คู่มือเกณฑ์ปฏิบัติที่ดีในการ...

กรมควบคมมลพษกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

คพ.02-257

เอกสารฉบบนเปนลขสทธของกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม


92 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400โทร. 0-22982408 - 11 โทรสาร 0-2298-2409www.pcd.go.th

คมอเกณฑปฏบตทดในการลดมลพษ

จากนาขาว เปนเอกสารเผยแพรทจดท�าขน

เพอเผยแพรความร ความเขาใจและสามารถ

ปฏบตไดอยางเหมาะสมในการปองกนและ

ลดมลพษจากนาขาว


จากนาขาว



คมอ เกณฑปฏบตทดในการลดมลพษจากนาขาว

ทปรกษา

ดร.สพฒน หวงวงศวฒนา อธบดกรมควบคมมลพษ

นายวรศาสน อภยพงษ รองอธบดกรมควบคมมลพษ

ดร.อนพนธ อฐรตน ผอ�ำนวยกำรส�ำนกจดกำรคณภำพน�ำ

คณะผจดท�า

นางสนย ตะปนตา ผอ�ำนวยกำรสวนน�ำเสยเกษตรกรรม

นางบปผา อนแสงจนทร นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำร

นางสาวภทรานษฐ เปลยนไธสง นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำร

นายวทยา ยกฉว นกวชำกำรสงแวดลอม

นายทรงพล โตชาร นกวชำกำรสงแวดลอม

นางสาวกนกรตน เขมานวงศ นกวชำกำรสงแวดลอม

ตดตอสอบถามไดท

สวนน�าเสยเกษตรกรรม ส�านกจดการคณภาพน�า กรมควบคมมลพษ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ทอย 92 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน

เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

โทรศพท 0 2298 2221-4 โทรสาร 0 2298 2202

1




3

ค�ำน�ำ

ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เกษตรกรสวนใหญ

จะปลกขาวเปนพชหลกและขาวยงเปนพชเศรษฐกจทส�าคญ

ของประเทศอกดวย ซงความตองการใชผลผลตขาวของประเทศ

มแนวโนมเพมมากขนทกๆ ป ดงนน จงตองมการพฒนากระบวน

การผลตขาวใหมประสทธภาพ ทกขนตอน เพอใหไดผลผลตสง

มคณภาพด คมคากบการลงทน และลดตนทนคาใชจาย รวมทง

สงผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด แมวาการท�านาขาว

จะมการปลดปลอยมลพษในรปของความสกปรกตอไรไมมากนก

แตหากคดเปนพนทโดยรวมทงประเทศแลวกสามารถกอ

ใหเกดผลกระทบตอแหลงน�าธรรมชาตได

ค มอเกณฑปฏบตทดในการลดมลพษจากนาขาว

เปนเอกสารเผยแพรทจดท�าขนเพอเผยแพรความรความเขาใจ

และสามารถปฏบตไดอยางเหมาะสมในการปองกนและลด

มลพษจากนาขาว โดยหนวยงานทเกยวของและเกษตรกร

สามารถน�าเกณฑปฏบตทดในการลดมลพษจากนาขาวน

ไปใชประโยชนได ซงจะเปนการลดมลพษทจะปลอยออกส

สงแวดลอมและใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยนตลอดไป

ส�านกจดการคณภาพน�ากรมควบคมมลพษ

สำรบญ

หนา

ค�าน�า 3

บทน�า 7

ปญหามลพษจากการท�านาขาว 8

เกณฑปฏบตทดในการลดมลพษจากนาขาว 9

1. การเลอกพนธขาว 9

2. การคดเมลดพนธขาว 16

3. การเตรยมดน 17

4. การก�าจดวชพช 18

5. การใสปยนาขาว 19

6. การใชสารเคมปองกนก�าจดศตรพช 24

7. การก�าจดโรคแมลงศตรพชโดยไมใช 25

สารเคมปองกนก�าจดศตรพช

8. การจดการน�าทระบายออกจากแปลงนา 30

9. การจดรปแปลงนา 32

10. การใชปยอนทรยในการปรบปรงดน 33

11. การปลกขาวลมตอซง 36

12. การท�าการเกษตรแบบผสมผสาน 39

เอกสารอางอง 40

4

บทน�ำ

การท�านาขาว เปนกจกรรมการเกษตรทม

การใชพนทและใชน�าในการผลตเปนปรมาณมาก

นอกจากนในบางพนทยงมการระบายน�าออกจากทนา

เปนระยะๆ ซงหากมการระบายน�าจากทนาพรอมๆ กน

ในพนทขนาดใหญจะสงผลใหคณภาพน�าของแหลงน�า

เสอมโทรมลง ทงนเนองจากนาขาวเปนแหลงก�าเนด

มลพษทางน�าทมการระบายสารอนทรยในรปบโอด

(Biochemical Oxygen Demand : BOD) ไนโตรเจน

ฟอสฟอรส และสารเคมปองกนก�าจดศตรพช ลงสแหลงน�า

ธรรมชาตจนอาจท�าใหเกดการเจรญเตบโตอยางรวดเรว

ของพชน�าและสาหรายจ�านวนมากในแหลงน�า หรออาจ

ตกคางในดนและพชได

ดงนน เพอเปนการปองกนและรกษาคณภาพน�า

ในแหลงน�าใหเหมาะสมตอการด�ารงชวตของสงมชวต

ในน�าและสามารถใชประโยชนไดอยางปลอดภยและยงยน

กรมควบคมมลพษ จงไดรวบรวมวธการตางๆ ซงเปนการ

ลดมลพษจากทกๆ ขนตอนของการท�านาขาวทเกษตรกร

สามารถน�าไปปฏบตได ไมกอใหเกดภาระหนสน ไมยงยาก

และซบซอนเกนไป เกดประโยชนในการชวยลดตนทน

การผลต ลดการใชปยเคม ลดการใชสารเคมปองกน

ก�าจดศตรพช จะสงผลใหมลพษทระบายออกจากแปลงนา

มปรมาณลดลง เปนการลดมลพษจากแหลงก�าเนด

7

คมอเกณฑปฏบตทดในการลดมลพษจากนาขาว

8

8

ปญหำมลพษจำกกำรท�ำนำขำว

ปญหามลพษจากการท�านาขาว สาเหตหลกเกดจากการระบาย

น�าทงออกจากนาขาว ซงมลพษทส�าคญประกอบดวย

1) สำรอนทรยในรปบโอด (Biochemical Oxygen Demand :

BOD) เปนคาทบงบอกถงปรมาณออกซเจนทจลนทรยใชในการยอยสลาย

สารอนทรยในแหลงน�า ถาแหลงน�ามคาบโอดมากยอมแสดงวามความ

สกปรกมาก เนองจากจลนทรยตองใชออกซเจนจ�านวนมากในการ

ยอยสลายสารอนทรยหรอสงปฏกลในน�าสงผลใหปรมาณออกซเจน

ละลาย (DO) ในแหลงน�าลดลงอาจเปนอนตรายตอการด�ารงชวตของ

พชและสตวน�า มผลใหน�าเนาเสยได

การท�านาขาวจะตองขงน�าในแปลงนาเพอหลอเลยงตนขาว

ใหเจรญเตบโต ตนขาวทแชขงอยในน�าเปนเวลานาน 2 - 3 เดอนโดย

ไมมการไหลเวยนของน�า ท�าใหเกดการเนาเสยของตนขาว และวชพช

ในนาซงเปนสารอนทรย สงผลใหน�าทระบายออกจากแปลงนามบโอดสง

2) ไนโตรเจนและฟอสฟอรส เกดจากการใสปยเคมในปรมาณมาก

เกนความตองการของตนขาว หากมการปนเปอนในแหลงน�าปรมาณมาก

จะเรงการเจรญเตบโตของสาหรายและพชน�า ท�าใหแหลงน�ามอากาศ

ไมเพยงพอตอการด�ารงชวตของสตวน�า อาจท�าใหแหลงน�ามสและ

กลนเหมน และเมอสาหรายหรอพชน�าตายท�าใหแหลงน�าเกดการเนาเสยได

3) สำรเคมปองกนก�ำจดศตรพช เกดจากการใชสารเคมปองกนก�าจด

ศตรพชในนาขาวมากเกนความจ�าเปน ซงจะปนเปอนตอสงแวดลอมได

ทงจากการระบายน�าทง การตกคางในดนและพช


9

9

เกณฑปฏบตทดในกำรลดมลพษจำกนำขำว

แนวทางการลดมลพษจากนาขาว ท�าไดโดยการลดปรมาณการใช

ปยเคมและสารเคมปองกนก�าจดศตรพช รวมทงการปองกนและลดการ

แพรกระจายของมลพษทจะปลอยออกสสงแวดลอม โดยมเกณฑปฏบต

ทดส�าหรบแตละขนตอน ดงน

1.การเลอกพนธขาวการเลอกพนธขาวทเหมาะสมกบพนทปลก และใชพนธขาวทม

ความตานทานตอโรคและแมลงจะชวยลดปรมาณการใชปยเคมและ

สารเคมปองกนก�าจดศตรพช โดยคณสมบตของพนธขาวทแนะน�า

ใหปลกในพนทตางๆ แสดงในตารางท 1 - 1 ถง 1 - 4 ซงพนธขาว

แตละชนดจะมความทนทานตอสภาพดนฟาอากาศ มความตานทานตอโรค

และแมลงตางกน ดงนน เกษตรกรสามารถพจารณาเลอกใชพนธขาว

ทเหมาะสมกบทนาตนเอง โดยจะตองค�านงถงความคมทนและความ

ตองการของตลาดขาวดวย


10

10


11

ตารางท1-1พนธขาวทแนะน�าใหปลกในพนทภาคเหนอ

พนธขาว

ความตานทาน(/=ตานทาน,X=ไมตานทาน)

ทนแล

ง

ทนดน

เปรย

ว

ทนดน

เคม

โรคไ

หม

โรคใ

บจดส

น�าตา

ล

โรคข

อบใบ

แหง

โรคใ

บสสม

โรคจ

เพลย

กระโ

ดดสน

�าตาล

แมลง

บว

หนอน

กอ

กข.6 / - - X / X - - X X -

ขาวขาวดอกมะล 105 / / / X X X X X X - X

เหนยวสนปาตอง - - / / / - - - X X -

เหลองใหญ 148 - - - X / / X - X X -

หมำยเหต :

1) - หมายถง ไมบงชลกษณะส�าคญความตานทานของพนธขาว

2) ขาวขาวดอกมะล 105 เหมาะส�าหรบปลกในพนทนาดอน ตอบสนองตอ

ปยไนโตรเจนคอนขางต�า

3) เหลองใหญ 148 ตนออน ลมงาย

4) การเปลยนพนธขาวทก 4 ฤด จะลดความเสยงการแพรระบาดของเพลยกระโดด

สน�าตาลในนาขาวได

5) ทมา : ส�านกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว

11

ตวอยาง ขาวพนธ กข.6 เปนพนธททนแลง มความตานทานโรคใบจด

สน�าตาล ซงมกจะเปนปญหาของการท�านาในพนทภาคเหนอ สวนโรค ขอบใบแหง

เพลยกระโดดสน�าตาล และแมลงบว ไมกอใหเกดปญหามากนก ดงนนพนท

ภาคเหนอจะนยมปลกขาวพนธ กข.6 มากทสด


12

12

ตารางท1-2พนธขาวทแนะน�าใหปลกในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

พนธขาว


ทนแล

ง

ทนดน

เปรย

ว

ทนดน

เคม

โรคไ

หม

โรคใ

บจดส

น�าตา

ล

โรคข

อบใบ

แหง

โรคใ

บสสม

โรคจ

เพลย

กระโ

ดดสน

�าตาล

เพลย

จกจน

สเขย

ว

แมลง

บว

ไสเด

อนฝอ

ยราก

ปม

ขาวขาวดอกมะล 105 / / / X X X X X X X - -

กข.6 / - - X / X - - X - X -

กข.15 / - - X - X - - X - X -

ชยนาท 1 X - - / - X X - / - - -



2) ขาวขาวดอกมะล 105 เหมาะส�าหรบปลกในพนทนาดอน ตอบสนองตอ

ปยไนโตรเจนคอนขางต�า

3) กข.15 เหมาะส�าหรบปลกในพนทนาดอน น�าแหงเรว ใชปลกเปนขาวไรได

ไมเหมาะส�าหรบปลกในทลมทมการระบายน�าไมด ตอบสนองตอปยไนโตรเจน

คอนขางต�า

4) การเปลยนพนธขาวทก 4 ฤด จะลดความเสยงการแพรระบาดของ

เพลยกระโดดสน�าตาลในนาขาวได


ตวอยาง พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนดนปนทรายไมอมน�า

และการท�านาสวนใหญอาศยน�าฝน ดงนน จงนยมปลกขาวพนธ

ขาวขาวดอกมะล 105 มากทสด เนองจากทนแลง และทนตอสภาพดนได

ทงดนเปรยวและดนเคม


13

13

ตารางท1-3พนธขาวทแนะน�าใหปลกในพนทภาคกลาง

พนธขาว


ทนแล

ง

ทนดน

เปรย

ว

ทนดน

เคม

โรคไ

หม

โรคข

อบใบ

แหง

โรคใ

บสสม

โรคใ

บหงก

โรคจ

เพลย

กระโ

ดดสน

�าตาล

เพลย

กระโ

ดดหล

งขาว

เพลย

จกจน

สเขย

ว

แมลง

บว

หนอน

กอ

สพรรณบร 1 - - - / / / / - / / - - -ปทมธาน 1 - - - / / X X - / / X - -

ชยนาท 1 X - - / X X / / / / - - -ขาวขาวดอกมะล 105 / / / X X X X X X - X - Xสพรรณบร 60 - - - / / / - - / - - - -หอมพษณโลก 1 - - - / / X / - X - X - -พษณโลก 60-1 - - - X / X / / - - - / -พษณโลก 60-2 - - - / / - - - / - - - -

กข.15 / - - X X - - - - X - - X

ขาวเจาหอมคลองหลวง 1 - - - / / - - - X / X - -ขาวหอมสพรรณบร - - - X / - - - X / - - -เหลองประทว 123 - / - X / X / / X - X - X

หมำยเหต : 1) - หมายถง ไมบงชลกษณะส�าคญความตานทานของพนธขาว 2) ขาวขาวดอกมะล 105 เหมาะส�าหรบปลกในพนทนาดอน ตอบสนองตอปย ไนโตรเจนคอนขางต�า 3) กข.15 เหมาะส�าหรบปลกในพนทนาดอน น�าแหงเรว ใชปลกเปนขาวไรได ไมเหมาะส�าหรบปลกในทลมทม การระบายน�าไมด ตอบสนองตอปย ไนโตรเจนคอนขางต�า 4) การเปลยนพนธขาวทก 4 ฤด จะลดความเสยงการแพรระบาด ของเพลยกระโดดสน�าตาลใน นาขาวได 5) ทมา : ส�านกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว


14

14

ตวอยาง พนทภาคกลางมการชลประทานทครอบคลมพนทกวาง

จงท�าใหเกษตรกรสามารถท�านาเกอบตลอดป ขาวพนธสพรรณบร 1 จงเปน

ทนยมปลกมากทสด เนองจากมความตานทานโรคและแมลงจ�าพวก

เพลยกระโดดซงมกมการระบาดในพนทภาคกลาง

ตวอยางพนทภาคใตมการใชพนธขาวหลากหลายและเปลยนแปลง

ตามความตองการของตลาด ดงนน จงไมคอยประสบปญหาการแพรระบาด

อยางรนแรงของโรคขาวและแมลง

ตารางท1-4พนธขาวทแนะน�าใหปลกในพนทภาคใต

พนธขาว


ทนดน

เปรย

ว

ทนดน

เคม

โรคไ

หม

โรคใ

บจดส

น�าตา

ล

โรคข

อบใบ

แหง

โรคใ

บขดส

น�าตา

ล

โรคจ

เพลย

กระโ

ดดสน

�าตาล

เพลย

จกจน

สเขย

ว

กข.13 - - / / X - - - -

แกนจนทร / / X - - / / X /

พทลง 60 - - X - / - X - -

นางพญา 132 - - - / - - X X /

ลกแดงปตตาน / / / - X - - X -



2) การเปลยนพนธขาวทก 4 ฤด จะลดความเสยงการแพรระบาดของเพลยกระโดด

สน�าตาลในนาขาวได



15

ทมา http://www.yodthongthai.com

ทมา http://www.oknational.net

15


16

16

2.การคดเมลดพนธขาวการคดเมลดลบและแยก

สงเจอปนตางๆ ออกจากเมลดพนธ

ขาวชวยใหขาวเจรญเตบโตไดด

โดยไมตองใสปยมาก ซงสามารถ

ท�าได ดงน

1) ใชเมลดพนธบรสทธจาก

แหลงทเชอถอได เชน ศนยเมลด

พนธขาว กรมการขาว หรอหนวยงาน

ราชการทเกยวของ

2) ฝดหรอโบก เพอก�าจด

สงเจอปนทเบากวาเมลดขาวออก

3) น�าเมลดพนธไปแชน�า

เลอกเมลดทลบและทลอยน�าทงไป

4) ทดสอบความงอก โดยเพาะเมลดขาวทสมบรณ 100 เมลด บนจาน

ทมกระดาษชมน�าตลอดเวลา ดงรปท 2 - 1 แลวนบจ�านวนเมลดขาวทงอก

อยางสม�าเสมอหลงจากเพาะเมลดได 14 วน ความงอกของเมลด

พนธขาวทดควรจะมปรมาณไมนอยกวา 80 ตน หรอมความงอกไมนอย

กวา 80 เปอรเซนต

ขอควรท�า การใชเมลดพนธในอตราทเหมาะสม จะท�าใหไดตนขาว ทแขงแรง มความงอกสม�าเสมอ มความหนาแนนทเหมาะสม อากาศถายเทไดด ชวยลดการระบาดของโรคและแมลงได

1) ปลกโดยวธปกด�า ใชเมลดพนธ 5 - 7 กโลกรม ตกกลาเพอปกด�า ในพนท 1 ไร

2) ปลกวธหวานน�าตม ใชเมลดพนธ 15 - 20 กโลกรมตอไร

รปท 2 - 1 การเพาะเมลดขาว เพอทดสอบความงอก

รปท 2 - 2 การหวานขาว


17

รปท 3 - 1 การเตรยมดนเพอการหวานขาว

17

3.การเตรยมดนการเตรยมดนทดจะเปนการชวยก�าจดวชพชทตกคางอยในแปลงนา

ลดการใชปยเคมและสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทเกนความจ�าเปน

ซงมวธด�าเนนการ ดงน

1) กอนการไถดะ ใหปลอยน�าเขานาใหพอดนเปยก ทงไวประมาณ

5 - 10 วน เพอใหเมลดวชพชทรวงลงดนงอกเปนตนออน

2) การไถแปรหรอการใชลกทบต เพอยอยดนใหมขนาดเลกลง

และท�าลายตนออนของวชพชทงอกขนมา ท�าเชนน 2 - 3 ครง ทงระยะ

หาง 4 - 5 วน จะสามารถลดการระบาดของวชพชได หลงจากนนระบาย

น�าเขานา ขงน�าไว 2 - 3 สปดาห

3) คราดหรอทบท�าลายวชพช

อกรนหนงทขนมา แลวจงระบาย

น�าเขานาใหระดบน�าสงประมาณ 5

เซนตเมตร ขงน�าไวอยางนอย 3 สปดาห

เพอใหวชพชเนาเปอย แลวจงท�าเทอก

เพอปลกขาวตอไป


18

18

4.การก�าจดวชพชในระยะทตนขาวเจรญเตบโตควรหลกเลยงการก�าจดวชพช

ดวยสารเคมปองกนก�าจดศตรพช เพอเปนการลดผลกระทบตอสขภาพ

อนามยของเกษตรกรและคณภาพน�าของแหลงน�าทจะรองรบการระบายน�า

ออกจากแปลงนา ซงสามารถท�าได ดงน

1) การขงน�าในแปลงประมาณ 10 เซนตเมตร จะเปนการก�าจดวชพช

ใบแคบสกลหญาไดด เนองจากเปนวชพชทมความออนแอตอสภาพน�าขง

2) ใชแรงงานคนในการก�าจดวชพช โดยใชมด จอบ เสยม หรอ

เครองมออนๆ

ขอควรระวง หากมความจ�าเปนตองใชสารเคมในการก�าจดวชพช ควรเลอกสารเคมใหถกกบชนดของวชพช โดยปฏบตตามค�าแนะน�าการใช บนฉลากสารเคมอยางเครงครด

รปท 4 - 1 การก�าจดวชพชโดยใชแรงงานคน


19

19

5.การใสปยนาขาวควรใสปยใหเหมาะกบความตองการของขาวในระยะตางๆ

ตามแนวทาง ดงน

5.1 ใสปยตามค�าแนะน�าของกรมวชาการเกษตร หรอกรมการขาว

ตามตารางท 5 - 1 และ 5 - 2

5.1.1 ขาวไมไวตอชวงแสง ใสปย 3 ครง

- ใสปยครงท 1 ระยะตนกลา หลงหวานขาว 20 - 25 วน หรอ

หลงปกด�า 7 - 10 วน

- ใสปยครงท 2 ระยะขาวแตกกอ

- ใสปยครงท 3 ระยะขาวสรางรวงออน

รปท 5 - 1 การใสปยในนาขาว


20

20

ตารางท5-1การใสปยนาขาวส�าหรบขาวไมไวตอชวงแสง

ชนดดนใสปยครงท1 ใสปยครงท2 ใสปยครงท3

ชนดปย อตรา(กก./ไร) ชนดปย อตรา

(กก./ไร) ชนดปย อตรา(กก./ไร)

ดนเหนยว 16 - 20 - 0 30 - 35 46 - 0 - 0 10 - 15 46 - 0 - 0 10 - 15

ดนรวนดนทราย

16 - 16 - 8 30 - 35 46 - 0 - 0 10 - 15 46 - 0 - 0 10 - 15

16 - 12 - 8 30 - 35 46 - 0 - 0 10 - 15 46 - 0 - 0 10 - 15

18 - 12 - 6 30 - 35 46 - 0 - 0 10 - 15 46 - 0 - 0 10 - 15

5.1.2 ขาวไวตอชวงแสง ใสปย 2 ครง

- ใสปยครงท 1 ระยะตนกลา หลงหวานขาว 20 - 25 วน หรอ

หลงปกด�า 7 - 10 วน

- ใสปยครงท 2 ระยะขาวสรางรวงออน

ตารางท5-2การใสปยนาขาวส�าหรบขาวไวตอชวงแสง

ชนดดนใสปยครงท1 ใสปยครงท2

ชนดปย อตรา(กก./ไร) ชนดปย อตรา

(กก./ไร)

ดนเหนยว 16 - 20 - 0 20 - 25 46 - 0 - 0 17 - 15

ดนรวนดนทราย

16 - 16 - 8 20 - 25 46 - 0 - 0 17 - 15

16 - 12 - 8 20 - 25 46 - 0 - 0 17 - 15

18 - 12 - 6 20 - 25 46 - 0 - 0 17 - 15


21

สวนทสงวเครำะห

กำรเกบตวอยำงดนโดยใชเสยม

เสยม

21

5.2 การใสปยตามการวเคราะหธาตอาหารในดน ในชวงหลง

การเกบเกยวขาว หรอกอนปลกขาวหนงเดอน ควรเกบตวอยางดน

เพอวเคราะหปรมาณธาตอาหารพชทส�าคญ เพอเปนประโยชนในการ

ใชปยอยางถกตอง และมประสทธภาพสงสด

5.2.1 การเกบตวอยางดน ตวอยางเชน พนทนาขาว 5 - 10 ไร

ควรเกบตวอยางดนอยางนอย 5 - 10 จด แลวรวมเปน 1 ถง ประมาณ

1 กโลกรม โดยใชเครองเจาะดนใหตงฉากกบผวดนมากทสด ความลก

ประมาณ 15 เซนตเมตร ถาใชเสยมหรอจอบ ใหขดหลมเปนรปตวว

(V) ดงรปท 5 - 1

รปท 5 - 2 การเกบตวอยางดนเพอวเคราะหปรมาณธาตอาหารในดน

5.2.2 สถานทวเคราะหดน

- ส�านกวจยและพฒนาการเกษตร

- สถานพฒนาทดนจงหวด

- ตดตอหมอดนอาสาประจ�าอ�าเภอหรอต�าบล

- ใชชดทดสอบดนอยางงาย (Test Kit) ของโครงการพฒนา

วชาการ ดน ปย และสงแวดลอม ภาควชาปฐพวทยา

คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


22

22

5.2.3 วธการอานคาวเคราะหดน ผลจากการวเคราะหดน

สามารถอานคาประเมนระดบความอดมสมบรณของดนได ตามตาราง

ท 5 - 3

5.2.4 การใสปย เมอทราบผลการวเคราะหดนและประเมน

ระดบความอดมสมบรณของดนแลว สามารถใสปยนาขาวส�าหรบขาว

ไมไวตอชวงแสงตามค�าแนะน�าในตารางท 5 - 4 และใสปยนาขาวส�าหรบ

ขาวไวตอชวงแสงตามค�าแนะน�าดงตารางท 5 - 5

ตารางท5-3การประเมนระดบความสมบรณของดน

ระดบความอดมสมบรณของดน

อนทรยวตถ(%)

ฟอสฟอรส(สวนในลานสวน)

โพแทสเซยม(สวนในลานสวน)

ต�า นอยกวา 1 นอยกวา 5 นอยกวา 60

ปานกลาง 1 - 2 5 - 10 60 - 80

สง มากกวา 2 มากกวา 10 มากกวา 80

ตารางท5-4การใสปยนาขาวส�าหรบขาวไมไวตอชวงแสงตามระดบความอดมสมบรณของดน


ปรมาณปยทตองการ(กก./ไร)

ครงท 1ระยะตนกลา

สตร 16 - 20 - 0

ครงท 2ระยะขาวแตกกอสตร 46 - 0 - 0

ครงท 3ระยะขาวสรางรวงออน

สตร 46 - 0 - 0

ต�า 30 13 13

ปานกลาง 15 9 9

สง 0 4 4


23

23

ตารางท5-5การใสปยนาขาวส�าหรบขาวไวตอชวงแสงความอดมสมบรณของดน


ปรมาณปยทตองการ(กก./ไร)

ครงท 1ระยะตนกลา

สตร 16 - 20 - 0

ครงท 2ระยะขาวแตกกอสตร 46 - 0 - 0

ต�า 30 10

ปานกลาง 15 6

สง 0 3

5.3 การใชแผนเทยบสใบขาว (Leaf Color Chart ; LCC) เปน

เครองมอทดชนดหนงส�าหรบน�ามาใชเพอท�าใหการใชปยไนโตรเจน

ในขาวมความเหมาะสมทสด (รปท 5- 3) โดยใชในชวงทตนขาวโตแลว

ท�าการเทยบสใบขาวทกๆ 7 วน หลงจากการใสปยครงแรก เพอด

ความตองการปยของตนขาว ถาสใบขาวอยตรงหมายเลข 5 ยงไมตอง

ใสปย หากพบสใบขาวอยระหวางหมายเลข 3 และ 4 ใหใสปยยเรย

ในอตรา 7 กโลกรมตอไร (รปท 5 - 4)

รปท 5 - 3 แผนเทยบสใบขาว (Leaf Color Chart ; LCC)


24

24

1 14 42 25 56 63 3

ยงไมตองใสปย ใสปยยเรยไดแลว

รปท 5 - 4 การเทยบสใบขาว

แผนเทยบสใบขาว สามารถตดตอขอรบไดทส�านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว โดยไมเสยคาใชจาย

ขอควรท�า ควรปดกนคนนาทลอมรอบแปลงทจะใสปยใหเรยบรอย เพอไมใหมการไหลออกของน�าในชวงการใสปยเคม จนกวาจะใสปยไปแลว

3 - 5 วน

6.การใชสารเคมปองกนก�าจดศตรพชถาใชสารเคมปองกนก�าจดศตรพชอยางเหมาะสม จะชวยลดการ

ใชสารเคมทมากเกนความจ�าเปน เปนการลดคาใชจายและเปนผลดตอสขภาพ ชวยลดการสะสมของสารเคมในดนและน�า ซงมรายละเอยด ดงน 1) ตองรขนาดของพนททตองการใชสารเคมปองกนก�าจด ศตรพชใหแนนอน เพอใหสามารถค�านวณอตราการใชไดอยางถกตอง (ผสมสารเคมปองกนก�าจดศตรพช ใหพอดกบความตองการ) 2) การผสมสารเคมควรอานฉลากค�าแนะน�า คณสมบต และวธการใชกอนทกครง และปฏบตตามค�าแนะน�าอยางเครงครด 3) เลอกสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทมฤทธในการก�าจดโรคและแมลงศตรพชทมการระบาดโดยเฉพาะ


25

25

4) ในพนททไมมลมพดแรง ควรใชถงฉดแบบใชน�านอย (2 - 5 ลตรตอไร) จะชวยลดปรมาณการใชสารเคมไดมาก (ถงฉดแบบสะพายหลงมอตราการใชน�ายาประมาณ 60 ลตรตอไร) 5) จดการกบภาชนะบรรจสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทใชหมดแลวอยางถกวธ หามทงตามรองสวนหรอแมน�าล�าคลองโดยเดดขาด เชน รวบรวมเกบไวในพนทเฉพาะรอการเกบไปก�าจดอยางถกวธ หรอคนภาชนะบรรจเดมใหกบตวแทนจ�าหนายเพอบรรจสารเคมเดมซ�าอก หรอการฝงดน

วธการฝงดน - โดยขดหลมฝงภาชนะบรรจสารทใชหมดแลวใหหางจากทพก

อยางนอย 50 เมตร และลกอยางนอย 50 เมตร ใชปนขาวรองกนหลม กลบดนใหมดชด

- ตดปายบรเวณทฝงภาชนะบรรจสาร และลอมรวไว

7.การก�าจดโรคแมลงศตรพชโดยไมใชสารเคมปองกนก�าจด ศตรพช

7.1 การใชสารชวภณฑควบคมและก�าจดแมลงศตรขาว ดงน 1) แบคทเรย บาซลลส ทรงเยนซส ใชปองกนก�าจดหนอน หอใบขาว หนอนกระทขาว ใชในอตรา 50 - 80 กรม ตอน�า 20 ลตร ฉดพนทก 7 - 10 วน 2) เชอบราเวย บวเซยนา ใชปองกนก�าจด เพลยออน เพลยไฟ มลกษณะเปนผงเปยกน�าเขมขน 1x109 cfu/gm ใชในอตรา 50 - 100 กรมตอน�า 20 ลตร ฉดพนทก 7 - 10 วน 3) เชอรา เมตาไรเซยม อะนโซเพล ใชปองกนก�าจดเพลยกระโดดสน�าตาล เพลยจกจนสเขยว เพลยออน และหนอนผเสอหลายชนด มลกษณะเปนผงเปยกน�าเขมขน 1x109 cfu/gm ใชในอตรา 50 - 100 กรม ตอน�า 20 ลตร ฉดพนทกๆ 7 - 10 วน


26

26

4) การใชน�าหมกชวภาพ หรอน�าสกดจากสวนตางๆ ของพชสมนไพร ดงตารางท 7 - 1 โดยผสมน�าในอตราสวน 1 ชอนโตะ ตอน�า 5 - 10 ลตร ฉดพนในแปลงขาวทกๆ 7 วน

น�าหมกชวภาพ ไดจากการหมกสมนไพรทมคณสมบตในการไลแมลง

เชน สะเดา ตะไครหอม บอระเพด ขา หนอนตายหยาก สาบเสอ นอยหนา

ยาสบ จ�านวน 1 สวน กบกากน�าตาล 1 สวน และน�า 10 สวน หมกในภาชนะ

ปดฝานาน 7 วน หากยงมแมลงรบกวน ใหเพมอตราสวนผสมใหมากขน ฉดพน

ในแปลงขาวทกๆ 7 วน

ตารางท7-1สมนไพรทมฤทธปองกนและก�าจดศตรพช

สมนไพร สวนทใช ศตรพชเปาหมาย

สะเดาเมลดแหงใบ กง

เพลยออน เพลยจกจน เพลยกระโดดหลงขาวเพลยจกจนสน�าตาล หนอนกอ หนอนมวนใบขาว ตกแตน

ตะไครหอม ตน ใบ หนอนกระท

ผกากรอง ดอก ใบ หนอนหอใบขาว

ยโถ ดอก ใบ หนอนหอใบขาว

บอระเพด ล�าตน (เถา)เพลยกระโดดสน�าตาล เพลยจกจน หนอนกอโรคยอดเหยว โรคขาวตายพราย โรคขาวลบ

หางไหลหรอโลตน ราก หนอนหอใบขาว

สาบเสอ ใบเพลยกระโดด เพลยจกจน เพลยออน

เพลยหอย เพลยไฟ หนอนกระท

กระเทยม หวดวงปกแขง เพลยออน เพลยไฟ

โรคราน�าคาง โรคราสนม

ยาสบ ใบยาสบ เพลยออน เพลยไฟ หนอนผเสอ หนอนชอนใบ

ดาวเรอง ดอก เพลยกระโดด เพลยจกจน เพลยหอย เพลยไฟ ตกแตน

พรก/พรกไทย เมลด เพลยออน เพลยไฟ ดวง

นอยหนา เมลดตกแตน เพลยออน เพลยกระโดด

เพลยจกจน เพลยหอย มวน หนอนตางๆ


27

27

รปท 7 - 1 สมนไพรทมฤทธปองกนและก�าจดศตรพช

หางไหล สะเดา

นอยหนา

ขมนชน

กระเทยม

พรกไทย

ยาสบ

พรก

ดาวเรอง

มะเขอเทศ

มะรม


28

28

7.2 การใชวธชวภาพหรอวธกลในการควบคมแมลงศตรขาว มดงน

1) ก�าจดเพลยไฟ โดยการปลอยน�าใหทวมยอดขาว แลวจงระบายออก

หากมแรงงานเพยงพอ อาจใชคราดกดขาวใหจมน�าเพอใหเพลยไฟตาย

โดยยอดขาวจะสามารถฟนตวไดเอง

2) ปองกนการแพรระบาดของเพลยไฟดวยการใสปยไนโตรเจน

เพอเรงการเจรญเตบโตของตนขาวในระยะแรก

รปท 7 - 2 เพลยไฟ

รปท 7 - 3 ลกษณะการระบาดของเพลยไฟในตนขาว

ปลายใบจะเหยว ขอบใบจะมวนเขาหากลางใบ


29

29

3) งดการใชสารเคมก�าจดแมลงในนาขาว เพอใหแมลงทมประโยชน

มการขยายพนธ และชวยก�าจดแมลงศตรขาว โดยศตรธรรมชาตทชวย

ควบคมแมลงศตรขาว ซงพบเหนไดทวไป นนคอ ตวหำตวเบยน

ตวห�า หมายถงแมลงทกนแมลงอนเปนอาหาร ตวห�าจะมขนาดใหญ

และแขงแรงกวาเหยอทใชเปนอาหาร โดยการจบและกดกนเหยอท�าให

เหยอตายทนท ตวห�าหนงตวจะกนเหยอไดมากกวาหนงตวในแตละมอ

ตวห�าทพบเหนไดทวไปในพนทนาขาว ไดแก ดวงเตา แมลงปอ

มวนเขยวดดไข และแมงมม

รปท 7 - 4 ดวงเตา

รปท 7 - 5 แมลงปอ รปท 7 - 6 แมงมม


30

30

ตวเบยน หมายถงแมลงทกนแมลงอนเปนอาหาร ตวเบยนจะม

ขนาดเลกกวาเหยอมาก สวนใหญเหยอหนงตวจะมตวเบยนอาศยอย

จ�านวนมาก ตวเบยนจะอาศยกนเหยออยภายนอกและภายในของตวเหยอ

โดยการดดกนอาหารจากเหยออยางชาๆ จนท�าใหเหยอตาย ตวเบยน

ทพบไดในนาขาว ไดแก แตนเบยนไขหนอนกอขาว และแตนเบยน

หนอนกอขาว

8.การจดการน�าทระบายออกจากแปลงนาการจดการน�าทดจะชวยลดมลพษทจะระบายออกจากนาขาว

กอนลงสแหลงน�า ซงสามารถด�าเนนการได ดงน

1) ลดการปนปวนของน�านอยทสด เพอลดการฟงกระจายของ

ตะกอนดน เชน ปลอยผานประตกนน�าแทนการสบโดยใชทอขนาดใหญ

2) การใชระบบพชเพอดดซบมลพษจากนาขาว เชน

- ปลกหญาแฝกบรเวณขอบคนนา

- เลยงจอก แหน ในนาขาว

- ปลกพชในคลองระบายน�าในนา เชน จอก กกกลม ผกตบไทย

หญาแฝก ตาลปตรฤาษ

รปท 7 - 7 แตนเบยนไขหนอนกอขาว


31

31


32

32

3) ท�านาแบบไมระบายน�าทง โดยรกษาระดบน�าในแปลงไวท

5 เซนตเมตร งดใหน�าหลงขาวออกดอกประมาณ 20 วน น�าจะแหงพอด

กอนการเกบเกยว ชวยลดการใชน�าไดประมาณ 40%

9.การจดรปแปลงนา1) ปลกหญาแฝกบรเวณขอบคนนา ชวยปองกนการพงทลายของ

ดนและชวยดดซบธาตอาหารและสารเคมได

- ปลกรมคลองระบายน�า 1 แถว หางขอบคลอง 30 เซนตเมตร

- ปลกขวางรองน�าเปนแนวตรง หรอแนวหวลกศรชยอน

กบทศทางน�าไหล

- การปลกหญาแฝกทกครง จะตองปลกใหตนชดตดกนเปนแถว

- กลาถง ปลกหางกน 10 เซนตเมตร กลารากเปลอย ปลกหางกน

5 เซนตเมตร

2) ปรบพนทนาใหสม�าเสมอ โดยท�าคนนาเปนระยะๆ เพอควบคม

ระดบน�าและลดการชะลางหนาดน

3) ปลกพนธขาวทมระยะเกบเกยวแตกตางกน เชน ปลกขาวดอ

สวนหนง และปลกพนธขาวหลกเพอการจ�าหนาย ซงขาวดอจะเกบเกยว

กอนท�าใหมการทยอยระบายน�าออกจากแปลงนาเปนชวงๆ ชวยให

มลพษมการตกตะกอนหรอถกพชตางๆ ดดซบไวไดดขน

รปท 8 - 1 การปลกตาลปตรฤาษในรองระบายน�าทงจากแปลงนา


33

33

ขาวดอ เปนขาวทมอายสน มลกษณะเปนพนธขาวทไวตอชวงแสง

นยมปลกในชวงปลายเดอนมถนายน ถงตนเดอนกรกฎาคม เกบเกยว

ในชวงเดอนตลาคม เนองจากจะมชวงแสงบงคบ ขาวชนดนจะให

ผลผลตไมสงมากนก ประมาณ 400 กโลกรมตอไร ขาวดอสวนมาก

จะเปนขาวเหนยว

10.การใชปยอนทรยในการปรบปรงดนเปนการปรบปรงโครงสราง และเพมความอดมสมบรณของดน

ซงเปนการชวยลดการใชปยเคม โดยอาจเลอกปฏบตอยางใดอยางหนง

ดงน

1) ปลกพชหมนเวยนตระกลถวสลบกบการท�านา จะชวยเพม

ไนโตรเจนในดน และเปนการตดวงจรของโรคและแมลง ชวยลดการ

ระบาดของโรคและแมลงในการท�านาครงตอไป

2) ปลกพชคลมดน ไดแก โสนอฟรกน ปอเทอง โดยหวานเมลดพนธ

5 - 10 กโลกรมตอไร หลงการเกบเกยวขาว และไถกลบเมอเรมออกดอก

เพอปองกนไมใหมเมลดของพชเหลานไปงอกเปนวชพชในชวงการท�านา

โดยโสนอฟรกนสามารถตรงไนโตรเจนเปนปยในดนไดประมาณ 25

กโลกรมตอไร

3) ไถกลบตอซงและฟางขาวหลงเกบเกยว 3 - 5 วน จะชวยเพม

ความอดมสมบรณของดน โดยฉดพนปยน�าชวภาพเพอเรงการยอยสลาย

ของตอซงและฟางขาว ซงพนทนา 1 ไร จะไดฟางขาวเฉลย 500

กโลกรม ประกอบดวยไนโตรเจน 3.25 กโลกรม ฟอสฟอรส

0.48 กโลกรม และโพแทสเซยม 7.25 กโลกรม ถามการไถกลบ

ฟางขาวอยางตอเนองเปนเวลาหลายปจะชวยลดการใชปยเคมลงไป


34

34

ประมาณครงหนงของอตราแนะน�าได นอกจากนฟางขาวยงชวยปรบ

สภาพดนท�าใหดนรวนซย สะดวกในการเตรยมดนท�าเทอกส�าหรบ

การท�านาครงตอไป

รปท 10 - 1 การไถกลบตอซงและฟางขาว

รปท 10 - 2 น�าหมกชวภาพ


35

35

4) ใชปยมลสตวในอตรา

ประมาณ 500 - 1,000 กโลกรม

ตอไร แลวไถกลบ ทงใหยอย

สลายประมาณ 30 วน กอนการ

ปลกขาว

5) ใชป ยหมกในอตรา

ประมาณ 1 ตนตอไร แลวไถกลบ

กอนการปลกขาว 2 - 3 สปดาห

6) การปลกแหนแดงในนาขาว ทอตรา 50 - 100 กโลกรมตอไร

ชวยตรงไนโตรเจนไดประมาณ 2 - 7 กโลกรมตอไร

การน�าสตวเขามาเลยงในชวงฤดแลงทไมมการท�านาเพอใหถายมล

เปนปย เชน โคหรอกระบอ 2 ตว ในเวลา 4 เดอน จะถายมลซงใหไนโตรเจน

เทากบปรมาณทขาวตองการในหนงฤดท�านา ประมาณ 10 กโลกรมตอไร

โดยกอนการท�านาตองไถกลบและทงใหมลสตวยอยสลายประมาณ 30

วน จะลดตนทนการใชปยเคมไดประมาณ 1,000 บาทตอไร

รปท 10 - 4 การเลยงสตวในพนทนาในชวงทไมมการท�านา

รปท 10 - 3 ปยหมก


36

36

11.การปลกขาวลมตอซงการปลกขาวลมตอซง หรอการปลกขาวขมตอ หมายถง

การปลกขาวโดยอาศยตอซงเดมของขาวทเกบเกยวแลวใหเกดการ

แตกหนอเจรญขนมาเปนตนขาวใหมไมตองมการเตรยมดน และไมตอง

ใชเมลดพนธใหม พนธขาวทนยมปลกโดยวธน ไดแก สพรรณบร 1

และปทมธาน 1 ซงเปนพนธขาวทตลาดมความตองการสง วธนชวยเพม

อนทรยสารและธาตอาหารใหกบดน ลดปรมาณการใชสารเคมก�าจด

วชพชได 80 - 200 บาทตอไร ลดการใชสารเคมก�าจดหอยเชอรได

60 - 80 บาทตอไร

รปท 11 - 1 ตอซงขาวทเกบเกยวแลว


37

37

วธการปลกขาวลมตอซง

- เหมาะส�าหรบนาในพนทชลประทาน มปรมาณน�าใช

เพยงพอ และพนทนาไมมปญหาขาววชพช (เชน ขาวแดง ขาวดด ขาวนก

ฯลฯ) หรอวชพชทวไป (เชน หญาดอกขาว หญาขาวนก ฯลฯ)

- หลงการเกบเกยวขาวรนแรกแลว เกลยฟางคลมตอซง

ทวแปลงนา แลวลมตอซงใหราบเรยบตดกบพนนาในขณะทดนยงม

ความชนอย

- หนอขาวจะงอกจากขอท 2 - 3 ของตอซง

- เมอตนขาวมใบ 3 - 4 ใบ จงระบายน�าเขานา และดแล

แปลงนาเชนเดยวกบการปลกโดยใชเมลดพนธ

- เกบเกยวขาวไดเมอขาวมอาย 85 - 90 วน

- สามารถปลกขาวแบบลมตอซงครงท 2 ไดอก แตไมควร

ผลตซ�าเกนสองตอ ควรมการบ�ารงดน และใหดนไดพกตวบาง

รปท 11 - 2 การลมตอซง


39

12.การท�าการเกษตรแบบผสมผสานการท�าการเกษตรแบบผสมผสานตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง

เปนแนวทางทชวยลดมลพษทางน�าจากการเกษตรไดเปนอยางด โดยจด

แบงพนทตามอตราสวน 30 : 30 : 30 : 10 เชน นาขาว 30 % สระน�า 30 %

พชไรพชสวน 30 % ทอยอาศย 10 %

- ขดบอส�ารองน�าส�าหรบนาขาว เปนแหลงน�าใชและรองรบ

น�าเสย และใชในการเพาะปลกพชผกสวนครวและไมผลตางๆ

- มบอเกบน�าเสยและมลจากปศสตว สามารถน�าไปใชเปน

ปยในนาขาวไดในชวงเวลาทตองการ และใชรองรบน�าทงจากนาขาวได

อกดวย

เฉลยพนทถอครอง15 ไร

การแบงพนทท�ากนตามหลกเกษตรทฤษฎใหม30 : 30 : 30 : 10

พชสวนพชไร 30 %

นาขาว30 %

แหลงน�า30 %

ทอยอาศย10 %

39

รปท 12.1 รปแบบการท�าการเกษตรแบบผสมผสานหรอแบบเกษตรทฤษฎใหม

เอกสำรอำงอง

สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร, 2547. ค�าแนะน�าการใชปยเคมในนาขาว

ตามคาวเคราะหดน, กรงเทพฯ, พมพครงท 1.

สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร, 2545. เกษตรดทเหมาะสมส�าหรบ

ขาวนาชลประทาน, กรงเทพฯ, พมพครงท 1.

ส�านกพฒนาผลตภณฑขาว กรมการขาว, 2549. การตรวจสอบขนตอนการ

ปลกขาวแบบบรณาการ, กรงเทพฯ.

กรมควบคมมลพษ, 2550. โครงการจดท�าแนวทางการจดการมลพษจาก

เกษตรกรรมและมาตรการการจดการมลพษทางน�าจากแหลงก�าเนด

ทไมมจดแนนอนลมน�าทะเลสาบสงขลา, กรงเทพฯ.

ส�านกพฒนาผลตภณฑขาว กรมการขาว, 2551. GAP : การลดตนทนการผลตขาว,

กรงเทพฯ, พมพครงท 1.

40

คมอ เกณฑปฏบตทดในการลดมลพษจากนาขาว

ทปรกษา

ดร.สพฒน หวงวงศวฒนา อธบดกรมควบคมมลพษ

นายวรศาสน อภยพงษ รองอธบดกรมควบคมมลพษ

ดร.อนพนธ อฐรตน ผอ�ำนวยกำรส�ำนกจดกำรคณภำพน�ำ

คณะผจดท�า

นางสนย ตะปนตา ผอ�ำนวยกำรสวนน�ำเสยเกษตรกรรม

นางบปผา อนแสงจนทร นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำร

นางสาวภทรานษฐ เปลยนไธสง นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำร

นายวทยา ยกฉว นกวชำกำรสงแวดลอม

นายทรงพล โตชาร นกวชำกำรสงแวดลอม

นางสาวกนกรตน เขมานวงศ นกวชำกำรสงแวดลอม

ตดตอสอบถามไดท

สวนน�าเสยเกษตรกรรม ส�านกจดการคณภาพน�า กรมควบคมมลพษ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ทอย 92 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน

เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

โทรศพท 0 2298 2221-4 โทรสาร 0 2298 2202


คพ.02-257

เอกสารฉบบนเปนลขสทธของกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม


92 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400โทร. 0-22982408 - 11 โทรสาร 0-2298-2409www.pcd.go.th


จากนาขาว เปนเอกสารเผยแพรทจดท�าขน

เพอเผยแพรความร ความเขาใจและสามารถ

ปฏบตไดอยางเหมาะสมในการปองกนและ

ลดมลพษจากนาขาว





khajornkiat.c

Cross-Out

khajornkiat.c

Replacement Text

0-2298-2221-4

khajornkiat.c

Cross-Out

khajornkiat.c

Replacement Text

0-2298-2202

คู่มือเกณฑ์ปฏิบัติที่ดีในการ...

Documents