วรรณกรรมรามเกียรติ์พระราชนิพนธ์...

วรรณกรรมรามเกยรตพระราชนพนธพระเจากรงธนบรสนาฏกรรม

The King’s composition on Ramakien Literature of King Thonburi to Dramatic Performance

ไพโรจน ทองค�ำสก1

Pairoj Thongkumsuk

บทคดยอ พระราชนพนธรามเกยรตในพระเจากรงธนบรนบเปนวรรณกรรมทมคณคา

อยางยง ทรงพระราชนพนธไวตงแตเมอตนรชกาล แมนการศกสงครามในรชกาล

ของพระองคจะมมาก แตเมอยามวางศกสงครามกทรงปรกษาหารอรวบรวม

บทรามเกยรตทมมาแตครงกรงศรอยธยาทรงรวบรวมไวถง4ตอนคอตอนท1

ตอนพระมงกฎ ตงแต พระมงกฎประลองศรจนถงพระลบมาชวยใหหนได

ซงเปนเรองตอนทายของเรองรามเกยรต แตกทรงพระราชนพนธเปนเลมแรก

ตอนท 2ตอนหณมานเกยวนางวานรนสงหารวรณจ�าบง จนถงทาวมาลวราชมา

ตอนท 3ตอนทาวมาลวราชวาความจนทศกณฐเขาเมองตอนท 4ตอนทศกรรฐ

ตงพธทรายกรด พระลกษมณตองหอกกบลพสด จนถงหณมานผกผมทศกณฐ

กบนางมนโทคร เนอความในตอนท 2-4 มความตอเนองกน พระเจากรงธนบร

ทรงมพระราชประสงคทจะฟ นฟละครหลวงใหเหมอนเมอครงกรงศรอยธยา

ซงสญหายไปในการเสยกรงศรอยธยาเมอพ.ศ.2310ครละครหลวงตางพลดพราก

หลบหนไปอยตามหวเมองตาง ๆ ซงพระองคกใหคนออกตดตามคนหาน�ากลบมา

ยงเมองหลวงและรวบรวมฝกหดละครผหญงของหลวงขนโดยใชบทพระราชนพนธ

ของพระองคนบเปนการฟนฟทงตวบทละครเรองรามเกยรตและการแสดงละคร

ผหญงของหลวงขนใหมในสมยกรงธนบร มการแสดงละครผหญงของหลวงมาจน

1ราชบณฑตสาขานาฏกรรมไทยส�านกศลปกรรมราชบณฑตยสภา

สนรชกาลแมในสมยตนกรงรตนโกสนทรกยงคงมการแสดงละครผหญงของหลวงแตจะใชบทพระราชนพนธของแตละรชกาลจนถงกาลเวลาในปจจบนละครผหญงของหลวงไดมการเปลยนแปลงปรบใชชอวาละครในเพอใหสอดคลองกบละครนอกหากเปนเรองรามเกยรตกจะนยมจดแสดงในรปแบบของการแสดงโขน สวนละครในนยมแสดงเฉพาะเรองอเหนาและอทรทเทานนท�าใหมการน�าบทพระราชนพนธเรองรามเกยรตของพระเจากรงธนบรมาจดแสดงในรปแบบการแสดงโขนอยอยางตอเนอง จากการศกษาพบวาพระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรตของพระเจากรงธนบรมเอกลกษณเฉพาะคอรปแบบค�าประพนธเปนกลอนบทละครฉนทลกษณไมจ�าเปนตองมสมผสกบวรรครอง หรอสระเสยงยาวกบสระเสยงสนสมผสกนไดและเพลงทใชประกอบการแสดงเนนเพลงหนาพาทยตลอดจนการด�าเนนเรองทมความแตกตางจากรามเกยรตส�านวนอน นอกจากนยงพบวาการแสดงทใชบทพระราชนพนธของพระองคเปนการแสดงละครผหญงของหลวงทมรปแบบการแสดงเฉพาะคอใชผหญงแสดงลวนผแสดงมรปรางหนาตางดงามผแสดงมความสามารถร�าไดเปนอยางดเครองแตงกายถกตองตามจารตการแสดงละครดนตรวงปพาทยไมนวมและแสดงตามบทละครของหลวงจากบทพระราชนพนธ

ค�าส�าคญ:วรรณกรรมรามเกยรตพระเจากรงธนบรนาฏกรรม

Abstract The Ramakien plays by King Thonburi were the most worth literaturemasterpiece.Hedidthesewritingssincethebeginningofhisreigneventhoughthereweremanywarsduringhisdynasty.However,wheneverhehadfreetime,hewouldconsultandgatherdataoftheRamakien plays since Ayuthaya period by hiswritings. Therewere4episodes:The1stepisodewasPhraMongkuthinhismaneuverofthe

arrowandPhraLopcametohelphimtorunawaywhichthisepisodewasintheendofRamakien,butKingThonburiwrotethe1stplay.

148 วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยาปท 12 ฉบบท 2 (กรกฎำคม - ธนวำคม 2561)

149วรรณกรรมรามเกยรตพระราชนพนธพระเจากรงธนบรสนาฏกรรม

ไพโรจน ทองค�ำสก

The 2nd episodewas Hanuman courtedNangWannarin by killingVirunjambangandKingMaleewaraja.The3rdepisodewasKingMaleewarajaconductedacasetillThossakanenteredthecity,andthelastepisodewasThossakantookSayklodrite,PhraLakgotKabilapathspeartillHanumanheldThossakanandMonthokiri’shairtogether.Bythestoriesinepisode2to4continuously,KingThonburidesiredtorestoreroyaldrama as in the same time as Ayuthaya periodwhichwas ruinedbecause of the loss of Ayuthaya to Burma in 2310B.E. The royaldramamasterswereseparatedfromAyuthayabyscatteringtoliveinothersupcountries.Then,KingThonburihadtheroyalcommandtocallthembacktoThonburicityagainforpractisingroyalwomendrama as in his plays thatwas the starting of restoring Ramakienplays in royalwomendramaperformances inThonburi reignuntilthe lastofhis reign.At thebeginningofRattanakosin reigns, royalwomendramaperformanceswerealsofound,buttheyperformedaspereachreign’splaysuntilchangedthenameof royalwomendramaandcalledLakornNaiinrelationtoLakornNokewhichwasplayedbyallmenactorsandbringingtheperformanceofRamakiento show, usually performed in Khonperformance. For LakornNai,itwasapopularplayinI-NaoandUnnaruthonly,hence,therewerebringingRamakienplaysbyKingThonburitoperformmoreoftentoo. ThestudyfoundthattheRamakienplaysbyKingThonburihadtheuniqueidentityofbeingtheplaysasunrhymedThaiverseassingingindrama,thetypeofplaywasnoneedtohaveinternalandexternalrhymesbetweenanysentencesor longvowels. ItcanbeharmonouswithshortvowelsandthesongwouldemphasizeNaPathsong,togetherwiththecontinuityofstorywasdifferentfromothersplays.Besides,

theseperformancesofKingThonburiplayswereshownbyallwomen

whowere themost beautiful and hadmany skillful performers

in Thai Classical Dance. The costumes were correct according

to the tradition of performances with themusic by Pli Path of

gentlenesswoodenandperformedliketheroyalplays.

Keywords: Literature, Ramakien, King Thonburi, Dramatic

Performances

วรรณกรรมรามเกยรต ถอเปนวรรณกรรมคบานคเมอง เปนวรรณกรรม

ทส�าคญของไทยมาแตโบราณคนไทยรจกในรปแบบของบทละครนทานและศลปะ

การแสดงตลอดจนศลปะแขนงอนๆ เชนจตรกรรมและประตมากรรมรามเกยรต

มใชเรองทก�าเนดขนในประเทศไทยแตมทมาจากเรอง “รามายณะ” ในประเทศ

อนเดย(ส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต,2534,น.13)

รามเกยรตปรากฏในรปแบบการแสดงอยางแพรหลายคอรามเกยรต

ค�าพากยทใชประกอบการแสดงหนงใหญซงมมาตงแตสมยอยธยาตอนตนตอมา

มการเลนหนโดยใชบทรามเกยรตประกอบการแสดงและเมอปรากฏมการแสดงโขน

ขน เรมแรกกน�าค�าพากยในการแสดงหนงใหญมาใชบาง แตมไดมการบนทกเปน

ตวบทโขนคงใชการดนของผท�าหนาทพากยเจรจาใหตวโขนตอมาในสมยอยธยาตอนปลายการแสดงละครเปนทนยมจงเกดมบทละครเรองรามเกยรตขนแตบทละครเรองรามเกยรตสมยกรงศรอยธยากระจดกระจายไปเมอครงเสยกรงศรอยธยาพ.ศ.2310ตอมามผแตงบทละครเรองรามเกยรตกนมาอยางตอเนองคอบทละครเรองรามเกยรตของพระเจากรงธนบร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนตน บทละครเรองรามเกยรตของพระเจากรงธนบร นบเปนการรวบรวมในครงแรก หลงจากทเสยกรงศรอยธยาใหแกพมา


พระเจากรงธนบรทรงด�ารทจะฟนฟละครหลวงใหเหมอนครงกรงศรอยธยาแบบแผนละครหลวงไมสาบสญไปเสยทเดยว เนองจากตวละครหลวงตางหลบหนไปอยตามหวเมองและมผรเหนลกษณะการเลนละครหลวงหรอละครในเชนเจาฟาพนทวดพระราชธดาของสมเดจพระเจาบรมโกศเปนตนซงอยมาจนถงสมยกรงธนบรเมอพระเจากรงธนบรทรงตไดเมองนครศรธรรมราช เมอพ.ศ.2312 ไดละครผหญงของเจานครฯซงกคอพวกละครหลวงทหนไปจากกรงเกาไดไปเปนครฝกหดสมทบกบพวกละครทรวบรวมจากทอนๆจงหดละครหลวงขนใหมครงกรงธนบรและครงนนกถอแบบแผนอยางครงกรงเกา คอมละครผหญงของหลวงเฉพาะโรงเดยว(สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด�ารงราชานภาพ, 2546, น.330)

ภาพสมดไทด�าบทละครเรองรามเกยรตพระเจากรงธนบรวรรณกรรมสมยธนบร เลม 1, 4 และ 6(ไพโรจนทองค�าสก,ผถายภาพ,2532)



คณลกษณะของบทละครเรองรามเกยรตของพระเจ ากรงธนบรทรงตงพระราชหฤทยเปนอยางมากในการจดบนทกและทรงใชความประณตบรรจงเปนสมดไทยด�าเขยนดวยเสนทอง และมบอกเวลาททรงพระราชนพนธไวอยางชดเจนดงน“วนอาทตยเดอน6ขนค�าหนงจลศกราช1132(พ.ศ.2313ปท3ในรชกาล กรงธนบร) ปขาล โทศก” มความสมบรณดานการพระราชนพนธทรงบอกเพลงหนาพาทยไวอยางเหมาะสมโดยตลอดทรงแบงเนอเรองไว 4 เลมสมดไทยดงน เลม1ตอนพระมงกฎตงแตพระมงกฏตงแตพระมงกฎประลองศรจนถงพระลบมาชวยใหหนได เลม2ตอนหณมานเกยววานรนสงหารวรณจ�าบงจนถงทาวมาลวราชมา เลม3ตอนทาวมาลวราชวาความจนทศกรรฐเขาเมอง เลม4ตอนทศกรรฐตงพธทรายกรด พระลกษมณตองหอกกบลพสดจนถงหณมานผกผม ทศกรรฐกบนางมนโทคร เมอพจารณาจากเลมสมดไทยด�าเหนวาจะทรงพระราชนพนธตอนพระมงกฎกอนเพราะเปนเลมหนงสวนเลมท2-4 เนอเรองเปนไปตามล�าดบนอกจากนนาจะมบทพระราชนพนธตอนอนดวยเพราะในจดหมายความทรงจ�ากรมหลวงนรนทรเทวบนทกบทรองสนๆ ตอนพระฤษโคบตรพาหนมานไปถวายทศกณฐ ซงทางโขนละครเรยกวาตอนถวายลง แตไมปรากฏตนฉบบทงตอนหลงเหลออย(เสาวณตวงวอน,2555,น.207)

ตวอยางบทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธพระเจากรงธนบรตวอยางตอน พระมงกฏ มาจะกลาวบทไป หนอในอวตารรงส หาผลปรนนบตชนน ทงพระฤษมญาณ วนหนงชวนนองเขาพาท พระมนจงโปรดเดฉาน ขาไสรเกลอกคนภยพาล ขอประทานร�าเรยนวชา

ฯ4ค�าฯ


ฤษรกจบกระหมอมเกศสอนใหเลาเวทคาถา

ฯเจรจาฯ

หดกณฑกองวทยา เจดราตรศรผดพลน

ฯตระฯ

จงประสทธประสาทธนศลป เจาจนดารมณหมายมน

เมอลนซนซ�ามนตรพลน สรรพโลกไมทนฤทธา

ฯเจรจา4ค�าฯ

ฝายสองกมารเรยนเสรจ ไดทงกลปละเมดคาถา

รบเอาธนศลปมา ลาลาหาผลพนาล

ฯเขามานฯ

ครงถงกาลวาตพนาลย ปราศรยนองลบเรองศร

ฝายพจะแผลงฤทธ ยงรงตนนใหขาดไป

ฯ4ค�าฯ

เจาลบวาใหญถงแสนวา ขาเจาเหนหาหกไม

พระมงกฎกวางศรชย สนนไปถงชนพรหมา

ตระเชด

ถกรงตนใหญสนขาด ยบเยนพนาศดงฟาฝา

แลวกลบตอวาอนชา นองยาจะวาประการใด

ฯ4ค�าฯ

(วรรณกรรมสมยธนบรเลม1,2534,หนา7-8)



ตวอยางตอน หณมานเกยววานรน

ชาตร

ขวญเอยขวญตา กรณาบางเถดมารศร

พจะตดตามตอไพร ปรานเหมอนอวยชยไป

วาพลางทางรวบรงรด เออนหยกกดเปนไฉน

ดแรงแขงขนหรอไร ฟดฟนกนไปเปนโกลา

ฯคกพาทย4ค�าฯ

ราย

วานรนตรดตราดครนเครง เจาขาเอยขมเหงท�าขา

สาปไมพนกจะทนเวทนา ขาหายอมไมภม

เออนท�าไมมารงรด สะบดพลางทางวานาบดส

ไปเสยไปขาไมประเวณ อยาหยกเหยาเซาซกวนใจ

ฯ4ค�าฯ

เจาเอยเจาพ มารศรอยาหมนหมองไหม

ถงอยไมชอาลย จงส�าราญบานใจจะขอลา

วาพลางทางท�าเปนคลาไคล ท�าไมมายดชายผา

เชนพหรอจะมเจตนา ฉดผาขาไยเทว

ชาตร

กลบนงแนบนองเจรจา กรณาบางเถดอยาผนหน

จะอยกไมไยด จะไปกมใหไคลคลา

วาพลางทางโอบอมนอง คนเขาถ�าทองคหา

ฯเสมอฯ

(วรรณกรรมสมยธนบรเลม1,2534,น.42-43)


ตวอยางตอน ทาวมาลวราชวาความ

ชา

เมอนน พระทรงทศธรรมรงส

สงสยในพจนวาท มมโนในนงจนดา

ดรายการจะกอเกดเคองแคน จงจะแสนสาหสกนเขนฆา

แมนดหรอจะมภยมา ปรชาฉงนสนเทหใจ

แมนมนมนท�าเขากอน เขาจงราญรอนมวยไหม

หรอจรงสงซงมนวาไป ทาวไทกลบนกตรกตรา

ครนกจะปราศรยตอ หนอทศรถจะกงขา

ครนกจะไมเจรจา มรวาเปนประการใด

ราย

คดแลวจงรองประกาศ เทวราชเรองฤทธนอยใหญ

มาเปนพยานกนไว เราจกไถถามขอคด

ฯ10ค�าฯ

ยาน

มาจะกลาวบทไป ถงไทยเทพทวราศ

ผทรงมหทธฤทธ เรองศรทพโสตรไป

คอองคทาวมาลวราช พระบาทบพตรเปนใหญ

เสดจอยสมรภมชย จะไถถามความกมภณฑ

กบดวยพระลกษมณพระราเมศ เทพเจาเรองเดชผายผน

ฯเพลงฯ

กชวนกนเขาคมคล อญชลทาวมาล

ฯโคมเวยน6ค�าฯ




ตวอยางตอน ทศกรรฐตงพธทรายกรด

จงตรสกบหมอสรราช ประภาษแกมารยกษา

ทงพวกอ�ามาตยเสนา กไดมหารจ

ทานเรงเกษมเปรมใจ อยาครนครามขามใครยกษ

อนลกษมณแลรามขนกระบ นาทจะมวยพราลย

กผดมงแตสองสามวน เทานนดอกแลวจะมวยไหม

มโหทรเรงคมอสรไป ปลกโรงพชยพธ

โดยยาวใหญสามสบเกาหอง ใหกกองดวยแดงแสงศร

ทงธปเทยนตามรจ ดอกไมแดงดสบเจดพรรณ

จงประดบประดาธราลย อ�าไพพงพศเฉดฉน

อบอายกระจายจรจวงจนทน อ�าพนรสกลนโอฬาร

ทงเจดประการแกววเศษ จะบชาพระเวทคาถา

กบหอกกบลพทสาตรา ณทาทางเชงพระเมรบรรพต

ยงทละเอยดออนแดง ศรแสงนามชอวาทรายกรด

เรงคมอสรมยศ กฎหมายกจการทงปวงไป

หนงใหแกะดนเจดทา จะปนรปเทวานอยใหญ

เขาบชากณฑกองไฟ อยาใหใครรจงลลา

ฯเจรจา44ค�าฯ

เมอนน จงมโหทรมารยกษา

รบสงดใจออกมา กพาอสรพนหนงไป

ฯกราวเชดฯ



ลกษณะค�าประพนธอนเปนเอกลกษณเฉพาะในบทรามเกยรต

1.แตงดวยกลอนบทละครด�าเนนความยาวตดตอกนไปบทหนงม4วรรค

วรรคหนงมตงแต4–12ค�าหรอมากกวาน

2.มขอมลก�ากบวาไดท�าอะไรอยางไรกบตวบทละครเชนทรงแปลงใหม

และทรงแทรกเปนตน

3. ค�าขนตนบทนอกจากจะใชค�าวา เมอนน บดนน มาจะกลาวบทไป

ตามแบบฉบบกลอนบทละครแลวยงมการขนตนค�าอนตามลกษณะกลอนเพลงเชน

เจาพยอดมงขวญตาการใชค�าขนตนบท“เมอนน”และ“บดนน”ไมจ�ากดวา

“เมอนน”จะใชกบผสงศกด“บดนน”จะใชกบผต�าศกด

4.การสมผสไมจ�าเปนตองมสมผสกบวรรครองหรอสระเสยงยาวกบสระ

เสยงสนสมผสกนได

5. การก�าหนดเพลงหนาพาทยไดแกตระเสมอเขามานเชดพญาเดน

บาทสกณโอดมโนราโอดครวญสาธการคกพาทยกลองโยนรกรนเชดฉงเหาะ

ตะบองกนแพละแพละนอยกราวกราวร�ากลมพราบปาปลกตนไมเตยวสะระ

บหรงพนพลาปโคมเวยนปฐมชมตลาดมเพลงหนาพาทยทไมปรากฏในบทละคร

ชนหลงเชนยกษรองรอบกอยใชเรอระบ�าเทศ

6. การก�าหนดเพลงรองไดแกชาโอรายยานโทนครวญโอดครวญ

ยกนมโนราโอดชาตรโอโลมชาปรบโอบชากณฑ

7. การก�าหนดเจรจามการบอกรายละเอยดเพมเตมเชนเจรจาตามสตยจรง

เจรจาไมวาเทจ เจรจาปลอบ เจรจาโจทกมาวากน เจรจาพพากษา เจรจาตดใจ

พพากษาเจรจาปลอบหลานเปนตน

นอกจากนบทพระราชนพนธในพระเจากรงธนบรยงมส�านวนภาษารวดเรว

ฉบไวตรงไปตรงมา เปนไปตามพระราชอธยาศยทฉบไวเปดเผย พอพระทยตรส

อยางตรงไปตรงมาไมชอบออมคอมเชนเรยกทศกณฐวาพออายอนทรชตเปนตน



จากการศกษาวเคราะหบทละครเรองรามเกยรตพระเจากรงธนบรจะเหนไดวาพระองคทรงตงพระราชหฤทยทจะทรงใชบทละครเรองรามเกยรตของพระองคในการแสดงละครผหญงของหลวง จงทรงก�าหนดเพลงรองลงสรงโทนหรอเพลงละครเชน ยาน โอโลม ชาป โอบชากณฑ เปนตน แตในเวลาตอมามผ น�าบทละครเรองรามเกยรตของพระองคมาแสดงในรปแบบการแสดงโขนอกประการหนงการแสดงโขนไดมววฒนาการน�าการแสดงละครในเขาไปผสมผสานแตเดมรปแบบการแสดงโขนไมมบทโขนเปนลายลกษณอกษรผพากยเจรจาใชวธการจดจ�าบทและบอกบทกอนร�าตามรปแบบการแสดงโขนเมอการแสดงโขนและละครมาผสมผสานกนตวบทจงเปนของละครเสยสวนใหญ เฉพาะบทพากยเจรจาทเปนของโขน ซงกมไมมากนก เพราะแตโบราณการแสดงโขนจดแสดงอยไมกตอนเนนตอนทเกยวกบการตอสเสยเปนสวนใหญแตเมอน�าบทพระราชนพนธเรองรามเกยรตของพระเจากรงธนบรมาจดแสดงโขนจงตองมการปรบปรงบทดงน1.รปแบบค�าประพนธใหเปนกลอนแปดตามความนยมในปจจบน 2.เพมค�าเจรจาในการโตตอบระหวางตวโขน3.เพลงทใชประกอบการแสดงทงเพลงรองและเพลงหนาพาทย4.เพมค�าบรรยายการแสดงเชนบอกตวโขนบอกชวงเวลาบอกสถานทจากการศกษาคนควาผ เขยนพบบทโขนเรองรามเกยรต ทปรบปรงมาจากพระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรของพระเจากรงธนบรชด“หอกกบลพสด”ซงกรมศลปากร จดแสดงในรายการศลปน-ศลปากร ณ โรงละครแหงชาตภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงหวดนครราชสมาเมอวนอาทตยท24ธนวาคม2549เรยบเรยงบทโดย นายปญญา นตยสวรรณ ผเชยวชาญนาฏศลป กรมศลปากรตวอยางบทดงน


บทโขน ชด หอกกบลพสด-ปพาทยท�าเพลงวา-

(เปดมาน)(เสนายกษมโหทรเปาวนาสรนงตามท)

(ทศกณฐนงเตยง)

-รองเพลงชาป-

เมอนน ทศเศยร สรยวงคยกษ

เสดจออกทองพระโรงรจพรงพรอมเสนนอมวนทา

-รองเพลงเขมรปากทอ-

จงตรสแกหมอสรราช ประภาษแกมารยกษา

ทงพวกอ�ามาตยเสนา กไดมหารจ

ทานเรงเกษมเปรมใจอยาครนครามขามใครยกษ

อนลกษมณและรามไพร หนาทจะมวยพราลย

-รองราย-

กผดมงแตสองสามวน เทานนดอกแลวจะมวยไหม

มโหทรเรงคมอสรไป ปลกโรงพชยพธ

โดยยาวใหญสามสบเกาหอง ใหกกองดวยแดงแสงส

ทงธปเทยนตามรจ ดอกไมแดงดสบเจดพรรณ

-เจรจา-

ทศกณฐ- กจะไปตงใจมนภาวนาเผารปเทวดาทงนอยใหญพรอมทงปลกเศก

หอกชยนามกบลพสดเจาจงไปเรงรดจดสรรใหทนการ

มโหทร-มโหทรเสนามาร รบพระราชบญชา กราบถวายบงคมถวนสามครา

แลวคลานพนรบไปจดการตามทพระจอมอสรมฤทธรณทรงบญชา

(มโหทรคลานเขาโรง)



-รองราย- เมอนน ทศเศยรสรยวงศยกษา เสดจจากพระโรงรจนา ไคลคลาไปสรงวารน

(ไมตองถอศรลงไป)

- ปพาทยท�าเพลงตนเขามาน -(ร�าลงเวทลาง)

(ปดมาน)(เปลยนฉากเปลยนเปนโรงพธดานหลงยกขนเปนมานโปรงใหพระอศวร

กบเทพบตรพาลนงเทวดา4คน)

- รองเพลงชมตลาด - ทรงภษาธารเรศประดบเครอง เรองรศอ�าไพเฉดฉน ดจดงบรมพรหมนทร เหมอนอนทรเลอนลอยเมฆา ทรงมงกฎสงวาลกรรเจยกเกจ เพชรระยบทบทรวงเลขา ตาบตดวจตรเจษฎา พาหรดตรสใสธ�ามรงค

- รองรอราย - รดพระองคทรงทองปลายพระกรบทจรดงพระยาราชหงส ลลามาขนรถทรง กเหาะตรงไปโรงพธ

- ปพาทยท�าเพลงเสมอมาร -(ทศกณฐร�าเขาโรง)

- ปพาทยท�าเพลงเชด - (ทศกณฐหมผาสแดงทรงราชรถออกพรอมไพรพล)

- เจรจา -

ทศกณฐ-ทศเศยรอสรเจาพระนครลงกาทรงราชรถเคลอนทศโยธามาถงโรงพธแตงพระองคเปนโยคสแดงลวน จงตรสสงใหหยดพกยกษกระบวนนนลงไวจบพระแสงหอกกบลพสดเสดจคลาไคลลงจากราชรถเขาสโรงพธศรโสภาอาอ�าไพ


- ปพาทยท�าเพลงพราหมณเขา -(เสนายกษหายเขาพรอมราชรถออกมานงขางโรงพธ๔ตน)

(เปดฉาก)

- รองเพลงตระนมต -

จงเชญหอกแกวกบลพสด พาดบนเตยงแดงแสงใส ใสเพลงเถกงกณฑไฟ บชาหอกชยในพธ ปนรปเทวาสรารกษ ขนยกษปรดเปรมเกษมศร โยนใสในกองอคค อสรอานเวทภาวนา

- ปพาทยท�าเพลงรว -(ทศกณฐร�า)

(ดบไฟเวทโรงพธ)(เปดไฟเวทภาคสวรรค)

(เทวดาพาลออกนงเตยงเลก)(พระอศวรออกนงเตยงใหญ)(เทวดา๒คนนง๒ขาง)

- รองเพลงยาน - เมอนน พระสยมภวญาณนาถา เออนอรรถโองการบญชา วาแกเทพบตรพาล

- รองเพลงกระบองทอง - บดนทศกณฐอสรา มนจะฆาเทพทวราศ หดเพลงเถกงอคค ทเชงพระสเมรบรรพต ณทาละเอยดออนแดงศรแสงนามชอวาทรายกรด เจาแปลงเปนกระบมยศใหปรากฏเหมอนเมอเปนพาล



- เจรจา -

พระอศวร- ไปท�าลายพธของทศกณฐ เพอชวยใหพวกเทวญคลายรอนรน

ขอใหทานจงประสบผลสมปรารถนาจงรบคมเหลาเทวาคลาไคลไปบดน

เทวดาพาล-เทวดาพาลนอมรบเทพบญชา กราบถวายบงคมลาองคพระศล

รบจรลออกมาหนาพมานชยพรอมพวกเทพไทตดตามมา

- ปพาทยท�าเพลงเชด -

(ปดมาน)

(เวทลาง)

(เทพบตรพาลกกบเทวดา๔องคออกร�าเวทลาง)

- รองเพลงกระบลลา -

ฝายเทพพาลคมคล เชญพระพรผายผนอาสา

มาจดพลแปลงกายา เปนภา-ษาราชพาล

ฝายเทวะทงนนบดเบอนเหมอนหนงวานรกระบศร

เหาะจากไกรลาสคร เขาท�าลายพธอสรา

- ปพาทยเพลงรว เชด -

(เทวดาพาลและเทวดาเขาโรง)

(เปดมาน)

(ทศกณฐออกนงท�าพธเผารปเทวดา)

(พาลกบพลวานรออกรอโรงพธไลตเสนายกษหายเขาไป)

- รองเพลงเขาหลดชนเดยว -

ฝายทศ-กณฐเหน พาล อายนสดบสงขาร

หรอวาหนมานแปลงมา กเขาเขนฆาชงชย



(ลงเวทลาง)

(ปดฉาก)

(เปลยนฉากทองพระโรงในมทศกณฐปรกษานางมณโฑเสรจเปลยนเปนต�าหนก

นอกทองพระโรงใหญหมายเหตฉากสวรรคเปลยนเปนฉากต�าหนกใน

ใหทศกณฐกบนางมณโฑ)

(ทศกณฐเขารบกบพาล)

(รบเวทลางรบทาเตม)

(ทศกณฐสไมไดหนเขาโรง)

(พาลกบพลวานรแสดงอาการดใจแลวเตนเขาโรง)

(เปดฉาก)

(ทศกณฐนางมณโฑออกนงเตยง)

(เปดไฟเวทบนฉากต�าหนกใน)

- รองเพลงพญาสเสา -

จงบอกมณโฑมเหสดกร แกวพพสมย

พเสยพธเรองชย อศจรรยใจหนปญญา

ดวยพญาพาลตายแลว นองแกวเอยกลบมาเขนฆา

พคดวาหนมานชาญศกดา แตก�าลงกายาเหมอนพาล

- รองราย -

นแหละพอศ-จรรยใจ หรอไทอศวรเรองศร

ชบองคพญาพาล มน�า-จตชงพยา

เพอจะใหพแพราเมศ เหตนสงสยหนกหนา

โอวาแกนแกวแววตา สรอยฟาจะเหนประการใด



- รองเพลงลองลม - เมอนน มณโฑครศรใส ทลผวตวบอกความไป อยาสงสยพระเจาโลกา พระองคทรงโลกชาตร หรอจะมน�าจตรษยา ดรายหนมานแปลงมา พญาพเภกแนะใหราว

- เจรจา -ทศกณฐ - ชะ ๆ อายพเภกชาตกาลยกษทรยศ มงลมหมดญาตวงศเผาพงศากจะไปสงหารผลาญชวาใหอาสญ ดวยหอกกบลพสด ชาญฉกรรจเรองฤทธตรสพลางพระจอมอสรลามณโฑผโสภาจบกบลพสดเสดจไคลคลาออกพระโรงอนรจ

- ปพาทยท�าเพลงปลายเขามาน -(ดบไฟฉากต�าหนกใน)

(มโหทรเปาวนาสรเสนายกษออก)(ทศกณฐนงเตยง)

(เปดไฟเวทฉากทองพระโรง)

- เจรจา -ทศกณฐ- ประทบนงบนบลลงกรตนมณททองพระโรงชย พรอมไปดวยเสนาขาราชการ พระจอมอสรนทรป นเมองมารมพระราชบญชา สงมโหทรเสนาจดโยธาหาญกจะยกออกไปรอนราญกบไพรจงเรงรดจดพหลพลโยธเปนการไวมโหทร- มโหทรเสนาผใหญไดรบสง กราบถวายบงคมลาตรงมายงศาลาเวรเกณฑโยธาทงปกซายปกขวากองหนาและกองหลงพรงพรอมเสรจสงใหโลทนน�าราชรถสวรรณคนทเคยเสดจมาเทยบไวกบเกยแกวครนพรอมเสรจส�าเรจแลวจงกลบเขาไปกราบถวายบงคมถวนสามคราทลวาโปรดเกลาอนพหลพลโยธาขาพระพทธเจาไดจดสรรเสรจตามพระราชบญชาของพระจอมกมภณฑแลวละพระเจาขาทศกณฐ- ไดทรงฟงวาโยธานนพรอมพรงคงคบทพระจอมอสรปรดาภรมยโสมนสพระหตถขวาควาหอกกบลพสดชาญฤทธา เสดจไคลคลาไปยงทประชมพลไกร

(ปดมาน)


- ปพาทยท�าเพลงเสมอ -


(ทศกณฐร�าแลวเขาโรง)

- ปพาทยท�าเพลงกราวใน -


(เสนายกษออกทาแลวนงตามท)

(ทศกณฐออกตรวจพลแลวขนทรงราชรถ)

- รองเพลงโทน -

รถเอยราชรถทรง กงก�าแกมแกวสกใส

งอนแอกปะแหรกวไล ฉตรชยวจตรเจษฎา

พรอมดวยโยธาสามนต เกลอนกลนกนไปซายขวา

อดองคะนงพารา กรฑาไปสมรภมพลน


(ทศกณฐสงเคลอนพลวนรอบเวทแลวหยด)

- เจรจา -

ทศกณฐ - ทศเศยรยกพลขนธมาถงสนามรบ จงตรสสงรพลใหสงบตงมนไว

แลวประกาศสงพลไกรกองทพหนาใหขานโหกองโกลาขนสามทเปนอาณตสญญาณ

ไดยนไปยงกองทพพวกกระบกลางไพรวลย

- ปพาทยท�าเพลงรว -

(ทศกณฐกบพลยกษเขาโรง)

จบการแสดง

(บทอดส�าเนา,กรมศลปากร,2549)



นอกจากนยงพบการน�าพระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรตมาปรบเปนบทการแสดงโขน เนองในงานสบสานต�านานโขนในพระราชนพนธสมเดจพระเจาตากสนมหาราชณเวทกลางน�าวดสวรรณารามราชวรวหารเขตบางกอกนอยเมอวนอาทตยท27ธนวาคมพ.ศ.2558ใชบทโขนเรองรามเกยรตชด“หอกกบลพสด”

เชนกนดงภาพประกอบ

ภาพการแสดงโขนเนองในงานสบสานต�านานโขนในพระราชนพนธสมเดจพระเจาตากสนมหาราช 2548 ฉากพระรามวาราชการ

(ไพโรจนทองค�าสก,ผถายภาพ,2548)

ภาพการแสดงโขนเนองในงานสบสานต�านานโขนในพระราชนพนธสมเดจพระเจาตากสนมหาราช 2548 ฉากพระราม พระลกษมณ ออกกราว



ภาพการแสดงโขนเนองในงานสบสานต�านานโขนในพระราชนพนธ

สมเดจพระเจาตากสนมหาราช 2548 ฉากพระรามรบทศกณฐ


นอกจากนเมอปพทธศกราช2560กยงพบการแสดงโขนเรองรามเกยรต

ตอนหนมานเกยววานรนซงน�าบทพระราชนพนธในพระเจากรงธนบรมาปรบปรง

จดแสดงในรปแบบการแสดงโขนจดแสดงเนองในงานรฤกธนบร250ปเมอวนศกรท

17กมภาพนธพ.ศ.2560ณลานดานหนาสถาบนจตเวชศาสตรสมเดจเจาพระยา

กรมสขภาพจตเรยบเรยงบทโดยดร.ไพโรจนทองค�าสกตวอยางบทดงน


(นางวานรนออกนงเตยง)

(มาณพหนมานแปลงออกอกดานเขานงขางนางวานรน)

- รองเพลงลลากระทม -

ตดตามอสระผหน ขานไดรวมเสนหา

หนงขาไดแจงกจจา ขาจงจะพนสาปไป

เจาอยาลอเลยวลวงกน ขาคนส�าคญไมได

ฝายขาเจาจกทกขใจ เซาซอยไยไมเขายา



- รองเพลงพราหมณดดน�าเตา -

เจาเอยเจาพ มารศรเสาวภาคยอยากงขา

พคอทหารพระรามา พนดาอยาแหนงแคลงใจ

ทรงนามชอหนมาน เปนทหารหาวแหงผใหญ

มนไปแหงหนต�าบลใด บอกใหหนอยเถดนาร


อนวรญจ�าบงขนมาร ตองศรอวตารเรองศร

ตวเจาจะไปตอต ททางเราไดส�าคญ

วาพลางทางเยยไปมา ชเจาฤทธาแขงขน

ยงไดสลกส�าคญ บนแบงใหแจงบดน

- รองเพลงนกจาก -

บดนน จงพญาหนมานกระบศร

ชนชมโสมนสเทว มสนทรยกยองบญชา

ดกรนวลนางนมนอย ถอยค�าเลศลบเลขา

อยาแคลงพจะใหแจงกจจา กรณาขาเถดนาร


วาพลางผาดแผลงกลายกลบ โตคบถ�าแกวครศร

เผอกผองพงพศรจ อาโอษฐมดาวเดอนตะวน

ทรงกณฑลขนเพชรมาลย เขยวแกวอ�าไพเฉดฉน

ดจดงไขศรรววรรณ กจรจรลโลมถามเทว



(มาณพร�าเขาหนมานออกร�า)

- ปพาทยท�าเพลงคกพาทย -

- รองเพลงโอโลมชาตร - ยอดเอยยอดมง กรณาขาเถดมารศร พจะตดตามตอไพร ปราณชวยบอกหนทางไป วาพลางนางชบอกหนทาง ใชเหนหางหนเหเปนไฉน บอกแลวจะขนไดอยางไร ยงฟดกนไปเปนโกลา

- รองเพลงชางประสานงา - เมอนน จงพญาหนมานทหารกลา บอกลาวรราชเสหนา เจาอยารอนรนเลยกญญา พคดจะตดตามอสร แลวจะกลบมาทพระคหา

จงจะสงไปสวรรคขนฟา กเหาะมายงมหาสมทรไท

- ปพาทยท�าเพลงรว – โอด -(หนมานลานางวานรนทรเลนตามกระบวนพอควร)

- ปพาทยท�าเพลงเชด -(หนมานลานางวานรนเขานางวานรนเดนเขา)

(วรญจ�าบงออกหนมาดวยความกลว)

- รองราย - ฝายวรญจ�าบงตกใจ กรวาภยมาตามผลาญ จงอานพระเวทวชาการ บนดาลแทรกตวออกมา

- ปพาทยท�าเพลงตระบองกน -(วรญจ�าบงร�าตามกระบวนทาแลวท�าทาแอบในฟองน�า)



-ปพาทยท�าเพลงโล-(หนมานออกคนฟองอกดานวรญจ�าบงถบหนมาน)

- ปพาทยท�าเพลงเชด -(หนมานเขารบวรญจ�าบง)

- ปพาทยท�าเพลงโอด – เชด -

(หนมานฆาวรญจ�าบงตาย)

จบการแสดง

(บทอดส�าเนาไพโรจนทองค�าสก,2560)

ภาพการแสดงโขนเรองรามเกยรตตอนหนมานเกยวนางวานรนเนองในงาน

รฤกธนบร250ปเมอวนศกรท17กมภาพนธพ.ศ.2560ณลานดานหนาสถาบน

จตเวชศาสตรสมเดจเจาพระยากรมสขภาพจต

ภาพการแสดงโขนเนองในงานรฤกธนบร 250 ป

เมอวนศกรท 17 กมภาพนธ พ.ศ.2560 ณ ลานดานหนาสถาบนจตเวชศาสตร

สมเดจเจาพระยา กรมสขภาพจต ฉากหนมานเกยวนางวานรน



ภาพการแสดงโขนเนองในงานรฤกธนบร 250 ป

เมอวนศกรท 17 กมภาพนธ พ.ศ.2560 ณ ลานดานหนาสถาบนจตเวชศาสตร

สมเดจเจาพระยา กรมสขภาพจต ฉากหนมานรบวรญจ�าบง


การแสดงโขน ทน�าบทพระราชนพนธพระเจากรงธนบร ไปปรบปรง

และจดการแสดง กถอไดวาเปนสวนหนงทท�าใหประชาชนทวไปไดรวาสมเดจ

พระเจากรงธนบรไดทรงพระราชนพนธบทละครเรองรามกยรตไวดวยหากแตวา

ควรมการน�าพระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรตไปจดแสดงในรปแบบ

การแสดงละครผหญงของหลวงตามพระราชประสงคเดมทสมเดจพระเจากรงธนบร

ทรงตงพระราชหฤทยไวตงแตตนเพอเปนการสบทอดพระราชปณธานและอนรกษ

บทละครเรองรามเกยรตของพระเจากรงธนบรไว ตลอดจนอนรกษรปแบบ

การแสดงละครผหญงของหลวงตามจารตนาฏศลปไทยสบไป



เอกสารอางอง

กรมศลปากร. (2549). บทอดส�าเนาการแสดงโขนเรองรามเกยรตตอน

หอกกบลพสด.

. (2532). วรรณกรรมสมยธนบร เลม 1. กรงเทพฯ : อมรนทร.

ด�ารงราชานภาพ,สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา.(2546).ละครฟอนร�า.

กรงเทพฯ:มตชน.

ไพโรจน ทองค�าสก. (2560). บทอดส�าเนาการแสดงโขนเรองรามเกยรต

ตอนหนมานรบวรญจ�าบง.

ส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.(2534). นทรรศการพเศษรามเกยรต

ในศลปะและวฒนธรรมไทย (เนองในวโรกาสทสมเดจพระเทพ

รตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร ทรงมพระชนมายครบ 3 รอบ).

กรงเทพฯ:อมรนทร.

เสาวณตวงวอน.(2555). วรรณคดการแสดง.กรงเทพฯ:ศกดโสภา.


วรรณกรรมรามเกียรติ์พระราชนิพนธ์...

Documents