BölümBölüm 27 27

Para ve EnflasyonPara ve Enflasyon

22

Phillips EğrisiPhillips Eğrisi

Keynezyen iktisat: IS-LM analizi tam istihdama Keynezyen iktisat: IS-LM analizi tam istihdama kadar fiyatlar verili kabul edilir.kadar fiyatlar verili kabul edilir.

1950’lerde tam istihdama ulaşılmadan enflasyon 1950’lerde tam istihdama ulaşılmadan enflasyon gözlemlenmeye başlamıştır gözlemlenmeye başlamıştır →→Keynezyen Keynezyen teoride sıkıntı.teoride sıkıntı.

Bu sıkıntıyı aşmak amacıylaBu sıkıntıyı aşmak amacıyla→→ Avusturalyalı Avusturalyalı A.W.Phillips 1958 yılında işsizlik oranı ile A.W.Phillips 1958 yılında işsizlik oranı ile nominal ücretler arasındaki ilişkiye bakmıştır. nominal ücretler arasındaki ilişkiye bakmıştır. Araştırma 1861-1957 İngiltere verisine Araştırma 1861-1957 İngiltere verisine dayanmaktadır. dayanmaktadır.

33

Orijinal Phillips EğrisiOrijinal Phillips Eğrisi

Orijinal Phillips eğrisi:Orijinal Phillips eğrisi: Emek talebi arttıkça Emek talebi arttıkça ücretler artacaktır.ücretler artacaktır.İstihdamda gerileme İstihdamda gerileme olmaması için ücret artışı olmaması için ücret artışı ne seviyede olmalıdır? ne seviyede olmalıdır? Verimlilik artışı kadar Verimlilik artışı kadar (işveren karlılığı (işveren karlılığı değişmez) bir ücret artışı değişmez) bir ücret artışı istihdamı olduğu seviyede istihdamı olduğu seviyede koruyacaktır. koruyacaktır. Orijinal Phillips eğrisi Orijinal Phillips eğrisi hedeflenen işsizlik oranı hedeflenen işsizlik oranı için ne oranda ücret artışı için ne oranda ücret artışı gerçekleştirilebileceğini gerçekleştirilebileceğini göstermektedirgöstermektedir

44

Değiştirilmiş Phillips EğrisiDeğiştirilmiş Phillips Eğrisi

Sonraları Sonraları Samuelson, Solow, Samuelson, Solow, Lipsey gibi Lipsey gibi iktisatçılar Phillips’in iktisatçılar Phillips’in ücretler ve istihdam ücretler ve istihdam arasında kurduğu arasında kurduğu bu ilişkiyi bu ilişkiyi değiştirerek değiştirerek enflasyon ve enflasyon ve istihdamistihdam arasında arasında istikrarlı bir ilişkinin istikrarlı bir ilişkinin varolduğunu öne varolduğunu öne sürmüşlerdir.sürmüşlerdir.

55

Değiştirilmiş Phillips EğrisiDeğiştirilmiş Phillips Eğrisi

Çok geçmeden Phillips eğrisinde belirtilen Çok geçmeden Phillips eğrisinde belirtilen ilişkinin uzun vadeli olmadığı, hedef işsizlik ilişkinin uzun vadeli olmadığı, hedef işsizlik oranını gerçekleştirmek için her geçen yıl daha oranını gerçekleştirmek için her geçen yıl daha fazla enflasyon yaratmak gerektiği ortaya fazla enflasyon yaratmak gerektiği ortaya çıkmıştı. Phillips eğrisi sağa doğru kaymaktadır. çıkmıştı. Phillips eğrisi sağa doğru kaymaktadır.

Friedman: Keynezyen politikalar para arzının Friedman: Keynezyen politikalar para arzının genişletilmesini gerektirmektedir. Genişleyen genişletilmesini gerektirmektedir. Genişleyen para arzı uzun vadede işsizliği azaltmaksızın para arzı uzun vadede işsizliği azaltmaksızın enflasyon yaratmaktadır. enflasyon yaratmaktadır.

66

Beklentilerle GenişletilmişBeklentilerle Genişletilmiş Phillips Phillips EğrisiEğrisi

Phelps ve Friedman: Phelps ve Friedman: Uyarlayıcı BeklentilerUyarlayıcı Beklentiler

1) A noktasında para arzı 1) A noktasında para arzı genişletiliyor. İşveren karı genişletiliyor. İşveren karı arttığı için üretimi arttığı için üretimi genişletiyor, işsizlik geriliyor. genişletiyor, işsizlik geriliyor. Çalışanlar enflasyon yüzde 3 Çalışanlar enflasyon yüzde 3 seviyesinde kalacağı seviyesinde kalacağı beklentisi ile ücret artışı talep beklentisi ile ücret artışı talep etmiyoretmiyor→→B B

2) Üreti2) Üreticci kesimin alım gücü i kesimin alım gücü düşüyor. İşçiler daha yüksek düşüyor. İşçiler daha yüksek ücret talep ediyor Pücret talep ediyor P11→P→P22 ve ve işsizlik eski seviyeye işsizlik eski seviyeye tırmanıyor. tırmanıyor. →→CC

3) 3) C noktasC noktasıında nda işsizlik işsizlik başlangıç (A) seviyesinde başlangıç (A) seviyesinde olmasına rağmen enflasyon olmasına rağmen enflasyon artmıştır. artmıştır. Uzun dönem Phillps eğrisi Uzun dönem Phillps eğrisi dik: NAIRU (Enflasyonu dik: NAIRU (Enflasyonu hızlandırmayan işsizlik oranı)hızlandırmayan işsizlik oranı)

77

Beklentilerle GenişletilmişBeklentilerle Genişletilmiş Phillips Phillips EğrisiEğrisi

MonetaristlerMonetaristler→ → Uyarlayıcı beklentilerUyarlayıcı beklentiler: : İşçiler enflasyonu kısa vadede İşçiler enflasyonu kısa vadede algılayamıyor. Uzun vadede para algılayamıyor. Uzun vadede para politikası etkisiz. politikası etkisiz.

Yeni KlasiklerYeni Klasikler→→ Rasyonel beklentilerRasyonel beklentiler: : Ancak beklenmedik fiyat artışları kısa Ancak beklenmedik fiyat artışları kısa vadede istihdamı arttırabilir.vadede istihdamı arttırabilir.

88

Para ve EnflasyonPara ve Enflasyon: : KanıtlarKanıtlar

““Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur.Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur.” ” (M. (M.

Friedman)Friedman)

Keynezyen ve Monetarist iktisatçılar tarafından genel olarak kabul Keynezyen ve Monetarist iktisatçılar tarafından genel olarak kabul görmüştür.görmüştür.

Keynezyenler: AD kayması sadece parasal genişleme ile olmaz ama Keynezyenler: AD kayması sadece parasal genişleme ile olmaz ama sürekliliği parasaldır. sürekliliği parasaldır.

KanıtKanıtYüksek ve kalıcı enflasyon yaşayan ülkelerde para arzı artışı çok Yüksek ve kalıcı enflasyon yaşayan ülkelerde para arzı artışı çok

daha yüksek – yüksek korelasyon.daha yüksek – yüksek korelasyon.Ters nedensellik Ters nedensellik → P↑→M↑ olabilir→ P↑→M↑ olabilirya da ya da herhangi bir dışsal faktör her ikisini de hızlandırabilir.herhangi bir dışsal faktör her ikisini de hızlandırabilir.

Bu olasılığı ortadan kaldırmanın tek yolu M Bu olasılığı ortadan kaldırmanın tek yolu M ↑ egzojen olduğu örnekler ↑ egzojen olduğu örnekler bulmak.bulmak.

99

Alman Hiperenflasyonu: 1921-1923Alman Hiperenflasyonu: 1921-1923

Hiperenflasyon: Aylık %50’nin üzerinde enflasyon.Hiperenflasyon: Aylık %50’nin üzerinde enflasyon.I.Dünya Savaşı sonrası Almanya: Savaş tazminatı ve I.Dünya Savaşı sonrası Almanya: Savaş tazminatı ve yeniden inşa harcamaları sonucu bütçe açığı devletin yeniden inşa harcamaları sonucu bütçe açığı devletin borçlanma kapasitesinin çok üzerindedir.borçlanma kapasitesinin çok üzerindedir.Tek yol para basma. Tek yol para basma. 1923 yılında Fransızların Ruhr bölgesini işgal eden 1923 yılında Fransızların Ruhr bölgesini işgal eden işçilerin ücretlerini karşılamak için para basma yoluna işçilerin ücretlerini karşılamak için para basma yoluna gidiliyor. Aynı yıl enflasyon %1m.’a ulaşıyor.gidiliyor. Aynı yıl enflasyon %1m.’a ulaşıyor.Fiyat artışı Fransızların Ruhr bölgesini işgaline neden Fiyat artışı Fransızların Ruhr bölgesini işgaline neden olamaz. Ters nedensellik söz konusu değil.olamaz. Ters nedensellik söz konusu değil.

1010

Alman Alman HiperenflasyonuHiperenflasyonu: :

1921–231921–23

1111

Sürekli Genişleyen Sürekli Genişleyen M Mss

Monetarist Monetarist ve ve Keynesian Keynesian GörüşGörüş1. Sürekli 1. Sürekli M M , AD, AD’yi sağa kaydırır ’yi sağa kaydırır ADAD11→→ADAD2 2 →→ ADAD33......2.2. Y > YY > Ynn, , ücretler (W)ücretler (W) , AS , AS sola kayarsola kayar AS AS11 →→ AS AS2 2 →→ AS AS33......3.3. P P sürekli artar, sürekli artar, P P11 →→ P P22 →→ P P33, , ve enflasyon ortaya çıkarve enflasyon ortaya çıkar ..

1212

Enflasyona İlişkin GörüşlerEnflasyona İlişkin Görüşler

MonetaristMonetaristlerler

Enflasyon: Sürekli ve hızlı fiyat artışı. Enflasyon: Sürekli ve hızlı fiyat artışı.

AD’nin yer değiştirmesinin ve enflasyonun tek nedeni para arzının AD’nin yer değiştirmesinin ve enflasyonun tek nedeni para arzının genişlemesidir.genişlemesidir.

KeynezyenlerKeynezyenler

Monetaristlerin aksine Monetaristlerin aksine ADAD para arzındaki genişleme dışında para arzındaki genişleme dışında nedenlerle de yer değiştirir (örneğin G) ama sürekli enflasyonun tek nedenlerle de yer değiştirir (örneğin G) ama sürekli enflasyonun tek nedeninin parasal genişleme olduğu konusunda hem fikirdirler.nedeninin parasal genişleme olduğu konusunda hem fikirdirler.

Takip eden grafiklerde görüldüğü gibi: Takip eden grafiklerde görüldüğü gibi:

1. Kamu harcamalarının arttırılması bir kerelik fiyat artış yaratabilir ama 1. Kamu harcamalarının arttırılması bir kerelik fiyat artış yaratabilir ama parasal genişleme ile desteklenmediği takdirde enflasyon yaratmazparasal genişleme ile desteklenmediği takdirde enflasyon yaratmaz

2. Arz şoku da tek başına sürekli enflasyona neden olamaz. 2. Arz şoku da tek başına sürekli enflasyona neden olamaz.

1313

Devlet Harcamalarında Bir Kerelik Devlet Harcamalarında Bir Kerelik Artış Enflasyon Yaratır mıArtış Enflasyon Yaratır mı??

GG 1.1. ADAD sağa kayarsağa kayar→→ ADAD22

2. 2. YY > > YYnn, , Ücretler Ücretler ↑↑

ASAS azalır azalır →→ASAS22

3.3. PP →→PP22, , ama artış tek ama artış tek

seferliktir ve devam seferliktir ve devam etmez.etmez.Sürekli kamu açığı Sürekli kamu açığı olduğunda para arzı olduğunda para arzı artışı zorunlu olur, bu artışı zorunlu olur, bu durumda enflasyon durumda enflasyon ortaya çıkarortaya çıkar→parasal →parasal

1414

Arz Şoku Tek Başına Enflasyon Arz Şoku Tek Başına Enflasyon Yaratır mıYaratır mı??

Negatif Arz ŞokuNegatif Arz ŞokuÖrn. Petrol KriziÖrn. Petrol KriziÜretim maliyetleri arttığı için Üretim maliyetleri arttığı için

üretim daralır.üretim daralır.1.1. AS sola AS sola →→ AS AS22

2.2. Y < YY < Ynn, ücretler , ücretler , AS , AS

tekrar tekrar →→ASAS11

3.3. P sabit.P sabit.Sonuç: Emeğin üretimde Sonuç: Emeğin üretimde

payı azalır, enflasyon payı azalır, enflasyon yaratmaz.yaratmaz.

1515

Enflasyonist Para Politikasının Enflasyonist Para Politikasının KökenleriKökenleri

Hükümetler neden enflasyona yola açıyor?Hükümetler neden enflasyona yola açıyor?

- Yüksek istihdam hedefleri dolayısıyla Yüksek istihdam hedefleri dolayısıyla uygulanan aktivist politikalar: Maliyet uygulanan aktivist politikalar: Maliyet enflasyonu, talep enflasyonuenflasyonu, talep enflasyonu

1616

Maliyet EnflasyonuMaliyet Enflasyonu

Hükümet istihdamıHükümet istihdamı Y Ynn’de korumayı hedeflemektedir.’de korumayı hedeflemektedir.1.1. Enflasyonist bekleyişlerle işçiler ücretlerinin yükseltilmesini talep ederek (ya da Enflasyonist bekleyişlerle işçiler ücretlerinin yükseltilmesini talep ederek (ya da

negatif arz şoku) maliyetleri yükseltir,negatif arz şoku) maliyetleri yükseltir,ASAS11→AS→AS22

22.. İstihdam hedeflenen seviyenin altına düştüğü için, İstihdam hedeflenen seviyenin altına düştüğü için, Y < YY < Ynn, , hükümet kamu hükümet kamu harcamalarını arttırırharcamalarını arttırır AD AD11 →AD →AD22

33.. Artan P karşısında işçiler tekrar ücretlerinin arttırılmasını talep eder ve Artan P karşısında işçiler tekrar ücretlerinin arttırılmasını talep eder ve AS AS22→AS→AS33, , buna karşılık istihdamı korumak isteyen hükümet tekrar kamu harcamalarını arttırır buna karşılık istihdamı korumak isteyen hükümet tekrar kamu harcamalarını arttırır ve denge fiyatlar ve denge fiyatlar 2, 3, 4, 2, 3, 4, noktaları üzerinde yukarı kayar.noktaları üzerinde yukarı kayar.

4. 4. P P sürekli sürekli ve ve ortaya çıkar.ortaya çıkar.- AD’de sürekli artış ancak parasal genişlemeyle mümkün olabilir.- AD’de sürekli artış ancak parasal genişlemeyle mümkün olabilir.

1717

Talep EnflasyonuTalep Enflasyonu

Hükümet doğal istihdamın üzerinde yüksek istihdam hedeflemektedirHükümet doğal istihdamın üzerinde yüksek istihdam hedeflemektedir, , YYTT > > YYnn

1.1. YY = = YYnn < < YYTT, , hükümet kamu harcamalarını arttırır, hükümet kamu harcamalarını arttırır, ADAD11→ → ADAD22

2.2. YY = = YYTT > > Y Ynn, , Doğal işsizlik oranı aşıldığı için ücretler artar Doğal işsizlik oranı aşıldığı için ücretler artar AASS11→ → AASS22

3.3. YY = = YYnn < < YYTT için hükümet tekrar kamu harcamalarını arttırır. için hükümet tekrar kamu harcamalarını arttırır. 2 2,, 3 3,4 ,4 noktalarında noktalarında PP sürekli sürekli ve ve enflasyon enflasyon ortaya çıkar. ortaya çıkar.

- Genişlemeci maliye politikalarının sınırları vardır genişlemeci para politikası - Genişlemeci maliye politikalarının sınırları vardır genişlemeci para politikası olmadan AD artışı sürekli olamaz.olmadan AD artışı sürekli olamaz.

1818

Maliyet-Talep EnflasyonuMaliyet-Talep Enflasyonu

Bu iki tür enflasyonu parasal genişleme oranına Bu iki tür enflasyonu parasal genişleme oranına bakarak ayırt etmek mümkün değildir.İşsizlik bakarak ayırt etmek mümkün değildir.İşsizlik oranına bakılabilir. Talep enflasyonu işsizlik oranına bakılabilir. Talep enflasyonu işsizlik doğal işsizlik seviyesinden düşük olduğu, maliyet doğal işsizlik seviyesinden düşük olduğu, maliyet enflasyonu ise yüksek olduğunda ortaya çıkar.enflasyonu ise yüksek olduğunda ortaya çıkar.Bu yaklaşımın sorunları: Bu yaklaşımın sorunları:

- Y- Yn n tanımı muğlaktanımı muğlak

- Talep enflasyonu enflasyonist beklentiler yoluyla - Talep enflasyonu enflasyonist beklentiler yoluyla maliyet enflasyonunu tetikleyebilir. maliyet enflasyonunu tetikleyebilir.

1919

Bütçe Açıkları ve EnflasyonBütçe Açıkları ve Enflasyon

BBütçe açığı borçlanma yerine para basılarak finanse edilirse ütçe açığı borçlanma yerine para basılarak finanse edilirse enflasyona neden olabilir.enflasyona neden olabilir.

Tahvil arzı ile çekilen para borç ödemede kullanıldığından Tahvil arzı ile çekilen para borç ödemede kullanıldığından parasal taban ve para arzı etkilenmez. parasal taban ve para arzı etkilenmez.

Dolayısıyla enflasyon ancak fiyat artışı kalıcı ve tahviller yerine Dolayısıyla enflasyon ancak fiyat artışı kalıcı ve tahviller yerine para basılarak finanse edildiği durumda ortaya çıkar.para basılarak finanse edildiği durumda ortaya çıkar.

Birçok ülke ABD kadar rahat-fazla tahvil çıkaramaz (FED Birçok ülke ABD kadar rahat-fazla tahvil çıkaramaz (FED tahvilleri en çok talep edilen ve en güvenli yatırım aracı). Diğer tahvilleri en çok talep edilen ve en güvenli yatırım aracı). Diğer ülkelerde tahvil arzındaki artış faizleri yükseltir. Faizleri ülkelerde tahvil arzındaki artış faizleri yükseltir. Faizleri düşürmek için tahvillerin geri alımı para arzını arttırır ve düşürmek için tahvillerin geri alımı para arzını arttırır ve enflasyon artar. enflasyon artar.

Barro: Ricardo denkliğinden yola çıkarak→ Faiz oranlarındaki Barro: Ricardo denkliğinden yola çıkarak→ Faiz oranlarındaki artışı engellemek için kamunun tahvilleri geri almasına lüzum artışı engellemek için kamunun tahvilleri geri almasına lüzum yok. Toplum artan bütçe açıkları karşısında vergilerin yok. Toplum artan bütçe açıkları karşısında vergilerin arttırılacağını öngörerek tasarrufu arttıracaktır. Artan tasarruf arttırılacağını öngörerek tasarrufu arttıracaktır. Artan tasarruf tahvil talebini artıracak, faiz oranının artmasını engelleyecektir.tahvil talebini artıracak, faiz oranının artmasını engelleyecektir.

2020

Bütçe Açıkları ve Faiz OranlarıBütçe Açıkları ve Faiz Oranları

Barro’nun yaklaşımı grafikte sergilenmektedir. Bütçe açığı artınca tahvil arzı artar faizler yükselir, vergilerin artacağını öngören bireyler tasarruf amacıyla tahvil talebini arttırır ve faizler tekrar gerileyerek i1 seviyesine döner.

2121

Enflasyon ve Parasal BüyümeEnflasyon ve Parasal Büyüme

1.1. 19801980’e kadar para arzı ve enflasyon arasında sıkı bir ilişki vardır. 1974-75 ve ’e kadar para arzı ve enflasyon arasında sıkı bir ilişki vardır. 1974-75 ve 1979-80 döneminde enflasyonun para arzındaki büyümenin çok üstünde 1979-80 döneminde enflasyonun para arzındaki büyümenin çok üstünde olması petrol fiyatlarındaki sert artıştan kaynaklanmaktadır.olması petrol fiyatlarındaki sert artıştan kaynaklanmaktadır.

2.2. 19801980’den sonra paranın dolaşım hızındaki sert dalgalanmalar nedeniyle ’den sonra paranın dolaşım hızındaki sert dalgalanmalar nedeniyle aralarındaki bağlantı azalmıştır.aralarındaki bağlantı azalmıştır.

2222

Kamu Borcu Kamu Borcu // GSYİHGSYİH

1.1. 1960–801960–80 döneminde Kamu Borcu/GSYİH oranı düşmüştür döneminde Kamu Borcu/GSYİH oranı düşmüştür2.2. Bütçe açığı para basmanın ve enflasyonun temel nedeni Bütçe açığı para basmanın ve enflasyonun temel nedeni

olamaz.olamaz.

2323

İşsizlik ve Doğal İşsizlik Oranıİşsizlik ve Doğal İşsizlik Oranı

1960-801960-80 döneminde istihdam hedefi ve enflasyon döneminde istihdam hedefi ve enflasyon1965-731965-73:: UU < < UUnn →→ talep enflasyonutalep enflasyonu

1974-801974-80:: U U > > UUnn →→ maliyet enflasyonu maliyet enflasyonu

1980 sonrası: 1980 sonrası: UU > > UUnn ve enflasyon gerilemektedirve enflasyon gerilemektedir →→ VolckerVolcker’in anti-’in anti-

enflasyonist politikaları sonucu.enflasyonist politikaları sonucu.

2424

Beklentiler ve Aktivist-Aktivist Beklentiler ve Aktivist-Aktivist Olmayan Politika TartışmalarıOlmayan Politika Tartışmaları

Bir arz şoku ile ekonominin tam istihdam dengesinin altına Bir arz şoku ile ekonominin tam istihdam dengesinin altına gerilediği durumda:gerilediği durumda:

Yüksek istihdama ulaşmayı amaçlayan uyumcu politikaya Yüksek istihdama ulaşmayı amaçlayan uyumcu politikaya dair beklentiler işçilerin ücret taleplerini arttırmaktadır.dair beklentiler işçilerin ücret taleplerini arttırmaktadır.

Hükümetin anti-enflasyonist politika izleyeceği beklentisi Hükümetin anti-enflasyonist politika izleyeceği beklentisi oluştuğunda ücretlerde artış talebi oluşmayacak, ücretler oluştuğunda ücretlerde artış talebi oluşmayacak, ücretler düşerek AS eski seviyesine gelecektir.düşerek AS eski seviyesine gelecektir.

2525

Aktivist- Aktivist Olmayan Aktivist- Aktivist Olmayan Politika TercihiPolitika Tercihi

1'1' dengesinden hareket. dengesinden hareket.MonetaristlerMonetaristler: Eksik istihdamda : Eksik istihdamda ücretler düşerek ASücretler düşerek AS11→AS→AS2,2,piyasa piyasa

kendiliğinden doğal istihdama gelir kendiliğinden doğal istihdama gelir YYnn..

KeynezyenlerKeynezyenler: AS yavaş hareket : AS yavaş hareket eder. AD daha hızlı (1 yıl kadar eder. AD daha hızlı (1 yıl kadar sürede etkisi görülür).sürede etkisi görülür).MonetaristlerMonetaristler: Aktivist politika : Aktivist politika izlendiği takdirde AD↑ daha yavaş izlendiği takdirde AD↑ daha yavaş AS ↑’dan. Dolayısıyla önce AS ↑’dan. Dolayısıyla önce ASAS11→AS→AS22. Daha sonra AD. Daha sonra AD11→AD→AD22. .

İstihdam doğal istihdam İstihdam doğal istihdam seviyesinin üzerinde olduğu için seviyesinin üzerinde olduğu için P↑. ASP↑. AS22→AS→AS11, 2, 2''→2→2