การเรียนรู้ของผู้ป่วยผ่านกระบวนการเรื่องเล่าความเจ็บป่วย...

การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

The Learning of Patients through

the Narrative Process of Illness

สดา เดชพทกษศรกล1

Suda Dejpitaksirikul

อควทย เรองรอง2

Akhawit Ruengrong

นสรา นามเดช3

Nudsara Namdei

บทคดยอ บทความนมวตถประสงคเพอศกษาการเรยนรของผปวยโรคเรอรงทเกด

ปรากฏการณของการเปลยนแปลงภายในตนซงเกยวของกบการสรางจตส�านกใหม

และเกดทกษะทางปญญา ในการปรบตวกบความเจบปวยโดยใชการเลาเรอง

การเลาเรองเปนเครองมอทมนษยใชเรยนรความรสกนกคดทเปนความละเอยดออน

ของพฤตกรรมดานในเพราะสญชาตญาณการเรยนรของมนษยจะตความและเขาใจ

ความสมพนธของสรรพสงไดดในรปแบบของเรองราวซงการเปลยนแปลงภายในตน

ทเกดขนวเคราะหไดจากเนอหาของการเลาเรองใน5ขนตอนไดแก1)ขนเรยนร

เคาโครงเรอง2)ขนเชญชวนใหผปวยเลาเรอง3)ขนซมซบเรองราว4)ขนเขาถง

ความหมายของเรองราวและ 5) ขนปรบแกเรองราวเปนเรองเลาฉบบสมบรณ

1อาจารย ดร. ประจ�าภาควชาสขภาพจตการพยาบาลจตเวชวทยาลยพยาบาลบรมราชชนนสระบร2ผชวยศาสตราจารย ดร. ประจ�าสาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา3อาจารย ดร. ประจ�าภาควชาสขภาพจตการพยาบาลจตเวช วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนสระบร

และน�าผลของการเรยนรมาสรปจดหมวดแยกประเภทเปนชดความรได6ประเดน

ประกอบดวยการเขาใจคณคาของชวตการส�านกรการดแลเอาใจใสจากครอบครว

การเรยนรการกระท�าของตนและผลกระทบกบผอน การเรยนรในการเผชญกบ

ความเปลยนแปลง การเรยนรหลกธรรมค�าสอนเพอการเยยวยา 6) การสราง

อตลกษณใหมชดความรนแสดงใหเหนถงคณลกษณะของความเปนมนษยทเจรญ

งอกงามขนอยางสอดคลองสมพนธกนทง3ดานคอพฤตกรรมจตใจและปญญา

คณคาและประโยชนของความรสามารถน�าไปเพมสาระในหลกสตรการเรยน

การสอนจตบ�าบดหรอกจกรรมเสรมหลกสตรการดแลดวยหวใจความเปนมนษย

ใหกบนกศกษาพยาบาล และจดโครงการอบรม เพมพนความร ในรปแบบ

ของการจดการความร หรอจดกล มแลกเปลยนเรยนร ในชมชน รวมถงการใช

กระบวนการของเรองเลาเปนเครองมอส�าหรบผปวยเพอการเยยวยาตนเอง

ค�าส�าคญ:เรองเลาการเลาเรองผลลพธการเรยนรของผปวย

Abstract This article aims to study the learning outcomes through chronic

illnessnarrativesofpatientswithchronicdiseases.Thisisthephenomenon

of change within by creating new consciousness and developing intellectual

skillsinseekingthesolutionoflifeproblems.TellingLifestoriesisatool

thatpeopleuse to learn thedelicate thoughtsof innerbehaviors.

The human intuition of learning is used to interpret and understand

therelationshipofhowwellthingsareintheformofstories.Fromthe

analysisofthecontentin5stepsofnarrativeprocess:(1)learningthe

layoutofthestory,(2)invitingpatientstotellthestory,(3)making

stepstoabsorbthestory,4)makingsteptoreachthemeaningofthe

story,and(5)thestorybecomingacompletestory;tosummarize,

174 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

categorizethesummaryintoasetofknowledgeof6issues,Including

the understanding of the value of life, the awareness of family caring for

patients,learningpatients’actionsandtheirimpactonothers,Learning

the Principles of Religion for Healing, learning to face changes including

anewidentity.Storytellingshowsthecharacteristicsofhumanitythat

thriveinharmonyinthreeaspects:physical,mentalandintellectual

behavior.Thevaluesandbenefitsofknowledgeareelementsthatcanbe

addedtoacurriculum,psychotherapy,orextra-curricularactivities.

With regardtonursingstudents, it is important toorganizetraining

programs in order to increase knowledge in the form of knowledge

managementororganizegroupexchangeinthecommunity.Theuseof

patient narratives is a tool that helps them to heal and improve their

ownhealth.

Keywords: Narrative,Storytelling,PatientLearningOutcomes

บทน�า การน�าแนวคด“เรองเล า”มาเป นเครองมอในการดแลโรคและ

ความเจบปวยนน ม งเนนใหผ ปวยหายจากโรคหรอสามารถด�ารงชวตอย กบ

ความเจบปวยและมคณภาพชวตทด โดยน�าการรกษาแบบชวกลไกควบคไปกบ

การพฒนาดานจตใจ ซงผบ�าบดรกษาจะตองมทกษะในการฟง ความเปนมนษย

ทสมบรณ คอสภาวะทบคคลมความเขาใจตนเองมสตและปญญาในการใครครวญ

และเขาใจความเจบปวยซงเปนธรรมชาตของชวตในฐานะผบ�าบดรกษาความเขาใจน

จะสงผลใหเกดความรกความเมตตาทงตนเองและผอนซงจะน�าไปสการบ�าบดรกษา

ทมคณภาพ โดยทผ ปวยจะสามารถด�ารงชวตอยดวยดมความสขสงบ แมยาม

เจบปวยดวยปญญาและสตทพฒนาขน ดวยเหตผลนจงศกษาแนวคดและ

175การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

วธการเลาเรองเพอน�ามาใชแกปญหาของการแพทยแบบชวกลไกทมงหวงกบผลของการรกษาโรคจนละเลยเรองความเปนบคคลและจตใจ จากการทบทวนเอกสาร พบวา กระบวนการของเรองเลาจะชวยใหผปวยมโอกาสยนหยดในสทธความเปนบคคล และด�ารงชวตอยไดอยางสนตและเปนสขตามบรบทแหงตนในขณะทผรกษาจะไดเรยนรชวตของผปวยทไมใชแคตวโรคเทานน แตสามารถสรางการรบร ใหแกสงคมรอบขางเกยวกบความอาทรตอเพอนมนษยดวยกนเรองเลาจงมความนาสนใจทงในเรองของคณคาทแฝงอยในเนอหาเพอการเขาใจถงความเจบปวยอยางลกซง และกระบวนการของเรองเลาทจะน�าไปสเปาหมายในการเยยวยารกษาดวยตวผเลาเอง ชดความรทไดจากเรองเลาจงเปนการศกษาเรองราวในฐานะทเปนเนอหาคอ “คดเกยวกบเรองราว” และศกษาเรองราวในฐานะทเปนกระบวนการคอ “คดไปพรอม ๆ กบเรองราว” (Bleakly, 2005อางถงในนภาภรณหะวานนท,2552)จากประเดนของการคดเกยวกบเรองราวและการคดไปพรอม ๆ กบเรองราวนเอง คอวธการของการเรยนรทเกดจากการสะทอนคด (Reflection)หรอการคดแบบใครครวญ (Reflective thinking)ของผ เลาและผ รบฟงเรองราว เกดการเรยนร ทเปลยนแปลงจตส�านก และกระบวนทศน ใหม เ กยวกบชวตสามารถปรบตวเผชญกบความเจบป วยไดอยางสงบสขในตอนจบของเรองเลานน กลาวไดวาเรองเลาชวยเตมเตมการรกษาสมยใหมทละเลยในเรองของจตใจ ซงกระบวนการเรยนรทเกดขนผานการเลาเรองจะกระตนความคดจตส�านกร เกยวกบการยอมรบผปวยในฐานะมนษยคนหนงทตองดแลทงรางกายและจตใจไปพรอมกน

วตถประสงค บทความน มวตถประสงคเพอศกษาการเรยนรของผปวยจากเรองเลาความเจบปวยของกรณศกษา จ�านวน 4 รายทผานการบ�าบดรกษาจากอาการเจบปวยดวยโรคเรอรงรายแรงและอยในระยะเฝาระวงประคบประคองจตใจในการเผชญกบความเจบปวย

176 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

แนวคดเกยวกบเรองเลา เรองเล า มรากฐานแนวคดมาจากทศนะสรางสรรคสงคม (Postmodernism) ทใหความส�าคญในการท�าความเขาใจกบสรรพสงและมมมองของบคคลทมตอสงตาง ๆ รอบตวทกระทบตอวถชวต และมความเชอวาบคคลจะสรางความจรงตามทตนรบรรวมถงใหความหมายตอประสบการณทประสบอยในชวงเวลาหนง(นภาภรณหะวานนท,2552) ในทางมนษยศาสตรแนวคดอนเปนทมาของเรองเลามพนฐานมาจากศาสตรแหงการตความทางศาสนา(Hermeneuticstudies)ตอมาจงขยายขอบเขตการศกษามาสประสบการณของแตละบคคล โดยการวเคราะห และตความลกษณะเฉพาะเกยวกบคณคาตางๆในมตดานในของบคคลซงมกจะถกครอบง�าดวยบรบททางสงคมวถวฒนธรรมชดของภาษาหรอการกระท�าทมความคาดหวงและความเชอเปนพนฐาน จงมกพบความจรงททบซอนกนจากมมมองและการใหความหมายกบสงตาง ๆ ของผเลา ดงนนการวเคราะหเนอหาในเรองเลาจงชวยในการท�าความเขาใจความหมายจากค�าพดหรอขอความทบคคลเลอกใชน�ามาขยายมมมอง และสรางประสบการณใหกบชวตใหม รวมถงการสรางความหมายทางสงคมดวย(ศรวรรณลาภสมบรณานนท,2557,น.20) เกยวกบความหมายของเรองเลา(Narrative),การเลาเรอง(Storytelling)มผใหความหมายไวตาง ๆ ทศนะ คอ 1) เรองเลาเปนวธวทยาในการสบคน(Narrativeinquiry)และเขาใจประสบการณท�าใหเกดความเขาใจอตลกษณและความเปนตวตน(Barbezat&Bush,2013)2)เรองเลา(Narrative)เปนการกระท�าเชงสญลกษณไมวาจะเปนการพดหรอการกระท�าทมล�าดบขนตอนและมความหมายส�าหรบผทมชวตอยหรออาศยอยในเรองเลานน ไมวาผทอาศยอยในเรองเลานนจะเปนผสรางเรองเลา ผฟงหรอผตความเรองเลากตามทงนหนาทของขาวสารจากเรองเลานนจะเปนตวก�าหนดวถทางทเราจะมชวตอยในเรองเลาของเราเอง(W.Fisher,1987อางถงในกาญจนาแกวเทพ,2553,น.268)ซงความหมายน

คลายคลงกบ การเลาเรอง (Story telling) คอการถายทอดเรองราวของตน

177การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

ในชวงชวตหนง(Barbezat&Bush,2013)และ3)เรองเลาบ�าบด(Narrativetherapy)

เปนกระบวนการทเปดโอกาสใหผเลาเรองไดจดระบบขอมลเหตการณตาง ๆ

ในชวตขนมาใหมเพอสามารถแยกปญหาทเกดขนออกจากตนเอง อยางรเทาทน

เกดพลงใจ และมความเคารพตวเอง ในการเรยกคนตวตน (Self) ใหกลบคนมา

(Payne,2006อางถงในนภาภรณหะวานนท,2552)สอดคลองกบรตาชารอน

(Charon, 2006) ทว า การใชทกษะทางเรองเลาจะชวยใหผ เลาและผ ฟง

เกดความตระหนก ซมซบ ตความ เข าใจความทกข ร อนออนไหวไปกบ

เรองเลานน สรปไดวาการเลาเรอง หรอเรองเลาบ�าบด หมายถง การใชทกษะ

การเลาเรองเพอการแลกเปลยนความรความคดความรสกระหวางผปวยกบผบ�าบด

โดยการตงค�าถามตอประสบการณกระตนใหคดใครครวญเรองราวและเลาเรองนนๆ

ออกมาอนเปนความร ประสบการณจากการเรยนร และการเปลยนแปลง

ของกระบวนการทางจต(Mentalprocess)

แนวคดเกยวกบการเรยนรเพอการเปลยนแปลง การเรยนรเพอการเปลยนแปลง(Contemplativeeducation)หมายถง

การเรยนรภายในจตดวยการคดใครครวญเพอใหเกดปญญาและใชปญญาเขาถง

ความจรงความดความงามในลกษณะทเชอมโยงและอยในกนและกนซงจะท�าให

ผเรยนรเกดการเปลยนแปลงจตส�านกใหมเปลยนแปลงวธคดใหมและเปลยนแปลง

มมมองเกยวกบเพอนมนษยและธรรมชาตใหม (ประเวช วะส, 2550, น.16-17)

ซงสอดคลองกบแนวคดของดร.ประมวลเพงจนทร(งานวจยแบบฉน,2557)ทวา

“การเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) เปนกระบวนการ

ศกษาใหพบคณคาของชวตผานความหมายของความจรง ความร ความดและ

ความงาม ในมตอตวสย” นอกจากน เมซโรว (Mezirow) ไดเสนอแนวคดเรอง

การปรบเปลยนทศนะตอโลกและชวต (Perspective transformation) อนเปน

พนฐานของการสรางกระบวนการเรยนร เพอการเปลยนแปลงทงในและ

นอกหองเรยน เมซโรว เชอวา กระบวนการในการเปลยนแปลงกรอบอางอง

178 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

(Frameofreference)ซงไดแกมมมองในการใหความหมายแบบแผนความคด

และชดความคดความเชอ ทเราใชอยเปนประจ�าโดยไมร ตว เมอกรอบอางอง

ถกขยายออกความคดจะเปดกวางขนจ�าแนกแยกแยะไดดขนท�าใหเรามความเชอ

และทศนะทเปนจรงและชน�าการกระท�าไดเหมาะสมขน (Mezirow, 2000, น.8

อางถงใน ธนา นลชยโกวทย, 2552) ดงนน สงทเปนหวใจการเรยนร เพอ

การเปลยนแปลง คอการปรบเปลยนกรอบอางอง (Frame of reference)

ทบคคลใชในการมองโลก 2 สวนคอ 1.การขยายการตความ (Elaboration)

ของแบบแผนทางความคดทเปน ความเคยชน (Habits ofmind) ทใชอางอง

อยเดมและการเรยนรกรอบอางองใหม โดยการปรบเปลยนมมมอง (Points of

view)หรอการปรบเปลยนแบบแผนหรอความเคยชนในชวตซงผลของการเรยนร

จะท�าใหมนษยมความรความเขาใจในสภาวะตางๆตามความเปนจรงเพอประโยชน

ในการปรบตวและการด�ารงอยของมนษย

องคประกอบของการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ตามแนวคดของเมซโรว (Mezirow) องคประกอบของการเรยนรเพอ

การเปลยนแปลงประกอบดวยสาระส�าคญ 3 ประการ คอ ประสบการณ

(Experience)การใครครวญสะทอนคดอยางมวจารณญาณ(Criticalreflection)

และการแลกเปลยนความคดอยางมเหตผล (Rational discourse) ซงแนวคดน

ผเขยนไดน�าไปใชก�าหนดวธการและกจกรรมของขนตอนการเลาเรอง5ขนตอน

ซงอธบายไดดงน

1)ประสบการณ(Experience)ประสบการณเปนจดเรมตนของการเรยนร

เพราะประสบการณจะตองถกตความและรบรผานกรอบอางองหากกรอบอางอง

ทมอย สามารถอธบายประสบการณไดด ประสบการณนนกจะไปเสรมให

กรอบอางองทมอยเดมมนคงขนแตถาประสบการณนนไมสอดคลองกบกรอบอางอง

บคคลกจะปรบเปลยนกรอบอางองใหมประสบการณจงเปนจดเรมตนของการเรยนร

เปนสงกระตนใหเกดการคดใครครวญ

179การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

180 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

2) การใครครวญสะทอนคดอยางมวจารณญาณ (Critical reflection)เปนหวใจของการปรบเปลยนกรอบอางองหรอกระบวนทศน มความส�าคญในการเรยนรเพอแกปญหาและการเรยนรเพอการตความและแปลความหมายทเกดขนจากการสอสาร แบงออกเปน 3ระดบคอ การใครครวญเนอหา (Criticalreflectionof content) การใครครวญกระบวนการ (Critical reflection ofprocess)เปนการตงค�าถามตอเนอหาและคดไตรตรองความถกตองทงเนอหาและกระบวนการและการใครครวญกระบวนทศน(Criticalreflectionofpremises)(Mezirow,2000,p.22-23อางในธนานลชยโกวทย2552,น.22-23)บทความนจงศกษากระบวนทศนของผปวยผานเรองเลา วามความคด ความเชอ โลกทศนอยางไร การใครครวญอยางมวจารณญาณนจะชวยใหบคคลเปนอสระ หลดจากทศนะทบดเบอนรวมถงกรอบทางวฒนธรรมทยดโยงบคคลไวท�าใหบคคลสามารถหลดออกจากกรอบอางองเดมเปดกวางทจะแลกเปลยนความคด(Opendiscourse)และปรบเปลยนโครงสรางการใหความหมายของตนเองได 3)การแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผล (Rational discourse)เมซโรวเชอวาการแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผลเปนเครองมอส�าคญทสดทจะท�าใหเกดการปรบเปลยนกรอบอางองหรอกระบวนทศนเพอตรวจสอบความคดความเชอ ความรสก และคณคาตาง ๆ ในกระบวนการนจงใชการตงค�าถามทงกบกระบวนทศนของตนเองและผ อนเพอสรางความเขาใจและประเมนความถกตองของกรอบอางองทสรางขนใหมดงทเมซโรวสรปไววา“เมอความรคอ ความเชอ คณคา และขอตดสน ไดถกสรางขนผานกระบวนการแลกเปลยนอยางมวจารณญาณ ซงเปนการสงเคราะหทศนะตาง ๆ และหลกฐานทปรากฏอยทงหมดแลว กยอมเปนไปไดทเราจะสรปวาขอตดสนหรอตความบางประการมความถกตองหรอแมนย�ากวาขอสรปอน ๆ โดยพจารณาจากหลกฐานหรอความรทมอยในปจจบนเปนส�าคญ ...และขอสรปนนจะชน�าการกระท�าของเราจนกวาจะมทศนะ หลกฐาน

หรอขอโตแยงใหมเกดขน” (Mezirow, 2003, p.61) ดงนนการเปลยนแปลง

181การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

จงเปนผลมาจากประสบการณทสะสมไวและคอยๆ พฒนาเปลยนแปลงอยางชาๆหรออาจเกดขนอย างฉบพลน โดยผ านการคดใคร ครวญประสบการณ(Experience) การใคร ครวญสะทอนคดอย างมวจารณญาณ (Criticalreflection) และการแลกเปลยนความคดอยางมเหตผล (Rational discourse)

วธการและขนตอนการเลาเรอง วธการและขนตอนในการศกษาม5ขนตอนพฒนามาจากแนวคดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง และแนวค�าถามของเรองเลาบ�าบด (Types of narrativequestion) โดยน�าไปใชสนทนากบผปวยสปดาหละ 1 ครง ครงละ 60-90 นาทจ�านวน5ครงมรายละเอยดดงตารางท1

ตารางท 1 วธการและขนตอนการเลาเรอง

ขนตอน วธการ การประเมนผลการเรยนร

1.ขนเรยนรเคาโครงเรอง

1. ผบ�าบดบอกวตถประสงคของการเลาเรองใหขอมลขอความยนยอมในการรวมกจกรรมการเรยนร และสนทนาแลกเปลยนเรองชวตประจ�าวน2 . ใช ค� า ถ ามกระต นความค ด เก ย วก บการใหความหมายของชวต3. ใหผปวยเลาความเปนมาของความเจบปวยจนถงปจจบน

1.สงเกตท�าความเขาใจตความค�าพดภาษาพดและภาษาทาทาง

2.ขนเชญชวนใหผปวยเลาเรอง

1.ท�าสมาธกบฟงเพลงบรรเลงและทบทวนเรองราวครงทแลว2.ใหผปวยเลาประสบการณตนเองทเผชญกบความเจบปวยทงดานทพอใจและดานทกงวลใจ3.ใชค�าถามกระตนความคดและขยายมมมองตางๆของประสบการณชวตทผปวยเหนวามความหมายกบตนเอง

1.ใชค�าถามในการถอดบทเรยนเพอสะทอนความคดความรสกและประสบการณใหมหลงจบขนตอนในแตละขน

ขนตอน วธการ การประเมนผล

การเรยนร

3.ขนซมซบ

เรองราว

1.ท�าสมาธกบฟงเพลงบรรเลงและทบทวน

เรองราวครงทแลว

2.ใชค�าถามสงเสรมการสะทอนคดและตระหนกร

กบเรองราวทเลารวมกบสนทรยสนทนา

3.ใหผปวยแสดงความรสกเกยวกบชวต

ทความสมพนธกบความเจบปวยและสะทอน

มมมองทเปลยนไปรวมทงสรปคณคาและ

ความหมายจากมมมองน

4.ขนเขาถง

ความหมาย

ของเรองราว

1.ท�าสมาธกบฟงเพลงบรรเลงและทบทวน

เรองราวครงทแลว

2.ใชค�าถามกระตนคดเกยวกบชวตและอตลกษณ

ของตนและการใชชวตอยางมคณคา

3.ใหผปวยระบายความในใจโดยพดโตตอบ

กบความคดความรสกและความตองการลกๆ

ของตนและสรปการเรยนรทเกดขน

1.สงเกต

ท�าความเขาใจ

ตความค�าพด

ภาษาพด

และภาษาทาทาง

ทสะทอนความคด

ความรสก

2.ใชค�าถาม

ในการถอดบทเรยน

เพอสะทอน

ความคดความรสก

และประสบการณ

ใหมหลงจบขนตอน

ในแตละขน

182 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

ขนตอน วธการ การประเมนผล

การเรยนร

5.ขนปรบแก

เรองราวเปน

เรองเลาฉบบ

สมบรณ

1.ท�าสมาธกบฟงเพลงบรรเลงและทบทวนเรองราว

ครงทแลว

2.ใชค�าถามกระตนใหคดจนตนาการเกยวกบตวตน

หรออตลกษณทคาดหวงการเปนคนใหมทมคณคา

เข าใจชวต การวางแผน เพอด�าเนนชวตได

อยางเปนจรงในอนาคต

3.แสดงความรสกเกยวกบการใชชวตอยางมความร

ดานความรกและเมตตาตนเอง

1.สงเกต

ท�าความเขาใจ

ตความค�าพด

ภาษาพดและ

ภาษาทาทาง

ทสะทอนความคด

ความรสก

2.วเคราะหผลลพธ

การเรยนร

โดยวเคราะหเนอหา

ค�าพดของเรองเลา

ทกขนตอนน�ามา

จ�าแนกและสรป

เปนชดความร

ประสบการณ

จากขนตอนและวธการทใชเพอการเลาเรองดงกลาวการทผปวยสามารถ

คดทบทวนและตดสนใจตอสถานการณความเจบปวยของตนจนกระทงเกด

การเรยนรและเปลยนแปลงภายในตนนน ลกษณะของค�าถามจดเปนตวแปร

ส�าคญ ทน�ามาใชกระต นการเรยนร ซงลกษณะของค�าถามประกอบดวย

ค�าถามเกยวกบโครงสรางของเรองค�าถามเพอการปรบมมมองค�าถามเพอเขาใจมต

ดานในค�าถามตอค�าตอบทจะเปนไปไดค�าถามกระตนการอธบายซ�าหรอเรองราว

ทตองการปรบเปลยน ค�าถามเพอเสนอทางเลอก ค�าถามเพอหยดเรองราว

ทไมตรงประเดน และค�าถามทเกยวของกบผรบฟงเรองราว ดงตวอยางค�าถาม

ในตารางท2

183การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

ตารางท 2 ลกษณะของค�าถาม Types of narrative question

ประเดน (Term) จดประสงค

(Purpose)

ตวอยางค�าถาม ตวอยาง

การตอบสนอง

โครงสรางเรอง

(Deconstructive)

เพอแสดงความเปนมา

ของเรองและเหตการณ

ทน�ามาสรางเรองราว

‘ชวยเลาถง

ประสบการณ

เกยวกบ

ความเจบปวย

ของคณ’

‘ความเจบปวย

ครงนเกดขน

ไดอยางไร’

‘อายประมาณ

10ขวบเรยนอยชน

ป.4ตอนนนพยาบาล

เปนคนบอกวา

‘ตดเชอมาจากแม

นะ…’อยรอดมาถง

เวลานปท21ดแลว

กกนยาตลอดมกงวล

บางแตกอยได’

ปรบมมมอง

เปลยนความคด

(Renaming)

สนบสนนใหเหน

ความสามารถของตน

ในการเผชญกบปญหา

‘คณคดอยางไรกบ

ความเจบปวย’

‘มะเรงท�าใหเรารวา

มคนรกและเปนหวง

เรามากแคไหน

เราตองไมท�าใหเขา

เสยใจ’

กรอบของการมอง

เรองราว

(Perspective)

ส�ารวจการรบรและ

ประสบการณ

‘คณคดอยางไรท

เจบปวยดวยโรคน

(มะเรงเอดส

ไตวาย)และคดวา

คนอนๆเขาคด

อยางไรบาง’

‘เปนแลวตองตาย

คนอนเขาจะรงเกยจ’

‘เปนโรครายกลวจะ

ทกขทรมาน’

184 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

ประเดน (Term) จดประสงค (Purpose)

ตวอยางค�าถาม ตวอยางการตอบสนอง

เปดพนทดานใน(Openingspace)

ส�ารวจตดตามความคดความหวงทสะทอนถงความสามารถทจะควบคมหรอจดการกบปญหา

‘จตใจตอนนเปนอยางไรคดรสกอยางไร’

‘ไมกลวเพราะสงทกลวยงมาไมถง’‘กงวลวาจะตดเชอเพมขน’‘อก5%ทรอดคงมเรารวมอยดวย’

ความชนชอบตอปญหา(Preference)

เพอตรวจสอบความมนใจการยอมรบปญหา

‘การทรบรวาเปนโรคทไมมทางรกษาคณคดถงปญหานอยางไร’

‘ดทรวาเปนอะไรและตองวางแผนชวตทเหลออยางไร’

หาค�าตอบทจะเปนไปได(Hypothetical)

กระตนใหคดวางแผนถาสงทหวงไมเกดขนในอนาคต

‘ถาเราพยายามดแลถงทสดแลวไมเกดปาฏหารยกอนเนอไมตอบสนองตอเคมคณจะตดสนใจอยางไร’

‘ถาไมมทางรกษากหยดเถอะผมยงไมตายตอนนถาอยางนนกใชเวลาทเหลอท�าในสงทอยากจะท�าเมอเวลานนมาถงกหยด’

สะทอน-อธบายซ�า/(Reflect-Redescription)

ชวยใหผปวยท�าความเขาใจและน�าเสนอตวตนใหม

‘คณเลาเรองมาหลายครงแตละครงรสกอยางไรและคดวามอะไรเปลยนหรอไม’

‘ผอนคลายมากขนเพราะคดวาเขาใจความจรงหลายๆอยางจตใจสงบ’

ทางแยกทตองเลอก(Bifurcation)

กระตนใหผปวยเลอกแนวทางเผชญปญหา

‘คณตดสนใจทจะรกษาดวยวธใด?’

‘จรงๆแลวไมอยากไดคโมแตเปนไปไมไดกใชทงการผาตดเคโมฉายแสงและพลงพทธคณและสมนไพร’

185การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

ประเดน (Term) จดประสงค (Purpose)

ตวอยางค�าถาม ตวอยางการตอบสนอง

ผเขยน/ผเลา/ผฟง(Audience)

สนบสนนใหปรบปลยนภาพลกษณของตนเองและชวยกนสรางเรองเลาจากขอมลใหม

‘ใครบางจะมความสขเมอเหนคณเขมแขงขน?’

‘ครอบครวพอแมเขาไมคดวาเราเปนภาระแตเปนผทเขารก..เราตองพงตนเองใหมากเทาทรางกายจะอ�านวยเพอใหเขามความสข’

ผลของการเรยนรของผปวยจากกระบวนการเลาเรอง จากการศกษาท�าความเขาใจ ตความและวเคราะห เนอหา ทงภาษา

และถอยค�าทสะทอนความคด ความรสกผานการเลาประสบการณทเผชญกบ

ความเจบปวยของผปวย4รายมประเดนการเรยนรสรปได6ประเดนดงน

1.การเรยนรคณคาของชวตและการท�าประโยชนตอตนเอง

2.การเรยนรเกยวกบคณความดและการส�านกขอบคณความกตญญ

3.การเรยนรทเกยวของกบความคดความเขาใจตนเองและผอน

4.การเรยนรทเกยวของกบการเขาใจชวต รเทาทน ยอมรบ เผชญกบ

ความเปลยนแปลง

5.การเรยนรหลกธรรมค�าสอน และน�ามาท�าความเขาใจกบชวตและ

เยยวยาตนเอง

6.การเรยนรความเปนอสระของความคดทไมถกครอบง�าเพอเรยกคน

ตวตนและสรางอตลกษณใหม

แต ละประเดนใช แนวคดและองค ประกอบของการเรยนร เ พอ

การเปลยนแปลงมาท�าความเขาใจและสรปกระบวนการเรยนรทเกดขนซงเรองเลา

ของกรณศกษา ในบทความน แสดงใหเหนถงการเปลยนผานความคดอยางเปน

186 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

ขนตอนโดยเรมจากการไมยอมรบตอความเจบปวยทเกดขนแสดงออกดวยค�าพดและถอยค�าแสดงถงความคดความรสกของการโตแยงทางความคดการตอตานและความสบสนกงวลใจ สะทอนกระบวนการท�างานของจตใจจากออนแอไมมเปาหมายจนในทสดเกดการยอมรบกบความเจบปวยและแสวงหาหนทางตางๆทจะด�าเนนชวตทามกลางความเจบปวยไดอยางมความสข ในการประมวลความรจากการเลาเรองน อธบายการเรยนร ท เกดขนไดว ามองคประกอบทเป นพลงขบเคลอนใหเกดการเรยนรและน�าไปสการเปลยนแปลง 4 องคประกอบ คอ1)ประสบการณ(Experience)คอการพจารณาสงทไดรบรดวยประสาทสมผสวาเปนความจรงหรอไมคอการน�าขอมลมาใหความหมาย2)การใครครวญสะทอนคดอยางมวจารณญาณ (Critical reflection) คอการการคดอยางมวจารณญาณบนพนฐานของขอมล ซงเปนเหตผลในการตดสน ใหคณคากบเรองราวทรบฟง3)การแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผล(Rationaldiscourse)และ4.ญาณทศน(Intuition)เปนการเขาใจถงสภาวะจตใจทท�าใหเราเปนมนษยทสมบรณเปนการรทกาวขามตรรกะและเหตผลเปนความรหรอการตดสนใจโดยสญชาตญาณมอยในตวทกคน (Instinct) เปนความคดเฉยบแหลม หยงรถงแกนเรองและส�านกแหงความรสกผดชอบชวด ซงปรากฏเปนประเดนการเรยนรในดานปญญาความคด และจตใจ ดงเนอหาบางตอนของเรองเลา น�ามาขยายความประเดนการเรยนรของผปวยแตละประเดนดงน 1.การเรยนรคณคาของชวตการท�าประโยชนตอตนเองในภาวะความเจบปวยผปวยไดสะทอนการเรยนรเกยวกบชวตและใหความหมายของชวตวาชวตคอรางกายและจตใจซงสมพนธกนการละเลยไมดแลรางกายจะท�าใหการด�าเนนของโรครนแรงขน เกดความเครยด ภาวะภมคมกนลดลง สงผลใหการรกษามความซบซอนขนมคาใชจายเพมขนและครอบครวตองรบภาระมากขนซงผปวยไดสะทอนใหเหนถงการเปลยนแปลงดานปญญาความคดดงน “ดนะทร ตววามเชออย ในตว ความร กมากขน ท�าใหเราคดมาก วตกกงวลวาถาใครรวา เรากนยาเอดส เขาคงรงเกยจท�าใหไมอยากกนยาอกแลว

187การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

แตเรามนา ดแลเอาใจใสอย รอดมาถงทกวนนกไมอยากใหเสยเงนมากขน ไมเคยคดถงเรองจะหายหรอไมหายจากโรค แตคดวาจะท�าอยางไรไมใหเจบปวย ตองควบคมทกอยางเพราะเราจะตดเชองาย” (case1,22ธ.ค.2558) “...ตองท�าใจทจะยอมรบและเผชญใหได...ขนอยกบปญหาถาแกไดเองกจะแกแกไมไดกหาคนชวย อกอยางหนงการทเราไมแขงแรงเหมอนเดม เราจงตองเตรยมพรอมทกอยางส�าหรบตนเองหากมการเปลยนแปลงเกดขน ความเจบปวยท�าใหเราตองวางแผนและเตรยมพรอมรบสถานการณมากขน” (case2,6ก.ค.2559) 2.การเรยนรเกยวกบคณความด และการส�านก ขอบคณความกตญญตอครอบครวและบคคลทเกยวของผปวยไดเรยนร และเกดส�านกทจะตอบแทนเออเฟอผอนรวมถงดแลตนเองเพอลดภาระของครอบครวดงทผปวยกลาววา “หนรบรถงความหวงใยของ นา อา ลง ปาทใหก�าลงใจตลอดมา คดวาโชคดทเขาสงสารเรา เลยงดอยางด …ชวตจะมความหมายกตอเมอมคนรก เอาใจใสชวยเหลอกน ชวตเปนของเราจงตองดแลตวเองใหด รกตวเองใหมากคนทรกเราจะมความสขไปดวยหนตงใจวาจะเรยนใหจบ ท�างานและเลยงดนาตอบแทนทดแลเรามาตงแตเกด”(case1,27ธนวาคม2558) “…ครงหลงหนไมร วาทองแตสงทหนร สกมากกคอพหยก (สาม) ตองมารอหนาหองผาตดเปนครงท3แลว...บคคลส�าคญทสด คอแมมาเฝาหนตลอดกระต นใหหนคดได หนรบรวาแมรกมากแมถามถงอาการไมสขสบายทกวนท�าใหคดไดวาตองอย เพอคนทเรารก...” (case2, 9 เมษายน 2559) จากการสะทอนความคดความร สกดงขอความขางตนแสดงถงการเปลยนแปลงมตภายในมการ สมผสรบรถงการพงพาอาศย กระตนใหปญญาใครครวญ (Reflection) จนสามารถสรปความรสวนตนบ�าบดอารมณจตใจและรางกายตนเอง

“...เครยดเรองอาการของตวเองท�าไมตองเปนแบบน …กลวเจบ ทรมาน

(อาเจยน) อายไมกลาเผชญกบสงคม และกลวตายไมอยากใหครอบครว

188 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

ตองมาทกขกบเรา คอถาเราเหนเขาเราจะหงดหงด แตลก สามกรนะวาเราหงดหงด

เพราะไมอยากเปนภาระของครอบครว” (case3,1มนาคม2559)

“รสกกลว รวาโรคนอนตรายและตองตายและใจกบอกใจตวเองวาฉนยง

ไมอยากตาย ความคดซอนขนมาอกวาจะไมบอกแมตอนนเพราะแมพงสญเสยพอไป

แตกเกบความรสกกลวไวไมไดกตดสนใจบอกแมวา “ไตวายแลวตองฟอกเลอด”

แมเขาใจและเขมแขงกวาหนมาก”(case2,9เมษายน2559)

4.การเรยนรทเกยวของกบการเขาใจชวต รเทาทน ยอมรบ เผชญกบ

ความเปลยนแปลง ความเจบปวด ความกลวและความตาย การยอมรบและ

ใหความส�าคญกบชวตปจจบน จะเหนไดจาก ไมปฏเสธ ไมโกรธ ไมตอตาน

หรอทอแทกบความทกข แตยอมรบกบภาวะความเจบปวยอยางเขาใจ และ

จากความเขาถงความจรงนท�าใหผ ปวยเกดความสงบทางจตใจ มอสรภาพ

ทไมยดตดกบความเจบปวยทก�าลงประสบอย แสดงใหเหนถงการเปลยนแปลง

ดานปญญาดงทผปวยกลาววา

“การเจบปวยทเกดขนแตละครงเหมอนย�าเตอนใหดแลตนเองมากขน

เรองความกลว คดขนมากกลวๆวาอาการจะก�าเรบหรอภมตานทานจะลดลงอก

คอรสกนะวาคดแวบขนมาอยตลอดแตกไมยอมคดจนเปนทกข...ตอนแรกไมคดวา

จะอยมาไดนานขนาดนเพราะมนเปนโรคราย ไมอยากหวงวาจะมอายสกกป

คดแตเพยงวาถาจะเปนอะไรกเปนแลว และจะใชชวตใหเปนปกต ไมคดไกลเพราะ

อะไรมนกไมแนนอน”(case1,22มนาคม2559)

“โรคนจะตายตอนไหนเรากไมร เราจะไปเครยดท�าไม..มะเรงเกดได

กบทกคน เกดมาแลวกตองยอมรบมนจรงๆแลวพอเราไดทบทวนอะไรท�าให

มนคดขนมาไดเองวามนกเปนเชนนชวตมการเปลยนแปลงไปเรอยๆ...อะไรจะเกดอก

กเกดเราหามไมได อกอยางจะพยายามไมนกถงมน หาท�างานและไมนอนอยเฉยๆ

บางครงเราสแตรางกายเราไมไหวกยอมเพราะไมไหวจรง ๆ ”(case3,15มกราคม

2559)

189การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

5. การเรยนร หลกธรรมค�าสอน และน�ามาท�าความเขาใจกบชวต

และเยยวยาตนเอง แสดงใหเหนว าผ ป วยมการพฒนาปญญาในลกษณะ

ของการคดไตรตรองเชอมโยงอยางมเหตผลดงทผปวยกลาววา

“กอนนอนกภาวนา นอนพกรกษาตวนาน 3 เดอน กอานหนงสอธรรมมะ

ทกวน เรองเกด แก เจบ ตาย ...อานหนงสอธรรมชวยไดมากโดยเฉพาะเรองความตาย

ไมใชคนเปนมะเรงเทานนทตองตาย คอทกคนตองตายไมวาจะเปนโรคมะเรง

หรอไมเปนโรคอะไรเลยกตาม อยาโทษแตมะเรง”(case3,9มนาคม2559)

“เวลาอยกบตวเองไมไดท�าอะไรมกจะมความคด ทเปนความกลวเกดขน

ทกครงซงบางครงกมสต มเหตผลแครวา ชวตเราอยในอนตรายนะ กไมเกบมากงวล

จนรบกวนจตใจเพยงแตระลกถงเพอไมประมาทและตงใจดแลตนเองนอกจากน

กออกไปฟงเทศนทวดชลประทาน การสวดมนต ท�าบญใหทาน” (case2,

6กรกฎาคม2559)

6.การเรยนรความเปนอสระของความคดทไมถกครอบง�าเพอเรยกคน

ตวตนและสรางอตลกษณใหมแสดงถงการพฒนาในมตของจตใจปญญาความคด

ความรและการใชเหตผลดงทผปวยกลาววา

“เราอาน Face แมนนยงไมยอมแพเลยใจสมาก ๆ หวโลนตงหลายรอบ

เขายงอยได เรากตองอยได ถามนยงไมกระจายไปทอน กลวเรองการกระจาย

ของเชอมะเรง แตกบอกกบตวเองวาอะไรจะเกด มนกตองเกด เราเตรยมพรอมรบ

ตองทนกบความเจบปวด”(case4,22มนาคม2559)

“ความเจบปวยทเกดขนมนท�าใหความรสกมคณคาในตวเราลดลง

เพราะจากเปนคนแขงแรงท�าอะไรกไดแตตอนนมขอจ�ากด… ปจจบนฉนคดวา

ฉนไมไดปวย ตราบใดทเรากนได พกผอนได ชวยเหลอตวเองได ท�างานและ

อยรวมกบผ อนได เรากเปนคนปกตคนหนง มนอย ทเราคดไดเอง เราคดวา

เรามคาเรากภมใจแมเราเปนคนปวยอย กตามคดหวงวาเราตองมชวตอย ได

อกยาวนานโดยจะท�าทกวนใหมคามประโยชนเมอถงเวลาของเราเรากจะพกผอน

190 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

สรป ในการจดการเรยนร เพอการเปลยนแปลงจากการศกษาเรองเล าความเจบปวยนมองคประกอบทกระตนการเรยนรทส�าคญคอ 1) ประสบการณความเจบปวย (Experience) 2) การใครครวญสะทอนคดอยางมวจารณญาณ(Critical reflection) 3) การแลกเปลยนความคดอยางมเหตผล (Rationaldiscourse) และ 4) ญาณทศน (Intuition) องคประกอบเหลานน�าไปใชเปนขนตอนของการเลาเรอง รวมกบทกษะการตงค�าถาม ซงจะพฒนาพฤตกรรมจตใจและปญญาของผ ปวย ดงปรากฏผลลพธการเรยนร 6 ประเดน ไดแก1.การเรยนรคณคาของชวตและการท�าประโยชนตอตนเอง 2.การเรยนรเกยวกบคณความด การตอบแทนบญคณ 3.การเรยนรถงความเขาใจตนเองและผอน4.การเรยนรเขาใจชวตรเทาทนยอมรบเผชญกบความเปลยนแปลง5.การเรยนรหลกธรรมค�าสอนและน�ามาท�าความเขาใจกบชวตและเยยวยาตนเอง6.การเรยนรความเปนอสระของความคดทไมถกครอบง�าเพอเรยกคนตวตนและสรางอตลกษณใหม ทงหมดนยอมน�าพาใหผปวยเขาใจคณคาของการมชวต เขาใจความหมายของความจรง ความร ความดและความงามผานเรองราวความเจบปวย และเกดการเปลยนแปลง (Change) ดงท รศ.นพ.ชชวาลย ศลปะกจ (2557) ไดแสดงความคดเหนไว ว า “วฒนธรรมของการเรยนร อย างยงยนควรเนนใหเกดการเคลอนตวกาวขามของจตและปญญา จตใจตองแสดงใหเหนคณภาพของการตงมนรบร ตระหนกรในตน เมตตา กรณาและจตสาธารณะสวนปญญาเขาใจ ภาษา ธรรมชาต ตนเองและมตสมพนธอยางมเหตผล” ดงนนเรองเลาจงมคณคาในการสงเสรมการเรยนร ทจะน�าไปสการเปลยนแปลง เพอการพฒนามนษยและสงคม

.

191การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช

เอกสารอางอง

กาญจนาแกวเทพ. (2553). แนวพนจใหมในสอสารการศกษา. กรงเทพฯ :

ภาพพมพ.

กตพฒนนนทปทมะดลย.(2552).ปรากฏการณวทยา การก�าหนดสรางทางสงคม

และศาสตรแหงการตความในการปฏบตงานสงคมสงเคราะห. เอกสาร

ค�าสอน วชา สค.603 ทฤษฎและการปฏบตงานสงคมสงเคราะห 1

ภาค1/2552.หลกสตรสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑตมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.

ธนานลชยโกวทยและอดศรจทรสข.(2552). ศลปะการจดกระบวนการเรยนร

เพอการเปลยนแปลง : คมอกระบวนกรจตปญญาศกษา. นครปฐม :

เอส.พ.เอน.การพมพ.

นภาภรณ หะวานนท. (2552). วธการศกษาเรองเลา : จดเปลยนของการวจย

ดานสงคมศาสตร.ว.สงคม ลมน�าโขง. 5(2),4-10.

มลนธสดศร สฤษดวงศ. (2550). แพทยศาสตรศกษาองครวม. กรงเทพฯ :

แผนงานพฒนาจตเพอสขภาพมลนธสดศรสฤษดวงศ.

ศรวรรณ ลาภสมบรณานนท. (2557). เรองเลาเพอการเยยวยา. โครงการวจย

การส�ารวจสถานภาพความร ส�านกวจยสงคมและสขภาพ ส�านกงาน

นโยบายและยทธศาสตรส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.

Barbezat, P., & Bush, (2014). Contemplative Practices in Higher

Education : Powerful Methods to Transform Teaching and

Learning. (2nded.).SanFrancisco:Jossey-Bass.

Calssel,E.J.(2004).The Nature of Suffering and Goals of Medicine.

(2nded.).NewYork:OxfordUniversityPress.

192 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎาคม - ธนวาคม 2561)

Charon,R.(2006).Narrative Medicine: Honoring the Story of Illness.

NewYork:OxfordUniversityPress.

Mezirow,J.(2003).TransformativeLearningasdiscourse.Journal of

Transformative Education.(1),58-63

193การเรยนรของผปวยผานกระบวนการเรองเลาความเจบปวย

สดา เดชพทกษศรกล อควทย เรองรอง นสรา นามเดช