ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒

กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย

ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

อัชชา แสงอัสนีย์

สมใจ บุญอุรพีภิญโญ

รองศาสตราจารย์ หม่อมหลวงอัจจิมา เกิดผล

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ศุภวรรณ์ เล็กวิไล

อาจารย์สายัณห์ พละสูรย์

ดร.กร่าง ไพรวรรณ

ผู้เรียบเรียง

ผู้ตรวจ

บรรณาธิการ

วรรณคดีและวรรณกรรม

สงวนลิขสิทธิ์

สำ�นักพิมพ์ บริษัทพัฒน�คุณภ�พวิช�ก�ร (พว.) จำ�กัด

พ.ศ. ๒๕๕๙

สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.)

๗๐๑ ถนนนครไชยศรี แขวงถนนนครไชยศรี เขตดุสิต กรุงเทพฯ ๑๐๓๐๐

โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อัตโนมัติ ๑๕ ส�ย), ๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕

แฟกซ์ : ทุกหม�ยเลข, แฟกซ์อัตโนมัติ : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖

website : www.iadth.com

คำ�นำ�

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒ เป็นหนังสือเรียนที่สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.) จัดทำาขึ้น

ตามหลักการ จุดหมาย มาตรฐานการเรียนรู้และตัวชี้วัด กลุ่มสาระการเรียนรู้

ภาษาไทยของหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช๒๕๕๑

หนังสือเรียนเล่มนี้มุ่ งส่งเสริมให้ผู้ เรียนได้ศึกษาวรรณคดีตามที่กำาหนดไว้

ในประกาศของกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง วรรณคดีสำาหรับจัดการเรียนการสอน

ภาษาไทย และมีวรรณกรรมที่น่าสนใจเหมาะสมกับวัย ผู้เรียนจะได้เรียนรู้ความงาม

ของภาษา ใช้กระบวนการคิดวิเคราะห์ เห็นคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรม

ไทย ซึ่งเป็นวัฒนธรรมทางภาษาที่สะท้อนความเป็นไทย รวมทั้งสอดแทรกข้อคิด

อันเป็นประโยชน์ในการดำาเนินชีวิต แต่ละหน่วยการเรียนรู้จะมีกิจกรรมการเรียนรู้

อย่างหลากหลายเพื่อฝึกทักษะกระตุ้นความคิดและเสริมสร้างประสบการณ์

หนังสือเรียน วรรณคดีและวรรณกรรม เล่มนี้ จัดทำาขึ้นพร้อมกับหนังสือเรียนหลักภาษาและการใช้ภาษาไทย ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒ ซึ่ งรวมเนื้อหาของสาระที่ ๑ การอ่าน สาระที่ ๒ การเขียน สาระที่ ๓ การฟัง การดู และการพูด

และสาระที่ ๔หลักการใช้ภาษาไทย ไว้ด้วยกันอย่างสมบูรณ์ ครบตัวชี้วัดของหลักสูตร

และหนังสือเรียนทั้งสองเล่มนี้ จะใช้ควบคู่กับแบบฝึกหัด รายวิชาพื้นฐาน ภาษาไทยชั้นประถมศึกษาปีที่๒ที่มีกิจกรรมหลากหลายกระตุ้นความสนใจ เชื่อมโยงการเรียนรู้

กับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น เพื่อพัฒนาทักษะทางภาษาและการเรียนรู้ของผู้เรียน

ให้เต็มตามศักยภาพ

สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.) หวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือเรียนและแบบฝึกหัด

รายวิชาพื้นฐาน ภาษาไทย ชุดนี้ จะเป็นประโยชน์ทั้งครูผู้สอน และผู้เรียนได้เพิ่มพูน

ประสบการณ์การเรียนรู้ตรงตามเจตนารมณ์ของหลักสูตร รวมทั้งเกิดเจตคติที่ดี

ต่อการเรียนภาษาไทยซึ่งเป็นเอกลักษณ์ประจำาชาติ

สถาบันพัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.)

สารบัญ

หน่วยการเรียนรู้ที่๑ ครอบครัวผาสุก ๖

หน่วยการเรียนรู้ที่๒ สนุกกับนิทาน ๑๕

หน่วยการเรียนรู้ที่๓ ทันข่าวเหตุการณ์ ๒๙

หน่วยการเรียนรู้ที่๔ สืบสานมรรยาทไทย ๔๐

หน่วยการเรียนรู้ที่๕ ธรรมชาติแสนงาม ๕๕

หน่วยการเรียนรู้ที่๖ เมืองไทยเมืองทอง ๖๖

จุดประกายผลงาน ๘๖

บรรณานุกรม ๘๗

หน้า

วรรณคดีและวรรณกรรมตัวชี้วัด

แผนผังสาระการเรียนรู้

สาระสำาคัญ

วรรณคดแีละวรรณกรรมตา่งๆ ไมว่า่

จะเปน็นทิานเรือ่งเลา่ขา่วปรศินาคำาทาย

บทร้อยกรองบทอาขยานและบทเพลง

ล้วนให้ความสนุกสนานเพลิดเพลิน

ให้ความรู้และข้อคิดแก่ผู้อ่านและผู้ฟัง

● อ่านออกเสียงคำาคำาคล้องจองข้อความและบทร้อยกรอง

ง่ายๆได้ถูกต้อง(ท๑.๑ป.๒/๑)

● อธิบายความหมายของคำาและข้อความที่อ่าน

(ท๑.๑ป.๒/๒)

● ตั้งคำาถามและตอบคำาถามเกี่ยวกับเรื่องที่อ่าน

(ท๑.๑ป.๒/๓)● ระบุใจความสำาคัญและรายละเอียดจากเรื่องที่อ่าน

(ท๑.๑ป.๒/๔)

หน่วยการเรียนรู้

● แสดงความคิดเห็นและคาดคะเนเหตุการณ์จากเรื่องที่อ่าน(ท๑.๑ป.๒/๕)

● อ่านหนังสือตามความสนใจอย่างสมำ่าเสมอและนำาเสนอเรื่องที่อ่าน(ท๑.๑ป.๒/๖)

● อ่านข้อเขียนเชิงอธิบายและปฏิบัติตามคำาสั่งหรือข้อแนะนำา(ท๑.๑ป.๒/๗)

● มีมารยาทในการอ่าน(ท๑.๑ป.๒/๘)

● ระบุข้อคิดที่ได้จากการอ่านหรือการฟังวรรณกรรมสำาหรับเด็กเพื่อนำาไปใช้ในชีวิตประจำาวัน

(ท๕.๑ป.๒/๑)

● ร้องบทร้องเล่นสำาหรับเด็กในท้องถิ่น(ท๕.๑ป.๒/๒)

● ท่องจำาบทอาขยานตามที่กำาหนดและบทร้อยกรองที่มีคุณค่าตามความสนใจ(ท๕.๑ป.๒/๓)

ทันข่าวเหตุการณ์

สืบสานมรรยาทไทย

ธรรมชาติแสนงาม

เมืองไทยเมืองทอง

ครอบครัวผาสุก

สนุกกับนิทาน

วรรณคดีและวรรณกรรม

6 วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒ ครอบครัวผาสุก 7

“เอ้ก อี๊ เอ้ก เอ้ก!” จอมส่งเสียงเหมือนไก่ขันปลุกแจ่มให้ลุกขึ้น “โอ้โฮ! พี่จอมเลียนแบบเสียงไก่ได้เหมือนจริงๆ”แจ่มทักอย่างอารมณ์ดี จอมฉุดแจ่มให้ลุกขึ้นยืนพลางชี้มือไปที่เล้าไก่“พี่จะชวนแจ่มไปช่วยพ่อเก็บไข่ไปขายที่ตลาด ช่วงนี้แม่ไก่ออกไข่ทุกวัน วันนี้วันเสาร์เราไปช่วยพ่อกันเถอะ” “รอเดี๋ยวนะจ๊ะ แจ่มขอเก็บที่นอนก่อน” จอมช่วยน้องเก็บที่นอนอย่างเรียบร้อย

สองพี่น้องรีบวิ่งไปที่เล้าไก่ พ่อยิ้มต้อนรับและกล่าวทักทาย

“เจา้ไกแ่จ้แมไ่กแ่กว้ตืน่แตเ่ชา้เชยีวจะมาชว่ยพอ่เกบ็ไขใ่ชไ่หมลกู”

หน่วยการเรียนรู้ที่บทดอกสร้อยไก่แจ้และไก่แก้วเพลงค่านํ้านมเพลงหน้าที่เด็ก

หน่วยนี้มีอะไรให้ค้นหา

ครอบครัวผาสุก

แจ่มยิ้มแฉ่ง “ใช่แล้วค่ะพ่อ เมื่อสักครู่พี่จอมได้เป็นไก่แจ้

ส่วนแจ่มได้เป็นไก่แก้วชื่อนี้ดีจังคืออะไรหรือคะ”

พ่อหัวเราะชอบใจพลางยื่นไข่ให้แจ่มวางลงในตะกร้าอย่างเบามือ

“ตอนพ่อเป็นเด็กคุณย่าสอนให้พ่อท่องบทดอกสร้อยทุกวันจนพ่อจํา

ได้ขึ้นใจอยากฟังไหมล่ะ”

จอมกับแจ่มปรบมือพร้อมกัน จอมส่งเสียงสนับสนุน “พ่อท่อง

บทไก่แจ้ก่อนนะครับผมอยากฟัง”

พ่อทําท่ากระแอมและเริ่มส่งเสียงอย่างชัดเจน

เอ้ก อี๊ เอ้กเอ้ก !

8 วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒ ครอบครัวผาสุก 9

ไก่เอ๋ยไก่แจ้ ถึงยามขันขันแซ่กระชั้นเสียง

โก่งคอเรื่อยร้องซ้องสําเนียง ฟังเพียงบรรเลงวังเวงดัง

ถ้าตัวเราเหล่านี้หมั่นนึก ถึงคุณครูผู้ฝึกสอนสั่ง

ไม่มากนักสักวันละสองครั้ง คงตั้งแต่สุขทุกวันเอยดอกสร้อยสุภาษิต ของหม่อมเจ้าประภากร

จัดพิมพ์โดยกระทรวงศึกษาธิการ

ไก่แจ้

“โอ้โฮ!พ่อเก่งจังค่ะบทกลอนนี้เรียกว่าอะไรใครเป็นคนแต่งคะ” พ่อทําท่าคิด และเล่าอย่างมีความสุขว่า “บทกลอนนี้เรียกว่าดอกสร้อยสุภาษิตผู้แต่งคือหม่อมเจ้าประภากรท่านต้องการสอนเด็กให้ระลึกถึงพระคุณของครูอยู่เสมอจะช่วยทําให้มีความสุข” “พ่อคะ มีบทดอกสร้อยเกี่ยวกับไก่แก้วบ้างไหมคะ ลูกอยากฟังจังค่ะ”แจ่มคะยั้นคะยอ พ่อพยักหน้าและเริ่มท่องอย่างไพเราะ

ไก่เอ๋ยไก่แก้ว ขันแว่วปลุกเรายามเช้าตรู่เสียงไก่ขันเตือนจิตให้คิดดู ไฉนไก่จึงรู้จักเวลาขืนนอนสายต่อไปไม่ดีแน่ คนจะแพ้ไก่แก้วเสียแล้วหนาทุกชั่วโมงนาทีมีราคา ลุกขึ้นมากอบกิจสัมฤทธิ์เอย

ฐะปะนีย์ นาครทรรพ

ไก่แก้ว

“เสียงพ่อเพราะจังครับ ผู้แต่งกลอนนี้คือใครครับ ท่านแต่ง

ได้เก่งจังนะครับ”จอมถามด้วยความอยากรู้

พ่อเห็นลูกๆ สนใจจึงอธิบายอย่างเต็มใจ “ท่านชื่อ ฐะปะนีย์

นาครทรรพท่านต้องการสอนเด็กๆ ให้ขยันตื่นแต่เช้าและใช้เวลา

อย่างมีคุณค่าเหมือนที่ลูกๆตื่นแต่เช้ามาช่วยพ่อทํางานนี่แหละจ้ะ”

10 วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒ ครอบครัวผาสุก 11

“วันนี้พ่อให้ความรู้เรื่องบทดอกสร้อยสุภาษิตกับลูกถือว่าพ่อเป็น

ครูของลูกใช่ไหมครับ”จอมพูดด้วยสํานึกในพระคุณ

พ่อรวบตัวลูกทั้งสองเข้ามากอดอย่างมีความสุข “พ่อแม่เปรียบ

เหมือนครูคนแรกของลูกถ้าลูกเป็นคนดีพ่อแม่ก็มีความสุข”

เสียงหวานๆ ของแม่พูดต่อจากพ่อว่า“ใช่แล้วจ้ะถ้าลูกทุกคนเป็น

เด็กดีรู้หน้าที่และทําหน้าที่ให้ดีที่สุดพ่อแม่ก็มีความสุขแล้วจ้ะ”

“เอ๊ะ! แม่มาตั้งแต่เมื่อไรครับเนี่ย ผมและน้องภูมิใจที่ได้เกิดมา

เป็นลูกของพ่อและแม่มากครับ”

“เอาล่ะจ้ะ ถ้าอยากให้แม่มีความสุข ร้องเพลงให้พ่อกับแม่ฟัง

คนละเพลงสิจ๊ะใครจะเป็นคนร้องก่อนจ๊ะ”

แจ่มยกมืออาสาเป็นคนแรก และหันไปคว้าฝักข้าวโพดมาถือ

แทนไมโครโฟนแล้วเริ่มร้องเพลงค่านํ้านม

แม่นี้มีบุญคุณอันใหญ่หลวงที่เฝ้าหวงห่วงลูกแต่หลังเมื่อยังนอนเปลแม่เราเฝ้าโอละเห่กล่อมลูกน้อยนอนเปลไม่ห่างหันเหไปจนไกลแต่เล็กจนโตโอ้แม่ถนอมแม่ผ่ายผอมย่อมเกิดจากรักลูกปักดวงใจเติบโตโอ้เล็กจนใหญ่นี่แหละหนาอะไรมิใช่ใดหนาเพราะค่านํ้านมควรคิดพินิจให้ดีค่านํ้านมแม่นี้จะมีอะไรเหมาะสมโอ้ว่าแม่จ๋าลูกคิดถึงค่านํ้านมเลือดในอกผสมกลั่นเป็นนํ้านมให้ลูกดื่มกินค่านํ้านมควรชวนให้ลูกฝังแต่เมื่อหลังเปรียบดังผืนฟ้าหนักกว่าแผ่นดินบวชเรียนพากเพียรจนสิ้นหยดหนึ่งนํ้านมกินทดแทนไม่สิ้นพระคุณแม่เอย

ค่านํ้านมเนื้อร้อง-ทำานอง : ไพบูลย์ บุตรขัน

12 วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒ ครอบครัวผาสุก 13

พ่อแม่และจอมฟังแจ่มร้องเพลงด้วยความซาบซึ้งในบทเพลง เมื่อเพลงจบทุกคนปรบมือแม่ดึงแจ่มเข้ามากอดด้วยความรัก จอมรับฝักข้าวโพดมาถือบ้าง แล้วเริ่มรอ้งเพลงประกอบทา่เตน้ใหด้คูกึคกัดว้ยเพลงหน้าที่ เด็ก เรียกเสียงหัวเราะจากทุกคนได้อย่างมีความสุข

เด็กเอ๋ยเด็กดีต้องมีหน้าที่สิบอย่างด้วยกัน(ซํ้า)

หนึ่ง นับถือศาสนาสอง รักษาธรรมเนียมมั่นสาม เชื่อพ่อแม่ครูอาจารย์สี่ วาจานั้นต้องสุภาพอ่อนหวานห้า ยึดมั่นกตัญญูหก เป็นผู้รู้รักการงาน

เจ็ด ต้องศึกษาให้เชี่ยวชาญต้องมานะบากบั่นไม่เกียจไม่คร้านแปด รู้จักออมประหยัดเก้า ต้องซื่อสัตย์ตลอดกาลนํ้าใจนักกีฬากล้าหาญให้เหมาะกับ

กาลสมัยชาติพัฒนาสิบ ทําตนให้เป็นประโยชน์รู้บาปบุญคุณโทษสมบัติชาติช่วยรักษาเด็กสมัยชาติพัฒนาจะเป็นเด็กที่พาชาติไทยเจริญ

หน้าที่เด็กเนื้อร้อง : ชอุ่ม ปัญจพรรค์

ทำานอง : เอื้อ สุนทรสนาน

การทำาฟาร์ม ผู้ที่ทําฟาร์มก็คือเกษตรกรฟาร์มคือบริเวณที่ใช้ทําการเกษตรกรรม

มีเพาะปลูกเลี้ยงสัตว์เช่นทําฟาร์มปลูกข้าวโพดข้าวฟ่างเลี้ยงไก่เลี้ยงปลา

ไข้หวัดนก สัตว์ปีกเช่นนกไก่เป็นตัวนําเชื้อไข้หวัดนกมาสู่คนได้ดังนั้นหากนักเรียน

พบเห็นสัตว์ปีกที่ป่วย สังเกตได้จากอาการเซื่องซึม ไม่กินอาหาร หรือพบซากสัตว์ปีก

ที่ตายแล้วอย่าเข้าใกล้หรือไปสัมผัสอย่างเด็ดขาด

อาชีพน่ารู้

เว็บไซต์แนะนำา

ปลอดภัยไว้ก่อน

กระชั้น เร่งเข้ากลั่น คัดเอาส่วนหรือสิ่งที่สําคัญกิจ(กิด) งานซ้อง ร้องพร้อมๆกันแซ่ มีเสียงอื้ออึงจนฟังไม่ได้ศัพท์ธรรมเนียม(ทํา-เนียม) ประเพณีแบบแผนแบบอย่างบากบั่น พากเพียรตั้งหน้าฝ่าความยากลําบากผ่ายผอม ผอมไปพินิจ(พิ-นิด) พิจารณามานะ ความพยายามความตั้งใจจริงความพากเพียรสัมฤทธิ์(สํา-ริด) ความสําเร็จสําเนียง เสียง

สถาบันครอบครัวไทยhttp://www.thisisfamily.org

คำาศัพท์น่ารู้ก ข ค ง

14 วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๒

๑. ให้นักเรียนฝึกท่องและคัดบทดอกสร้อย“ไก่แจ้”และ“ไก่แก้ว”๒. ให้นักเรียนเขียนหรือฝึกพูดตามความคิดที่ เกิดขึ้นเมื่อได้อ่าน

บทดอกสร้อยทั้งสองบท๓. ให้นักเรียนหานิทานที่เกี่ยวกับไก่มาแลกเปลี่ยนกันอ่าน เพื่อจะได้

ความรู้เกี่ยวกับไก่เพิ่มขึ้น๔. ในบทดอกสร้อย “ไก่แก้ว” แสดงให้เห็นว่าไก่ทำาหน้าที่ขันปลุกคน

ให้ตื่นมาทำางานทุกเช้า นักเรียนลองช่วยกันคิดว่าสัตว์ต่อไปนี้มีหน้าที่ทำาอะไรให้แก่เจ้าของที่เลี้ยงดูมัน

แมว สุนัข ม้า วัว เป็ด

๕. ให้นักเรียนที่ชอบร้องเพลงอาสาออกไปร้องเพลงหน้าชั้นเรียน คนละ๑เพลงประมาณ๓-๕คนแล้วให้เพื่อนๆช่วยกันอธิบาย เนื้อหาของเพลง รวมทั้งความรู้สึกที่เกิดขึ้นจากการฟังเพลงนั้น๖. ให้นักเรียนช่วยกันคิดว่า“แม่นี้มีบุญคุณอันใหญ่หลวง”อะไรบ้าง

ป้อนข้าว

ดูแลเมื่อเจ็บป่วยให้ดื่มนำ้านมจากอก

๗. ให้นักเรียนร้องเพลง “หน้าที่เด็ก” แล้วบอกว่าตนเองปฏิบัติหน้าที่เป็นเด็กดีได้กี่ข้อ

๘. ให้นักเรียนรวมกลุ่มกับเพื่อนๆ พูดคุยกันเกี่ยวกับหน้าที่ที่ได้รับมอบหมายให้ปฏิบัติเมื่ออยู่ที่บ้าน

บุญคุณของแม่

สร้างสรรค์ความคิดด้วยกิจกรรม

สนุกกับนิทาน 15

“เอ! วันนี้คุณยายทำาอะไรนะ กลิ่นหอมจัง” อ้อมเดินตามกลิ่น

เข้าไปถึงในห้องครัวเห็นคุณยายกำาลังคั่วถั่วลิสงจึงอาสาเป็นผู้ช่วย

“น่ารักมากจ้ะ ยายกำาลังต้องการลูกมือช่วยคั่วถั่วอยู่พอดี เดี๋ยว

ยายจะทำาเมี่ยงคำาและผัดไทยที่หลานชอบ”คุณยายส่งตะหลิวให้อ้อม

ช่วยคั่วถั่ว

อ้อมเหลือบไปเห็นจานใส่เมล็ดงาดำา จึงถามด้วยความอยากรู้

“คุณยายจะคั่วเมล็ดงาดำาในจานนี้ด้วยไหมคะ จะได้คั่วไปพร้อมกับ

ถั่วเพื่อประหยัดพลังงาน”

คุณยายรีบร้องห้าม“อย่า!เดี๋ยวก็ไหม้กันหมดจ้ะ”

ถั่วลิสง งาดำา

เมี่ยงคำา ผัดไทย

หน่วยการเรียนรู้ที่

นิทานเรื่องยายกะตา สนุกกับนิทาน

หน่วยนี้มีอะไรให้ค้นหา