अपाङ्गता भएका व्यक्तहरूको ...अप ङ गत...

अपाङगता भएका वयकतहरको

अधिकारका लाधग जनवकालत

राकटरिय अपाङग महासघ नपालका अनभव तथा ससकाईहर

(जनवकालत गनन वा सो ववषयमा तावलम सञालन गननहरका

लावग एक सहयोगी पवतका)

अपाङगता भएका वयकतहरको अधिकारका लाधग जनवकालत

लखन तथा सङकलन : राज बनत, मवनष परसाई सललाहकार : सदरशन सवदी, दवी बहादर पोखरल, टीका दहाल,

कमार रगमी, ओमपरकार बञजाड, रण लोहनीपरकारक : रावटरिय अपाङग महासङघ - नपाल, भकटीमणडप, काठमाडौपरकारन सहयोगी : वडवपओडी, डनमाकशसववाविकार : परकारकमालआउट : योगर खपाङगी, एकसपरस मवलटवमवडया सनिारा, काठमाडौ, फोन : ०१ ४२५११०२मदरण : भोजपर वसदधकाली वपरवनटङग परस सकिारा, काठमाडौ, ०१-४३७६३९८परकारन परवत : १०००परकारन वषश : २०७४ पस (सन २०१७)ISBN : 978-9937-9226-0-9

परकाशकीय

रावटरिय अपाङग महासघ नपालल आफल गरका काम, वसकाई र उपलबिीहरलाई वववभनन माधयमहरबाट

सदय सथा, अपाङगता भएका वयवकत र आम जनसमदायमा पर याउन वनरनतर परयासहर गवररहको छ । हामील गरका रामा अभयास, परयोग गरका सफल पददवत र तवरकाहरबाट हामा सदय स थाहरल वसकन पाउन भनन हामो ाहना पवन हो । पवछललो समयमा महासघल समपनन गरका जनवकालत (Advocacy) का कामहरवाट नीवतगत तहमा वनक रामा उपलबिीहर हावसल भएका छन यददपी वतनको परभावकारी कायवानवयनको लावग अझ हामील िर काम गनश वाकी न छ ।

महासघको नततवमा भएका जनवकालतका कामहरमा सदय स थाहर लगायत यस कतरमा काम गनन सब स था, समह र वयवकतको समत िर ठलो योगदान रहको छ । हामील गरका कामहरको पवरणावरप सवविानमा हामा कवह महतवपणश अविकारहर सवनवत भएका छन भन अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी महासवनिलाई कायवानवयन गनश सरकारल छटट ऐन समत पावरत गवरसकको छ । यसगरी वरका मनतरालयल समावरी वरका नीवत लाग गवरसकको छ ।

जनवकालतका कामहर गदवा हामील कवह वनक रामा अनभव र वसकाइहर हासील गरका छौ । साथ जनवकालत वा परवी गनश वववभनन तवरका र पददवतहरको पवन उपयोग गरका छौ जन वनक परभावकारी पवन दवखएका छन । यी अनभव तथा वसकाईहर र परभावकारी पदधवतहरलाई वलपीवदध गरर सदय सथा लगायत सबको पहमा पर याउन सकदा भोवलका वदनहरमा परदर तथा थानीय तहमा गवरन परवी वा जनवकालतका कामहरमा ठलो मददत पयवाउनका साथ सदय सथाको कमताको पवन ववकास हनछ भनन हामो वववास हो ।

यस आवयकतालाई मधयनजर गरी हामील गरका काम र अनभववाट भएका वसकाइहरलाई समटर महासघ आफनो २५ वषश पगको एउटा महतवपणश अवसर पारर यो सामगी यहाहर समक पवकन मौका पाएको छौ र हामी यसमा गौरवावनवत छौ । हामीलाई वववास छ, यो सामगी खास गरर तपाईहरको कायशकतरमा अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकारका लावग परमाणमा आिावरत जनवकालतका योजना वनमवाण गनश र तयसलाई कायवानवयन गनन ववषयमा कमता ववकास गनश मददत गननछ र हामी आरा गछछ, यस सामगीको परयोग यहाहरल सकसमम िर गनशहनछ र यता सामगीहरको परकारनमा हामीलाई उपयोगी र रनातमक सझावहर पठाउनहनछ ।

िनयवाद !

सदशशन सवदी कनदरीय अधयक

रावटरिय अपाङग महासङघ - नपाल

अपाङगता भएका वयकतहरको अधिकारका लाधग जनवकालत 5

जनवकालतका सदाकतक पकष

खणड क

सामाजिक हलचल विना सितनतरताको करा गनन खनिोत विना बाली ललन िा बादलको गिनन विना िरान हनछ भनन सोच राखन िसतत हो । सघरन विना परगतत समभि छतन । यो इततहासमा न कहहलयत भयो न अहहल छ न कहहलयत हनछ ।

- फडरिक एङगलस

6 अपाङगता भएका वयकतहरको अधिकारका लाधग जनवकालत

१. अथश र पररभाषा

समतामलक समाजको ववकासलाई गवत वदन र मानव अविकारको परतयाभवत सवहत सब नागवरक वा जनताका हकहरलाई समान रपमा थावपत गनन उददयल वववभनन नीवत, कानन, वनयम, सरना र परकयाहर बनाइएको भएतापवन वववभनन कारणहरल हामो जतो अलप ववकवसत वा ववकासोनमख दरमा वतनीहरको परभावकारी कायशनवयन भएको पाइदन । यसको परतयक परभाव जनतामा पछश र वववभनन वगश र समदायका मावनसहर यसको नकारातमक पवरणामबाट गवसत हन पगछन । अझ खास गरर कानन र नीवतहरको कमजोर कायवानवयनको वरकार मवहला, गरीव तथा ववपनन वगश, बालबावलका, वववभनन जातजावतका मावनसहर, शरवमक, दवलत, अपाङगता भएका वयवकत लगायत पनन गछशन । कवतपय अवथामा उपयकत कानन, नीवत, वनयम र सयनतर वा सरनाको अभावमा पवन वववभनन वगश र समदायका मावनसहरल असमान वयवहार, वववभनन परकारका सामावजक ववभदको वरकार हनपनन र ववकासको परवतफलबाट पछावड पनशपनन पवरवथवत रहको हनछ ।

नीवत वनयमहर कायवानवयन नभएर होस वा नीवत वनयमहरको अभावमा होस, अपठयारो, जोवखमपणश, अनयाय वा ववभदको पवरवथवतमा रहका नागवरकहरल वतनतर रपमा वय सगवठत भएर वा अनय माफश त आफनो समान हक तथा अविकार थावपत गनश वा आफना आवाजहर सनाउन राजयका वववभनन वनकायहरलाई जायज र नीवत सममत दवाव वदन वा परभाव पानन काम सवदयौ दवख ससारका सब लोकतावनतरक र मानव अविकारपरवत परवतवदध दरहरमा गदद आएका छन । यसरी सगवठत रपमा परभाव पानन वा सावशजवनक दवाव वदन रली वा तवरकाहर लोकतावनतरक र अनरावसत हनछन जसलाई अगजी भाषामा Advocacy भनन गवरनछ । नपालमा एडभोकसी गर सरकारी कतरमा थावपत स थाहरल िर गनन गछशन र तयसमा पवन रोषण, अनयाय, ववभद वा उपकामा परका समदायका वयवकतहर वयमल थापना गरका सथाहर यो काममा िर सलगन दवखएका छन । एडभोकसीलाई नपाली भाषामा क भनन बारमा कन एक मत छन । कसल “परवी” मातर भनन गरका छन भन कसल “जनपरवी” पवन भनन गछशन । यसगरी कही स थाहरल यसलाई “जनवकालत” भनन गरका छन भन कत कत “अविवान” भनन रबदावली पवन परयोगमा रहको पाइनछ । रावटरिय अपाङग महासघ नपालल भन “जनवकालत” भनन रबदावलीलाई अपनाएको छ ।


जनवकालत (Advocacy) भनको सािारण अथशमा वववभनन सघसथा वा वगश र समदायका मावनसहरल नीवत वनमवाताहरलाई आवयकता अनसारका उपयकत नीवतवनयमहर वनाउन र भएका नीवत वनयमहरको वयवहावरक रपमा परभावकारी कायवानवयन गनश गराउन तफश सत, उनमख (Influence) र अवभपरवरत गराउनका लावग सगवठत रपमा परयोग गनन एउटा रणनीवत हो । जनवकालत गनश भनको आफनो वगश वा समहको अविकारको रका गनश, आवाजहर थावपत गनश, आफना सवालहरमा समबवनित वनकायको धयानाकषशण गनश र थप अविकार परापत गनश गवरन सामवहक तर कानन वा नीवत सममत परयास हो । नीवत र काननवभतर रहर तकश सङगत परतवतबाट कन खास सवालमा दखापरका वािाहर हटवाई नीवत, वनयम, परवरिया र पवरवतशन लयाउन गवरन परयास न जनवकालत हो । जनवकालतलाई वबवभनन ववदधान र यस ववषयमा काम गनन सथाहरल आ-आफन तवरकाल पवरभावषत गरका छन ।

जनवकालत भनको अविकारबाट बवत नागवरकहरल रवकत समवनिलाई रपानतरण गदद आफना अविकारलाई उपभोग गनन वातावरण बनाउन सगवठत रपमा सालन गनन राजनीवतक परवरिया हो । जनवकालत परवरियाको मल धयय भनक समवनिीत भकतभोगीहरको फाइदाका लावग उवनहरक परयासबाट नीवतगत पवरवतशन लयाएर तयसको परभावकारी कायवानवयन गराउन हो । यता पवरवतशनहर सरकारी तथा वनजी दवकतरमा हनसकछन ।

- (द एवरयाज फाउनडरन, कोटटावरका)

भरहका कन पवन नीवत वनयम र वतनको कायवानवयनमा सरनागत पवरवतशन लयाउन गवरन एउटा सगवठत परयासलाई न जनवकालत भवननछ ।

- (मउथी याजनाई रोमन)

सरकार, सरकारी तथा गरसरकारी सथाहरका नीवत (policies) अवथा (positions) र कायशरिमहरमा पवरवतशन लयाउन उददयल गवरन एउटा कायश (action) हो । नयावयक र समतामलक समाजको थापनाका लावग परजातावनतरक परवरियाहरको माधयम दधारा नीवत वनयमहरको वनमवाण र कायवानवयनका लावग गवरन एक सगवठत परयास र कायश न परवी हो ।

- Advocacy Institute, Washington DC)


२. अदालतमा गररन वहस वा वकालत र जनवकालतमा समानता र सभनता

दवमा रहका समानताहर अदालतमा गवरन वहसहर पवन काननको उलघन, अपलन, दरपयोग वा कन

वयवकत वा सथालाई परको अनयायसग समबवनित हनछन । जनवकालत पवन ववदयमान कानन र नीवतलाई न धयानमा राखर गवरनछ र वववभनन वगश वा समदाय मावथ भएको ववभद, अनयाय, कानन र नीवत अनसार सवा सवविा नपाएका वा काननको कमजोर कायवानवयन भएका ववषयहरलाई न आिार मावननछ ।

अदालतमा गवरन वकालत वा परवी अनयायमा पनन पकलाई नयाय वदलाए पवछ समापत भएजत जनवकालतमा पवन अनयाय वा ववभदमा परका समदाय, वगशको पकमा उपयकत नीवतगत वनणशय गवरनछ वा मागहर समबवनित वनकायबाट परा गराइनछ ।

अदालतमा गवरन वहस वा परवीमा तकश वा परमाणको सहयोग वलए जत जनवकालतमा पवन तकश , तथय, तथयाङक र अधययन अनसिानमा आिावरत परमाणहरको सहयोग वलइनछ ।

अदालतमा गवरन वहस वा वकालतमा र जनवकालत दवमा योजना वनमवाण गरी रणवदध तवरकाल काम गवरनछ ।

दवमा रहका सभनताहर अदालतमा गवरन वकालत वनवत वनयमावलील तोकको औपावरकता र परकया

परा गरर मातर गनश सवकनछ तर जनवकालत गनश कन वनवत वनयम, औपावरकता वा परकया परा गनश पददन । यो आवयकता अनसार फरक फरक ढगवाट गनश सवकनछ ।

अदालतमा वकालत वा परवी गनन वयवकत कानन पढको, वनवत रवकक योगयता परापत गरको र वकालत गनन अनमवत पतर वलएको हनछ भन जनवकालत गनन वयवकतका लावग ती कराहर आवयक पददनन ।

अदालतमा वहस वा वकालत गनन वयवकत परागत ववजञता भएको वयवकत हनछ र उसल आफनो पवरशरमको पावरशरवमक वलन सकछ वा वलनछ तर जनवकालत गनन वयवकतहरल सो गरवापत जसको लावग जनवकालत गवरएको हो उवनहरसग कन


पावरशरवमक वलदनन । अदालतमा वहस वा वकालत गवरन ववषयवत वा मददाहर िरजसो वयवकतगत

परकवतका र कही सावशजवनक वहतसग समबवनित पवन हनछन तर जनवकालतका ववषयहर सावशजवनक र सामवहक वहतसग मातर समबवनित हनछन ।

अदालतमा गवरन वकालत वा वहस वनवत तोवकएको थानमा तोवकएको ववविवभतर रहर गवरनछ तर जनवकालत कन तोवकएको एक थानमा गवरदन र यसको तवरकाहर पवन फरक फरक हनछन ।

३. जनवकालतको महतव

जनवकालत अविकारबाट बवत, ववभदमा परका वा वववभनन कारणल अनयायमा परका वा पावरएका समह/वगशको अविकार, माग र सवालहरका पकमा गवरन काम हो । यो एउटा रणनीवत हो जसल नसवनएका आवाजलाई समबवनित वनकायसमम पयवाउन, समबोिन नगवरएका मागहर समबवनित वनकायबाट परा गराउन, कायवानवयन नगवरएका काननहरलाई कायवानवयन गराउन र आवयक भएका तर नवनका नीवत र काननहर लयाउन राजयलाई परभाव पानन काम गछश ।

जनवकालतल नीवत वनमवाता, सरोकारवाला वनकायहरलाई परभाव मातर पाददन काम गनश अवभपरवरत पवन गछश र सकय हन मददत गछश । जनवकालतमा अनयाय वा ववभदमा परका मावनसहरका सामवहक वा वगगीय सवाल वा मागहरलाई एवकतत गवरनछ, ववलषण गवरनछ, तथय र परमाणहरको सङकलन गवरनछ र तावकश क ढगल परतत गवरनछ । जनवकालतमा सवार र समयाहरको उठान मातर नगरर समािान पवन परतत गवरन हनाल नीवत वनमवाता, माग परा गनन वनकाय वा वनणशयकतवालाई आवयक वनणशयहर वलन सहज हनछ । जनवकालत गदवा ववभद वा अनयायमा परका मावनसहरको समदाय वा वगशलाई साथ वलएर र उवनहरलाई न पवरालन गरर गवरन हनाल एकावतर ती वगशहरको सामावजक रसवकतकरण हनछ भन अककोवतर यसको वववसवनयता र काननी मानयता ववलयो हनछ । यो एउटा समाज ववकासका परकयाहर वभतर पनन एउटा सगवठत गवतवववि हो जसल िारणा, सामावजक समबनि र रवकतको समबनि (power relations) मा पवरवतशन लयाउद नागवरक समाजलाई बवलयो बनाउन र लोकतावनतरक पदधवतलाई फरावकलो र सवल गराउन मदधत गदशछ । जनवकालत कन करापरवत समथशन वा ववरोि गनन अथवा पक वा ववपक खडा गरी हार जीत गराउन


भनदा पवन यस वभतरका सब पकलाई वजतको सघारमा पयवाउन काम गछश । जनवकालत नयाय परावपतको तावकश त वाटो भएकोल यसमा वहसाको कन थान हदन । यसको वरप काननी, वयवहावरक वा सामावजक कनपवन हन सकछ तर वहसातमक हदन ।

४. जनवकालत ककन गररछ ?

नपालमा वववभनन सघसथा वगश वा समदायल आफना वववभनन सवालहरमा दहायबमोवजम कारणहरल जनवकालत गदद आएका छन । 1. नसवनएका आवाजहर उठाइ सरोकारवालाको धयानकषशण गराउन र समबवनित

ठाउमा आवाजहर पयवाउन । 2. सवाल वा समयाहरपरवत वनणशयकतवा वा नीवत वनमवाताको धयानाकषशण गराई

समबोिन गराउन । 3. माग राखन वा सवाल उठाउन पक र सो ववषयलाई समबोिन गनन पक वा

सरोकारवालाहर बी सबमा जीत वा समझदारीको अवथा सजना गनश ।4. जसको सवाल उसको नततव र परवतवनवितव थावपत गनश र वयम उपवकत वा

अनयायमा परको समदायलाई आफनो सवालमा वयम काम गनश सकय गराउन ।5. वयवहावरक र हकवालाल ाहको जतो समािान खोजन र नीवत वनयमहरमा

अपवकत पवरवतशन लयाउन । 6. कायशनवयन हन नसकका नीवत वनयम र काननहरको परभावकारी कायवानवयन गराउन ।

५. नपालमा अपाङगता अधिकारमा गररएका जनवकालतको महतव

नपालमा रावटरिय अपाङग महासघ नपाल, यसका सदय स था, वगगीय सथा, वगगीय सञजाल र अपाङगताका सवालमा काम गनन अनय वववभनन सघ सथाहरल अपाङगता भएका वयवकतहरको हक अविकारका वववभनन सवालहरमा सरकार, राजनवतक दल, नीवत वनमवाता, अनतरवावटरिय समदाय, राटरिसघीय वनकाय, अनतरवावटरिय दात वनकाय आवदसग जनवकालत गदद आएका छन । यसरी गवरएका जनवकालतका कामहरल मखय रपमा दहायबमोवजम लाभहर भएका छन ।


१. अपाङगता भएका बयवकतहरको समया समािान गनश, ववार र भावनालाई परवतवनवितव गराउन रवकत परदान गरको छ ।

२. अपाङगता अविकारसग समबवनित सवालहर समबोिन गनश रावटरिय तथा अनतरवावटरिय सवि सझौता, कानन, नीवत, वनयम अनमोदन गराउन वा लयाउन महतवपणश भवमका खलको छ ।

३. सरोकारवाला वनकायसग समबनि थावपत गनश, उवनहरलाई अपाङगताको सवालमा सत तलयाएर वयवहारमा पवरवतशन लयाउन जनवकालतल परभावकारी कामहर गरको छ ।

४. राजयल अपाङगता भएका वयवकतहरलाई उपलबि गराएका सवा सवविाहरलाई कायवानवयन गराउन, आवयक थप सवा सवविाहर लयाउन र भएका वनयम काननहरलाई समयसापक सरोिन गराउन कामको लावग सरकारको धयानाकषशण गराइ तयसतफश सकय गराउन जनवकालतको भवमका परभावकारी मावनएको छ ।

५. जनवकालत अपाङगता भएका बयवकतको हकवहत, सरका र दबयशवहार ववरदध सरकत आवाज उठाउन आिार बनको छ ।

६. अपाङगता अविकारको कतरमा जनवकालबाट परापत कही पवरणामहर दरगामी र सबवतर पररवसत भएका छन । जत अपाङगता अविकार समबनिी महासवनिको अनमोदन, अपागता पवरयपतरको वयवथा, सामावजक सरका भता, नपालको सवविान २०७२ मा भएका वयवथाहर, अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी ऐन आवद कही उदाहरणहर हन ।

७. जनवकालतल अपाङगता भएका वयवकतहरलाईआफना अविकारहरको खोजी गनश, मागहर समबोिन गराउन सगवठत हन, रसासन कायम गराउन र वववभनन वनणशय परकयाहरमा परवतवनवितव वा सहभागी भई समािानहर खोजन रसकत बनाएको छ ।

८. जनवकालतल सरकारी वनकाय, राजनवतक दल, नीवत वनमवाता, नीवज कतर लगायत अनतरवावटरिय तथा रावटरिय गर सरकारी वनकायहरलाई अपाङगताका सवालहरको वारमा वझन र तयसमा काम गनश योगदान गरको छ ।


जनवकालतको तयारी, ववधि, परकया

खणड ख

(रावटरिय अपाङग महासघ नपालल ववगतमा गरका जनवकालतका कामहर र यसबाट पाएका सफलताहरको अनभवमा आिावरत )


१. जनवकालतको पवश तयारी

जनवकालतका लावग पवश तयारी वनक महतवपणश हनछ । रामो पवशतयारी नगरी गवरएको जनवकालत पराय असफल न हनछ र यसल वववभनन परकारका वववादहर पवन वनमतयाउन सकछ । पवशतयारी ववनाको जनवकालत कवणक जतो पवन हनछ र यसल कन पवरणाम पवन वददन । जनवकालतका लावग पवशतयारी जवत रामो गवरनछ तयवतन सफलता हावसल गनन सभावना पवन परवल हनछ । जनवकालतका लावग पवशतयारीमा ववरष गरर दहाय बमोवजम कराहरलाई धयान वदन पछश ।

क) सवालको पहहचान र ववशलषण

ववना सवालको जनवकालत अथशवहन र पवरणाम वववहन हनछ । सवाल पवहान गनशभनदा पवहला आफल जन वगश वा समदायको लावग जनवकालत गनश खोवजएको हो तयो वगश वा समदायका समयाहरसग पणश रपमा जानकार हनपछश । समयाहरसग जानकार हनको लावग समबवनित वगश र समदायसग पयवापत समनवय, अनतरकया र छलफल गनश जररी हनछ । समया ववलषण गदवा तीनवटा कराहरमा ववरष धयान वदनपछश । १) मल समया – जन वावहर दवखनछ र यसल अपाङगता भएका वयवकतको वगश वा समदायलाई सताइरहको वा वपरोवलरहको हनछ । २) मल कारणहर र सहायक कारणहर – जन वावहर झटट दवखदनन तर पता लगाउनपछश र ३) उकत समयाल लयाएका असरहर – जन अपाङगता भएका वयवकतहरल नाहर पवन उकत समयाको कारण दवनक भोवगरहका हनछन र ती असरहर उवनहरको जीवनमा दवखइरहको हनछ । समयाको वजञावनक ववलषण गदवा हकवालाहरका वातववक आवयकताहर थाहा पाउन सवकनछ र उवनहरल ाहको पवरवतशन ववलषण गनश सवकनछ । यसरी समयाहरको ववलषण गवरसकपवछ मातर मखय सवाल पवहान गनश सवकनछ र उकत सवालमा जनवकालत गनन भनन वनणशय गनश सवकनछ । समया ववलषणलाई एउटा रखसग तलना गरर हनश सवकनछ । जसमा रखको ववको भाग मल खमवालाई समया जराहरलाई कारण र पात र फलहरलाई असर मानर ववलषण गनन हो भन अझ पटट हनछ । उदाहरणको लावग समया ववलषणलाई रखसग तलना गरी परतत गवरएको छ ।


समसया ववशलषण वकष

जनवकालतमा सवालको पवहान न सबभनदा मखय ववषय हो । सवाल पवहान भसकपवछ र यसमा जनवकालत गनन भनन वनणशय वा परवतवदधता जररी हनछ र यतो

नयन सावशजवनक सहभावगता

सवा वलन पाएनन

अवसरहर वलन पाएनन

अपाङगता भएका वयवकतहरलाई सावशजवनक ठाउहरमा वहडडलमा अवरोि छ

सडकहर पहयकत छनन

सावशजवनक थल र भवन पहयकत छनन

सावशजवनक यातायात पहयकत छनन

कारणहर

समया

असर वा पवरणाम


परवतवदधता स थाको नततव वा मखय वनणशय गनन ठाउमा रहन वयवकतहरल गनशपछश । ख) तथयाङक, सचना र तथयहरको खोजी

सवाल पवहान गरी जनवकालत गनन परवतवदधता वयकत गवरसकपवछ यससग समबवनित तथय र परमाणहर जटाउनपछश । तथयाङक, स ना र परमाणहरल सवालको वजनलाई वढाउछ र जनवकालतको अपवरहायशतालाई अझ बढी परटयाउछ । मावथ ‘क’ मा ववलषण गवरएको समयाको कारण कवत मावनसहर परभाववत छन, उवनहरको जीवनमा कतो नकारातमक परभाव परको छ, क कता ववभदहर समाजमा भरहका छन भनन ववषयमा घटना अधययनहर, पतरपवतरकामा आएका समाारहर, ववदयतीय सञार माधयमहरबाट परसावरत परवतवदन वा समाारहर, तवीर र वभवडयोहर, वववभनन अधययनहरल दखाएका तथयहरको सङकलन गरर तयसलाई दताववजकरण गरी सवाललाई ववलयो बनाउनपछश तावक जनवकालत गनन समयमा सरोकारवालाहर समक आफनो सवालमा ववलयो तकश परतत गनश सवकयोस ।

ग) कानन र नीततहरको अधययन

जनवकालतलाई सफल बनाउन काननी वा नीवतगत वयवथाहरको ठलो भवमका हनछ । साच भनन हो भन िरजसो जनवकालत ववदयमान काननी र नीवतगत वयवथाहरमा न टकर गनन गवरनछ । तर कवतपय जनवकालतहर नया नीवत र कानन लयाउनको लावग पवन गनन गवरनछ । आफल ववलषण गरका समयाको समािान गनश ववदयमान काननहरमा क कता वयवथाहर गवरएका छन भनन अधययन गनशपछश र कन कन काननी वयवथाहर उकत समया वा सवाल परवत आकवषशत हनछन भनन करा तय गनशपछश । काननको ववतत अधययन गरपवछ मावथ ववलषण गवरएको समया कन काननको उलङघन वा वफतलो कायवानवयनल दवखएको हो भनन करा पटट हनछ । जनवकालतको लावग तयार गवरएको दतावजमा आफल पवहान गरको सवालसग समबवनित क कता काननहर ववदयमान छन, ववदयमान काननको कसरी उलङघन भएको छ वा उकत समया वनमतयाउनमा काननको कमजोर कायवानवयन कसरी वजममवार छ भनन करा परट रपमा उललख गनशपछश ।


रावटरिय अपाङग महासघल अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी महासविको अनमोदन गराउनको लावग वनक ठलो परवी गर यो । ससदवाट उकत महासवि पावरत भसकपवछ घरल काननहरमा सिार, ससोिन र पवरमाजशन गनश वनक ठलो र ववलयो काननी आिार परापत भयो । यस अनतरवावटरिय काननमा टकर महासघल फरी नपालको सवविानमा अपाङगता भएका वयवकतका सवालहर समावर गनश र अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐन २०३९ लाई महासवि अनकल पनलनखन गनश सरकार, राजनवतक दल र नीवत वनमवाताहर मावथ ववलयो दवाव सजना गनश सकयो । जसको फलवरप नपालको सवविानमा अपाङगता भएका वयवकतका अविकार समबनिी कही महतवपणश पराविानहर समावर हन सक भन अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी ऐन २०७४ पवन पावरत भयो ।

उदाहरण

रावटरिय अपाङग महासघल अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी महासविको अनमोदन गराउनको लावग वनक ठलो परवी गर यो । ससदवाट उकत महासवि पावरत भसकपवछ घरल काननहरमा सिार, ससोिन र पवरमाजशन गनश वनक ठलो र ववलयो काननी आिार परापत भयो । यस अनतरवावटरिय काननमा टकर महासघल फरी नपालको सवविानमा अपाङगता भएका वयवकतका सवालहर समावर गनश र अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐन २०३९ लाई महासवि अनकल पनलनखन गनश सरकार, राजनवतक दल र नीवत वनमवाताहर मावथ ववलयो दवाव सजना गनश सकयो । जसको फलवरप नपालको सवविानमा अपाङगता भएका वयवकतका अविकार समबनिी कही महतवपणश पराविानहर समावर हन सक भन अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी ऐन २०७४ पवन पावरत भयो ।


घ) सभाववत समािान र तनणशयकताश

जनवकालतमा समया ववलषण, सवाल पवहान र काननहरको अधययन गरर मातर पगदन । जनवकालत गनन सथा वा समहल उकत समयाको सभाववत समािानहर क क हन सकछन भनन वारमा पवन सवनवत हनपछश । यसगरी उकत समािान कन वनकायबाट सभव छ ? यस ववषयमा वनणशय वलन मखय अविकारी को हो ? भनन करा थाहा पाउनपछश । यसको लावग सथामा आनतवरक रपमा, यस ववषयका जानकार ववजञहरसग आवयक छलफल गरी सवनवत हनपछश ।

ङ) सरोकारवाला वा हकवालाको समथशन र ऐयवदता

जन वगश वा समहका सवालहरमा जनवकालत गवरदछ उवनहरको वववास र समथशन अतयावयक हनछ । यसको लावग मावथ ववलषण गवरएको समयाबाट परभाववत वयवकत वा समहसग वसर आफल गनश लागको कामको वारमा जानकारी गराउनपछश र उकत समयाको समािान क गर यो भन सभव छ भनन ववषयमा उवनहरलाई वझाउनपछश । समया समािानका उपायहरको वारमा वझाएपवछ आफनो सथाल सो समया समािान गनश जनवकालत गनश लागको र तयसको लावग हकवालाको समथशन ावहएको करा बताउनपछश र समथशन वलनपछश । हकवालाको साथ र समथशनल जनवकालत वनक परभावकारी हनछ ।

यसगरी हकवाला मातर नभएर जनवकालतमा अनय वववभनन सरोकारवालाहर जत वजललामा काम गवररहका अर अपाङगता भएका वयवकतका सथा, अपाङगता कतरमा काम गनन अर गर सरकारी सथाहर, अनय वववभनन सामावजक सवालमा काम गनन गर सरकारी स था, वववभनन औपावरक वा अनौपावरक समहहर जत उपभोकता सवमवत, आमा समह, यवा समह, मवहला समह आवदको पवन समथशन जटाउन परयास गनशपछश । यसको लावग उवनहरसग पवन आवयक छलफल र परामरशहर वलई वावमतव थावपत गनशपछश ।


च) जनवकालत गनन समह वा कायशदल

सथाल आफनो कायशसवमवत वा वयवथापन समह वभतर आवयक छलफल गरी जनवकालत गनन समह वा कायशदल गठन गनशपछश । कायशदलमा नततव गनन वयवकत सवाल, समया, ववदयमान काननी पराविान लगायत समािानका उपायहरलाई समबवनित वनकाय तावकश क ढगल परतत गनश सकन वयवकत हन आवयक छ । यतो कायशदलल जनवकालतलाई वयववथत तवरकाल सञालन गछश । आवयकता अनसार कायशदलल स था बावहर वा वभतरवाट कवतवला कसलाई क कामको लावग पवरालन गनन भनन वनणशय गनश सकछ । जनवकालतमा आवयकता हरी िर वा थोर सखयामा मावनसहरलाई पवरालन गनश सवकनछ र यो काम कायशदलल गछश । तयसल कायशदल सानो छवरतो र त हन आवयक छ तावक आवयकता अनसार वववभनन वनणशयहर गनश वठक वन सकोस ।

२. जनवकालतको ववधि तनिाशरण

सवह ववविको छनौटल जनवकालतमा सफल हन वनक मददत गछश । पवशतयारीको काम सवकसकपवछ जनवकालतको कन वववि अपनाउन भनन वारमा कायशदलमा, सथावभतर र आवयक भएमा ववजञहरसग पवन सललाह वलनपछश । जनवकालतका ववविहर थान, समावजक पवरवर र काननी मानयताहर अनसार अलग अलग र मौवलक हनछन । सबवतर वमलन एक परकारको वववि हदन । ववविहर परयोग गदवा कन वववि पवहल परयोग गनन र कन पवछ गनन भनन पवन हदन । सवालको वयापकता, गहनता र पवरवथवतको ववलरण गरी उपयकत वववि छनौट गनशपछश । यसगरी कवतवटा वववि परयोग गनन भनन पवन वनयम हदन । सरल ववविबाट सरवात गनशपछश र रिमर अनय ववविहर परयोग गदद जानपछश । कवहलकाही सब वववि परयोग गदवा पवन सफलता हावसल गनश सवकनन भन कवहल एउट तर एकदम सरल ववविल पवन सफलता हावसल गनश सवकनछ ।

रावटरिय अपाङग महासघल नपालमा अपनाएका कही सफल र परभावकारी ववविहर यहा परतत गवरएको छ ।


क) औपचाररक वा अनौपचाररक वठक :

जहाबाट सवाल वा समयाको समबोिन गराउनपनन हो उकत वनकायका समबवनित पदाविकारीहरसग बठकहर आयोजना गनन र आफना समया, सवाल र तथयहरको जानकारी गराउन । यतो जानकारी वलवखत सामगी सवहत गदवा जयाद परभावकारी हनछ । सवाल र समयाहरको परतवतसग ववदयमान काननको आिारमा सभाववत समािान वा ाहको पवरवतशनको वारमा पवन परतवत गनशपछश । वठकको अनतयमा समबवनित वनकायलाई परतत सवाललाई समबोिन गनन कन परकारको परवतवदधता वदन अवभपरवरत गनश सवकयो भन तयो एउटा सानो भएपवन कोरढगा साववत हनछ ।

ख) पताचार गनन

जनवकालतको यो सरल र कम लागत लागन वववि हो । यसमा जनवकालतको नततव वलन स थाल आफनो सथाको लटरपयाडमा समया, सवाल, काननी आिारहर खलाएर समािानका उपायहर सवहतका मागहर रावख जहाबाट समबोिन गराउन खोवजएको हो सो वनकायलाई एक सरोकारवाला सथाको हवसयतल औपावरक पतर लखन सकछ ।

ग) सरोकारवालासग सावशजतनक वहस र अतरकया :

कवतपय सवालहर यता हनछन जन कन एक मातर सरोकारवालाल सबोिन गनश सकदनन । यसमा वववभनन सरोकारवाला वनकायहर सलगन हनपनन हन सकछ । जत उदाहरणको लावग अपाङगता पवरयपतर ववतरण । यसमा नगरपावलका वभतरको पवरय पतर ववतरण गनन वनकाय, वाथय कनदर, अपागता भएका वयवकतका सथा आवदको सलगनता जररी हन सकछ । यता एक भनदा िर सरोकारवालाहर सलगन हनपनन सवालहरमा अनतरकयाको आयोजना गनशपनन हन सकछ । अनतरकया गदवा समबवनित सब सरोकारवाला वनकायका परवतवनविहरलाई एक थानमा भला गराई उवनहर समक समया र सवालहर परतत गवरनछ, समािानका उपायहरमा खलला छलफल गवरनछ र समबोिन गनन वनकायहरमावथ परतत सवालमा वजममवार भएर


काम गनश सकारातमक दवाव सजना गरी उवनहरबाट सावशजवनक परवतवदधता वलइनछ । अनतरकयामा सवाल परतत गदवा ववषयवतहरको गहनता र यसको पराववविक पकमा ववरष धयान वदनपछश । यता परतवतहर यवद ववजञहरमाफश त गराउदा परभावकारी र वववावसलो हनछ भन सो काम गनश, गराउन पवछ पनश हनन । अनतरकयाहरमा हकवाला वा ववभदमा परका समदाय वा वगश वयका अनभव र आवाजहरलाई समत परतयकरपमा राखन सकमा अझ परभावकारी हनछ ।

उदाहरण

रावटरिय अपाङग महासघ नपालल अपाङगता समबनिी छटट रावटरिय नीवत तथा कायशयोजना वनमवाणको लावग सरकारमावथ दवाव सजना गनश, यसमा समावर गनशपनन पराविान तथा नीवतहरमा सबका साझा तथा वववरटट परकवतका सवालहरलाई समबोिन गराउन र यसमा िर भनदा िर सरोकारवालाहरको वावमतव सवनवत गनश पटक पटक वववभनन मनतरालय, राजनवतक दलका परवतवनवि, अपाङगता भएका वयवकतका सथाहर, अपाङगता भएका वयवकतहरका लावग सवा परदायक सथाहर, अपाङगता अविकारकमगीहर, वगगीय सथाहर, राजनवतक दलका भात सगठनहरसग सयकत र छटटा छटट छलफलहरको आयोजना गरको वथयो ।

घ) सावशजतनक रपमा जापन पत हदन

जञापनपतर जनवकालतको वनक लको वववि हो । यो समबवनित वनकायलाई खलला रपमा वदइनछ र यसलाई सञार माधयमहरबाट सावशजवनक पवन गराईनछ । जञापनपतरमा खास गरर वलवखत रपमा समया, सवालहर, समया वा सवालसग समबवनित तथय वा तथयाङकहर र मखय मागहर रावखनछ र उकत मागहरलाई समबोिन गनश सावशजवनक रपमा अनरोि गवरनछ । जञापनपतरमा भएका कराहर सावशजवनक गनश सञार माधयमहरको सहयोग वलइनछ । जञापनपतर पर गदवा सकसमम सथाका नततव वगश लगायत अनय, समबवनित सरोकारवाला वनकायका परवतवनवि, उकत


सवालमा समथशन, सहयोग र ऐकयवदधता जनाउन सथा, वयवकत, समह, हकवाला समतलाई समावर गरर अवल गवतल समह सवहत पर गनन परयास गनशपछश । वकनभन यसल समया समबोिन गनन वनकायमावथ ववलयो सावशजवनक दवाव सजना गनश मदधत गछश भन सञार माधयमलाई पवन आकवषशत गछश ।

ङ) सञचार माधयमहरको उपयोग

जनवकालतमा सञार माधयमहरको सहयोगल वनक रामो भवमका खलछ । सञार माधयमहरको सहयोगमा िर रामा रामा पवरवतशनहर भएका उदाहरणहर हामी हाम समाजमा पवन पररत दखछौ । सञार माधयमहरबाट अपाङगता भएका वयवकतका सवालहरलाई उठान गनन, समबोिन गनन वनकायहरलाई सञार माधयमहरबाट सावशजवनक परवतवदधता गनश लगाउन, पवहान गवरएका समया र सवालहरमा सञार माधयममा खलला छलफल र बहसहर गराई समािानका उपायहर खोजन जता कामहर गनश सवकनछ । यसकोलावग सबभनदा पवहल थानीय वा रावटरिय सञार माधयमहरलाई सवालको वारमा जानकारी गराउन र अवभमखीकरण गनन कायश गनशपछश । यसपवछ पवहान गवरएका सवालहर सञार माधयमहर माफश त उठान गनश सार माधयमहरसग कसरी काम गनन भनन वारमा आवयक छलफल गनशपछश । सोत जटाएर सञार माधयमसग साझदारी गरी सवालहर उठान गनश पवन सवकनछ ।

च) परतततनधिमणडल पठाउन

परवतवनविमणडल पठाउन र समबवनित वनकायका अविकारीहरसग छलफल गनन पवन जनवकालतको वनक लको तवरका हो । यसमा जनवकालतलाई नततव गवररहको सथाको अगवाइमा एउटा परवतवनविमणडल तयार गवरनछ । परवतवनविमणडल सानो वा ठलो दव हन सकछ । सामानयतया रावटरिय अपाङग महासघल सानोमा ५ र ठलोमा १० जना सममको परवतवनविमणडलको अभयास गदद आएको छ । परवतवनविमणडलको आकार सवालको वयापकतामा पवन भर पछश । परवतवनविमणडल तयार गदवा जनवकालतको लावग पवहान गवरएका सवाल र समयामा सरोकार राखन र तयसलाई समथशन गनन वववभनन सघ सथा वा समहका परवतवनविहरलाई समावर गनशपछश र परवतवनविमणडल पठाउन भनदा पवहल परतत गवरन सवाल, समया, तकश , माग आवदको वारमा सबलाई


अवभमवखकरण गनशपछश तावक पवछ गवरन छलफलमा परवतवनविमणडलका सदयहर बीमा न करा र तकश हर नवावझयोस । कवहलकाही छलफलमा दवविा र अनयौलताहर उतपनन हन सकछन । यतोवलामा क गनन भनन ववषयमा परवतवनविमणडलाई नततव गनन वयवकत नाखो र रणनवतक हनपछश ।

छ) वहत कायशशाला र गोटठठीहर

कवहलकाही पवहान गवरएका सवालहरमा सब सरोकारवालाको समथशन वलन, धयानाकषशण गराउन सावशजवनक परवतबदधता वलन र सवालहरलाई जनमानसमा समत वयापक बनाउनको लावग रणनवतक रपमा ठला गोवटठ र कायशरालाहर पवन आयोजना गवरनछ । यता गोटठी र कायशरालाहरमा वववभनन सवालहरमा ववजञहरबाट कायशपतर, अधययन तथा अनसिान समबनिी परवतवदनहर परतत गराइनछ। सरोकारवाला, नीवत वनमवाता, हकवाला, ववषयववजञ सब बीमा छलफलहर गराइनछ । छलफलको वनकषश वरप ठोस वसफावरसहर तयार गरी उकत वसफावरसहरमा उपवथत सबको सहमवत र वावमतव रहको सावशजवनक गवरनछ । यता वसफावरसहरल नीवत वनमवाता वा सवा सवविाहर उपलबि गराउन सरकारी वनकायहर लगायत वसफावरसहरमा आकवषशत भएका सब सरोकारवालाहरलाई आफना नीवत र कायशरिमहर माफश त उकत वसफावरसहर कायवानवयन गराउन दवाव सजना गछश ।

उदाहरण

सन २०१६ को वडसमबर १२ र १३ मा रावटरिय अपाङग महासघ नपालल दरभरी रहका आफना सदय सथाका ३५० भनदा बढी परवतवनवि र अनय वववभनन सरोकारवाला वनकायका परवतवनविहर समत गरी कवरव ५०० जनाको सकय उपवथवतमा अपाङगता भएका वयवकतहरको रावटरिय मानव अविकार भला आयोजना गयको । वववभनन सरकारी वनकायका उच अविकारी, नीवत वनमवाता, राजनवतक दलका नता, मानव अविकार आयोगका परमख अविकारीहर, मानव अविकार कमगी, नीवज कतरका


परवतवनविहर, अपाङगता अविकार कमगीहर, अपाङगता भएका वयवकतका सथाका परवतवनविहर, अपाङगता भएका वयवकतका लावग सवा परवाह गवररहका सघसथा, अपाङगता अविकारमा काम गनन अनतरवावटरिय गर सरकारी वनकायका परवतवनविहर, अपाङगता ववषय ववजञहर, सञारकमगी, वववववदयालयका ववदयाथगी र सञारमाधयमहर समतलाई सहभागी गराएको उकत भलाको मल उददय अपाङगता भएका वयवकतहरका जलदा वलला सवालहर, उवनहरल भोवगरहका समया र ववभद, सवा सवविामा उवनहरको पहको अवथा, मानव अविकारहरमा उवनहरको पह , ववदयमान काननी वयवथाहर र वतनको कायवानवयनको अवथा आवदको वारमा सब सरोकारवालाहरको धयानाकषशण गराई तयसमा उवनहरको वावमतव, ऐकयवदधता, समथशन र परवतवदधता हावसल गनश वथयो । मानव अविकार भलाको अनतयमा सबको साझा परवतवदधता सवहतको काठमाडौ घोषणापतर समत जावर गवरयो जसमा वववभनन वनकाय र सरोकारवालाहरका लावग वसफावरसहर उललख गवरएका छन । उकत वसफावरसहरल सरोकारवाला वनकायका लावग बाधयातमक काननी सजना नगरता पवन कायवानवयनका लावग नवतक दावयतव भन सजना गछश र यसको परतयक वा परोक परभाव कही वनकायहरका कामहरमा परको पवन दवखएको छ । जत पनवनशमवाण पराविकरणल भकमपल नटट भएका सावशजवनक सरनाहरको पन वनमवाण गदवा अपागता मतरी बनाउन करामा वसफावरसलाई धयानमा राखद सरकारल तोकको मापदणडहर लाग गनश कही हदसमम काम गरको पाइनछ ।

ज) वयकतगत समबिको परयोग

वयवकतगत समबनिको परयोगलाई पवन जनवकालतको परभावकारी वववि मावननछ । जनवकालत गनन सथाका नततव वगश वा सदयहरको वा सथाका सहयोगी वा रभवनतकहर मधय कसको यवद पवहान गवरएका सवाल वा समयाको सबोिन गनन वनकायका पदाविकारीहरसग वयवकतगत समबनि रामो वा समिर छ भन तयता समबनिहरको उपयोग गरर पवन ाहको पवरवतशन लयाउन सवकनछ ।


झ) िनाश, शाकतपणश परदशशन, अनसन

यो वववि नपालमा पराय सबवतर लको वववि हो । कवहलकाही यतो पवरवथवत आउछ वक पवहान गवरएका सवालहर यता हनछन जन समबोिन गनश असाधय जररी हनछन र वतनल हकवालाको जीवनमा दरगामी परभाव पानश सकछन तर सरल वववि अपनाएर ती सवालहरलाई समबोिन गराउन सवकदन । अथवात सरल ववविहर अपनाउदा समबवनित वनकायबाट तयसमा कन वकवसमको सनवाइ नहन सकन सभावना हनछ । कवतपय यता सवालहर अनय वगश र समहका हकमा पवन तयवतक महतव राखन हदा र हरकल ारवतरबाट आफनो लावग एउट माग रावखरहन हदा जन वगशको आवाज कमजोर जतो हनछ उ पछावड पावरन सभावना रहनछ । जत, वनवत वनमवाण परकयामा समान सहभावगता र परवतवनवितवको सवाल, सवविानमा आफना लावग वववरटट पराविानहर समावर गनन सवालहर आवद । यतो पवरवथवतमा रावनतपणश िनवा, जलस वा अनसन जता कठोर ववविहर पवन अपनाउनपनन हनछ । यता ववविहर अपनाउदा जोवखम मोलनपनन र राजयबाट वहसातमक दमन हन सभावना पवन तयवतक परवल हनछ । तर यता समयाहरलाई नयवनकरण गनश रणनीवतहरको वारमा पवहलन छलफल गरी तयसलाई कायवानवयन पवन गदद लजानपछश । यता ववविहर कवहलकाही असफल पवन हन सकछन र राजयल दमन गवरवदन पवन सकछ तर जनवकालत गनन समह यसबाट वनरास हनहदन ।

उदाहरण

सवविानसभाको पवहलो र दोसो दव वनववान माफश त गवठत सवविानसभामा कयौ परयासहरको बावजद पवन अपाङगता भएका वयवकतको परवतवनवितव सवनवत नभएपवछ रावटरिय अपाङग महासघको नततवमा वववभनन सदय सथा र वववभनन राजनवतक दलका अपागता सवाल हनन भात स थाको सहकायशमा रावनतपणश सडक आनदोलन, िनवा र अनसन जता कठोर परकवतका जनवकालतका ववविहरको परयोगमा लयाइएको वथयो ।


यसगरी नपालको सवविान २०७२ मा अपागता भएका वयवकतका सवालहरलाई समावर गराउन पवन यता ववविहरलाई उपयोग गवरएको वथयो । यता ववविहरको परयोगबाट कनवला सफलता वमलयो भन कन वला असफलता पवन हात पयको ।

३. सरोकारवालाको ववशलषण

पवहान गवरएको सवाल वा समयाल परभाव पानन र तयसल आकवषशत गनन सब वयवकत, समह, स था वा वनकाय सब सरोकारवाला हन । सरोकारवालामधय कोही सवाल उठाउन वा माग राखन हनछन भन कोही समबोिन गनन हनछन । यस अथशमा हदवा सरोकारवालहर सरकारी वनकाय, गर सरकारी वनकाय, नीवज कतर, नागवरक समाज, अनतरवावटरिय वनकाय सब हन सकछन । तर उठान गवरएको ववषय वत वा सवालसग सब सरोकारवालाको वनकटता वा समबनि एक वकवसमको भन हदन । पवहान गवरएको सवालसग कन सरोकारवाला वनक नवजक हनछ भन कोही टाढा हनछ । तसथश जनवकालत गदवा आफनो सवालसग सबभनदा नवजकको समबनि राखन, मधयम तरको वनकटता भएको र टाढाको समबनि राखन सरोकारवाला पवहान र ववलषण गनशपछश । जनवकालत गदवा सवालसग नवजकको समबनि राखन सरोकारवालाहरलाई सबभनदा बवढ साथ वलएर काम गदवा िर फलदायी हनछ ।

४. सोत वयवसथापन

जनवकालतका कामहर सञालन गनश आवथशक, पराववविक र मानवीय सोतको आवयकता पछश । सोतको मातरा कवत आवयक पछश भनन करा अपनाइन जनवकालतको वववि र पवशतयारीका लावग सञालन गवरन कयाकलापमा वनभशर गछश । तसथश पवशतयारीसग र ववविसग समबवनित कयाकलापहर तय गरी आवयक सोतको अनमान गनशपछश । कवतपय कामहर वयसवकहरको सहयोगमा गरर पवन लागत परभावकारी बनाउन सवकनछ । अपाङगता भएका वयवकतका सथाहर गर नाफामलक सथा भएको हनाल उवनहरको आफनो वनयवमत आय हदन । तयसल दाता, साझदार वनकायसगको साझदारी , नदा, शरमदान वा वनःरलक पराववविक


सहयोहरको उपयोग गरर न यता कामहर सञालन गनशपनन हनछ । यसकालावग जनवकालत गनन स थासग परताव पतर तयार गनन, साझदारहर समक परताव पतरहर परतत गनन, वठक तथा छलफलहर लाउन, नदा लगायत वववभनन ववकलप अपनाइ नदा सङकलन गनश वा उपलबि मानवसोतलाई पवरालन गनश सकन जता कमताहर कन न कन रपमा हनपछश र छन भन यता कमताको ववकास गनश पछश ।

५. योजना तनमाशण

जनवकालत एक योजनावदध कायश हो । जनवकालत समबनिी कन पवन कामहर योजना बनाएर गनश पछश । जनवकालतसग समबवनित कयाकलापहरको वनिवारण गवरसकपवछ कन कयाकलाप, कवहल, कहा, कसरी र कसको नततवमा सञालन गनन र कवत बजट खश गनन भनन करा उललख गरी योजना वनमवाण गनशपछश ।

रिम कयाकलाप सखया वमवत थान पदधवत सहभागीवजममवार वयवकत

बजट

१नगरपावलकाको मयरसग वठक

१

२०७४ साल मवसर ५

नगरपावलकाको कायवालय

छलफल १ जनासथाको अधयक

१०००

२नगरपावलकामा जञापन पतर वझाउन

१

२०७४ साल मवसर ८ गत

नगरपावलकाको कायवालय

वलवखत जञापन पतर मयरलाई हतानतरण

२० जनासथाको अधयक

५०००

३पतरकार सममलनको आयोजना

१

२०७४ साल मवसर १० गत

सथाको कायवालय

वलव ख त मागपतर सारमाधयमबाट सावशजवनक गनन

१० जना पतरकार सवहत ४० जना

महासवव १००००

६. सभाववत चनौततहरको ववशलषण र यतनकरणका उपायहरको पहहचान

जनवकालतका कामहर नौवतपणश हन गछशन । आफना सवालहरलाई सरोकारवालाहरल सहज वीकार नगनश सकछन र समबोिन गनन वनकायल पवन सहज तवरकाल सकारातमक रपमा नवलन पवन सकछ । कवहलकाही सवाल उठान गनश हकवाला


र सरोकारवालाहरको पयवापत समथशन पाइदन भन कवहलकाही जनवकालतलाई कसल नततव वलन भनन ववषयमा पवन वववाद हनगछश । यत कवहलकाही जनवकालतका कामहरल लामो समय पात पवन कन पवरणाम वदन सकन भन समथशकहरल साथ छोडछन भन कवहल सब काम भईसकर समािानका उपायहर खोजन बलामा वववाद उतपनन भएर छलफलमा रहका वववभनन पकहरका वीमा तनावको वथवत पवन उतपनन हन सकछ । िनवा, जलस, अनसन जता ववविहर अपनाउदा अपरीय घटनाहर पवन घटन र जनिनको कवत हन पवन हन सकछ । तसथश जनवकालतका वववभनन ववविहर अपनाउन भनदा पवहल न यता सभाववत नौवतहरको पववानमान गनन र तयता नौवतहर आउन सकन सभावना कवतको छ या छन भनन ववषयमा सवनवत हनपछश । यवद कन परकारको नौवत वा जोवखम आउन सकन सभावना दवखनछ भन जनवकालत समबनिी कायशदलल उकत जोवखम नयवनकरण गनन उपायहरको वारमा पवहल न तयारी गनशपछश । जत वववि पवरवतशन गनन, जनवकालतका कामहरलाई कही समय थवगत गनन, थप अवभमखीकरण गनन, आफनो कमतामा थप ववकास गनन, सकारातमक वातावरण वनमवाण गनन आवद ।

७. जनवकालतको कायाशवयन

कयाकलापहरको वनिवारण, सोतको वयवथापन र कायशयोजना वनमवाण गवरसकपवछ कायशयोजना अनसार कयाकलापहरलाई कायवानवयन गनशपछश । कयाकलापहर कायवानवयन गनश आवयक कायशरिमगत र पररासवनक तयारीहर परा गनशपनन हनछ । जत आवयक दतावजहर तयार गनन, वपरनट वा फोटोकपी गनन, हताकर गनन वा छाप लगाउन, परकयाहर पयवाई रकम वनकासा गरी प की वदन जता कामहर । कयाकलापहर कायवानवयन गदवा रज सी (Check List) बनाई काम गदवा वनक परभावकारी हनछ । रज सी कयाकलापको आकार अनसार ठला र साना हनछन । जत उदाहरणको लावग मावथ नमना कायशयोजनामा रहको कयाकलाप न १ को कायवानवयनको लावग रज सव तयार गरर हरौ ।

कयाकलापको नाम: नगरपावलकाको मयर सग बठक कजममवार वयकत: सथाको अधयक


मावथको रज स ीमा भएजत सब तयारीका कामहर समयम परा गवरसकपवछ मयर सगको वठक सहज, परभावकारी र उपलबिीमलक हनछ ।

८. मलयाङकन तथा ससमकषा

कयाकलाप समपनन गवरसकपवछ यसको छोटो मलयाङकन वा सवमका गवरयो भन अकको पटक गवरन कयाकलाप अझ परभावकारी बनाउन सहयोग पगछ । सवमका जनवकालत कायशदल, जनवकालतमा सलगन कायशसवमवत पदाविकारी वा वयवकतहर र समबवनित कमशारीहरका बीमा गनशपछश र सवमका गदवा मखय रपमा दहायका ववषयहरमा कवनदरत हनपछश ।

क) कयाकलापको सवल वा सकारातमक पकहर क क रह ?ख) क अपका गरजतो उपलबिी आयो त ?ग) हामो कामको वारमा कस कसल कता कता परवतकया वदए ?घ) क कता कवम कमजोरीहर भए ? ङ) वसकाइ पवन कवह भयो वक ?) आगामी कयाकलापलाई अझ परभावकारी बनाउन क गनन ?

रिम गनशपनन कामहर कायवानवयनको अवथा उपयकत कोठामा लगाउन

गवरसकको गनश बाकी गनश नसवकन

१ मयरसग समय वलन काम

२ मयरलाई भटन आउन वारमा पवश जानकारी

३ मयरसग छलफल गनशपनन ववषय वा एजनडाको तयारी

४मयरलाई वझाउनपनन पतर वा कन दतावज वा सामगी वपरनट वा फोटोकपी

५वपरनट गवरएको सामगी पतर वा दतावजमा सथाको आविकावरक छाप वा हताकर

६ वठकमा सहभागी हन अनय सदयहरको वारमा वनणशय

७वठकमा सहभागी हन अनय सदयहरलाई वठकको एजणडा, समय र थानको जानकारी सवहत वनमनतरणा


९. फलोअप

जनवकालतमा फलोअप (Follow up) वनक महतवपणश काम हो । जनवकालतमा कन एउट कयाकलाप गरर वा एकपटकमा ाहको पवरणाम लयाउन सवकदन । रणवदध कामहर गनशपछश । कयाकलाप समपनन गवरसकपवछ तयसको फलोअपको योजना तयार गनशपछश । फलोअपल जनवकालतको काम गवरसकपवछ तयसको पवरणाम आइरहको छ वक छन भनन करा थाहा पाउन सहयोग गछश । जत, उदाहरणका लावग मावथ ८ नमबरमा हामील नगरपावलकाको मयरलाई भटर हामा मागहर राखयौ । तर यसपवछ पलागर वन होइन । मागहर राखदमा तयहाबाट परा भहालछ भनन हदन । तयसल हामील माग राखपवछ नगरपावलकाल हामा मागहरलाई गमभीरतापवशक वलइराखको छ वक छन तयसको जानकारी वलनपछश । यसको लावग नगरपावलकाको मयर वा समबवनित कमशारी वा वयवकतसग वनरनतर समपकश गनशपछश । यवद मागहरलाई गमभीरतापवशक वलइएको छन र तयसमा कन ासो रावखएको छन भनन लागमा धयानाकषशण गराउन जनवकालतको अकको वववि अपनाउनपनन हनछ । यसगरी यवद नगरपावलकाल मागहरलाई सकारातमक रपमा वलएर कामहर कही अगावड वढाउन थालको रहछ भन तयो हामो लावग उपलबिी हो र तयसमा सथाल अझ थप क गनश सकछ वा नगरपावलकालाई कसरी सघाउन सकछ तयसवारमा सोचन थालनपछश ।

१०. जनवकालत गनन वयकतल आफमा ववकास गनशपनन कराहर

जनवकालत गनन वयवकत कन वावहरी ससारवाट आउन होइन । उ हामीबीक कोही हनछ । रावटरिय अपाङग महासघको अनभवमा जनवकालत गनन वयवकतल नयनतम पवन दहाय बमोवजमका कराहर आफनो वयवहार, वयवकततव र सोमा सवनवत गनश आवयक छ ।

क) समयाको ववलषण गनन सकन र समयालाई परभावकारी ढगल अरका अगावड राखन सकन हनपछश । कानन र नीवतगत जञान तथा जानकारीहरमा आफलाई अधयावविक र त राखनपछश ।

ख) जनवकालत गनन वयवकतमा तथय र परमाणमा आिावरत रहर सभय तवरकाल तकश हर राखन कमता र वभाव आवयक हनछ ।


ग) जनवकालतमा पटक पटक असफलता वमलन सकछ तर उठान गरका सवाल जायज अवन नीवत र काननसममत छन भन ियशता गमाउन हदन र वनरार बनन हदन

घ) वहसातमक वभाव, िमकीको भाषा, गालीगलौजल जनवकालतमा पवरणाम लयाउन भनदा पवन नलयाउनमा बढी मददत हनछ । तयसल सकसमम यता कराहरलाई आफवाट टाढा राखन परयास गनशपछश ।

ङ) जनवकालत गनन वयवकतल सामवहक वाथशको लावग वोलनपछश र उसमा िर भनदा िर सरोकारवालाहरलाई समटर आफनो सवालमा समथशन जटाउन सकन कमता हनपछश ।

) अरका करा सममानपवशक रामोसग सनन र आफनोकरा परटटसग राखन वभाव हनपछश

छ) अपठयारो पवरवथवतमा उपयकत वनणशय वलन सकन र दवनदव वा तनावको वथवत आएमा तयसलाई नयवनकरण गरी वातावरणलाई सकारातमक बनाउन सकन कमता ावहनछ ।

ज) कटनवतक कला, समबनि ववकास गनन सीप र वमलनसावरता भएको वयवकतल जनवकालतलाई रामोसग हाकन सकछ ।

झ) वववभनन तवरकाहर परयोग गरर अरलाई करा वझाउन सकन र आफनो सवालको पकमा लयाउन सकन कमता हनपछश ।

ञ) समािानका उपायहर पवहलयाउन सकन र यसका लावग पयवापत वहस र छलफल गनश इचछक उतसावहत हन पछश ।

११. क गनश जनवकालत होइन

कवहलकाही क जनवकालत हो र क होइन भनन बारमा अनयौलता हनगछश । तसथश क कता कामहर जनवकालत अनतगशत पददन भनन बारमा थाहा पाउन जररी हनछ । सामानयतया दहायका कराहर जनवकालत होइनन ।

• कायशरिमको परारपरसार गनश वा कायशरिमको वारमा जानकारी गराउन • कन ववषयमा जनतना जगाउन • कन ववषयमा अवभमखीकरण गनश , जानकारी वदन वा वरका वदन • सथाको कोषववदधको लावग पहल गनश र स थाको लावग कोष परापत गनश


१२. जोखखमको ववशलषण र वयवसथापन

जनवकालत गदवा पवन वववभनन वकवसमका जोवखमहर आइलागछन । जनवकालत गदवा ववरोि गनन र सफल हन नवदन समह र रवकतहर पवन हनछन । कवतपय अवथामा सरकार वा राजनवतक दलहरलाई पवन यता आवाजहर ततकाल नउवठवदए हन वथयो भनन लागको पवन हनछ । कवहलकाही अपाङगता भएका वयवकत, मवहला वा बालबावलका ववरदध हन वहसाका ववरदधमा आवाज उठाउदा वा जनवकालत गदवा तयसका ववरोिी रवकतहर पवन तयवतक हावी हन परयास गछशन । कवहलकाही दरको वदवलदो राजनवतक पवरवथवतल अपाङगता भएका वयवकत वा वसमानतकत समहका आवाजलाई राजयल पराथवमकतामा राखदन ।

उदाहरण

अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी ववियक वयवथावपका ससदमा दतवा भएर पवन वनक लामो समयसमम पावरत हन सकन । यसको एउटा महतवपणश कारण दरको वदवलदो राजनवतक पवरवथवत वथयो । मिरका मददा, सवविान सरोिनको ववषय आवदमा राजनवतक दल र सरकार वव वववभनन वकवसमका वववादहर हन, बारमवार सरकार वदवलरहन आवद कारणल सरकारका सब वनकायको धयान दरको राजवनवतल वखको वथयो । लामो समयसमम राजनवतक दलहरको वववादल ससद अवरदध पवन भयो । यसगरी थानीय नावको घोषणासग फरी सरकार लगायत सबको धयान नावको तयारी तफश लागयो । यी वववभनन कारणल गदवा ऐनल ससदमा कन पराथवमकता पाउन सकन

यता कराहरल जनवकालतका सवालहर कवहलकाही जोवखममा पनश सकछन । तसथश सभाववत जोवखमको अनमान गनन र जोवखमहर आइहालमा तयसबाट बचनको लावग क रणनीवत वलन भनन वारमा सथावभतर र जनवकालत गनन समह बीमा आवयक छलफलहर हन जररी हनछ । यसको लावग सभाववत ववरोिीहर पवहान गनन, राजनवतक पवरवथवतको ववलषण गनन र तयता पवरवथवतहरसग जधन रणनीवत पवहल न तय गनशपछश ।


१३. दहाय बमोकजमका समबिहरल जनवकालतलाई मदत गनश सदछ ।

१. राजनवतक दलका नताहरसगको वयवकतगत वनजान, उठवस र आपसी सहकायश २. सरकारी सवामा काम गनन उच तहका कमशारीहरसगको वयवकतगत वा स थागत

समबनि वनजान वा सहकायश । ३. सञार माधयमका कमशारी, पतरकार, समपादकहरसगको वयवकतगत वा सथागत

वनजान तथा सहकायश । ४. सासद र जनपरवतवनविहरसगको वनजान र आपसी समबनि५. आफना सावथभाइ वा नातदारहरको वनजान र वयवकतगत समबनिलाई पवन

जनवकालतको पवरणाम लयाउनमा परयोग गनश सवकनछ ।

१४. जनवकालतको सफलता वा असफलता पतछको दातयतव

जनवकालत एउटा वनरनतर वलरहन परकया हो । जनवकालतका रिममा आवथशक लगायत मानवीय पराववविक सब वकवसमका शरोतहरको उपयोग भएको हन सकदछ । तयसल परवीको एउटा रण वा रिम सवकएपवछ तयसको सफलता असफलता वा उपलबिीको सवमका गनशछश । साथ उपयोग भएका सब शरोतहरको सवमका र मलयाङकन गनशपछश । जनवकालत गनन समहल सफलता र असफलता दबको दावयतव वा शरय वलनपछश । सफलता भएमा तयसलाई कसरी वनरनतरता वदन र असफलता हात लाग तयसको कारण पवहान गरी रणनीवत कसरी पवरवतशन गनन भनन वारमा वनणशय गनशपछश ।


अपाङगता अधिकार असभयानकताश र ववजहरको नजरमा

महासघल गरको जनवकालत

खणड ग


१. भसमका

यस खणडमा अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकारको कतरमा लामो समयदवख काम गवररहका र जनवकालतका कायशहरमा सलगन रवहरहनभएका अपाङगता अविकारकमगी र ववजञहरल अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकारको रकाको लावग गवरएका जनवकालतमा महासघको भवमकाको वारमा राखका ववार र तथयहरलाई समावर गवरएको छ । जनवकालत वववभनन सवालहरमा हावसल गरका सफलता र महासघको भवमकाको वारमा वहाहरल लखका लखहरलाई जताको तत रावखएको छ ।


सवशपरथम अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार सबनिी

ऐन ससदबाट पावरत गराउन सफल हनभएकोमा नपाली अपाङगता जगतका नततवलाई हावदशक कतजञता वयकत गनश ाहनछ । दोशरो, नपालका अपाङगता भएका वयवकतहर अविकार समपनन हनभएकोमा हावदशक बिाई वदन ाहनछ ।

करो कताबाट रर गरौ जत भएको छ । रावटरिय अपाङग महासघल सो ऐनका उतारढाव, आरोह-अवरोहर एब समग परकयाहरको सटलषण गरी यथाथशपरक लख उतवान अनरोि गरकोमा कायशरत सथा र मरो तफश दवख हावदशक आभार वयकत गनश ाहनछ । मल यो लख माफश त जवत न परयास गर पवन सो

ऐन र समग परकयासग गावसएका समग परयासहर र सघषशका शरङखलालाई वलवपवदध गनन कायशमा म आफलाई अिरो न सझनछ । यो आलखमा मल जवत न नखरा पार पवन नपाली अपाङगता जगतका मिशनय वयवकततवहरका साम अपरो न ठहवरनछ । वकनकी उहाहर न नपाली अपाङगताको आनदोलनको

वसङगो र पणश साकी हनहनछ । उहाहर परवत नमन । भोगाईको कमी र सबखालका घटना/पवरघटनाहरको साकी बन सभावना नहन वा नवमलन हदा थपर कराहर छटन वभाववक न भएकोल यो लखलाई तयसरी न बझीवदन हन अनरोि छ ।

म र म कायशरत स था माईरवाईट

यसरी सभव भयो अपाङगता भएका वयकतहरको अधिकार समबिी ऐन २०७४

- सशव रायमाझी


(My Right) साकी बसको वदनबाट करा रर गनश ाहनछ । अपाङगता जगतमा करो हद वथयो की नपालमा अपाङग कलयाण तथा सरकण ऐनलाई पनःलखन गनशका लावग ववगतमा कवरब ४-५ पटक परयासहर भए यदयवप कनपवन परयासहर कामयाव हन सकनन । वववभनन कतर, तह र तपकाका वयवकतहर र सथाहरको परयास जावर न वथयो । समयको रिमसग सन २००९ को वडसमबर २७ तावरखका वदन नपालको ससदल अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार सबनिी सयकत राटरि सघीय महासवनि अनमोदन गयको । उकत महासवनिको अनमोदनल एकातफश नपाली अपाङगता जगतलाई थप सरकत बनाई वनकक न हौयायो भन यसको घरलकरणका लावग नपाल सरकारलाई थप दबाब पयवायो । तयसको एकमातर ववकलप भनको ववदयमान अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐनको पनलनखन न वथयो । सन २०११ को समय हनपछश जवतबला माईरवाईटको कायशरिमलाई नपाल सरकारको उचतरीय सयनतरबाट पावरत गनन कामको टारो वथयो । यसरिममा नपाली अपाङगता आनदोलनका नततवहर, नततवदायी सथाहर, साझदार स थाहर र समबदध सरकारी वनकायहरसग महासवनिको घरलकरण समबनिी नपालको ३३ वषश परानो ऐनलाई परवतथापन गरी नया

ऐन लखनको परकया रर गनश सवकनछ की भनन ववषयमा बहस लयो । सब पकबाट सो कामलाई एक उचतम समभावनायकत ववकलपको रपमा पवरयोजनामा वयवथा गवरन पछश भनन सललाह र सझाव अनरप अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐनलाई अविकारमखी अविारणा र वसआरवपडीको ममश र भावना अनरप पनलखन गनन सहमवत भयो । सोवह मयानडट र सहमवतलाई माईरवाईट र समाज कलयाण पवरषदसग भएको पवरयोजना सझौतामा परवतवववमबत गवरयो ।

सन २०११ को नोभमबर मवहनामा मवहला, बालबावलका तथा समाज कलयाण मनतरालयल वय मनतरालयका समबवित महाराखा हनन सह-सववको सयोजकतवमा मवहला, बालबावलका तथा समाज कलयाण मनतरालय, कानन तथा नयाय मनतरालय र रावटरिय अपाङग महासघका परवतवनविहर सवममवलत पा सदयीय ववरषजञ कायशदल, र वववभनन सरकारी वनकायहर, सब परकवतका अपाङगताका वगशहर र अविकारको कतरमा कायशरत अपाङगता भएका वयवकतदवारा सञावलत सथाहर लगायत अपाङगताको कतरमा कायशरत अनतरवावटरिय गरसरकारी सथाहर सवममवलत ४५ सदसीय वनदनरक सवमवत गठन गयको । ववरषजञ कायशदलल


आपसी परामरशमा परताववत ववियकको परारवमभक खाका तय गनन र उकत मयौदालाई वनदनरक सवमवत समक छलफल गनन कायशहर भए । वनदनरक सवमवतको पवहलो बठक २०६८ मवसर २१ गत मवहला, बालबावलका तथा समाज कलयाण मनतरालयको परानो भवन (हाल सो भबन भतकाई सवकएको) मा भएको वथयो । पटक पटकका परामरशहरका परकयाहर जावर न रह । सोवह रिममा पववाञल र मधयपवमाञल ववकास कतरमा पवन वय मवहला, बालबावलका तथा समाज कलयाण मनतरालय र रावटरिय अपाङग महासघको नततवमा कतरीय परामरश गोवटठहर समपनन भए । परामरशक रिममा २०६८ माघ ९ गत ततकावलन माननीय मवनतर र राजयमवनतर लगायत वसगो मनतरालय, अनय मनतरालयहर र ववभाग/वनकायहर, वड.वप.ओ.हरका परवतवनविहर सवहत कवरब १०३ जनाको उपवथवतमा कवनदरय तहको परामरश गोवटठ समपनन भयो । माननीय मवनतरजय, राजय मवनतरजय लगायत मनतरालयको वसगो टोवलल सो ऐनलाई सकदो वछटो ससदबाट पावरत गनन परवतवदधता जाहर गयको ।

परकया अगावड बढद वथयो । वववभनन मनतरालयबाट सझाव वलन रिम सवकएपवछ ऐनल ससद तफश जान बाटो तताउद वथयो । मनतरालयका ववववि र

लामा परकयाहर एकपवछ अकको गदद पार गदद वथयो । सोवह समयमा जटठ २०६९ मा ततकावलन सवबिान सभा ववघटन भयो र दर अकको सवबिानसभाको वनबवानमा होवमयो । मयौदा ऐनको भववटय क हन भनन करा अनयोलमा पयको । यसल नपाली अपाङगता कमगीको आरामा तषारापात भयो । तपवन आराको वदयो बवल न रहो ।

जटठ २०६९ दवख दोशरो सवबिान सभाको नावी परकया रर हन वमवतसमम रावटरिय अपाङग महासघको पहलमा कत उकत ववियकलाई अधयादरको रपमा लयाउन सवकनछ की भवन वववभनन परयासहर भए । यस रिममा सममाननीय राटरिपवतजय समक भटघाट गनन लगायत राजनीवतक दलका रवकतकनदरहर समक कयन पटक िाउन काम समत भयो । यदयवप कवह कतबाट पवन सनतोषको वास फनन कन तरप पाईएन । राजनीवतक दलको वबको मतभदका कारण पवहलो पटक तोवकएको समय सीमा वभतर सवविानसभाको नाव त नहन न भयो । फलवरप सरकार फनन गहकायशहर हन थाल । माघ २०६९ मा सरकार पवरवतशन भयो । यता पवरघटनाहरल ऐनको ववषयलाई सि न ओझलमा पावररहयो । यदयवप रावटरिय अपाङग महासघ नपालल परताववत मयौदा ऐनमा थप परामरश


गनन, छटका ववषयवतहर थप गनन र थप पवरटकत गनन कायश लगायत ववियकलाई अधयादरबाट जावर गनश सवकन सभावनाहरको खोवजकायश जावर न राखयो ।

२०७०को मसीर मवहनामा दोशरो सवबिान सभाको नाव भयो । नावी परकया समपनन भई सरकार गठन गनन कायश सममका लावग ४ मवहनाको समय लागयो अथवात २०७० को तर मवहना समम । अपाङगता कमगीहरलाई वछटो सरकार गठन होस र ववियकल गवत वलयोस भनन आतरी हदाहद पवन नाव समपनन गरी नया सरकार गठन गनन आफन तवरका हन हनाल हतारो गनशको कन तक वथएन । नया सरकारको गठन भयो । जब ववियकलाई ससदमा लजान परकयाको थालनी गनश रर भयो, अवन मातर थाहा भयो की उकत ववियक लखनका लावग मवनतर पवरषदबाट सदधावनतक सहमवत न वदईएको रहनछ । महासघको नततवल आफना सयनतरहर र भात सथाहरको पवरालन गरी सरकारमा दवाब सजना गरपवछ उकत ऐनको लावग मवनतर पवरषदको सदावनतक सहमवत परापत गनश सफलता वमलयो जसल परकयागत अनयोलताहरको पवन वतः वनरपण गयको । दरको परमख पराथवमकता नया सवबिान लखन भएको र सो समयमा नया सवविानमा अपाङगता अविकारका

सवालहर राखनपनन भएकोल र २०७२ को ववनारकारी भकमपका कारणल भादर २०७२ समम ववियकको ववषयमा वकालत गनन सभावना भएन वा अनकल समय रहन । नया सवविान जावर भए सग नया सरकार गठन भयो । ततकावलन उप-परिान तथा मवहला, बालबावलका तथा समाजकलयाण मवनतरजयबाट कावतशक २०७२ मा उकत ववियकलाई ससदमा दतवा गनन काम भयो । ससदमा दतवा भईसकपवछ ववियकल वतः गवत वलन होला भनन ठावनएको वथयो यदयवप कवरब ६-७ मवहनाको अवविमा पवन सो ऐनल दतवा हन बाहक अनय कन परगवत वलन सकन । कारण, ससदमा दतवा गवरसकपवछ पवन पनः उकत ववियकलाई समबवनित मवनतरल वयवथावपका ससदको बठकमा टबल गनशपनन रहछ जन कायश असोज २०७३ मा ततकावलन सरकार ववघटन भई अकको सरकार गठन भईसकपवछ मातर समभव भयो । ससदमा सदधावनतक छलफल र ७२ घणट सरोिन समय तोवक परापत सझाबहर सवहत कावतशक २०७३ मा ससदक जटठनागवरक, मवहला, बालबावलका र समाजकलयाण सवमवतमा पठाईयो । सवमवतमा गईसकपवछ ववियकको गाठो फकला भनर आरा गनश वभाववक वथयो यदयवप उकत ववियकल अनय नसोका जवटल पवरवथवतहरको


सामना गनशपगयो । कारण अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार सबनिी ववियकमा राजनीवतक दलको सहानभवत र पराथमवमकता वदइएको भनन याना भए पवन सो सवमवतमा ववाराविन अनय ववियकहरमा वववभनन राजनीवतक दलहरका फरक फरक िारणा भएका कारण सोवह रिवयहमा ववियक फन पगयो । वड.वप.ओ.नततवहर, खासगरी रावटरिय अपाङग महासघका अधयक, महासवव लगायत भात सथाका नततवहरको वनरनतर वकालत, भटघाट र कायशसमबनिल गदवा सवमवतमा पठाएको कवरब ५ मवहनामा अथवात तर २०७३ मा सो सवमवतबाट पावरत भयो ।

अब उकत ऐन ससदबाट पावरत गनशका लावग ससदको बठकमा पर गनन रणमा परबर गयको । यददवप सो कायशल पवन आरा गर अनरप गवत वलएन । २९ तर २०७३ को वदन वथयो, महासघका अधयकजयबाट सनदर आयो की ससदको कायशसवमा सवमवतको परवतवदन पर गनन करा परको छ र । रावटरिय अपाङग महासघ लगायत वड.वप.ओ.का नततवहर र हामी फटाफट ससद भवनको दरशक वदघवामा गयौ । मनमा अनकौ कौतहलता र अब कसरी क हनछ भनन ढकढकी कायम वथयो तपनी सवमवतको परवतवदन आज पर हनछ न भनन ठलो अवभलारा वथयो । सवमवतका सभापवत माननीय

रञज कमारी झाजयल परवतवदन पर गनशभयो।

अबको रण भनको सवमवतको परवतवदन र मयौदा ववियकलाई ससदको पणश बठकबाट पावरत गनन वथयो । सो कायशका लावग रावटरिय अपाङग महासघको नततव वगश लावग न रहो । २०७४ बराख ६ को ववहानी वथयो । महासघका महासवव राज बनतजयको सनदर आयो । लवखएको वथयो आज ववियक ससदको कायशसवमा परको छ र । पवहल जत यसपटक पवन उवह दरशक वदघवामा रहका कवशहर कनश पगयौ । सयौ थङगा फलका हामी एउट माला नपाली... को रावटरिय िन पात बठक रर भयो । कायशसवका अवघवलतर रावखएका ववषयहर छलफल गदद अगावड बढयो । अवन वबम उठयो कोरमको करा । गणना गवरयो तर कोरम पगनछ । समयको वनयतील वदएको दःख सझर फवकश यौ । यो बठकल अपाङगता भएका वयवकतहरको ऐन रपी थङगालाई एउट मालामा उनन सकन ।

यवतनजल दर लामो समयसमम परवतकारत थानीय नावतफश होवमईसकको हनाल तोवकएका थानीय तहहरमा थानीय नाव नहनजल ववियक पावरत हन कन गनजायस वथएन यददवप नाव समपनन हनासाथ उकत


ववियकल पराथवमकता पाओस भननाका खावतर रावटरिय अपाङग महासल आफना परयासहर जावर न राखयो । पवहल जत वववभनन वनकाय र वयवकततवहरमा िाउन र अनरोि गनन परयासहर जावर न रह ।

दई रणमा तोवकएका थानीय तहका नावहर समपनन भए । वववभनन सभासदजयहरसग एकल वा सयकत परामरश गनन कायशलाई महासघल जावर न राखयो । २०७४ शरावण १५ को ववहान महासघका अधयकजय बाट फोन आयो, तार उवह न वथयो आज ववियक पर हन र । फवर ठलो उतसाह र आराका साथ हामी उवह ससद भवनको दरशक वदघवामा रहका महरमा बन पगयौ । मनमा कोरम नपगन हो की भनन डर यथावत वथयो । बठक रर भयो, अवघवलतर रावखएका कायशसवमा परवर गदद छलफल अगावड बढयो । अवन फवर उठयो उवह कोरमक करा । फवर पगन । मालामा अपाङगता भएका वयवकतको अविकार उनन काम अिर रहयो ।

समय ववतद गयो । आरा र वनराराका कराहर लद वथए । २०७४ शरावण २० गतका वदन काम ववरषको वसलवसलामा ववराटनगर पगको वथए, फवर मोबाईमा घवणट बजयो, फवर उवह सदरशन सबदीजयको सनदर । खबर वथयो, २१ गतका वदन पनः ववियक ससदमा वीकवतका लावग हन र ।

शरावण २१ गत हामो यातरा उदयपर वजलला तफश हद वथयो, सयोगल उकत वजलला महासघका महासववजयको परछ । वजललाका साथीहरलाई कवह हललीखलली गरौ की भनन लागयो, फवर सो नगरौ कयार । वकनकी क हन हो थाहा छन । तपनी पववावथाहर राखर भननपछश भनन लागयो, साथीहरमा खरी छायो, तपनी मन रमन मावनरहको वथएन । भौवतक रपमा टाढा भएकोल ससदमा साकी बन सभावना त छद वथएन यददवप मनमन पवहलको जतो हालत नहोस भनर कामना गनश बाहक अनय ववकलप वथएन । खर खबर सनन वयग वथयो मन यददवप उतीक डर पवन । समय ववताउन कवह कवठन भईरहको वथयो । कतो भन सकनड वमनट जता अवन वमनट घणटा जता । साझ पनश थालयो । कवह कतबाट पवन खबर आएन । मनमन लख काट, ववियकल पवहलक वनयती भोग होला । तपनी एक कल गरर सोि, जवाफ आयो, पवहलक वनयती दोहोवरयो ।

शरावण २२ गतको वदन । फवर पवन उत सनदर, ववियक कायशसवमा अवन मनमा कौतहलता । वड.वप.ओ.का सावथहरसग ससदका कवशहर रगन पवगसकका वथयौ । वकन हो कवनन तयस वदनको माहौल कवह फरक वथयो । यसपाली दरशक वदघवामा बन


वड.वप.ओ.का सावथहरको सखया पवन पवहल भनदा िर । मयवादापालकहर भनद वथए, आज त ऐन पास हनछ । कही कायशसवहरको थानको लावगसक पवछ सभामखको आदरसग वतशमान माननीय मवहला, बालबावलका तथा समाजकलयाण मनतरी आरा कोईरालाजय ससदको रोटटममा दखा पनशभयो, अवन सर भयो पावरत गनन परकया । कतो भन ववियकका भाग भाग गरर एक पवछ अकको गदद वीकत गनशपनन । माननीय मवनतरजयलाई पटक पटक गरी ३ पटक रोटटममा उवभनपनन । अनततः ररमा ससदमा दतवा गरको ववियक, सवमवतको परवतवदन र ऐनको परतावनालाई रणवदधरपमा वीकत गरी सबलाई एक साथ राखी ववियकको अङग बनाउन सभामखको परताव वनणशयाथश पर गरी ससदको बहमतल पावरत गरीसकपवछ अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार सबनिी ऐन २०७४ नपालको वयवथापीका-ससदबाट ववविवत रपमा पावरत भयो । सब अपाङगता भएका वयवकतहर हकवालाको रपमा पवरणत भए । ररीर ढकक फलयो, आङ वसवरङग भयो । वातववकता पतयाउन गाहो भए पवन उकत पवरघटनाको परतयक साकी भएकोमा तयसमा परापर सतयता न वथयो । नपाली अपाङगता जगतको वषछदवखको कामना परा

भयो । अपाङगता आनदोलनमा नपाल एक रण मावथ गयो, अनतरवावटरिय जगतमा नबर आयो । दरशक वदघवाबाट वनकपवछ बिाई साटासाट, फोटो ससन लयो । साथीहरमा परफललताको वसमा वथएन । हन पवन वकन नहोस, एकजना अपाङगताकमगी भनद हनहनथयो, तयवह ऐनका लावग लडको २५ वषश भयो र ।

समगमा भननपदवा यो ऐन लयाउनका लावग नपाली अपाङगताकमगीहरल गरका यो वा तयो सघषश यो सानो २ पनन आलखमा वयकत गनश सभव छन । यस रिममा रावटरिय अपाङग महासघका अधयकजय, महासववजय लगायतको वसङगो टोली, भातसथाका साथीहर, वडवपओहरका नततवहर, समबदध साथीहर यो वा तयो तवरकाल वदनरात, घामपानी, हवरबतास र भोकपयास नभनी अहोरातर खवटन भयो । तारनतरका सबाद, स ार, तावकश क र समयसापकका वकालतहर र कणकणका रणनीवतहरल आज यो ऐन परावपतलाई सभव तलयाएको हो भननमा दइमत छन । सफलताको अकको कवड भनको रावटरिय अपाङग महासघको नततववगशको तयाग, गवहरो परवतवदधता, वडवपओहर, भातसथाहर र आनतवरक अनतरसबनिहरको पवहान र पवरालन गनश सकन कमता हो भनन लागछ । यसका अलावा राजनीवतक दल, सभासदहर, ससदीय सवमवत, नपाल सरकारका तत


तत वनकायमा रहन कमशारीवगशहर सबको सहयोग र सकारातमक िारणा यस ऐनको परावपतको अकको कवड हो । यसरिममा कवह सभासदहर, राजनीवतक दलका नततवहर, कमशारीहर अतयनत सकारातमक रवह उवतक सहदयी भवमकामा दवखनभयो । उहाहर र उहाहरका योगदानलाई नपाली अपाङगता जगतबाट उच सममान वयकत नगदवा यो आलख आफमा फोसो हनछ न । आरोह-अवरोह क करा गनश पदवा हरक रण र पलमा भोगका कटसतय भनौ वा अममको करा क छ भन यो ऐनलाई सावचक रपमा आतमसात गरर अनय ववियक जत बोकर वहडन न कन तयतो सयनतर भएको पाईयो न कन तयतो परवतवदध परणाली न । हरक तह र तपकामा गवलयो बन त पाईयो न यदयवप कननी वकन हो बनपवछको गवतपरायः सि अवरदध न रहयो । सबठाउ, तह र तपकामा अपाङगता भएका सावथहर न जानपनन, घचघचयाउनपनन, नमन गनशपनन र अवनतम पर ववषन बमन गनशपनन, तयो पवन एकपटक मातर नभई पटक पटक । यो ऐनलाई सशवमानय सरना रपी पह यकतताको लाभ कत भएन । कवह कत पवन यवामप हावलएको पाईएन न कन वलफटमा न ढन सौभयागय वमलयो । सौभागय वमलयो त कबल घटन, अवन बल गरर घटन जहा

तानन वयवकत कम मातर वथए । राजनीवतक रपमा लाभ नहन भएर होला दल ववरषको पराथमीकता र अपनतव भएको कम पाईयो । सरकारी वनकायमा पटक पटक भएको कमशारी सरवा जता ववषयल पवन ऐनको गवतलाई कवह हदसमम वढलो बनायो । यो बाहक दरको बदवलदो र सरिमणकावलन राजनीवतक अवथा, राजनीवतक दल वबको टकरावका वव सवबिान लखन गनशपनन रावटरिय पराथवमकता, ववनारकारी भकमप यी आवद कराहरल पवन यो ऐनलाई ओझलमा पार ।

अनतयमा ववववि कवठनाई र पवरवथवतका बावजद नपालका अपाङगता भएका वयवकतहर अविकारमखी भएका छन । अब उकत ऐन कायवानवयनका लावग अपाङगता अविकार वनयमावली बनाई परापत उपलबिीको कायवानवयन तफश जान हामी सबको साझा नौवतको रपमा दखापरको छ । आउनस यस महान कायशमा सब जटौ, वमलौ र हातमालो गदद अगावड बढौ । अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार सबनिी ऐन लखनको समग परकयामा यो वा तयो तवरकाल योगदान गनन अवसर पाएकोमा माईरवाईट र यसका सदय सथाहर आफलाई गौरवावनवत महसर गदशछन ।


नपाली भाषालाई भारतको सवविानको आठौ अनसीमा पारी रावटरिय

भाषाको मानयता वदलाउन तयहाका सासद शरीमती वदलकमारी भणडारील रोएर समपणश ससद सदयलाई भावववहवल बनाएको र नपाली भाषालाई रावटरिय भाषाको मानयता वदलाएको समाार म सान हदा सनको ह ।

जनतावनतरक सवाललाई समबोिन गराउन ततकालीन रावटरिय पञ ायतका जनपकीय सदय पदमरतन तलािरल रावटरिय पञ ायतको बठकमा बवलनदर आर झारर रोएको घटना वव.स. २०४०-४१ को हो ।

मवहला अविकार समबनिी ववियक वव.स. २०६५-६६ वतर सवविानसभाबाट पावरत हदा समाजसवी अनरािा कोइराला खरील भावववभोर भएर सवविानसभाका सब सदय बावहवरसकदा पवन अनवरत ताली बजाइरहको सनदभश पवन सबसाम ताज छ ।

अपाङ गता भएका वयवकतहरको राजनीवतक अविकार नपालको सवविान, २०७२ मा दजश गराउन रिममा दोसो जन–आनदोलनको सफलता र तयसपवछको बहत रावनत समझौतापवछको अनतवरम सवविान, २०६३ को मयौदा तयारी सवमवतको गठनदवख न लावगयो । अविकार थापनाथश िर रीषश नताका दलो हावरयो । मधयम तहका नता गहावरयो । दौडिपको रिममा अपाङ गता अविकारकमगीका जता त कवत फाट कवत !! तर पवन मयौदा सवमवतमा परवतवनवितवको करा त पर जाओस; सामावजक नयायको हकमा समत अपाङ गता समदाय समवटन सकन, जन मौवलक हकको मल कडी वथयो । तयस िारामा नपरक कारण अनतवरम सवविानको अवविभवर अपाङ गता भएका वयवकतहरल न त राजनीवतक अविकार पाए न त समावरीको खाकामा परर ववकासको मलपरवाहमा परवावहत हन पाए ।

अपाङ गता भएका वयकतहरको राजनीततक अधिकारका लाधग अथक सघषश र उपलबिी

- नरबहादर सलमब


नपाल सङ घीय लोकतावनतरक गणतनतरातमक मलक बनयो । राजा जञाननदरल सहज नारायणवहटी दरबार छावड सामानय नागवरकको जीवन यापन गनश वीकार गरी वरवपरी दरबारमा सर । परतयक वनववावत २४०, वववभनन वगश, जावत, लवङगक र सीमानतकत समदायबाट समानपावतक परवतवनवितव गराउन ३३५ र मवनतरपवरषद बाट ववजञ र राजनीवतक दलहरको आखाबाट छटका समदायबाट मनोनीत गनन गरी भनी वयवथा गवरएका २६ जना गरी ६०१ को जमबो सवविानसभा बनन भयो । वव.स. २०६४ त २९ गत पवहलो सवविानसभाको वनववान समपनन भयो । एवककत नपाल कमयवनटट पाटगी (माओवादी), नपाली कागस र नपाल कमयवनटट पाटगी (एमाल) रिमरः पवहलो, दोसो र तसो ठला दल बन । सामदावयक परवतवनवितव र अविकारमखी अविारणाका आिारमा भनदा आफनो पवश वनबदधता बमोवजम पा वसट पाएको नपाल कमयवनटट पाटगी (सयकत) ल बवहरा वयवकत राघबवीर जोरीलाई सवविानसभामा पठाएर उदाहरणीय काम गर यो ।

रावटरिय अपाङ ग महासङ घको ततकालीन नततव, अनय आबदध सथाका परवतवनवि र अपाङ गता

अविकारकमगीहरबाट सयकत रपमा सवविानसभामा आफनो परवतवनवितवका लावग वतन रीषश दलका ढोका हानन, मागपतर पर गनन र अवलटमटम वदन काम भए तर सबल हनछ भन पवन काम ावह नगनन छाट दवखयो । वय अपाङ गता भएका वयवकतहरमा पवन समदायको परवतवनवितव भनदा म पनश पाए हनथयो भन न वभतरी मनरायल जरा गाडन थालयो । वयवकतगत दौड पवन लयो तर कन दल वा दलका नता ववरषल टरपचछर लगाएनन ।

यसरिममा नतरहीन सङ घ काकीका ततकालीन सवव लकमण सवदीका साथ शरीकानत सापकोटा र खोमराज रमवा जता दवटटववहीन यवाल तयवतबला सवविानसभामा सबभनदा ठलो दल एकीकत माओवादीका अधयक पटपकमल दाहाल (परणड) सग उहाक वनवासमा भटघाटको कायशरिम वमलाउनभयो । भटमा परवतवनवितवको परताव रावखयो । पवहलो भटम परणड बडो मदभाषी लागयो । उहाल परतावलाई सहषश वीकानशभयो । एक जना तपाईहरको तफश बाट सवविानसभा सदय बनाएर छाडछ भनी नयानो परवतबदधता जाहर गनशभयो ।

यो अपठयारो अवथामा महासङ घल समबवनित सबको सहमवतमा अपाङ गता भएका वयवकतहरको अविकार–


आनदोलनलाई उाइमा पर याउन परणडल वदनभएको आवासनलाई आिार बनाएर आमरण अनसनको घोषणा गरी ततकावलन वगवरजापरसाद कोइराला नततवको सरकारलाई नौती वदन रणनीवत अपनायो ।

योजना अनसार माइतीघर मणडलामा आमरण अनसनको कायशरिम सर भयो । आमरण अनसनको लावग इचछक जवतलाई फलमाला लगाएर आमरण अनसन आरमभ भयो । तर अनसन लामो वन परन । तयस वदनको ठीक साढ ६ बज एमाओवादी अधयक तथा ससदीय दलका नता पटपकमल दाहाल पतनी सीता र आफना कायशकतवासवहत मणडला आइपगनभयो माइकबाट परणडल तपाईहरका माग परा गनश एनकपा (माओवादी) दल तयार छ । एक जना अपाङ गता भएका वयवकतलाई हामो पाटगील सवविानसभामा लगर छाडछ । तपाईहर आमरण अनसन आजक वमवतदवख बनद गनशहोस भनी सावशजवनक रपमा घोषणा गरी जस खवाएर अनसन तोडाउनभयो ।

सवविानसभा सदय बनन आकाकीहरको दौडिप मवचयो । इचछक त िर वथए तर नपाल अपाङ ग मवहला सङ घ र अनय कही अपाङ गता भएका वयवकतहरका सथाल मवहला, जनजावत र अपाङ गतालाई समत गरी

तीन वट कतर समटन सकन गोरखा वनवासी इनदरमाया गरङलाई परणडसमक पर याएर उहालाई न सवविानसभाको सदय बनाउन अनरोि गर अनसार एमाओवादी पाटगीका तफश बाट गरङलाई सवविानसभाको सदय बनाइयो । यसरी परथम सवविानसभामा अपाङ गता समदायबाट दई जना सवविानसभा सदय भए ।

परवतवनवितव मातर हामो लावग ठलो करा वथएन । हामा सवालहर नया बनन सवविानमा समावर गराउन हामो लावग सबभनदा महतवपणश करा वथयो । यसका लावग फवर हामील सयकत पहलहर अगावड वढायौ । कही सभा एव गोटठी गवरयो । छाया सवविान बनाइयो । अपाङ गता भएका इनदरमाया गरङ र राघववीर जोरीका साथ रारदा कमाल, परदीप जञवाली आवद सभासदलाई समावर गरी अपाङ गताको सवाल उठान गनश ककस समत बनाइयो । तर पवन, पवहलो सवविानसभाल बनाएको सवविानको मयौदामा वरका, वाथय, रोजगार, बल वलवपको माधयमबाट दवटटववहीनलाई र साङकवतक भाषाको माधयमबाट बवहरालाई पठन-पाठन गराइनछ भन नसमम पानश सवकयो । नभई नहन सामावजक नयायको हक अनतगशत राजयका वनकायहरमा समानपावतक परवतवनवितव, रावटरियसभामा परवतवनवितव


जता महतवपणश िारा, जसल अपाङ गता भएका वयवकत एव समदायको राजनीवतक अविकारलाई समबोिन गथयको, तयसमा अपाङ गताको सवाल पानश भन सवकएन । राजनीवतक दलका नता समझदार छन, अपाङ गतापरवत उवनहर सवदनरील छन भनन बझाइका साथ अपाङ गता समदाय मयवावदत अवभयान लाउन वयत रहो । तर दभवागयवस पवहलो सवविानसभाल दरलाई सवविान वदन सकन र २०६९ साल जठ १५ गत यो ववघटन भयो ।

पवहलो सवविान सभाल सवविान वदन असफल भएपवछ २०७० साल मवसर ४ गत दोसो सवविान सभाको नाव भयो । कयौ परयासको वाबजद दोसो सवविान सभाको नावमा पवन समानपावतक र परतयकतफश कतपवन अपाङगता भएका वयवकतहरलाई थान वदइएन । अपाङगता भएका वयवकतहरपरवत राजनवतक दलहरको वयवहारमा कन पवरवतशन आएन । मनतरी पवरषदबाट मनोनयन हन कोटामा अपाङगता भएका वयवकतहरलाई पानश रावटरिय अपाङग महासघको नततवमा, अपाङगताको सवाल हनन वववभनन राजनवतक दलका भात सथाका परवतवनवि, रावटरिय तरमा काम गवररहका अपाङगता भएका वयवकतका वगगीय सथा र सञजालहर पन सयकत जनवकालतमा होवमए । वकनभन परवतवनवितवको सवाल आफमा

एउटा सहभावगताको महतवपणश परन वथयो भन अकको वतर उकत परवतवनवितवको माधयमबाट हामीलाई अपाङगता भएका वयवकतका सवालहरलाई सवविानमा समावर गनशवथयो ।

सवविानमा आफना अविकार थावपत गनश वववभनन जावत, समदाय, वगश ववरष, वलङग ववरष थपरल थपर आनदोलन लाए । नपाल बनद गर । ककाजाम, वसहदरबार घराउ, सवविानसभा भवन घराउ आवद अनवगवनत ववरोि कायशरिम लाए । आञवलक र कतरीय बनद कायशरिम पवन सञालन गर । दलहर वय पवन कन ववषय कसरी समबोिन गनन, भौगोवलक वहसाबल परदर ववभाजन कसरी गनन, सोत, सािन र सामथयशका दवटटल सङ घीयतालाई कसरी वमलाउन भनन ववषयमा अलमलल परका वथए । एउटा नताल एकथोक भनथ त अकवाल अकद । रासकीय वरपमा उत गलफवत वथयो । आतमवनणशय सवहतको सङ घीय परदर र सङ घीय अविकार परापत परदरमा पवन दल र नताहर परटट हन वनक समय लागयो । समावरी खाकामा पनशपनन वगश, वगश समदाय, जावत समदाय, लवङगक ववरषमा सबभनदा बढी उतपीवडत, यगौदवख अविकारबाट बवञत, रोवषत र अवत सीमानतकत अपाङ गता समदायलाई पवन पानशपछश भनन सो न त दलका नतामा वथयो


न त नागवरक समाज, योजनाववद, अथवा बवदधजीवीहरको वदमागम । जो कको बोलयो; जसल बढी जमात बटलर लमबतान लकर लगायो, उसको मातर करा सनन सकवत बन खोवजसकको वथयो । अपाङ गता भएका वयवकतहर न त कान फटनगरी हलला गनश सकथ; न त हल-हजजत न । तोड-फोड र बनद कायशरिम त लाउन सकन कर भएन ।

पवरवथवत जजतो भएपवन अपाङगता भएका वयवकतका अविकारलाई सवविानमा थावपत गनश यो भनदा अकको ठलो मौका पवन वथएन । तयसल नवतकता र काननको पालना बढी कमजोर वयवकतल गछश भनझ बडो रावलनता एव भदरतासाथ साि भई नताहरकहा करा रावखनथयो । सबल हनछ, तपाईहरको नभएर कसको हनछ, बर अर नताहरलाई पवन भटनहोस ह भनर फरकक पारर पठाउथ तर वनणशयको टबलमा बदा सबल अपाङ गता भएकाहरका पीडा र माग वबसशनथ । वरका, वाथय, रोजगारी, भता आवद जनजीववकाका सवालमा भन अपाङ गता समदायलाई नताहर समझनथ । वयनीहर वदएर खान हन भनन मानवसकता वथयो । पकर खान र पकर अरलाई पवन वदन सकछन भनन ववषयमा कवत पवन वववत वथएनन ।

भटघाट, अनतरकया गोटठी,

जञापनपतर आवदल नताहरको कानमा वतास नलागपवछ सबको सहमवतमा रावटरिय अपाङग महासघको नततवमा सडक आनदोलन गनन सहमवत भयो र सहमवत अनसार २०७० साल पौष २४ गतवाट सडक आनदोलन सर गवरयो । लभगभ २८ वदन लामो सडक आनदोलन सगसग सञालन गवरएका वहस, अनतरकया र भटघाटबाट पवन अपाङगता भएका वयवकतहरको मागमा कन ठोस सनवाई नभएपवछ २०७० साल माघ २२ वाट अपाङगता भएका वयवकतहरल वरल अनसन सर गर । वरल अनसनमा महासघका नततव वगश लगायत िर अपाङगता भएका वयवकतहरल साथ वदए । अपाङगता भएका वयवकतहरको मागमा ऐकयवदधता जनाउद आनदोलनलाई समथशन गनश वरषश दलका वरषश नताहरदवख वलएर, मानव अविकारकमगी, सभासद तथा पतरकारहर सब अनसन थलमा आएर माग परा गनन परवतवदधता जाहर गर । झणड ११ वदनको कठोर वरल अनसन पवछ ततकावलन परिानमनतरी सरील कोइरालाको नततवमा रहको सरकारका परवतवनवि र रावटरिय अपाङग महासघका अधयक ववमा वववभनन राजनवतक दलका अपाङगताको सवाल हनन भात सगठनका परवतवनविहरको रोहवरमा एक वलवखत सझौता भयो जसमा अपाङगता भएका


वयवकतहरलाई मवनतर पवरषदल मनोनयन गनन कोटामा पानन परवतवदधता गवरयो । तर पवछ कायवानवयन गनन वलामा उकत परवतवदधता पालना गवरएन । दोसो सवविान सभामा कन पवन अपाङगता भएका वयवकतहरको परवतवनवितवव हन सकन र पन एक पटक अपाङगता भएका वयवकतहरलाई िोका वदइयो । तर नया सवविानमा अपाङगताका सवालहर समावर त जसरी पवन गराउन न वथयो । परवतवनवितवको अभावमा यो वनक नौवतपणश काम त वथयो न तर महासघलाई नततवमा राखर हामी सबल हामो परयासलाई अझ सरकत तवरकाल र वववभनन वकवसमका रणनीवतहर अपनाइ अगावड बढन परवतवदधता सवहत अगावड वढयौ ।

हामो लावग राजनवतक अविकार, परदर सभा र परवतवनवि सभामा परवतवनवितव लगायत सामावजक नयायको अविकार वनक महतव राखथयो । तयसल रावटरिय अपाङ ग महासङ घका अधयक सदरशन सवदीको नततवमा अपाङ ग मवहला सङ घ, नपाल नतरहीन सङ घ, वावलमबन जीवन पदधवत कनदर, अपाङ ग मानव अविकार कनदर, बौवदधक अपाङ गता भएका वयवकतहरको महासङ घ लगायत अर अपाङ गता भएका वयवकतहरबाट सञावलत सथाका परवतनीविहरल परायः सब दलका रीषश नताहरका साथ

सवविानसभाका अधयक सवासनदर नमबाङसग झणड आिा दजशनभनदा बढी पटक भटर आफना सवाल राखन काम भयो । आवासन बटवलयो । नताहरबाट हनछ, मरोतफश बाट हनछ, अरलाई पवन भननहोस जता अिरा परवतबदधता थपर पाइयो ।

कवतपय अपाङ गता भएका साथील त मल सवाल “राजनीवतक अविकार” लाई वबवसशइ वा तयसको महतव नबझी कलयाणकारी भावनाका लावग मयौदामा समवटएका कराहरलाई न उपलबिी हो भनी खरी नमनाएका पवन होइनन । यथाथशमा िारा ४२, ८४ र रावटरियसभाको वयवथा समबनिी िारामा नपरसमम अपाङ गता भएका वयवकतहरको राजनीवतक अविकार सरवकत हनवाला कदावप वथएन । तसथश, मागहरमा समझाइ बझाइ अपाङ गता अविकारकमगी बी छलफल गरी सवविान वनमवाणको उतरादधशकालमा बवढ जोडतोडसग लावगयो । सवविान घोषणा हन एक मवहनामातर बाकी वथयो । िर अपाङ गता भएका वयवकतहर त राजनीवतक अविकार पाइनछ भनन ववषयमा वनरार भइसकका वथए । रावटरिय अपाङ ग महासङ घको वतशमान नततवल उपलबिी हावसल गनश कन पवन हालतमा सकदन भनी काखी बजाउनहर पवन नदवखएका होइनन । कता कताको त अविकार छटको


छ, हामी अपाङ गता भएकाहरको राजनीवतक अविकार कसरी थावपत हनछ ? यो असमभव छ भननलागका वथए । भात सथाका नततव पवन राजनीवतक अविकार परावपतमा पणशरपल ढकक हन सकका वथएनन ।

महासङ घका अधयक सदरशन सवदी लगायत जगदीरपरसाद अविकारी, भोजराज शरटठ, ववकास थापा, वनमशला विताल, कमार रगमी (बवहरा), टकनाथ नयौपान, बालकटण गर, राज बनत, मकनदहवर दाहाल, गणर क.सी. कटण गौतम, अवनता गर, मीना पौडल, लखक वयलगायत कही अपाङ गता अविकारकमगीको एउटा समह जसरी पवन अपाङ गता भएका वयवकतहरका राजनीवतक अविकार थापना गरर छाडन अवभयानमा जटयो । ततकालीन नपाली कागसका सभापवत तथा परिानमनतरी सरील कोइराला, नकपा (एमाल) का अधयक क.पी. रमवा ओली, एमाओवादीका अधयक पटपकमल दाहाल, मिरी जनअविकार फोरम (लोकतावनतरक) का अधयक ववजयकमार गचछदार लगायत सब दलका दोसो रीषश नताहरलाई दल-दल, घर-घर र ससदीय दलका कायवालय, जहा समभव छ, तयही भटन कायशमा टोली जटयो । फोन आउनासाथ जनसक अवथामा भए पवन वहडन हाइएलटशमा रवहयो ।

सहयोगको काम मारइ राइट नपाल र तयस स थाका रवटरिय सयोजक दवय वरव रायमाझी र सजना राकयल गवररहनभयो ।

महासघका अधयक सदरशन सवदीदवारा २०७२ भादर ७ गतको वबहान सात बज परणडसग भटको समय वमलकाल लावजमपाट साढ ६ मा न पगन उवदश जावर भयो । ठीक समयमा सब पगयौ । बठक ककमा सब भला भयौ । एमाओवादी अधयक पटपकमल दाहालसग महासङ घका अधयकलाई माग परताव राखन वजममबारी वदइयो । उहाल पर गला अबरदध गरी आखाबाट बवलनदर आर झारी “वभख सही, सवविानमा जसरी भए पवन अपाङ गता भएकाहरलाई राजनीवतक अविकार वदलाईवदनहोस” भनी ििशरी रदा हामी सब अवाक र सवदनाल दरववभत भयौ । पटपकमल दाहालको पवन आखा आरल भवरए । करा राखन बडो मवकल पर यो । बललतलल मन समहालर मागहरलाई परटटयाउन काम गवरयो । परणडल पवन बडो भावक भई वमलन भए तयही न माग परा गरौलाझ गरी “जसरी भए पवन तपाईहरलाई राजनीवतक अविकार वमलछ । तयसका लावग म सकदो काम गछश” भनी दहो आर वासन वदन भयो । अवल आननदको सास फदद फोटो वखर तयहाबाट वबदा भयौ । यो जनवकालत


बडो नया र मतकावरक वथयो । सब अवममत र भाववबहवल पवन भयौ ।

तयसपवछ ववजयकमार गचछदार, सरील कोइराला, क.पी. रमवा ओलीलाई भटन वथयो । उहाहरको समय वमलन बडो मवकल पवररहको वथयो । वकीय सववहरल पवन समय वमलाउन सवकरहका वथएनन । एमाल नता परदीप जञवाली, एमाओवादी सभासद योगनदर वघवसङ, एमाल सभासद दामोदर भणडारी, मि गरङ, कागस सभासद उषा गरङ, मालका सभासद आइनदरसनदर नमबाङ आवदल बडो सहयोग गनशभयो । यवत हदा-हद पवन नागवरक समबनिन सवमवतको वसफावररमा जबसमम पददन तबसमम राजनीवतक सवाद सवमवतल वसि सवविान मयौदामा पानश नसकन पराववविक समया वथयो । तयसका लावग महासङघका अधयक सदरशन सवदी, ववकास थापा, भोजराज शरटठ आवदल रातोवदन वसहदरबारवभतर रहको राजय वयवथा सवमवतको हल बावहर करर नागवरक समबनि सवमवतका सभापवतलाई भटर सवाललाई दजश गनश लगाई बडो ठलो काम गनशभयो ।

राजनीवतक सवाद सवमवतका सभापवत डा. बाबराम भटटराई, कागसका नता रामनदर पौडल, कटण वसटौला, एमाल नता भीम रावल आवद िर नतालाई भटर परवी गवरयो । यवत भइसकदा पवन

ठला दलका सब रीषश नताहरलाई एक ठाउमा भट गराएर परवतबदधता वलन काम हन सकको वथएन तावक उहाहर सबलाई अपाङ गता भएका वयवकतहरका राजनीवतक अविकार वदलाउन काममा वजममबार बनाउन सवकयोस । तयो काम परिानमनतरी सरील कोइरालाका वकीय सवव अतल कोइरालाको सहयोगबाट समभव भयो ।

सवविान मयौदालाई अवनतम रप वदन भनी कागस सभापवत तथा परिानमनतरी सरील कोइराला, एमालका अधयक क.पी. रमवा ओली, एमाओवादी अधयक पटपकमल दाहाल, फोरम (लोकतावनतरक) का ववजयकमार गचछदार लगायत ररबहादर दउवा, कटण वसटौला सब सग बसको ठाउमा परवरको वयवथा अतल कोइरालाल वमलाईवदनभयो । यसमा कागस सभासद उषा गरङल पवन यथटट परयास गनशभयो । पतरकारहरको मददतल उहाहर सबबाट परवतबदधता वलई वमवडयामा परार-परसार गवरयो । सवविानको मयौदामा जनतावाट सझाव वलन सरकारल दरभवर वववभनन टोवलहर खटायो । हामो लावग यो पवन अकको ठलो अवसर वथयो वकनभन हामी मयौदामा समवटएका हामा सवालहर कनपवन हालतमा यताउता नहोस भनन ाहनथयौ । यसल मयौदामा अपाङगता


भएका वयवकतहरको पकबाट सझाव वदनको लावग रावटरिय अपाङग महासघल दरभरी रहका आफना सरना र सदय सथाहरलाई पवरालन गर यो । यसमा सब वजललाका अपाङगता भएका वयवकतका स थाहरल भाग वलए र सकय रपमा सझावहर वदए । यसल पवन राजनवतक दल र सरोकारवालाहरलाई थप दवाब सजना भयो । पवरणामतः वव.स. २०७२ असोज ३ मा सवविान घोषणा हदा अपाङ गता भएका वयवकतहर पवन राजनीवतक अविकार समपनन हन पाए । वषषौदवखको उतपीडन समापत हन मागश दखापर यो । राजनीवतक अविकार र अनय अविकार छटयाउन

सकन अपाङ गता भएका वयवकतहर र अपाङ गता अविकारकमगीहरको खरीको सीमा रहन ।

यसरी, वषषौको अविकारको लडाइ वजवतयो । नपाली अपाङ गता भएकाहर पवन नागवरक अविकारल सरोवभत हन पाए । समभवतः एवसयामा मातर नभएर वववम अपाङ गता भएका वयवकतहरल यवतको दहो र फरावकलो सविावनक अविकार पाएका छनन । यो सब नपाली अपाङ गता अविकारकमगीहरको महनतको पवरणाम हो । तसथश, यसको सफल कायवानवयनको वजममा पवन वतनक कािमा छ ।

लखक ववगत दई दरक दवख अपाङगता अविकार आनदोलनमा सलगन अपाङगता

अविकारकमगी र अपाङगता अविकार समबनिी ववजञ हनहनछ । रावटरिय अपाङग महासघल

अपाङगता भएका वयवकतका अविकारका सवालमा गरका वववभनन परवी तथा जनवकालतका

अवभयानहरमा वहाको सकय र महतवपणश योगदान रहको छ । वहा हाल नपाल नतरहीन

सङ घका कायशकारी सललाहकार हनहनछ ।


पवहान न अविकार परापत गनन पवहलो आिार हो भनन करालाई मधयनजर

गदद नपालमा अपाङगता अविकारको कतरमा काम गनन छाता स था रावटरिय अपाङग महासघको नततवमा अनय अपाङगता भएका वयवकतहरदरारा सञावलत सघ सथाहरको सामवहक परयास र सरकारसग गरको वनरनतर जनवकालतको फलवरप सरकारल २०५६ सालदवख अपाङगता भएका वयवकतहरको पवहान वरप अपाङगता पवरयपतर वबतरण गनश थालको हो । सोही पवहानका आिारमा राजयल उवनहरका लावग वनवत सवा सवबिाहर उपलबि गनश समत थालको करालाई सफलता र पररसायोगय कामको रपमा वलन सवकनछ ।

ततकावलन अवथामा अपाङगता भएका वयवकतहरको सरकण गनश कलयाणकारी अविारणाबाट बनको ऐन अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐन २०३९मा दवटटवबवहन, रारीवरक

अपाङगता, बवहरा, बौवदधक अपाङगता भएका वयवकत र मानवसक अपाङगता गरी अपाङगतालाई जममा ५ परकारमा मातर ववभाजन गवरएको वथयो । अपाङगता भएका वयवकतहरलाई पवरयपतरको वयवथा गवरनपछश भनन आवाज सगवठत रपमा उठपवछ वब.स. २०५६ सालमा समाज कलयाण मनतरालयका मवनतरको अधयकतामा सवव, सहसवव र वबवभनन मनतरालयका सववहर र रावटरिय अपाग महासघ नपालका अधयक लगायत अपाङगता अविकारको कतरमा काम गनन सथाहरसमतको सहभावगतामा रावटरिय अपाङग समनवय सवमतीको गठन गवरएको वथयो । सोही सवमवतको वनणशय अनसार २०५६ सालबाट न अपाङगता भएका वयवकतहरको पवहानका लावग अपाङगता पवरयपतर वबतरण कायशरिमको ररवात गवरएको वथयो । परीकणको रपमा यो कायशको सरवात कलाली, रपनदही, बाक, काकी,रौतहट, काठमाडौ, भकतपर,

अपाङगता पररचयपत समबिी वयवसथामा हाससल गररएको सफलता र भावी चनौतत

- तनमशला धिताल


लवलतपर, झापा, मोरङग, सनसरी र ईलाम गरी १२ वटा वजलला भएको वथयो । ततकावलन समयमा समबवनित वजललाको वजलला पररासन कायशलयबाट सव अपाङगता भएका वयवकतहरलाई एक परकारको सतो रगको पवरय पतर वबतरण गरी १२ वजललावाट सर गवरएको यो कायश पवछ ७५ वट वजललामा सञालनमा आयो ।

सव परकारका अपाङगता भएका वयवकतलाई एक परकार वा सतो रगको पवरयपतर वदन पराविान २०६३ सालसमम कायम रहो । तर अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐन २०३९ ल गरको अपाङगताको पवरभाषा एकावतर वजञावनक वथएन भन अककोवतर यसमा परयोग गवरएका कवतपय रबदावलीहर अपाङगता भएका वयवकतको मयवादामा समत ठस पर याउन वा अपमावनत गनन परकारका वथए । अपाङगताको पवरभाषा तथा ववगशकरण बजञावनक हनपनन र ऐनमा भएका अमयवावदत र ववभद जनाउन रबदावलीहर खारज गनशपनन माग राखर अपाङगता भएका वयवकतहरल महासघको नततवमा छटट आवाज उठाइरहका वथए । मनतरालयसगको वनरनतर भटघाट र सरोकारवालासगको अनतरकयाको पवरणामवरप सरकार अपाङगताको पवरभाषा र बवगशकरणलाई रसोिन गनश तयार भयो र नया

पवरभाषा र वगगीकरण २०६३ साल भदौ २ गत राजपतर माफश त जारी गवरयो । अपाङगताको नया पवरभाषाबाट एकावतर अमयवावदत रबदावलीहर सब हटाइए भन अककोवतर पवरभाषा िर हदसमम अविकारमखी अविारणाबाट वनदनवरत भयो । नया पवरभाषाल अपाङगताको परकवत अनसार अपाङगतालाई रारीवरक, दवटटसमबनिी (दटटीवववहन र नयन दवटटयकत), सनाई समबनिी(बवहरा र सत शरवण), मानवसक अपाङगता (बौवदधक अपाङगता, मानवसक अवथता र अवटजम), शरवण-दवटटवबवहनता, वर र बोलाई समबनिी अपाङगतार बह अपाङगता गरी ७ परकारमा बवगशकरण गरी यस वभतर नया वगश जत होापडका, शरवणदवटटववहीन, वर तथा बोलाई समबनिी समया भएका आवदलाई समटर वगगीकरणको दायरालाई कवह फरावकलो पार यो । यवतमातर होइन अपाङगताको गमभीरतालाई पवन वगगीकरणमा समवटयो र गमभीरताको आिारमा पणश अपाङगता, अवत अरकत अपाङगता, मधयम अपाङगता र सामानय अपाङगता गरी ४ परकारका ववभाजन गवरयो । सवा सवविा र अवसरमा अपाङगता भएका वयवकतहरलाई गमभीरताको आिारमा पराथवमकता वदनपछश भनन अविारणाबाट अवभपरवरत भएर यतो ववभाजन गवरएको वथयो । यवह ववभाजनको आिारमा


पवरयपतर उपलबि गराइनसममको पराविान नया पवरभाषामा समटन सफलता वमलयो । अपाङगताको अविकारमखी अविारणालाई सरकारको काननी दतावजमाफश त परवदधशन गवरएको सभवत यो पवहलो न वथयो ।

पवरभाषामा र वगगीकरणल मातर अपाङगता भएका वयवकतहरल नया पराविान अनसार पवरयपतर पाउन सभावना वथएन । यसको लावग छटट वनदनवरकाको पवन आवयकता वथयो । महासघक नततवमा वनदनवरका लयाउन फवर जनवकालत सर गवरयो । पनः समबवनित वनकायहरसग भटघाट, सतना गोटठी, अनतरकया जता जनवकालतका तवरकाहर र रवलहर अपनाइयो साथ मनतरालयलाई वनदनवरका वनमवाणको लावग पवन महासघल वववभनन वगगीय सथा, नपाल अपाङग मवहला सघ, अपाङग मानव अविकार कनदर र अनय यस कतरमा काम गनन सवा परदायक सथा र सोत कनदरहरसग सहकायश गरी पराववविक सहयोग समत उपलबि गराएको वथयो । यसको पवरणाम वरप २०६५ सालमा सरकारी तथा गर सरकारी वनकायहरबाट अपाङगता भएका वयवकतहरका लावग परवाह गवरन सवा सवबिा, अवसर र अविकारको नयायपणश र परभावकारी वबतरण होस भनन उदधयल नपाल सरकारल पनः

अपाङगता भएका वयवकतको पवरयपतर वबतरण समबनिी वनदनवरका २०६५ जारी गरी अपाङगता नया वगगीकरण अनसार पवरयपतर ववतरण गनन गरी वयवथा भयो । नया वयवथा अनसार पणश अपाङगता भएको वयवकतलाई “क” वगशको रातो, अवत अरकत अपाङगता भएको वयवकतलाई “ख” वगशको वनलो, मधयम अपाङगता भएको वयवकतलाई “ग” वगशको पहलो र सामानय अपाङगता भएको वयवकतलाई “घ” वगशको सतो पवरयपतर उपलबि गराउन पराविान रावखयो ।

अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी महासवनिको अनमोदनल दरमा एउटा नया तरङग आयो । अपाङगतालाई पवरभाषा गनन र वयाखया गनन करामा नया आयाम दखा पर यो । २०६३ सालमा गवरएको पवरभाषा र वगगीकरणलाई पवन कायवानवयन गदवा एकावतर सफलता पवन वमलयो भन अककोवतर नया वकवसमका नौवतहर दखापर । महासनिीको भावना र ममश अनसार पवरभाषा र वगगीकरणलाई अझ फरावकलो र पटट पानशपनन पवरवथवत पवन आइपर यो । यस वरलवसलामा महासघक नततवमा हामी सब सरोकारवाला वनकायका परवतवनविहर सलगन भएर सयकत रपमा र आफनो आफनो तवरकाल महासवनि अनकल हनगरी घरल काननहरलाई पवरमाजशन


गराउन र अपाङग सरकण तथा कलयाण ऐनलाई महासवनि अनकल हनगरी पनलनखन गराउन सरकारसग जनवकालत गवररहका वथयौ । यस रिममा ऐन सरोिन गदवा पवरभाषा र वगगीकरणलाई अझ फरावकलो र पटट पावरनपनन मागहर ारवतरबाट उवठरहका वथए । जत अवटजम लाई छटट वगशमा रावखनपनन, मनोसामावजक अपाङगतालाई छटट वगशमा रावखनपनन, हमोवफवलया परभाववतलाई पवन अपाङगताको पवरभाषामा समटनपनन जता मखय मागहर वथए । यी ववषयमा सरकारलाई पटट पानश वववभनन अनतरकया र गोटठीहर आयोजना गवरयो । ऐन सरोिनको ववषयमा परवी गदवा यी ववषयहरलाई पवन साथसाथ लवगयो । नया ऐनमा अपाङगताको पवरभाषा र वगगीकरणलाई पनः पवरमाजशन गवरयो र नया बगगीकरण अनसार अपाङगताको परकवतको आिारमा १० परकारमा र गमभीरताको आिारमा पवहलको जत ४ परकारमा वगगीकरण गवरयो र पवरयपतरको वयवथालाई भन यथावत रावखयो । पवछललो पवरभाषामा अटीजम र मनोसामावजक अपाङगतालाई अलगग वगशको रपमा राखद हमोवफवलया परभाववतलाई समत समटीएको छ । लामो परयासको फलवरप अपाङगता भएका वयवकतहरको अविकार समबनिी

ऐन ससदबाट पावरत भएर हाल राटरिपवतजयबाट समत परमावणकरण भई लाग भसकको छ र यसको अनस ीमा अपाङगताको नया पवरभाषा र वगगीकरण रावखएको छ ।

चनौतत र अवसरनपालको सवविानल अपाङगता

भएका वयवकतहरको वयवथापनलाई थानीय तहको वजममा लगाइसकको हनाल हरक अपाङगता भएका वयवकतहरल आफलाई समबोिन गनन वनकाय आफनो नवजक पाएका छन जन वनक रामो अवसर हो । तर उकत वनकायलाई अपाङगताको सवालमा काम गनश योगय र सकम बनाउन फरी तयवतक नौवतपणश छ ।

राजयको सरना पवरवतशन भएर वजलला वनकायहर िमािम ववघटन हद गएको अवथामा अब अपाङगता भएका वयवकतहरल पवरयपतर कहाबाट पाउन हो भनन अनयौलता बढको छ भन थानीय नगरपावलका वा गाउपावलकालाई पवन यो ववषयलाई कसरी वयवथापन गनन हो भनन ववषयमा कन समािान परापत भसकको अवथा छन । यतो पवरवथवतमा रावटरिय अपाङग महासघ र यसका सदय स थाहरल थानीय तहलाई सहजीकरण गनन रणनीवतको खोजी गनश जररी छ ।


नया सरना अनसार अपाङगता पवरयपतर ववतरण गनशको लावग ववदयमान वनदनवरकामा वयापक सरोिन जररी छ । यो काम जवत वढलो भयो तयवत न अपाङगता भएका वयवकतहरल िर समयाहर भोगनपनन हनछ । तयसल यस ववषयमा पवन रावटरिय अपाङग महासघ नपालल सरकारको ाडो भनदा ाडो धयानाकषशण गराउन काम गनशपनन दवखनछ ।

पवरपतरको लावग वसफावरस गदवा डाकटरको भवमका क हन भनन वारमा वनदनवरकामा ववतत नलवखएको हनाल अपाङगताको सवह पवहान र कसलाई कन वगशको पवरयपतर उपलबि गराउन भनन वारमा िर समयाहर आउनगरका छन । पवरयपतर ठलो, बोकनलाई भदधा, पावनमा वभजयो भन नटट हन, बोकर वहडदा गोजी वा खलतीमा नअटाउन र सवजल चयावतन वकवसमको भएकोल चयावतन र नटट हन घटनाहर िर हन गरका छन । तयसल छवरतो, ववलयो र बोकर वहडन सहज पवरयपतरको वयवथा गनन र हराएको खणडमा छवरतो परकयाबाट परापत गनश सकन वयवथा हन जररी छ ।

कन अपाङगताको लावग कतो

पवरयपतर वदन भनन उललख भएता पवन अपाङगता छटटयाउन वजञावनक परणाली वा आिार नभएको हदा पवरयपतर वबतरण समनवय सवमवतल ज ठहछश तयही रगको पवरयपतर वदन गरको छ तर कवहलकाही यदाकदा पाउन पनन बगशको पवरय पतर नपाएर अनय रगको परापत गरको वथवत छ । जसका कारण अपाङगता पवरयपतरका आिारमा वदईन सवा सवबिाहरको दरपयोग पवन हन गरको पाइएको छ । यता पराववविक अपठयाराहरको फाइदा उठाएर कवहलकाही अपाङगता नभएका वयवकतहरल आफ अपाङगता भएको नाटक गरर पवन पवरयपतर वलएका उदाहरणहर पवन यदाकदा आउनगरका छन । यता नौवतहरलाई सामना गनश पवन सयकत पहलहर गनशपनन दवखनछ ।

सबभनदा महतवपणश करो पवरयपतरलाई गाउगाउमा रहका अपाङगता भएका वयवकतको सहज पहमा पर याउन र अपाङगताको सवह र यथाथश पवहान गनश सकन गरी थानीय वनकायको कमता ववकासमा ववरष धयान वदन जररी छ ।

लखक ववगत दई दरक दवख अपाङगता अविकार अवभयानमा र ववरष गरर अपाङगता

भएका मवहलाहरको अविकार र समग मवहला अविकार आनदोलनमा सकय अवभयनता हनहनछ

। रावटरिय अपाङग महासघ नपालल गरका वववभनन परवी अवभयानमा वहाको वनरनतरको सकय

सहकायश र योगदान रहको छ । वहा हाल नपाल अपाङग मवहलासघको अधयक हनहनछ ।


१. अपाङगता भएका वयकतहरका ववसभन सवालमा जनवकालत गनन करममा महासघल गरका

पताचारका कहह नमनाहर

अनसचीहर


क) सवविान सभामा मनतरी पवरषदबाट मनोनयन हन २६ वसटमा अपाङगता भएका वयवकतहरको परवतवनवितवको लावग लवखएको पतर


ख) थानीय तहको वनववानमा अपाङगता भएका वयवकतका सवालहरको वारमा वनववान आयोगलाई लवखएको पतर


ग) अपाङगता भएका वयवकतहरका लावग उपलबि गराउनपनन सवा सवविाका समबनिमा परिानमनतरीलाई लवखएको पतर


२. अपाङगता भएका वयवकतहरल आनदोलन गरपवछ सवविान सभामा मनतरी पवरषदबाट मनोनयन गवरन २६ वसटमा अपाङगता भएका वयवकतहरलाई मनोनय गनन ववषयमा सरकारसग भएको सहमवत

अपाङ्गता भएका व्यक्तहरूको ...अप ङ गत...

Documents