สงวนลขสทธ

สำ�นกพมพ บรษทพฒน�คณภ�พ

วช�ก�ร (พว.) จำ�กด

พ.ศ. ๒๕๕๘

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

๗๐๑ ถนนนครไชยศร แขวงถนน

นครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ

๑๐๓๐๐ โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐

(อตโนมต ๑๕ ส�ย),

๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕

แฟกซ : ทกหม�ยเลข,

แฟกซอตโนมต :

๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑,

๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖

website : www.iadth.com

กลมส�ระก�รเรยนรวทย�ศ�สตรต�มหลกสตรแกนกล�งก�รศกษ�ขนพนฐ�น พทธศกร�ช ๒๕๕๑

ชนมธยมศกษาปท ๔-๖

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน

ผเรยบเรยง

รองศ�สตร�จ�รยพเย�ว ยนดสข

อ�จ�รยวภ� เกยรตธนะบำ�รง

อ�จ�รยส�ยสว�ท สวณณกฏะ

ผตรวจ

ผชวยศ�สตร�จ�รยเรณ ถ�วโรฤทธ

ผชวยศ�สตร�จ�รยมณฑร� ลำ�ซำ�

อ�จ�รยอรศร สยะศน�นนท

บรรณาธการ

รองศ�สตร�จ�รย ดร.พมพนธ เดชะคปต

ชวตกบสงแวดลอมสงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต

คำ�นำ�

กระทรวงศกษาธการไดประกาศใชหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

ซงเปนกรอบหลกสตรทใหโรงเรยนทวประเทศใชเปนแนวทางสรางหลกสตรสถานศกษาไทยเปนหลกสตร

ทเนนมาตรฐานการเรยนร หลกสตรกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตรรายวชาพนฐาน ม.4-6 จะตองไดรบ

การพฒนาใหมสาระและกระบวนการเรยนรเปนไปตามมาตรฐานการเรยนรและตวชวดทกำาหนดในหลกสตร

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) เปนสถาบนเอกชนทมบทบาทในการชวยสนบสนนการศกษา

ของชาต และมหนาทสำาคญ คอ การจดทำาหนงสอเรยน คมอการจดการเรยนรชดกจกรรมการเรยนร และ

สรางอปกรณประกอบการเรยนการสอน ตลอดจนการนำาเครองมอประเมนรอบดานรวมทงนวตกรรมมาใช

ในการจดการเรยนการสอน เพอใหการจดการเรยนการสอนกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตรสามารถพฒนา

นกเรยนใหมความรตามหลกสตรทกษะศตวรรษท21ควบคความรจตวทยาศาสตรและคานยมหลก12ประการ

ในการพฒนาหนงสอเรยนรายวชาพนฐานวทยาศาสตรชนมธยมศกษาปท4-6มหนงสอเรยนดงน

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) หวงวาหนงสอเรยนจะเปนประโยชนอยางสงสดตอนกเรยน

ผพรอมจะเรยนรดวยการใชกระบวนการทางวทยาศาสตรและกระบวนการตางๆรวมทงการบรณาการปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยงและอาเซยนเพอความเปนพลเมองในศตวรรษท21ของเดกไทยสมาตรฐานสากล

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

รายวชาพนฐาน วทยาศาสตร ชนมธยมศกษาปท 4-6

สารและสมบตของสาร(เคมม.4-6)แรงและการเคลอนทพลงงาน(ฟสกสม.4-6)กระบวนการเปลยนแปลงของโลกดาราศาสตรและอวกาศ(กายภาพม.4-6)ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต (ชววทยา ม.4-6)

หนวยการเรยนรท 1 สงมชวตกบสงแวดลอม 7

1.1 ระบบนเวศ 8

1.1.1 ความหมายของระบบนเวศ 8

1.1.2 ชนดของระบบนเวศ 14

1.1.3 ความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางกายภาพกบสงมชวต 18

1.1.4 การถายทอดพลงงานในระบบนเวศ 22

1.1.5 ความสมพนธระหวางสงมชวตทอาศยอยรวมกน 29

1.1.6 การหมนเวยนสารในระบบนเวศ 34

1.2 การเปลยนแปลงแทนทของสงมชวต 39

1.3 มนษยกบทรพยากรธรรมชาตและสงมชวต 40

1.3.1 ทรพยากรธรรมชาต 40

1.3.2 ปาไม:การใชปญหาและแนวทางแกไข 43

1.3.3 นำา:การใชปญหาและแนวทางแกไข 49

1.3.4 ดน:การใชปญหาและแนวทางแกไข 53

1.3.5 อากาศ:การใชปญหาและแนวทางแกไข 56

1.3.6 ภาวะโลกรอน 59

คำาถามทายหนวยการเรยนรท 1 สงมชวตกบสงแวดลอม 64

ส�รบญหนา

หนา

หนวยการเรยนรท 2 การรกษาดลยภาพของสงมชวต 66

2.1 โครงสรางและหนาทของสวนประกอบตาง ๆ ของเซลลพชและเซลลสตว 67

2.2 การลำาเลยงสารผานเยอหมเซลล 70

2.2.1 การแพร 70

2.2.2 ออสโมซส 72

2.2.3 การลำาเลยงสารแบบฟาซลเทต 77

2.2.4 การลำาเลยงสารโดยวธแอกทฟทรานสปอรต 77

2.3 การลำาเลยงสารโดยไมผานเยอหมเซลล 79

2.3.1 เอกโซไซโทซส 79

2.3.2 เอนโดไซโทซส 79

2.4 กลไกการรกษาดลยภาพ 81

2.4.1 การรกษาสมดลของนำา 82

2.4.2 การรกษาสมดลของแรธาต 88

2.4.3 การรกษาสมดลของกรด-เบสในรางกาย 94

2.4.4 การรกษาอณหภมในรางกาย 95

2.4.5 การหลบหลกสภาวะแวดลอมทไมเหมาะสม 102

คำาถามทายหนวยการเรยนรท 2 การรกษาดลยภาพของสงมชวต 106

หนวยการเรยนรท 4 พนธกรรมและการถายทอดลกษณะทางพนธกรรม 121

4.1 ลกษณะทางพนธกรรม 122

4.1.1 ลกษณะพนธกรรมกบสงแวดลอม 124

4.1.2 การแปรผนของลกษณะทางพนธกรรม 125

4.2 การถายทอดลกษณะทางพนธกรรม 127

4.2.1 ยน 127

4.2.2 โครโมโซม 128

4.3 สงกำาหนดเพศในมนษย 133

การแบงเซลล 135

4.4 โครงสรางพนฐานของดเอนเอ 142

4.5 ความผดปกตของโครโมโซมในมนษย 145

4.6 เมนเดล : บดาแหงวชาพนธศาสตร 148

4.6.1 ลกษณะของตนถวทเมนเดลใชศกษา 149

4.6.2 ลกษณะเดนลกษณะดอย 151

4.6.3 จโนไทปและฟโนไทป 152

4.7 การถายทอดลกษณะทางพนธกรรมหนงลกษณะ 153

4.7.1 การถายทอดลกษณะเดนสมบรณ(completedominance)

ทพจารณาลกษณะเดยว(monohybrid) 153

4.7.2 การถายทอดลกษณะเดนสมบรณ(completedominance)

ทพจารณาสองลกษณะ(dihybrid) 155

4.7.3 การถายทอดลกษณะเดนไมสมบรณ(incompletedominance)

ทพจารณาลกษณะเดยว(monohybrid) 157

หนา

3.2 หมเลอดและการใหเลอด 115

3.3 ความผดปกตของระบบภมคมกนโรค 117

3.3.1 โรคภมแพ 117

3.3.2 การสรางภมตานทานตอเนอเยอของตนเอง 117

3.3.3 โรคเอดส 117

คำาถามทายหนวยการเรยนรท 3 ภมคมกนของรางกาย 120

หนวยการเรยนรท 3 ภมคมกนของรางกาย 107

3.1 กลไกการสรางภมคมกนของรางกาย 109

3.1.1 ผวหนง 109

3.1.2 เยอเมอกบผว 109

3.1.3 เซลลเมดเลอดขาว 110

3.1.4 ระบบนำาเหลอง 112

4.8 พงศาวล 159

4.8.1 การถายทอดลกษณะพนธกรรมทางโครโมโซม 161

4.8.2 การถายทอดลกษณะหมเลอด 164

4.9 การกลาย 166

4.10 ปจจยททำาใหเกดววฒนาการ 167

4.10.1 การคดเลอกโดยธรรมชาต 167

4.10.2 การกลาย(mutation)และความแปรผนทางพนธกรรม 167

4.11 ความหมายของสปชสและการเกดสปชสใหม 168

4.11.1 ความหมายของสปชส 168

4.11.2 การเกดสปชสใหม 169

4.12 ความกาวหนาของการใชเทคโนโลยชวภาพในปจจบน 172

คำาถามทายหนวยการเรยนรท4พนธกรรมและการถายทอดลกษณะทางพนธกรรม 174

หนวยการเรยนรท 5 ความหลากหลายทางชวภาพ 176

5.1 ความหลากหลายของพชและสตวในทองถน 177

5.1.1 อาณาจกรของสงมชวต 177

5.1.2 ไวรส 190

คำาถามทายหนวยการเรยนรท5ความหลากหลายทางชวภาพ 191

บรรณานกรม 192

หนา

ระบบนเวศการเปลยนแปลง

แทนทของสงมชวต

มนษยกบทรพยากรธรรมชาตและสงมชวต

สงมชวตกบสงแวดลอม

สงมชวตกบสงแวดลอม

หนวยการเรยนรทตวชวด

1. อธบายดลยภาพของระบบนเวศ

(ว2.1ม.4-6/1)

2. อธบายกระบวนการเปลยนแปลงแทนท

ของสงมชวต(ว2.1ม.4-6/2)

3. อธบายความสำาคญของความหลากหลาย

ทางชวภาพและเสนอแนะแนวทาง

ในการดแลและรกษา(ว2.1ม.4-6/3)

4. วเคราะหสภาพปญหาสาเหต

ของปญหาสงแวดลอมและ

ทรพยากรธรรมชาตในระดบทองถน

ระดบประเทศและระดบโลก

(ว2.2ม.4-6/1)

5. อภปรายแนวทางในการปองกน

แกไขปญหาสงแวดลอมและ

ทรพยากรธรรมชาต(ว2.2ม.4-6/2)

6. วางแผนและดำาเนนการเฝาระวง

อนรกษ และพฒนาส งแวดลอม

และทรพยากรธรรมชาต(ว2.2ม.4-6/3)

1

แผนผงสาระการเรยนร

ความหมายของระบบนเวศ

การถายทอดพลงงานในระบบนเวศ

การหมนเวยนสารในระบบนเวศ

ความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางกายภาพกบสงมชวต

ความสมพนธระหวางสงมชวตทอาศยอยรวมกน

ชนดของระบบนเวศ

ทรพยากรธรรมชาต

ดน : การใช ปญหาและแนวทางแกไข

ภาวะโลกรอน

นา : การใช ปญหา และแนวทางแกไข

อากาศ : การใช ปญหา และแนวทางแกไข

ปาไม : การใช ปญหาและแนวทางแกไข

ระบบทกลมสงมชวตอาศยอยในแหลงทอยเดยวกน มความสมพนธซงกนและกนและมความ

สมพนธกบสงแวดลอมในแหลงทอยนนเรยกวาระบบนเวศ(ecosystem)ความสมพนธภายในระบบนเวศ

ทงหลายจะอยในภาวะสมดลทางธรรมชาต

8 ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต ม.4-6 สงมชวตกบสงแวดลอม 9

1.1สงมชวตกบสงแวดลอม

ระบบนเวศ

1.1.1 ความหมายของระบบนเวศ

สงมชวตชนดเดยวกนทอาศยอยในแหลงทอยเดยวกนในชวงเวลาใดเวลาหนงเราเรยกวา

ประชากร (population) เชน ประชากรตนจามจรในรวจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอ พ.ศ. 2557

ประชากรชางทจงหวดลำาปาง เมอเดอนพฤษภาคมพ.ศ. 2557แตในธรรมชาตสงมชวตหลายชนดซงกคอ

ประชากรหลาย ๆ ประชากรจะมาอาศยอยรวมกนเปนกลม กระจดกระจายอยบรเวณเดยวกน

โดยมสงมชวตเหลานนอาศยอยรวมกนเสมอ เราเรยกสงมชวตตงแตสองชนดขนไปทอาศยอยบรเวณใด

บรเวณหนงวากลมสงมชวต (community) เชน ป ปลา กง หอย สาหราย ทอยรวมกนในสระนำา

ตนขาวนกหนงทอยรวมกนในทงนา

ภาพท1.1สงมชวตทอาศยอยรวมกน

?

?

กลมสงมชวตในแตละบรเวณอาจมขนาดของกลมจำานวนและชนดของกลมสงมชวตแตกตางกน

ไปตามลกษณะบรเวณทอาศยอยสถานทอยบรเวณทกลมของสงมชวตอยนเรยกวาแหลงทอย(habitat)

เชน บอนำา ทงนา ทะเลทะเลทราย ปาไม แหลงทอยจะใหประโยชนแกสงมชวตในดานเปนทอยอาศย

หลบภยแหลงอาหารเปนทผสมพนธและเลยงดลกออน

แหลงทอยในรวโรงเรยนประกอบดวยกลมสงมชวตใดบางและมความสมพนธกนอยางไร

เมอพชสรางอาหารไดนอยลงจะมผลกระทบตอระบบนเวศอยางไร

แผนภาพตวอยางแหลงทอยของสงมชวต

ตวอยาง

แหลงทอย

ของสงมชวต

บง บอนา

ปาไม

10 ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต ม.4-6 สงมชวตกบสงแวดลอม 11

คำ�ถ�มสำ�คญ

วสดอปกรณ

วธทำ�

แหลงทอยในบรเวณโรงเรยนประกอบดวยกลมสงมชวตใดบาง

และมความสมพนธกนอยางไร

1.1กจกรรมท การสำารวจสภาพทางกายภาพและชวภาพของระบบนเวศในบรเวณโรงเรยน

1. เทอรมอมเตอร 1 อน

2. กระดาษลตมสหรอยนเวอรซลอนดเคเตอร 1 กลอง

3. ตลบเมตรหรอไมเมตร 1 อน

4. แวนขยาย 1 อน

5. ขวดเกบตวอยางสงมชวต 1 ขวด

1. ใหนกเรยนศกษาระบบนเวศตาม

บรเวณทกำาหนดใหเชนสนามหญาใตตนไมสระนำา

2. สำารวจลกษณะสภาพทางกายภาพดงน

2.1 ปรมาณแสงสวางในบรเวณนน

2.2 สภาพส-กลนของดนหรอนำา

2.3 วดอณหภมทพนผวดนหรอนำา

และระดบตำากวาพนผวของบรเวณทศกษาลกลงไป

ประมาณ20-25เซนตเมตร

2.4 วดคาความเปนกรด-เบส (pH)ภาพท1.2นกเรยนกำาลงสำารวจระบบนเวศ

ของบรเวณทศกษาดวยกระดาษลตมสหรอยนเวอรซลอนดเคเตอร ถาเปนระบบนเวศบนดนใหละลายดน

เลกนอยในนำากลนแลวจงวดคาความเปนกรด-เบสดวยกระดาษลตมสหรอยนเวอรซลอนดเคเตอร

3. สำารวจลกษณะสภาพทางชวภาพ โดยระบชอกลมสงมชวตจำานวนและลกษณะโครงสราง

ภายนอกของสงมชวตในระบบนเวศนนบนทกผล

ตวอยางตารางบนทกผล

ตารางท1.1 สภาพแวดลอมทางกายภาพและชวภาพของระบบนเวศในบรเวณโรงเรยน

ระบบนเวศทศกษาในบรเวณโรงเรยน

สภาพแวดลอมทางกายภาพ สภาพแวดลอมทางชวภาพ

แสงสวาง ส-กลน อณหภม คาpH จำานวนชอกลมสงมชวต ลกษณะของสงมชวต

?

????

สภาพแวดลอมของระบบนเวศทศกษาเปนอยางไร เหมาะแกการดำารงชวตของสงมชวตหรอไม

อยางไร

ชนดและปรมาณของสงมชวตทพบมากทสดและนอยทสดคออะไรเพราะเหตใดจงเปนเชนนน

สงมชวตตางๆทอาศยอยรวมกนในแตละบรเวณมความสมพนธกนอยางไร

ปจจยสำาคญอะไรบางทชวยใหสงมชวตดำารงชวตอยไดในระบบนเวศ

ถาสภาพแวดลอมทางกายภาพของแหลงทอยเปลยนแปลงไปจะเกดผลกระทบอยางไร

ในระบบนเวศ

ระบบนเวศทนกเรยนศกษาและสำารวจในกจกรรมทำาใหนกเรยนเขาใจถงความสมพนธระหวาง

สงมชวตกบสงแวดลอม และความสมพนธระหวางสงมชวตดวยกนเองแตกตางกนไปตามสภาพ

ของแหลงทอย โดยมปจจยทสำาคญ เชนแสงสวางและคาความเปนกรด-เบส (pH) มผลตอการดำารงชวต

ของพช อณหภมและนำามผลตอการดำารงชวตของสตวและถาสภาพแวดลอมทางกายภาพของแหลงทอย

เปลยนแปลงไปกอาจทำาใหสงมชวตในระบบนเวศนนเปลยนไปดวย ขนอยกบสภาพความทนอยไดของ

สงมชวตนนๆ นกเรยนควรจะศกษาระบบนเวศบรเวณบานของนกเรยนเพมเตมวามสงมชวตชนดใดบาง

และสมพนธกบแหลงทอยอยางไร

ในระบบนเวศแตละแหงจะมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามธรรมชาตแตจะคอยเปนคอยไป

ตามสมดลทางธรรมชาตทำาใหสงมชวตดำารงอยได

นกเรยนทราบหรอไมวาสภาพทางกายภาพและชวภาพของระบบนเวศบรเวณโรงเรยนเปนอยางไร

12 ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต ม.4-6 สงมชวตกบสงแวดลอม 13

คำ�ถ�มสำ�คญ คำ�ถ�มสำ�คญ

วสดอปกรณ วสดอปกรณ

วธทำ�

วธทำ�

ระบบนเวศบรเวณบานมสงมชวตใดบาง

และสมพนธกบแหลงทอยอยางไรระบบนเวศในทองถนมลกษณะอยางไรบาง

มสงมชวตใดอาศยอยบางและสมพนธกบแหลงทอยอยางไร

1.2 1.3กจกรรมท กจกรรมทระบบนเวศบรเวณบาน ระบบนเวศในทองถน

1. แวนขยาย 1 อน

2. ขวดเกบตวอยางสงมชวต 1 ขวด 1. เทอรมอมเตอร 1 อน

2. แวนขยาย 1 อน

3. กระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร 1 กลอง

4. ขวดเกบตวอยางสงมชวต 1 ขวด 1. ใหนกเรยนศกษาระบบนเวศบรเวณบาน

ของตนเอง

2. สำารวจลกษณะสภาพทางกายภาพดงน

2.1 ปรมาณแสงสวางในบรเวณนน

2.2 สภาพส-กลนของดนหรอนำา

3. สำารวจลกษณะสภาพทางชวภาพโดยระบ

ชอกลมสงมชวตจำานวนและลกษณะโครงสรางภายนอก

ของสงมชวตในระบบนเวศนนบนทกผล

1. ใหนกเรยนรวบรวมขอมลบางประการเกยวกบระบบนเวศในทองถนทนกเรยนสนใจ

เชนระบบนเวศหนองคลองบงทะเลปาไมโดยรวบรวมขอมลดงน

● สภาพทวไปของระบบนเวศ

● ความสมพนธของสงมชวตและสงไมมชวตในระบบนเวศนน

● ประโยชนของระบบนเวศ

2. บนทกผลการศกษา

ตวอยางตารางบนทกผล

ตารางท1.2 สภาพแวดลอมทางกายภาพและชวภาพของระบบนเวศบรเวณบาน

สภาพแวดลอมทางกายภาพ สภาพแวดลอมทางชวภาพ

แสงสวาง ส-กลน จำานวนชอกลมสงมชวต ลกษณะของสงมชวต

ภาพท1.3ทรวมกระถนตำาลง

ภาพท1.4ทพนดนพบไสเดอนกงกอคางคก

ตวอยางระบบนเวศ

??

?

สภาพแวดลอมทางกายภาพของระบบนเวศทสำารวจเปนอยางไร

ระบบนเวศบรเวณบานของนกเรยนมความเหมอนและตางจากระบบนเวศบรเวณบานของเพอนๆ

ในชนเรยนอยางไร

นกเรยนคดวาจะพบสงมชวตทอาศยอยบรเวณอนอกหรอไมอยางไร

??

???

สภาพทวไปของระบบนเวศทนกเรยนศกษาเปนอยางไร

ความสมพนธของสงมชวตและสงไมมชวตในระบบนเวศทนกเรยนศกษาเหมอนหรอตางจาก

ระบบนเวศของเพอนๆอยางไร

แนวโนมของการเปลยนแปลงของระบบนเวศจะเปนอยางไรมสาเหตมาจากอะไรบาง

ใหอธบายความสำาคญของระบบนเวศผลกระทบทมนษยไดรบทงขอดและขอเสย

นกเรยนมแนวทางในการรกษาสภาพทางธรรมชาตของระบบนเวศนนอยางไรบาง

คลอง ทะเล ปาสน

14 ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต ม.4-6 สงมชวตกบสงแวดลอม 15

1.1.2 ชนดของระบบนเวศ

ในสภาพของถนทอยอาศยความแตกตางกนของระบบนเวศมลกษณะตางๆกระจายอยทวไป

ในทองถน ซงนกเรยนควรจะไดเรยนรอยางกวางๆ ไดแก ระบบนเวศแหลงนำาจด ระบบนเวศทางทะเล

ระบบนเวศปาชายเลนและระบบนเวศปาไม

1. ระบบนเวศแหลงนาจด(freshwaterecosystem)

ระบบนเวศแหลงนำาจดมความสำาคญตอมนษยเปนอยางมาก เพราะเปนแหลง

ทรพยากรทหาไดงายและสะดวกตอการทมนษยจะนำามาใชในชวตประจำาวน มสภาพธรรมชาตทเกดขนเอง

2. ระบบนเวศทางทะเล(marineecosystem)

? ปจจยใดบางทจะกระทบตอการดำารงชวตของสงมชวตในระบบนเวศแหลงนำาจด

หรอมนษยสรางขน ไดแก แมนำา ลำาคลองหนอง

ค บง สระนำาจด ทะเลสาบ และอางเกบนำา ซง

เปนแหลงทอยของสตวนำา สงมชวตนานาชนด

เปนจำานวนมาก เชน แพลงกตอนพชและพชนำา

ซงมทงพชทโผลพนนำาทมรากอยในดนใตนำา เชน

ออ กก ธปฤๅษ พวกพชลอยนำา เชน จอก แหน

ผกตบชวาพวกพชจมนำาเชนสาหรายหลายๆชนด

และสตวตาง ๆ ทอาศยในแหลงนำาจด ไดแก

แพลงกตอนสตว ปลา กบ แมลงนำ า ตาง ๆ

สตวหนาดนรมฝงหรอขอบสระ ไดแก หอยชนด

ตางๆ

ร ะ บ บ น เ ว ศ แ ห ล ง นำ า จ ด จ ง เ ป น

แหลงดำารงชวตของสงมชวตเกอบทกชนด ทงเปน

แหลงทอยและประกอบอาชพทสำาคญของมนษยดวยภาพท1.5ระบบนเวศแหลงนำาจด

ระบบนเวศทางทะเลเปนระบบนเวศ

ทมขนาดใหญมลกษณะเฉพาะตวทแตกตางจากระบบนเวศ

อนๆประกอบดวยชายฝงทะเลมทงหาดทรายและหาดหน

ซงมอาณาเขตกวางใหญ พนทของหาดทรายและหาดหน

จะเปยกและแหงสลบกนในชวงวนหนงๆ ทเปนเวลานำาขน

นำาลง ทำาใหอณหภมในชวงวนหนง ๆ นนแตกตางกน

ในนำาทะเลมสารประกอบพวกเกลอละลายอยหลายชนด

ทำาใหทะเลมความเคมทตางกนไป สตวทอาศยอยในทะเล

จงตองมการปรบสภาพรางกายใหเหมาะสมตอการดำารงชวตภาพท1.6ระบบนเวศทางทะเล

ภาพท1.7ปลมบรเวณชายหาด

ภาพท1.8แนวปะการงใตทองทะเลเปนแหลงผลต

อาหารและเลยงลกออนของสตวทะเล

? สงมชวตทอาศยในระบบนเวศทางทะเลและระบบนเวศแหลงนำาจดจะมการปรบตวแตกตางกน

อยางไร

สงมชวตในทะเลจะตองมการปรบตวเพอ

การอยรอด เนองจากเปนบรเวณทมการเปลยนสภาพ

ทางกายภาพ ทงอณหภมแรงกระแทกของคลนปรมาณ

ของความชนในขณะทนำาขนนำาลง โดยการฝงตวหรอ

ขดรอยในชนทราย เชนดอกไมทะเลบางชนดหอยเสยบ

หอยทบทม บางชนดมปลอกหม เชน หอยหลอด

บางชนดฝงตวในทรายไดอยางรวดเรวเชนปลม

ปลมจะวงไดไวและอยบนบกเหนอเขตนำาขน

สงสดไดนาน ๆ เนองจากมการปรบตวใหชองเหงอก

มขนาดใหญจงถายเทอากาศไดด

ใตทองทะเลมบรเวณแนวปะการง เรยกวา

ปาใตทะเล โดยจะพบบรเวณทมนำาใสและมความลก

ไมเกน200เมตรบรเวณแนวปะการงพบสงมชวตมากมาย

ไดแก พวกสาหราย และสงมชวตระยะทเปนตวออน

แนวหนปะการงจงเปนแหลงผลตอาหารทด เหมาะสม

ตอการหาอาหาร เปนทหลบซอนศตร ผสมพนธ และ

เลยงลกออนของสตวทะเลหลายชนด

? ถาปะการงถกทำาลายจะสงผลกระทบตอสงมชวตในทะเลและมนษยอยางไร

16 ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต ม.4-6 สงมชวตกบสงแวดลอม 17

? พชควรมลกษณะใดบางทจะเหมาะสมตอการดำารงชวตในระบบนเวศปาชายเลน

3. ระบบนเวศปาชายเลน(mangroveforestecosystem)

4. ระบบนเวศปาไม(forestecosystem)

ปาชายเลนเปนปาบรเวณชายทะเลและปากแมนำาของ

ประเทศไทยในเขตรอนมการทบถมของตะกอนดน จงเปน

ดนเลนโคลนตมซงมลกษณะออนนมมความสมบรณของดน

ซงวดจากปรมาณไนโตรเจนฟอสฟอรส และโพแทสเซยม

สงมชวตทอาศยอยบรเวณปาชายเลนจะตองปรบตวให

ดำารงชวตอยไดในสภาพแวดลอมทแตกตางกนในแตละ

ชวงวนกลมพชทพบเชนแสมโกงกางลำาพสตวทอาศยอย

เชน ปแสม กงดดขนปลาตน ปาชายเลนเปนบรเวณทมภาพท1.9ระบบนเวศปาชายเลน

ภาพท1.10ระบบนเวศปาไม

ปาไมเปนแหลงรวมพนธไมและสตวปานานาชนดเปนแหลงตนนำาลำาธารชวยควบคม

อณหภมบนพนโลกผลตแกสออกซเจนและใชแกสคารบอนไดออกไซดในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง

ทำาใหมฝนตกตามฤดกาลชวยกำาบงลมพายลดความรนแรงของนำาปาและการพงทลายของหนาดนทเกดจาก

กระแสนำาไหลบาชวยรกษาความชมชนของผวดนและอากาศ

ลกษณะของปาไมในประเทศไทยมอยหลากหลาย

เชน ปาพร พบตามทลมทางภาคใตมนำาจดขงตลอดป

มความเปนกรดสง ลกษณะของปามพนธไมขนอยแนนทบ

มหวายปาลมชนดตางๆ และหมากแดงขนอยเปนจำานวนมาก

สวนปาสนเขามสภาพปาเขยวตลอดป มสนซงมลกษณะ

ใบเรยวเลก ยาว มยอดแหลมปกคลมตลอดป มไมพม

และไมลมลกอยนอยในบรเวณพนปา สตวทพบ เชน

แมวปาหมาปาหมเมนรวมทงสตวทนยมกนเมลดพวกสน

เชนกระรอกนก

ปาดบชนมฝนตกตลอดป พชเปนพวกใบกวาง สภาพปาเขยวตลอดปประกอบดวยไมยนตน

นานาชนดทมความสงตางกน มตนไมขนกระจดกระจาย พนธไมทพบ ไดแก ไมยาง และไมตะเคยน

บรเวณพนดนเปนพวกเฟรนหวายไมไผและเถาวลย

??

ใหเปรยบเทยบระบบนเวศทง4ชนดวาเหมอนกนหรอตางกนอยางไร

ระบบนเวศใดมความสำาคญมากทสดเพราะเหตใด

คำ�ถ�มสำ�คญ

วสดอปกรณ

วธทำ�

ชวภาคหมายความวาอยางไร

1.4กจกรรมทชวภาค

1. กระดาษวาดเขยน2.สไมหรอสเทยน3.ปากกาเมจก

1. ใหนกเรยนวาดภาพระบบนเวศขนาดเลกทนกเรยนสนใจลงในกระดาษวาดเขยน

2. นำาระบบนเวศขนาดเลกทวาดเรยบรอยแลวมาจดรวมใหเปนระบบนเวศขนาดใหญ

ในกระดาษวาดเขยนขนาดใหญขนโดยระบบนเวศขนาดเลกนนควรมความสมพนธกน

3. ใหนำาเสนอผลการวาดภาพพรอมทงตงชอประกอบภาพ

??

?

ระบบนเวศขนาดเลกทนกเรยนวาดไดแกระบบนเวศใดบาง

เมอนำาระบบนเวศขนาดเลกมารวมกนเปนระบบนเวศขนาดใหญมชอวาอะไรและตงชอ

ระบบนเวศนนวาอยางไร

ระบบนเวศตางๆในโลกมมากมายหลายระบบแตละระบบมขนาดเลกและใหญแตกตางกน

ซงโลกทงโลกเปนทรวมระบบนเวศทงหมดเรยกระบบนเวศขนาดใหญนวาอยางไร

ระบบนเวศนนมอยทกหนทกแหงในโลกจำานวนมากหลายระบบแตละระบบมขนาดใหญเลก

แตกตางกนเชนรอยเทาสตวทมนำาขงมตะไครนำามลกนำาลกไรเพยงเลกนอยกเปนระบบนเวศไดแองนำา

หนองนำา ทะเลทรายมหาสมทรตางกเปนระบบนเวศ โลกทงโลกซงเปนทรวมระบบนเวศทงหมดกเปน

ระบบนเวศขนาดใหญทเรยกวาชวภาค(biosphere)

ความอดมสมบรณ มตวออนของสตวนำา เชน กงหอย ปปลา เขามาอาศยหาอาหารเพอการเจรญเตบโต

จงเปนแหลงอนบาลสตวออน

18 ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดำารงชวต ม.4-6 สงมชวตกบสงแวดลอม 19

??

??

โครงการทนกเรยนกำาลงศกษามปจจยใดบางทมผลตอการดำารงชวตของสงมชวต

ระหวางการทำาการทดลองนกเรยนพบปญหาเพมขนหรอไมอยางไร

ปจจยทนกเรยนศกษาเหมอนหรอตางกบกลมอนอยางไร

ปจจยใดบางทมอทธพลตอการดำารงชวตของสงมชวต

1.1.3 ความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางกายภาพกบสงมชวต

สภาพแวดลอมของแหลงทอยตางๆมองคประกอบสำาคญ2สวนคอ

1. สภาพแวดลอมทไมมชวตหรอสภาพแวดลอมทางกายภาพ(physicalenvironment)

2. สภาพแวดลอมทมชวตหรอสภาพแวดลอมทางชวภาพ(biologicalenvironment)

แสงสวาง อณหภม ความชน กระแสลม กระแสนำา แกสและแรธาต ความเปนกรด-เบส

เปนปจจยของสภาพแวดลอมทางกายภาพ นกเรยนทราบหรอไมวาสภาพแวดลอมดงกลาวมอทธพล

ในการควบคมชนดและปรมาณของสงมชวตอยางไร

คำ�ถ�มสำ�คญ

ปจจยทางกายภาพมอทธพลในการควบคมชนดและปรมาณ

ของสงมชวตอยางไร

1.5กจกรรมทปจจยทางกายภาพทมผลตอการดำารงชวตของสงมชวต

วธทำ�

1. ใหนกเรยนศกษาความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางกายภาพกบสงมชวต โดยเลอก

ศกษาสภาพแวดลอมทางกายภาพใดกไดใชเวลาประมาณ2สปดาหโดยใหดำาเนนการดงน

● ระบปญหา ● ตงสมมตฐาน

● ออกแบบการทดลองและรวบรวมขอมล ● ทำาการทดลอง

● สรปผลการทดลอง

2. ใหนกเรยนนำาเสนอผลงาน

จากกจกรรม จะเหนวาสภาพแวดลอมทางกายภาพมอทธพลตอการดำารงชวตและมความ

สมพนธซงกนและกนในระบบนเวศนนแตนกเรยนศกษาเพยงปจจยเดยวเทานน ในธรรมชาตยงมปจจย

ทางกายภาพอนๆทมผลตอการดำารงชวตของสงมชวตอกดงรายละเอยดทจะไดศกษาตอไป

1. แสง

2. อณหภม

ทสรางขนแลวถายทอดไปยงสงมชวตทสรางอาหารเองไมไดปรมาณแสง

ในธรรมชาตแตละแหงจะแตกตางกนไปทำาใหแตละบรเวณมสงมชวต

อาศยอยตางกนดวย เชน นกเรยนพบกลมพชหนาแนนในบรเวณทม

แสงสองถง แตบรเวณใตตนไมใหญทแผกงกานกวางมกจะไมพบพช

อนมากนก พชแตละชนดมความตองการแสงในปรมาณแตกตางกน

บางพวกตองการแสงมาก เชน ขาว ออย ขาวโพด ในขณะทพชบางกลม

เชน กลวยไม เจรญไดดในทมแสงรำาไรหรอมแสงนอย แสงมผลตอ

การหบการบานของดอกไม และการปด- เ ปดปากใบของพช

แสงเปนสงกำาหนดพฤตกรรมการออกหากนของสตว สตวบางชนด

ออกหากนเวลากลางวนบางชนดออกหากนเวลากลางคนภาพท1.11ดอกคณนายตนสาย

บานรบแสงในตอนเชา

? ถาในโลกนปราศจากแสงจะมผลกระทบตอสงมชวตบนโลกหรอไมอยางไร

แสงอาทตยเปนแหลงกำาเนดพลงงานของสงมชวตทกชนด โดยมพช สาหราย

และแบคทเรยบางชนดเปนตวรบพลงงานแสงแลวเปลยนรปเปนพลงงานเคมเกบไวในโมเลกลของอาหาร

สงมชวตแตละชนดจะอยไดในอณหภมทเหมาะสมกบตวเอง อณหภมมผลตอ

การเปลยนแปลงพฤตกรรมของสงมชวต เชน สตวบางชนดมการอพยพหนหนาวหรอหนรอน

สตวบางชนดมการจำาศลหนหนาวหรอหนรอน ดงนน อณหภมจงมผลตอการกระจายของสตว

เพราะสตวบางชนดอยไดในเขตอากาศหนาวเยนบางชนดชอบอากาศรอน

ตวอยางการจำาศลของสตว

? ถาอณหภมของโลกมการเปลยนแปลงมผลตอการดำารงชวตของสงมชวตหรอไมอยางไร

ตวอยาง

การจำาศลของสตว

กบจาศลหนในถา