ศกษาวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา THE ANALYTICAL STUDY OF THE CONCEPT OF

WOMEN’S BEAUTY IN BUDDHISM

นางจนตนา เฉลมชยกจ

สารนพนธนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต รายวชา สมมนาพระไตรปฎก

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๘

ศกษาวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา

นางจนตนา เฉลมชยกจ

สารนพนธนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต รายวชา สมมนาพระไตรปฎก

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๘

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

The Analytical Study of the Concept of

Women’s Beauty in Buddhism

Mrs. Chintana Chalermchaikit

A Thematic Paper Submitted Partial Fulfillment Qualifying

Examination Related to the Subject Seminar on the Tipitaka

Degree of Doctor of Philosophy

(Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

B.E. 2558

(Copyright of Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

ชอสารนพนธ : ศกษาวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ผวจย : นางจนตนา เฉลมชยกจ ปรญญา : พทธศาสตรดษฎบณฑต (พระพทธศาสนา) อาจารยทปรกษาสารนพนธ : ผศ.ดร.แมชกฤษณา รกษาโฉม อบ. (อภธรรมบณฑต), บศ. ๙ (บาลศกษา ๙ ประโยค) ศศ.บ. (ภาษาองกฤษ), ศศ.บ. (ภาษาไทย) พธ.ม. (พระพทธศาสนา), พธ.ด. (พระพทธศาสนา) วนเสรจสมบรณ : ๒ พฤศจกายน ๒๕๕๘

บทคดยอ

สารนพนธฉบบน มวตถประสงค ๒ ประการคอ ๑) เพอศกษาความงามของสตรในพระไตรปฎกและอรรถกถาและ ๒)เ พอศกษาว เคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา

จากการศกษาพบวาความงามของสตรในพระไตรปฎกและอรรกกถา มหลายมตและมคณคาใน ๒ ดาน คอ ๑) งามภายนอก เปนความงามทางรางกายทปรากฏใหเหนเปนรปธรรม เมอเหนแลวเกดความรสกตอสงนนในลกษณะมองเหนคณคา เชน เกดความพอใจ รกใคร อยากด หรอเบกบานใจ และ ๒) งามภายใน เปนความงามทมงเนนดานสภาพจตของบคคล ใหมสมรรถนะทางจตทด มคณธรรมประจ าใจ เชน การชวยเหลอผ อน มเมตตากรณาตอเพอนมนษย นอกจากนแลว หลกธรรมทสงเสรมความงามของสตรทเปนเครองมอพฒนาความประพฤตของสตรใหงดงามสงขนตามล าดบคอ กศลกรรม (ความดงาม) ขนต (ความอดทน)โสรจจะ (ความวางาย) อปปมาทะ(ความไมประมาท) และ อรยมรรคมองค ๘ แนวคดความงามของสตรในพระพทธศาสนาพบวาใหคณคาความงามเชงสนทรยภาพตอตนเอง ชมชนและสงคม ความงามของสตรมคณคาและองคประกอบทส าคญ คอกรยามรรยาทและวตรปฏบตดงาม (หรอนสยดและจรยาวตรด) รวมทงคณคาของการพฒนาตนเองใหมคณธรรม ประจ าใจอนๆ คอ กรรมด (ท าด พดด คดด) ควบคมตนเองดสงบเสงยมด ครองตนด โดยไมหลงลม หรอประมาทเลนเลอ และการพฒนาตนเองตงแตรากฐานจนถงขนสงตามหลกศล สมาธและปญญา

ข

Thematic Paper Title : The Analytical Study of the Concept of

Women’s Beauty in Buddhism

Researcher :Mrs. ChintanaChalermchaikit

Degree : Doctor of Philosophy (Buddhist Studies)

Thematic Paper Supervisor :Asst. Prof. Dr. Mae Chee KritsanaRaksachom

Abhidhamma Study, Pāli IX,

B.A. (English), B.A. (Thai Language),

M.A. (Buddhist Studies),

Ph.D. (Buddhist Studies)

Date of Completion :2 November 2015

Abstract

This thematic paper is of 2 objectives: 1) to study the women’s beauty in

Tipitaka and inAtthākathā, and 2) to analyzetheperspective ofthe women’s beauty in

Buddhism

The result of the research showsthat the women’s beauty in Tipitaka and

inAtthākathāhave many dimensions andare valuable in two areas: 1) the external

beauty: the physical beauty appearing as concrete. When seeing, one will have a sense

of recognizing its value such as satisfaction, admiration, and joy; and 2) the inner

beauty: the beauty that focuses on the person’s mental state, the great mental capacity,

and the morality of the mind. For instance, the help to others, havingthe

compassionate heart.Additionally, Buddhadhammas that promote the women's beauty

as the tools to improve their behaviors are Kusala-Kammas (Good Deeds), Khanti

(Patience), Soracca (Gentleness), Appamāda (Heedfulness), and Noble Eightfold

Paths.

From theconcept of women’s beauty in Buddhism, it is found that it gives

beauty of aesthetic value to themselves, the community, and the society. The beauty

of womenis valuable andhas the important components: the courtesy and the good

manners (or the good habits and the good behavior). This conceptincludes:1) the

value of developing oneselfin inner capabilities: good kamma (right action, right

speech, and right thought), good self-control, good modesty, good self-occupy

without forgetfulness or carelessness, and 2) the self-development in according to

Sīla, Samādhi, andPaññā.

ค

กตตกรรมประกาศ สารนพนธฉบบน จดท าขนเพอเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา พทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา โดยมงศกษาเรองวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ผวจยขอกราบขอบคณพระเดชพระคณ พระพรหมบณฑต อธการบด ทสงเสรมใหไดศกษาสงทถกตองดงาม และประเสรฐสด ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางยงตอพระมหาสมบรณ วฑฒกโร (พรรณา) คณบดบณฑตวทยาลย ผศ.ดร.แมชกฤษณา รกษาโฉม อาจารยทปรกษาสารนพนธ และเพอนกลยาณมตรทใหก าลงใจ เกอกลการท าสารนพนธฉบบนส าเรจตามความมงหมาย คณความดและประโยชนทเกดจากท าสารนพนธฉบบน ผวจยขอนอมสกการบชาคณพระรตนตรย บดามารดา ครอาจารย ตลอดผมอปการคณทกทาน

นางจนตนา เฉลมชยกจ ๒ พฤศจกายน ๒๕๕๘

ง

ง

สารบญ

เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ช บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๒ ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๒ ๑.๔ ขอบเขตการวจย ๓ ๑.๕ ค าจ ากดความทใชในการวจย ๓ ๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๔ ๑.๗ วธการด าเนนการวจย ๖ ๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๗

บทท ๒ ความงามของสตรในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท ๘ ๒.๑ ความหมายของความงาม ๘ ๒.๒ ลกษณะความงามของสตร ๑๐ ๒.๒.๑ ประเภททวไปของความงาม ๑๐ ๒.๒.๒ ลกษณะและประเภทความงามของสตร ๑๖ ๒.๓ ความงามของสตรในทศนะพระพทธศาสนา ๑๘ ๒.๓.๑ ความงามของสตรในฐานะเปนภรยา ๑๘ ๒.๓.๒ แนวทางปฏบตทดงามส าหรบสตร ๒๐ ๒.๔ หลกธรรมเกยวกบความงาม ๒๑ ๒.๔.๑ ขนต-โสรจจะ ๒๒ ๒.๔.๒ กรรม ๒๔ ๒.๔.๓ ความไมประมาท ๒๖

จ

จ

๒.๔.๔ มรรคมองค ๘ ๒๘ ๒.๔.๕ เบญจกลยาณธรรม ๓๒ ๒.๔.๖ กลยาณมตร ๓๖ ๒.๕ ความงามของสตรในสมยพทธกาล ๓๘ ๒.๕.๑ สตรทงดงามในฐานะเปนหญงงามเมอง ๓๘ ๒.๕.๒ พระนางมหาปชาบดโคตม ๔๓ ๒.๕.๓ นางวสาขา ๔๕ บทท ๓ วเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ๕๒ ๓.๑ วเคราะหเปาหมายส าคญของความงามตามนยพระพทธศาสนา ๕๒ ๓.๒ วเคราะหเปรยบเทยบลกษณะและประเภทความงามทางกาย ของสตรและมหาบรษ ๕๓ ๓.๓ วเคราะหสาเหตเกดความงามของสตร ๕๗ ๓.๓.๑ สาเหตจากกรรมและการปฏบตธรรมด ๕๗ ๓.๓.๒ สาเหตจากมรรยาทและวตรปฏบตดงาม ๕๘ ๓.๓.๓ สาเหตจากการเสรมแตงรางกาย ๕๙ ๓.๓.๔ สาเหตจากความพงพอใจตามกเลสตณหา ๖๐ ๓.๔ วเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ๖๑ ๓.๔.๑ หลกการและจดหมายส าคญของความงามภายนอก ๖๑ ๓.๔.๒ หลกการและจดหมายส าคญของความงามภายใน ๖๔ ๓.๕ วเคราะหกรณศกษาสตรผงดงามในสมยพทธกาล ๖๙ ๓.๕.๑ จดเดนดานความงามของนางอมพปาล ๗๐ ๓.๕.๒ จดเดนดานความงามของนางสาลวด ๗๐ ๓.๕.๓ จดเดนดานความงามของนางปทมวด ๗๑ ๓.๕.๔ จดเดนดานดานความงามของนางสรมา ๗๑ ๓.๕.๕ จดเดนดานความงามของพระนางมหาปชาบดโคตม ๗๑ ๓.๕.๖ จดเดนดานความงามของนางวสาขา ๗๒

ฉ

ฉ

บทท ๔ สรปและขอเสนอแนะ ๗๔ ๔.๑ สรป ๗๔ ๔.๑.๑ ผลสรปความงามของสตรในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท ๗๔ ๔.๑.๒ ผลวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ๗๕ ๔.๑.๓ องคความรทไดจากการวจย ๗๖ ๔.๒ ขอเสนอแนะ ๗๗ บรรณานกรม ๗๘ ประวตผวจย ๘๑

ช

ค ำอธบำยสญลกษณและค ำยอ ก. ค ำยอเกยวกบคมภรพระไตรปฎก : สารนพนธนผวจยไดอางองขอมลจากคมภรพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยพทธศกราช ๒๕๓๙ โดยใชอกษรยอแทน ชอเตมคมภรตามระบบอางเลม/ขอ/หนาตวอยางเชนว.มหา. (ไทย) ๑/๑๑/๕. หมายถง วนยปฎกมหาวภงคพระไตรปฎกเลมท ๑ ขอ ๑๑ หนา ๕ เปนตน ข. คำยอเกยวกบคมภรอรรถกถำ : อางองอรรถกถาภาษาไทยใชฉบบพระไตรปฎกพรอมอรรถกถาแปลชด ๙๑ เลมฉบบมหามกฏราชวทยาลยพทธศกราช ๒๕๓๔ โดยใชอกษรยอตามทมหาวทยาลยก าหนด โดยเฉพาะในฉบบมหามกฏราชวทยาลย จะระบล าดบเลมท (ล าดบจ านวนเลมตงแต ๑-๙๑, ระบเลม คอ เลมของคมภรหมวดหนง เชน ทฆนกาย ม ๓ เลม คอ สลขนธวรรค, มหาวรรค และปาฏกวรรค เปนตน, ระบภาค คอ บางเลมคมภรแบงเปน ๒ ภาค เชน ระบวา เลม ๑ ม ๒ ภาค ๑ เปนตน,และแบงตอนตอเนองกมในบางเลม, ระบหนาทของเลม ตวอยางการอางอง เชน ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๒/๘๙ หมายถง พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย ธมมบท เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๒ หนา ๘๙ ฉบบมหามกฏราชวทยาลย ๒๕๒๕ ถามการอางอรรถกถาของฉบบมหาจฬาฯ คอ ฉบบภาษาบาล ซงมการอางไวในพระไตรปฎก ฉบบมหาจฬาฯ ภาษาไทย โดยเปนเชงอรรถ ทแสดงไวในเลมพระไตรปฎก จะแสดงไววาอางในพระไตปฎก มหาจฬาฯ ภาษาไทย เลมไหน และตามดวยอรรถกถา ภาษาบาล ของฉบบ มหาจฬาฯ สวนอรรถกถามหามกฏฯ ภาษาไทย ไดใชค ายอและรปแบบตางกน โดยสงเกต เชน (ไทย) โดยฉบบอรรถกา มหาจฬาฯ จะไมแสดงวงเลบไว และการนบเลมอรรถกถามหามกฏฯ นน จะใชการนบล าดบเลม ๑-๙๑ มากอน ดงกลาวขางตน

พระวนยปฎก ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ภกขณ. (ไทย) = วนยปฎก ภกขนวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ว.จ (ไทย) =วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย)

ซ

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส .ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส .ข. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย ขนธวารวรรค (ภาษาไทย) ส .สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) ส .ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) อง.อฏฐก. (ไทย)= องคตตรนกาย มโนรถปรณ อฏฐกนบาต (ภาษาไทย) อง.นวก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย นวกนบาต (ภาษาไทย) อง.ทสก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย) ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จฬนเทส (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย) ข.ว. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถ (ภาษาไทย) ข.เถร.(ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา (ภาษาไทย) ข.ชา. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เอกกนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก อภ.สง. (ไทย) = อภธรรมปฎก ธรรมสงคณ (ภาษาไทย) อภ.ป. (ไทย) = อภธรรมปฎก ปฏฐาน (ภาษาไทย) อภ.ป. (ไทย) = อภธรรมปฎก ปคคลบญญต (ภาษาไทย)

อรรถกถำวนยปฎก ว.มหา.อ.(ไทย) = วนยปฎก สมนตปาสาทกา มหาวภงคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ฌ

อรรถกถำพระสตตนตปฎก ท.ส.อ.(ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลขนธวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) ท.ม.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) ท.ปา.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน ปาฏกวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย) ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มชฌมปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย) ม.อ.อ.(ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน อปรปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย) อง.ตก.อ. (ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ ตกนบาตอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ธ.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ธรรมบทอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ว.อ.(ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน วมานวตถอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.เถร.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา (ภาษาไทย) ข.เถร.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน เถรคาถาอรรถกถา (ภาษาไทย)

บทท ๑ บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ ความงามของสตรเปนเรองทไดรบความสนใจมากเรองหนง ในบรรดาเรองราวตางๆ ในโลก ตงแตระดบประเทศลงมาจนถงระดบปจเจกบคคล เราจงไดยนขาว ไดเหนเรองราวตางๆ รอบตวเราเกอบ ทกวนทเกยวของกบความงามของสตร เชน การประกวดนางงามจกรวาล ขาวนางสาวไทย เทพสงกรานต ฯลฯ ความงามของสตร เปนคานยมของสงคมแตละสงคม คนทมรปรางหนาตาไมไดมาตรฐานของสงคมก าหนด จะถกมองวา ไมสวย ท าใหไมมความพอใจในรปรางหนาตาของตนเอง และพยายามท าใหตวเองสวยงามตามมาตรฐานของสงคมนนๆ จงกลาวไดวา ความงามเปนของคกนมากบสตรทกยค ทกสมย ในสมยพทธกาล สตรทไดรบการกลาวถงวามความงดงามมอยหลายทานดวยกน เชน นางวสาขา พระนางอบลวรรณาเถร พระนางเขมาเถร และนางสรมา เปนตน แตทโดดเดนทสดกคอนางวสาขาซงไดรบยกยองวา เปน เบญจกลยาณ หมายถง สตร ทมลกษณะงดงาม ๕ ประการ คอ (๑) มผวพรรณงาม (๒) มเนองาม (มมอ เทา และรมฝปากแดงงาม) (๓) กระดกงาม (๔) มฟนงาม (๕) มวยงาม (แมจะมอาย ๑๒๐ ป กยงงดงามเหมอนหญงสาวอาย ๑๖ ป)๑ลกษณะความงาม ดงกลาวขางตนน พระพทธศาสนาถอวาเปนคณคาความงามของรางกายอยางหนง แตทส าคญยงกวานน กคอหลกธรรมทท าใหเกดความงาม ในคมภรองคตตรนกาย ทกนบาต ไดกลาวถงหลกธรรมทท าใหงาม ๒ อยาง คอ ขนตโสรจจะ๒ วา เปนความงามจากความเสงยม อดทน อธยาศยงาม รกความประณตหมดจดเรยบรอยงดงาม ดงทปรากฏในพระไตรปฎกในหลายหมวดธรรม ดงตอไปน ธรรมมความงามในเบองตนหมายถงศล ธรรมมความงามในทามกลางหมายถง อรยมรรค และธรรมมความงามในทสดหมายถงพระนพพาน๓ ซงพระพทธองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝก

๑ท.ส.อ. (บาล) ๑/๔๒๖/๓๑๔, ส .ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๖/๓๐๑-๓๐. ๒อง.ทก. (บาล) ๒๐/๔๑๐/๑๑๘. ๓ท.ส.อ. (บาล) ๑๙๐/๑๕๙.

๒

ผทควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลายเปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค พระองคทรงรแจงโลกนพรอมทงเทวโลกดวยพระองคเองแลวทรงประกาศใหผอนรตาม ทรงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลางและมความงามในทสด ทรงประกาศ อรยมรรค และธรรมมความงามในทสดหมายถงพระนพพาน๔ แมวาพระพทธศาสนาจะมมมมองไมใหความส าคญความงามทางดานรางกายมากไปกวาความงามดานจตใจแตถงกระนนกตามแนวคดเรองความงามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ในมหาทกขกขนธสตร ไดแสดงถงคณคาความงามของสตร และสตรทไดชอวางาม คอสตรทมอายระหวาง ๑๕ หรอ ๑๖ ไมสงเกนไป ไมต าเกนไป ไมผอมเกนไป ไมอวนเกนไป ไมด าเกนไป ไมขาวเกนไป หญงสาวผนนยอมเปนผงดงาม เปลงปลงน าความสขโสมนสใหกบผพบเหน นคอคณแหงรป๕ พระพทธองคทรงชใหเหนถงความไมเทยงของสงขาร ทกขทเกดจากรปกายทเสอมสลายไปตามวย แมวาสตรนนจะสวยงามสกปานใด สดทายกกลบคนสธรรมชาต หากผใดเขาไปยดมนถอมนแตเพยงรปกาย ยอมจะหลกหนจากความทกขไปไมพน ทงน ผวจยไดศกษาแนวคดของนกปราชญทางพระพทธศาสนาเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนาหลายทาน ซงไดกลาวถงคณคาความงามในพระพทธศาสนาทมงเนนใหเกดความงามจากดานใน โดยการฝกฝนอบรมจตใจตนเอง ดงสตรทปรากฎในสมยพทธกาล ทมความงามเปนเบญจกลยาณทงหลาย อนไดแก พระนางอบลวรรณาเถร พระนางเขมาเถร เปนตน รสพระธรรมค าสอนของพระพทธองค ไดปรบเปลยนทศนะมมมองเรองความงามทเปนเพยงเปลอกนอกทฉาบทาไวดวยเวลา หนกลบมาใหความสนใจสรางคณคาความงามจากดานใน คอ การฝกฝนปฏบตตนตามค าสอนของพระศาสดา จนไดบรรลมรรคผลในทสด ดวยเหตน เอง ท าใหผวจย เกดความสนใจทจะท าการศกษาหลกธรรมทเกยวของกบความงามของสตรในพระพทธศาสนา ซงเปนความงามทแทจรงทงภายนอกและภายใน ตามทปรากฏในพระไตรปฎกและอรรถกถา ตลอดจนแนวคดของนกปราชญทางพระพทธศาสนา ทงน เพอใหไดขอสรปแนวคดทจะน าไปประยกตใช กอใหเกดความงดงามของสตรอยางแทจรง

๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาความงามของสตรในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท

๑.๒.๒ เพอศกษาวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา

๔ท.ส.อ. (บาล) ๑๙๐/๑๕๙. ๕ม.ม.(ไทย) ๑๒/๑๗๑/๑๗๒.

๓

๑.๓ ปญหำทตองกำรทรำบ ๑.๓.๑ ความงามของสตรในพระไตรปฎกและอรรถกถาเปนอยางไร ?

๑.๓.๒ แนวคดเรองความงามของสตรทางพระพทธศาสนาเปนอยางไร?

๑.๔ ขอบเขตกำรวจย งานวจยเรอง “ศกษาวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา” ครงน เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Method) ซงเปนการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของและคนควารวบรวมเรองแนวคดเรองความงามในพระพทธศาสนา ดงน ๑.๔.๑ ขอบเขตดำนเอกสำร เอกสารทใชในการวจยประกอบดวย คมภรในพระพทธศาสนาเถรวาท โดยใชคมภรพระไตรปฎก ฉบบภาษาไทย ของมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๔๕ เลม คมภรพระไตรปฎกและอรรถกถาแปล ๙๑ เลม ของมหามกฏราชวทยาลย โดยใชคนควาขอมลเกยวกบความงามในสวนของอรรถกถา เปนหลก รวมทงเอกสาร หนงสอ วทยานพนธ รายงานวจย ทเกยวกบความงาม

๑.๔.๒ ขอบเขตดำนเนอหำ ศกษาคนควาทางเอกสาร (Documentary Research) ๑. ขนปฐมภม คอศกษาคนควาขอมลทเกยวกบความงามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา เถรวาท

๒. ขนทตยภม คอ ศกษาขอมลชนอรรถกถา หนงสอ วทยานพนธ เอกสารและงานวจยทเกยวกบความงามในแงมมตางๆ ทมผรวบรวมไว

๑.๕ ค ำจ ำกดควำมทใชในกำรวจย ๑.๕.๑ ควำมงำม หมายถง ความงาม ๒ ประเภท ไดแก (๑) ความงามภายนอก คอ รางกายและพฤตกรรม หรอการกระท าของสตร เปนสงทสอผานรางกายออกมาดวยความเปนระเบยบ สงผลตอความสข ความสดชน สดใส สะอาดหมดจด ออนเยาว ไมแกกวาวย และรวมถงการมกรยามารยาทเรยบรอย ออนนอม (๒) ความงามภายใน คอ จตใจและปญญา ซงเปนความงามทเกดขนจากภายใน จากจตใจทมความสข สงบ และการมคณธรรมภายใน ๑.๕.๒ สตร หมายถง หญงงามตามหลกเบญจกลยาณทปรากฏในพระไตรปฎก และคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท เชน นางวสาขา พระนางอบลวรรณาเถร พระนางเขมาเถร นางสนทรนนทา เปนตน

๑.๕.๓ ควำมงำมของสตรในพระพทธศำสนำ หมายถง คณลกษณะของหญงงามทางพระพทธศาสนา ซงในงานวจยนไดศกษาวเคราะหตามคณลกษณะทปรากฏในพระไตรปฎก อรรถกถา รวมถงแนวคดของนกปราชญทางพระพทธศาสนา

๔

๑.๖ ทบทวนเอกสำรและงำนวจยทเกยวของ ๑.๖.๑ วศน อนทสระ๖ ไดกลาวไวในหนงสอ ลลากรรมของสตรสมยพทธกาล สรปไดวา

“นางวสาขา มหาอบาสกาเปนผมศรทธา มศล มจรยาวตรอนงามและมปญญารเหตรผลอยางถองแท เธอเพยบพรอมดวยคณธรรม ใหความสข ความอบอน ความสบายใจแกบคคลผเขาใกลคบหาสมาคม ใหความรสกทดกบเพอนมนษยดวยกน” ๑.๖.๒ พระดษฎ เมธงกโร๗ ไดกลาวไวในหนงสอ สตรกบการปฏบตธรรม สรปไดวา “สตรคอผมสต อนเปนความหมายททานพทธทาสอธบายวา มสตในการนงหม ในการลกนง การยน การนอน การเดน การกน การพดมสตตลอดเวลา จงเปนสตรทงาม ซงเปนความงามแทจรงอยทใจและกรยา ถาเปนคนทท าความด มจตใจงาม เปนเดก กเปนเดกทมกรยามารยาทงาม เปนคนแก กเปนคนแกทสงบเสงยมสงางาม มความรอยางนกเปนทพงปรารถนา ทกคนอยากจะเขาใกล เพราะไดรบประโยชนและสบายใจ เปนสงทตองสรางใหมขนในจตใจของเรา

๑.๖.๓ วชย วงษใหญ๘ ไดกลาวไวในหนงสอ ศลปะเบองตน เกยวกบสนทรยศาสตร ศาสตรเกยวกบความงาม ไววา “สนทรยศาสตร เปนศาสตรเกยวกบความงาม เปนศาสตรอนลกซงเกยวกบการพฒนาจตใจของมนษยโดยเฉพาะ การทจะบอกวาสงหนงสงใดเปนสนทรยะ หรอไมนน มค าตอบคอ ถาสงหนงสงใดงามจรงๆ แลว ความงามตองอยในสงนนแน”

๑.๖.๔ พระมหำประพนธ ศภษร๙ไดศกษาเรอง “ความส าคญของบคลกภาพของพระพทธเจาตอความส าเรจในการเผยแผพทธศาสนา” พบวา ปจจยส าคญทสงเสรมบคลกภาพอนงามของพระพทธเจา คอ ๑. ปจจยภายนอกซงประกอบดวยสถานทางครอบครว การศกษา และสภาพแวดลอมทางสงคม รวมไปถงการแสดงออกทางพระวรกาย พระวาจาและพทธวธในการ เผยแผ ๒. ปจจยภายใน ไดแก สตปญญา โยนโสมนสการคอความคดทแยบยลถกตองตามความเปนจรง, ความมกลยาณมตร, ความเมตตากรณา, ความเปนผตนอยเสมอ, ความมขนตธรรม, พระวรยะอตสาหะ และความสนโดษ

๖วศน อนทสระ, ลลำกรรมของสตรสมยพทธกำล, (กรงเทพฯ : อมรการพมพ, ๒๕๒๕), หนา ๑๖-๑๗. ๗พระดษฎ เมธงกโร, สตรกบกำรปฏบตธรรม, (กรงเทพฯ: ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๒๓), หนา ๑๙-๓๒. ๘วชย วงษใหญ, ศลปเบองตน, เอกสารประกอบการเรยนศลปศกษา ฉบบท ๑๐, (กรงเทพฯ :

โรงพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๑๕), หนา ๑๕-๑๗. ๙พระมหาประพนธ ศภษร, “ความส าคญของบคลกภาพของพระพทธเจาตอความส าเรจในการเผยแผ

พทธศาสนา”, วทยำนพนธศลปศำสตรมหำบณฑต, (คณะศลปศาสตร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔), หนา บทคดยอ.

๕

๑.๖.๕ มณพรรณ เสกธระ๑๐ ไดศกษาเรอง “การศกษาหลกธรรมเรองความงามในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท” จากการศกษาพบวา แนวคดเรองความงามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทมาจากหลกธรรมในการปฏบต เพอใหเกดความงามซงจดเปนความงามภายในทมคณคาเปนความงามของจตใจทผานการพฒนาตามหลกค าสอนขององคสมเดจพระสมมา สมพทธเจา ส าหรบหลกธรรมทท าใหงามไดแก อปปมาทะขนตโสรจจะไตรสกขาพรหมวหาร ๔ สงคหวตถ ๔ เบญจศลเบญจธรรม กลยาณมตร ๗ สวนการประยกตหลกธรรมทท าใหงามมาใชในการด าเนนชวตในสงคมปจจบนสามารถกลอมเกลาจตใจของผทน าไปปฏบตใหเกดความงามอยางแทจรง ๑.๖.๖ ธนำนนท บ ำรงสำนต๑๑ ไดท าการวจยเรอง “ศกษาเปรยบเทยบความงามของสตรในพระพทธศาสนาเถรวาทกบความงามของสตรในวรรณกรรมอสาน” จากการศกษาพบวา ความงามรปธรรมของสตรในพทธศาสนาเถรวาทกบสตรในวรรณกรรมอสานมลกษณะเหมอนกน คอ เปนความงามของรปราง หนาตา ผวพรรณ เปนตน ลกษณะทแตกตางกนคอ ความงามของสตร ในพระพทธศาสนาเถรวาท เปนความงามทอยในขนโลกยะ ซงพระพทธองคไมใหความส าคญ แตพระพทธองคทรงใหความส าคญเฉพาะความงามนามธรรม (หลกธรรม) เทานน อนจะน าไปส โลกตตระ สวนความงามของสตรในวรรณกรรมอสานเปนความงามทอยในขนโลกยะทมงเน น เพอพฒนาความงามภายนอกเปนหลก ๑.๖.๗ พระมหำรงสนต กตตปญโญ (ใจหำญ)๑๒ ไดท าการวจยเรอง “การศกษาวเคราะหสนทรยศาสตรในพทธปรชญาเถรวาท” พบวา พระพทธศาสนาไดกลาวถงความงามใน ๒ มต คอความงามในมตทางธรรมและความงามในมตทางโลก ความงามในมตทางธรรม หมายถง ความงามทเปนลกษณะของธรรมหรอความจรงอนเปนผลจากคณภาพหรอคณสมบตของธรรมะซงปรากฏตอการรบรของมนษยผมญาณหรอแสดงออกทางพฤตกรรมของมนษยผทรงศลทรงธรรมท าใหผคนทวไปรบรและเหนไดวาเปนผมธรรมหรอผทงามโดยไมจากดอายเพศและวย ความงามในมตทางโลก ซงจดเปนความงามทางวตถพระพทธศาสนาถอวาเปนผลของการมปฏสมพนธตอกนระหวางคณภาพ

๑๐มณพรรณ เสกธระ, “การศกษาหลกธรรมเรองความงามในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท”,

วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓, หนา บทคดยอ.

๑๑ธนานนท บ ารงสานต, “ศกษาเปรยบเทยบความงามของสตรในพระพทธศาสนาเถรวาทกบความงามของสตรในวรรณกรรมอสาน”, วำรสำรคณะศกษำศำสตรมหำวทยำลยขอนแกน, ฉบบวจยบณฑตศกษา ปท ๗ ฉบบท ๔ ตลาคม-ธนวาคม ๒๕๕๖.

๑๒พระมหารงสนต กตตปญโญ, การศกษาวเคราะหสนทรยศาสตรในพทธปรชญาเถรวาท, วทยำนพธพทธศำสตรมหำบณฑต, สาขาปรชญา, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา บทคดยอ.

๖

หรอคณสมบตของวตถกบกเลสคอความพอใจหรอความยนดยนรายซงเปนอารมณทเกดการปรงแตงตามแตจรตของแตละคน ๑.๖.๘ พระมหำกมล ถำวโร (มงค ำม)๑๓ ไดท าการวจยเรอง “สถานภาพสตรใน พระพทธศาสนา” มวตถประสงคเพอน าเอาสทธของสตร ตงแตสมยกอนพทธกาล และสมยพทธกาล เพอตองการศกษาความเสมอภาพของสตรในพระพทธศาสนา พบวา บรษและสตรตางกนแตเพยงเพศเทานน แตปญญาและศกยภาพดานการรแจงธรรมไมตางกนเลย ดงจะเหนไดวา ในครงพทธกาล ขณะทบรษจ านวนมากออกบวชและบรรลธรรม สตรจ านวนมากกออกบวชและบรรลธรรมไดเชนเดยวกน การอนญาตใหสตรบวชในพระพทธศาสนา นบวาเปนประวตตอนส าคญของสตรอนเดยและทวโลก เพราะพระพทธเจานบวาเปนพระศาสดาพระองคแรกทมองเหนสทธมนษยชนและ ความเสมอภาคกน พระพทธเจายอมรบวาสตรกมศกยภาพและสตปญญาเทาเทยมกบบรษในการบรรลธรรม

สรป จากทไดทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของทงหมด จะเหนไดวา งานวจยสวนใหญมงเนนศกษาเรองความงามของสตรและสถานภาพของสตรในพระพทธศาสนา รวมทง มการศกษาเปรยบเทยบความงามของสตรในพทธเถรวาทกบความงามของสตรในวรรณกรรมดานอนๆ ในหลายแงมม ซงสะทอนใหเหนวา เรองเกยวกบความงามของสตรเปนเรองส าคญและไดรบความสนใจศกษาคนควาอยางกวางขวาง สวนงานวจยนมงเนนศกษาหลกธรรมทเกยวกบความงามของสตรในพระพทธศาสนา ซงเปนความงามทแทจรงทงทงภายนอกและภายใน ตามทปรากฏ ในพระไตรปฎกและอรรถกถาเปนส าคญ

๑.๗ วธกำรด ำเนนกำรวจย การด าเนนการวจยโดยอาศยการศกษาคนควาจากเอกสารเปนหลกอยางมขนตอนดงน

๑.๗.๑ ศกษาขอมลจากพระไตรปฎก อรรถกถา ๑.๗.๒ ศกษาคนควาจากต าราเอกสาร และงานวจยทเกยวของ

๑.๗.๓ รวบรวมขอมลและน ามาวเคราะห ๑.๗.๔ สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ

๑๓พระมหากมล ถาวโร, “สถานภาพของสตรในพทธศาสนา”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต,

สาขาพระพทธศาสนา, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา บทคดยอ.

๗

๑.๘ ประโยชนทคำดวำจะไดรบ ๑.๘.๑ ท าใหทราบความงามของสตรในพระไตรปฎกและอรรถกถา ๑.๘.๒ ไดองคความรทเปนแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา

บทท ๒

ความงามของสตรในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท

การศกษาความงามของสตรในพระพทธศาสนาจากคมภรพระไตรปฎกและอรรถกถา ไดจดแบงเปนความหมาย ความส าคญ ลกษณะ ประเภทของความงาม หลกธรรมทเสรมสรางความงาม และศกษาสตรผมความงามในสมยพทธกาล ดงน

๒.๑ ความหมายของความงาม ความหมายของงาม ตามพจนานกรมราชบณฑตยสถานไดใหความหมายวา ลกษณะทเหนแลวชวนใหชนชมหรอพงใจ เชน มารยาทงาม รปงาม มลกษณะสมบรณ เชน ตนไมงาม ระยะนฝนงามดมาก มลกษณะทเปนไปตามตองการ เชน ก าไรงาม ธนาคารนจายดอกเบยงาม ความหมายเฉพาะในพระไตรปฎกและอรรกกถา แสดงใหเหนความงามในหลายมตทงในดานภายนอกและภายใน ภายนอกสามารถมองเหนความงามจากสงแวดลอมภายนอก เหมอนการชนชมความงามของสาวงาม ดอกไมงาม ตนไมงาม บาน สวน ทะเล บรรยาศทางธรรมชาตทสวยงาม ความงามภายนอกดแลวท าใหเกดความรชอบ ประทบใจ เรยกงายวา เกดความสข ส าหรบความงามภายใน พจารณาในแงจตใจ มกจะมค าพดวา งดงามจากดานใน เชน จตใจดมเมตตา ชอบชวยเหลอคนอนททกขยากล าบาก หรอมองทความประพฤตสวนตว แสดงวางามเพราะมระเบยบวนยหรอธรรมเนยมปฏบตทยอมรบวาเปนความประพฤตหรอมรรยาททด คนทมมรรยาทด เรยกวา เปนคนงาม ความงามภายนอกพจารณาจากรางกาย มงถงผทมคณสมบตดานความงามครบถวน เหมอนรปรางงามของพระพทธเจา ตามคมภรแสดงวา คนในเมองสาวตถพากนชนชมวา พระพทธเจามพระวรกาย (รปรางด) เพราะมคณลกษณะคอ มหาปรสลกษณะ ๓๒ และพระอนพยญชนะ ๘๐ รวมทงมพระรศม ๖ ประการทฉายออกมาจากพระวรกาย (ค าวา “รปรางด” เชน “สาธรโป ไดแก มรปงาม”๑) และขอความทกลาวถงพระรศมทออกจากตวประมาณวาหนงแผออกมาจากแตละขาง จะดงดงามมาก เหมอนดอกไมสวรรคทก าลงบานสะพรง หรอสวนดอกบวทแยมกลบ เสาระเนยดทประดบแกว และเหมอนเวลาฟาทมหมดาวระยบระยบ๒ เปนตน ความงามทางรปราง (หรอหนาตาด) เหนไดจากการดรปลกษณภายนอกตามวย เชน ปกตเดกสาวจะมความนารก และสวยงามตามวย เนองจากเดกจะมผวพรรณผองใส รวมทงลกษณะอนทท าใหคนเหนเกดความรกความชอบใจ ดงใน

๑ ท.ปา.อ. (ไทย) ๑๕/๓/๓/๑/๔๐. ๒ ท.ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒/๒/๔๐๙.

๙

อรรถกถาวา (เดกสาว) ในชวงปฐมวยมความงดงาม๓ และสตรในสมยพทธกาลทไดรบการกลาวถงมากในดานความงดงามมอยหลายคน เชน นางวสาขา พระนางอบลวรรณาเถร พระนางเขมาเถร และนางสรมา เปนตน ความหมายตามรปค าทแสดงถงความงาม (นอกจากค าวา สาธรป -รปรางงาม) จะเหนไดวามค าทควรศกษาหลายค า งามในความหมายวา “เปนคนงามหรอดกวา ยอดเยยมกวาคนอน” ในดานความงาม เชนการใชค าวา “อภกนตะ”เหมอนในบาล ใชอภกนตะ ตามความหมายอรรถกถาเปนค าทสามารถใชแสดงถงความงาม (สนทร) หรอ รปงาม (อภรปะ) กได หรอหมายถง ขยะ (ความสนไป) และอพภานโมทนะ (ความชมเชย) การแสดงคณลกษณะของคนวาดกวา เหมอนค าวา คนนดกวาหรอประเสรฐกวาคนน หรอชมเชยคนวา คนนมยศ มผวพรรณงดงาม๔ เปนตน หรอความงามความเชอถอชนวรรณะวา “วรรณะนเปนวรรณะสงสด วรรณะนเปนวรรณะสงสด”๕ ตามความเชอเดมของพราหมณสมยพทธกาล ความงามอน ๆ ใชหมายถงความงามตามธรรมหรอคนงามดวยคณธรรมประเสรฐ เปนเรองภายในจตใจ ไมเนนมองทรปรางหนาตาหรอช นชนวรรณะ ตามความหมายค าทใชในพระไตรปฎกและอรรกถา เชน กลยาณะ คอ “งามดวยคณงามหรอคณประเสรฐ”๖ ความงามภายนอกจะเหนไดจากสงแวดลอมภายนอก เหมอนอรรถกากลาวถงหมเสนานคม๗ วามประวตความเปนมาและทวทศนทงดงามมาก เพราะมองคประกอบหลายอยาง ตามประวตกลาวถงนคมของเสนาวา ในอดตในยคปฐมกปไดมการพกกองทพอยในทนน จงมชอเรยกวา เสนานคม หรอ เสนานคาม คนดแลหมบานคอบดาของนางสชาดา ชอวา เสนาน (บานของนายเสนาน) สภาพภมภาคแวดลอมนารนรมย เพราะงดงามดวยดอกไมบานสะพรง. มราวปารมรน มแมน าเนรญชราทน าใสสเขยวเยน เหมอนกองแกวมณก าลงไหลเออย ๆ น าดใสสะอาด และมสตวนานาชนดอาศยอย และหาอาหารไดงาย ความงามภายในพจารณาไดจากขอความทแสดงวา ความงามในแงความประพฤตคณธรรมดงาม เชน ใชค าวา โสภณหรอสนทร โดยอธบายความงามของบทพทธคณวา พระพทธเจาทรงเปนพระสคต เพราะทรงด าเนนไปงามหรอเพราะทรงด าเนนไปสสถานทด๘ (แสดงสภาพการไปโดยชอบหรอทรงตรสสงใดทชอบและงดงาม) คอ หนทางทไมมโทษหรอทางประเสรฐสด ซงหมายถง

๓ม.ม.อ. (ไทย) ๑๘/๑/๒/๔๔๐. ๔ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๑/๑/๓๑๐. ๕ ม.ม. (ไทย) เลม ๑๓/๒๗๓/๓๒๔. ๖ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๑/๑/๑๘๔. ๗ ม.ม.อ. (ไทย) ๑๘/๑/๒/๔๔๐. ๘ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๑/๑/๑๙๔.

๑๐

อมตนพพาน และหมายถง คนหรอธรรม เชน ค าวา กลยาณธรรม (ธรรมงาม) หรอ คนมธรรมงดงาม เหมอนค าอธบายวา“มกลยาณธรรม คอ เปนผชอวามธรรมงาม เพราะศลนนและเพราะพรหมจรรยนน”๙ แสดงใหเหนวาคนงามเพราะปฏบตตนใหมคณธรรม เชน การงดเวนเมถนธรรม (การเสพเมถน, การมเพศสมพนธ, ความสมพนธกนเชงชสาว) เปนตน ดงนน ความงามทปรากฏในคมภรใหความหมาย ๓ อยาง๑๐ คอ ธรรมงามในเบองตนคอศล ธรรมงามระดบกลางคออรยมรรค และธรรมงามระดบสงคอ พระนพพาน๑๑ สรปวา ความงามพจารณาใน ๒ ดานคอ ความงามภายนอกและภายใน ความงามดงกลาวมคณสมบตทบงบอกลกษณะความงาม ประเภท ชนดและคณของความงาม ซงความงามภายนอกมคณลกษณะทใหความสข ความชนชมเบกบานส าหรบผพบเหน สวนความงามภายในใหความจรงแทของความงามตามธรรม เชน สภาพธรรมทงดงาม ลกษณะของคนทปฏบตตามธรรมทงามกเจรญงดงามไปดวย รวมทงความงามในมตอน ๆ เชน ในดานคณวฒ วยวฒ หรอดานอปนสยดงาม มารยาทและความประพฤตดงาม

๒.๒ ลกษณะความงามของสตร ความงามแบงเปน ๒ ประเภทตามความหมายขางตน ความงามภายนอก คอ ทางกายและทางพฤตกรรมหรอการกระท าดวยกายหรอวาจาของสตร สตรทมความงามทางรางกายจะมความสงางาม นาด นาชม ท าใหผพบเหนเกดความสข รกใครยนด เปนตน รวมทงสตรทมกรยามารยาทเรยบรอย ออนนอม หรอรจกเคารพกราบไหวผใหญ กดงามเหมอนกน สวนความงามภายใน คอ งามทางใจและปญญา ซงเปนความงามทเกดขนจากภายใน จากใจทมความสข สงบ และมคณธรรมประจ าใจ สาระส าคญของลกษณะความงามของสตร มดงน ๒.๒.๑ ประเภททวไปของความงาม การศกษาวจยประเภทความงามปรากฎในพระไตรปฎกและอรรถกถา ดงน (ก) งามโดยชอ คอความงามตามชอบคคล ชอเปรยบไดกบสญลกษณทกลาวถงบคคลนน ชอตามทตง จะมความหมายและความไพเราะสละสลวยดวยพยญชนะ ชวนใหรสกถงความงดงามจากชอ หรอชอนนมความหมายทแสดงถงความงดงาม จงมสวนสงเสรมใหเกดรสกถงวา บคคลนนงามโดย ชอ เชน ยโสธรา พมพา ปชาบด ภททา สนทรนนทา กลยาณ อบลวรรณา หรอการทตงชอตามบคคลทมความงามโดดเดนเปนทรจกในสงคม กจะรสกถงความงามไดเชนกน เชน อมพปาล สรมา (เปนชอของหญงงามเมองในสมยพทธกาล)

๙ ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๙๒/๓๓๑. ๑๐ อง.นวก. (ไทย) ๒๓/๔/๒๘๙. ๑๑ อางใน อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖/๑๑. ท.ส.อ. ๑/๑๙๐/๑๕๙.

๑๑

(ข) งามโดยชาต (วรรณะ) คอ การถอก าเนดของบคคลทเกดมา ตามระดบชนชนทางสงคม หรอสถานภาพทางสงคมทดสงสงและงดงาม เชน กษตรย พราหมณ จดเปนวรรณะทสง จงเกดความเชอวา ผทอยในวรรณะสง กจะดงดงาม ผทอยวรรณะต ากจะดดอยลง (ค) งามโคตร คอ วงคตระกล เชอกษตรยสายทบรสทธเจดชวงโคตร เชน นางทมเชอสายตระกลศากยะ คอ พระนางสรมหามายา พระนางปชาบด พระนางยโสธรา เปนตน เชอสายพราหมณทบรสทธเจดชวงโคตร ใครจะต าหนไมได เชนในสตรวา ตถาคตบรสทธเจดชวงโคตร หรอยกยองพราหมณ ชอวาพารวโดยโคตร ทมลกษณะงาม ๓ อยาง๑๒ (หมายถง มมหาปรส ลกษณะ๑๓) อยในตว และพระเจามหาวชตราชทรงประกอบคณสมบตงดงามตามโคตร ๘ ประการ๑๔ คอ ๑. ทรงเปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดาและพระบดามพระครรภเปนททรงถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคนไมมใครจะคดคานตเตยนดวยการกลาวอางพระชาตได ๒. ทรงมพระรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณผดผองยงนก มพระฉววรรณคลายพรหม มพระรปคลายพรหม นาดนาชมมใชนอย ๓. ทรงมงคงมทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองเงนมาก มเครองใชสอยนามาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลงและฉางบรบรณ ๔. ทรงมก าลงทรงสมบรณดวยเสนา มองค ๕ ซงอยในวนยคอยปฏบตตามพระราชอ านาจ มพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญราชศตรไดดวยพระราชอสรยยศ ๕. ทรงพระราชศรทธาเปนทายกเปนทานบด มไดปดประตเปนดจบอทลงดมของสมณพราหมณ คนก าพรา คนเดนทางวณพกและยาจก ทรงบ าเพญพระราชกศล ๖. ไดทรงศกษาทรงสดบเรองนน ๆ มาก ๗. ทรงทราบขอททรงศกษาและภาษตนน ๆ วา น อรรถแหงภาษตน ๘. ทรงเปนบณฑตเฉยบแหลม ทรงพระปรชาสามารถทรงพระราชด ารอรรถอนเปนอดต อนาคต และปจจบนได. ในตระกลพราหมณปโรหตผเปนบรวารของพระเจามหาวชตราช กตองมคณสมบตของความงามของโคตรตระกล เปนอภโตสชาต คอ ชาตตระกลดทงฝายพอและฝายแม จงจะรวมวงศตระกลกนทงสองฝาย พราหมณปโรหตของพระเจามหาวชตราช ประกอบดวยองค ๔ ประการ๑๕ ๑.เปนอภโตสชาตทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนดวยการกลาวอางชาตได

๑๒ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๔๔/๘. ๑๓ อางใน ข.จ. (ไทย) ๓๐/๔๔/๘. ลกษณะ หมายถง มหาปรสลกษณะ (ข.ส.อ. ๒/๑๐๒๖-๗/๑๔๓๒) ๑๔ ดรายละเอยดใน ท.ส.(ไทย) ๙/๓๔๐/๑๓๓-๑๓๔. ๑๕ ดรายละเอยดใน ท.ส.(ไทย) ๙/๓๔๑/๑๓๔.

๑๒

๒.เปนผคงแกเรยนทรงจ ามนตรจบไตรเพทพรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณช านาญในคมภรโลกายตะ และมมหาปรสลกษณะ ๓.เปนผมศล มมนคงในศล ๔.เปนบณฑตเฉยบแหลม มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน.

(ง) งามโดยรปลกษณผวพรรณ พระนางยโสธรา รปนนทา นางวสาขาซงไดรบยกยองวา เปนเบญจกลยาณ หมายถง สตร ทมลกษณะงดงามเบญจกลยาณ ๕ ประการ คอ (๑) มผวพรรณงาม (๒) มเนองาม (มมอ เทา และรมฝปากแดงงาม) (๓) กระดกงาม (๔) มฟนงาม (๕) มวยงาม (แมจะมอาย ๑๒๐ ป กยงงดงามเหมอนหญงสาวอาย ๑๖ ป)๑๖ นางชนบทกลยาณ คอ นางงามในชนบทมรปอนอดม เวนจากโทษแหงสรระ ๖ ประการ คอ ๑. ตองไมสงเกนไป ๒.ไมเตยเกนไป ๓.ไมผอมเกนไป ๔.ไมอวนเกนไป ๕.ไมด าเกนไป ๖.ไมขาวเกนไป ความงามของผวพรรณ แมงามเกนกวามนษยทวไป แตกไมเทาความงามของเทวดา และบคคลทมความงามดงกลาว จะมคณลกษณะพเศษของผวพรรณ คอ จะมแสงสวางเปนรศมไกลถง ๑๒ ศอก หรอมผวเรองแสง ดงค าอธบายในสารตถทปน ฎกาพระวนยวา นางยอมมผวพรรณงามดงดอกประยงค หรอมผวพรรณดงทองค าน คอ ความทนางงามนนเปนผงามผว สวนมอเทาทง ๔ และรมผปากเหมอนกบประพรมดวยสารครง ความงามของเนอเปนเหมอนกบแกวประพาฬสแดง และผากมพลสแดง เลบทง ๒๐ ทยงไมพนจากเนอ เหมอนเตมไปดวยสายครง เสนเอนเหมอนสายน านม ฟน ๓๒ ซเรยบสนทเรยงกนเปนแถวเพชรทเจยรไนดแลว มวยทงามถงแมอายลวงเลยไปถง ๑๒๐ ปแลว กยงจะดเหมอนเดกสาววย ๑๖ ป เพราะผวไมเหยยวและผมไมหงอก๑๗

งามตามลกษณะของพระพทธเจา คอ ความงามเพราะมพระมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ เปนความงามดานรปกายทจะหาใคร ๆ งามเทานไมไดแลวในภมทง ๓๑ ภม แมแตคนทมฤทธมาก ๆ จะแปลงรางใหสรระงดงามไดอยางพระพทธเจา ดงเชน หลงจากพทธปรนพานแลวประมาณ ๒๐๐-๓๐๐ ป พระเจาอโศกมหาราชพระมหากษตรยผปกครองอนเดย เปนผมศรทธามากในพระพทธเจาไดบอกใหพระยานาคราชชอ กาฬนาคราช แปลงกายใหเหมอนพระพทธเจา แตพระยานาคราชกลบตอบวา ไมสามารถท าใหรปลกษณเหมอนพระพทธเจาได เพยงแตท าใหคลายไดเทานน ไมสามารถท าใหรปลกษณเหมอนพระพทธเจาเลย เพราะพระสรระรปของพระพทธเจาประกอบดวย

๑๖ ท.ส.อ. (บาล) ๑/๔๒๖/๓๑๔, ส .ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๖/๓๐๑-๓๐. ๑๗ สารตถทปน ฎกาพระวนย ภาค ๔ ขอ ๑๐๘ หนา ๑๖๔-๑๖๕.

๑๓

เหตแหงบญญาบารมทพระองคทรงสงสมมาอยางมากมายจนไมสามารถใหคนท าเหมอนได๑๘ มหา ปรสลกษณะ ๓๒ ประการ๑๙ ทท าใหส าเรจเปน ๒ อยางดงกลาว คอ

๑. มฝาพระบาทราบเสมอกน ๒. พนภายใตฝาพระบาทของมหาบรษมจกรเกดขน มก าขางละ ๑,๐๐๐ มกงมดม บรบรณดวยอาการทงปวง

๓. มสนพระบาทยาว ๔. มพระองคลยาว ๕. มฝาพระหตถและฝายพระบาทออนนม ๖. มฝาพระหตถและฝาพระบาทมลายประดจตา

ขาย ๗. มกระดกขอพระบาทสง ๘. มพระชงฆ (แขง) เรยวดจแขงเนอทราย ๙. เมอประทบยน มไดนอมพระกายลง สามารถใชฝาพระหตถทง ๒ จบถงพระชานทง ๒ ได

๑๐. มพระคยหะเรนอยในฝก

๑๑. มพระฉวสดจทอง คอมหนงประดจหมดวยทอง

๑๒. มพระฉวละเอยด เพราะพระฉวละเอยดธลละอองจงไมอาจตดพระกาย

๑๓. มพระโลมาขมละเสนเสมอไปทกขมขน ๑๔. มพระโลมามปลายงอนขน มด าสนทเหมอนสดอกอญชญ และขดวนรอบเวยนขวา

๑๕. มพระกายตงตรงเหมอนกายพรหม ๑๖. มพระมงสะเตมบรบรณในท ๗ แหง ๑๗. มพระกายทกสวนบรบรณทอนดจกายทอนหนาของราชสห

๑๘. มรองพระปฤษฎางคเตมเสมอกน

๑๙. มพระกายเปนปรมณฑลดจปรมณฑลแหงตนไทร พระกายของพระองคสงเทากบ ๑ วา

๒๐. มล าพระศอกลมเสมอกนตลอด

๒๑. มเสนประสาทส าหรบรบรสอาหารอนดเลศ ๒๒. มพระหนดจคางราชสห ๒๓. มพระทนต ๔๐ ซ ๒๔. มพระทนตเรยบเสมอกน ๒๕. มพระทนตไมหางกน ๒๖. มพระเขยวแกวทง ๔ อนขาวบรสทธ ๒๗. มพระชวหาใหญและยาว ๒๘. มพระสรเสยงดจเสยงพรหม และตรสดจ

เสยงนกการะเวก ๒๙. มพระเนตรด าสนท ๓๐. มดวงพระเนตรทง ๒ ผองใสดจนยนตาลกโค ๓๑. มพระอณาโลมเกดขนทระหวางพระโขนง สขาวออนดจส าล

๓๒. มพระเศยรงามดจประดบดวยกรอบพระพกตร

๑๘ สารตถทปน ฎกาพระวนย ภาค ๑ ขอ ๗๗ หนา ๑๘๖-๑๘๗. ๑๙ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๐๐/๑๖๐-๑๖๓.

๑๔

ลกษณะมหาบรษหลกทง ๓๒ ประการยงปรากฏลกษณะขอปลกยอยส าหรบผเปนมหาบรษอก ๘๐ ประการ เรยกวา อสตยานพยญชนะหรออนพยญชนะ ๘๐ ประการ ไดแก

๑. นวพระหตถและนวพระบาทเรยวแหลมตงแตโคนจนถงปลายนว

๒. นวพระหตถและนวพระบาทกลมงามดจกลงไว

๓. พระนขา (เลบ) มสแดงสวยงาม ๔. ปลายเลบพระหตถ ๑๐ นว มปลายงอนขนสวยงาม

๕. พระโขนง (คว) มวรรณะเกลยงกลมด าสนทสวยงาม

๖. พระบาทและขอพระหตถซอนอยในพระมงสะไมปรากฏนนขน

๗. ขอพระบาทและขอพระหตถซอนอยในพระมงสะไมปรากฏนนขน

๘. ทรงพระด าเนนสงางาม ดจอาการเดนแหงกญชรชาต

๙. ขณะพระด าเนนจะยกพระบาทขวากอน พระกายเบองขวายกยายตาม

๑๐.พระชาน (หวเขา) เกลยงกลม ไมปรากฏลกสะบา

๑๑.มพระลกษณะบรษสมบรณ ไมมกรยาสตร ๑๒. มพระนาภ (สะดอ) กลมงามไมบกพรอง ๑๓. หนาพระอทร (ทอง) สณฐานลก ๑๔. หนาพระอทร มลายเวยนเปนทกษณาวรรต

(เวยนขวา) ๑๕. ล าพระเพลาทง ๒ (ทอนขา) กลมงามเหมอนทอนกลวย

๑๖. ล าพระกรทง ๒ (แขน) กลมงาม เหมอนงาชาง

๑๗. พระอวยวะนอยใหญงามบรบรณหาทต าหนมได

๑๘. พระมงสะทควรหนากหนา ทควรบางกบาง

๑๙. พระมงสะมไดหดและเหยวยนในทใดทหนง ๒๐. มพระสรระทงปวงปราศจากไฝและปาน ๒๑. มพระสรระทงปวงปราศจากมลแมลงวน ๒๒. พระวรกายบรสทธทงเบองบนและเบองลาง ๒๓. พระวรกายบรสทธปราศจากมลทนทงปวง ๒๔. ทรงมพระก าลงมากเทากบชางลานเชอก ๒๕. พระนาสก (จมก) สงโดงสวยงาม ๒๖. สณฐานพระนาสกงามแฉลมแชมชอย ๒๗. รมพระโอษฐเบองบนเบองลางเสมอกนดมสแดงดจผลต าลงสก

๒๘. มพระทนตบรสทธปราศจากมลทนทงปวง

๒๙. มพระทนตขาวบรสทธดจเปลอกหอยสงข ๓๐. มพระทนตเกลยงสนทไมมรวรอย ๓๑. มพระอนทรย ๕ มจกขนทรยเปนตนงามบรสทธ

๓๒. มพระเขยวแกวทง ๔ กลมสมบรณด

๓๓. ดวงพระพกตรสณฐานยาวรปไข ๓๔. พระปรางคทงสองเตมอมบรบรณ ๓๕. ลายพระหตถทงสองมรอยลก ๓๖. ลายพระหตถทงสองมรอยยาว ๓๗. ลายพระหตถทงสองมรอยเสนตรงไมคด ๓๘. ลายพระหตถทงสองมรอยสแดงรงเรอง ๓๙. พระวรกายมรศมสวางรอบเปนปรมณฑล ๔๐. กระพงพระปรางทง ๒ เตมอมบรบรณ

๑๕

๔๑. กระบอกพระเนตรทง ๒ ขาง กวางและยาวเสมอกน

๔๒. ดวงพระเนตรประกอบดวยประสาททง ๔ ผองใสบรสทธ

๔๓. ปลายเสนพระโลมา (ขน) ตรงไมคดงอ ๔๔. พระชวหา (ลน) มสณฐานสวยงาม ๔๕. พระชวหาออนไมกระดาง ๔๖. พระชวหามสแดงเขมสวยงาม ๔๗. พระกรรณ (ห) ทง ๒ ขางมสณฐานยาวเหมอนกลบดอกบว

๔๘. พระกรรณทง ๒ มสณฐานกลมงาม

๔๙. พระเสน (เอน) ทงหลายเปนระเบยบดงาม ๕๐. พระเสนทงหลายไมหดขอด ๕๑. พระเสนทงหลายฝงอยในพระมงสะไมนนขนใหเหน

๕๒. มพระเศยรสณฐานงามเหมอนฉตรแกว

๕๓. พระนลาฏ (หนาผาก) กวางยาวเสมอกนสวยงาม

๕๔. พระนลาฏ มสณฐานกลมสวยงาม

๕๕. พระโขนง (คว) โกงงามเหมอนคนธน ๕๖. เสนพระโขนงละเอยดสวยงาม ๕๗. เสนพระโขนงราบเรยบโดยล าดบสวยงาม ๕๘. พระโขนงทง ๒ ใหญพองาม ๕๙. พระโขนงยาวจนสดหางพระเนตร ๖๐. ผวพระมงสะละเอยดเหมอนเนอทอง ๖๑. พระวรกายรงเรองไปดวยพระสร ๖๒. พระวรกายมไดมวหมอง ผองใสอยเปนนตย ๖๓. มพระวรกายสดชนอยตลอดเวลาดจดอกปทมชาต

๖๔. พระวรกายสมผสออนนมสนทไมแขงกระดาง

๖๕. พระวรกายมกลนหอมฟงดจกลนสคนธชาตกฤษณา

๖๖. เสนพระโลมา (ขน) เสมอเหมอนกนหมด

๖๗. เสนพระโลมาละเอยดเสมอกนหมดทวสรรพางคกาย

๖๘. ลมอสสาสะ ปสสาสะ หายพระทยเขาออกเดนสะดวก

๖๙. พระโอษฐมสณฐานงดงามดจดอกบวแยม ๗๐. กลนพระโอษฐหอมเหมอนดอกอบล ๗๑. พระเกศาด าสนทเปนเงางาม ๗๒. กลนพระเกศามกลนหอม ๗๓. กลนพระเกศาหอมดจดอกโกมลบปผาชาต ๗๔. พระเกศามสณฐานกลมสลวยทกเสน ๗๕. เสนพระเกศาด าสนทเหมอนกนทกเสน ๗๖. เสนพระเกศาละเอยดเหมอนกนทกเสน ๗๗. เสนพระเกศาขอดเปนทกษณาวรรตทกเสน ๗๘. เสนพระเกศาขอดเปนปลายแหลมเหมอนกน

หอย ๗๙. เสนพระเกศามรศมรงเรอง ๘๐. เสนพระเกศามวนเปนขอดยอดแหลมบนพระ

เศยร๒๐

๒๐ จนทร ชแกว, พระพทธประวต : มหาบรษแหงชมพทวป, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๙), หนา ๒๗-๒๙.

๑๖

(จ) งามดวยเครองประดบอาภรณ เชน เครองประดบมหาลดาปราสาทเครองประดบตวของนางวสาขา สตรทมเครองประดบน ม ๓ คน คอ นางวสาขา นางสปยา นางมลลกา ภรรยาของ พนธรเสนาบด ผทไดครอบครองเครองประดบอนล าคา จะตองมก าลงของบญมาก สวนพระเถรไมมความงามดวยเครองประดบ และอาภรณอนล าคาปราณต แตมความงามดวยการใชชวตแบบคนออกจากกเลส เชน การใชผากาสายะ ผายอมน าฝาด ผาบงสกลเปอนฝนทเกบไดจากปาชาผดบทเขาใชหอศพ ผาทถกทงอนเปนอาภรณของเหลากลธดาผออกจากเรอนแสวงหาโมกขธรรมใช ๒.๒.๒ ลกษณะและประเภทความงามของสตร (ก) งามตามลกษณะเบญจกลยาณ ๕ ประการ ความงามของหญงตามหลกเบญจกลยาณ คอ สตรทมลกษณะงดงามเบญจกลยาณ ๕ ดานคอ (๑) มผวพรรณงาม (๒) มเนองาม (มมอ เทา และรมฝปากแดงงาม) (๓) กระดกงาม (๔) มฟนงาม (๕) มวยงาม (สตรอาย ๑๒๐ ป แตยงดดเหมอนหญงสาวอาย ๑๖ เชน นางวสาขา)

ในคมภรทางพระพทธศาสนา ไดอธบายวา ลกษณะผมงาม คอ ผมคลายก าหางนกยง มปลายเสนผมงอนขนสวยงาม ลกษณะผวเนองาม เชน สของรมฝปากคลายผลต าลงสก ลกษณะกระดกงาม เชน มฟนสขาว ดเรยบรอยไมหางกน งดงามเหมอนการจดวางเพชรตอกน ลกษณะผวงาม เชน ผวพรรณของคนด า ทไมไดทาเครองประเทองผว เปนตน กด าสนท หรอขาวนวลเหมอนดอกกรรณการ และลกษณะวยงาม คอ สตรมอายมากแลว หรอหญงทคลอดลกแลว แตยงดสวยพรงเหมอนวยสาว (มค าอธบายวา คลอดลกถง ๑๐ ครงแลว รปรางกยงดดเหมอนคลอดครงเดยว) (ข) งามเพราะไมมโทษ ๖ ประการ สตรทมความงาม ๕ ประการดงกลาว จะตองมคณสมบตทไมเปนโทษหรอขอเสยของสตรอก ๖ ประการ คอ ๑.ไมสงเกนไป ๒.ไมเตยเกนไป ๓.ไมผอมเกนไป ๔.ไมอวนเกนไป ๕.ไมด าเกนไป ๖.ไมขาวเกนไป ดงปรากฏหลกฐานในอรรถกถาเตลปตตชาดกท ๖ กลาวถงนางงามในชนบททมหาชนตางพากนหลงไหล คนเจาส าราญเบอหนายทกข มกจะหาความส าราญกบนาง นอกจากน นางยงมความเชยวชาญเปนพเศษการฟอนและรองเพลง เลนดนตรไพเราะ นางชนบทกลยาณเปนนางงามในชนบททมรปยอดเยยมและเวนจากโทษทางรางกาย ๖ ประการ คอ “๑. ตองไมสงเกนไป ๒.ไมเตยเกนไป ๓.ไมผอมเกนไป ๔.ไมอวนเกนไป ๕.ไมด าเกนไป ๖.ไมขาวเกนไป ขนาดยงกวา ผวมนษย ไมถงกบผวเทวดา”๒๑ สตรทไมมโทษ ๖ อยางดงกลาว ปรากฏในมหาทกขกขนธสตรซงอธบายวา เปนสตรทมคณ (ความงาม) ของรปรางด คอ “กษตรยสาว พราหมณสาวหรอคหบดสาว มอาย ๑๕ ป หรอ ๑๖ ป

๒๑ ข.ชา.อ. ๕๖/๓/๒/๓๕๔-๓๕๕.

๑๗

...ในสมยนน หญงสาวผนน ยอมเปนผงดงาม เปลงปลงอยางยง”๒๒ จะเหนไดวา สตรทไดรบยกยองวามลกษณะดงกลาว เชน นางวสาขา นางงามชนบทชอวาปรมปาสาวน๒๓ และนางแกวของพระเจาจกรพรรด๒๔ เปนตน ขอเสยทางรางกายทง ๖ ประการน ในทางพระวนยมขอบญญตวา ไมใหน าเอาขอเสยของสตรมาพด (รวมถงผชายทวไปดวย) เชน การพดประชดกระทบรปพรรณสณฐาน ดงความในเรองกลาวเสยดสดวยรปลกษณทเลววา

อปสมบนตองการจะดา ตองการจะสบประมาท ตองการจะท าใหอปสมบนเกอเขน กลาวกบอปสมบนมรปลกษณทเลวดวย (ค าบงถง) รปลกษณทเลวคอ กลาวกบอปสมบนผสงเกนไป กบอปสมบนผเตยเกนไป กบอปสมบนผด าเกนไปกบอปสมบนผขาวเกนไปวา “ทานเปนคนสงเกนไป ทานเปนคนเตยเกนไป ทานเปนคนด าเกนไป ทานเปนคนขาวเกนไป” ตองอาบตปาจตตยทก ๆ ค าพด”๒๕

ดงนน ลกษณะของสตรทดควรมลกษณะรางกายสมบรณดวยองคประกอบ ๖ อยาง จะตองมรปรางทไมดแลวสงเกนไป เตยเกนไป ผวไมด าเกนไปและมคณสมบตความงามตามลกษณะเบญจกลยาณ เหมอนหญงสาวอายราว ๑๕ หรอ ๑๖ ป จะดงดงามเปลงปลง ดสดใสนารก (ค) ลกษณะไมงามของสตร ขอควรศกษาเกยวกบความไมงาม เมอพจารณาดแลวจะเหนวาเปนสตรทงดงาม เชน สตรทวงเรว (ไมสมควร เนองเปนกรยามารยาททไมเรยบรอยและจะถกต าหนได) ตามหลกฐานจากธรรมบทวา นางวสาขาในชวงมอายยางเขา ๑๕ - ๑๖ ป ประดบประดาดวยเครองอาภรณสวยงาม เดนทางไปอาบน าทแมน าพรอมกบกมาร ๕๐๐ ในขณะนน ฝนกตก ท าใหหญงกมารคนอนตางวงหนไปหลบฝนทศาลา เพราะไมตองการใหตนเองเปยกฝน แตนางวสาขาไมวงดวยใหเหตผลวา คน ๔ ประเภททวงแลวไมงาม คอ

(๑) พระราชาผอภเษกแลวทรงประดบประดาแลวดวยเครองอาภรณทงปวง เมอถกเขมรวงไปในพระลานหลวง จงดไมงาม ถกครหานนทาวา ท าไม พระราชาองคนจงวงเหมอนคฤหบด คอย ๆ เสดจไปนนแหละ จงจะงาม (๒) แมชางมงคลของพระราชาประดบแลว วงไป กไมงาม ตอเมอเดนไปดวยลลาแหงชางจงจะงาม

๒๒ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๗๑/๑๗๒. ๒๓ ดรายละเอยดใน ข.ชา.อ. ๕๖/๓/๒/๓๕๕-๓๕๖. ๒๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๕๘/๓๐๕. ๒๕ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๒/๒๑๐.

๑๘

(๓) บรรพชต เมอวง กไมงาม แตถกครหาอยางเดยวเทานนวา 'ท าไม สมณะรปน จงวงไปเหมอนคฤหสถ แตยอมงามดวยการเดนอยางอาการของผสงบเสงยม (๔) สตร เมอวงกไมงาม ยอมถกเขาตเตยนอยางเดยววา "ท าไม หญงคนน จงวงเหมอนผชาย แตยอมงามดวยการเดนอยางธรรมดา๒๖ ดงนน พระราชาทประดบเครองอาภรณอลงการ ถาวงกดไมเหมาะสม เมอเดนปกตจะดงดงามมสงา ชางของพระพระราชาทประดบเครองทรงตาง ๆ สวยงาม ถาวงกดไมด บรรพชตเปนผสงบกรยาทางกาย ทางวาจา ทางใจ ถาคกคะนองดวยการวงเหมอนคฤหสถ กดไมงาม ไมเหมาะสม รวมทงสตร คกคะนองไมส ารวมกรยาอาการ วงไปกไมงาม

๒.๓ ความงามของสตรในทศนะพระพทธศาสนา แนวทางปฏบตเกยวกบความประพฤตทดงาม ในดานมรรยาทและธรรมเนยมปฏบตทแสดงออกมาใหผอนไดชนชมวา สตรคนนมภาพลกษณภายนอกดและอากปกรยามรรยาทดสงางามเรยบรอย ในทศนะพระพทธศาสนาไดอางถงประเภทของสตรทมมรรยาทดงาม และสตรทปฏบตตวดในฐานะเปนภรยา รวมทงค าสอนทดงามส าหรบน ามาประพฤตปฏบตในชวตปกตทวไป และเหมาะส าหรบสตรทใชชวตค (มครอบครว, แตงงานแลว) ดงน ๒.๓.๑ ความงามของสตรในฐานะเปนภรยา ความงามของสตรในฐานะเปนภรยา ไดน ามาวจยเพอศกษาลกษณะของสตรทแตงงานแลว ในเรองขอปฏบตทดงามส าหรบสตร และสามารถน าไปใชเปนแนวทางปฏบตส าหรบสตรทไมไดแตงงานดวย ดงปรากฏค าสอนในภรยาสตร๒๗ (เรองภรยา ๗ ประเภท) ดงน มประวตวา ในนเวศนของอนาถบณฑกคหบด มกจะมคนสงเสยงดงออองอยบอยๆ พระผมพระภาคไดตรสถามอนาถบณฑกคหบดวา ท าไม คนสงเสยงดงเหมอนชาวประมงแยงปลากน เศรษฐจงทลวา เปนเพราะในบาน มลกสะใภชอวานางสชาดาทมาจากตระกลม งคง มพฤตกรรมทไมเชอฟงแมผว พอผว ไมเชอฟงสาม แมแตพระพทธเจา นางกไมสกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชา จากเหตการณน พระพทธเจาไดเรยกนางสชาดาและแสดงธรรมใหคดในเรองการเปนภรยาทด โดยยกประเดนลกษณะของภรยา ๗ จ าพวก ดงความวา ภรรยา ๗ จ าพวกน ภรรยา ๗ จ าพวกไหนบาง คอ ๑. ภรรยาดจเพชฌฆาต ๒. ภรรยาดจนางโจร ๓. ภรรยาดจนายหญง ๔. ภรรยาดจมารดา ๕. ภรรยาดจพสาวนองสาว ๖. ภรรยาดจเพอน ๗. ภรรยาดจทาส สชาดา ภรรยา ๗ จ าพวกนแล๒๘

๒๖ ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑/๑/๘๐. ๒๗ ดรายละเอยดใน อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๓/๑๒๒-๑๒๕. ๒๘ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๓/๑๒๓.

๑๙

ภรยา ๗ ประเภทดงกลาวแยกไดเปน ๒ ประเภทหลก คอ ประเภทภรยาทประพฤตไมดงามและภรยาทประพฤตดงา ประเภทภรยาทประพฤตไมด

ล าดบ ลกษณะและพฤตกรรม ๑ คดราย ไมเกอกลอนเคราะห (ใจแคบ) ยนดตอชายเหลาอน (คดนอกใจ) ดหมน

สาม (ดถกเหยยดหยาม) พยายามฆาสาม เรยกวา ภรยาเพชฌฆาต ๒ มงจะยกยอกทรพยแมมนอยทสามประกอบอาชพหามา (ศลปกรรม พาณชย

กรรม และกสกรรม) เรยกวา ภรรยาโจร ๓ ไมสนใจการงาน เกยจคราน กนจ หยาบคาย ดราย มกพดค าชวหยาบ ขมขสาม

ผขยนหมนเพยร เรยกวา ภรรยานายหญง ผลการเปนภรยาไมดงามตามนยพระสตรอธบายวา มโทษและเมอตายไปแลวตก

นรก ประเภทภรยาทประพฤตด

ล าดบ ลกษณะและพฤตกรรม ๑ มจตใจเกอกลอนเคราะหอยเสมอ คอยทะนถนอมสาม (เอาใจใสดแลกน) เหมอน

มารดาคอยทะนถนอมบตร รกษาทรพยทสามหามาไดไว เรยกวา ภรรยาเหมอนมารดา

๒ ปฏบตตวเหมอนพสาวนองสาว (เปนพนองกน) มความเคารพในสามของตน มใจละอายตอบาป ประพฤตคลอยตามอ านาจสาม เรยกวา ภรรยาเหมอนพสาวนองสาว

๓ เปนคนทชนชมยนดสาม (ยกยองใหเกยรต) เหมอนเพอนเหนเพอนผจากไปนานแลวกลบมา เปนหญงมตระกล มศล มวตรปฏบตตอสาม (รจกปรนนบตสาม) เรยกวา ภรรยาเหมอนเพอน

๔ เปนคนอดทนเวลาสามขจะฆาจะเฆยนต กไมโกรธ สงบเสงยมไมคดขนเคองสาม อดทนไดไมโกรธ ประพฤตคลอยตามอ านาจสาม เรยกวา ภรรยาเหมอนทาส

ผลการเปนภรยาทดงาม ตามนยพระสตรอธบายวา มความสข ไมมโทษ และเมอตายแลวไปเกดบนสวรรค

จากผลการเปนภรยาทดงามขางตนปรากฏในวมานวตถ มความวา พระโมคคลลานะถามถงผลกรรมของเทพธดาวา เพราะบญอะไร ผวพรรณของเธอจงงาม เทพธดาไดบอกวา “ดฉนมนสยไม

๒๐

รษยา ตงใจปฏบตแมผวและพอผวซงทงดราย โกรธงายและหยาบคาย จงเปนผไมประมาทตามปกตนสยของตน”๒๙ ผลอกอยางหนง คอ เมอเกดในโลกมนษยจะมอ านาจวาสนาด๓๐ ขอปฏบตเกยวกบการเปนภรยาทดในอรรถกถาภรยสตร มค าอธบายไววา นางสชาดาเปนนองสาวของมหาอบาสกาชอวาวสาขา๓๑ เปนคนทตดนสยสวนตวบางอยางและไมชอบท างาน (กจวตรทสตรตองท า) ใหกบคนในครอบครว ไมใหเกยรตหรอเคารพนบถอแมสาม เหมอนแมตนเอง และไมเคารพพอสามเหมอนพอของตนเอง ดงนน จงเกดความรสกไมเชอฟงและย าเกรงกนและกน รวมทงมนสยอน ๆ ทควรงดเวนหรอดไมงามส าหรบสตร เชน (๑) นสยชอบนงแช ยนแชคอ อยในอรยาบถหนงนาน ๆ แบบไมสนใจอะไร (๒) นสยเปนคนกระดาง หรอชอบพดค าหยาบ ค ากระดาง ฟงแลวกระดากห (๓) นสยชอบกดข คอ ชอบขมคนอนดวยการอางบางอยาง เหมอนการกดขสามทขยนท างานใหเชอฟงอ านาจตนเอง ดงนน ลกษณะพฤตกรรมดงกลาว เปนเรองทควรศกษาและสตรควรน ามาปรบปรงตวเอง ถาสามารถปฏบตตวเปนภรยาทด รจกกจวตร มรรยาททเหมาะสม จะเปนคนท นายกยอง ซงในทางพระพทธศาสนา ยกยองวา ภรยาแบบทาส เปนตวอยางหนงทนา ยกยอง เนองจากเปนภรยาทปฏบตตวไดยากและเปนคนดงามดวยวตรปฏบตสามและยดมนในสรณะทง ๓ (เชอในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ) ๒.๓.๒ แนวทางปฏบตทดงามส าหรบสตร ค าสอนหรอโอวาท ๑๐ มทมาจากอรรถกถาธรรมบท เนอหาอางถงธนญชย เศรษฐ บดาของนางวสาขา เมอลกสาวจะออกจากเรอนไปอยในตระกลของลกเขย และอยรวมในบานกบพอผวแมผว เศรษฐไดใหโอวาทเพอเปนแนวทางปฏบตส าหรบลกสาวทจะแตงงานวา

"แม ธรรมดาหญงทอยในสกลพอผวแมผว ไมควรน าไฟภายในออกไปภายนอก, ไมควรน าไฟภายนอกเขาไปภายใน, พงใหแกคนทใหเทานน, ไมพงใหแกคนทไมให, พงใหแกคนทงทใหทงทไมให, พงนงใหเปนสข, พงบรโภคใหเปนสข, พงนอนใหเปนสข, พงบ าเรอไฟ, พงนอบนอมเทวดาภายใน"๓๒

ความส าคญของโอวาทสอนหญงมงใหสตรรจกวางตวดงามและเขาใจวธการปฏบตตอผอนในฐานะเปนภรยาและการใชชวตในครอบครวกบบคคลอน ๆ ดงปรากฏค าทนางวสาขาอธบายใหพอผวซงเขาใจผด๓๓ ดงน

๒๙ ข.ว. (ไทย) ๒๖/๓๙๗/๖๑. ๓๐ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๒/๓๕๓. ๓๑ อง.สตตก.อ. (ไทย) ๓๗/๔/๒๐๐. ๓๒ ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑/๒/๘๙. ๓๓ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑/๒/๙๕-๙๗.

๒๑

ขอท ๑ ไมควรน าไฟภายในออกไปภายนอก หมายถง ถาเหนขอเสยหรอเรองไมดงามของแมผวพอผวและสาม กไมเอาไปพดใหคนภายนอกไดรบร จะไมเกดปญหาเดอดรอน (ใหปรกษาและแกปญหาแตภายใน)

ขอท ๒ ไมควรน าไฟภายนอกเขาไปภายใน หมายถง ถามเรองทคนนอกบานหรอบานใกลเคยง พดใหรายหรอพาดพงไมด กไมน าเรองนนมาพดตอใหคนในบานรบร ขอท ๓ พงใหแกคนทใหเทานน หมายถง ควรใหสงของหรออปกรณเครองมอใชสอยตางๆ แกคนทยมไปแลว น าสงคนเทานน ขอท ๔ ไมพงใหแกคนทไมให หมายถง ไมควรใหแกผทถอเอาเครองอปกรณไปแลว ไมสงคน ขอท ๕ พงใหแกคนทงทใหทงทไมให หมายถง ถามญาตมตรยากจนจรง ๆ กควรให แมวาจะไมไดคนกตาม (หรอเขาไมสามารถหามาใชคนได) ขอท ๖ พงนงเปนสข หมายถง เวลาทพอผวแมผวหรอสามนงอย ไมควรลกไป (ทนท) ขอท ๗ พงบรโภคเปนสข หมายถง ไมควรรบประทานอาหารกอน ควรจดหาและรอาหารทเหมาะสมกบทกคน เมอจดเตรยมครบแลว จงรบประทานอาหารภายหลง ขอท ๘ พงนอนใหเปนสข หมายถง ควรนอนกอน ควรตรวจกจวตรตาง ๆ ทควรท าใหเรยบรอยกอนนอนเสมอ ขอท ๙ พงบ าเรอไฟ หมายถง ควรมองพอผวแมผว สามเหมอนไฟ ทควรใหความเคารพ ใหเกยรต ย าเกรง และรจกการปรนนบต ขอท ๑๐ พงนอบนอมเทวดาภายใน หมายถง การเคารพผใหญหรอผอาวโส และสามเปนเหมอนเทวดา ผลของการปฏบตตามโอวาท ๑๐ ประการ เชน ท าใหเกดความเขาใจอนดระหวางกน (พอผวขอโทษนางวสาขา ยอมความคดเหน และปรบทศนคตหรอมมมองในการปฏบตดตอกน) ท าใหปองกนอนตรายจากภายในและภายนอกได คอ การปองกนเหมอนการแกปญหาทนท ไมใหปญหาลกลามแบบไฟจดขนเลก ๆ ลกลามขยายใหญขน ท าใหรจกกจวตรหรอธรรมเนยมปฏบตบางอยางทสมควร และรวาสงไหนทท าแลวไมสมควร รวมทงท าใหครอบครวมความสงบสข ๒.๔ หลกธรรมเกยวกบความงาม งานวจยน ไดสรางกรอบแนวคดเพอศกษาความงามของสตรในพระไตรปฎกและ อรรถกถา ตามหลกธรรมในพระพทธศาสนา โดยก าหนดขอบเขตหลกธรรมเปนล าดบ จนถงการศกษาความงามในเชงความประพฤต ขอปฏบต ธรรมเนยมปฏบตส าหรบสตร และคณธรรมเพอสรางความงามตงแตภายใน (และความงามภายนอก-ตามเนอหาขางตน) โดยแบงเปนความงาม ๒ ประเภทคอ (๑) ความงามภายนอก ประกอบดวยขอวเคราะหรางกายทมคณลกษณะและคณสมบตความงาม ตามหลกการในพระพทธศาสนา คอ ความงามตามหลกเบญจกลยาณ และขอวเคราะหเกยวกบคณสมบต

๒๒

๖ ประการ และคณสมบตของสตรทดงาม (๒) ความงามภายใน ประกอบดวยขอวเคราะหขอธรรมทใชเปนเครองมอพฒนาความงามของสตร คอ หลกธรรมทน าไปใช เชอ กรรม ขนตและโสรจจะ กลยาณมตตตา หรอหลกกลยาณมตร เปนต ดงภาพตอไปน

หลกธรรมเกยวกบความงาม

๒.๔.๑ ขนต-โสรจจะ ความหมายของขนตและโสรจจะ ตามค าอธบายในอภธรรมวา “ขนตเปนไฉน ความอดทน กรยาทอดทน ความอดกลน ความไมดราย ความไมเกรยวกราดความแชมชนแหงจต นเรยกวา ขนต โสรจจะ เปนไฉน ความไมลวงละเมดทางกาย ความไมลวงละเมดทางวาจา ความไมลวงละเมดทางกายและทางวาจา นเรยกวา โสรจจะ แมความส ารวมในศลทงหมด กชอวาโสรจจะ"๓๔ ค าอธบายขางตน มขอพจารณาเพมเตมคอ ความอดทน หมายถง ความอดทนดวยการอดกลน (อธวาสนขนต)๓๕ ความเสงยม หมายถง ความเปนผมศลงาม (สสลภาวะ) ความเปนผนายนด (สรตภาวะ)๓๖

๓๔ อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๑๓๔๘ – ๑๓๔๙/๓๓๗. ๓๕ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๑๑๖/๑๒๖. (อง.ทก.อ. ๒/๑๖๖/๗๑) ๓๖ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๑๑๖/๑๒๖. (อง.ทก.อ. ๒/๑๖๖/๗๑)

รางกาย

งามภายนอก งามภายใน

เบญจกลยาณ ๕

คณสมบต ๖ หลกธรรม

๑.๑ ขนต-โสรจจะจะจะ

๑.๒ กรรม

๑.๓ ความไมประมาท

ค าสอนหญง ๑๐

คณสมบตภรยา

(๗)

มรรยาทและขอวตร

๑.๔ เบญจกลยาณธรรม

๑.๕ กลยาณมตร

๒๓

ความส าคญของขนตและโสรจจะ จากการศกษาจะเหนวา ธรรมทงสองอยางมความส าคญตอการด าเนนชวตทดงามของมนษยหลายดาน กลาวคอ ดานการปกครอง เรยกว า “จกรวรรดวตรอนประเสรฐ”๓๗ (พระเจาทฬหเนมทรงสงสอนพระกมารผเปนพระราชโอรสองคใหญในเรองการครองราชยเรยบรอยแลว) (๑) มงสอนใหปกครองโดยอาศยธรรม นบถอธรรม บชาธรรม นอบนอมธรรมหรอเอาธรรมเปนหลกสงสด (ธรรมเปนยอด) (๒) จดการรกษาปองกนและคมครองชน จนถงสตวตาง ๆ รวมทงนกโดยธรรม (๓) ไมมการกระท าสงทผดแบบแผน (๔) ดแลใหทรพยคนทขาดแคลน (๕) ปรกษาธรรม (กศลและอกศล) กบสมณพราหมณทมคณธรรม คอไมมวเมา ไมประมาท (ตรงขามกบ “ความประมาท คอ ความมจตหมกมนในกามคณ ๕๓๘) ตงมนอยในขนต (ความอดทน)และโสรจจะ(ความเสงยม) ฝกตน สงบตนและดบกเลสอยแตผเดยว ดงนน ความส าคญของธรรม ๒ ประการ จะมงเนนคนงามเพราะยดมนในธรรม คอ กศลกรรมบถ ๑๐ ประการ คอ (๑) เวนขาดจากการฆาสตว (๒) เวนขาดจากการถอเอาสงของทเจาของเขามไดให (๓) เวนขาดจากการประพฤตผดในกาม (๔) เวนขาดจากการพดเทจ (๕) เวนขาดจากการพดสอเสยด (๖) เวนขาดจากการพดค าหยาบ (๗) เวนขาดจากการพดเพอเจอ (๘) ความไมเพงเลงอยากไดของของเขา (๙) ความมจตไมพยาบาท (๑๐) ความเหนชอบ๓๙ ดงปรากฏเรองราวของทฆาวกมาร ทใชความอดทนอดกลนไมยอมท าบาปดวยการลอบฆาพระราชาทไดปลงพระชนมพระบดาและพระมารดาของตนเอง เพราะส านกถงค าสงเสยวา ‘เวรยอมไมระงบดวยการจองเวร แตยอมระงบไดดวยการไมจองเวร”๔๐ ผลทเกดจากการปฏบตธรรมนจะท าใหคนไมบาดหมาง ทะเลาะ ขดแยงและยดมนศลธรรมดงาม ตามขอความพทธพจนทยนยนวา “กขอทพวกเธอบวชในธรรมวนยทเรากลาวชอบแลว เปนผอดทนและสงบเสงยมได นจะพงงดงามในธรรมวนยนโดยแท”๔๑ สรปวา ขนต คอ ความอดทนมลกษณะเปนความอดกลนตออารมณทไมถกใจ ซงกระตนใหเกดความขนเคองใจ แตไมแสดงความรสกกระเทอนเพราะโกรธหรอไมแสดงความดราย สมพนธกบความสงบเสงยมหรอความประพฤตเรยบรอยดงาม ดวยกรรม ๓ คอ กายสจรต วจสจรต และมโนสจรต

๓๗ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๘๔/๖๒. ๓๘ อางใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๘๔/๖๒. ท.ปา.อ. ๘๔/๓๕. ๓๙ อางแลว. ๔๐ ว.ม. (ไทย) ๕/๔๖๓/๓๕๓. ๔๑ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๑/๓๖๖.

๒๔

๒.๔.๒ กรรม การสรางความดหรอทเรยกวา กศลกรรม กรรมหรอการกระท าแบงเปน ๓ ประเภท (กรรม ๓) คอ ความประพฤตดทางกายเปนกายสจรต ความประพฤตดทางวาจาเปนวจสจรต และความประพฤตดทางใจเปนมโนสจรต สรปเรยกวาในชออกอยางหนงวา “กศลกรรมบถ ๑๐” ตามทแสดงไวในขอธรรมเรองขนตและโสรจจะ ความส าคญของกรรมตามทศนะพระพทธศาสนามเปาหมายหลกใหมนษยปฏบตในหลกส าคญ ๓ อยางคอ การท ากรรมด การละเวนบาปทกอยางและการท าจตใจใหบรสทธจากกเลส พระพทธเจาทรงเนนเสมอวาพระองคสอน “ใหท ากายสจรต วจสจรต มโนสจรต ตลอดถงการท ากศลธรรมตาง ๆ และสอน “ไมใหท ากายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตลอดถงการไมใหท าบาปอกศลธรรมตาง ๆ” ตามทปรากฏในสหเสนาปตวตถ๔๒ มนษยจะสงต า ด าขาวหรอมต าแหนงสงแคไหน ถามความเหนผดแลวท ากรรมทเปนทจรต หรอชกชวนใหคนอนท าตาม กไดรบผลชวเปนทกขเหมอนกน (ในพระสตรอธบายวา “หลงจากตายแลวจะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก”๔๓) ตรงกนขาม ถาท ากรรมดเปนสจรต และมความเหนถกชกชวนคนอนใหท ากรรมด กไดรบผลดเปนความสข การท ากรรมไมดงามจงมโทษทเหนไดชด ๒ ลกษณะ คอ (๑) ใหผลในปจจบน เชน ถกลงโทษหรอถกตเตยนวาเปนคนชว (ทศล) และเปนคนเหนผด (มจฉาทฏฐ) (๒) ใหผลหลงตายแลว ดงนน ในพระสตร เชน อปณณกสตร เนนใหมนษยเหนคณของการปฏบตชอบ (กศลธรรม ๓) และเหนโทษวาเกดขนจรง (อกศลธรรม ๓) เพราะเปนกรรมเลวทราม ท าใหหมนหมองและจตใจหางเหนความด ถามนษยตงตวเรมมองเหนโทษ แลวปฏบตตวใหมเปนคนมศลดงาม เรยกวามความเหนชอบ (สมมาทฏฐ) เมอมความคดถก คณธรรมดงามอนกจะเกดขนดวย ดงปรากฏในพระสตรวา “เรมตน เขากละทงความเปนผทศล แลวตงตนเปนคนมศลดงาม เพราะสมมาทฏฐเปนปจจยกศลธรรมเปนอเนกเหลาน คอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา ความไมเปนขาศกกบพระอรยะ การท าใหเขาใจถกตามความเปนจรง การไมยกตน การไมขมผอน ยอมเกดขน”๔๔ จะเหนวา การสรางความคดถก (สมมาทฏฐ) เปนแนวทางส าคญเพราะเปนการพฒนาความรเหนจรงตามธรรม เชน เหนวากรรมดใหผลด กรรมชวใหผลชว และมสมมาสงกปปะ (ด ารชอบ) ไมมความคดแบบหลงผด (คอความด ารในการออกจากกาม ความด ารในการไมพยาบาท ความด ารในการไมเบยดเบยน) รวมถงการปฏบตตวใหดงามตามศลหรออกศลกรรมดงกลาว (ในมรรคมองค ๘

๔๒ ว.ม. (ไทย) ๕/๒๙๒/๑๑๑. ๔๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๑๓๖/๙๙. ๔๔ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๙๖/๑๐๐.

๒๕

สมมากมมนตะ (การท าการงานชอบ) หมายถง กายสจรต ๓ สมมาวาจา (วาจาชอบ) หมายถง วจสจรต ๔) ดานผลของกรรมโดยเฉพาะทสมพนธกบความงาม พบวา กรรมดสงผลในลกษณะขามภพชาตและตอเนองมาจนถงภพปจจบน กลาวคอ การใหผลดทางรางกายหรอใหรปสมบตด เชน ผวพรรณดหรอรปรางด เปนตน รวมทงใหผลดอน ๆ ดงความในจฬกมมวภงคสตร (วาดวยการจ าแนกกรรม) แสดงเหตผลทคนผวพรรณสวยงามวา เกดจากความประพฤตดทางใจ (มโนสจรต) ดงขอความวา “การทบคคลเปนผไมโกรธ ไมมากดวยความคบแคน ถกผอนวากลาวแมมากกไมขดใจ ไมโกรธ ไมพยาบาท ไมปองราย ไมแสดงความโกรธ ความปองรายและโทษเลกนอยใหปรากฏ นเปนปฏปทาทเปนไปเพอความเปนผม ผวพรรณผองใส”๔๕ สรปไดวา กรรมดคอ คณธรรมทเสรมสรางความงามทงภายนอกและภายในดวยเหมอนกน และมผลทสบเนองในลกษณะอดต (ขามภพชาต-ตอภพชาต) จนถงปจจบน (ชาต) ดงรปตอไปน รปภาพแสดงการผลกรรมดตามนยลกษณสตร๔๖

จากรปภาพแสดงใหเหนวา (ชาตกอน) ถาบคคลสรางกรรมดหรออกศลกรรมบถ ๑๐ และธรรมอน ๆ การใหทาน การสมาทานศลอโบสถ ดแลเลยงดพอแม บ ารงนกบวชผประพฤตด หรอปฏบตกศธรรมขนสง (อรรถกถาอธบายไวเพม ๖ ขอ๔๗ คอ (๑) กามาวจรกศล (๒) รปาวจรกศล (๓) อรปาวจรกศล (๔) สาวกบารมญาณ (๕) ปจเจกโพธญาณ (๖) สพพญญตญาณ) สงผลใหไดรบทพยสมบตในภพตอมา (สคตโลกสวรรค) ทโดดเดน ๑๐ ประการ คอ อายทพย วรรณะทพย สขทพย ยศทพย ความเปนใหญทพย รปทพย เสยงทพย กลนทพย รสทพย โผฏฐพพะทพย และใหผลเมอเกดใน

๔๕ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๒/๓๕๒. ๔๖ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๐๑/๑๖๓-๑๖๔. ๔๗ อางใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๐๑/๑๖๓. (ท.ปา.อ. ๒๐๑/๑๑๐.)

(ชาตกอน)

กศลกรรม ๑๐

ผล (โลกหลงตาย)

ทพยสมบต ๑๐

ผล (โลกมนษย)

คณลกษณะด

๒๖

โลกมนษยใหมลกษณะทด เชน พระพทธเจาไดมหาบรษลกษณะตาง ๆ คอ มฝาพระบาทราบเสมอกน เวลาเหยยบลงพนฝาพระบาทราบเสมอกน ยกฝาพระบาทขนกยงเสมอกน ขณะจดฝาพระบาทลง ทกสวนกแตะพนพรอมกน เปนตน

๒.๔.๓ ความไมประมาท ความหมายส าคญของค าวา “ความไมประมาท” ปรากฏในจฬนทเทสวา “ผท าดวยความเออเฟอ ท าตดตอ ท าไมหยดประพฤตไมยอหยอน ไมละความพอใจ ไมทอดธระ ชอวาไมประมาทในกศลธรรมทงหลาย”๔๘ ความไมประมาทเปนธรรมขอใหญทรวมเอาธรรมทงหมดเขามา หมายถง ธรรมตาง ๆ รวมอยในธรรมขอความไมประมาท ดงนน ลกษณะของความไมประมาททควรพจารณา๔๙ คอ ลกษณะของคนทมความพอใจ พยายาม อตสาหะ ขยน ไมทอแท (งาย ๆ หรอลมเลกความเพยรกลางคน) มสตสมปชญญะ มการท าความเพยรเพอท าลายกเลส มเพยรแรงกลา (มนคง) ตงใจท าอยเสมอตอเนอง และคดดเสมอ เชน เราตองตงใจรกษาขอศลใหดบรบรณ ขอศลทยงท าไมไดตองท าใหดยงขน เราตองมปญญารกษาขอศลตาง ๆ ใหบรบรณยงขน คนทมลกษณะแบบนเรยกวา คนไมประมาทในกศลธรรม รวมทงตองมความตงใจท าในเรองตาง ๆ เชน การปฏบตสมาธ หรอการเจรญภาวนาดวย และมค าอธบายของพระสารบตรในทตยนฬกปานสตร๕๐ ทเปรยบเทยบใหเหนความส าคญของความไมประมาทในกศลธรรมเหมอนพระจนทรสองแสงยามค าคนดงดงามและไมเสอม เทยบไดกบบคคลใดกตามทมศรทธาในกศลธรรม มหร มโอตตปปะ มวรยะ มปญญา มความตงใจฟงธรรม ทรงจ าธรรม พจารณาเนอความของธรรม ปฏบตธรรมตามสมควรตามธรรม จะมความเจรญในธรรมไมมเสอม ตรงกนขามกบความประมาท ซงสาเหตส าคญ “เกดจากความมวเมา”๕๑ (ความหลงลมสต, ความไมร) จงเกดความเสอมเสยเพราะความประมาท ไมเปนคนประเภทไหน จะเปนลกบาน เจาบาน ฆราวาสทวไปหรอบรรพชตนกบวช นกปกครองหรอราชา ถาประมาทกเสอมเหมอนกน เชน มเงนทองมาก แตเปนคนประมาทลมหลง ใชเงนฟมเฟอยกพนาศลมจม เปนตน ความไมประมาทเปนธรรมเพอความงามของสตร กลาวคอ ในฐานะเปนเครองมอปฏบตของสตรทไมประมาทในขอวตรปฏบตพนฐาน เชนการเปนภรยาทด (ในเรองภรยา ๗) การรจกปรนนบตตามหลกโอวาท ๑๐ ประการ หรอสตรทมนสยไมรษยา

๔๘ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๒๕/๑๓๙. ๔๙ ดรายละเอยดใน ข.จ. (ไทย) ๓๐/๒๕/๑๔๐. ๕๐ ดรายละเอยดใน อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๖๘/๑๔๙. ๕๑ ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๓๓๓/๕๘๙.

๒๗

ไมกระดางหยาบคาบ ตงใจปฏบตตอสามและคนในครอบครวด ซงลกษณะของสตรดงกลาวน เรยกวา คนมนสยไมประมาท มขอสงเกตอกอยางนในสมพลาชาดก๕๒ สตรทสวยงามแตงตวด มคณสมบตดทกอยาง อยในบานเรอนทมขาวของเครองใชบรบรณ แตไมเปนทรกชอบใจของสาม ถอวาเปนสตรไมประเสรฐ ตรงกนขาม สตรบางคนไมสวย อาจเปนก าพรา ขดสน (อยากจน) ไมมเครองประดบตวใหดสวยงาม แตเปนทรกของสาม ถอไดวาเปนสตรทประเสรฐกวา เพราะเปนคนมน าใจเกอกลชวยเหลอและมศลเหมอนนางสมพลา ในฐานะเปนเครองมอทางธรรม คอ สตรทงามดวยธรรม เชน มศล เปนตน สตรจงดงามเพราะมศล ศลจงใหคณกบผปฏบต ๕ ประการ๕๓ คอ คนมสตรรกษาทรพยสมบตดและเจรญรงเรอง เพราะมความไมประมาท ท าใหมชอเสยงดงาม ท าใหองอาจสงางามในฝงชน ท าใหหลงลมสตกอนตาย และท าใหมแตความสข (ในสคตโลกสวรรค) ในฐานะเปนธรรมสงเสรมเพอท าลายกเลส ตามความหมายขางตน คอการตงใจปฏบตดในศล สมาธ ปญญา โดยเฉพาะในเรองพนฐานทเกยวกบชวตมนษย ปกตสตรทวไปจะยดในรปรางหรอหลงรปตวเอง ซงในมมมองทางพระพทธศาสนา ถาเปนการปฏบตตวเพอท าลายกเลส จากความหลงยดตดในรป (ขนธ) รางกายตนเอง (หรอหลงยดตดรปรางคนอน) รวมถงการยดตดในเสยง กลน รส สมผส เปนตน เชน ค าสอนในปงคยมาณวปญหานทเทส๕๔ ทพระพทธเจาสอนปงคยะเกยวกบคนทวไปเดอดรอนและวนวายเพราะรปเปนตนเหต เนองจากมความประมาทอย เวลาเจบปวดทางกาย หรอเกดทกขใจ จะเจบปวด ดนรน กระวนกระวาย ทมาจากสาเหตตางๆ เชน เจบปวยเพราะโรคทางตา ห หรอไมสบายเพราะอากาศเปลยนแปลง แดด รอน ลม ฝน เปนตน เวลาเกดความเปลยนแปลงของรป เชน ตาเสย (มองไมชด, พรามว) ไมเปนเหมอนเดมกเกดทกข หรอคนบางคนเกดความก าหนดหลงรปแลว ท าความผดเพราะหลงรป (เหมอนเปนแรงจงใจใหท าบาปและกอนอาชญากรรมตาง ๆ) ตองถกทางบานเมองจบตวไปลงโทษ เปนตน (ความทกขเกดเพราะไดรบรผานทางตา ห จมก ลน กาย สมผส และรบรทางใจ จากการเหน การไดยน ไดกลน ลมรส และไดรบอารมณทางใจ เขามากระทบแลว เขาไปยดมนในสงนนในลกษณะตาง ๆ เชน ชอบ ชง เฉย) สาเหตความประมาทเกดจากความมวเมา๕๕ (ความหลงลมสต, ความไมร) จงเกดความเสอมเสยเพราะความประมาท ไมเปนคนประเภทไหน จะเปนลกบาน เจาบาน ฆราวาสทวไปหรอบรรพชตนกบวช นกปกครองหรอราชา ถาประมาทกเสอมเหมอนกน เชน มเงนทองมาก แตเปนคนประมาทลมหลง ใชเงนฟมเฟอยกพนาศลมจม เปนตน

๕๒ ดรายละเอยดใน ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๓๒๘-๓๓๐/๕๘๗-๕๘๘. ๕๓ ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๕๐/๙๔. ๕๔ ดรายละเอยดใน ว.จ. (ไทย) ๓๐/๙๐/๓๒๘. ๕๕ ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๓๓๓/๕๘๙.

๒๘

๒.๔.๔ มรรคมองค ๘ มรรคมองค ๘ เปนวธการปฏบตพนทกข เรยกวา มชฌมาปฏปทา ซ งตามหลกพระพทธศาสนาตองการใหคนเกดความเหนถกกอน เพราะถอวาเปนเรองส าคญอยางแรก (ดงความในมหาจตตารสกสตร) เพอท าลายแนวคดมจฉาทฏฐ เชน ความเชอวาผลบญกรรมทท าดหรอชวไมมผล๕๖ เปนตน และถอวา สมมาทฏฐเปนธรรมน าหนาหรอหวหนาธรรมอน (เนอความในอรรถกถาอธบายวา สมมาทฏฐเปนหวหนา ในทนหมายถงสมมาทฏฐ ๒ คอ (๑) วปสสนาสมมาทฏฐ ทก าหนดพจารณาสงขารทเปนไปในไตรภมโดยเปนสงไมเทยงเปนตน (๒) มคคสมมาทฏฐ ทถอนสงขารขนดวยไมใหเปนไป อกเพอการก าหนดพจารณา เพราะเปนสงไมเทยงเปนตนเกดขน๕๗) ดงนน การเหนถกตามสภาพความจรงของชวต หรอของสงขารซงมสภาพไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา ด งนน วธปฏบตตามมรรค จงเปนการปฏบตใน ๓ กระบวนการตาม เรยกวา ความงาม ๓ ระดบ คองามเพราะศล สมาธและปญญา ดานความหมายและความส าคญของมรรค ปรากฏในมหาสตปฏฐานสตร หมวดมคคสจจนทเทส๕๘ ดงน อรยมรรคมองค ๘ ไดแก สมมาทฏฐ (เหนชอบ) สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ) สมมาวาจา (เจรจาชอบ) สมมากมมนตะ (กระท าชอบ) สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) สมมาวายามะ (พยายามชอบ) สมมาสต (ระลกชอบ) สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ) และตามความมงหมายส าคญของสมมาทฏฐ เพอตองการเหนอรยสจ ๔ เหนไตรลกษณ หรอเหนปฏจจสมปบาท สมมาสงกปปะ เพอใหมความนกคดในทางสละปลอดจากกาม ความนกคดปลอดจากพยาบาท และความนกคดปลอดจากการเบยดเบยน สมมาวาจา เพอใหพดค าสตย พดไมสอเสยด พดค าออนหวานมสาระ สมมากมมนตะ เพอไมใหเบยดเบยนชวตสตวทงหลาย ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม สมมาอาชวะ เพอใหเวนมจฉาชพแลวประกอบสมมาอาชพ สมมาวายามะ เพอใหเพยรระวงความชวไมใหเกดขน เพยรก าจดความชวทเกดขนแลว เพยรท าความดใหเกด เพยรรกษาความดไว สมมาสต เพอใหพจารณาเหนกายในกาย เวทนาในเวทนาจตในจต และธรรมในธรรม และสมมาสมาธ เพอฌาน ๔๕๙ การศกษาความงามทางธรรมนเนนการศกษารางกายทแตกตางจากความงามรปรางทวไป โดยมองรางกายในองคประกอบตามหลกขนธ ๕ หรอทเรยกวา เบญจขนธในเรยกชอในงานวจยนวา รางกาย ๆ ของมนษยมสวนประหลกส าคญ ๔ สวน เรยกวา ธาต ๔ คอธาตดน ธาตน า ธาตไฟ และ

๕๖ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๓๖/๑๗๔-๑๗๘. ๕๗ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๓๖/๑๗๕. ม.อ.อ. ๓/๑๓๖/๙๓. ๕๘ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๓๕/๑๒๕-๑๒๘. ๕๙ ข.ป. (ไทย) ๓๑/๓๐/๔๘๓. ทมาอน ๆ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๒๙/๒๕๘,๔๐๒/๓๓๕, อภ.ว. (ไทย)

๓๕/๒๐๕/๑๗๑,๔๘๖/๓๗๑,๔๘๘,๔๙๐/๓๗๓.

๒๙

ธาตลม รวมทงมสวนปลกยอยอน ๆ ทอาศยอยรวมกนดวย ดงนน ตามปกตบคคลทวไปจะมความรสกชอบหรอยดตดกบรปรางทมองเหนภายนอก ความยดตดดวยอ านาจของกเลสและตณหา เรยกวา การยดตดในขนธ ๕ หรอการยดมนในอปาทานขนธ ๕ ประการ เปนเหตใหเกดทกข ซงแบงเปน ๕ ประเภท คอ รปปาทานขนธ เวทนปาทานขนธ สญญปาทานขนธ สงขารปาทานขนธและวญญาณปาทานขนธ โดยเฉพาะความยดมนในรปราง หรอรปปาทานขนธ มงถงความยดมนรางกายวาเปนตวเรา ของเรา เปนนนเปนน รปรางของมนษยประกอบดวยธาตส าคญ ๔ ประเภท คอ มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔ เรยกวา อปายายรป มหาภตรป ม ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต และอปาทายรปม ๒๔ ตามความหมายในอภธรรมคอ

“จกขายตนะโสตายตนะ ฆานายตนะ ชวหายตนะ กายายตนะรปายตนะ สททายตนะ คนธายตนะ รสายตนะ อตถนทรย ปรสนทรย ชวตนทรย กายวญญต วจวญญต อากาสธาต ลหตารป มทตารป กมมญญตารป อปจยรป สนตตรป ชรตารป อนจจตารปและกวฬงการาหาร”๖๐

สวนประกอบหลกของรางกาย ๔ ประการทเรยกวา ธาต ประกอบดวย (๑.๑) ปฐวธาต๖๑ ไดแก ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก ไต หวใจ ตบพงผด มาม ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา (๑.๒) อาโปธาต ไดแก ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมนน าลาย น ามก ไขขอ มตร๖๒ (๑.๓) เตโชธาต ไดแกธรรมชาตทท ารางกายใหอบอน ท าใหรางกายทรดโทรม เกดความรอน ไฟธาตทชวยยอยอาหารทกนแลว ดมแลว เคยวแลว และลมรสเขาไป๖๓ (๑.๔) วาโยธาต ไดแก ลมทพดขนเบองบน ลมทพดลงเบองต า ลมในทอง ลมในล าไส ลมตามอวยวะนอยใหญ ลมหายใจเขา ลมหายใจออก๖๔ สรปสวนตาง ๆ ขางตน เรยกวา รป และรางกายยงมสวนประกอบอนท เกยวพน เชอมโยงกบรางกาย เรยกวา นาม (จงมชอเรยกรวมวา รป-นาม) ประกอบดวย ๔ สวน คอ

๖๐ อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๕๙๕/๑๙๐. ๖๑ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๐๒/๓๓๐-๓๓๑. ๖๒ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๐๓/๓๓๒. ๖๓ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๐๔/๓๓๔. ๖๔ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๐๕/๓๓๕.

๓๐

(๑) เวทนปาทานขนธ (อปาทานขนธคอเวทนา) เวทนาขนธตามนยอภธรรมวา “ความส าราญทางใจ ความสขทางใจ ความเสวยอารมณทส าราญเปนสข...อนเกดแตเจโตสมผส”๖๕ (๒) สญญปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสญญา) สญญาขนธ หมายถง“ความจ าได กรยาทจ าได ภาวะทจ าได”๖๖ (๓) สงขารปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสงขาร) สงขารขนธ หมายถง สภาพทปรงแตงทางจต เชน “เจตนา”ความจงใจหรอสภาพปรงแตงการกระท าทางกาย วาจา ใจ (๔) วญญาณปาทานขนธ (อปาทานขนธคอวญญาณ) วญญาณขนธ หมายถง การรทางอารมณ ๖ หรอทางอายตนะ ๖ เชน การเหน การไดยน การไดกลน การรรส การรสกทางกายสมผส และการรความนกคด ตวอยางค าสอนเกยวกบความยดมนในขนธปรากฏในปณณมสตร๖๗ วา มภกษรปหนงสงสยธรรมะจงเขาไปเฝาพระพทธเจาขอโอกาสถามปญหา พระพทธเจาทรงอธบายวาอปาทานขนธ ๕ ประการมมลเหตส าคญมาจากฉนทะ หรอฉนทราคะ (ความพอใจ, ก าหนดยนด)ในอปาทานขนธ ๕ ประการ เชน คนทวไปมความปรารถนาอยากไดรปสวย เปนแบบนนหรอแบบน (ตามความรสกยดตดในรปรางสวยงาม) กลาวไดวา เปนความก าหนดยนดในมหาภตรป ๔ เพราะการอาศยเหตปจจยของรป จงมผสสะ ผสสะเปนเหตใหผลคอ เวทนา สญญา สงขาร (จตปรงแตงตาง ๆ) และวญญาณ๖๘) สรปผลการสอนเรองความยดมนในขนธ ชใหเหนวา เมอบคคลรเหนรปจะเปนอดต อนาคตหรอปจจบน อยภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณตไกลหรอใกลกตาม ใหพจารณาเหนดวยปญญาชอบตามความเปนจรงวา รปไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา ความเหนชอบจะท าใหไมมอหงการ มมงการ และมานานสยในกาย เปนตน สาระส าคญของการเขาถงความงามสงสด คอ การปฏบตตามแนวทางของอรยสจ คอ การพจารณารปและนามในลกษณะเปนทกข (เปนผล) ความทกขมสาเหตมาจากความยดมนในรางกาย หรอความยดมนในขนธ ๕ (ความทกขเกดเพราะมตณหา) ในทางพทธศาสนายกเอาทกข และเหตของทกขขนมาแลว เสมอวธพนทกขหรอทางดบทกข คอ มรรคมองค ๘ ดงกลาว ดงนน ความยดมนดวยอปาทานในรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ทเปนเหตของทกข ดงค าอธบายในมหาสตปฏฐานสตรหมวดทกขสจจนทเทส๖๙ วา ทกขอรยสจ คอ (๑) ชาต (๒) ชรา (๓) มรณะ (๔) โสกะ (๕) ปรเทวะ (๖) ทกข (๗)โทมนส (๘) อปายาส (๙) การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข (๑๐)

๖๕อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๖๐/๓๘. ๖๖อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๖๑/๓๘. ๖๗ส .ข. (ไทย) ๑๗/๘๒/๑๓๖. ๖๘ดรายละเอยดใน ส .ข. (ไทย) ๑๗/๘๒/๑๓๗. ๖๙ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๒๐-๑๓๒/๑๑๘-๑๒๑.

๓๑

ความพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข (๑๑) การไมไดสงทตองการเปนทกข สรปความวา อปาทานขนธ ๕ เปนทกข ในการเรยนรหรอพจารณาทกข แยกประเดนหลกได ๑๑ ประการ คอ (๑) ชาต คอ ความเกด ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะในหมสตว (๒) ชราคอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความมหนง เหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรยในหมสตว (๓) มรณะคอ ความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความตายกลาวคอมฤตย ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตนทรยของเหลาสตวนน (๔) โสกะ คอ ความเศราโศก เชนถกเรองราวทเปนทกขอยางใดอยางหนงกระทบ (๕) ปรเทวะ คอ ความรองไห ความคร าครวญ (๖) ทกข คอ ความทกขทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกขอนเกดแตกายสมผส (๗) โทมนส คอ ความทกขทางใจ ความไมส าราญทางใจ ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกขอนเกดแตมโนสมผส (๘) อปายาส คอ ความแคน ความคบแคน ภาวะทแคน ภาวะทคบแคน (๙) การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข คอ การอยรวมกบอารมณอนไมเปนทปรารถนา ไมเปนทรกใคร ไมเปนทชอบใจตาง ๆ ในโลกน (๑๐) การพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข คอ การไมอยรวมกบอารมณทนาปรารถนา รกใคร ชอบใจ เชน รป เสยง กลนรส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ หรอจากบคคลผเกอกล ปรารถนาความสข เชน มารดาบดา เปนตน (๑๑) การไมไดสงทตองการเปนทกข คอ มนษยทปรารถนาวา ขออยาไดมความเกด ความแก ความเจบไข ความตาย ความเศราโศก ความพไรร าพน ความทกข ความโทมนสและความคบแคน จะไมไดตามทตงความหวงไว เมอไมไดตามปรารถนาจงเปนทกข จะเหนไดวา ค าสอนเรองอรยสจในขอทกข ปรากฏหลายแหงทมงเนนใหคนไมเกดความหลงในรปราง หรอความยดตดตามกเลส เมอแยกรายละเอยด คอ ความยดตดทางตา ห จมก ลน กาย และใจ เชน พระพทธเจาสอนเรองอรยสจดวยการยกเอาอายตนะ คอ ตา ห จมก ลน กายใจ ชใหสาเหตใหเกดทกขในอชฌตตกายตนสตรวาดวยอายตนะภายในวา

“ทกขอรยสจ เปนอยางไรคอ ควรกลาวไดวา ทกขอรยสจนน ไดแก อายตนะภายใน ๖ ประการ อายตนะภายใน ๖ ประการ อะไรบาง คอ ๑. จกขวายตนะ (อายตนะคอตา) ฯลฯ๖. มนายตนะ (อายตนะคอใจ) นเรยกวา ทกขอรยสจ”๗๐

๗๐ส .ม. (ไทย) ๑๙/๑๐๘๔/๕๙๙.

๓๒

แนวทางปฏบตเพอเขาถงความงาม คอ การเรยนรการดบทกข เรยกวา นโรธ หรอการดบตณหา ความอยาก มงการละความอยากในอารมณทเปนตณหา เมอละความอยากในปยรปสาตรปทงหมดได ความดบจากความอยากกเกดขนได หากละไมได ความดบกเกดไมได และในหลกพระพทธศาสนาไดวางแนวทางปฏบตเพอพนทกขไว คอ มรรคมองค ๘ ๒.๔.๕ เบญจกลยาณธรรม ความหมายของเบญจกลยาณธรรม หรอเบญจธรรม คอ ธรรมงาม ๕ ประการ ของผทปฏบตศล ๕ จงเรยกวา คนทประพฤตอยในศลดงามวา “มกลยาณธรรม เพราะมธรรมงามคอการประพฤตศล”๗๑ หรอด ารงอยในธรรมประเสรฐคอ “เบญจศล เบญจธรรม”๗๒ จะพบแตความสขความเจรญในโลกนและโลกหนา และตามความหมายของศล กคอ ความประพฤตดงามทางกาย วาจา ใจ หรอการรกษากายวาจาใหเรยบรอยดวยการตงใจงดเวนจากการท าความชวทกอยาง๗๓ การประพฤตดงามในขอศล ๕ ประการท าใหเกดคณธรรมประเสรฐประจ าจตใจ ทเรยก บญจกลยาณธรรม หรอเบญจธรรม ดวยการตงใจเจตนางดเวนและละขาดการท าชว คอ (๑) การละเวนจากการปลงชวต (๒) การละเวนจากการถอเอาของทเขามไดให การลก ฉอโกง เปนตน (๓) ละเวนจากการประพฤตในกาม การลวงละเมดทางเพศ ละเมดคนทผอนรกใครหวงแหน (๔) การละเวนจาการพดเทจ โกหก พดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ (๕) การละเวนจากสงเสพตดใหโทษ การดมสราและสงมนเมาทกชนด ศลจงมองคประกอบส าคญ ๕ ประการทเกยวของคอ การละ การเวน เจตนา ความส ารวม และการไมละเมด เชน การละปาณาตบาต การเวนปาณาตบาต เจตนาทเปนขาศกกบปาณาตบาต ความส ารวมจากการท าปาณาตบาต และการไมลวงละเมดปาณาตบาต จดเปนศล การไมประพฤตศลดงามมผลตรงกนขาม เกดโทษกบผละเมดศลและเกดความชวราย ความเสอมเสยตอสงคมโดยรวม เชน การงดไมเวนจากการฆาสตว หรอการฆามนษย พจารณาในแงกรรมคอ การท ากรรมชว ในแงคณธรรมคอ ขาดความเมตตากรณาในสตวและมนษย เพราะไมความคดเมตตา เออเฟอใหสตวอนมความสข และไมมความกรณา คอ ความคดสงสารอยากใหสตวอนพนความทกข ดงนน ในพระสตรจงความหมายอยางหนงของการท าชววา เปนกรรมกเลส (กรรมกเลส ๔ เปนทางของการท าความชวรายซงเปนสาเหตใหเสอมเสย เรยกวา กรรมกเลส๗๔ ม ๔ ประการ คอ

๗๑ ดรายละเอยดใน ว.มหา (ไทย) ๑/๒๙๓/๓๓๑. ๗๒ ดรายละเอยดใน อง.จตกก.อ. (ไทย) ๓๕/๒/๒๐๕. ๗๓พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๗๕. ๗๔ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๔๕/๒๐๐.

๓๓

การฆาสตว ลกขโมย ประพฤตผดในกาม และพดเทจ) และเนองจากคนทท ากรรมชวดวยจตใจมกเลส จงท าใหเกดความเดอดรอน เศราหมอง วนวาน ฟงซานและเสอมเสยตางๆ ประเภทของเบญจกลยาณธรรม ๕ และศล ๕ แสดงในตารางไดดงน ตารางท ๑ เบญจกลยาณธรรมและศล ๕ เบญจกลยาณธรรม ๕ ศล ๕ ๑.เมตตา กรณา จตใจเออเฟอ ปรารถนาด และคดชวยสตวอนใหพนทกขยากล าบาก

๑.ปาณาตปาตา เวรมณ เวนจากการปลงชวต

๒.สมมาอาชวะ การประกอบอาชพในทางสจรต ๒.อทนนาทานา เวรมณ เวนการละเมดกรรมสทธ ท าลายทรพยสน ลก โกงถอเอาของทเขามไดให

๓.กามสงวร สงวรในกาม การควบคมตนเองไมใหหลงใหลในรป รส กลนเสยง สมผส เปนเหตใหประพฤตผดในภรรยาคนอน

๓.กาเมสมจฉาจารา เวรมณ เวนจากการประพฤตผดในกาม เวนลวงละเมดสงทผอนรกหวงแหน

๔.สจจะ ความเปนคนทรกษาค าพด ซอตรง ไมประพฤตคดโกง

๔.มสาวาทา เวรมณ เวนจากการพดเทจโกหกหลอกลวง

สตสมปชญญะ ความรสกตวในสงควรท า และไมควรท า ระวงไมประมาทและไมท าความชว

๕.สราเมรยมชชปมาทฎฐานา เวรมณเวนจากน าเมา เวนจากสงเสพตดใหโทษ

(๑) เมตตาและกรณา การปฏบตตามหลกธรรมขอเมตตากรณา ดวยการประพฤตดทางกาย ดวยเจตนงใจงดเวนการฆาสตวหรอปลงชวตมนษย ท าใหเกดผลตอบคคลในดานจตใจทประกอบดวยกศลธรรมและความด คอ มจตเมตตา กรณา รวมทงเปนสาเหตใหหางจากความชวทท าใหเปนคนชวรายและเสอมเสยเนองจากจตใจมโลภะ โทสะ โมหะ ท าใหเกดผลในแงสงคม คอ สงคมสงบสข ไมมความเดอดรอน วนวายจากการฆาหรอการท ารายกน เชนในวนยปฎกกลาวถงหญงคนหนงเปนแมมาย มครรภกบชายช คดฆาเดกในทอง เพราะกลวสามจะรความจรง จงไดบอกภกษทนางอปถมภวาใหชวยหายาท าแทงและท าใหทารกในครรภถงแกความตาย๗๕ ดงนน การประพฤตดงามดวยการถอศล งดเวนการฆาสตวหรอปลงชวตมนษย มเมตตากรณาตอสตวโลกทงหมดเสมอกน ไมคดประทษรายชวตผอน จงมคณหลายประการ กลาวคอ ไมเดอดรอนทางจต เกดความปราโมทย ปต ปสสทธ โสมนส เปนเหตปจจย

๗๕ ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๘๖ /๑๘๗.

๓๔

ประสบความสข สมบรณบรบรณในชวตและเปนเหตปจจยเพอความคลายก าหนด ความดบ ความสงบระงบ ความรยง ความตรสรและนพพาน หลกเมตตากรณาเปนหลกธรรมส าคญทท าใหมนษยมจตใจงดงามและเออเฟอ สงสารสตวโลก เพราะเจตนาความตงใจละเวนละเมดชวตสตวอน คนทมเมตตาจงมความรก ความปรารถนาดอยากใหทกชวตมความสข มไมตรจตตอกน คดแตท าประโยชนใหกนและกน สวนกรณา เปนความสงสาร คดชวยใหพนทกข ในลกษณะของการบ าบดความทกขยากเดอดรอนของสตวโลกทวไป ประโยชนของเมตตากรณา อานสงสของผทมเมตตากรณา ม ๘ ประการ๗๖ คอ (๑) ยอม หลบเปนสข (๒) ยอมตนเปนสข (๓) ยอมไมฝนรายหรออกศล (๔) ยอมเปนทรกแหงมนษยทงหลาย (๕) ยอมเปนทรกแหงอมนษยทงหลาย (๖) เทวดายอมรกษา (๗) ไฟ ยาพษ ศาสตราวธยอมไมกล ากราย (๘) ยอมมโอกาสเขาถงหนทางแหงการหลดพน หรอสนชวตแลวไปเกดยงพรหมโลก (๒) สมมาอาชวะ สมมาอาชวะคอการหาเลยงชพชอบ หรอการใชชวตอยโดยสจรต ไมประกอบอาชพททจรตทกชนด ชวตทอยดวยการหาเลยงชพถกตองท าใหชวตเกดความเจรญ งดงาม ไดรบความยกยองสรรเสรญ ไมตองกลวภยจากศตร จากการถกยดทรพย เปนตน ดงนน ในแงของมรรคมองค ๘ ในขนของศล ประกอบดวยสมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ การด ารงชวตดวยสมมาอาชวะ เปนการตดความเสยหายทจะเกดขน ซงเปนการด ารงชวตทผด เรยกวา มจฉาอาชวะ อนเกดจากความเหนผดเปนถกในเรองการประกอบอาชพทจรต และการปฏบตอยในกรอบของมรรคมองคดงกลาว จงเปนธรรมทสนบสนนสงเสรมกศลธรรม (การท าดกรรมด คอ สมมากมมนตะ กมธรรมเปนองคประกอบ ๓ อยางสงเสรมคอ สมมาทฏฐ สมมาวายามะ สมมาสต) และเปนเหตใหบรรล ดงทกลาววา “มรรคมองค ๘ อนประเสรฐเหลาน . ..นแลคอทาง นคอขอปฏบตเพอบรรลธรรมเหลานน”๗๗ ส าหรบการหาเลยงชพผดหรอการประกอบทจรตดวยการลกขโมย ฉอโกง เปนตน ท าใหชวตเสอมเสยและตองถกลงโทษหรอไดรบความเดอดรอน เรยกวา มจฉาอาชวะ ซงในทางพระพทธศาสนาใหความหมายและลกษณะการเลยงชพผดไว ๕ ประการ คอ (๑) การโกง (๒) การลอลวง (๓) การตลบตะแลง (๔) การท าอบายโกง (๕) การเอาลาภตอลาภ ๑ ลกษณะการเลยงชพดวยการโกง๗๘ คอ การลวงใหคนอนเกดความงงงวยหรอหลงเชอดวยวาจาลอลวง การใชค าพดยกยอและลอดวยทรพย (วาจายกยอ) ท าใหคนอยากไดทรพยและเกดความหลงเชอ การท าอบายลอลวง

๗๖อง.อฏฐก.อ. (ไทย) ๑๕/๑/๑๙๔.

๗๗ ท.ส. (ไทย) ๙/๓๗๕/๑๕๗. ๗๘ ดรายละเอยดใน ม.อ.อ. (ไทย) ๒๒/๓/๑/๓๕๗.

๓๕

ดวยการบยใบ ซงท าใหคนอนหลงเชอและเขาใจผด การออกอบายหรอเลหเหลยม กลโกงทกอยางของคนทตองการประกอบทจรต และตดสนบน (การแลกลภาพดวยลาภ) หรอการใหผลประโยชนตางหวงตอบแทนในเชงทจรต ดงนน การเลยงชวตดวยการประกอบทจรตท เปนการลกขโมย ฉอโกง เบยดบงเอาผลประโยชนเชงทจรตทกอยาง เปนความชวรายทท าใหเกดทกขทงในโลกนและโลกหนา (๓) กามสงวร สงวรในกาม คอ การควบคมตนเองไมใหหลงใหลในรป รส กลนเสยง สมผส เปนเหตใหประพฤตผดในภรรยาคนอน เปนธรรมทสงเสรมใหชวตดงาม เนองจากการรจกควบคมอายตนะไมใหหลงตามกเลสวตถ คอภรรยาและสามคนอน รวมทงคนทมผปกครองดแล ดวยวธการส ารวมท เรยกวา สงวร สามารถปฏบตโดยวธตามหลกอนทรยสงวร ๔ คอ (๑) สตสงวร คอการใชสตระมดระวงอนทรย ๖ ไมใหกเลสเขาครอบง าจตใจ (๒) ญาณสงวร คอ รทนความรสกทเกดขน ไมหลงไปตามการชกน าในทางทผด (๓) ขนตสงวร การขมความรสกทเกดจากอนทรย ๖ อดกลนการยวยได (๔) วรยสงวร ฝกฝนและเพยรพยายามควบคมจตใจตนเอง การประพฤตตนดงามตามหลกดงกลาว ถอไดวาเปนการประพฤตธรรม คอ การสนโดษหรอยนดเฉพาะภรรยาของตน (และส าหรบสตรกยนดเฉพาะสามของตน) เหมอนอสทตตะ (ถงไมประพฤตพรหมจรรย) แตถอสทารสนโดษ (ยนดดวยภรรยาของตน)๗๙ ตรงกนขามกบบรษหรอสตรทไมส ารวมระวงในกาม จะหลงตดรสของกามเปน เหตใหละเมดผทมคครองหรอผมปกครอง เชน ทาสหรอสตรทท างานในเรอนเพอคาจาง ถกลวงละเมดโดยบรษทไมยนดพอใจเฉพาะภรรยาของตน เปนตน คนทประพฤตไมเหมาะสมดงกลาว จะประสบความทกขเดอนรอนในปจจบน เชน ถกท ารายรางกายจากศตร เปนตน สวนทกขหรอความเดอดรอนในอนาคต คอการเกดในอบายหรอประสบทกขดวยอ านาจของกรรมในชาตตอมา เชน คถนมคคเปรตทในอดตเคยเปนชกบภรรยาของชายอน หรอเรองบพกรรมของอสทาสเถร๘๐ กลาวถงอดตทเกดเปนชางทองในเมอง เอรกกจฉะมทรพยมาก มวเมาในวยหนม ไดเปนชกบภรรยาผอน ตายแลวตองตกนรก พนจากนนแลวไปเกดในทองลง พอเกดได ๗ วน กถกลงจาฝงกดอวยวะสบพนธ และไดถอก าเนดเปนสตวดรจฉาน ๓ ชาต เกดเปนกะทย เกดเปนลกสาวชางท าเกวยนทขดสน๘๑ (๔) สจจะ สจจะ คอ ความเปนคนทรกษาค าพด ซอตรง ไมประพฤตคดโกง เปนธรรมทท าใหคนงดงาม เพราะความประพฤตดงามดวยถอค าสตย และงดเวนการพดค าเทจ ค าหยาบ ค าสอเสยด และค าเพอเจอ ยดค าพดจรง ค ามประโยชนและกลาวค าพดเหมาะสมถกกาลเทศะ ดงนน คนทมความ

๗๙อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๔๔/๕๐๓. ๘๐ ดรายละเอยดใน ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๔๓๗-๔๓๙/๖๒๖. ๘๑ ดรายละเอยดใน ข.เถร.อ. ๕๔/๒/๔/๔๖๖.

๓๖

ซอตรงตามธรรม เรยกวา อาชชวะ (ความซอตรง)๘๒ เพราะไมมารยา หรอเลหเหลยมกลโกง จงมลกษณะของคนทมคณธรรมงดงาม เพราะงามดวยจตใจทซอตรง และท าใหเปนคนออนโยน (มททวะ๘๓) เพราะมความประพฤตดงามทางวาจา ถอค าสตย และมความซอตรงไมคดโกง จงเปนคนทนาเคารพ เชนในสงคมพราหมณทมการยกยองสรรเสรญคนประพฤตธรรม คอ การประพฤตพรหมจรรย (งดเวนการเสพเมถน) ศล ความซอตรง ความออนโยน ตบะ ความสงบเสงยม การไมเบยดเบยนกนและขนต๘๔ ดงนน สตรทประพฤตธรรมดงามดวยความซอตรง คอ ใชค าพดจรง ไมหยาบคาย ไมคลาดเคลอนจากขอเทจจรง พดนมนวล ออนหวาน ไมพดเพอเจอฟงซาน ใชค าพดดวยภาษาทไพเราะเสนาะห ซงไมท าใหคนฟงขนเคองใจ ถอเปนคนทงดงามดวยคณธรรมดงกลาว (๕) สตสมปชญญะ ความหมายของสตสมปชญญะ คอ การระลกไดและรตวอยเสมอ คนทมคณธรรมงดงามเพราะฝกฝนสตสมปชญญะ คอ “ฝกตนใหเปนคนรจกยงคด รสกตวเสมอวาสงใดควรท าและไมควรท า”๘๕ สตเปนความระลกร รเทาทนกเลส คอ โลภะ โทสะ โมหะ เปนความระลกรทประกอบกบปญญา (โยนโสมนสการ) และมสมปชญญะ คอ ความรตวและไมประมาท ดงนน สตสมปชญญะเปนธรรมส าคญตอธรรมอนๆ เนองจากมความเกยวของกน กลาวคอ การมสตสมปชญญะ รจกสงควรท าและควรละเวน เชน การงดเวนการดมสราหรอเสพสงเสพตดทกชนด ทท าใหเปนสาเหตของการขาดสตยงคด หรอรจกการเลยงชพสจรต เปนสมมาอาชวะ และมสตสมปชญญะมประโยชนในธรรมขออนดวย เชน การรจกยบยงควบคมอารมณหรอสงวรในกาม ดวยการไมละเมดทางเพศหรอละเมดคครองของคนอน เปนตน การมสตสมปชญญะเปนธรรมทชวยก ากบ ดวยการมสตระลกและรตวอยเสมอในสงทท า ในค าทพด ในสงทควรท าและไมควรท า ระวงมใหเปนคนประมาทดวยการประพฤตผดศล ๒.๔.๖ กลยาณมตร กลยาณมตร คอ คนด๘๖ หรอการประพฤตตนเปนคนดมคณธรรมประเสรฐ ตามหลกความเปนมตรด (กลยาณมตตตา๘๗) ในทตยสมปทาสตรวา บคคลทวางตวเหมาะสม ชอบเขาไปเจรจา สนทนากบคนผใหญในหมบาน ในนคมทตนอาศยอย จะเปนคหบด บตรคหบด คนหนมผเครงศล

๘๒ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๔/๒๕๔. ๘๓ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๐/๑๖๕/๑๒๖. ๘๔ ดรายละเอยดใน ข.ส. (ไทย) ๒๕/๒๙๕/๕๖๙. ๘๕ดรายละเอยดใน พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๗๖. ๘๖ ท.ปา.อ. (ไทย) ๑๖/๓/๓๙๓. มตรทงหลายของบคคลนน ถงพรอมดวยคณมศลเปนตนคอเปนคนด ๘๗ดรายละเอยดใน อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๗๖/๓๙๐.

๓๗

หรอคนแกผเครงศล มศรทธา ศล จาคะ ปญญา คอยศกษาเรยนรจากบณฑต ผร คร เปนตน ทจะท าใหเกดการพฒนาตนในดานตาง ๆ เชน ศรทธา ศล จาคะ และปญญา ตามสมควร จงเรยกวา ความมตรด บคคลทมมตรดและปฏบตตามแบบอยางของมตรด เชน พระพทธเจา เปนตน โดยปฏบตตามวถทางดงามตามทพระพทธเจาสอนหรอท าตามแบบอยางพระอรยสงฆ ชวตกจะมแตความเจรญรงเรอง และสามารถท าใหบคคลนนพฒนาตนเองเปนคนด รวมทงบรรลเปาหมายสงสด คอการพนทกข ดงนน บคคลทควรคบหาไวในฐานะเปนมตรด คอ พระพทธเจา พระอรยสงฆ เปนตน เนองจากการมกลยาณมตร เปนสอบคคลทชวยชน าและสรางแรงศรทธา แนวคดวเคราะห การพจารณาและน าเขาสกระบวนการเรยนรในขนตอไป การปฏบตตนเปนคนด ในฐานะเปนมตรดดวยการเปนคนทวางาย ออนนอมถอมตน รจกเขาไปหาบณฑตผรและแสวงหาเรยนรสงทเปนประโยชน รวมทงการรจกน าสงดมประโยชนไปแนะน า สงสอนใหเกดคณคากบบคคลอนตอไป ตรงกนขามการมคนไมดเปนเพอน หรอมบาปมตร จะท าใหเปนคนวายาก ขาดปญญาทจะรสงทด ควรท า และสงทไมด ไมควรท า รวมทงท าใหเปนคนเสอมจากประโยชนทควรไดในชวตในฐานะทเกดมาเปนมนษย (ธรรมสองอยางทมาคกน คอ ๑.ความเปนผวายาก ๒.ความมปาปมตร๘๘) ประโยชนทจะไดจากการปฏบตดและมมตรด มหลายประการ โดยยอคอความสข ความเจรญทจะไดในโลกมนษยและโลกหนา เชน รจกวธปฏบตตนด เปนคนขยนหมนเพยร เปนคนทพรอมดวยอารกขสมปทา เปนคนมเพอนดเปนทพงพง เปนคนทวางตนดและใชชวตถกตองเหมาะสม (สมชวตา) ดงนน ธรรมทกอใหประโยชนตอมนษยอยางมากความมมตรด เปนสาเหตส าคญใหชวตเจรญในทางกศลธรรมและปองกนความชวรายหรออกศลธรรมทเกดขนกเสอมไป ดงความในกลยาณมตตาทวรรควา “เมอมกลยาณมตร กศลธรรมทยงไมเกดขนกเกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลวกเสอมไป”๘๙ สรปวา การประพฤตตวดงามตามหลกกลยาณมตรธรรมส าหรบสตร คอ การปฏบตตนดอยในศลธรรม เปนคนด เปนมตรด ใหความแนะน าเรองดมประโยชน หรอใหความร ทางแกปญหาและหาทางออกจากทกข และใหความชวยเหลอประชาชนทตกทกขไดยากตามสมควรแกฐานะ ในระดบสงคมด ารงตนเปนมตรทบ าเพญประโยชนตอสวนรวม ชกน าประชาชนไปในทางเจรญ และไมยวยใหประชาชนหลงผด

๘๘ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๙๕/๑๐๘. ๘๙ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๗๑/๑๓.

๓๘

๒.๕ ความงามของสตรในสมยพทธกาล การศกษาความสตรในงานวจยนมงเนนศกษาสตรเฉพาะบคคลบางกรณ เพอเปนแนวทางวเคราะหหาองคความรเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ดงตอไปน ๒.๕.๑ สตรทงดงามในฐานะเปนหญงงามเมอง (ก) นางอมพปาล นางอมพปาลเปนหญงทไดยกยองดานความงามเปนเลศในกรงเวสาล ดง ความในชวกวตถ๙๐ วา สมยทพระพทธเจาประทบอย ณ พระเวฬวนสถานทใหเหยอกระแต เขตกรงราชคฤห สมยนน กรงเวสาลเปนเมองทอดมสมบรณ มอาณาเขตกวางขวาง พลเมองมาก มคนคบคง หาขาวปลาอาหารงาย มปราสาท ๗,๗๐๗ เรอนยอด ๗,๗๐๗ สวนดอกไม ๗,๗๐๗ สระโบกขรณ ๗,๗๐๗ มหญงงามเมองทไดรบต าแหนงหญงงาม (นางงาม) ชออมพปาล มรปรางสวยงาม นาด นาชม มผวพรรณผดผองอยางยง นางมความสามารถและช านาญการฟอนร า ขบรอง และประโคมดนตร คนทวไปทตองการรวมอภรมยดวย ตองยอมจายคาตวถงคนละ ๕๐ กหาปณะ ดงนน นางอมพปาลจงมอทธพลและท าใหกรงเวสาล ดมเสนหและมความเปนพเศษ จงท าใหชาวเมองอน ๆ ทเขามาไดชนชม เชน ครงหนง คณะกฎมพชาวกรงราชคฤห เดนทางไปกรงเวสาลดวยธระจ าเปน ไดเหนความรงเรองดงกลาว จงน าเรองไปกราบทลพระเจาพมพสาร จอมทพมคธรฐ ตอมา พระเจาพมพสารไดตรสวา “ถาเชนนน พวกทานจงหาเดกสาวผมความงามอยางนนทควรคดเลอกใหเปนหญงงามเมอง”๙๑ เปนเหตใหมคดเลอกหญงงามเพอรบต าแหนงเปนหญงงามเมอง จนไดเดกสาวชอสาลวดมรปงาม นาด นาชม มผวพรรณผดผอง เปนหญงงามเมองคนแรก คณลกษณะพเศษดานความงามทางรางกาย ตามประวตของนางอมพปาลไดรบยกยองเรองความงาม เนองจากมรปรางสวยงาม นาด นาชม มผวพรรณผดผองอยางยง รวมทงนางมความสามารถและช านาญการฟอนร า ขบรอง และประโคมดนตร จงเปนทหลงไหลและหมายปองคนทวไป แมแตพระเจาพมพสาร เจาเมองมคธ กมาหานางและรวมอภรมย จนมบตรดวยกนหนงคน ดงความในอรรถกถาวมลโกณฑญญเถรคาถา๙๒ อางไวตอนหนงวา พระเจาพมพสารตอนยงเปนหนมไดฟง (ขาว) รปสมบตของนาง อมพปาลเกดความก าหนดยนด มคนตดตาม ๒-๓ คน ไปสพระนครเวสาล ปลอมตวไปไดอยรวมกบนางคนหนง ตอมา นางอมพปาลไดตงครรภและคลอดบตรชายหนงคนชอวา วมละ ตอมา บตรนนไดบวชเปนภกษมชอวา วมลโกณฑญญะ

๙๐ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๕/๒๒๘/๑๐๔-๑๐๘. ๙๑ ว.ม. (ไทย) ๕/๓๒๗/๑๘๐. ๙๒ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๐/๒/๓/๓๒๔.

๓๙

คณลกษณะพเศษดานความงามในธรรม ความงามในดานการบ าเพญบญกศล (การสรางศาสนวตถ) หญงงามเมองชออมพปาลเปนสตรทมอทธพลมากคนหนงในเมองเวสาล โดยเฉพาะการถวายสวนมะมวง หรอสวนอมพวน ใหกบพระภกษสงฆซงมพระพทธเจาเปนประธานรบไว ดงความในอมพปาลวตถ๙๓ วา นางอมพปาลทราบวา พระพทธเจามาถงโกฏคาม จงใหจดยานพาหนะคนงาม ขนยานพาหนะคนงามหลายคนเดนทางออกจากกรงเวสาลไปเพอเขาเฝา พระพทธเจาทรงตอนรบและแสดงธรรมใหเกดความอยากปฏบต อาจหาญ ชนชมในธรรม นางไดทลขอใหพระพทธเจารบอาหารวนรงขน ระหวางเดนทางกลบไดพบกบเจาลจฉวหนมซงมาเพอนมนตพระพทธเจาเหมอนกน นางไดท างอนรถกระทบงอนรถ เปนตน ท าเสยงเปนนยวา ตนเองไดนมนตพระพทธเจาไวแลว เจาลจฉวขอตอรองกบนาง อมพปาล ดวยการใหเงนตอบแทนประมาณ ๑๐๐,๐๐๐ กหาปณะ แตนางมจตใจเดดเดยวไมยอมรบเงน และไดบ าเพญกศลใหญดวยการถวายสวนมะมวงเพอเปนทพกและสถานทปฏบตธรรมส าหรบพระสงฆทวไป (สวนมะมวงมชอเรยกวา “อมพปาลวน”) คณคาความงามทมตอสงคม นางอมพปาลมจตใจทงดงาม มใจกวางขวาง ไดถวายสวนมะมวง หรอ อมพปาลวนไวในพระพทธศาสนา เปนทพกของพระสงฆและเปนประโยชนตอผมาปฏบตธรรมตลอดมา ถอไดวาเปนผบ าเพญสาธารณประโยชนตอสงคม และสถานทดงกลาวนกเปนทเสดจผานมาของพระพทธเจาในชวงกอนปรนพพานและพระองคไดแสดงธรรมส าคญ ดงความในมหาปรพพานสตร๙๔ ตอนหนงกลาวถงชวงกอนพทธปรนพพาน พระพทธเจาไดเดนทางไปกรงเวสาล และประทบท อมพปาลวน ไดสอนภกษในเรอง (๑) การฝกปฏบตเพอมสตสมปชญญะในกาย เวทนา จต ธรรม การมสตสมปชญญะในอรยาบถตาง ๆ เชน ในขณะเดน ยน นง นอน ตน พด นง เปนตน (๒) เรองศล สมาธ ปญญา๙๕ เกยวกบศล สมาธ ปญญามลกษณะเปนอยางไร สมาธอนบคคลอบรมโดยมศลเปนฐาน ปญญาอนบคคลอบรมโดยมสมาธเปนฐาน มผลและอานสงสมาก จตอนบคคลอบรมโดยมปญญาเปนฐาน จตหลดพนจากอาสวะทงหลาย คอ กามาสวะ ภวาสวะ และอวชชาสวะ จงถอไดวานางไดสรางสถานทเผยแผพระพทธศาสนาใหแพรหลายเปนประโยชนกบมวลมนษยชาตดวย

๙๓ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๕/๒๒๘/๑๐๔-๑๐๘. ๙๔ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๖๐/๑๐๔. ๙๕ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๖๒/๑๐๘.

๔๐

(ข) นางสาลวด ประวตยอและคณคาความงามของนางสาลวด หญงงามเมองชอวาสาลวด๙๖ เกดทเมองราชคฤห ไดรบต าแหนงเปนหญงงามทสดในเมอง เนองมาจากครงหน ง คณะกฎมพชาวกรงราชคฤห เดนทางไปธระท เมอง เวสาลแลว ไดเหนความรงเรองของเมองเวสาลมสงดงดดประชาชน เพราะมหญงงามเมองคนหนงชอวา อมพปาล จงน าเรองนไปทลพระเจาพมพสารโดยเสนอใหคดเลอกหญงหนงคนทมความงามพรอมเพอใหด ารงต าแหนง “หญงงามเมอง” ตอมา ไดคดเลอกเดกสาวชอวา สาลวด ซงมรปงาม นาด นาชม มผวพรรณผดผองอยางยง ไดฝกฝนจนช านาญในการฟอนร า ขบรอง และประโคมดนตร คนทจะรวมอภรมยดวยตองเสยเงนคาตวคนละ ๑๐๐ กหาปณะ (ตอมา นางไดตงครรภและคลอดบตรชายคนหนงแลว น าไปปลอยทงไวในกระดง เจาชายอภยมาพบเขารวายงมชวตอย จงน าไปอปการะเลยงด และตงชอวา “ชวก” หรอชวกโกมารภจจ) สาเหตทตองทงเดกผชาย เพราะนางเหนวาอาชพนางใชรปรางในการหาเลยงชพ ถาไดลกสาว นางจะเลยงไว ถาไดลกชาย จะน าไปทง ตอมา นางไดลกสาวคนหนงชอวา สรมา๙๗ (นองสาวของชวก) ซงมรปรางสวยงามและมชอเสยงคนหนงในเมองราชคฤห ไดต าแหนงหญงงามเมอง หลงจากมารดาเสยชวต (ค) นางปทมวด ประวตยอ ประวตยอของนางปทมวดปรากฏในอรรถกถาอภยมาตเถรคาถา๙๘ วา นางปทมวด (ตอมาภายหลงบวชเปนภกษณมชอวา อภยมารดาเถร (หรอพระเถรผเปนมารดาของพระอภย) ในพระพทธศาสนา) เปนหญงทมบญบารมสงสมมาในอดตชาตและบ าเพญบญกศลในพระพทธเจาหลายพระองค เพราะบญกศลทไดถวายขาวหนงทพพแกพระพทธเจาพระนามวา ตสสะ ในชาตปจจบนไดเปนหญงนครโสเภณชอวาปทมวด ในกรงอชเชน เพราะนางมความงามเปนเลศ จนเปนทหมายปองของคนทวไป แมแตพระเจาพมพสารพอไดทรงสดบคณของนางวามรปสมบตด เปนตน พระเจาพมพสารไดเดนทางไปหาและอยรวมกบนางหนงคน ตอมา นางไดตงครรภและทลบอกพระราชา พระเจาพมพสารไดตรสวา ถาไดบตรเปนชายใหเลยงไว ผานไปสบเดอน นางไดคลอดบตรชายและตงชอวา อภย ตอมา เมอบตรอายได ๗ ขวบจงน าไปใหพระเจาพมพสารทรงอปการะไว นางปทมวด ไดออกบวชเปนภกษณในเวลาตอมา และไดฟงธรรมจากบตรชาย คอ พระอภยเถระ ตอมา ไดฟงธรรมในส านกของพระอภยเถระผเปนบตร ตงใจปฏบตวปสสนาจนบรรลพระอรหนต

๙๖ ว.ม. (ไทย) ๕/๓๒๗/๑๘๐. ๙๗ ข.ส.อ. (ไทย) ๔๖/๑/๕/๔๘๖. ๙๘ ดรายละเอยดใน ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๖๕-๖๘.

๔๑

คณคาความงามของนางปทมวด (๑) นางปทมวดไดบวชเปนภกษณและปฏบตวปสสนาจนส าเรจพระอรหนต ไดพจารณารางกายและเขาใจถงความจรงสงสดของชวตวา รางกายตงแตหวจรดเทาทมนษยหลงรกใครกนอยน ธรรมชาตแทจรงแลว ไมสะอาด ดงความในอภยมาตเถรคาถา๙๙ วา

“แมเจา ทานจงพจารณารางกายน เบองบนตงแตพนเทาขนไปเบองลางตงแตปลายผมลงมาวา เปนของไมสะอาด มกลนเหมนเนา เราพจารณาอยอยางน จงถอนราคะทงปวงได ตดความเรารอนไดขาด เปนผเยนดบสนทแลว”

(๒) คณคาความดงามของนางปทมวด (อภยมาตเถร) ดงความในกฏจฉภกขทายกาเถรยาปทาน มสาระส าคญ คอ พระกฏจฉภกขทายกาเถร (ชอเมอเปนฆราวาสคอ นางปทมวด) (การสงสมบญกศลในอดตชาตสงผลมาถงปจจบนชาต เชน การถวายอาหารเพยงหนงทพพแกพระพทธเจาพระนามวาตสสะ ท าดวยความเคารพ มศรทธาและตงใจมน ผลกรรมดท าใหมนษยสมบตด เกดในภพทด ไมรจกทคต และปจจบนชาตผลกรรมเปนปจจยสนบสนนใหไดส าเรจคณธรรมพเศษตาง ๆ เชน ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ (ง) นางสรมา ประวตยอและคณงามความดของนางสรมา นางสรมามรปรางงดงามเปนหญงงามเมองในกรงราชคห ครงหนงไดท ารายอตตรา ภรยาของสมนเศรษฐบตร (เปนธดาของปณณกเศรษฐ) ตอมาไดส านกผดเพราะคณความดของนางอตตรา และไดฟงธรรมจากพระพทธเจาแลวบรรลโสดาบน ในพระธรรมเทศนาทวาดวยเรองความโกรธวา "พงช านะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ,พงชนะคนไมด ดวยความด. พงชนะคนตระหน ดวยการใหปน, พงชนะคนพดพลอย ๆ ดวยค าจรง”๑๐๐ นางสรมามจตใจดงามดวยคณธรรมประเสรฐ เปนผทใฝใจในการบ าเพญทานเปนอยางมาก โดยการตงวตรปฏบตประจ า คอ การถวายอฏฐกภตเพอพระสงฆ ๘ ประจ า และจดเตรยมของถวายตาง ๆ เชน รบเนยใส รบนมสด เปนตน ในดานการถวายเงนทอง นางใชเงนสวนตวเปนจ านวนเงน ๑๖ กหาปณะ ส าหรบเปนคาภตตาหารพระสงฆในทก ๆ วน พระสงฆจะกลาวชนชมวตรปฏบตทดงามของนาง นอกจากความสวยงามทางรางกาย ในเรองการจดท าอาหารถวายทประณต ดงความตอนหนงวา “นางท าถวายแสนจะประณต ภตทภกษรปหนงไดยอมเพยงพอแกภกษ ๓ รปบาง ๔ รปบาง” จนท าใหภกษหนมรปหนง พอไดฟงถงคณและความสวยของนางสรมา กเกดความหลงรกขนแบบไมรตว และคลงใคลอาลยหาแตนางสรมา

๙๙ ข.เถร.อ. (ไทย) ๒๖/๓๓-๓๔/๔/๕๖๐. ๑๐๐ ข.ธ.อ. (ไทย) เลม ๔๒/๑/๒/๑๔๘.

๔๒

นางสรมาเกดเจบปวยดวยโรคชนดหนง ไมสามารถถวายทานไดเหมอนทเคยปฏบต ไดอาศยนางทาสชวยพยงตวไปใสบาตร ดวยรางกายทสนอย ภกษหนมพอไดเหนนางเกดความหลงในความงามของนางสรมา ซงก าลงปวยอย ตอมา นางสรมาไดเสยชวตในตอนเยน พระราชาไดทลแจงขาวใหพระพทธเจาทรงทราบเพอด าเนนการเรองฌาปนกจ ในชวงแรกไมมเผาศพ เนองจากพระพทธเจาตองการเกบศพนางไวทปาชาและใหคนดแลปองกนไมใหสตว เชน กาหรอสนขปามากดกน ผานไป ๔ วน ศพนางสรมาไดพองขน มหมหนอนไตออกจากปากแผลทง ๙ แตกออกคลายถาดขาวสาล พระราชาใหราชบรษตกลองโฆษณาในพระนครวา เวนเดก ๆ ใครไมมาดนางสรมาจะถกปรบ ๘ กหาปณะ และสงพระราชสาสนไปส านกพระศาสดา นมนตใหภกษสงฆมาด ในทสดพระราชาไดประกาศวา ใครตองการศพนางสรมา ใหบรจาคเงน ๕๐๐ กหาปณะ เปนตน กไมมคนตองการ แมจะลดราคาลงเรอย ๆ จนถงใหรบศพนางสรมาไปเปลา ปรากฏวา ไมมคนตองการศพนางสรมาเลย ดงนน พระพทธเจาจงอาศยศพนางสรมาเปนเครองมอแสดงธรรม ดวยความอนเคราะหใหหมมนษยไดเขาใจสจธรรมชวตและเขาถงการพนทกข โดยแสดงธรรมมความส าคญวา ใหพจารณาดหญงสวยงามทคนทวไปรกใครลมหลง ตอนนไมมคนตองการแมใหเปลา จงดความจรงของรปราง หรอชวตวา มความเสอมและแตกดบ (ตาย) ในบนปลาย ชวตไมมความยงยน คณคาความงามของนางสรมา คณคาความงามในดานคณธรรมของนางสรมา มสาระส าคญทควรศกษาดงปรากฏในสรมาวมาน๑๐๑ ดงน (๑) นางสรมาไดฟงธรรมและรแจงธรรม (ท าใหเปนคนทแตกตางจากเดม) คอ มความเชอมนในพระรตนตรย รแจงหลกอรยสจ (เนอหาทพระพทธเจาแสดงประกอบดวย ทกขสจ (ความจรงคอทกข) และสมทยสจ (ความจรงคอเหตเกดทกข) วาเปนสภาวะทไมเทยง ทรงแสดงทกขนโรธสจ (การดบทกข) ซงปราศจากปจจยปรงแตงวาเปนสภาวะคงท และทรงแสดงมรรคสจ (วธปฏบตเพอพนทกข) หมดความลงเลสงสย และปฏบตตวเปนแบบอยางอบาสกาทด บ าเพญทานบารมจนเปนทรกอยางแทจรงจากประชาชนทวไป (๒) การบ าเพญอฏฐกภตเปนประจ า และเครงครดในศลธรรม (ด าเนนตามหลกมชฌมปฏปทา คอ มรรคมองค ๘) (๓) นางไดสมผสรสธรรม คอไดสมผสสมถสมาธ (หมายถง โลกตตรสมาธทตดกเลสไดเดดขาด๑๐๒)

๑๐๑ ข.ว. (ไทย) ๒๖/๑๓๗/๒๔. ๑๐๒ ข.ว.อ. (ไทย) ๑๔๕/๙๒.

๔๓

๒.๕.๒ พระนางมหาปชาบดโคตม ประวตยอ พระนางมหาปชาบดโคตมเกดในราชสกลโอกกากราช ในกรงเทวทหะ มพระนามวา “โคตม” พระชนกทรงพระนามวาอญชนศากยะ พระชนนทรงพระนามวาสลกขณา ตอมา พระนางไดอภเสกไปราชสกลของพระเจาสทโธทนะ เมองกบลพสด แควนสกกะ ไดเปนพระมาตจฉาบ ารงเลยงสทธตถกมาร ซงตอมาไดออกบวชและตรสรเปนพระพทธเจา พระนางไดออกบวชเปนภกษณในพระพทธศาสนา ไดรบยกยองวาเปนเลศกวาภกษณทกรปในดานผรราตรนาน (มอาวโสเพราะเรยนรมาก) เนองจากพระนางไดสรางบญกศลในอดตชาตไวมาก เชน ในอดตชาตทเปนภรรยาหวหนาทาส ๕๐๐ คน ไดถวายอาหารพระปจเจกพทธเจา ๕๐๐ องค และชวยกนสรางกฎ ๕๐๐ หลงถวาย ชวยอปฏฐากตลอด ๔ เดอน และไดถวายไตรจวร ความงามในธรรมของพระนางมหาปชาบดโคตม (๑) ไดจดสรางโรงยอมผา ทนโครธาราม เมองกบลพสด แควนสกกะ เปนสถานทหนงทมประโยชนมากตอชวตความเปนอยของภกษและภกษณ เชน กอนบวช พระนางมหาปชาบดไดสรางโรงยอม ใหชางผช านาญงานยอมผาและท าจวรเนอดทสดถวายพระพทธเจา ดวยความมงมนและไมรสกเหนดเหนอย (๒) ทรงถอปฏบตครธรรม ๘ ประการ คอขอปฏบตส าหรบนางมหาปชาปดโคตม ซงขอบวชถง ๓ ครง แตไมไดรบอนญาต แตเนองจากเหตผลส าคญทสตรหรอบรษ ไมไดแตกตางในการบรรลธรรม ท าใหนางไดบวชเปนภกษณรปแรกในพระพทธศาสนา และไดรบขอปฏบตทเรยกวา ครธรรม ๘ ประการ คอ

๑. ภกษณถงจะบวชได ๑๐๐ พรรษา กตองท าการกราบไหว ตอนรบท าอญชลกรรม ท า สามจกรรมแกภกษผบวชแมในวนนน ธรรมขอนภกษณพงสกการะ เคารพ นบถอ บชา ไมพงลวงละเมดจนตลอดชวต ๒. ภกษณไมพงอยจ าพรรษาในอาวาสทไมมภกษ.... ๓. ภกษณพงหวงธรรม ๒ อยาง คอ ถามอโบสถและไปรบโอวาทจากภกษสงฆทกกงเดอน.... ๔. ภกษณจ าพรรษาแลวพงปวารณาในสงฆ ๒ ฝาย โดยสถาน ๓ คอไดเหน ไดฟงหรอ ไดนกสงสย..... ๕. ภกษณตองครธรรมแลวพงประพฤตปกขมานตในสงฆ ๒ ฝาย ธรรม... ๖. ภกษณพงแสวงหาการอปสมบทในสงฆ ๒ ฝายใหแกสกขมานาทศกษาธรรม ๖ ขอตลอด ๒ ปแลว ๗. ภกษณไมพงดา ไมพงบรภาษภกษ ไมวากรณใด ๆ

๔๔

๘. ตงแตวนนเปนตนไป หามภกษณสงสอนภกษ แตไมหามภกษสงสอนภกษณ ธรรมขอนภกษณพงสกการะ เคารพ นบถอ บชา ไมพงลวงละเมดจนตลอดชวต๑๐๓

(๓) มจรยาวตรงดงาม ในดานการศกษาพระธรรมวนยของภกษณ เชนในเอฬกโลมโธวาปนสกขาบท๑๐๔ วา พวกภกษฉพพคคยใชพวกภกษณใหซก ยอม สางขนเจยม พวกภกษณไดปฏบตหนาทนน จงไมมเวลาหรอละเลยการเรยนหวขอธรรม คอ อทเทส ปรปจฉา อธศล อธจต อธปญญา พระนางทราบเหตจงทลใหพระพทธเจาทราบและไดทรงบญญตพระวนยเปนระเบยบปฏบตวา ภกษไมควรใชภกษณทไมใชญาต ใหซก ยอมและสางขนเจยม (๔) มความใสใจเรองสขอนามยของสตร ในเรองการรกษาความสะอาดรางกายโดยเฉพาะของสตร ดงความในลสณวรรค๑๐๕ วา พระนางมหาปชาบดโคตมทราบวา มาตคามกลนไมด จงทลใหพระพทธเจาทราบ เปนเหตใหเกดขอบญญตเรองการใชน าท าความสะอาดทลบส าหรบภกษณ และไมใหท าสะอาดลกเกนไปอาจเกดอนตรายหรอเกดแผลได (๕) การบรรลธรรมและพนทกข พระนางมหาปชาบดโคตม ไดปฏบตตามมรรคมองค ๘ ประการ จนสามารถก าจดเหตของทกขและเขาถงความหลดพน (นโรธ การดบกเลส) ดงความในมหาปชาปตโคตมเถรคาถา วา

“หมอมฉนก าหนดรทกขทงปวงแลว ท าตณหาซงเปนเหตแหงทกขใหเหอดแหงแลว ไดเจรญมรรคซงประกอบดวยองค ๘ และไดบรรลนโรธแลว”๑๐๖

(๖) คณธรรมของแม พระนางปชาบดโคตมไดแสดงใหเหนถงความเดยวเดยว และความรกของแมทมตอลก (ในฐานะเปนพระมารดาเลยงของพระพทธเจา, มารดาของพระอานนท) วา ลกทดตอแมคอ ลกทความกตญญตอแมดวยการยดมนและหมนสรางคณความด ดงความตอนหนงวา “ถาลกทงหลายจะมความเอนดหรอมความกตญญในมารดา กขอใหลกทกคนจงท าความเพยรใหมน เพอความด ารงมนแหงพระสทธรรมเถด”๑๐๗ ขอความทสงเสยพระอานนทวา “พอจงรกษาพทธศาสนาไว”๑๐๘

๑๐๓ ว.จ. (ไทย) ๗/๔๐๓/๓๑๖-๓๑๗. ๑๐๔ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๒/๕๗๖-๕๗๗/๑๐๑-๑๐๒. ๑๐๕ ดรายละเอยดใน ว.ภกขณ. (ไทย) ๓/๘๑๐-๘๑๒/๑๓๗-๑๓๙. ๑๐๖ ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๑๕๘/๕๘๐. ๑๐๗ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๑๒๗/๔๐๓. ๑๐๘ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๑๖๖/๔๐๙.

๔๕

คณคาความงามทมตอสงคม พระนางมหาปชาบดโคตมถอวาเปนสตรตวอยางในดานการปกปองและรกษา พระพทธศาสนาใหบรสทธและยงยน กลาวคอ พระนางไดปฏบตตวเปนแบบอยางทดตอสงคม ในดานการรกษาพระพทธศาสนา เมอมเรองราวหรอความเหนคดทเกดขนกไมนงเฉย ดงความในเรองพระนางมหาปชาบดโคตมกราบทลถามวธปฏบต๑๐๙ เนองจากเกดเรองราวความขดแยงเกยวกบความไมลงกนทางพระธรรมวนยของพระสงฆสองกลมใหญคอ กลมพระธรรมกถกและกลมพระวนยธร จนเปนเหตใหเกดความทะเลาะววาทลกลามเปนเรองใหญโต เกดความแตกแยก พระพทธเจาไดทรงปลกวเวก ในขณะทพระเถระหลายรป เชนพระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ พระมหากสสปะ พระมหากจจานะ และอบาสก เชน อนาถปณฑกเศรษฐ และบคคลส าคญอน ๆ ตางพากนหวงใยและไดสอบถามแนวทางปฏบตตาง ๆ เพอลดความขดแยงดงกลาว และไดขอแนะน าวา ใหภกษทงฝายธรรมวาทและฝายอธรรมวาท จงฟงธรรมในภกษทง ๒ ฝาย ใหพอใจความเหน เชอและยอมรบขอวตรปฏบตจากภกษธรรมวาท ๒.๕.๓ นางวสาขา ประวตยอ นางวสาขาอบาสกา มมารดา ชอวาสมนาเทว ภรยาหลวงของธนญชยเศรษฐ บตรของเมณฑกเศรษฐ ในภททยนคร แควนองคะ ตอนนางมอาย ๗ ขวบ พระศาสดาทรงเหนอปนสยสมบตวา เปนผมบญบารมทสงสมมาและสามารถแนะน าใหตรสรได จงเสดจมาเมองน พรอมกบหมภกษ เมณฑกเศรษฐเรยกนางวสาขา (หลานสาว) ใหมาตอนรบพระพทธเจา และฟงธรรม ในทสดนางวสาขาไดบรรลโสดาบน ในขณะทมอายได ๗ ขวบ ตอมา ตระกลของนางวสาขา ไดยายจากเมองราชคฤหตามค าขอของพระเจาพมพสาร เพอไปอยในเมองโกศล ของพระเจาปเสนทโกศล ซงพระองคไดรบส งให เมองขนชอวา “สาเกต”๑๑๐ ตอมา นางวสาขาไดแตงงานกบบตรของ มคารเศรษฐ ชอวาปณณวฒนกมาร ในเมองสาวตถ ท าใหเมองนมตระกลใหญ ๒ ตระกล คอ ตระกลของเศรษฐอนาถบณฑกะและตระกลของนางวสาขามหาอบาสกา ทงสองตระกลมบทบาทหลายดาน เชน การค าจนพระพทธศาสนา ดงปรากฏในอรรถกถาธรรมบท๑๑๑ วา นางวสาขาสรางอารามส าหรบเปนทพกอาศยของพระสงฆและพระพทธเจา ชอวา บพพาราม ดวยการบรจาคเงนประมาณ ๒๗ โกฏ เพอเปนสถานทเผยแผค าสอน และสถานทนพระพทธเจาไดทรงพกจ าพรรษาจ านวน ๖ พรรษา สวน

๑๐๙ ว.ม. (ไทย) ๕/๔๗๐/๓๖๕-๓๖๖. ๑๑๐ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑/๒/๗๓-๗๖. ๑๑๑ ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๐/๑/๒/๙-๑๐.

๔๖

เศรษฐชอวาอนาถบณฑกะบรจาคทรพยประมาณ ๕๔ โกฏ สรางพระเชตวนมหาวหารถวาย พระพทธเจาไดพกจ าพรรษาในทแหงน ประมาณ ๑๙ พรรษา รวมทงสน ๒๕ พรรษา ความงามสตรตามหลกเบญจกลยาณ ๕ ประการ นางวสาขาเปนสตรคนหนงทไดรบยกยองวา มความงดงาม ๕ ประการ เรยกวา “เบญจกลยาณ” หมายถง สตรทมลกษณะงดงามเบญจกลยาณ ๕ ประการ คอ (๑) มผวพรรณงาม (๒) มเนองาม (มมอ เทา และรมฝปากแดงงาม) (๓) มเลบงาม (๔) มฟนงาม (๕) มวยงาม (แมจะมอาย ๑๒๐ ป กยงงดงามเหมอนหญงสาวอาย ๑๖ ป)๑๑๒ มปรากฏในอรรถกถาธรรมวา บตรของ มคารเศรษฐ ชอวาปณณวฒนกมารในเมองสาวตถกลาวกบบดาและมารดาวา ถาไดหญงทมลกษณะงดงาม ๕ ประการ จะแตงงานดวย ดงขอความวา “มารดาบดา. กชอวาความงาม ๕ อยางนน อะไรเลา? พอ. ปณณะ. คอ ผมงาม, เนองาม, กระดกงาม, ผวงาม, วยงาม. (๑) กผมของหญงผมบญมาก เปนเชนกบก าหางนกยง แกปลอยระชาย ผานงแลว กกลบมปลายงอนขนตงอย, นชอวาผมงาม. (๒) รมผปากเชนกบผลต าลง (สก) ถงพรอมดวยสเรยบชดสนทด นชอวาเนองาม (๓) ฟนขาวเรยบไมหางกน งดงามดจระเบยบแหงเพชร ทเขายกขนตงไวและดจระเบยบแหงสงขทเขาขดสแลว นชอวากระดกงาม (๔) ผวพรรณของหญงด าไมลบไลดวยเครองประเทองผวเปนตนเลย กด าสนทประหนง พวงอบลเขยวของหญงประหนงพวงดอกกรรณการ. นชอวาผวงาม (๕) กแลหญงแมคลอดแลวตง ๑๐ ครง กเหมอนคลอดครงเดยวยงสาวพรงอยเทยว นชอวา วยงาม๑๑๓ ความงามของสตรมจดเดน ๕ ประการ คอ ผมงาม เนองาม กระดกงาม ผวงาม วยงาม ดงความในอรรถกถาชาดก๑๑๔ วา สตรทงดงามดวยลกษณะ ๕ (และเวนจากโทษหรอขอเสย ๖ ประการ) และตามธรรมชาตจรง ๆ ไมจ าเปนตองท าการเสรมสวยใหม กดเปลงปลงในพนทประมาณ ๑๒ ศอก เพราะมแสงสวางจากรางกายของตนเอง เมอแสดงขอเปรยบเทยบถงลกษณะความงาม ๕ ประการ ตามตารางตอไปน ตารางแสดงขอเปรยบเทยบความงาม ๕ อยาง

๑๑๒ ท.ส.อ. (บาล) ๑/๔๒๖/๓๑๔, ส .ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๖/๓๐๑-๓๐. ๑๑๓ ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑/๑/๗๗. ๑๑๔ ดรายละเอยดใน ข.ชา.อ. ๕๖/๓/๒/๓๕๕.

๔๗

ล าดบท ลกษณะ เบญจกลยาณ

ขอเปรยบเทยบลกษณะความงามของสตร ภาพแสดงประกอบ

๑ ผวนาง ดอกประยงค, ทองค า (ดอกประยงค)

๒ เนองาม มอและเทา รมฝปาก ยอมดวยน าครง แกว

ประพาฬสแดงและผากมพลสแดง (แกวประพาฬ)

๓ เอนงาม แผนเลบทง ๒๐ (ทไมพนจากเนอดดจอม

ดวยน าครง ทพนเนอเหมอนน านม (ครง)

๔ กระดกงาม ฟนทง ๓๒ ซ สนทเรยบเหมอนระเบยบ

เพชรทเจยรนยแลววางไวด (เพชรทเจยรนย

แลว)

๕ วยงาม อาย ๑๒๐ ป กยงดสดใสเหมอนมอายได

๑๖ รวรอย(เหยวยน) ไมปรากฏ ผมไมหงอก

(สผมด าสนท)

ความงามดานคณธรรมของนางวสาขา (๑) ความงามดานการสมาทานศลอโบสถ นางวสาขาถอไดวาเปนสตรตวอยางในสมยพทธกาล เนองจากเปนสตรทมคณสมบตรอบดาน ทงดานความงามตามหลกเบญจกลยาณ ๕ มคณสมบตดานความประพฤตหรอจรยาวตรของหญงทดงาม มจตใจเปยมดวยคณธรรมประเสรฐ (เปนพระโสดาบน) และเปนคนมศรทธามนคงในพระรตนตรย โดยเฉพาะการถอศลในอโบสถ ดงความวา ครงหนง นางวสาขาไดตงใจจะรกษาศลอโบสถทบพพาราม๑๑๕ พระพทธองคจงตรสแนะน าวธการรกษาศลอโบสถ ม ๓ ประเภท โดยอธบายหลกการและเปาหมายส าคญ ดงน

๑๑๕ ดรายละเอยดใน อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๗๑/๒๗๙-๒๘๙.

๔๘

อโบสถ ๓ ประเภทคอ (๑) โคปาลอโบสถ (อโบสถทปฏบตอยางคนเลยงโค) (๒) นคณฐอโบสถ (อโบสถทปฏบตอยางนครนถ) (๓) อรยอโบสถ (อโบสถปฏบตอยางอรยสาวก) ความหมายของอโบสถ ๓ ตามความหมายพระสตร โคปาลอโบสถ คอ การรกษาอโบสถเหมอนคนเลยงโค ทรวาการเลยงโค ตองปลอยใหมนหากนหญา กนน า ตามธรรมชาตของโค เทยบไดกบคนทคดวาจะรกษาศล (เพยงหวขอ) แตใจยงมความโลภะ อยากไดอยากมตามใจกเลสอย นคณฐอโบสถ คอ การรกษาอโบสถแบบนครนถบางกลม ทมความคดเอนดอนเคราะหสตวบางชนด แตลงโทษหรอท ารายสตวบางชนด และสอนประชาชนใหคนบรจาคหรอสละสงของ ไมใหมความยดตด รวมทงมกอางตนวา ตนเองไมมใครใหกงวล ไมมความกงวลอะไร ทง ๆ ทเขาเองหรอญาตกรดวา เขายงมความกงวล มอาลยกบสงของ พอแม ญาตพนองอย อรยอโบสถ คอ การรกษาศลอโบสถในลกษณะท าจตใจทเศราหมองใหผองแผวดวยความเพยร ความมงหมาย คอการช าระหรอขจดสงเศราหมองทางจต ไดแก นวรณ ๕ ประการ กามฉนทะ พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ และวจกจฉา๑๑๖) ลกษณะของการรกษาศลแบบอรยอโบสถ ม ๕ วธการส าคญโดยสรปคอ (๑) ระลกถงคณพระพทธเจา (เชนบทวา อตป โส ภควา อรห ....เปนตน) เพอใหจตยอมผองใส เกดความปราโมทย เหมอนคนทศรษะเปอนตะกอนนอนกน ตองใชความพยายามท าความสะอาดอยางมาก ดวยมะขามปอม ดนเหนยว น าช าระท าความสะอาด (๒) ระลกถงคณพระธรรม (เชนบทวา สวากขาโต ภวควตา ธม โม....เปนตน) เพอใหพระธรรมขดเกลาจตใหบรสทธ เหมอนคนรางกายสกปรก ตองใชน าช าระลางท าความสะอาดใหเหมาะสม (เชน ใชเชอก หรอ ผงอาบน า) (๓) ระลกถงคณพระสงฆ (เชนบทวา สปฏปนโน ภควโต สาวกสงโฆ....เปนตน) เพอท าใหจตใจบรสทธ เหมอนผาเปอนตองใชเกลอ น าดาง โคมย และน าเพอขดใหสะอาด (๔) ระลกถงศลของตนทไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอย เปนไทแกตว ไมถกตณหาและทฏฐครอบง า และกอใหเกดสมาธ เหมอนการใชกระจกใสมองตนเอง (กระจกทมวใชน ามน เถา แปรงส าหรบท าความสะอาด) (๕) ระลกถงเทวดา เชน เทวดาชนจาตมหาราช หรอ เทวดาชนพรหมหรอสงกวา ทมศรทธาท าคณงามความด เปนอนสตระลกถงตวเองถงคณธรรม เชน ศรทธา ศล สตะ จาคะและปญญา เพอใหจตผองใสและเกดปราโมทย เหมอนการท าทองทหมองใหสกใส ตองอาศยเบาหลอม เกลอ ยางไมและคม

๑๑๖ อง.ตก.อ. ๒/๗๑/๒๑๗.

๔๙

สรปประเดน การรกษาอโบสถแบบแรก เรยกวา พรหมอโบสถ (ระลกถงคณอนประเสรฐของพระพทธเจา) แบบทสอง เรยกวา ธรรมอโบสถ คอ “อโบสถทรกษาปรารภโลกตตรธรรม ๙ ประการ คอ มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑๑๑๗” แบบทสาม เรยกวา สงฆอโบส คอระลกถงอรยสงฆ ๘ จ าพวกคอ (๑) พระผบรรลโสดาปตตผล (๒) พระผด ารงอยในโสดาปตตมรรค (๓) พระผบรรลสกทาคามผล (๔) พระผด ารงอยในสกทาคามมรรค (๕) พระผบรรลอนาคามผล (๖) พระผด ารงอยในอนาคามมรรค (๗) พระผบรรลอรหตตผล (๘) พระผด ารงอยในอรหตตมรรค๑๑๘ และขอปฏบตเกยวกบศล คอ ศล ๘ คอ เวนการฆาสตว การท ารายหรอท าทารณตาง ๆ จนถงการงดเวนการนอนบนทนอนสงและใหญ นอนบนทนอนต า (ศลทวไปอน ๆ ศล ๕ ศล ๑๐ หรอกศลกรรมบถ ๑๐) (๒) ความงามดานการบรจาคทาน นางวสาขามความประพฤตดงามและมจตใจเออเฟอ เอาใจใสขวนขวายเพอชวยเหลอเพอนมนษย จนไดรบการแตงตงใหสตรเลศดานการใหทาน เชนการถวายวดบพพาราม หรอการขอพร ๘ ประการ (ดงความในวสาขาวตถ๑๑๙) เพอถวายทาน ๘ ชนด คอ ผาวสสกสาฎก อาคนตกภต คมกภต คลานภต คลานปฏฐากภต คลานเภสช ธวยาค และผาอาบน า จดมงหมายของการถวายทานนน นางวสาขาไดใหเหตผลส าคญวา การถวายผาอาบน าเพอใหใชอาบน าและดไมนาเกลยด การถวายอาหารส าหรบคนทมาเยอน เพราะคนเดนทางทไมช านาญทาง จะหาอาหารล าบาก คนทเตรยมเดนทาง คนปวย คนดแลคนปวย ยารกษาโรค ขาวตม (ขาวยาค) เพราะเหนวา พระพทธเจาไดทรงแสดงอานสงส ๑๐ ประการไวทเมองอนธกวนทะ และผาอาบน าส าหรบสตร คอภกษณ เพราะเหนวา ภกษณทเปลอยกายอาบน าในแมน าอจรวดทาเดยวกบหญงแพศยาแลวถกเยาะเยย รวมทงไมเปนทเลอมใสของคนทพบเหน (๓) ความงามทางจตใจ คอ นางวสาขาเปนสตรทมจตใจกวางขวาง มองการณไกล มปญญา เนองจากเปนคนชอบชวยเหลอคนอน ๆ และชอบสงเกตวา คนทวไปมชวตความเปนอยล าบาก ตนเองจะชวยเหลอดวยวธไหนบาง ทเหนวาจะเกดประโยชนกบคนนนหรอกบสงคม เชน การถวายอปกรณเครองใชสอย หรอเครองอ านวยความสะดวกในชวตประจ าวน ในเรองนางวสาขามคารมาตา๑๒๐ นางวสาขาถวายหมอน า ปมไมทเชดเทาและไมกวาด (นางถอไปถวายพระพทธเจาเองถงทอาราม) เพราะเหนวาจะเกดความสะดวกสบาย จะเหนไดวา ในแงหนงเปนการเออประโยชนในดานการรกษาสขภาพ การรกษาความสะอาด เปนตน ในบางกรณพระพทธเจาไดอนญาตเพมเตมตาม

๑๑๗ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๗๑/๒๑๘. ๑๑๘ อภ.ป. (ไทย) ๓๖/๒๐๗/๑๙๐. ๑๑๙ ว.ม. (ไทย) ๕/๓๔๙-๓๕๒/๒๒๕. ๑๒๐ ว.จ. (ไทย) ๗/๒๖๙/๕๓.

๕๐

เหนสมควร เชน อนญาตทเชดเทา ๓ ชนดคอ ศลา กรวด ศลาฟองน า รวมทงการถวายของใชอน ๆ ทจ าเปน เชน พดโบกและพดใบตาล แสปดยง (และอนญาตแส ๓ ชนด คอแสปอ แสแฝก แสขนนกยง) (๔) ความงามดวยคณธรรมส าหรบสตร ๘ ประการ นางวสาขาไดฟงธรรมจากพระพทธเจาเกยวกบเรองคณธรรมของสตร ๘ ประการ ดงความในทตยวสาขาสตร๑๒๑ ถอไดวา เปนแนวทางส าคญในการใชชวตค ดงปรากฏในตาราง ตอไปน

ขอท คณธรรมของสตรด ๑ ตองตนกอนนอนทหลงสามนน คอยรบใชปฏบตใหเปนทพอใจ พดค าไพเราะ ๒ สกการะเคารพ นบถอ บชาและตอนรบคนทสามรกเคารพ เชน พอ แม พระสงฆ ดวยน า

และเสนาสนะ ๓ รจกจดการงานด คอ รจกท างานบาน เชน การทอผาขนสตวหรอผาฝาย และเปนคนขยน

ไมเกยจครานในการท างาน รวมทงมปญญารอบรวธการท างานตาง ๆ ๔ รจกจดการคน คอ การดแลคนในบานหรอผอยภายใตการดแล เชน ทาส กรรมกร คนใช

เปนตน ในงานทท าแลวและยงไมได ดแลชวตความเปนอย (เชนดแลยามเจบปวย) ๕ รจกจดการทรพย คอรกษาคมครองสงทสามหามาได เปนทรพย ขาว เงน หรอทองกตาม

ไมเปนนกเลงการพนน ไมเปนขโมย ไมเปนนกเลงสรา ไมลางผลาญทรพยสมบต ๖ จตใจมนคงในพระรตนตรย คอ การถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆเปนทพง (สรณะ) ๗ มศล ๕ คอการสมาทานรกษาศล ๕ ๘ มจตใจเออเฟอ คอ การบรจาคจาคะ ไมตระหน และยนดการใหทาน

คณคาความงามทมตอสงคม การท านบ ารงและปกปองพระพทธศาสนา มเรองราวตาง ๆ ทสะทอนใหเหนวา นางวสาขาเปนอบาสกาแบบอยางทด ในดานการชวยดแล ใหค าแนะน า และกลาวตกเตอนเมอมเหตการณทเหนวาไมเหมาะสมเกดขนในพระพทธศาสนา เชนการกลาวตกเตอนพระอทายวา ไมควรนงในทลบหและลบตากบหญงสาว ดงความในปฐมอนยตสกขาบท๑๒๒ (วาดวยการนงในทลบตากบหญงสองตอสอง) วา นางวสาขาไดต าหนพระอทายนงคยกบหญงสาว ของตระกลหนงทอปฏฐากอยใน

๑๒๑ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๔๗/๓๒๒-๓๒๓. ๑๒๒ ว.มหา. (ไทย) ๑/๔๔๓/๔๗๓.

๕๑

ทลบสองตอสอง โดยแนะวา การนงคยกนกบหญงในลบ ไมเหมาะสมกบสมณะเพศ แมวาไมมความตองการเมถนกตาม (เรองทางเพศ) แตชาวบานทพบเหนเขากไมศรทธาเลอมใส และอกเรองหนงในทตยอนยตสกขาบท๑๒๓ (วาดวยการนงในทลบหกบหญงสองตอสอง) พระอทายนงคยกนกบหญงคนเดมแตคยในทลบห คอ คนทวไปไมไดยน นางวสาขาเหนวา ความพฤตกรรมดงกลาวไมเหมาะสมและไมนาเลอมใสส าหรบบคคลทวไป จงกลาวตกเตอน และในเวลาตอมา พระพทธเจาไดทรงบญญตวนย เกยวกบขอปฏบตหามการนงคยในทลบตาและลบหกบหญงสาว

๑๒๓ ว.มหา. (ไทย) ๑/๔๕๒/๔๗๙.

บทท ๓ วเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา

๓.๑ วเคราะหเปาหมายส าคญของความงามตามนยพระพทธศาสนา การศกษาวจยความหมายความงามในพระไตรปฎกและอรรกกถา พบวา ความงามมหลายมตและมคณคาเฉพาะตว เมอแบงความงามออกเปนองคประกอบหลก ๒ ประการดานภายนอกและภายใน ดานภายนอกมงหมายถง ความงามทปรากฏใหเหนเปนรปธรรมจากวตถ สงของ สงแวดลอมรอบตว เมอเหนแลวเกดความรสกตอสงนนในลกษณะของการมองเหนคณคาเชน เกดความพงพอใจ รกใคร อยากชม อยากด หรอเบกบานใจ เปนตน เหมอนความงามของหญงสาวงาม ดอกไม ตนไม บาน สวน ทะเล ธรรมชาตแวดลอมสวยงาม ดงนน ความงามจงมอทธพลตอผรบหรอเสพความงามในแงปฏสมพนธกบจตใจ และเกดประโยชนในดานอน ๆ ทผเสพจะน าไปใชและแสวงหา เชน คนสวยงามกอยากไดและขวนขวายหาของสวยงามมาประดบตว เปนตน ความงามจงมคณคาในตวมนเองและมคณคาตอสงอนดวย ในฐานะเปนแหลงหรอเครองมอสรางความสข โดยเฉพาะความงามของสตรทมความสวยงามระดบนางงาม (หญงงามเมองในสมยพทธกาล) กมอทธพลตอบคคล สงคม เศรษฐกจและประเทศ (แควนตาง ๆ ใกลเคยง) และความงามยงมความมงหมายถงชนชนและเชอชาต เชน การถอวรรณะในสมยพทธกาล วรรณะกษตรยทเกดมาดบรสทธทงฝายบดาและมารดา เปนตน หรอมงถงวย เหมอนเดกสาวอยในชวงวยทมผวพรรณเปลงปลง นารกและดสวยงาม สตรทผานวยสาวแลว อยในชวงวยสงอาย กมความงามตามวยไดเชนกน เหมอนนางวสาขาทงดงามตามหลกเบญจกลยาณ ๕ ประการ ความงามภายในมงเนนดานสภาพจตของบคคล ทสามารถพฒนาตนเองในแตละระดบ คอศล สมาธ ปญญา ใหมสมรรถนะทางจตทด คอมคณธรรม หรอจรยธรรมดงามประจ าใจ เชน การชวยเหลอคนตกทกขไดยาก มเมตตากรณาตอเพอนมนษย เปนตน ความงามทางจตใจถายทอดใหเหนผานการกระท าหรอการปฏบตตามธรรมทเรยบรอยสวยงาม จะเหนไดจากการมวนยในตนเอง การปฏบตศล มกายสงบเรยบรอย มค าพดและการเจรจาไพเราะหรอค าพดมประโยชน เปนค าจรง และมความจรงใจ หรอควางงามทมคณคาแฝงอยในธรรมเนยมปฏบตหรอมรรยาททางสงคม เชน มรรยาทของหญงในการยน เดน นง เปนตน ดงนน ความงามภายในจะมงทการปฏบตตนเองใหเขาถงคณธรรมประเสรฐตามหลกในพระพทธศาสนา (เรยกวา มกลยาณธรรม) จงเปนการสรางคณธรรมในตวอยางหนง และเปนการกาวผานรปลกษณภายนอกทไมยงยน แนนอน โดยเขาใจกระบวนการและขอเทจจรงของรางกาย สรปคณคาส าคญความงามภาย ๓ อยาง คอธรรมมความงามในเบองตน

๕๓

หมายถง ศล ธรรมมความงามในทามกลาง หมายถง อรยมรรค และธรรมมความงามในทสด หมายถงพระนพพาน

๓.๒ วเคราะหเปรยบเทยบลกษณะและประเภทความงามทางกายของสตรและมหาบรษ งานวจยนไดศกษาความงามทางรางกายของสตรโดยยกเอาลกษณะของมหาบรษ ม ๓๒ ประการ และอนพยญชนะ ๘๐ ทเกยวของน ามาศกษาวเคราะหและไดขอสรปเชงเปรยบเทยบถงลกษณะความงามทงสองฝาย และน าขอเปรยบจากความงามของมหาบรษบางประการ น าวเคราะหประกอบเพอน าไปใชพจารณาดลกษณะความงามของรปรางภายนอกของสตรวา สตรทถอวามความงาม ควรมลกษณะความงามทางเรอนรางและมคณสมบตทเกยวของอยางไร ดงน ตารางท ๑ เปรยบเทยบความงามของสตรกบมหาบรษ

ประเภท/ สดสวนรางกาย

ลกษณะทบงชความงาม (สตร)

ลกษณะทบงชความงาม (มหาบรษ-มหาปรสลกษณะ)

๑.ผวพรรณ (สผว)

๑.สผวเหมอนดอกประยงค/ทองค า ๒.ผดผอง (เหมอนมรศมออกจากตวประมาณ ๑๒)

๑.สผวเรองรองเหมอนหมทองค า ๒.เนอผวละเอยด (กวาคนปกต) ๓.มรศมสวางรอบเปนปรมณฑล

๒.เนอหนง/ผวหนง (มอ เทา รมผปาก)

๑.เนอทฝามอ ฝาเทา และรมฝปากแดง เหมอนสผาแดง สครง แกวประพาฬสแดง ๒.เทา ๒ ขางสวยงาม, ออนนม (เหมอนรองเทาหมปยนน๑)

๑.เทาเสมอกน/มสนเทายาวงาม นวเทาเรยวงาม (กลมงาม) ๒.นวมอยาวเรยวงามสมสวน ตงแตโคนถงปลาย ๓.ฝามอและเทาออนนม ๔.พระโอษฐมสณฐานงามดจดอกบวแยม ๕.รมพระโอษฐบน-ลางเสมอกนด มสแดงเหมอนผลต าลงสก

๓.เลบ ๑.มสแดง/สเลอด (เหมอนสครง) ๒.มเสนเอน คลายสายน านม

๑.เลบสแดงสวยงาม ๒.ปลายเลบงอนขนสวยงาม

๔.ฟน (กระดกฟน)

๑.ฟนครบ ๓๒ ซ ๒.ฟนเรยงตอกนเปนระเบยบ (เหมอนเพชร) ๓. สฟนขาวนวล (มสและสณฐานดงหนอตมของตนกลวย๒)

๑.มพระทนต ๔๐ ซ เรยงเสมอกน ไมหาง ๒.มพระเขยวแกว ๔ อนขาวบรสทธ

๑ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๒.

๕๔

ประเภท/ สดสวนรางกาย

ลกษณะทบงชความงาม (สตร)

ลกษณะทบงชความงาม (มหาบรษ-มหาปรสลกษณะ)

๕.อาย (วย) ๑.งามตามวยเดกสาว วยรน ๒.งามแบบผสงอาย (ไมมผมหงอกและผวหนงไมเหยวยน)

๑.พระมงสะไมหดและเหยวยนในทใดทหนง

๖.ความสง-ต า ๑.ไมสงเกนไป ๒.ไมเตยเกนไป (เฉลยคนปกตทวไป)

ไมม (ไมเปรยบเทยบ)

๗.ผอม-อวน ๑.ไมผอมเกนไป ๒.ไมอวนเกนไป

ไมม (ไมเปรยบเทยบ)

๘.ผวด า-ขาว ๑.ไมด าเกนไป (ด าสนท) ๒.ไมขาวเกนไป

ไมม (ไมเปรยบเทยบ)

๙.เสนผม ๑.สผมด า มปลายผมงอนขน (ปลายผมงอน มวยผมด าสวย ชองผมละเอยด มกลนหอมเหมอน อมพปาลเถร๓) ๒.สผมเหมอนแมลงภ คอเขยวสนท๔ ๓.ผมมกลนหอมเหมอนกลองเครองประดบ๕

๑.พระเกศาด าสนททกเสนและเปนเงางาม ๒.มกลนหอม ๓.ละเอยดทกเสน ๔.เปนขดมวนปลายแหลมเหมอนกนหอย

๑๐.จมก จมกโดงสวยงาม๖ ๑.พระนาสก (จมก) สงโดงสวยงาม ๒.สณฐานพระนาสกงามแฉลมแชมชอย

๑๑.หนาผาก (ไมระบชด) (ควรมหนาผากงาม, ไมมรอยยนทหนาผาก)

๑.พระนลาฏ (หนาผาก) กวางยาวเสมอกนสวยงาม ๒.กลมสวยงาม

๑๒.คว ควงาม (เหมอนดงรอยเขยนทจตรกรชางศลปบรรจงเขยนดวยสเขยว๗)

๑.พระโขนง (คว) โกงงามเหมอนคนธน ๒.เสนราบเรยบ ๓.พระโขนงใหญพองาม

๒ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๕. ๓ ดรายละเอยดใน ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๒๕๒-๒๕๕/๕๙๖. ๔ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๒. ๕ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๓. ๖ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓. ๗ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓.

๕๕

ประเภท/ สดสวนรางกาย

ลกษณะทบงชความงาม (สตร)

ลกษณะทบงชความงาม (มหาบรษ-มหาปรสลกษณะ)

๔.พระโขนงยาวสดหางพระเนตร (ตา) ๑๓.จมก จมกโดงสวยงาม๘ คลายขวหรดาลท

เขาปนตงไว๙ ๑.พระนาสก (จมก) สงโดงสวยงาม ๒.สณฐานพระนาสกงามแฉลมแชมชอย

๑๔.ห ใบห (เหมอนพวงดอกไม๑๐) ๑.พระกรรณ (ห) ทง ๒ ขางมสณฐานยาวเหมอนกลบดอกบว ๒.กลมงาม

๑๕.ดวงตา ๑.ดวงตาด า รอบดวงตาขาวบรสทธ (เหมอนเดกแรกเกด) ๒.ดวงตาคลายกนนร๑๑ ๓.ดวงตาคลายตาเนอทราย๑๒

๑.ดวงพระเนตรประกอบดวยประสาททง ๔ ผองใสบรสทธ ๒.เบาตา (กระบอกตา) กวาง-ยาวเสมอกน

๑๖.คอ/ล าคอ กลมงาม (คลายแทงทองค า๑๓) (คอเหมอนสงขทอง๑๔)

๑.มล าพระศอกลมเสมอกนตลอด

๑๗.แกม ไมระบชด (แตควรมเนอแกมอมสมบรณด)

๑.กระพงพระปราง (แกม) ทง ๒ เตมอมบรบรณ

๑๘.หนาทอง ๑.ทองเรยบ (ไมมลกษณะ “ทองพลย”๑๕ คอ ทองใหญ, ลงพง)

๑.หนาทองลก ๒.มลายทกษณาวรรต

๑๙.กน ๑.กนไมหอย (เหมอนกระเชา๑๖) ไมม (ไมเปรยบเทยบ) ๒๐.ตนขา (ล าขา-ขา

๑.ตนขากลมงาม (เหมอนขากวาง)

๑.ล าพระเพลาทง ๒ (ทอนขา) กลมงามเหมอนทอนกลวย

๘ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓. ๙ ท.ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒/๒/๓๕๗. ๑๐ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓. ๑๑ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๔๓๔. ดเนอหา “แมนางผมดวงตาโศกดงกนนรเอย ขาจะยอมอยใต

อ านาจแมนาง ถาเราจะอยรวมกนในกลางปา เพราะสตวทนารกกวาแมนางของขาไมมเลย” ๑๒ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๔๔๒. ดเนอหา “เพราะเหนดวงตาของแมนาง ประดจดวงตาลก เนอ

ทราย ประดจดวงตากนนรในระหวางเขา ฤดรานรกของขากยงก าเรบ” ๑๓ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓. ๑๔ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๕. ๑๕ ม.ม.อ. (ไทย) ๒๐/๒/๑/๓๗๑. ๑๖ ม.ม.อ. (ไทย) ๒๐/๒/๑/๓๗๑.

๕๖

ประเภท/ สดสวนรางกาย

ลกษณะทบงชความงาม (สตร)

ลกษณะทบงชความงาม (มหาบรษ-มหาปรสลกษณะ)

ออน-หนาตก) ๒.ขาออนทงสองขางสวยงาม เหมอนงวงชาง๑๗

๒๑.ล าแขน ๑.ตนแขน ๒ ขางเรยวงาม ๒.มลกษณะกลมกลง๑๘

๑.ล าพระกรทง ๒ (แขน) กลมงาม เหมอนงาชาง

๒๒.ต าหนทรางกาย

๑.รางกายเกลยงเกลาดงแผนทองสวยงาม๑๙

๑.รางกายไมมจดต าหน/มลแมลงวน ๒.บรสทธทวรางกายทงหมด

๒๓.พละก าลง (กาย)

๑.มก าลงมาก (ประมาณชาง ๕ เชอก เหมอนก าลงนางวสาขา๒๐)

๑.ทรงมพระก าลงมากเทากบชางลานเชอก

๒๔.รปทรงหนา รปหนาสวยงาม (วงหนาทงามดงดวงจนทร๒๑)

๑. ดวงพระพกตรสณฐานยาวรปไข

๒๕.ปลายขน (ตามรางกาย)

(ไมระบชด) ๑.ปลายเสนพระโลมา (ขน) ตรงไมคดงอ

๒๖.กลนตว กลนตวสตร (ผสมกบกลนเครองหอมไดกลนหอมพอด)

๑.มกลนหอมฟงดจกลนสคนธชาตกฤษณา

๒๗.ทาทางเดน ไมระบชด (มระบบางแหงวา เดนงาม ไมวงเหมอนนางวสาขา)

๑.ทรงพระด าเนนสงางาม ดจอาการเดนแหงกญชรชาต

๒๘.ลกษณะเปนหญง

ไมระบชด แตควรมกรยาหญง ไมตดทาทางแบบบรษ

๑.มพระลกษณะบรษสมบรณ ไมมกรยาสตร

๒๙.เอว เอวสวนกลางงาม๒๒ สะเอวกลม มตะโพผงผาย๒๓

ไมม (ไมเปรยบเทยบ)

๓๐.สะดอ ไมระบชด ๑.มพระนาภ (สะดอ ) กลมงามไมบกพรอง

๓๑.หวเขา ไมระบชด ๑.พระชาน (หวเขา) เกลยงกลม ไม

๑๗ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๒. ๑๘ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๑. ๑๙ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๑. ๒๐ ท.ปา.อ. (ไทย) ๑๕/๓/๑๖๗. “เครองประดบนนสวมบนศรษะยอมยอยคลมจนจดหลงเทา. หญงท

ทรงพลงชางสาร ๕ เชอกไดเทานน จงจะสามารถทรงเครองประดบนนไวได” ๒๑ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓. ๒๒ ข.ว.อ. (ไทย) ๔๘/๒/๑/๕๒๐. ๒๓ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓.

๕๗

ประเภท/ สดสวนรางกาย

ลกษณะทบงชความงาม (สตร)

ลกษณะทบงชความงาม (มหาบรษ-มหาปรสลกษณะ)

ปรากฏลกสะบา ๓๒.ถน (หนาอก) ๑.ถนงามสมสวน (ถนสมบรณ๒๔) ๒.

รปทรงถน (เหมอนดอกบวตม (หรอ) หมอน ามนต๒๕ หรองามเหมอนหมอทอง๒๖) ๓.อวบอดกลมกลงประชดกนและงอนสลางสวยงาม๒๗

ไมม (ไมเปรยบเทยบ)

๓๓.แขง-หนาแขง (ล าขาสวนลางเขาถงขอเทา)

๑.แขงเกลยงเกลาสวยงาม ๑.มพระชงฆ (แขง) เรยวดจแขงเนอทราย

วธพจารณาความงามของสตรในทศนะพระพทธศาสนา สามารถดคณลกษณะทางรางกายตงแตหวจรดเทาตามทปรากฏในตารางดงกลาว ตามหลกทวไปคอ สตรมความสวยงามตามหลกเบญจกลยาณ ๕ ประการและไมมขอเสย ๖ ประการ ถาสตรมความงามตามลกษณะ ๓๓ ประการ กถอไดวา สตรคนนนมความสวยงามทางเรอนรางยอดเยยม

๓.๓ วเคราะหสาเหตเกดความงามของสตร การศกษาหลกธรรมทเกยวของกบความงามของสตรในพระพทธศาสนาเถรวาท สามารถสรปสา เหตส าคญท ท า ให สตรมความงาม คอ สา เหตท ม อทธพลตอความงามในแงมม ตาง ๆ เชน เรองกรรม เรองการประพฤตธรรมดงามในรปแบบตาง ๆ คอ การรกษาศล การถอศลอโบสถ เปนการสรางความงามภายใน รวมทงการเสรมแตงรางกายใหสวยงามและสาเหตอน ๆ ทมผลท าใหเกดคณคาความงามภายนอก ดงน ๓.๓.๑ สาเหตจากกรรมและการปฏบตธรรมด

ประเดนความงามทมผลจากกรรม (จากขอวจยในบทท ๒) พบวา กรรมมอทธพลตอความ งามในเชงเหต-ผลจากอดตถงปจจบน (หรอการกรรมดในปจจบนกมผลตอไปในอนาคตเชนกน) คอ (๑) การท ากรรมดดวยการใหทาน บรจาค มผลใหไดรปสมบตด เชน ผวพรรณดหรอรปรางด เปนตน

๒๔ ข.ว.อ. (ไทย) ๔๘/๒/๑/๕๒๐. ๒๕ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๑๔๓. ๒๖ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๕. ๒๗ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๑.

๕๘

(๒) การท ากรรมดดวยการประพฤตตน เปนสตรไมขโกรธ หนาบงตง เครงเครยด (หนาบด) ไมพยาบาทปองราย เพงโทษเลกนอย มผลใหผวพรรณผองใส (๓) การสรางกรรมดหรอกศลกรรมบถ ๑๐ สมาทานศลอโบสถ (๔) ดแลเลยงดพอแมใหด อนเคราะหนกบวชทประพฤตดงาม (๕) ปฏบตตนใหมธรรมสงขนตามล าดบ เชน ปฏบตธรรม คอ (๕.๑) กามาวจรกศล (๕.๒) รปาวจรกศล (๕.๓) อรปาวจรกศล (๕.๔) สาวกบารมญาณ (๕.๕) ปจเจกโพธญาณ (๕.๖) สพพญญตญาณ) กลาวโดยสรป กรรมดสงผลใหไดรบทพยสมบตในภพตอมา (สคตโลกสวรรค) ๑๐ ประการ คอ อายทพย วรรณะทพย สขทพย ยศทพย ความเปนใหญทพย รปทพย เสยงทพย กลนทพย รสทพย โผฏฐพพะทพย และสงผลใหเมอเกดในโลกมนษย ท าใหมลกษณะทดตาง ๆ ๓.๓.๒ สาเหตจากมรรยาทและวตรปฏบตดงาม สาเหตทท าใหสตรมความงาม สามารถพสจนไดจากพฤตกรรมทท าในชวตประจ าวน ทแสดงออกมาใหเหนวาเปนคนมมารยาท คอ กรยาวาจาเรยบรอยและจรงใจ หรอเปนคนมแนวคดทดในการด าเนนชวต เชน มหลกการในการใชชวตค เปนตน ในทศนะพระพทธศาสนาใหหลกการส าคญไวอยางเหมาะสมกบฐานะของตน หรอหลกปฏบตทใชไดกบสตรทกคน ดงน เรองนสยหรอพฤตกรรมทไมงาม คอ การกระท าทคนเคยหรอความประพฤตไมดและมโทษ เชน (๑) นสยไมชอบท างานบาน (๒) นสยชอบนงแช ยนแชแบบคนเกยจคราน เบอหนาย หนาบดบงตงเวลาท างานหรอไดรบมอบหมายภาระหนาทบางอยาง และไมสนใจท าอะไรจรงจง (๓) นสยเปนคนกระดาง ชอบพดค าหยาบ พดถากถาง พดกระทบกระเทยบ หรอพดประชดประชน (๔) นสยชอบกดขขมคนอน (พดอวดอางตนและกดคนอนใหต า) (๕) ไมเคารพผมคณ เชน พอ แม คร อาจารย เปนตน (๖) ไมเชอความด-ชว (ท าดไดด ท าชวไดชว ท ากรรมใดไว ดหรอไมด ตองไดรบผลของกรรมนน เปนตน) (๗) ไมเคารพในคณพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เรองวตรปฏบตส าหรบการใชชวตคตามหลกโอวาท ๑๐ คอ แนวทางปฏบตจากการศกษาเรองนางวสาขา สรปประเดนทสามารถน าไปใชปฏบตใหเกดประโยชนกบชวตของสตร ดงน (๑) เปนสตรทฟงหไวห หนกแนนในเหตและผล โดยไมน าเรองภายในครอบครว ไปพดในทางเสยหาย หรอน าเรองภายนอกทเสยหาย มาท าใหภายในครอบครวสนคลอนหรอไดรบผลกระทบ เสอมเสยชอเสยง (๒) เปนสตรฉลาดจดการบานเรอนหรอบรการบคคล เชน รจกใหคนทให ไมใหคนทไมคน และชวยเหลอญาตมตรทตกทกขไดยากจรง ๆ

๕๙

(๓) เปนสตรทบรหารตนเปน คอ รจกมารยาทธรรมเนยมในการยน เดน นงทเหมาะสม รจกจดเตรยมงานบานด เชน การท าอาหารทเหมาะ (ถกปาก) กบทกคน และรจกตรวจสอบกจการตาง ๆ ใหเรยบรอยกอนเสมอ (๔) เปนสตรทเคารพบชาผอาวโสเปนอยางด เชน เคารพย าเกรงพอ-แมของฝายสาม เรองคณธรรมของภรยาด ๘ ประการ คอ คณธรรมส าหรบสตรทอยครองเรอน ตามเนอหาทแสดงไวในบทท ๒ ซงเมอวเคราะหแลวมประเดนส าคญ คอ (๑) บรหารตนด (๒) บรหารงานด (๓) บรหารคนในปกครองด (๔) บรหารทรพยสนด (๕) ยดมนธรรมด (๑) บรหารตนด คอ ตนกอนนอนทหลงสาม ปรนนบตสามด เจรจาไพเราะเคารพสามและบคคลทเกยวของกบสามอยางเหมาะสม (๒) บรหารงานด คอ รจกท างานบานและจดการภายในครอบครวด และมความรอบรในเรองกจการงานทปฏบตอย (๓) บรหารคนในปกครองด คอ ดแลคนท างานในครอบครวหรอคนทรบใชด มการใหความชวยเหลอและใหสวสดการด (๔) บรหารทรพยสนด คอ ดแลรกษาเงนทองด ไมหลงฟงเฟอดวยการใชจายเกนตวและรจกประหยดอดออม รวมทงไมใหสามหลงตดการพนนซงเปนเหตท าใหครอบครวเสอมเสยหรอแตกแยกทางครอบครว (๕) ยดมนธรรมด คอ เชอกรรมและคณพระรตนตรย มศลและมน าใจงาม ๓.๓.๓ สาเหตจากการเสรมแตงรางกาย การตกแตงรางกายดวยเครองประดบตาง ๆ เชน การใชเครองทาผวใหสวยงาม การใชเครองหอมตาง ๆ ทท าดอกไม เปนตน หรอการแตงตวดวยชดเสอผาสวยงาม การใชเครองประดบ จะเปนแหวน หรอสรอย ก าไลขอเทา ก าไลแขน ตมห เครองประดบทท าจากทองค า เปนตน เรยกวา สตรสวยเพราะท าการเสรมแตงรางกายใหงดงาม (เหมอนส านวนไทยทคนเคยกนวา ไกงามเพราะขน คนงามเพราะแตง) ดงนน ความสวยตองมการตกแตงใหดด ถาไมแตงตวเลย กดไมสวย๒๘ ดงความในเรองพระอนรทธะ๒๙ ทสะทอนใหเหนพฤตการชอบแตงตวของสตรเพอใหเกดความสวยงาม และตองการใหเกดความพงพอใจกบคนทไดพบเหนหรอคนทตนเองรก (เรองยอ : เหตเกดทเมองกรงสาวตถ แควนโกศล ทานพระอนรทธะเดนทางถงหมบานหนงและขอพกแรมทบานของสตรคนหนง (เหตเกดกอนบญญตวนย) สตรนนพอเหนพระอนรทธะกหลงรกและยนดใหพกแรม นางไดตอนรบและ

๒๘ ข.เถร.อ. (ไทย) ๕๔/๒/๔/๓๖๖. ๒๙ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๕/๒๔๑-๒๔๒.

๖๐

แตงตวเองสวยงาม ประพรมของหอม เขาไปหาเพอชกชวนใหอยดวยกนดวยการเปลองอาภรณ และแสดงทวงทาการยน เดน นง นอน เปนตน ) ๓.๓.๔ สาเหตจากความพงพอใจตามกเลสตณหา การศกษาสาเหตทเกดความรสกวา สวยงาม หรอความชอบและพงพอใจกตอความงามของสตร ในบทท ๒ ไดศกษาเฉพาะเรองความยดมนในรางกายของสตร หรอความชอบสงตาง ๆ ตามความรสกทคลอยไปตามอ านาจกเลสตณหา ดงความในเรองอรยสจ ยกเอาตณหา ความดนรนทะยานอยากวา เปนสาเหตใหเกดทกขทงหมด ตณหาเปนสาเหตใหเกดความรสกทางอารมณทนาปรารถนา รกใครชอบพอวา สงนนสวย สตรคนนนสวย ตามอ านาจตณหา และยดถอเปนเรา เปนเขา เปนตน เรยกวา มความยดมนในอปาทานขนธ ๕ ตามหลกพระพทธศาสนา ไดแสดงแนวทางออกหรอทางดบทกขวา นโรธ คอ ทางดบตณหา และมรรคมองค ๘ คอวธปฏบตส าคญเพอการพนทกข การยดตดความสวยงาม เชน เรอนรางของสตรเปนปกตทางธรรมชาตของมนษยปถชนทวไปอยางหนง ทไดรบการตอบสนองทางอารมณจากสงทตนพอใจ ซงจะเกดขนโดยการมองแบบสวยงาม ไมใชการมองแบบใชปญญาพจารณาในเชงพทธ เชน การพจารณารางกายแบบแยกสวนในลกษณะรางกายมนษยมสวนประกอบของธาต ๔ จงท าใหเกดความรกใคร ลมหลงหรออาลยอาวรณหาสงทตนเองปรารถนาอยบอย ๆ ดงนน ความรสกพงพอใจในลกษณะดงกลาวเปนความสขในระดบหนงของมนษย ทเรยกวา สขจากกาม (ซงเกยวของความปรารถนาวตถและอารมณทนาใคร นาพอใจ) ดงความในอรรถกถาลฏกโกปมสตร๓๐ กลาวถงผชายคนหนงคดจะออกบวชเพราะไมอยากมชวตล าบากอยกบภรรยา พอบวชแลวกคดวา อยากจะกลบไปอยกบภรรยาอก เพราะรสกวา บานเรอนของตนเอง (ความรสกเดมทอยกบภรรยาเปนสถานททดคลายกบนรก) ใหความรสกเปนสขและอบอนกวา เหมอนอยในเวชยนตปราสาท พอเหนแครทบาน กคดอยากจะไดไมไผไวท าแครด ๆ ส าหรบตนเองจะไดนอนสบาย มองไปเหนหมอหงขาวใสขาวเปลอก กคดทางอกศลวา เมยเราคงไปกนขาวกบชายอน กรสกเปนทกขรอนใจขนมาวา เราจะบวชอยท าไม สกดกวา มองเมยตนเอง กเกดความรสกหงหวงขนมา จนกลววา เวลาทตนเองไมอย ผชายคนอน (คนเลยงชาง คนเลยงมา) จะมาพดเกยวภรรยา เรองขางตนสะทอนความพงพอใจและการคดปรงแตงจตใจไปตามอ านาจกเลสตณหา ในลกษณะยดตดอปาทานขนธ เพราะผชายคนนเกดความยดมนในวตถและอารมณทนาปรารถนา และเกดความคดปรงไปตามความคดตาง ๆ คอ อยากจะไดรบความสขสบายแบบชาวบานทวไป หรออยากไดทอยทนอนสบาย (ลกษณะของกามตณหา) อยากกลบไปใชชวตครอบครวกบภรรยาเหมอนเดม (ลกษณะภวตณหา) เกดความเบอหนายชวตนกบวช จงรสกอดอดร าคาญ ไมอยากทนอย

๓๐ ดรายละเอยดใน ม.ม.อ. (ไทย) ๒๐/๒/๑/๓๗๑-๓๗๒.

๖๑

สภาพนนอกตอไป และคดไปเองวา ภรรยาของตนจะมชายอนและไมอยากใหใครมาเกยวพน (ลกษณะของวภวตณหา) ดงนน การประเมนคาความงามของสตรมความเกยวของกบกเลสตณหาเปนแรงจงใจหรอแรงผลกดนอยางหนง จากองคประกอบทเหลอ เชน ความยดวรรณะโดยเฉพาะถอวา สตรทเกดในวรรณะกษตรยและพรหมณสงสงกวา ทงในเรองรางกาย ความบรสทธของการเกดมา (ถอชาต) วงศตระกล (ถอโคตร) รวมทงมองในภาพรวมอน ๆ เชน การถอเรองทรพยสนเงน (ฐานะทางสงคมด) สรปผลการศกษาสาเหตท าใหสตรงามมาจากองคประกอบ ๔ ประการ คอ จากกรรมดและการปฏบตตนดงาม (เนนในปจจบน) มมรรยาทและวตรปฏบตดงาม การเสรมแตงรางกาย และจากความพงพอใจตามกเลสตณหา

๓.๔ วเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา ๓.๔.๑ หลกการและจดหมายส าคญของความงามภายนอก หลกการและจดมงหมายส าคญของความของสตรในทศนะพระพทธศาสนา ตามกรอบแนวคดการวจย ไดศกษาความงามใน ๒ หลกการส าคญ (๑) ความงามภายนอก และ(๒) ความงามภายใน โดยเฉพาะค าวา “ความงามภายนอก” คอ การศกษาเรองความงามในทศนะพระพทธศาสนา ทเกยวของกบคณลกษณะทางรางกายของสตรตามมหลกเบญจกลยาณ คณสมบตทด ๖ ประการ และขอปฏบตดเพอความดงามส าหรบสตร ตามหลกภรยา ๗ และค าสอนหญง ๑๐ ประการ ดงแสดงในรปภาพแนวคด คอ จดมงหมายส าคญของความงามของสตร คอ (๑) เพอไดความรเรองความงามทางกายภาพโดยตรงของสตร (๒) เพอทราบหลกเกณฑและมาตราฐานความงามในแงมมของพระพทธศาสนา (๓) เพอทราบความงามของสตร ทงาม ๒ ลกษณะ คอ งามดานรปพรรณสณฐาน งามกรยามารยาทและคณธรรมจรยธรรมในรปแบบพระพทธศาสนา จากการศกษาขอเปรยบเทยบขางตนท าใหไดความรเกยวกบความงามของสตร ดงน

รางกายงดงาม

งามภายนอก

เบญจกลยาณ ๕ คณสมบต ๖

ค าสอนหญง ๑๐

คณสมบตภรยา ๗

ขอปฏบตทเกยวของ

๖๒

ลกษณะความงามทเปนเลศของสตร (งามภายนอก) ลกษณะโครงหนาหรอรปหนาสวยงาม วงหนางามเหมอนดวงจนทร มรปสณฐานยาวคลายรปไข ลกษณะอวยวะสวนศรษะประกอบดวย ตา คว ห จมก รมฝปาก หนาผาก ผม ฟน แกม และล าคอ มลกษณะส าคญ คอ (๑) ตาสวย ลกตาด าสนท เนอตาขาวบรสทธ ตาคลายกนนรหรอตาเนอทราย (๒) คว มลกษณะยาวสดคอบหรอหางตา รปโคงคลายคนธน ดสวยงามพอด (๓) ห มลกษณะของใบหคลายพวงดอกหรอเปรยบไดกบรปกลบดอกบว (๔) จมกโดงสวยงาม มรปทรงเปนล าตงตรง คลายเขาปนขวหรดาลตงไว (๕) รมฝปาก มลกษณะสมสวนทงบนและลาง มสอมแดงคลายสผาแดงหรอผลต าลงสก (๖) หนาผาก มลกษณะกลมเกลยงเกลา กวางและยาวพอด ไมมรอยผวยนบนหนาผาก (๗) ผม มลกษณะเสนผมตรง สผมด าสนท และมเสนผมละเอยด (๘) ฟน มฟนครบ ๓๒ ซ เรยงตอกนเรยบรอย สขาวคลายหนอตมของตนกลวย (๙) แกมดเอบอมและเตมบรบรณ (๑๐) คอ มรปทรงกลมงาม คลายแทงทองค า ลกษณะอวยวะสวนอน ๆ ประกอบดวยแขน ๒ ขาง มอ ๒ ขาง เทา ๒ ขาง เลบมอและเทา หนาอก (ถน) สวนบนทาย (กน) หนาทอง เอว (สะเอวหรอตะโพก) สะดอ ตนขา (ขาออน) หวเขา หนาแขง มความงามตามแบบของสตร คอ (๑) แขนเรยวยาวงดงาม เปนรปทรงกลม เนอฝามอออนนม (๒) มอ-เทา มลกษณะนวมอ-เทาเรยวงาม ฝามอ-ฝาเทาออนนม และเทามรปทรงเสมอกนพอด (๓) เลบมอ-เทา มสคลายสครง สเลอด (ในลกษณะอน ๆ เชน รางกายมเสนเอน คลายสายน านม) (๔) หนาอก (รปทรงถน) มลกษณะอวบอมเตมสมบรณ ดสมสวน ทรงกลมอยชดกนและงอนขนสวยงาม รปทรงเหมอนดอกบวตม หมอน ามนตหรอหมอทองค า (๕) บนทาย (กน) ลกษณะผงผาย ไมหอยยอยลงเหมอนกระเชา (๖) หนาทอง มลกษณะหนาทองพอด ราบเรยบสวยงาม (หรอหนาทองลก) ไมมลกษณะทองใหญหรอคนลงพง (๗) เอว มลกษณะสมสวนงามพอด รปเอวกลม มตะโพกผงผาย (๘) สะดอ มลกษณะกลมงามพอด (เปนขอเปรยบเทยบคณลกษณะมหาบรษทน าศกษาและน าขอดมาใช)

๖๓

(๙) ตนขา (ล าขา-ขาออน-หนาตก) มลกษณะกลมงามเหมอนขากวางหรองวงชาง (หรอรปทรงกลมคลายทอนกลวย) (๑๐) หวเขา มลกษณะกลมเกลยงเกลา (๑๑) แขง-หนาแขง มลกษณะแขงเกลยงเกลาสวยงาม (รปทรงเปรยบไดกบแขงเนอทราย) คณสมบตทดส าหรบสตรมองคประกอบทเกยวของกบความงามในดานตาง ๆ คอ ผวพรรณ อาย สดสวนความสง รปทรงหรอทรวดทรงอวนและผอม สผว รอยต าหนตามรางกาย ก าลงกาย กลนตว ทาทางการเดน ลกษณะเปนสตร (อตถภาวะ) ดงนน สตรควรมคณสมบตดานความงาม คอ (๑) ผวพรรณ มคณสมบตเนอผวรางกายทผดผอง ละเอยด เกลยงเกลา เปรยบเทยบไดกบสดอกประยงคหรอทองค า (๒) อาย มความงามตามวย ไมมผมหงอกและผวหนงไมเหยวยน (๓) สดสวนความสง มขอก าหนดประมาณความสง-ต าไวโดยเฉลยวาไมสงเกนไป ไมเตยเกนไป (๔) รปทรงหรอทรวดทรงอวนและผอม มขอก าหนดลกษณะโดยเฉลยวา ไมอวนเกนไปและไมผอมบางจนเกนไป (๕) สผว มขอก าหนดสผววา ไมด าเกนไปและไมขาวเกนไป (๖) รอยต าหนตามรางกาย ไมมมลแมลงวนหรอรอยต าหนใด ๆ ทท าใหสญเสยความงาม (๗) ก าลงกาย คอ พละก าลงของสตร หรอสขภาพรางกายสมบรณ มพลานมยด (๘) กลนตว มกลนตวแบบสตรทวไปและมการประพรมหรอตกแตงรางกาย เชน ใชน าหอมมกลนหอมพอด (๙) ทาทางการเดน ลกษณะการเดนองอาจ มความสงางาม (๑๐) ลกษณะเปนสตร (อตถภาวะ) มลกษณะเปนสตรโดยเพศ และทาทางกรยาอาการเปนหญงไมออกไปทางบรษ (ไมมจตใจเบยงเบนทางเพศ คอ เปนหญงแตอยากเปนเหมอนบรษ อาจรวมถงรสนยมอน ๆ เกยวกบบรษหรอความชอบเพศเดยวกนดวย) คณสมบตทดของสตรในดานพฤตกรรมและขอวตรปฏบตในทศนะพระพทธศาสนา สรปไดม ๒ หมวดส าคญ คอ (๑) หมวดอปนสยหรอพฤตกรรมทดและพฤตกรรมทควรงดเวน (๒) หมวดค าสอนหญง ๑๐ และคณสมบตหญงในฐานะเปนภรยาดงาม ซงไดอธบายไวขางตนแลว โดยสรปเนอหาคอ เรองนสยหรอพฤตกรรมทไมงามทควรงดเวน เปนการกระท าทคนเคยหรอความประพฤต แตไมดและมโทษส าหรบสตร เชน นสยไมชอบท างานบาน นสยชอบนงแช นสยเปนคนกระดาง นสยชอบกด

๖๔

ขขมคนอน ไมเคารพผมคณหรอไมสมมาคารวะ ไมเชอถอความด -ชว ไมเคารพในคณพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ในฐานะเปนพทธบรษท ในหมวดโอวาท ๑๐ เกยวของกบเรองวตรปฏบตส าหรบการใชชวตค คอ แนวทางปฏบตจากการศกษาเรองนางวสาขา เชน (๑) เปนสตรทฟงหไวห หนกแนนในเหตและผล (๒) เปนสตรฉลาดจดการบานหรอบรการบคคล (๓) เปนสตรทบรหารตนเปน (๔) เปนสตรทเคารพบชาผอาวโสเปนอยางด และเรองคณธรรมของภรยาด เกยวของกบหลกการบรหารจดการเชงพทธส าหรบสตร คอ (๑) บรหารตนด (๒) บรหารงานด (๓) บรหารคนในปกครองด (๔) บรหารทรพยสนด (๕) ยดมนธรรมด ๓.๔.๒ หลกการและจดหมายส าคญของความงามภายใน หลกการและจดมงหมายส าคญดานความงามของสตรในทศนะพระพทธศาสนา ตามกรอบแนวคดการวจยขอท ๒ เกยวของกบเรองความงามภายใน ดงน

จดมงหมายส าคญของความงามภายใน คอ (๑) ขนหลกการประกอบดวยการศกษาหลกธรรมทางพระพทธศาสนา เกยวกบขนตและโสรจจะ กรรมและความไมประมาท เพอทราบหลกการพฒนาความงามของสตรตามหลกธรรมในพระพทธศาสนา (๒) ขนตอนปฏบตเพอความงาม เปนแนวทางการพฒนาความงามสงสดโดยวธปฏบตตามหลกมรรคมองค ๘ เพอเขาถงความงามเชงพทธ ๓ ระดบ คอ ระดบศล สมาธและปญญา และเพอเขาถงหลกความเปนจรง (ความงาม -บรสทธ) ในกระบวนการของอรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค

๑. ขนหลกการ

๑.๑ ขนต-โสรจจะ ๑.๒ กรรม ๓

๑.๓ ความไมประมาท

๒.ขนรจรงในรางกาย (เบญจขนธ)

๓.๒ เขาถงความจรงสงสด (อรยสจ ๔)

หลกธรรม

๒. ขนตอนปฏบตเพอความงาม

ความงาม ๓ ระดบ ศล สมาธ ปญญา

๓.ขนเขาถงความงาม ๑. หลกการ: มรรคมองค ๘

๓.๑ เขาถงดวยวธถอนความยดมน

๖๕

(ก) ขนหลกการ การศกษาขนหลกการดงกลาวไดระบขอธรรมไว ๓ ประการ โดยเฉพาะ คอ หลกการขอท ๑ กรรม มงหมายถงกศลกรรม ๑๐ ประการ ถอวาหลกเกณฑพนฐานส าหรบพฒนาจตใจของมนษย ท าใหรจกความดและละเวนความชวทางกาย วาจาและทางใจ และถอเปนเกณฑมาตรฐานทางศลธรรมอยางหนงทจ าเปนตอสงคมดวย เมอบคคลไมวาสตรหรอบร ษ ถาประพฤตตนด อยในศลธรรมดงาม กมชวตเปนปกตสขและเจรญรงเรอง ถาประพฤตเสอมเสยโดยไมค านงศลธรรมอนด กเกดความเดอดรอนวนวาย เชน การท าลายชวตมนษยหรอเบยดเบยนรงแกกน เปนตน เรองการท ากรรมดมความเกยวของกบธรรมขออนดวย คอ สมมาทฏฐ หรอความเหนชอบ เหนถกตอง ในทศนะพระพทธศาสนาถอวาการสรางความเหนถกตอง เปนวธการแรกเรมทตองท ากอน เพราะเปนเหมอนแสงสองทางใหมนษยพฒนาตนเองเพมขนเรอย ๆ จนถงความพนทกข คอ การสรางบคคลใหมความงาม ควรมองคณคาในเชงความคดด เชน พจารณาจากความคดเหนวา สตรนนมความคดในการท าความดเปนอยางไร เปนตน สรปความสมพนธของธรรมในเรองกรรมเพอพฒนาความงาม คอ สมมาทฏฐ กรรม (ขนต โสรจจะ เปนขอธรรมทชวยสงเสรมในกระบวนการของการท าความดดวย ซงจะอธบายตอไป)

หลกขอท ๒ ขนตและโสรจจะ มความส าคญมากเชนกน เนองจากขนต คอความอดทนตอสงทเขามากระทบ ไมแสดงความดราย ความโกรธและความเกลยดชง เรยกวา อดทนตอสภาพอารมณทเปนกเลสยวยวน ใหลมหลง โลภและโกรธแคน อาฆาต พยาบาท เหมอนเครองมอปองกนตวทางธรรม ปองกนคนไมใหหลงท าผด ธรรมขอขนตมความสมพนธกบโสรจจะ คอ ความสงบเสงยม ในความมงหมายคอ ความประพฤตเรยบรอยดงาม โดยการไมลวงละเมดทางกาย วาจา หรอไมท าผดศลธรรมทงทางกายและวาจา ดงนน โสรจจะจงความหมายในแงความส ารวจศลธรรมดวย เพราะคนทประพฤตตนดดวยการฝกฝนกายด ดวยการไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม และฝกฝนการใชการค าพดหรอยบยงตนเองไมใหพดค าหยาบ ค าไมจรง ค าเพอเจอ ค าพดทท าใหผอนเดอดรอนและเสยผลประโยชน ซงท าใหเกดผลทพงประสงคส าคญคอ ความงามในเชงพฤตกรรม (กรยาวาจาด-ทางกายและทางใจ) และมขอพจารณาวา ความอดทนไมจ าเปนส าหรบคนพาล เพราะคนพาลเหนวา คนอดทนเปนคนขลาดกลว คอในสงคมทวไป ถาคนไมรจกอดทน กดเหมอนไมงาม หรอท าเรองทไมงามออกมา เชน ท ากรยาหยาบคายตอคนอน เพราะยงทนตออารมณกระทบกระทงไมไดและยงจดการกบตนเองไมได เปนตน ถาคนสามารถอดทนตามธรรมตอคนพาล (คนพาลท าไมด กไมควรท าไมดตอบ) ถอวาเปนคนทมระดบการยบยงดวยความอดทนด

๖๖

ดงนน ในแงความสมพนธของธรรมขอขนตและโสรจจะ เปนธรรมทสงเสรมใหคนงดงามและยดมนในธรรม เรยกวา การใชชวตถกตองดวยความไมประมาทในกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ (ในความหมายธรรมทงหมดนบเขารวมในความหมายของธรรมคอ ความไมประมาท) คอ (๑) งดเวนการฆาสตว (๒) งดเวนการลกขโมย ยกยอก ฉอโกงตาง ๆ (๓) งดเวนการประพฤตผดในกาม การลวงละเมดทางเพศ (๔) งดเวนการพดเทจ โกหก หลอกลวง (๕) งดเวนการพดสอเสยด (๖) งดเวนการพดค าหยาบ (๗) งดเวนการพดเพอเจอ (๘) ความไมเพงเลงอยากได ความโลภ ละโมบอยากได (๙) มจตไมพยาบาท (๑๐) มความเหนชอบและเหนถกตองตามความเปนจรง สรปความสมพนธของธรรมตามค าอธบายขางตน ดงน

สมมาทฏฐ กรรม ขนต โสรจจะ ความไมประมาท

หลกการขอท ๓ ความไมประมาท มจดหมายส าคญทปรากฏในจฬนทเทส คอ บคคลทมความประมาท คอ คนทมสตระมดระวง มความตงใจด ท าความดโดยไมยอทอ และมความขยนหมนเพยรอยเสมอในการท าความด เรยกวา “ไมประมาทในกศลธรรมทงหลาย” ลกษณะทเหนไดจากการพจารณา เชน การมความคดรเรมในดานด หรอความรสกกระตอรอรนในการคดด ท าด พด ถาพฒนาใหสงขนไปเรอย ๆ คอ การตงจตใหมสตสมปชญญะอยในทกการกระท า หรอทกอรยาบถ ซงตองใชความเพยรและความตงใจดเปนแรงพลกดน เหมอนพระสงฆปฏบตพระวนยเพอตองการฝกหดกาย-วาจา ใหสงบ ไมใหละเมดพระวนย ในขณะเดยวกนกเปนพฒนาตนใหมจตตงมนด (สมาธ) เปนตน ดงนน ความไมประมาทเปนเหมอนธรรมองคใหญทรวมคธรรมทดงามตาง ๆ ไว เพอพฒนามนษยใหถงความงามขนสง คอ การพนทกข จะเหนไดวา การศกษาขอธรรมดงกลาวมธรรมทควรพจารณาเกยวของ เชน ศรทธาในกศลธรรม หร (ความละอายใจ ไมกลาท าบาปหรอความชวรายตาง ๆ) โอตตปปะ (ความกลวตอความชวราย, ตระหนกรในโทษ ความเสอมเสยตาง ๆ) วรยะ (ความเพยร) ปญญา (ความร, การพจารณาไตรตรอง, ความรอบร) ความตงใจฟงธรรม (ขวนขวายเรยนรอยเสมอ) ทรงจ าธรรม (จดจ าสงทเรยนร, จดบนทก, ทบทวนในระบบความคด) พจารณาเนอความของธรรม (น าเนอหามาทบทวนใหม, พจารณาเนอหาดวยปญญาใหรอบดาน) ปฏบตธรรมตามสมควร (น าธรรมไปใช, ตองไดลงมอปฏบตในสงทเรยนรมา, หรอถายทอดใหคนอนไดรบประโยชน) ความไมประมาทท าใหสตรงดงาม ตามความหมายดงกลาวมแนวทางส าคญทสามารถปฏบตไดตามแนวทางขางตน คอ (๑) เรมตนทการเวนคนไมด คนพาล เขาไปหาบณฑตหรอผร สรางความเหนถก การคดด ใฝดใหเกดขนในใจ เพอปองตนเองไมใหหลงไปตามค าแนะน าของคนไมด

๖๗

(๒) พฒนาตนเองตามกระบวนการสมมาทฏฐ กรรม ขนตและโสรจจะ ความไมประมาท (๓) ปฏบตใหดเหมาะสมดงามตามหลกทแสดงไวเรองโอวาท ๑๐ และเรองภรยา ๗ ประการ เมอปฏบตไดตามหลกการดงกลาว ถอไดวา สตรนนมความงามในระดบตน คอ ศล ตอไปจงพฒนาจตใจและปญญาของตนเองตอไป ใหเขาถงความงามระดบกลาง คอ สมาธ และระดบสงคอ ปญญา จะเหนไดวา ผลของการความงามในระดบตน ท าใหคนเปนปกตอยในศลธรรมดงาม และเปนคนทมพฤตกรรมทางกายและการแสดงออกทางค าพดดงาม รวมทงมการมอปนสยใจคอด จงเปนทถกใจและชนชมของคนทวไป เหมอนนางวสาขาทมกจะไดรบค าชมในเรองความงาม นสยใจคอดมความเออเฟอคนอน และเปนอบาสกาทเปนโสดาบนเจรญในอรยธรรมทประเสรฐ เปนตน สรปความสมพนธเกยวของกบความประมาท ทน ามาเปนแนวพฒนาความงามของสตร ดงน

ศรทธาในกศลธรรม หร โอตตปปะ วรยะ ปญญา ความตงใจฟงธรรม ทรงจ าธรรม พจารณาเนอความของธรรม ปฏบตธรรมตามสมควรตามธรรม

= ความไมประมาท (ข) ขนตอนปฏบตเพอความงาม หลกการส าคญของการศกษาขนตอนปฏบตเกยวเนองกบขอธรรมทกลาวขางตน ซงมความสมพนธในเชงเหต-ผล ทสงเสรมสนบสนนกน โดยเฉพาะสมมาทฏฐ คอความเหนถกตอง ทเปนธรรมเรมแรกในกระบวนการ จงน าหลกของมรรคมองค ๘ เขาศกษา ท าใหทราบแนวทางส าหรบพฒนาสตรเพอความงาม ๓ ระดบในทศนะพระพทธศาสนา คอ ศล สมาธ ปญญา ซงเรองเกยวกบศล (อธบายในความหมายกศลกรรม ๑๐) ไดอธบายสาระส าคญไวพอสมควรแลวขางตน (๑.๑) ขนเตรยมตวเพอฝกฝนและพฒนาความงาม ๓ ระดบ การแนวทางการฝกฝนและพฒนาความงาม ๓ ระดบ คอ ศล สมาธ ปญญา โดยมหลกการในพระไตรปฏก ในพระสตรชอจฬราหโลวาทสตร๓๑ ทสอนเกยวกบธรรมเปนเครองบมวมตต หมายถง ธรรม ๑๕ ประการ คอ เวนบคคล ๕ จ าพวก ไดแก ผไมมศรทธา ผเกยจคราน ผหลงลมสต ผมจตไมมนคง และผมปญญาทราม คบบคคล ๕ จ าพวก ไดแก ผมศรทธา ผขยน ผมสตมนคง ผมจตตงมน และผมปญญา พจารณาธรรม ๕ ประการ คอ พระสตรทนาเลอมใส สมมปปธานสตร สตปฏฐานสตร ฌานและวโมกข และญาณจรยา อกนยหนง หมายถง ธรรม ๑๕ ประการ คอ อนทรย ๕ ประการ สญญาอนเปนสวนแหงธรรมเครองตรสร ๕ ประการและธรรม ๕ ประการ มกลยาณมตตตา

๓๑ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๔๖/๔๗๐.

๖๘

เปนตน๓๒ และในพระสตรไดสอนเรองรางกาย (เบญขนธ) คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ (๑) เพอใหเขาใจหลกไตรลกษณวา ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา (๒) เพอใหความเบอหนายและคลายความยดมนถอในรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ (๓) เพอใหเกดสญญา ๕ ประการ๓๓ คอ “ความส าคญวาไมเทยง, ความส าคญวาเทยง เปนทกข ในสงทไมเทยง, ความส าคญวา ไมใชตวตนในสงทเปนทกข, ความส าคญในการละ, ความส าคญในวราคะ (เบอหนาย, คลายความยดมนถอมน) ดงนน แนวทาง ๑๕ วธดงกลาว จงเปนแนวทางฝกฝนอนทรยของบคคลใหพรอมเพอความบรสทธหมดจดหรอความพนทกข โดยใหท าความเขาใจเรองบคคลทจะเขาไปหา ควรเปนบคคลทสามารถชกน าใหเกดการพฒนาใน ๓ ระดบ ศล สมาธ และปญญา โดยแบง ๓ ประเภท คอ บคคลประเภทท ๑ ควรเวน ม ๕ จ าพวก ไดแก ผไมมศรทธา ผเกยจคราน ผหลงลมสต ผมจตไมมนคง และผมปญญาทราม บคคลประเภทท ๒ ควรคบ ม ๕ จ าพวก ไดแก ผมศรทธา ผขยน ผมสตมนคง ผมจตตงมน และผมปญญา ประเภทธรรม ๕ ประการ คอ การพจารณาธรรม ไดแก พระสตรทนาเลอมใส (แหลงความความร) สมมปปธานสตร สตปฏฐานสตร ฌานและวโมกข และญาณจรยา สรปเนอความส าคญตามอรรถกถา จะเหนวา มการแบงประเภทเปน ๕ หมวด หมวดแรกเปนการพจารณาดความบรสทธดานความเชอ เชน ดเรองแนวคดหรอความเชอของคน และดความถกตองของพระสตร (วานาเชอถอหรอเปนแหลงความรทกอใหเกดความเจรญและใหคณคาทดงามหรอไม) สรปประเดนส าคญ ๓ ขอ คอ (๑) เวนคนไมมความเชอ (๒) เสพ คบ เขาไปนงใกล บคคลทมความเชอ (๓) พจารณาสตรทเปนเหตใหเกดความเลอมใส หมวดสองใหพจารณาดความบรสทธดานความเพยร วา บคคล (บรษหรอสตร) เปนคนนสยขยนหมนเพยร หรอเปนคนเกยจคราน สรปม ๓ ขอ คอ (๑) เวนคนเกยจคราน (๒) เสพ คบ นงใกล (เขาไปสนทนา หรอปรกษาขอธรรม) คนทมนสยขยนหมนเพยร (ปรารถนาความเพยร) (๓) พจารณาความเพยรชอบ (เหนเหต – ผล, คณคา ความเพยรชอบ) หมวดสามใหพจารณาดความบรสทธดานสต ระลกรวา บคคลนนวา มสตระลกรหรอเปนคนลมหลง และพจารณาดธรรมขอสตปฏฐาน หมวดสใหพจารณาความหมดจดดานสมาธ (ความตงใจมน) วา บคคลนนเปนคนทไมมใจตงมนหรอมใจตงมน และใหพจารณาฌานและวโมกข

๓๒ อางแลว. ม.อ.อ. ๓/๔๑๖/๒๔๙, ส .สฬา.อ. ๓/๑๒๑/๔๓. ๓๓ ม.อ.อ. (ไทย) ๒๓/๓/๒/๔๘๓.

๖๙

หมวดหาใหพจารณาความหมดจดดานปญญา ม ๓ ขอ คอ ดวยการเวนคนทรามปญญา คบหาคนมปญญา และใหพจารณาจรยา (ความประพฤต) ใหลกซง สรปรากฐานส าหรบน าไปใชเพอการพฒนาความงามมองคประกอบ ๑๕ ขนตอน การมงเนนฝกฝน พฒนาอนทรยใหบรสทธงดงาม ๕ ดาน ความศรทธา ความเชอ ความขยนหมนเพยร ความตงสตไวชอบ การตงจตใจใหมงคง ความรชดเจน และเหนไดวา วธการดงกลาวสามารถน าไปใชสนบสนนมรรคมองค ๘ โดยเรมตนทการสรางแนวคดทถกตอง ดงแสดงในรปโครงการ ดงน

หมวดธรรม สนบสนน มรรคมองค ๘ ความงาม ๓ ๑.ศรทธา /ความรอบร ๒.ปญญา/จรยา

สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ

ปญญา

สมมาวายามะ ศล ๓.ความเพยร/เพยรชอบ สมมากมมนตะ

สมมาวาจา สมมาอาชวะ ๔.สต/สตปฏฐาน ๔ สมมาสต

สมาธ ๕.สมาธ/ฌานและวโมกข สมมาสมาธ

ผลลทธของการปฏบต : ถาสตรปฏบตวางรากฐานตวเองตามขนตอนจงมลกษณะเชงศกยภาพทงดงาม เหมาะการฝกฝนและพฒนา ๕ ดาน โดยรจกขอเสย หรอขอดอยของบคคลทไมควรคบหา รจกขอด จดเดนของคนด ๕ ประเภททจะชวยเหลอใหไดโอกาสดในการฝกฝนและพฒนาตนเอง และขอสดทาย คอ การพฒนาปญญาในทางพทธศาสนา ปญญา คอ ความบรสทธงดงาม เพราะสามารถท าใหคนบรสทธงดงามตามสมควรแกการปฏบต ถงขนสงสดคอความบรสทธงดงามเพราะพนกเลสและเขาถงหลดพน (วมตต)

๓.๕ วเคราะหกรณศกษาสตรผงดงามในสมยกาล การศกษาความงามของสตรทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา โดยเลอกสตรในสมยพทธกาล ทมชวตอยแบบคฤหสถหรอชาวบานทวไป และสตรทใชชวตแบบชาวบาน แตกาวเขามาในพระพทธศาสนา เปนบคคลทมบทบาททงในครอบครว บานเมองและพระพทธศาสนา ในขณะเดยวกน สตรนนกมความงามในระดบทประชาชนทวไปยกยองในต าแหนงสงสดในฐานะเปนยอดหญงงาม รวมทงสตรทกาวพนความงามแบบชาวโลก โดยสามารถพฒนาตนเองเปนแบบอยางสตรทมจรยาวตรงดงามและมคณธรรมทงดงามใน ๓ ระดบคอ ศล สมาธ และปญญา ดงนน เมอวเคราะหบทบาทของสตรแตละคนมจดเดนและจดดอยในแงความงามตางกน ดงน

๗๐

๓.๕.๑ จดเดนดานความงามของนางอมพปาล จดเดน : นางอมพปาลมความโดดเดนหลายดาน คอ (๑) ดานความงาม เปนสตรทสวยทสดในเมองเวสาล (๒) เปนสตรทเลศในการขบรอง ฟอนร า และดนตร (๓) เปนอบาสกาผสรางศาสนว ต ถ ค อ ก า ร ถ ว า ย ส ว น ม ะ ม ว ง เ พ อ เ ป น ส ถ า น ท พ ก อ า ศ ย แ ล ะ ป ฏ บ ต ธ ร ร ม (๔) เปนสตรทมจตใจมนคงตอพระพทธศาสนา ไมเหนแกลาภหรอทรพยสนเงนทอง (๕) เปนสตรทเขาถงความงาม ๓ ระดบ คอ ศล สมาธและปญญา กลาวคอ นางไดปฏบตเพอมสตสมปชญญะในกาย เวทนา จต ธรรม ดวยวธการเจรญสตสมปชญญะในอรยาบถตาง ๆ เชน ในขณะเดน ยน นง นอน ตน พด นง เปนตน ในชวงชวตกอนเขามานบถอพระพทธศาสนา นางอมพปาลมชวตแบบชาวโลกทวไป ทอยในวงจรของกน กาม เกยรต โดยฐานะจ าเปนตองด ารงชวตและด ารงเกยรตยศชอเสยงของตนเอง ในฐานะทเปนหญงงามเมองทพระราชาแตงตงให จงตองใชความงามซงเปนยอมรบและกลาวขาถงในตาง ๆ แควน เพอใหความสญส าราญทางกายและปลอบปโลมทางใจ ใหกบคนผแสวงหากามสข แมแตพระเจาพมพสารกไดมาอยรวมกบนาง จนมบตรดวยกนคนหนง วมละ ซ งในเวลาตอมาไดบวชเปนภกษมชอวา วมลโกณฑญญะ ตอมา นางอมพปาลไดเหนสจธรรมชวตและไดกาวผานชวตแบบโลกย ทตนเองส าคญวาดเลศ โดยหนมาบ าเพญประโยชนสขใหกบตนเอง (ทพงของคนกอนตาย -รสจธรรม) และบ าเพญกศลธรรมตาง ๆ มากมายไวในพระพทธศาสนา เปนผมบทบาทส าคญในฐานะอบาสกาผท านบ ารงพระพทธศาสนา ๓.๕.๒ จดเดนดานความงามของนางสาลวด จดเดน : นางสาลวดเปนสตรทสวยทสดในเมองราชคฤห ไดรบแตงตงโดยพระเจา พมพสาร พระราชาผครองแควนมคธ สบเนองจากไดรบค าแนะน าถงความรงเรองของเ มอง เวสาล ทมความเจรญหลายดาน รวมทงมสตรทสวยทสดเมอง เปนแหลงจงใจและสรางความสขใหกบประชาชน ท าใหพระเจาพมพสารเหนความส าคญจงจดใหมการคดเลอกหญงงามประจ าเมองขน และไดนางสาลวดเปนหญงงามคนแรกในเมองราชคฤห โดยมภาระหนาทในการสรางความสขและความบนเทงใหกบประชาชนในเมอง โดยภาพรวมเปนการสรางภาพลกษณของแควน (ประเทศ) หรอสรางความมงคงทางรายไดใหกบบานเมอง ความงามของรปรางสตร ไมยงยนคงทน เมอนางสาลวด หลงจากตงครรภและคลอดบตรชายคนหนงแลว (โดยเฉพาะลกชาย จะไมเปดเผยหรอใหคนอนทราบ เพราะความกลวและไมตองการเกบลกชายไว) นางสาลวดจงบตรชายน าไปปลอยทงไวในกระดง ซงตอมาไดเจาชายอภยมาพบและรบไปอปการะเลยงด โดยตงชอวา “ชวก” หรอชวกโกมารภจจ นางสาลวดมความคดแบบชาวโลกทวไป ทยงมความหวงเรองอ านาจ หนาทการงาน ชอเสยง เกยรตยศ ของตน จะเสอมลง ถามใครรวา นางงามประจ าเมองมลกแลว ท าใหนางตดสนใจน าลกไปทง และในเวลาตอา นางไดลกสาว

๗๑

คนหนงชอวา สรมา (นองสาวของชวก) ซงมรปรางสวยงามและมชอเสยงคนหนงในเมองราชคฤห ไดต าแหนงหญงงามเมองตอจากมารดา ๓.๕.๓ จดเดนดานความงามของนางปทมวด จดเดน : (๑) เปนหญงทมบญบารมสงสมมาในอดตชาตและบ าเพญบญกศลในพระพทธเจาหลายพระองค เชน ถวายขาวหนงทพพแกพระพทธเจาพระนามวา ตสสะ (เปนการท าดวยความเคารพ มศรทธาและตงใจมน) (๒) ไดเปนสตรทสวยทสดในกรงอชเชน (๓) ไดบวชเปนภกษณและปฏบตวปสสนาจนส าเรจพระอรหนต ไดพจารณารางกายและเขาใจวา รางกายนบจากหวจรดเทาทมนษยหลงรกใครกนอย ความจรงไมสะอาด (๔) ไดบรรลคณธรรมพเศษตาง ๆ เชน ปฏสมภทา ๔ วโมกข ๘ และอภญญา ๖ ๓.๕.๔ จดเดนดานดานความงามของนางสรมา จดเดน : (๑) เปนสตรทสวยทสดในเมองราชคฤห (๒) นางสรมามจตใจดงาม นางมแนวคดในการบ าเพญทานโดยตงวตรปฏบตประจ า คอ การถวายอฏฐกภต ๘ ทเพอพระสงฆเปนประจ า (๓) บรจาคเงนสวนตวเปนจ านวนเงน ๑๖ กหาปณะทก ๆ วน (๔) นางสรมาไดรแจงธรรมตามหลกอรยสจ และมความเชอมนในพระรตนตรย (๕) ในวาระสดทายชวต ไดใหรางกายเปนอปกรณสอนธรรมแกชาวโลก (เหมอนใหรางกายเปนคร-อาจารย เพอใหประชาชนไดเรยนรรางกายและสจธรรมชวต ทไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา) ลกษณะทวไป เชน นสยเดมเปนสตรทชอบอจฉาคนอน คอ คดอจฉานางอตตรา ซงถอวาเปนเจานายหรอผจางใหนางสรมามาชวยปรนนบตสาม (สมนเศรษฐ) นางมความโกรธแคนและคดท ารายนางอตตรา แตดวยความเมตตาและไดโอกาสเขาฟงธรรมจากพระพทธเจา ทแสดงเรองการเอาชนะอารมณโกรธดวยการไมโกรธ ท าใหนางสรมาไดบรรลธรรม ตอมาไดเสยชวตดวยโรคประจ าตวชนดหนง ๓.๕.๕ จดเดนดานความงามของพระนางมหาปชาบดโคตม จดเดน : (๑) พระนางมหาปชาบดโคตประสตในตระกลกษตรย พระนางมสรโฉมงดงามและมพระจรยาวตรงดงามตามแบบของกษตรยในราชสกลโอกกากราช ในกรงเทวทหะ (๒) พระนางออกบวชเปนภกษณ โดยรบครธรรม ๘ ประการ ตอมา ไดรบการยกยองวาเปนเลศกวาภกษณทกรปในดานผรราตรนาน (มอาวโสเพราะเรยนรมาก) (๓) (ชวตกอนทรงผนวช) พระนางไดจดสรางโรงยอมผา ทนโครธาราม เมองกบลพสด แควนสกกะ และทรงขวนขวายเรยนรและเปนธระจดท าไตรจวรดวยพระองคเอง ไมรจกเหนดเหนอย เพอถวายพระพทธเจา (๔) เมอทรงผนวชเปนภกษณแลว ทรงปฏบตพระธรรมวนยอยางเครดครด

๗๒

(๕) ทรงใฝใจในการเรยนร และขวนขวายชวยเหลอ แนะน า และตกเตอนใหภกษณรปอน ไมละเลยการเรยนหวขอธรรม คอ อทเทส ปรปจฉา อธศล อธจต อธปญญา (๖) พระนางใฝใจในสขภาพพลานยของสตรโดยเฉพาะ สอนใหสตรรจกรกษาความสะอาดรางกายใหด (๗) ทรงเปนสตรตวอยางในหลายดาน และทรงใหคตธรรมกอนปรนพพานวา “จงท าความเพยรใหมน เพอความด ารงมนแหงพระสทธรรมเถด” และ“พอจงรกษาพทธศาสนาไว” (๘) เปนสตรทมจตใจแนวแนมนคงเสมอ เชน เรองพระนางปชาบดโคตม (มารดาของพระพทธเจา) ถวายผาในอรรถกถาทกขณาวภงคสตรแสดงไววา พระนางเปนผยงใหญ ๒ ดาน คอ มพระสรโฉมงดงาม และถาไดพระโอรส หรอธดา จกเปนพระจกรพรรด พระนางมจตแนวแนในการถวายผา โดยคดท าทกอยางเอง โดยเสรจไปโรงทอผาเอง ไดจบปลายกระสวยผาท าการทอผาเอง ดวยหวใจทรกในบตร (พระพทธเจาเสดจไปเมองกบลพตร ในชวง ๒๙ พรรษา) พระนางน าผาฝายมาจากตลาด ขย า กรออยางละเอยดและใหสรางโรงทอภายในวง ใหชางศลปชวยดแลและทอผาจนส าเรจเปนผาคหนง จดไวในหบทมกลนหอม พระนางตงใจท าถวายบตร(คอพระพทธเจา) เมอน าถวายพระพทธเจาทรงเหนวาจะเปนการอนเคราะหพระสงฆโดยภาพรวม จงปฏเสธและขอใหถวายในนามของสงฆ ๓.๕.๖ จดเดนดานความงามของนางวสาขา จดเดน : (๑) นางวสาขาเปนสตรทมความโดดเดนหลายดาน คอ ในดานความมงคงของทรพยสน (เปนลกเศรษฐ ) ดานความงามตามหลกเบญจกลยาณ ดาน กรยามรรยาทของหญงและม จรยวตรงดงาม ดานคณธรรมและดานการท านบ ารงพระพทธศาสนา (๒) นางวสาขาไดแตงงานกบบตรของมคารเศรษฐชอวาปณณวฒนกมาร ในเมองสาวตถ ท าใหเมองนมตระกลใหญ ๒ ตระกล คอ ตระกลของเศรษฐอนาถบณฑกะและตระกลของนางวสาขามหาอบาสกา ทงสองตระกลมบทบาทในดานท านบ ารงและปองกนพระพทธศาสนา (๓) นางวสาขา สรางวหารถวายไวในพระพทธศาสนาชอวา บพพาราม เพอเปนแหลงพกอาศย เรยนรพระสทธรรมและปฏบตศาสนกจของพทธบรษททวไป (๔) เปนสตรทมลกษณะงดงามตามหลกเบญจกลยาณ ๕ ประการ คอ มผวพรรณงาม เนองาม เลบงาม ฟนงาม และวยงาม (แมจะมอาย ๑๒๐ ป กยงงดงามเหมอนหญงสาวอาย ๑๖ ป) (๕) ได รบค าสอนและวธปฏบต เก ยวกบการถอศลในอโบสถ ๓ ประเภท คอ (๑) โคปาลอโบสถ (อโบสถทปฏบตอยางคนเลยงโค) (๒) นคณฐอโบสถ (อโบสถทปฏบตอยางนครนถ) และ (๓) อรยอโบสถ (อโบสถปฏบตอยางอรยสาวก) และใหถอปฏบตอรยอปโบสถ ในรปแบบ ๕ วธ คอ ระลกถงคณพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ ศลของตนและความดของเทวดา

๗๓

๖) เปนสตรทโอบออมอาร มจตใจงดงาม เสยสละและชอบบรจาคทาน เชน ชอบถวายอปกรณเครองใชสอย หรอเครองอ านวยความสะดวกในชวตประจ าวน (๗) ไดรบการอบรมมารยาทมาดจากตระกล เชน การถอหลกโอวาท ๑๐ ประการ (๘) ไดรบการอบรมสงสอนเรองการเปนภรรยาทด จากพระพทธเจา สามารถถอเปนแบบอยางปฏบตทดงามส าหรบสตร ๘ ประการ คอ ตองตนกอนนอนทหลงสามและปฏบตหนาทด พดจาไพเราะ, ใหเกยรตและความเคารพคนทสามรกเคารพเสมอกน, รจกจดการงานด, รจกจดการคน, รจกจดการทรพย, จตใจมนคงในพระรตนตรย, มศล ๕ และมคณธรรมประจ าใจ, มจตใจเออเฟอชอบการเสยสละและบรจาคทาน (๙) เปนสตรทมอปการคณใหญหลวงตอพระพทธศาสนาและเปนแบบอยางในธรรมเนยมปฏบตของอนชนรนหลง คอ นางไดแตงตงใหสตรเลศดานการใหทาน เชน การถวายวดบพพาราม และไดรเรมใหถวายทาน ๘ อยาง โดยขอพร ๘ ประการ (ดงความในวสาขาวตถ) เพอถวายทาน ๘ ประการ คอ ผาวสสกสาฎก อาคนตกภต คมกภต คลานภต คลานปฏฐากภต คลานเภสช ธวยาค และผาอาบน า (๑๐) เปนสตรแบบอยางในดานการท านบ ารงและปองกนพระพทธศาสนา ในฐานะเปนอบาสกา สตรทใกลชดพระพทธศาสนา ไดบ ารงเลยงและบ าเพญกศลมากมาย ในขณะเดยวกน กท าหนาทเปนผปองกนเหตรายหรอความเสอมเสยทจะเกดขน ท าใหประชาชนเกดความเสอมศรทธาซงจะเปนภยตอพระพทธศาสนาในอนาคต เชน ในเรองพระอทาย ปฐมอนยตสกขาบท (วาดวยการนงในทลบตากบหญงสองตอสอง) นางวสาขาไดต าหนพระอทายนงคยกบหญงสาว ของตระกลหนงทอปฏฐากอยในทลบสองตอสอง เปนตน รวมทงต าหนการทพระอทายนงคยกบหญงในทลบหในลกษณะของคนทพดคยกนลบและไมเปดเผย การศกษาวเคราะหสตรทงดงามในสมยพทธกาลดงกลาว ท าใหทราบวา สตรในสมยนนมความเครงครดในธรรมเนยมปฏบตและค าสงสอนของบดามารดา โดยเฉพาะนางวสาขา สวนสตรทานอน มความงดงามในดานรปพรรณสณฐานงดงามตามแบบเฉพาะตน เชน นางอมพปาล นางสรมา นางปทมวด เปนตน สตรทงหมดเปนผทมงามระดบประเทศหรอแวนแควนและมบทบาทในการสรางสรรคสงคม ในดานความบนเทงและสรางกระแสความนยมดงดดใหแควนอนเขามา กอใหเกดผลดทางดานสงคม เศรษฐกจและประเทศดวย ในดานความงามทางธรรม สตร เชน นางวสาขา พระนางปชาบดโคตม เปนแบบอยางของสตรทดงาม โดยไดรบยกยองวาเปนเลศในดานการถวายทานยอดเยยม และความเปนเลศดานเรยนรชวตมามาก (ผอาวโส, ผมประสบการณชวต) หรอรราตรนาน ในขณะเดยวกน กเปนแบบอยางในการท านบ ารงและปองกนพระพทธศาสนาดวย

บทท ๔

สรปและขอเสนอแนะ

๔.๑ สรป การวจยครงนมจดประสงคการศกษา ๒ ประการ คอ เพอศกษาความงามของสตรในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท และเพอศกษาว เคราะหแนวคดเรองความงามของสตร ในพระพทธศาสนา มผลสรปและขอเสนอแนะ ดงน ๔.๑.๑ ผลสรปความงามของสตรในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท

ความงามภายนอกของสตรมคณคาดานสนทรยภาพความงามในดานรปลกษณและการสรางเสรมคณคาความงามสวนตว รวมทงการมธรรมเนยมและวธปฏบตตนด เชน ลกษณะรปรางสวยงามดงดสายตาของบคคลทวไป การเสรมแตงรปรางใหดสวยงามและมบคลกลกษณะทาทางด ดงนน สตรผมความงาม จงงดงามเพราะมคณสมบตความงามทางเรอนรางโดยเฉพาะประการหนง และความงามเพราะการเสรมแตงตวตนใหดสวยงามและมความสงางามประการหนง รวมทงการรจกเสรมแตงดวยเครองประดบหรอเครองอาภรณ เชน การสวมใสเสอผาอาภรณใหเหมาะสมและดด เหมาะสมกบวย ถาสตรทมรปรางสวย ไดแตงตวดวยการสวมใสเสอผาสะอาด ท าใหสวยงามและดเรยบรอยดขน ถาคนทมรปรางสวย แตไมชอบแตงตวหรอปลอยใหเนอตวสกปรก กดไมสะอาดและดหมนหมอง ไมนาดส าหรบผทพบเหน

ดงนน ในมงหมายของความงาม จงพจารณา ๒ ดาน คอ

(๑) พจารณาโดยรปลกษณตามหลกของพระพทธศาสนาและการใชเครองแตงกายตามปกตใหเหมาะสม ในทศนะพทธศาสนาใหมองสตรทมความงามสวยอยางเหมาะสมพอด ถาสตรรปสวยแตแตงตวหวอหวา ไมปกปดรางกายหรอแตงตวเปลอย ไมมเสอผาสวมใส กถอวา ดไมดและนาเกลยด (๒) พจารณาดานกรยามรรยาทและวตรปฏบตตามหลกพระพทธศาสนา คอ สตรผทมความงามเพราะมกรยามรรยาทและวตรปฏบตทดงาม เชน ท าหนาทเปนนภรรยาทดในทศนะพระพทธศาสนา คอ สตรทเชอฟงสาม ดแลสามใหชอบใจ ภรรยาแบบนถอวาประเสรฐ เพราะในวถปจจบน สตรทปฏบตตนเปนนแบบอยางน หาไดยาก เนองจากสามภรรยาทใชชวตครวมกน นอกจากมความรกภกดตอกนแลว กตองมความเคารพตอกน ดวยการปฏบตตอกน ทงโดยหนาทเปนนภรรยาและการปฏบตหนาทดตามธรรม

๗๕

ความงามภายในของสตรตามนยพระพทธศาสนา คอ สตรทมความงามเพราะมคณธรรมตาง ๆ และคณสมบตของสตรทมความงามกอใหเกดคณคาความงามตอตนองและสงคม กลาวคอ สตรทมความงามมลกษณะเปนนผทมความงามตามธรรม เชน เชอกรรม มจตใจใผด และใชชวตดวยความไมประมาท เปนนตน ดงนน สตรทมความงดงามตามธรรมดวยถอหลกธรรมเปนนแนวทางปฏบต ๓ ประการ คอ การยดหลกกรรมเปนนหลกเกณฑพนฐานส าหรบพฒนาจตใจของมนษย ท าใหรจกความดและละเวนความชวทางกาย วาจาและทางใจ และถอวาเปนนเกณฑมาตรฐานทางศลธรรมอยางหนงทจ าเปนนตอสงคม การถอหลกขอท ๒ ขนตและโสรจจะ เพอฝกฝนใหมความอดทนตออารมณตาง ๆ ท เขามากระทบ เพอยบยงอารมณไมใหหลงผดตามความโลภ โกรธ หลง เมอรจกฝกความอดทน กสงเสรมใหมความสงบเสงยมความประพฤตเรยบรอยดงามกายและวาจา หลกขอท ๓ ความไมประมาท เพอเปนนแนวทางฝกฝนใหเปนนคนทมสตระมดระวง ดวยความตงใจมงมนสรางความดหรอคณประโยชนตนเองและสวนรวม ไมเบอหนายยอทอตอการท าความด หลกการดงกลาวเปนนแนวทางการฝกฝนตนและพฒนาความงามเบองตนในระดบ ศล และพฒนาตอไปในระดบสมาธและปญญา รวมทงการปฏบตในกรอบของศลธรรม ตามหลกเบญจธรรมและธรรมเกยวกบความมมตรด ๔.๑.๒ ผลวเคราะหแนวคดเรองความงามของสตรในพระพทธศาสนา

สาเหตของความงามทส าคญเกดมาจากกรรม คอ กายสจรต วจสจรต มโนสจรต สตรทอยดวยความรสกตระหนกรในความดและชว ขวนขวายสรางความด ไมทอแทอปสรรคปญหา คอ สตรทมความงามดานคณธรรม (คอ มความไมประมาทในกศลกรรม) และจากการศกษาหลกธรรมพบวา การปฏบตตนดตามหลกธรรมเปนนสาเหตส าคญท าใหเกดผลหรอคณภาพดานความงาม กลาวคอ สาเหตท าใหมผวพรรณงามเพราะท ากรรมด เนองจากกรรมสรางความแตกตางระหวางมนษยทเกดมาแลว ในหลายดาน คอ ท าใหมนษยมลกษณะดเลว – ประณต, อายสน – อายยน, โรคมาก – โรคนอย, มผวพรรณด – ผวหยาบ, มยศมาก – ยศนอย, มสมบตมาก – นอย, เกดในตระกลสง – ต า, มปญญาด – โง (ไมฉลาด) จะเหนไดวา สาเหตหนงทท าใหผวพรรณสวย ดดมสงาราศ มาจากพฤตกรรมของมนษย เชน ถาสตรหรอผชาย เปนนคนมนสยขโกรธ ขหงดหงด ขนเคองงาย ถกวาดวยค าพดเลกนอยกรสกขดใจอยบอย ๆ สะสมเปนนความรสกโกรธแคน ผกจตพยาบาท และท ากรยาโกรธ (หนาบงตง ปดเบยว หนาตงเครยดอยเสมอ) เพราะพฤตกรรมทท าบอย ๆ และคนเคยอยในความรสก (ฝงลกในจตใจ) โดยผลทเกดขนในปจจบน ท าใหเปนนคนไมงามเพราะพฤตกรรมทแสดงออกไมงาม และมผลตอเนองในอนาคต คอ หากตายไป ไมเกดในอบาย ทคต วบาต นรก แตเกดเปนนมนษย กจะเปนนคนทมผวพรรณหยาบ หมนหมองและไมผองใส

แนวทางปฏบตเพอเขาถงความงามสงสดในทศนะพระพทธศาสนา พบวา

๗๖

เบองตน อาศยการปลกฝงสมมาทฏฐและมรรคขออน ๆ ดวยเครองบมวมตต ๑๕ ประการ ไดแก เวนบคคล ๕ จ าพวก เลอกคบบคคล ๕ จ าพวก และพจารณาธรรม ๕ ประการ และการสรางความเหนถก หรอสมมาทฏฐ ม ๒ ลกษณะคอ (๑) วปสสนาสมมาทฏฐ การก าหนดพจารณาสงขาร (รางกาย) วา มสภาพไมเทยง เปนนทกข เปนนอนตตา (๒) มคคสมมาทฏฐ การถอนสงขารไมใหเปนนไปอก ดงนน ความเหนถกจงเปนนความรเหนจรงตามหลกไตรลกษณ ขอสงเกตเรองการเตรยมตวเพอฝกฝนตนเองเพอพฒนาความงาม เรมตนดวยองคมรรคขอความเหนถกตอง มแนวทาง ๑๕ วธทสงเสรมสมมาทฏฐ โดยหลกการเนนการเลอกคบคนและเวนคนทไมควรคบ ซงถอวาส าคญ เหมอนไดกลยาณมตรทชวยเหลอและแนะน าความเจรญรงเรองในชวตให จะเหนวา คนจะดได ถาไดมตรดงามเปนนเพอนแท เชน พระพทธเจา เปนนตน ชวตกงดงามและเจรญรงเรอง เหมอนสตรทเขามาประพฤตพรหมจรรยในพระพทธศาสนา ถาไดเพอนด ไดอาศยมตรด ชวตกมโอกาสเจรญรงเรองในเสนของพระอรยะ ดงนน หลกการโดยสรป คอ (๑) ขอปฏบตเพอความหมดจดงดงาม โดยวธเลอกบคคลด คอ คนมศรทธา มความขยน มสต มใจตงมน และมปญญาด (๒) ขอปฏบตส าหรบพฒนาปญญา ไดแก การเรยนสตร คอ การพจารณาสตร (องคความร) แหลงเรยนร หลกธรรมตาง ๆ, มความเพยรชอบ, มการตงสตไวชอบ, มปญญาพจารณาฌาณและวโมกข รวมทงมปญญาพจารณาจรยาทลกซง ความส าคญของหลกการเปนนสวนหนงของการเพาะบมวมตหรอการปลกฝงความคณธรรม ความด ความงามตามนยพระพทธศาสนา ประโยชนจากการมองความงาม คอ มความเขาใจในธรรมชาตความจรงของรางกายมนษย มความเขาใจไตรลกษณ มใจเปนนกลาง และมจตใจงดงาม เพราะไมไดเศราหมอง จากการความคดตดยดบคคลในสงนาพอใจ (เปนนกเลส) และขนมวเพราะมความคดรายเวลากระทบสงไมนาพอใจ ๔.๑.๓ องคความรทไดจากการวจย

สรปองคความรทไดจากการวจย ความงามของสตรในทศนะพระพทธศาสนา คอ งามภายนอก คอ กระบวนการของความงามทางรางกาย ทมคณลกษณะความงาม ๕ ตามหลกเบญจกลยาณ และมคณสมบต ๖ ตามทศนะในพระพทธศาสนา และความงามในวจยน คอ ความงามของสตรประกอบดวยคณลกษณะ ๓๓ ประการ (จากขอศกษาเปรยบเทยบ) สรปยอความงามของสตรตามลกษณะและองคประกอบของอวยวะทางรางกายในสวนตาง ๆ ความงามของสตรอกอยางหนง คอ มรรยาทและจรยาวตรงดงาม หมายถง สตรทมคณสมบตดานอปสยและกรยามรรยาทด ปฏบตตนดหลกค าสอนหญง ๑๐ และเปนนภรรยาทด

๗๗

ความงามภายในของสตร ในทศนะพระพทธศาสนา คอ สตรทมความงามเพราะปฏบตอยในหลกกรรม ขนต-โสรจจะ ความไมประมาท มรรคมองค ๘ หลกเบญจธรรม ความเปนนมตรดหรอกลยาณมตตตา กลาวคอ สตรงดงามเพราะการสรางความด สรางบญกศลทกอยาง และประพฤตดทางกาย วาจา ใจ กรรมดทท าจะสงผลในปจจบนและในอนาคต เชน การมผวพรรณดหรอรปรางด เพราะท ากรรมมาด งามเพราะมความอดทนและความเรยบรอยดวยความประพฤตดในธรรม เชนความปฏบตดตามขอปฏบตในศล ๕ และขอปฏบตในหลกเบญจธรรม ๕ งามเพราะความไมประมาท คอสตรทมชวตอยดวยการใชสตปญญา ไมประมาทในชวตและด ารงชวตดวยความไมหลงท าบาป มสตสมปชญญะด และงามเพราะคณธรรมอน เชน เปนนคนทมมตรดและรจกเออเฟอเกอกลเพอนมนษย รวมทงบ าเพญประโยชนตอสงคม จะเหนไดจากแบบอยางของสตรในพระพทธศาสนาหลายทาน เชน หญงงามเมองชออมพปาลผถวายสวนมะมวง นางสรมาผงดงามทงกายและจตใจ เปนนคนทใฝใจในการบ าเพญทานเสมอ นางมหาปชาปดโคตมสตรทมจตใจมงคงในครธรรม ๘ มจรยาวตรงดงาม มจตด รจกเอาใสใจเรองสขอนามยของสตร และการรกษาความสะอาดรางกาย นางวสาขางดงามทงกายและจตใจ มคณธรรมมงคง สมาทานปฏบตศลเสมอ เชน อรยอโบสถ ชอบในบรจาคทาน มจตใจขวนขวายและเอาใจใสเพอชวยเหลอเพอนมนษย มคณธรรมส าหรบสตร ๘ ประการ และจตใจกวางขวาง

๔.๒ ขอเสนอแนะ การศกษาวจยครงตอไป เหนวา ควรศกษาความงามในแงหลกธรรมอน ๆ ทเกยวของเพมเตม และควรศกษาเชอมโยงหลกธรรมเพอน ามาใชเปนนแนวทางพฒนาความงาม ในดานอน ๆ เชน พฒนาความงามของสตรในดานรปลกษณ หรอการสรางบคลกภาพสตรทด หรอการเสรมความงามวา ในพระพทธศาสนามมมมองเปนนอยางไร และสามารถน าหลกการทศกษามาเปรยบเทยบหรอเปนนแนวทางปฏบต เกยวกบการเสรมความงาม รวมทงการท าศลยกรรมความในทศนะพระพทธศาสนา ดงนน จงมขอเสนอแนะในการวจยตอไป ดงน (๑) ศกษาหลกธรรมเพอเสรมความงามของสตรในสงคมไทยปจจบน (๒) ศกษาการท าศลยกรรมความงามและแนวทางพฒนาความงามของสตรในทศนะพระพทธศาสนา

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย :

ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฏกภาษาบาลฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕. . พระไตรปฏกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. . อรรถกถาภาษาบาลฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย, โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๒. _______. ปกรณวเสสภาษาบาลฉบบมหาจฬาปกรณวเสโส. กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ,

๒๕๓๙. ________. พระไตรปฎกพรอมอรรถกถา แปล ชด ๙๑ เลม.กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๔. ข. ขอมลทตยภม (๑) หนงสอ : จนทรชแกว.พระพทธประวต : มหาบรษแหงชมพทวป.กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๙. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๑.

กรงเทพมหานคร : เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส, ๒๕๕๑. ________. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก จ ากด,

๒๕๔๕. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : นานมบคสพบลเคชน, ๒๕๔๖. บรรจบ บรรณรจ.ภกษณ พทธสาวกาครงพทธกาล. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๙. พระดษฎ เมธงกโร.ผหญงกบการปฏบตธรรม. กรงเทพฯ: ส านกพมพธรรมสภา, ๒๕๒๓.

๗๙

พระธรรมกตตวงศ (ทองดสรเตโชป.ธ. ๙, ราชบณฑต). คลงธรรมเลม๑, ๒, ๓. กรงเทพมหานคร : เลยงเชยง, ๒๕๔๖.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงการณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

.พทธธรรม. กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๙. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต).พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท.กรงเทพมหานคร :

เอส. อาร. พรนตงแมสโปรดกส, ๒๕๕๑. .ธรรมนญชวต (ฉบบชาวบาน). กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๒. .ทาอยางไรจะหายโกรธ.กรงเทพมหานคร :สหธรรมก, ๒๕๓๗. พทธทาสภกข.ศลปแหงชวต. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๓. . อรยศลธรรม (ชดธรรมโฆษณ). กรงเทพมหานคร: ธรรมทานมลนธ, ๒๕๒๐. .นวกานสรณ เลม ๑ (ชดธรรมโฆษณ). กรงเทพมหานคร : ธรรมทานมลนธ, ๒๕๑๔. . การใชอานาปนสตใหเปนประโยชนในบานเรอน. สราษฎรธาน : มตรนราการพมพ, ๒๕๑๘ . ธรรม การไหวทศอยางอารยชน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมบชา, ๒๕๑๔. .การเกบความโกรธใสยงฉาง. กรงเทพมหานคร : ธรรมสาร, ไมปรากฏปทพมพ . สรรนพนธพทธทาส วาดวยสตรในฐานะมารดาของโลก, กรงเทพมหานคร : มลนธ

เมตตาธรรมรกษ, ๒๕๕๔. พ.สวรรณ.พระนางเขมาเถร ผเสมอดวยพระสารบตร. กรงเทพมหานคร : สรอยทอง, ๒๕๔๒. นพ.ประเวศวะสและคณะ.พระพทธศาสนากบจตวญญาณของสงคมไทยประเดนวจยศาสนาและ

วฒนธรรม. กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. ปน มทกนต.มงคลชวตภาค ๓. กรงเทพมหานคร : อมรการพมพ, ๒๕๓๑. .มงคลชวต. กรงเทพมหานคร : สรางสรรคบคส, ๒๕๔๙. เปรม หมจนทร. บทบาทสตรในพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : การพมพพระนคร, ๒๕๒๙. มานพ นกการเรยน.มนษยกบการใชเหตผล จรยธรรม และสนทรยศาสตร. กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕. มย ตะตยะ.สนทรยภาพทางทศนศลป. กรงเทพมหานคร : วาดศลป, ๒๕๔๗. เรองอไร กศลาสย.สตรในวรรณคดพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : เคลดไทย, ๒๕๓๕. วศน อนทสระ.ลลากรรมของสตรสมยพทธกาล. กรงเทพฯ : อมรการพมพ, ๒๕๒๕. วชย วงษใหญ. ศลปเบองตน.เอกสารประกอบการเรยนศลปศกษา ฉบบท ๑๐. กรงเทพฯ :

โรงพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๑๕.

๘๐

(๒) วทยานพนธ : พระมหารงสนต กตตปญโญ. การศกษาวเคราะหสนทรยศาสตรในพทธปรชญาเถรวาท. ปรญญา

พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาปรชญา. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

พระมหากมล ถาวโร. สถานภาพของสตรในพทธศาสนา. ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

พระมหาประพนธ ศภษร. “ความสาคญของบคลกภาพของพระพทธเจาตอความสาเรจในการเผยแผพทธศาสนา”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. คณะศลปศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.

มณพรรณ เสกธระ. การศกษาหลกธรรมเรองความงามในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท. ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

ธนานนท บ ารงสานต . ศกษาเปรยบเทยบความงามของสตรในพระพทธศาสนาเถรวาทกบความงามของสตรในวรรณกรรมอสาน. วารสารคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ฉบบวจยบณฑตศกษา ปท ๗ฉบบท ๔ ตลาคม-ธนวาคม ๒๕๕๖.

๘๑

ประวตผวจย ชอ-สกล : นางจนตนา เฉลมชยกจ วน/เดอน/ป เกด : ๑๕ เมษายน ๒๔๙๒ สถานทเกด : กรงเทพมหานคร การศกษา : ปรญญาตรวทยาศาสตรบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปรญญาโท มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ประสบการณทางาน: ๒๕๑๖–๒๕๒๑ นกเคมวเคราะห บรษท ครตา ประเทศไทย จ ากด ๒๕๒๑–๒๕๒๓ นกวเคราะห บรษท อนเตอรเนชนแนลแลบบอราทอรส จ ากด ๒๕๒๓–๒๕๒๗ Corporate Planning บรษท อนเตอรเนชนแนล แลบบอรา ทอรส จ ากด ๒๕๓๔–๒๕๕๕ ผ อ านวยการฝายเครองส าอางและน าหอม และฝาย การตลาดบรษท ไอ.ซ.ซ อนเตอรเนชนแนล จ ากด (มหาชน) ตาแหนงปจจบน: : ทปรกษาฝายเครองส าอางและน าหอม บรษท ไอ.ซ.ซ.อนเตอรเนชนแนล จ ากด (มหาชน) : กรรมการบรหาร บรษท อนเตอรเนชนแนล แลบบอราทอรสสจ ากด : กรรมการ บรษท แฟนซแอล (ไทยแลนด) จ ากด : กรรมการ บรษท อ.พ.เอฟ จ ากด : อปนายกสมาคมวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย : กรรมการฝายหาทน มลนธสมมาชพ : กรรมการทปรกษาส านกพมพสขภาพใจ บรษท ตถาตา พบลเคชน จ ากดผลงานทางวชาการ: : อทธพลค าสอนของพทธทาสภกขตอการด าเนนชวตของผท ประสบผลส าเรจในชวต : หนงสอ ผวสวยหนาใสงายนดเดยว ปทเขาศกษา :๑ มถนายน ๒๕๕๔ ทอยปจจบน: ๒๑๔ ซ.พระรามท ๒ ซอย ๓๘ ถนนพระราม ๒ แขวงบางมดเขตจอมทอง

กรงเทพมหานคร ๑๐๑๕๐