตองการของผใช เชน ความเตมใจในความเสยงของลกคา ซงมคาทเปนจรง คอ ความเตมใจในความเสยงของลกคาเทากบ ต า

29

vprod (Product Properties) หมายถง คณลกษณะของสงทใชบรรยายความแตกตางระหวางสงของดวยกนเอง เชน ระยะเวลาการลงทน ชนดของสงของ เชน ชนดสงของ ระยะเวลาการลงทน ชอสงของ ระยะเวลาการลงทน ความคาดหวงตออตราผลการตอบแทน

cr (constraint) หมายถง เงอนไขทจะท าใหเกดคาคณสมบตทเปนจรงของผใช เชน การลงทนระยะสนไมเหมาะสมกบการลงทนทมความเสยงสง

cf (customer Filtering) หมายถง การก าหนดความสมพนธระหวางความชอบของผใชกบกลมของสงของ

cprod หมายถง คณสมบตของสงของทเปนเงอนไขทเกดขนจรง ท าใหสามารถแยกแยะสงของทเหมาะสมเพอแนะน าใหกบผใชได

5. แบบพ งพงความหมาย (semantic based) ระบบผแนะน าแบบพ งพงความหมายจะอาศยเทคโนโลยของซแมนตคเวบในการชวยสรางค าแนะน าใหกบผใช โดยสามารถแกปญหาทเกยวกบการขาดแคลนความรทเกยวของกบผใช หรอคณสมบตตางๆของสงของไมครบถวนเพยงพอตอการแนะน าทตรงกบความตองการของผ ใชใหมากทสด การท างานแบบวธน จะมการสรางกฏความหมาย (semantic rule) ไวรองรบการหาเหตผลพอแนะน าสงของตาง ๆ ทมคณสมบตตามเงอนไขกฏทสรางไว โดยทวไประบบนจะประกอบดวยองคประกอบทส าคญ 2 ระบบ คอ 1) ระบบอาศยฐานความรเชงความหมาย (semantic based system) 2) ระบบอาศยกฏ (rule based system) เปนระบบทท าหนาทในการสราง เรยนรกฏ เพอท าการแนะน า (Shishehchi et al., 2010)

ในงานวจยนไดอาศยออนโทโลจทเกยวของกบปจจยการออกขอสอบภาคปฏบตสาขาเทคโน โลยสารสนเทศใหมคณภาพ เปนฐานความรใหกบโปรแกรมประยกตฐานความรออนโทโลจ(ontology application management (OAM) framework) ทพฒนาโดยศนยเทคโนโลยคอมพวเตอรและอเลกทรอนกสแหงชาต (NECTEC) ชวยสรางระบบผแนะน าชวยแนะน าในการออกขอสอบใหมคณภาพ ซงนอกจากจะมองคประกอบอนแลวยงมองคประกอบทส าคญเหมอนกบระบบผแนะน าแบบเชงความหมายทกลาวมาขางตน คอ 1) ระบบสรางฐานความรออนโทโลจจากฐานขอมล (database to ontology mapping) 2)ระบบบรหารจดการรปแบบกฏการแนะน า (recommendation rules management) นอกจากนการประยกตฐานความรออนโทโลจยงมระบบก าหนดรปแบบการสบคนและรปแบบผลลพธการสบคนขอมลของระบบสบคนขอมลเชงความหมาย (semantic search system) และระบบ รปแบบผลลพธการแนะน าคนขอมลผานระบบสบคนขอมลเชงความหมาย และผาน web API (Buranarach et al., 2013)

30

สถาปตยกรรมของระบบผแนะน าแบบพงพงความหมาย (A semantic recommendation system architecture)

สถาปตยกรรมของระบบผแนะน าแบบเชงความหมายประกอบดวยองคประกอบ ดงแสดงในภาพท 6

1) ระบบพงพงความหมาย ( semantic based system) เปนองคประกอบทส าคญทเกยวของกบความรเชงความหมายทเกยวของกบสงของหรอรายการตาง ๆ ทตองการแนะน าใหกบผใช ในระบบนจะประกอบดวยระบบยอยตาง คอ

ฐานขอมล (database) ส าหรบเกบคา exam feature เปนอนสแทนต (instance) ทจะท าการเกบในออนโทโลจ

ออนโทโลจ เปนฐานความรทเกยวกบสงของทเราตองการแนะน าใหกบผใช

ภาพประกอบท 6 สถาปตยกรรมของระบบผแนะน าแบบเชงความหมาย

2) ระบบบรหารจดการกฏ (rule management sub system) จะเปนสวนทเกยวของกบการสรางกฏการแนะน าทอยในรปเงอนไขตาง ๆ ใหกบตวอยางของคลาส ซงเงอนไขทงหมดทสรางขนตองสอดคลองกบวตถประสงคของผใช

3) เอนจนการแนะน า (recommendation engine) เปนสวนทท าหนาทในการดงขอมลตวอยางทสมพนธกนจากออนโทโลจทมความสอดคลองกบกฏการแนะน าทสรางขน โดยอาศยโปรแกรม เจนา (Jena) และ สพารควล เปนสวนหนงของการเขยนโปรแกรมเพอดงขอมล

4) สวนตอประสานผใช (GUI) เปนระบบตดตอกบผใชเพออ านวยความสะดวกใหกบผใช และผดแลระบบสรางกฏส าหรบการแนะน า การแกไขกฏหรอลบออกในกรณทไมตองการ หลงจากนนผใชสามารถสงใหระบบผแนะน าทพงพงความหมายท าการแนะน าผใชโดยการดงขอมลตวอยางทสมพนธกนในออนโทโลจขนมาแสดงเปนผลลพธของการแนะน าในลกษณะทสวยงามและเขาใจไดงาย (Ngamsrithepparit et al., 2011)

31

ตวอยางการประยกตใชระบบผแนะน าทพงพงความหมาย ในปจจบนมการน าระบบผแนะน าทใชวธการแนะน าแบบพงพงความหมายมาประยกตใชใน

การแกปญหาการคนหาขอมล ทมอยอยางมากมายจนผทสนใจในสงใดสงหนงเสยเวลามากในการคนหาขอมลทเกยวของ ระบบผแนะน าแบบพ งพงความหมายถกสรางขนมาเพอสนบสนนงานแนะน าขอมลทเหมาะสมกบผใชทตองการคนหาขอมลหรอขาดแคลนขอมลในสงทสนใจไดอยางรวดเรวและนาเชอถอ ดงตวอยางตอไปน

ในการสนบสนนธรกจการทองเทยวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย มการจดท าระบบใหค าแนะน าขอมลการทองเทยว โดยใชระบบจดการโปรแกรมประยกตฐานความรออนโทโลจ (ontology application management framework -OAM) ชวยสรางระบบผแนะน า ซงท างานโดยอาศยการสรางกฏชวยแนะน าขอมลการทองเทยวและคนคนขอมลโดยสามารถใสเงอนไขทสลบซบซอน ท าใหระบบจดการแนะน าขอมลทไดสามารถใชเปนทางเลอกในการตดสนใจทใชงายและรวดเรว (อสรา ชนตา และ คณะ, 2015)

ในอตสาหรรมการผลตขาวไดจดท าระบบแนะน าในการผลตขาวใหกบชาวนาทศนยกลางการผลตขาว โดยน าเทคนคการสรางค าแนะน าแบบพงพากฏเพอสรางโปรแกรมกรอบงานส าหรบการแนะน าการผลตขาวทพงพงออนโทโลจทเกยวของกบการผลตขาว โดยในระบบดงกลาวมการสรางกฏเงอนไขใหออนโทโลจ ท าใหระบบสามารถดงขอแนะน าทเกยวของกบการผลตขาวทเหมาะสมกบศกยภาพของเกษตรกรแตละคน เชน ทดน พนธขาว พนทเพาะปลก เปนตน (Chariyamakarn et al., 2015)

ในธรกจใหบรการสอสารของประเทศอนเดยไดน าระบบผแนะน าทพงพงความหมายสนบสนนใหผใชเลอกชองการตดตอสอสารใหเหมาะสมกบตนเอง เนองจากผใชระบบขณะนนมชองทางใหเลอกมาก แตเนองจากคณสมบตตางๆ ของชองทางสอสาร เชน คณภาพการบรการ อตราเรวการรบสงขอมล รวมถงคณลกษณะของอปกรณเคลอนท นนมมากเกนกวาบคคลทวไปสามารถพจารณาไดทวถง ซงระบบดงกลาวไดใชประโยชนของออนโทจและการสรางกฏเพมรวมเขากบออนโทโลจ แลวอนมานความร เปนขอแนะน าทเหมาะสมกบขอจ ากดของผใช เชน พนท ความนยมของแบบบรการสอสาร ( Lemos et al., 2012)

ดานอเลรนนง (e-Learning) ไดน าเทคนคการใชกฏสนบสนนการสรางขอแนะน าใหกบระบบผแนะน าทพงพงความหมายเพอสนบสนนการเลอกแนวทางการเรยนรทางดานสาขาเทคโนโลยสารสนเทศใหกบนสตในมหาวทยาลยทาบค (University of Tabuk)ในประเทศซาอดอาระเบย โดยกฏทสรางขนจะอาศยการสรางจากวธการตดสนใจแบบตนไม (decision tree) กฏทไดนจะท าแนะน าแนวทางการเรยนรทเหมาะสมใหกบนสตจากขอมลการเรยนการสอนของคณะเทคโนโลยสารสนเทศ (Elfaki et al., 2015)

32

ในธรกจทเกยวของกบเพลง ไดน าระบบผแนะน าทพงพงความหมายแนะน าเพลงใหเหมาะสมกบอารมณและความชอบสวนตวของผสนใจทางดานเพลง โดยระบบดงกลาวจะอาศยออนโทโลจทเกบความรเกยวกบดนตร เชน ศลปน ท านอง ผประพนธดนตร แนวดนตร และการสรางกฏตาง ๆ ใหกบออนโทโลจ ท าใหการดงขอแนะน าจากออนโทโลจดงกลาวใกลเคยงกบอารมณ แนวเพลง และความชอบสวนตว ของผทตองการฟงเพลง ( Rho et al., 2009)

ระบบจดการโปรแกรมประยกตฐานความรออนโทโลจ (ontology application management (OAM) Framework) (Buranarach et al., 2016)

ผวจยไดอาศยระบบจดการโปรแกรมประยกตฐานความรออนโทโลจโอเอเอมชวยสรางระบบผแนะน าการออกขอสอบภาคปฏบตสาขาเทคโนโลยสารสนเทศใหมคณภาพ โดยกรอบงานนจะมความสามารถทโดดเดนคอ 1) การสงขอมลโดยโปรแกรมประยกตทสามารถสง (mapping) ขอมลจากฐานขอมลเปนกรณตวอยางในออนโทโลจ ( ontology- database mapping ) 2) การบรหารจด ก ารก ฏ ท เก ย ว ข อ ง กบ ก ารแน ะน า (recommendation rule management) 3) แม แ บ บ (templates)สวนตดตอผใชในการคนหาแบบใชความหมาย (semantic search) 4) โปรแกรมประยกตระบบผแนะน า (recommender system applications) ซงเหมาะสมกบการสรางระบบโปรแกรมประยกตทพ งพ งออนโทโลจไดสะดวกและรวดเรว โดยสามารถสรป ช นสถาปตยกรรม (architecture layer) ของโอเอเอมดงภาพท 7

ภาพประกอบท 7 ชนสถาปตยกรรมของกรอบงานโอเอเอม

จากภาพประกอบท 7 กรอบงานโอเอเอมจะท างานโดยอาศยเทคโนโลยอนมาสนบสนน ไดแก ซแมนตดเวบและกลมโปรแกรมประยกตอนเชน เจนา (Jena), ดทอารคว (D2RQ), ทเกบขอมลแบบอารดเอฟ (RDF data storage), เอนจนการเรยนร (reasoning engine) นอกจากนโอเอเอม ยงเพมขอมลและการความสามารถในการบรหารจดการโปรแกรมประยกต ซงรวมทงเคาโครงฐานขอมล (database schema) และค าศพทในการท าออนโทโลจแมพพง (ontology mapping) กฏการแนะน า (recommendation rules) และการจดการโครงแบบโปรแกรมประยกต (application configuration

33

management) ผใชสามารถสรางและจดการโปรแกรมประยกตทพ งพงออนโทโลจ (ontology-based application) ผานทางแมแบบโปรแกรมประยกตแบบเวบ (web-based application template) และเครองมอชวยจดการ (management tools) นอกจากนโอเอเอมยงมสวนตอประสาน (interface)ทอยในรปของบรการเวบ (web services) และเอพไอ (API) ตาง ๆ เพอสนบสนนการสรางโปรแกรมประยกตทมความสามารถขนกาวหนา (Buranarach et al., 2016)

การวจยนผวจยไดอาศยวธการแนะน าโดยอาศยวธพงพงความรในการสรางระบบผแนะน าการเลอกขอสอบภาคปฏบตสาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศอยางมคณภาพ ซงอาศยออนโทโลจจากปจจยส าคญทรวบรวมไดจากผเชยวชาญเปนฐานความร และใชระบบจดการโปรแกรมประยกตฐานความรออนโทโลจ (OAM) สรางระบบผแนะน าเพอใชออนโทโลจทไดในการคนหาแบบใชความหมาย (semantic search) และแนะน าการออกขอสอบภาคปฏบตสาขาเทคโนโลยสารสนเทศอยางมคณภาพใหกบผใชงานทตองการออกขอสอบ

งานวจยทเกยวของ

งานวจยทเกยวของ สามารถแยกออกไดเปน 2 กลมดงตอไปน

ออนโทโลจดานการสอบและการเรยนร ในงานวจยตาง ๆ ไดมการน าประโยชนจากออนโทโลจใชในการสรางระบบทเกยวของกบการ

สอบและการเรยนร ดงน Wang et al. (2007) ไดวจยสรางออนโทโลจเพอสนบสนนการสรางกรณทดสอบ (test case)

ส าหรบเวบเซอรวส (ontology-based test case generation for testing web services) ในขณะก าลงพฒนาเพอชวยลดเวลาในการทดสอบจากสภาพแวดลอมการท างานจรง กระบวนการทดสอบ ออก เปน 2 ขนตอนคอ 1) การสรางขนตอนการทดสอบโดยอาศยการวเคราะหดวยเพตตเนท (petri-net) ใหอยในรปแบบกราฟ (graph) 2) การสรางขอมลกรณทดสอบทใชในขนตอนการทดสอบจากกราฟใหเหมาะสมซงอาศยความหมายจากออนโทโลจทเกยวของกบอนพท เอาตพต เงอนไข จากทก ๆ ฟงกชนของเวบเซอรวสทสรางขน อยางไรกตามในงานวจยครงนดงกลาวผวจยไมไดค านงถงขนตอนในการทดสอบเหมอนกบงานวจยดงกลาว ผวจยเพยงอาศยความหมายจากออนโทโลจเพอสนบสนนขอมลทใชในการสรางขอสอบใหมคณภาพเทานน

Teitsma et al. (2011) ไดวจยการใชออนโทโลจในการสรางแบบสอบถามเพ อก าหนดส ถ าน ก าร ณ แบ บ อต โน ม ต (using an ontology to automatically generate questions for the determination of situations) โดยมวตถประสงคในการชวยประเมนสรปสถานการณทเกยวของกบอบตเหต การประเมนสรปไดจากค าตอบของแบบสอบถามทสรางขนจากออนโทโลจทเกยวของกบสภาพแวดลอมทมอทธพลตออบตเหต ซงผลจากงานวจยดงกลาวแสดงใหเหนวาความเชอถอใน

34

การประเมนสรปสถานการณขนอยกบคณภาพของค าถามทท าใหผตอบสามารถตอบค าถามตามสภาวะจรงไดอยางครบถวนและไมก ากวม ซงคณภาพของค าถามขนอยกบคณภาพของออนโทโลจและกลไกจากสรางแบบสอบถามจากออนโทโลจ เพราะการสรางแบบสอบถามสรางโดยอตโนมตจากกลไกการสรางแบบสอบถาม ซงงานวจยดงกลาวแตกตางจากของผวจยตรงทการออกขอสอบกระท าโดยผมหนาทออกขอสอบ สวนออนโทโลจมหนาทแนะน าหรอตรวจสาระขอสอบใหมคณภาพ

Tielman et al. (2015) ไดวจยสรางระบบค าถามทพ งพงออนโทโลจส าหรบค าแนะน าผบาด เจบทางจตใจดแลตนเองแบบเสมอน (An ontology-based question system for a virtual coaching in Trauma recollection) เพราะการดแลผบาดเจบทางจตใจโดยมบคคลอนรวม มกถกปดบงขอ มลบางอยางจากผปวย ซงมการคนพบวาการใหผปวยดแลตนเองดวยจะมผลการรกษาทด ระบบอาศยประโยชนจากออนโทโลจ 2 ชนดไดแก ชนดทเปนแนวคดเกยวกบบคคลกภาพ ประวตสวนตว ประวตสวนการไดรบบาดเจบทางใจของผปวย และขอมลทชวยใหลมความทรงจ าทเลวรายในอดต เชน ขอมลการทองเทยวและพกผอนของผปวยทผานมา ระบบค าถามนจะสรางค าถามแบบโตตอบ (dialog) โดยเรมตนสรางค าถาม ระบบจะใชประวตของผปวยในออนโทโลจกอนทจะตด สนใจเลอกค าถามเกยวกบการทองเทยวและพกผอนทเหมาะสมทชวยใหผปวยรสกหายเครยด แลวน าค า ตอบจากผปวยไปวเคราะหวาค าตอบของผปวยนนแสดงความรสกเกบกดแนวไหน แลวท าการสรางค าถามทเหมาะสมในรอบตอไป ซงแนวคดการน าออนโทโลจไปชวยสรางค าถามแบบโตตอบทละขอ ไมสามารถสรางขอสอบทงชดลวงหนาได

Soldatova and Mizoguchi (2003) ไดวจยสรางระบบการทดสอบทพงพงออนโทโลจส าหรบการทดสอบ (generation of test based on test ontology) เพอเปนเครองมอในการวดระดบความรของผเรยนไดอยางรวดเรวเปนขอมลยอนกลบเพอใหบรหารทเกยวของ สามารถปรบกลยทธใหการ ศกษาเกดผลสมฤทธกบผเรยนมากทสด โดยงานวจยดงกลาวไดจดสรางออนโทโลจทเปนแนวคดทเกยวของกบกระบวนการสรางแบบทดสอบ (test) องคประกอบตาง ๆ ของการสอบ เชนวตถ ประ สงคการสอบ การทดสอบ ประเภทการสอบ เชนสอบยอย กลางภาค ปลายภาค การสอบเลอนระ ดบการสอบคดเลอก กลมเปาหมายกฏระเบยบเกยวกบการสอบ เกณฑการใหคะแนน ระดบความยากของขอสอบ สดทายระบบจะท าการคดเลอกขอสอบจากคลงขอสอบตามรปแบบการทดสอบ 6 ระดบชนของบลม (Bloom's 6-layers model) ซงขอดของแนวคดจากงานวจยดงกลาวทผวจยไดน าไปใชคอแนวคดระดบความเขาใจทง 6 ระดบชนของบลม

Fan and Wang (2012) ไดวจยเพอสรางการตรวจสอบกรณทดสอบโดยพ งพงออนโทโลจ ทเกยวกบการว เคราะหความปลอดภย (validation test case generation based on safety analysis ontology) ซงใชในอตสาหกรรมทางดานนวเคลยร (nuclear)โดยระบบมการสรางออนโทโลจแนวคดทเกยวของกบขอบงคบทางดานมาตรฐานความปลอดภยของอตสาหกรรมนวเคลยร จาก

35

นนจะท าการก ากบขอความ (mark-up)ในรายงานตามขอก าหนด (criteria) ซงไดจากแนวคดทอยในออนโทโลจ แลวท าการดงขอมลจากรายงานทถกก ากบขอความเปนกรณทดสอบทครอบ คลมขอ ก าหนดทไดจดท าไว ท าใหกระบวนการผลตและผลตภณฑทไดของอตสาหกรรมนวเคลยรม คณภาพอยางไรกตามงานวจยดงกลาวเปนการพฒนาออนโทโลจเพอวตถประสงคทในการตรวจสอบความปลอดภยของผลตภณฑกอนน าไปใชงาน

Foster et al. (2015) ไดท าการวจยคลงสรางปญญาเพอสนบสนนการสรางขอสอบทางดานการเข ยน โป รแ ก รม อ ย า ง อต โน ม ต (repository of wisdom : automated support for composing programming exams) ในระบบดงกลาวไดมการสรางคลงปญญาทอยในลกษณะฐานขอมลซงเกบค าถามตาง ๆ ของรายวชาทตองการสรางขอสอบ โดยค าถามเหลานนจะถกดงมาเปนขอสอบตามแนวคดในออนโทโลจ อยางไรกตามแนวคดงานวจยดงกลาวใชออนโทโลจส าหรบดงขอสอบจากคลงขอสอบเทาน น สวนการคดเลอกขอสอบใหเหมาะสมกบระดบการเรยนรตามเกณฑของ Bloom's taxonomy ใชวธการค านวณเพอคดเลอกขอสอบใหสอดคลองกบระดบการเรยนร

Patrick and Li (2012) ไดท าการวจยสรางออนโทโลจเพอสนบสนนระบบสรางค าถามเพอการรกษาจากประวตผ ปวย (An ontology for clinical questions about the contents of patient notes)โดยออนโทโลจทสรางขนจะเกยวของกบแนวคดทางดานการสรางค าถามทเกยวของกบการรกษาผปวยและแนวคดจากออนโทโลจไปแทรกเปนความเหนประกอบ(annotation) เพมเตมในประวตการรกษาผปวย เพอใชดงค าถามจากบนทกการรกษาผปวย การไดค าถามทมคณภาพเกดจากการสรางกลมค าถามใหสอดคลองกบวตถประสงคของการตอบ ซงงานวจยดงกลาวสรางค าถามโดยอาศยออนโทโลจการสรางค าถามจากขอมลทมอยแลว ในทนคอประวตการรกษาผปวยเปนค าถามทเกยวของกบกระบวนการและการรกษา ไมไดเปนค าถามทเกยวของประเมนผลการเรยนร

Vinu E.V and Sreenivasa Kumar (2015) ไดท าการสรางระบบประเมนการทดสอบจากโดเมนออโทโลจแบบอตโนมต (automated generation of assessment tests from domain ontologies) ซงระบบดงกลาวสามารถสรางค าถามแบบเลอกตอบ (multiple choices) โดยอาศยการดงค าถามจากคลงค าถามทมความหมายและรปแบบค าถามทผใชตองการ ซงไดก าหนดไวลวงหนา ในรปแบบออนโทโลจ ในขนตอนสดทายขอสอบทถกคดเลอกออกมาเปนจ านวนมากจะผานขนตอนการคดเลอกขอสอบ จนไดขอสอบทมระดบความยากทเหมาะสมแตละระดบของผเรยน ซงงานวจยดงกลาวมงเนนการสรางคณภาพตรงการระบระดบความยากของขอสอบและควบคมความยากของขอสอบใหเหมาะสมกบระดบความรของผสอบ ซงอาศยขนการค านวณเชงตวเลข ไมไดอาศยการระบระดบความยากของขอสอบแบบเชงความหมายดวยออนโทโลจ

Soldatova and Mizoguchi (2003)ไดวจยการจดสรางระบบการทดสอบความเขาในการเรยนรโดยอาศยวธการเกยวกบออนโทโลจ (testing of understanding by use of an ontology methodology, ISIR, Osaka university) โดยวตถประสงคของการทดสอบ คอการวดระดบความรของผเรยน ระบบ

36

ดงกลาวจะท าการสรางขอสอบโดยอาศยแนวคดจากออนโทโลจทเกยวของกบประวตของผสอบ ระดบการเรยนรตามอนกรมวธานของบลม (Bloom's taxonomy) ขนตอนการสรางขอสอบ ขนตอนการสอบ รปแบบของขอสอบ เชน เตมค า ตวเลอก อธบาย จบค ถก/ผด ชวยในการคดแยกขอสอบจากคลงออกเปนหมวดหมตามระดบการเรยนร แลวตดสนเลอกรปแบบขอสอบใหกบแตละระดบการเรยนร ซงจะเหนไดวางานวจยดงกลาวใชออนโทโลจส าหรบการเลอกรปแบบขอสอบ เชน อธบาย ตวเลอก และครอบคลมระดบการเรยนรตามอนกรมวธานของบลม จากงานวจยดงกลาวผวจยไดน าแนวคดการใชประโยชนจากออนโทโลจทสามารถชวยระบขอสอบทหมาะสมกบการวดระดบการเรยนรของผสอบไปใชในงานวจยครงน

Alsubait et al. (2012) ไดวจยการสรางค าถามแบบเปรยบเทยบส าหรบการทดสอบความรอยางอตโนมต โดยการพ งพ งออนโทโล จ (automatic generation of analogy questions for student assessment: an ontology-based approach) โดยมหลกการสรางขอสอบทเปนแบบตวเลอกภายในแตละตวเลอกจะมค า 2 ค า ทแสดงความสมพนธบางอยางคกนใหผสอบตดสนเลอกตอบโดยใชประโยชนจากออนโทโลจทเกบแนวคดในการสรางค าทใชเปรยบเทยบกน ถงแมผลของงานวจยดงกลาวจะไดผลเปนทนาพอใจแตแนวคดการสรางขอสอบกจ ากดตวเลอกของค าตอบ ตองเปนลกษณะค าทเปรยบเทยบคกนเทานน

Ouet al. (2008) ไดวจยการสรางรปแบบค าถามอยางอตโนมตส าหรบระบบถาม-ตอบทพงพงออนโทโลจ (automatic question pattern generation for ontology-based question answering) โดยระบบดงกลาวจะท าการสรางค าถามและแนวค าตอบลวงหนาโดยอตโนมตจากออนโทโลจทเกยวของกบรปแบบค าถามและค าตอบ สงตาง ๆ ทสนใจ ค าถามและแนวค าตอบลวงหนาทได จะถกใชในการตความหมายของค าถามจรงจากผใช แลวใชแนวค าตอบทคลายกบค าถามทสรางไว เปนคาเงอนไขในการดงค าตอบทแทจรงจากตวอยางในออนโทโลจ กลายเปนระบบถามตอบใหกบผใชงานดวย จากงานวจยดงกลาวจะเหนวาค าถามทไดมจดประสงคเพอทราบค าตอบทแสดงลกษณะทวไปของขอมลในขอบเขตทสนใจเทานน มไดมงเนนการสรางค าถามใหมคณภาพเพอสามารถวดระดบการเรยนรของผเรยน

Rakango and Ghodasara (2015) ไดท าการวจยเชงส ารวจเกยวกบระบบการสรางค าถามโดยอตโนมต (literature review of automatic question generation systems) ซงแสดงใหเหนวาระ บบการสรางค าถามโดยอตโนมตสวนหนงใชวธการประมวลภาษาธรรมชาต(NLP) ชวยในการสรางขอสอบเพอประหยดเวลาในการออกขอสอบโดยการประมวลภาษา ธรรม ชาตจะมบทบาทในการวเคราะหหาเอนทต (name entity recognition : NER) และการระบความ หมายของหนาท (semantic role labeler : SRL) ซงแนวคดการสรางขอสอบแตกตางจากของผวจยครงนทอาศยออนโทโลจเปนเครองชวยในการแนะน าการออกขอสอบใหมคณภาพ

37

Zitko et al. (2008) ไดวจยจดสรางการทดสอบแบบพลวตโดยพ งพงออนโทโลจดวยค าสงเป ล อ ก ร ะ บ บ (dynamic test generation over ontology-based knowledge representation in authoring shell) เพอสนบสนนการเรยนการสอนใขขอบเขตทสนใจ โดยระบบดงกลาวอาศยผเชยว ชาญ สรางออนโทโลจทเปนเนอหาความรในขอบเขตทตองการทดสอบและอาศยผสอนน าความรจากออนโทโลจทเปนเนอหาความรจดสรางเปนออนโทโลจทเกยวกบคอรสแวร (courseware) ในการทดสอบ หลงจากนนระบบจะอาศยวธการเรยนรสรางค าถามและค าตอบจากออนโทโลจดงกลาว ในขนตอนสดทายระบบจะท าการน าเสนอการถามตอบ ตามรปแบบทไดก าหนดลวงหนาไวใหผเรยนไดฝกทดสอบการเรยนรของตนเอง จากงานวจยดงกลาวมแนวคดการใชประโยชนจากออนโทโลจชวยในการออกขอสอบใหครอบคลมความเนอหาวชาทตองการทดสอบ

Gushchanskiy et al. (2013) ไดท าการวจยสรางระบบการทดสอบความรทชวยในการคดเลอกค าถามขอสอบและการตรวจค าตอบโดยอาศยออนโทโลจ (ontology structure and processing in the test generation system) ชงออนโทโลจทจดสรางขนจะเกยวของกบความรกบสงตาง ๆ ในกระบวนการทดสอบทงหมด เชน การคดเลอกขอสอบ ประเภทขอสอบ การตรวจค าตอบ การใหคะแนน และการรวบรวมคะแนนสอบ เปนตน แตในงานวจยดงกลาวไมไดน าออนโทโลจใชในการควบคมคณภาพของขอสอบโดยตรงเพราะขอสอบไดถกออกและจดเกบไวในลกษณะคลงขอสอบกอนหนาแลว ออนโทโลจเพยงแตควบคมการดงขอสอบทเกบอยในคลงมาเปนค าถาม และควบคมถงการใหคะแนน การตรวจขอสอบและการรวบรวมคะแนนสอบ

Nguyen et al. (2008) ไดท าการวจยสรางระบบการสรางการทดสอบโดยพงพงออนโทโลจส าหรบหลายตวแทน (ontology-based test generation for multi agent systems) ซงในระบบทท าการวจยดงกลาว ใชประโยชนของออนโทโลจชวยในการสรางกรณทดสอบ (test case) ตามขนตอนของการทดสอบซอฟตแวรจากหลายตวแทนไดแก การสรางขอมลทดสอบ การวเคราะหขอมลทไดจากการทดสอบ การแลกเปลยนขอมลระหวางหลายตวแทน ซงในงานวจยดงกลาวเปนการใชประโยชนจากออนโทโลจส าหรบสนบสนนการสรางกรณการทดสอบส าหรบซอฟตแวรใด ๆ ซงไมเกยวกบการวดระดบความรของผเรยน

ระบบผแนะน าแบบพงพงออนโทโลจ ในปจจบนมผนยมน าออนโทโลจทเกยวของกบสงทสนใจในระบบหรอสงของตาง ๆ ทตอง

การแนะน าและการสรางกฏการแนะน ามาประยกตใชในการสรางระบบผแนะน าเชงความ หมายดงน Gulzar and Leema (2016) ไดท าการวจยสรางกรอบงานส าหรบระบบผแนะน าวชาแกผเรยน

(A framework for ontology-based course recommendation system) โดยอาศยออนโทโลจรายละเอยดของคณลกษณะวชาตางๆ ประกอบกบสนใจของวชาทตองการเรยนของผเรยนและ

38

สาขาทผเรยนตองการ และคณสมบตสวนตวของผเรยนในการสรางค าแนะน าในการเลอกวชาเรยน ท าใหผเรยนเพมประสทธภาพและคณภาพของการเรยนร Minutolo , Esposito and Pietro (2016) ไดวจยพฒนาระบบทตองการ รวบรวม แบงปนขอ

แนะน าความรท เกยวกบการดแลสขภาพ (An ontology-based approach for representing

medical recommendations in mHealth applications) เพอปองกนโรคทมหลากหลาย โดยอาศยการท างานออนโทโลจและกฏตาง ๆ ใหสามารถแนะน าบคคลทวไปในดานโภชนาการท

เหมาะสมจากแหลงความรตาง ๆ เพอประโยชนในการดแลสขภาพตนเองใหมสขภาพทดอยาง

ครบถวน

Zeb and Froese (2016) ไดท าการพฒนาระบบการแลกเปลยนขอมลภายในองคกร (An ontology-supported infrastructure transaction management portal in infrastructure management) โดยอาศยออนโทโลจท างานรวมกบการควบคมแลกเปลยนขอมลทหนวยแลก เปลยนกลาง ท าใหองคกรสามารถแลกเปลยนขอมลภายในองคกรทซบซอนไดดและกระบวนการแลกเปลยนเขากนไดดกบกระบวนการไหลของขอมลตามระบบคอมพวเตอรทจดสรางขนส าหรบองคกร

Khobreh et al. (2016) ไดท าการสรางระบบเพอชวยในหางานใหกบผจบการศกษาในระดบอ า ช ว ศ ก ษ า (An ontology-based approach for the semantic representation of job knowledge) โดยอาศยออนโทโลจทเกยวของกบต าแหนงงานงานจากแหลงจดจางงานตาง ๆ เชน เกณฑสมรรถนะของต าแหนงงาน ขอบเขตหนาท ความรและความสามารถส าหรบต าแหนงงาน ระบบดงกลาวสามารถแนะน าผจบการศกษาใหกบต าแหนงงานตาง ๆ ได โดยใชการจบคระหวางคณสมบตของผเรยนในดานตาง ๆ เชน ความร ทกษะและความช านาญ ตาง ๆ อกทงสามารถระบต าแหนงงานทขาดแคลนไดเปนผลสะทอนตอสถานศกษาระดบอาชวะในการปรบปรงการเรยนการสอน

Shishehchi et al. (2010) ไดท าการสรางระบบผแนะน าทพ งพงความหมายกบอเลรนนง (A proposed semantic recommendation system for E-learning) เพ อ แน ะน าให ผ เ ร ย น ได เข า ถ งทรพยากรตาง ๆ ทอยบนอนเทอรเนตใหตรงสาขาทผเรยนสนใจมากทสด โดยระบบจะท าการสรางออนโทโลจและกฏทเกยวของกบทรพยากรทเกยวของกบการเรยนรตาง ๆ ออนโทโลจทเกยวของกบภมความรของผเรยนซงเกบจากประวตการศกษาและระดบความรจากการทดสอบของระบบ แลวท าการดงขอมลตวอยางจากออนโทโลจตาง ๆ ทสรางขนเปนขอแนะน าใหกบผเรยนโดยอาศยการกรองกฏ (rule filtering) ทสรางขนใหกบออนโทโลจ ท าใหสามารถแนะน าทรพยากรตาง ๆ ท

39

อยบนอนเทอรเนตใหตรงสาขาตามเงอนไขในกฏทสรางขน ซงผวจยจงไดน าแนวคดการสรางกฏตางๆ ทเกยวของกบออนโทโลจเพอกรองสงทตรงกบความตองการมากทสดมาใชในงานวจยครงน

Vesin et at. (2013) ไดใชออนโทโลจและกฏตาง ๆ ประยกตในการสรางระบบสอนเสรมภาษาจาวาดวยการแนะน าทใชออนโทโลจ (ontology-based architecture with recommendation strategy in Java tutoring system) ระบบดงกลาวสามารถแนะน ากจกรรมการเรยนรตาง ๆ ใหกบผเรยนใหเหมาะสมกบกระบวนแบบ (style) ของแตละคน อยางไรกตามงานวจยดงกลาว มการสรางกฏตางๆ แบบตายตวรวมเขากบออนโทโลจ การเพมกฏใหมเขาสระบบตองเรมตนโครงแบบของกฎใหมทกครง ไมมกลไกทสามารถจดการสรางกฏทยดหยน เชนสรางโปรแกรมประยกตเพอรองรบการสรางกฎตามความตองการของผใช

LuYiqing et al. (2009)ไดใชออนโทโลจทเกยวของกบผผลต ซพพลายเออร ผคาปลก และกฏตาง ๆ ทเกยวของกบซพพลายเชน (supply chain) มาประยกตใชในการสรางระบบตดสนใจเลอกซพพลายเออรโดยอาศยออนโทโลจและกฎ (decision-making for supplier selection based on ontology and rules) โดยเฉพาะกฏทสรางนนจะมประโยชนชวยเสรมขอมลตาง ๆ ทไมสามารถบรรจในออนโทโลจไดอยางสมบรณ เชน เกณฑตาง ๆ ทใชในการคดเลอกซพพลายเออร ในขนตอนสดทาย ระบบจะอาศยเอนจนท าการอนมานค าแนะน าตาง ๆ จากออนโทจและกฏทสรางขน สามารถน าค าแนะน านนไปใชประโยชนในการเลอกซพพลายเออรจากฝายตาง ๆในหวงโซอปสงค (supply chain)ไดอยางด ซงผวจยไดน าแนวคดของใชเกณฑตาง ๆ ทเกยวของกบกระบวนการตดสนใจเลอกสงของไปสรางเปนกฏชวยในการแนะน าในงานวจยครงน

Bahramiana and Abbaspoura (2015)ไดสรางระบบใหค าแนะน าเกยวกบการทองเทยวใหกบนกทองเทยวตามความเหมาะสมทางดานเวลาและงบประมาณทมอย (An onotology-based tourism recommender system based on spreading activation model)โดยระบบ น ได ใชป ระโยช น จาก ออนโทโลจทสรางจากแนวคดทเกยวของกบสถานทตาง ๆ ทนาทองเทยว โดยระบบจะท าการแนะน าสถานทตาง ๆ ทนาทองเทยวใหเหมาะสมกบความชอบของนกทองเทยวแตละคน โดยอาศยวธการวเคราะหขอมลตาง ๆ ในออนโทลรวมกบการปอนกลบ (feedback) ขอมลของนกทองเทยว ท าใหการแนะน าดวยวธนใหประโยชนมากกวาวธทวไป เชน วธทอาศยการแนะน าโดยพงสาระ (content-based approach) หรอศพท (term) ทอยในขอมลสถานททองเทยว จากแนวคดในงานวจยดงกลาวทสามารถสรางค าแนะน าไดครอบคลมความตองการของผใชระบบมากขนแตไมสามารถทจะสรางค าแนะน าใหกบผใชทตองการระบความตองการใหละเอยดในลกษ ณะเงอนไขได

Hejja et al. (2011) ไดจดสรางระบบแนะน าสนคาใหกบผเลอกซอสนคาส าหรบรานขายของบนอนเทอรเนต (integration of association rule detection with rule-based ontological support for product recommendation ) โดยจดสรางรายละเอยดของสนคาและรายละเอยดความตองการของผ ซอ อยในรปแบบออนโทโลจและอาศยการเขยนโปรแกรมดวยภาษาไพธอน (Python) รวมกบ

40

สพารควลและขนตอนวธการเอไพออร (Apriori) ในการสรางกฏตาง ๆ ทเกยวของรวมเขากบ ออนโทโลจทสรางขน ชวยสรางค าแนะน าการเลอกซอสนคา ซงการใชกฏทสรางขนจะใหประโยชนในแงทสามารถชวยดงขอมลจากออนโทโลจเปนขอแนะน าการเลอกซอสนคาไดแมวาจะมสนคาชนดใหมเกดขน หรอการขาดแคลนขอมลความตองการของผซอ ซงจากงานวจยทไดกลาวน ถงแมวาจะมขอดทมการสรางกฏสนบสนนการแนะน าใหมประโยชนมากขน แตจะเหมาะสมกบบคคลในวงแคบเพราะความยงยากในขนตอนของการสรางกฏดวยวธการเอไพออรเพราะตองเขยนโปรแกรมเรยกท างาน (execute) ทกครง ดงนนการใชระบบนอาจใชเวลามากในการศกษาเพอใชงาน

Mehrpoor et al. (2014) ไดน าออนโทโลจเขามาชวยในการสรางระบบบรการทฉลาดซงเปนผ แนะน าความรเชงความหมายในภาคอตสาหกรรม (intelligent services: A semantic recommender system for knowledge representation in industry) สามารถแนะน าขอมลเพอการตดสนใจเกยวกบออกแบบโรงงานแปรรป (process plant) ของผ ท มสวนเกยวของ (stakeholders) ท งหมด เชน วศวกรในดานตาง ผจดการโครงการ ซงออนโทโลจทสรางจะเกยวของกบรายละเอยดตาง ๆ เชน ขอมลผลงทน ลกษณะของโครงการ ลกษณะงานในโครงการ บทบาทและหนาทของผมสวนรวมในโครงการ กฏระเบยบตาง ๆ ทต งของโครงการและเวลา ของผมสวนเกยวของทมผลตอการตดสนใจออกแบบโรงงานปฏบตการ งานวจยดงกลาวนเปนเพยงการสรางระบบผแนะน าทอาศยประโยชนในการสรางขอแนะน าดวยการดงขอมลในลกษณะเชงความหมายจากออนโทโลจเทานน ซงไมสามารถแนะน าผใชทมเงอนไขความตองการทเฉพาะหรอละเอยดได เพราะไมมการสรางกฏทเปนเงอนส าหรบการแนะน าเพมเตม

Ge et al. (2012) ไดสรางระบบผแนะน าสงทนาสนใจสวนบคคลโดยอาศยออนโทโลจ (An ontology-based method for personalized recommendation) เปนการน าประโยชนจากคณสมบตออนโทโลจในฐานะทเปนฐานความรของแนวคดทโยงสมพนธกนใหเกดความหมาย สามารถเขาใจไดโดยคอมพวเตอร สามารถใชรวมกนไดจากหลายฝายทสนใจเรองทคลายกน โดยท าการสรางออนโทโลจทเกยวกบเรองราวตาง ๆและออนโทโลจทเกยวของกบประวตของบคคลตาง ๆ ทตองการค าแนะน า แลวจบคความหมายระหวางออนโทโลจของสงทนาสนใจและออนโทโลจของประวตบคคลทเหมอนกน เพอดงขอมลจากออนโทโลจของสงทนาสนใจเปนค าแนะน าใหกบบคคลนน อยางไรกตามในงานวจยทกลาวมานสรางระบบผแนะน าเชงความหมายโดยอาศยเพยงจบคความหมายทเหมอนกนระหวางออนโทโลจของสงทนาสนใจและออนโทโลจของประวตบคคล เพอดงขอมลจากออนโทโลจของสงทนาสนใจเปนค าแนะน า ดงนนขอแนะน าทไดจงเปนขอมลเชงความหมายทมความสมพนธกนตามโครงสรางในออนโทโลจของสงของทนาสนใจเพยงเทานนไมสามารถเพมเงอนไขในการดงขอมลจากออนโทโลจมาเปนขอแนะน าได

41

Ashu and Jena (2012) ไดท าการวจยสรางระบบผแนะน าภาพยนตรทอาศยการจ าลองกฏส าหรบกลมบคคลทมความชอบเหมอนกน (modeling a rule based movie recommender system for group preferences) โดยใชวธการสรางค าแนะน าจากขอมลของภาพยนตรทเกบเปนฐานขอมล แลวสรางกฏส าหรบการตดสนใจเลอกแนะน าภาพยนตรแตละประเภทใหกบแตละบคคล ในขนตอนสดทายระบบจะท าการสรปการแนะน าภาพยนตรเปนกลมบคคลโดยอาศยคาระดบความนยมทกคนภายในกลมแลวท าการค านวณหาค าแนะน าภาพยนตรทเหมาะสมใหมใหกบกลมบคคลทความชอบเหมอนกน ซงจะเหนไดวางานวจยทกลาวนไมไดเกบขอมลของภาพยนตรและบคคลผสนใจในรปแบบของออนโทโลจแตเกบเปนฐานขอมล ท าใหไมสามารถรองรบการเชอมโยงขอมลใหเปนความรทมความหมายเพมขน ถงแมวาในการสรางค าแนะน านนอาศยการสรางกฏ แตการสรางกฏทใชในการสรางค าแนะน าภาพยนตรนนเหมาะสมกบวธ การแนะน าแบบพงพงสาระและกฏทสรางขนนนเปนเพยงการแนะน ากลมสงทนาสนใจออกเปน 5 กลม คอ นอยมาก (bad) ปานกลาง (average) คอนขางด (above average) ด (good) ดเยยม (excellent) ซงไมเหมาะสมกบการสรางกฏเพอการแนะน าในลกษณะวตถประสงคทวไปทครอบคลมสาระของสงทเราตองการแนะน าใหกบผสนใจ

Tumnark et al. (2013) ไดท าการวจยสรางระบบผแนะน าการควบคมอาหารสวนบคคลทอาศยออนโทโลจส าห รบการยกน าหนก (ontology-based personalized dietary recommendation for weightlifting) โดยระบบจะท าการสรางออนโทโลจท เกยวของกบรายการอาหาร (menus) สารอาหาร (nutrition)ตาง ๆ และประวตนกยกน าหนก พรอมกบการสรางกฏเงอนไขการบรโภคอาหารทถกตองในการฝกซอมยกน าหนกรวมเขากบออนโทโลจดวยภาษาเอสดบบลวอาแอล (SWRL) ในขนตอนสดทายจะเขยนโปรแกรมภาษาจาวาท างานรวมกบกฏทสรางขนและโปรแกรมเพลเลท (PELLET) เพอดงขอมลจากออนโทโลจ ใหเปนค าแนะน าส าหรบนกกฬายกน าหนกบรโภคอาหารในแตละชวงการฝกซอมใหถกตอง ซงในงานวจยดงกลาวนจะมสวนท ผวจยครงนไดน าไปใชประโยชน กลาวคอการสรางฐานความรของสงทตองการแนะน าใหอยในรปของออนโทโลจ เพราะเปนฐานความรเชงความหมาย สามารถประมวลผลดวยคอมพวเตอรและการสรางกฏทครอบคลมความสมพนธของความรภายในออนโทโลจ ซง 2 สงนเปนองคประกอบทส าคญทท าหนาทเปนสวนน าเขา (input) ขอมลในการสรางโปรแกรมประยกตระบบผแนะน าความรทเกดจากการเชอมโยงความรทเพมจากความรทไมสามารถอธบายรายละเอยดลงในออนโทโลจได

Kim and Chun (2012) ไดวจยจดสรางระบบผแนะน าและดงเนอหาจากโปรแกรมโทรทศนโดยพ งพ งออนโทโลจ (ontology-based tv program contents retrieval and recommendation) โดยไดจดเกบสรปรายละเอยดของโปรแกรมทวจากหลายแหลง ประวตการดรายการของโทรทศน และประวตของผชมแตละคนใหอยในรปของออนโทโลจ ซงสรางขอแนะน าโปรแกรมโทรทศนจากการกรองขอมลของออนโทโลจของโปรแกรมโทรทศนดวยอาศยการค านวณการชอบดวยรปแบบ

42

ความสมพนธระหวางขอมลจากออนโทโลจโปรแกรมโทรทศน กบออนโทโลจปะวตผชมและขอมลจากออนโทโลจโปรแกรมโทรทศนกบออนโทโลจประวตการชมโปรแกรมโทรทศนทผานมา ในขนตอนสดทายจะท าการเรยงล าดบขอมลโปรแกรมโทรทศน โดยค านวณใหน าหนกในประเดนความสมบรณ ความซบซอนของความสมพนธ และความถของแนวคดทถก ดงมาไดในตอนแรก ขอมลจะถกเรยงล าดบจากมากไปหานอยใหผชมไดตดสนใจเลอกโปรแกรมโทรทศน ทแนะน า ซงแนวการสรางค าแนะน าของงานวจยทกลาวนใชการดงความรเชงความหมายจาก ออนโทโลจ แลวจดล าดบความส าคญของขอแนะน าทดงไดจากสตรการค านวณใหน าหนกกบปจจยทส าคญเทานน ขอมลทถกดงมาเพอจดอนดบความส าคญไมสามารถดงหรอคนหาใหละเอยดหรอตามเกณฑเงอนทผใชตองการเพม

Werner et al. (2013) ไดวจยจดสรางระบบผแนะน าบทความทางเศรษฐกจโดยพงพงออนโทโลจ (ontology-based recommender system of economic articles) โดยมว ตถประสงคเพ อให รบ รขอมลททนตอแนวโนมทางดานการตลาด ระบบผแนะน าดงกลาวนสามารถแนะน าบทวจารณเหตการณทางเศรษฐกจทเหมาะสมกบผใชบรการของระบบ ซงระบบจะท างานโดยการรวบรวมความรจากแหลงขอมลทเปนเอกสารขอวจารณเหตการณทางเศรษฐกจทอยในนตยสารเศรษฐกจตาง ๆ ในรปแบบของออนโทลจ แลวท าการเพมความเหนประกอบ (annotation) และสรางดชน(indexing) ใหกบเอกสารเหลานน ซงในการแนะน าเอกสารใดๆใหกบผสนใจจะใชวธการดงเอาขอวจารณทมเนอหาตรงกบความตองการของผใชซงอาศยการดงจากความเหนประกอบ และดชนทไดท าไวกบเอกสารขอวจารณตาง ๆไมไดดงขอมลทเปนตวอยางทอยในออนโทโลจโดยตรง ซงค า แนะน าทไดจะถกประเมนปอนกลบจากผใชวาพอใจค าแนะน าทไดหรอไม พรอมกบค าแนะน าเพม เตมเพอน า ไปใชในการปรบปรงความหมายของออนโทโลจซงจะสงผลตอการวนกลบไปท าความ เหนประกอบอกครงเพอปรบปรงคณภาพของการแนะน าใหดยงขน

Frikha et al. (2015) ไดวจยจดสรางระบบผแนะน าการทองเทยวตนเซยทพงพงออนโทโลจจากเค รอข ายส งคมความหมาย (A semantic social recommender system using ontologies based approach for Tunisian tourism) โดยระบบดงกลาวจะอาศยความรจากเครอขายสงคมเฟสบคในดานประวตสวนตวเกยวกบความชอบการทองเทยวเชงการแพทย และรายละเอยดความชอบการทองเทยวเชงการแพทยเครอขายของเพอนผใชระบบภายในเฟสบค ตลอดจนกระทงการปอน (feed) ขอมลใหม ๆ ใหกบเฟสบค น ามารวมกนจดท าเปนออนโทโลจประวต นอกจากนยงสรางออนโทโลจทเปนความรทเกยวของกบการทองเทยวเชงการแพทยของตนเซย ในการสรางค าแนะน าใหกบผใชโดยการดงขอมลจากออนโทโลจการทองเทยวเชงการแพทยของตนเซยทขอมลจากออนโทโลจประวตสวนตว โดยขอแนะน าทไดอาจมมากกวา 1 รายการ สดทายจะมการถามผใชถงความพอใจของค าแนะน ารายการแรก ถาผใชพอใจกตองใสคะแนนความพอใจแตถาไมพอใจระบบจะดงค าแนะน ารายการตอไปมาสอบถามความพงพอใจ ถาตอบวาพงพอใจแลวใหคะแนนความพอใจ

43

ระบบจะเกบรายการแนะน าอนใหมไปปรบปรงความหมายประวตของผใชใหดยงขน จะท าวนในลกษณะนจนกวาผ ใชจะตอบวาพอใจในค าแนะน าทถกเลอก ระบบดงกลาวมการพ งพงใชความหมายจากออนโทโลจเปนฐานความร ในสวนวธการสรางขอแนะน าทใชคอใชการเปรยบเทยบความหมายทเหมอนกนของออนโทโลจประวตความชอบของผใชกบออนโทโลจสถานททองเทยวเชงการแพทย ความละเอยดของขอแนะน า จนมความพงพอใจของผใช จะไดจากการปอนขอมลกลบเพมเตมจากผใช จนกวาจะพบรายการแนะน าทพอใจ ซงตองใชเวลาในการประมวลเปนล าดบขนตอนไมสามารถสรางการแนะน าไดอยางละเอยดดวยการอาศยเกณฑเงอนไขตาง ๆ ทสรางขนเปนกฏเพอประกอบการสรางค าแนะน า

Shishehchi et al. (2012) ไดวจยสรางระบบผแนะน าแบบพงพงความรโดยอาศยออนโทโลจเพอพฒนาคณภาพของระบบอเลรนนง(ontological approach in knowledge based recommender system to develop the quality of e-learning system) เพ อ ให ผ เร ยนส ามารถ เขา ถ งท รพ ยากรสนบสนนการเรยนรทอยอยางมากมายบนอนเทอรเนตไดตรงตามตองการภายในเวลาทรวดเรว โดยระบบดงกลาวมการจดสรางความรเกยวกบผเรยนและทรพยากรสนบสนนการเรยนอยในรปแบบของออนโทโลจ โดยผใชสามารถสอบถามค าแนะน าเกยวกบทรพยากรสนบสนนการเรยนหรอกจกรรมการเรยน เชน การอธบายความหมาย หรอการบานผานระบบตดตอผใช อยางไรกตามงานวจยดงกลาวใชวธการแนะน าโดยพงพงออนโทโลจเฉพาะเปนการเรยนแบบปกตทมอาจารยผสอน หองเรยน หลกสตร หนงสอประจ าวชาในหลกสตร โดยการใชภาษาสพารควลเปนเครองมอทชวยดงขอมลจากออนโทโลจเปนขอแนะน า ซงคณภาพของขอแนะน าจะขนอยกบความสมบรณในการสรางออนโทโลจในการอธบายแนวคดทครอบคลมทงผเรยนและสงตาง ๆ ทเกยวของกบการเรยนหรอไม สวนการเรยนทไมไดอยในรปแบบปกตเหมอนหองเรยน งานวจยดงกลาวใชวธการแนะน าแบบพงพงสาระและแบบพงพงความรวมมอขอมล

Tyagi and Bharadwaj (2012) ไดวจยจดสรางระบบผแนะน าแบบผสมโดยวธเรยนรแบบพงพงกฏและพ งพงเคส (A hybrid recommender system using rule-based and case-based reasoning) ซงวธการแนะน าใชผสมการท างานรวมกนระหวางแบบพงพงกฏ (rule-based) แบบพงพงเคส (case-based) และแบบรวมมอคดกรอง (collaborative filtering) โดยเรมแรกระบบจะคดแยกกลมสงตาง ๆ (ในทนใชขอมลภาพยนตร) ตามคะแนนความชอบในรายการสนคาใด ๆ จากผใชงาน หลงจากนนระบบจะด าเนนการแบงสายการท างานออกเปนสองสาย โดยสายแรกใชผสมวธการแนะน าแบบพงพงกฏและแบบรวมมอคดกรอง สายทสองใชผสมวธการแนะน าแบบพงพงเคส และแบบรวมมอคดกรอง โดยการท างานของทงสองสายมจดประสงคเพอคดแยกกลมรายการสนคาใหเปนกลมทใกลเคยงกนมากขน เมอไดขอแนะน ารายสนคาจากการท างานทงสองสายแลวจะมการค านวณหารายการแนะน าทควรถกเลอกใหกบผใชโดยใชการถวงน าหนกใหกบผลลพธจากทงสองสาย ซงขอดทผวจยในครงนน าจากงานวจยดงกลาวไปใชคอการสรางกฏทอยในรป แบบ if..then และน าคา

44

จากการด าเนนการตามกฏไปเปรยบเทยบกบคณลกษณะขอมลสงของแตละกลม ถามคาเทากนกจะดงสงของทงกลมแนะน าใหกบผใช

Suksom et al. (2010) ไดวจยและพฒนาออนโทโลจส าหรบระบบใหค าแนะน าการบรโภคอาหารตามโภชนาการเฉพาะบคคล (ontology development for personalized food and nutrition recommender system) ซงระบบดงกลาว จะใหค าแนะน าการบรโภคอาหารตามโภชนาการเฉพาะบคคลเพอใหแตละบคคลสามารถรบประทานอาหารทถกตองตามหลกทางโภชนาอยางตอเนอง โดยใชทฤษฎและหลกการทางโภชนาการ ในการสรางระบบผแนะน านนมการออกแบบและสรางออนโทโลจ (ontology) เกยวของกบแนวคดทเกยวของกบประวตสวนบคคลและแนวคดทเกยวของกบคณคาโภชนาการ และไดรบการถายคาตวอยางตาง ๆ อยางเขาสออนโทโลจทงสอง จากฐานขอ มลประวตสวนบคคลและฐานขอมลคณคาทางโภชนาการของรายการอาหาร แลวน าออนโทโลจทไดท างานรวมกบฐานกฎ (rules) เพอใชในการแนะน ารายการอาหารใหเหมาะสมกบความตองการของผใชแตละบคคลตอไป ขอดของแนวคดในงานวจยดงกลาว ทผวจยน าไปใชในการวจยครงนคอ การใชออนโทโลจท างานรวมกบกฏทสามารถสรางเปนเงอนไขทมเกณฑรายละเอยดเจาะจง สามารถสรางขอแนะน าทไดจากความรทมอยในออนโทโลจเพมขน