ความรู้ ทัศนคติ...

70 Journal of Sports Science and Health Vol.17 No.2, (May-August 2016)

ความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชการแพทยทางเลอกของคนไทย

ฤทธรงค อญจะนะ และวภาวด ลมงสวสดคณะวทยาศาสตรการกฬา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

บทคดยอ

วตถประสงค เพอศกษาความร ทศนคต และ

พฤตกรรมการใชการแพทยทางเลอกของคนไทย และ

เพอเปรยบเทยบความร และทศนคตการใชการแพทย

ทางเลอกของคนไทย จำาแนกตามตวแปร เพศ อาย

ระดบการศกษา รายไดทไดรบตอเดอน และพนททอย

อาศย

วธดำาเนนการวจย กลมตวอยางเปนประชาชน

วยทำางาน จำานวน 500 คน ทมอาย 20-59 ป ทอาศย

อยในกรงเทพมหานคร และอาศยอยในพนทเขตเมองใหญ

ของแตละจงหวดในแตละภาค โดยใชแบบสอบถามท

ผวจยไดสรางขน เพอใชเปนเครองมอในการเกบขอมล

วเคราะหขอมลโดยใชสถตคารอยละ คะแนนเฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน และเปรยบเทยบความแตกตาง

โดยใชคา “ท” (t-test) และคา “เอฟ” (F-test) ในกรณ

ทพบวามความแตกตางกนอยางมนยสำาคญทางสถต

ทระดบ 0.05 จงทำาการทดสอบเปนรายคโดยวธของ

เชฟเฟ

ผลการวจย พบวา

1. คนไทยมความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกอยในระดบควรปรบปรง และมทศนคตกบ

พฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกอยในระดบ

ปานกลาง

2. เปรยบเทยบ ความร และทศนคตเกยวกบ

การใชการแพทยทางเลอก พบวา แตกตางกนอยางม

นยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05 กลมทมระดบการศกษา

สง รายไดทไดรบตอเดอนสง และพนททอยอาศยอย

ในกรงเทพมหานคร มความร และทศนคตดกวากลม

ทมระดบการศกษาตำา รายไดทไดรบตอเดอนนอย และ

พนททอยอาศยอยในภาคอน และพบวากลมอายนอยกวา

มความรแตกตางกบกลมอายมากกวา

สรปผลการวจย คนไทยมความรเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอกในระดบควรปรบปรง มทศนคต

และพฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกระดบ

ปานกลาง ดงนนจงมความจำาเปนทจะเสรมสรางความร

สงเสรมการสรางทศนคต และการปฏบตทถกตองเกยวกบ

การใชการแพทยทางเลอกใหกบคนไทย

คำาสำาคญ: ความร / ทศนคต / พฤตกรรม / การแพทย

ทางเลอก

Corresponding Author : ผชวยศาสตราจารย ดร.วภาวด ลมงสวสด คณะวทยาศาสตรการกฬา จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ E-mail : [email protected]

วารสารวทยาศาสตรการกฬาและสขภาพ ปท 17 ฉบบท 2 (พฤษภาคม-สงหาคม 2559) 71

KNOWLEDGE, ATTITUDE AND BEHAVIOR OF USING

ALTERNATIVE MEDICINE IN THAI PEOPLE

Rittirong Unjana and Wipawadee LeemingsawatFaculty of Sports Science, Chulalongkorn University

Abstract

Purpose The purposes of this study were

to study the knowledge, attitude and behavior

of using alternative medicine in Thai people and

to compare knowledge and attitude classified

by variables of gender, age, education levels,

income per month and residential areas.

Methods The subjects were 500 working

age Thai people who live in Bangkok

metropolis and large urban areas of other

provinces in each region. The subjects were

working age people from the age of 20 to 59

years. The data were collected by question-

naires developed by the researcher. The

completed data were analyzed in terms of

percentages, means, standard deviations, t-test,

F-test, and multiple comparisons by using

Scheffe’s method and set P-value at the 0.05

level.

Results The results of this study were

as follows:

1. The knowledge of Thai people in using

alternative medicine showed the rectifiable

level while both attitude and behavior showed

a moderate level.

2. Comparing the knowledge and attitude

regarding the use of alternative medicine. There

were significant differences between a group

high level of education, income per month

and habitation in Bangkok vary significantly

compared with a group low level of education,

income per month and other provinces (p<0.05).

Moreover, there was a significant difference

in knowledge between young and older age

groups (p<0.05).

Conclusions The study found that the

knowledge of Thai people in using alternative

medicine should be improved while both

attitudes and behavior are at a moderate

level. Therefore, it is necessary to support

the knowledge, promote a good attitude and

rectify perform regarding to the use of alterna-

tive medicine in Thai people.

Key Words: Knowledge / Attitude / Behavior

/ Alternative medicine

Corresponding Author : Asst. Prof. Dr. Wipawadee Leemingsawat, Faculty of Sports Science, Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand; E-mail : [email protected]


ความเปนมาและความสำาคญของปญหา

ปจจบนทางดานการแพทยนนมววฒนาการ

ความเจรญกาวหนาเปนอยางมาก โดยเฉพาะการแพทย

แผนปจจบนนนไดมการใชเทคโนโลยทางดานเครองมอ

ททนสมยในการรกษาโรคภยไขเจบตางๆ ทำาใหการรกษา

พยาบาลอาการเจบปวยและโรคตางๆสามารถทำาไดงาย

สะดวก และรวดเรว สามารถรกษาไดอยางมประสทธภาพ

ทำาใหการรกษาโรคมความเสยงนอยลง ซงนอกเหนอ

จากการแพทยแผนปจจบนแลว การแพทยทางเลอก

ซงเปนศาสตร เทคนควธการดแลรกษาสขภาพอนๆ

ทงหมดทมอยในประเทศนนๆ ทนอกเหนอจากระบบ

การแพทยแผนปจจบนยงเปนอกแนวทางหนงทใช

ในการรกษาพยาบาลโรคภยไขเจบตางๆ จากการสำารวจ

ขององคการอนามยโลกพบวาในปจจบนการแพทย

ทางเลอกไดรบความสนใจเพมขน ทงในทวปอเมรกา

ยโรป และในเอเชย (World Health Organization,

2002)

ในประเทศไทยไดเรมมการสงเสรมใหมการใช

แพทยทางเลอกตงแตป พ.ศ. 2530 โดยมการนำา

การแพทยทางเลอกมาใชในการรกษาพยาบาลรวมกบ

การรกษาแผนปจจบน (Niyomsil, 2009) และกำาหนด

เปนบรการสาธารณสขทประชาชนมสทธใชบรการ

ในพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต

พ.ศ. 2545 กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอกไดสนบสนนใหทกจงหวดมการดำาเนนงาน

โครงการสงเสรมสขภาพดวยการแพทยแผนไทยและ

การแพทยทางเลอกในสถานบรการขนในป พ.ศ. 2552

โดยมงเนนเพอการนำาองคความรดานการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอกสระบบสขภาพ สามารถ

ผสมผสานกบการปฏบตงานเดม โดยไดรบความรวมมอ

ในการดำาเนนงานทกจงหวด 75 แหง ซงมการดำาเนนงาน

ทงในระดบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบตำาบล

โรงพยาบาลชมชน และโรงพยาบาลศนยในป 2552

(Development of Thai Traditional and Comple-

mentary Medicine, 2011) และสอดคลองตามแผน

พฒนาสขภาพแหงชาตฉบบท 10 ทมการพฒนาสขภาพ

ของคนไทยไปสระบบสขภาพแบบพอเพยง และได

นอมรบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางการพฒนา

สขภาพ เนนการพฒนาศกยภาพเพอการพงตนเองได

ในดานสขภาพ และยงดำาเนนการตอเนองไปยงแผน

พฒนาสขภาพแหงชาตฉบบท 11 ทมยทธศาสตร

การพฒนาศกยภาพวถการดแลสขภาพจากภมปญญา

ไทยใหมความปลอดภย มคณภาพและเปนทยอมรบ

ตลอดจนการพงพาตนเองดานสขภาพบนพนฐาน

ภมปญญาไทย

การแพทยทางเลอกไดเขามาสสงคมไทยโดยการ

นำามาใช และไดรบความนยมเพมขน จากการสำารวจ

ในป พ.ศ. 2547 พบวาคนไทยมการเจบปวยดวยโรค

ไมตดตอทมอตราเพมขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะโรค

ความดนโลหตสง โรคหวใจ และโรคเบาหวาน (Institute

for Population and Social Research, 2011)

ดงนนคนไทยจงหนมาสนใจและใหความสำาคญกบ

การแพทยทางเลอกในรปแบบตางๆ ในการรกษาโรค

โดยมการนำาการแพทยทางเลอกไปใชในกลมผปวยเรอรง

ตางๆ รวมกบการแพทยแผนปจจบน (Prateepavanich.

2007) ซงการนำาการแพทยทางเลอกมาใชเพอมงไปส

การพงตนเองดานสขภาพดวยภมปญญาไทย สขภาพ

วถไทยตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กอใหเกดผล

กระทบตอองคประกอบดานตางๆ ตามโครงสรางของ

คณภาพชวต ทงทางดาน รางกาย จตใจ อารมณ

สงคม และสงแวดลอม โดยเฉพาะการแพทยทางเลอก

ซงเปนวธการรกษาแบบองครวมใหความสำาคญ

การพฒนาทงทางดานรางกาย จตใจ จตวญญาณ

(Chancharupong, 2004) จากการสำารวจประชาชน

ของกระทรวงสาธารณสขและหนวยงานเอกชนพบวา

การแพทยทางเลอกทไดรบความนยมและถกเลอกนำามาใช


แบงได 3 อนดบคอ 1. การนวด การออกกำาลงกาย การฟนฟสขภาพ สมาธ 2. การอดอาหารเพอสขภาพ การปรบเปลยนวถชวต อาหารธรรมชาต 3. การฝงเขม การสวนลำาไสลางพษ การรกษาดวยอาหาร (Develop-ment of Thai Traditional and Complementary Medicine, 2013) การแพทยทางเลอกจงเปนอกทางเลอกสำาหรบผแสวงหาทางเลอกอนในการแกปญหาสขภาพ ทำาใหประชาชนคนไทยหนมาสนใจและใหความสำาคญกบการแพทยทางเลอกในรปแบบตางๆ ในการรกษา โรคภยไขเจบ รวมทงการนำาไปใชในการรกษากบกลมผปวยเรอรงตางๆ รวมกบการแพทยแผนปจจบน ดงนน การศกษาเรองความร ทศนคต และพฤตกรรมเกยวกบการแพทยทางเลอก จะเปนประโยชนในการนำาขอมลจากกการวจยมาใชเพอเปนแนวทาง ในการสงเสรมการใชแพทยทางเลอก เพอทจะเลอกใชบรการไดอยางปลอดภยและเปนประโยชนตอการสงเสรมและพฒนาคณภาพชวต

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรม การใชการแพทยทางเลอกของคนไทย 2. เพอเปรยบเทยบความร และทศนคตการใชการแพทยทางเลอกของคนไทย จำาแนกตามตวแปร เพศ อาย ระดบการศกษา รายไดทไดรบตอเดอน และพนททอยอาศย

วธดำาเนนการวจย การวจยในครงนไดผานการพจารณาอนมต จากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยในคน จฬาลงกรณมหาวทยาลย โครงการวจยท 130.1/57 วนท 1 กนยายน 2557 กลมตวอยาง กลมตวอยางเปนประชาชนวยทำางาน เพศชาย และเพศหญงทมอาย 20-59 ป โดยกำาหนดกลมตวอยาง

จากสตรทาโร ยามาเน (Yamane, 1973) ทระดบความเชอมน 95% ความคลาดเคลอน .05 ไดขนาดของกลมตวอยาง 400 คน แตผวจยไดเพมกลมตวอยางเปน 500 คน วธการสมตวอยางเปนแบบหลายขนตอน (Multi-stage sampling) โดยการเลอกภาคทงหมด 4 ภาค แลวทำาการเลอกจงหวดในแตละภาค ภาคละ 2 จงหวด โดยการยดหลกตามจำานวนประชากรมากทสดและรองลงมา และเปนจงหวดทมโรงพยาบาลศนย และทำาการเลอกอำาเภอหรอเขตพนททมจำานวนประชากรมากทสด แลวดำาเนนการเกบขอมลในเขตเทศบาลทมจำานวนประชากรมากทสดของแตละอำาเภอ โดยทำาการสมตวอยางแบบเจาะจง สมเลอกกลมประชาชนในวยทำางานทเคยใชการแพทยทางเลอก

ขนตอนการดำาเนนการวจย 1. การสรางเครองมอทใชในการวจยแบงเปน 4 สวน คอ แบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบทดสอบความร แบบสอบถามทศนคต และแบบสอบถามพฤตกรรมการใชการแพทยทางเลอก แลวนำาแบบสอบถามไปใหผทรงคณวฒจำานวน 5 ทาน ตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (Content validity) โดยพจารณาคาดชนความสอดคลอง (Index of Item Objective congruence: IOC) ทงฉบบ เทากบ 0.92 และนำาแบบสอบถามไปทดลองใชกบคนทมคณสมบตใกลเคยงกบกลมตวอยางจำานวน 30 คน เพอหาคาความเชอมน (Reliability) ของแบบสอบถามความรเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก โดยใชวธการของ คเดอร-รชารดสน 20 (Kuder and Richardson 20) ไดคาความเทยง เทากบ 0.79 สวนแบบสอบถามทศนคตและแบบสอบถามพฤตกรรมการใชการแพทยทางเลอกหาคาความเทยงโดยใชสตรสมประสทธแอลฟา (Alpha) ของครอนบาค (Cronbach) ไดคาความเทยงเทากบ 0.86 และ 0.82 ตามลำาดบ


2. การเกบรวบรวมขอมล ผวจยทำาการเกบ

รวบรวมขอมลดวยตนเอง ในสถานททมคนมารวมตวกน

ไดแก สวนสาธารณะ ตลาด และศนยการคาในพนท

ของ เขตบางแค เทศบาลนครเจาพระยาสรศกด

เทศบาลนครนครปฐม เทศบาลนครเชยงราย เทศบาล

นครนครสวรรค เทศบาลนครนครราชสมา เทศบาล

นครอบลราชธาน เทศบาลนครนครศรธรรมราช และ

เทศบาลนครหาดใหญ

การวเคราะหขอมล

1. ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม และ

พฤตกรรมการใชการแพทยทางเลอก วเคราะหขอมล

โดยแจกแจงความถ และหาคารอยละ (Percentage)

2. วเคราะหความร และทศนคตเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอก ดวยคารอยละ (Percentage)

คะแนนเฉลย (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

(Standard Deviation)

3. เปรยบเทยบความรและทศนคตเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอก วเคราะหความแตกตางตวแปรเพศ

โดยใชคา “ท” (t-test) และเปรยบเทยบความแตกตาง

ตามตวแปรอาย ระดบการศกษา รายไดทไดรบตอเดอน

และพนททอยอาศย โดยใชคา “เอฟ” (F-test) ในกรณ

ทพบวามความแตกตางกนอยางมนยสำาคญทางสถต

ทระดบ 0.05 จงทำาการทดสอบเปนรายคโดยวธของ

เชฟเฟ (Scheffe’s)

ผลการวจย

1. กลมตวอยางเปนเพศชายรอยละ 47.80 และ

เพศหญงรอยละ 52.20 มชวงอาย 20-29 ป คดเปน

รอยละ 23.20 ชวงอาย 30-39 ป คดเปนรอยละ 27.80

ชวงอาย 40-49 ป คดเปนรอยละ 24.60 และชวง

อาย 50-59 ป คดเปนรอยละ 24.40 มระดบการศกษา

ประถมศกษาหรอตำากวา คดเปนรอยละ 24.00 ระดบ

การศกษามธยมศกษา / ปวช. รอยละ 21.20 ระดบ

การศกษาอนปรญญา / ปรญญาตร รอยละ 42.60

และระดบการศกษาสงกวาปรญญาตร รอยละ 12.20

มรายไดทไดรบตอเดอนนอยกวา 10,000 บาท คดเปน

รอยละ 27.00 รายไดทไดรบตอเดอน 10,001-20,000

บาท คดเปนรอยละ 35.20 รายไดทไดรบตอเดอน

20,001-30,000 บาท คดเปนรอยละ 18.40 และรายได

ทไดรบตอเดอนมากกวา 30,000 บาทขนไป คดเปน

รอยละ 19.40 สวนจำานวนกลมตวอยางอาศยอยใน

พนททอยอาศยจำานวนเทากน ไดแก กรงเทพมหานคร

ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ

ภาคใต คดเปนรอยละ 20 ดงแสดงในตารางท 1

2. กลมตวอยางมความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกระดบควรปรบปรง (x = 7.42, SD = 3.31)

มทศนคตเปนกลางเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก

(x = 3.62, SD = 0.40) และเพศชายกบเพศหญง

มคาเฉลยความร และทศนคตเกยวกบการแพทยทางเลอก

ไมแตกตางกนอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05

ดงแสดงในตารางท 2


ตารางท 1 จำานวนและรอยละของกลมตวอยาง จำาแนกตามเพศ อาย ระดบการศกษา รายไดทไดรบตอเดอน

และพนททอยอาศย (n = 500)

ขอมลทวไป จำานวน (คน) รอยละ

เพศ

ชาย

หญง

อาย

20-29 ป

30-39 ป

40-49 ป

50-59 ป

ระดบการศกษาสงสด

ประถมศกษา หรอตำากวา

มธยมศกษา / ปวช

อนปรญญา / ปรญญาตร

สงกวาปรญญาตร

รายไดทไดรบตอเดอน

นอยกวา 10,000 บาท

10,001-20,000 บาท

20,001-30,000 บาท

มากกวา 30,000 บาทขนไป

พนททอยอาศย

กรงเทพมหานคร

ภาคกลาง

ภาคเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ภาคใต

239

261

116

139

123

122

120

106

213

61

135

176

92

97

100

100

100

100

100

47.80

52.20

23.20

27.80

24.60

24.40

24.00

21.20

42.60

12.20

27.00

35.20

18.40

19.40

20.00

20.00

20.00

20.00

20.00


ตารางท 2 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความร ทศนคต และเปรยบเทยบคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

ของคะแนนความร ทศนคตเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก จำาแนกตามเพศ (n = 500)

ตวแปรระดบ

คะแนน

เพศชาย

(n = 239 คน)

เพศหญง

(n = 261 คน)

รวมทงหมด

(n = 500 คน) t p

x SD x SD x SD

ความร

ระดบดมาก

ระดบปานกลาง

ระดบควรปรบปรง

เฉลยรวม

ทศนคต

ทศนคตเชงบวก

ทศนคตเปนกลาง

ทศนคตเชงลบ

เฉลยรวม

13-15

9-12

0-8

3.68-5.00

2.34-3.67

1.00-2.33

13.63

10.61

5.16

7.38

3.94

3.31

0.00

3.64

0.74

1.12

2.03

3.32

0.22

0.26

0.00

0.40

13.50

10.56

5.23

7.45

3.93

3.28

2.30

3.59

0.65

1.11

1.89

3.30

0.21

0.26

0.00

0.41

13.55

10.59

5.19

7.42

3.94

3.30

2.30

3.62

0.67

1.11

1.96

3.31

0.22

0.26

0.00

0.40

2.23

1.31

0.82

0.19

3. เปรยบเทยบความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอก จำาแนกตามตวแปรอาย พบวา ทมชวงอาย

20–29 ป ชวงอาย 30-39 ป และชวงอาย 40-49 ป

มคาเฉลยคะแนนความรเกยวกบการใชการแพทยทาง

เลอกแตกตางกนกบผทมชวงอาย 50–59 ป อยางม

นยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05 จำาแนกตามตวแปร

ระดบการศกษา พบวา ผทมระดบการศกษาประถมศกษา

หรอตำากวา และผทมระดบการศกษามธยมศกษา

มคาเฉลยคะแนนความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกแตกตางกนกบผทมระดบการศกษาอนปรญญา /

ปรญญาตร กบ สงกวาปรญญาตร อยางมนยสำาคญ

ทางสถตทระดบ 0.05 จำาแนกตามตวแปรรายไดทไดรบ

ตอเดอน พบวา ผทมรายไดทไดรบตอเดอนนอยกวา

10,000 บาท มคาเฉลยคะแนนความรเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอกแตกตางกนกบผทมรายไดทไดรบ

ตอเดอน 10,001-20,000 บาท, 20,001-30,000 บาท

และ มากกวา 30,000 บาทขนไป อยางมนยสำาคญ

ทางสถตทระดบ 0.05 ผทมรายไดทไดรบตอเดอน

10,001-20,000 บาท มคาเฉลยคะแนนความรเกยวกบ

การใชการแพทยทางเลอกแตกตางกนกบผทมรายได

ทไดรบตอเดอน 20,001-30,000 บาท และ มากกวา

30,000 บาทขนไป อยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ

0.05 และจำาแนกตามตวแปรพนททอยอาศย พบวา

ผทมพนททอยอาศยในกรงเทพมหานคร มคาเฉลย

คะแนนความรเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก

แตกตางกนกบผทมพนททอยอาศยในภาคกลาง ภาคเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต อยางมนยสำาคญ

ทางสถตทระดบ 0.05 และผทมพนททอยอาศยใน

ภาคกลาง กบภาคเหนอ มคาเฉลยคะแนนความร

เกยวกบการใชการแพทยทางเลอกแตกตางกนกบผทม

พนททอยอาศยในภาคตะวนนออกเฉยงเหนอ อยางม

นยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05 ดงแสดงในตารางท 3


ตารางท 3 เปรยบเทยบความรเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก จำาแนกตามตวแปรอาย ระดบการศกษา รายได

ทไดรบตอเดอน และพนททอยอาศย โดยใชสถตความแปรปรวนทางเดยว (One-Way ANOVA)

ตวแปรความรเกยวกบการแพทยทางเลอก (n = 500 คน)

x SD F P การเปรยบเทยบรายค

อาย

1. 20-29 ป

2. 30-39 ป

3. 40-49 ป

4. 50-59 ป

ระดบการศกษาสงสด

1. ประถมศกษา หรอตำากวา

2. มธยมศกษา / ปวช

3. อนปรญญา / ปรญญาตร

4. สงกวาปรญญาตร

รายไดทไดรบตอเดอน

1. นอยกวา 10,000 บาท

2. 10,001-20,000 บาท

3. 20,001-30,000 บาท

4. มากกวา 30,000 บาทขนไป

พนททอยอาศย

1. กรงเทพมหานคร

2. ภาคกลาง

3. ภาคเหนอ

4. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

5. ภาคใต

8.32

7.98

7.38

5.95

5.66

5.87

8.64

9.30

5.59

6.72

9.25

9.47

9.54

7.36

7.68

5.74

6.76

3.11

3.32

2.92

3.38

2.71

3.04

3.06

2.81

2.84

3.22

2.78

2.52

3.00

2.89

3.48

3.09

2.87

13.10

44.55

49.33

20.71

0.00*

0.00*

0.00*

0.00*

1-4*, 2-4*, 3-4*

1-3*, 1-4*, 2-3*, 2-4*

1-2*, 1-3*, 1-4*, 2-3*, 2-4*

1-2*, 1-3*, 1-4*, 1-5*, 2-4*, 3-4*

*p≤0.05

4. เปรยบเทยบทศนคตเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกจำาแนกตามตวแปรอาย พบวา ไมแตกตางกน

อยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05 สวนทศนคต

เกยวกบการใชการแพทยทางเลอก จำาแนกตามตวแปร

ระดบการศกษา พบวา ผทมระดบการศกษาประถมศกษา

หรอตำากวา และผทมระดบการศกษามธยมศกษา

มคาเฉลยของทศนคตเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกแตกตางกนกบผทมระดบการศกษาอนปรญญา /

ปรญญาตร และระดบการศกษาสงกวาปรญญาตร

อยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05 จำาแนกตาม


ตวแปรรายไดทไดรบตอเดอน พบวา ผทมรายไดท

ไดรบตอเดอนนอยกวา 10,000 บาท และผทมรายได

10,001-20,000 บาท มคาเฉลยของทศนคตเกยวกบ

การใชการแพทยทางเลอกแตกตางกนกบผทมรายได

ทไดรบตอเดอน 20,001-30,000 บาท และผทมรายได

มากกวา 30,000 บาทขนไป อยางมนยสำาคญทางสถต

ทระดบ 0.05 และจำาแนกตามตวแปรพนททอยอาศย

พบวา ผทมพนททอยอาศยในกรงเทพมหานคร ภาคกลาง

ภาคเหนอ และภาคใต มคาเฉลยของทศนคตเกยวกบ

การใชการแพทยทางเลอกแตกตางกนกบผทมพนท

ทอยอาศยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อยางมนยสำาคญ

ทางสถตทระดบ 0.05 ดงแสดงในตารางท 4

ตารางท 4 เปรยบเทยบทศนคตเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก จำาแนกตามตวแปรอาย ระดบการศกษา

รายไดทไดรบตอเดอน และพนททอยอาศย โดยใชสถตความแปรปรวนทางเดยว (One-Way ANOVA)

ตวแปรทศนคตเกยวกบการแพทยทางเลอก (n = 500 คน)

x SD F P การเปรยบเทยบรายค

อาย1. 20-29 ป2. 30-39 ป3. 40-49 ป4. 50-59 ประดบการศกษาสงสด1. ประถมศกษา หรอตำากวา2. มธยมศกษา / ปวช3. อนปรญญา / ปรญญาตร4. สงกวาปรญญาตรรายไดทไดรบตอเดอน1. นอยกวา 10,000 บาท2. 10,001-20,000 บาท3. 20,001-30,000 บาท4. มากกวา 30,000 บาทขนไปพนททอยอาศย1. กรงเทพมหานคร2. ภาคกลาง3. ภาคเหนอ4. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ5. ภาคใต

3.653.643.603.56

3.503.543.693.71

3.483.563.763.77

3.763.713.613.403.60

0.390.440.370.40

0.380.390.390.44

0.380.430.340.37

0.340.370.400.450.36

1.40

8.81

15.82

12.70

0.24

0.00*

0.00*

0.00*

-

1-3*, 1-4*, 2-3*, 2-4*

1-3*, 1-4*, 2-3*, 2-4*

1-4*, 2-4*, 3-4*, 4-5*

*p≤0.05


5. พฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกอยในระดบปานกลาง คดเปนรอยละ 57.05 ดงแสดงใน

ตารางท 5

ตารางท 5 คารอยละพฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก (n = 500)

พฤตกรรมเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอก

ปฎบต

(ขอ)

เพศชาย

(n = 239 คน)

เพศหญง

(n = 261 คน)

รวมทงหมด

(n = 500 คน)

จำานวน รอยละ จำานวน รอยละ จำานวน รอยละ

ระดบมาก

ระดบปานกลาง

ระดบนอย

14-20

7-13

0-6

4

139

96

1.70

58.20

40.10

8

146

107

3.10

55.90

41.00

12

285

203

2.40

57.05

40.55

รวม 239 100.00 261 100.00 500 100.00

อภปรายผลการวจย

1. คนไทยมความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกในภาพรวมอยในระดบควรปรบปรง อาจเนอง

มาจากการศกษาครงนพบวา ความร และประสบการณ

การทเคยใชการแพทยทางเลอกไดเรยนรมาจากหนงสอ/

วารสาร อนเตอรเนต โทรทศน/วทย และเพอน/คนรจก

โดยทไมมบคลากรทางการแพทยทางเลอกใหคำาแนะนำา

เพมเตมเกยวกบวธการใช และการแพทยทางเลอก

บางประเภทมการนำามาใชในการรกษาโรคไดไมนาน

ทำาใหคนไทยยงขาดขอมลความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกนนๆ และการแพทยทางเลอกบางประเภท

ไดอยคกบวถชวตของคนไทยมานาน ไดมการถายทอด

ความรและภมปญญาจากรนสรน อาจทำาใหความรท

ไดรบนนอาจมการแปรความหมายผดไปจากเดม หรอ

อาจจะเปนการถายทอดทไมชดเจน จงสงผลตอความร

ทไดรบ และความเชอเปนอกหนงปจจยททำาใหคนไทย

ยอมรบการแพทยทางเลอก ความรทไดรบมาบางครง

อาจถกหรอผดกไดขนอยกบเหตผลและความเหมาะสม

โดยเกดขนจากขอเทจจรง โครงสราง กฎเกณฑทไดจาก

ประสบการณ และการคนควา บางคนอาจมความรมาก

หรอบางคนอาจมความรนอย ซงขนอยกบการศกษา

คนควาขอมล รวมทงความเชอและประสบการณของ

แตละบคคล (Ratchatasomboo, 2001) สอดคลองกบ

การศกษาของ สงา อยคง (Yookong, 2007) พบวา

ระดบความรของประชาชนอำาเภอทรายมล จงหวดยโสธร

สวนใหญมความรในเรองการใชสมนไพรอยในระดบตำา

เมอเปรยบเทยบความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกตามตวแปรเพศ พบวาเพศชายและเพศหญง

มความรเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกไมแตกตางกน

อาจเนองจากเพศชายและเพศหญงเปนผ ทเคยใช

บรการการแพทยทางเลอก จงทำาใหเกดการเรยนรจาก

มประสบการณทเคยใชการแพทยทางเลอกมา และการม

ความรมากหรอมความรนอยยงขนอยกบความสนใจทจะ

แสวงหาและศกษาคนควาขอมล รวมทงความเชอ และ

ประสบการณตางกมผลตอความร (Ratchatasomboo,

2001) ซงสอดคลองกบการศกษาของ วนเฟรด วลเลยม

และโทมส (Winfred, William and Thomas, 2002)

พบวา เพศชายและเพศหญงของผปวยคลนกครอบครว

ฝกหดในชนบท มความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกไมแตกตางกน เมอเปรยบเทยบความรเกยวกบ


การใชการแพทยทางเลอกตามตวแปรอาย ระดบ

การศกษา รายไดทไดรบตอเดอน และพนททอยอาศย

พบวาตางกนอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05

เนองจากการศกษาครงนพบวา ผทมความรเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอกมากเปนผทมอายนอย มการศกษา

ระดบอนปรญญา/ปรญญาตร หรอสงกวาปรญญาตรสง

ทำาใหมรายไดทไดรบตอเดอนสง และเปนผทอาศยอย

ในกรงเทพมหานคร เปนเพราะวาในปจจบนประเทศไทย

ไดกำาหนดใหพลเมองไทยตองจบการศกษาขนตำาในระดบ

ชนมธยมศกษาตอนตน ดงนนผทมอายนอยจงมโอกาส

ไดศกษาสงกวาคนสมยกอน ทำาใหมความรในระดบสง

สามารถประกอบอาชพทดมรายไดทไดรบตอเดอนสง

จะมโอกาสไดใชบรการแหลงขอมลความรไดอยางทวถง

มโอกาสในการเขาถงแหลงขอมล หาขอมลความร

ทำาใหไดรบความรจากการสบคนและการเรยนไดมากกวา

ผทมระดบการศกษานอยกวา (Ketpama, 2005)

เนองจากแหลงทไดรบขอมลขาวสารการแพทยทางเลอก

ในการศกษาครงนมาจาก หนงสอ และอนเทอรเนต

ซงในปจจบนสออนเทอรเนตเปนแหลงเรยนรทเขาถง

ไดงาย และสามารถเขาถงกลมเปาหมายจำานวนมากๆ

ไดในเวลาอนรวดเรว ทำาใหผทใชอนเตอรเนตสามารถ

รบรขาวสารเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกไดมากขน

ซงสอดคลองกบการศกษาของเพญจนทร เชอรเรอร

(Sherer, 2008) พบวาแหลงทมาของขอมลขาวสาร

ของความร การรบรเกยวกบการแพทยทางเลอกมาจาก

หนงสอ สอพมพตางๆ อนเทอรเนต โทรทศน โดย

สวนใหญมแนวโนมวาผทมการศกษาสงกวาจะไดรบสอ

ประเภทเหลาน และผทมรายไดทไดรบตอเดอนสง

มโอกาสเขาถงแหลงความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกจากสอตางๆ ไดมากกวาผทมรายไดทไดรบ

ตอเดอนนอย สวนการทผอาศยอยในกรงเทพมหานคร

มความรเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกสงกวาผท

อาศยอยในพนทอาศยอน อาจเนองจากการศกษาครงน

พบวาสออนเทอรเนตเปนแหลงเรยนรทสำาคญ และ

สามารถเขาถงไดงาย เมอพจารณาสดสวนของผใช

อนเทอรเนต และโทรศพทมอถอเปนรายภาคของการใช

เทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารในครวเรอนในป

2556 พบวากรงเทพมหานครมสดสวนผใชอนเทอรเนต

มากทสด รวมถงระบบการสอสารทมการพฒนาอยาง

รวดเรวทำาใหมการเขาถงขอมลขาวสารเกยวกบการแพทย

ทางเลอกไดมากขน ทำาใหผทมการใชสอทางดาน

อนเทอรเนตจะมการสอสารและสามารถเรยนรการใช

การแพทยทางเลอกตางๆไดมากขน

2. คนไทยมทศนคตเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกในภาพรวมเปนกลาง อาจเปนเพราะคนไทย

มความเหนวาการใชการแพทยทางเลอกถอเปนสทธ

สวนบคคล ซงแตละบคคลมสทธทจะคดวาการใช

การแพทยทางเลอกเปนสงทดหรอไมด เปนประโยชน

หรอเปนโทษ ซงจะมผลตอทศนคตในอนาคต เนองจาก

ทศนคตคอ การรบร และการวนจฉยขอมลตางๆ ทไดรบ

เปนแนวโนมของความรสกนกคดทางจตใจ ทเกดจาก

การเรยนรทงจากสงคม ครอบครว เพอน แลวแสดงออก

มาในลกษณะของทศนคต ดงนน เมอมตวอยางของคน

ในสงคมทเคยใชการแพทยทางเลอก และเปนทยอมรบ

จากสงคมจงเปนแบบอยางทสงผลใหคนไทยมทศนคต

ทเปนกลางตอการแพทยทางเลอก (Plangkamon,

2009) รวมทงในปจจบนหนวยงานดานสาธารณสขได

มการสนบสนน และสงเสรมการใชการแพทยทางเลอก

ทำาใหคนไทยมทศนคตทดตอการแพทยทางเลอกมากขน

ซงสอดคลองกบการศกษาของสงา อยคง (Yookong,

2007) พบวาประชาชนสวนใหญมทศนคตอยในระดบ

ปานกลางตอการใชสมนไพร เนองจากประชาชน

สวนใหญเคยมประสบการณในการใชสมนไพรมากอน

เมอเปรยบเทยบทศนคตเกยวกบการแพทย

ทางเลอกตามตวแปรเพศกบอาย พบวามทศนคต

เกยวกบการใชการแพทยทางเลอกไมมความแตกตางกน


อาจเนองจากการดแลสขภาพของเพศชายกบเพศหญง

ทกชวงอายโดยทวไปแลวไมตางกน คอความตองการ

เพอใหตนมสขภาพทด และจำาเปนตองดนรนพนจากการ

เจบปวย และใชพนฐานการดแลสขภาพในแบบเดยวกน

การแพทยทางเลอกบางประเภทสามารถทจะนำาไป

ปฏบตใชไดดวยตวเอง และยงนำาไปใชในการรกษาโรค

รวมกบการรกษาแผนปจจบนไดดวย จงสงผลใหคนไทย

มทศนคตทดตอการแพทยทางเลอก ซงสอดคลองกบ

การศกษาของ วนเฟรด วนเลยม และโทมส (Winfred,

William And Thomas, 2002) พบวาระหวางเพศชาย

กบเพศหญงมทศนคตเกยวกบการแพทยทางเลอก

ไมแตกตางกนอยางมนยสำาคญ เพราะการแพทย

ทางเลอกเปนศาสตรเพอการรกษาและการปองกนโรค

ทสามารถใชไดกบทกเพศ ทกวย และมการบำาบดรกษา

ทสามารถรกษาไดแตกตางกนไปตามสวนของรางกาย

เมอเปรยบเทยบทศนคตเกยวกบการแพทยทางเลอก

ตามตวแปรระดบการศกษา รายไดทไดรบตอเดอน

และพนททอยอาศย พบวามทศนคตเกยวกบการแพทย

ทางเลอกแตกตางกน อาจเนองจากผทมระดบการศกษา

อนปรญญา/ปรญญาตร หรอสงกวาปรญญาตร สามารถ

ประกอบอาชพทดมรายไดทไดรบตอเดอนสงจงทำาให

ประชาชนมโอกาสในการเปดโลกทศนของตนเองให

กวางขน ทงจากการออกไปพบปะเพอนฝง จากสงคม

ออนไลนและเครอขายอนๆ และประเทศไทยไดมการ

สงเสรมการใชการแพทยทางเลอกมากขน จงทำาใหม

ความเชอและทศนคตเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก

ดขน (Jirasirisunthorn and Sukhonthassab, 2012)

รวมทงการใชบรการการใชการแพทยทางเลอกบางประเภท

มคาใชจายในการใชบรการ ผทมรายไดทไดรบตอเดอนตำา

จะตองคดและไตรตรองถงความจำาเปนทจะตองใชจาย

ใหเพยงพอในเดอนนนๆ จงมโอกาสเขาถงการใชบรการ

การแพทยทางเลอกไดนอย รวมทงทำาใหเกดการรบร

และประสบการณนอยกวาผทมรายไดทรบตอเดอนสง

ซงสอดคลองกบทฤษฎของ ประภาเพญ สวรรณ (Suwan,

1983) ทกลาวไววา ฐานะทางเศรษฐกจหรอรายได

เปนองคประกอบหนงของการเกดทศนคต ซงอาจสงผล

ใหผทมการศกษาสง และมรายไดทไดรบตอเดอนสง

มทศนคตเกยวกบการใชการแพทยทางเลอกทดกวาผท

มระดบการศกษาตำากวา และมรายไดทนอยกวา เมอ

เปรยบเทยบทศนคตเกยวกบการแพทยทางเลอกตาม

ตวแปรพนททอยอาศย พบวา มทศนคตเกยวกบการแพทย

ทางเลอกแตกตางกน คอผทมพนททอยอาศยอยใน

กรงเทพมหานครมคาเฉลยของทศนคตเกยวกบการใช

การแพทยทางเลอกมากทสด อาจเนองจากผทอาศยอย

ในกรงเทพมหานครมสดสวนผใชอนเทอรเนตมากทสด

ทำาใหมการเขาถงขอมลขาวสารเกยวกบการแพทย

ทางเลอกไดอยางรวดเรว และผใชการแพทยทางเลอก

ในแตละพนทมวธการดแลสขภาพทสอดคลองกบ

ภมปญญาไทย ตามความเชอ ภาวะสงคม และบรรทดฐาน

ทางดานสขภาพในสงคมนนๆ (Thienarrom, 2005)

จงสงผลตอทศนคตเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก

ของคนไทยในแตละพนทมความแตกตางกน

3. คนไทยมพฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกในภาพรวมระดบปานกลาง อาจเนองจาก

การแพทยทางเลอกบางประเภทสามารถนำามาใชไดเอง

ทบาน บางประเภทไมมคาใชจายหรอมคาใชจายในการ

ใชบรการนอย จงเปนเหตผลหนงในการเลอกใชการแพทย

ทางเลอก และพฤตกรรมการใชการแพทยทางเลอก

ยงมความสอดคลองกบสาเหตการเกดโรคหรอปญหา

ความเจบปวยทเกยวโยงกบวถชวต เพราะเมอมการ

เจบปวยแตละคนกจะมอาการเจบปวยทตางกน ขนอยกบ

ประสบการณ ความเชอ คานยม การศกษา และฐานะ

ทางเศรษฐกจสงคมของแตละบคคล ซงจากการศกษา

ครงนพบวา คนไทยยงมความรเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกอยในระดบควรปรบปรง แตมความตนตว

ในเรองการดแลสขภาพและการรกษาโรคดวยการแพทย


ทางเลอกตางๆระดบปานกลาง อาจเนองจากมการ

สงเสรมใหมการใชการแพทยทางเลอกในประเทศไทย

มากขน ทใหสงผลกระทบตอระบบสขภาพในดานความ

นยมแพรหลายของการแพทยทางเลอกในปจจบน

แตขาดการใหความรหรอแหลงทใหขอมลความรไมทวถง

ซงสอดคลองกบการศกษาของสงา อยคง (Yookong,

2007) พบวาการปฏบตในการใชสมนไพรในการรกษาโรค

ของประชาชน สวนใหญอยในระดบปานกลาง เนองจาก

ประชาชนสวนใหญเคยมประสบการณในการใชสมนไพร

มากอน แตอาจจะปฏบตทไมถกตองมากนก แตยงม

ความสนใจทจะใชการแพทยทางเลอกในการรกษาโรค

ตอไป

สรปผลการวจย

จากงานวจยครงนแสดงใหเหนวาคนไทยมความร

เกยวกบการใชการแพทยทางเลอกอยในระดบควรปรบปรง

มทศนคต และพฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทย

ทางเลอกอยในระดบปานกลาง พบวาตวแปร อาย

ระดบการศกษา รายไดทไดรบตอเดอน และพนททอย

อาศยมผลตอระดบความร และตวแปรระดบการศกษา

รายไดทไดรบตอเดอน และพนททอยอาศยมผลตอ

ทศนคตการใชการแพทยของคนไทย เนองจากผทไดรบ

การศกษาสงทำาใหมความรในระดบสง จากการไดใช

บรการแหลงขอมลความรตางๆ ไดอยางทวถงจาก

การสบคนและการเรยนไดมากขน ผมรายไดทไดรบ

ตอเดอนสง มโอกาสในการหาขอมลความร สามารถ

เขาถงแหลงขอมลขาวสารจากสออนเทอรเนต ทำาใหม

โอกาสในการเปดโลกทศนตนเองใหกวางขน สงผลให

มประสบการณในการใชการแพทยทางเลอกไดมากขน

ขอเสนอแนะจากงานวจย

1. กระทรวงสาธารณสขหรอหนวยงานทเกยวของ

ควรสงเสรมการจดอบรมหรอกจกรรมใหความรเกยวกบ

การใชการแพทยทางเลอก เพอใหเกดการแลกเปลยน

ความรท ถกตองเกยวกบการแพทยทางเลอกและ

เปนการเสรมสรางทศนคต และพฤตกรรมในทางท

ถกตองใหแกคนไทย

2. ภาครฐ หรอหนวยงานทเกยวของควรเขามา

มบทบาทในการประชาสมพนธ การใหความร เพม

ชองทางการใหความรเกยวกบการแพทยทางเลอก

ทหลากหลายแกคนไทย

ขอเสนอแนะสำาหรบการวจยครงตอไป

1. ควรทำาการศกษาปจจยทสมพนธกบความร

ทศนคต และพฤตกรรมเกยวกบการใชการแพทยทางเลอก

2. ควรทำาการศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรม

เกยวกบการแพทยทางเลอกของคนไทยในเขตชนบท

หรอนอกเขตเมองใหญ และในกลมผสงอาย

กตตกรรมประกาศ

ผวจยขอขอบคณผทเขารวมการวจย และผทม

สวนรวมในการทำาวจยครงน

เอกสารอางอง

Chancharupong, C. (2004). Effect of promotion

of holistic health care on quality of life

of breast cancer patients undergoing

chemotherapy. Master’sThesis, Health

Education, Srinakharinwirot Unniversity.

Development of Thai Traditional and Comple-

mentary Medicine. (2011). Operating

manual promote health and prevent

disease with Thai medicine and Alterna-

tive medicine. Bangkok.

Development of Thai Traditional and Comple-

mentary Medicine. (2013). Report of


public health of Thailand for Thai medicine, folk medicine and alternative medicine 2011-2013. Bangkok.

Institute for Population and Social Research. (2011). Thailand Health Profile 2554. Bangkok: Amarin Printing and Publishing Public Company Limited.

Jirasirisunthorn, M. and Sukhonthasab, S. (2012). Knowledge and attitude toward sexual health of adolescents in Bangkok metropolis. Journal of Sports Science and Health, 13(2), 136-148.

Ketpama, K. (2005). Bangkok residents’ knowledge, attitudes and behavior on food consumption for good health. Master’s Thesis, Human and Social Development, Chulalongkorn University.

Ministry of Public Health. (2012). National Health Development Plan. Bangkok: The War Veterans Organization of Thailand Under Royal Patronage of His Majesty the King.

Niyomsil, T. (2009). Alternative Medicine and Its Application. Journal of Thai Traditional and Alternative Medicine, 7(1), 63-70.

Plangkamon, S. (2009). Media exposure, knowledge, attitude and saving behavior of Bangkok residents. Master’s Thesis, Development Communication, Chulalongkorn University.

Prateepavanich, P. (2007). The Problem of Pain in Complementary and Alternative Medicine. Journal of Thai Traditional and Alternative Medicine, 5(3), 218-223.

Ratchatasomboo, M. (2001). Factors determining chevajit food consumption in Bangkok citizen Thailand. Master’s Thesis, Appro-priate technology for resources and envi-ronment development, Mahidol University.

Sherer, P. (2008). Situations, behavior of using alternative medicine of Thai people. Research, Faculty of Social Sciences and Humanities, Mahidol University.

Suwan, P. (1983). Attitude: measurement of changes and health behavior. Bangkok: Odeon store.

Thienarrom, B. (2005). Complementary Rela-tions in Alternative Medicine : A Study of Six Provider Groups in Amphor Muang Chiangmai, Thailand. Journal of Public Health and Development 4(2), 17-30.

Winfred, F.B., William, C., and Thomas D. (2002). Use of Alternative Medicine by Patients in a Rural Family Practice Clinic. Family Medicine, 34(3), 206-212.

World Health Organization. (2002). WHO traditional medicine strategy 2002-2005. World Health Organization: Geneva.

Yamane, T. (1973). Statistice An Introductory Analysis. Tokyo: Harper International Edition.

Yookong, S. (2007). Knowledge, attitudes and behaviors of using herbs of the public health volunteers (PHVs) in Thaichareon district, Yasothon province. Master’s Thesis, College of social innovation, Rangsit University.

ความรู้ ทัศนคติ...

Documents