KOAH‟da ENERJİ KORUMAYA

YÖNELİK YAKLAŞIMLAR

Prof.Dr.S.Ufuk YURDALAN

Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü

TÜSAD Solunum Rehabilitasyon Çalışma Grubu

Fiziksel aktivite kas ve eklemleri kullanarak enerji tüketimi ile

gerçekleşen, kalp ve solunum hızını arttıran;

Egzersiz ise düzenli olarak yapılan tekrarlı hareketlerdir.

Aktivite veya egzersiz öncesi bir kas beyinden sinyal aldığında, kashücresi ADP molekülünden ATP dönüşümünü başlatır (AerobikMetabolizma).

Oksijensiz ATP üretiminde ise yağ yerine CHO kullanılır (AnaerobikMetabolizma).

Egzersiz şiddeti, bireyin egzersiz kapasitesi ve egzersize metabolikyanıtları ile çalışan kaslar; kullanılan yakıtın türünü değiştirir.

Oksijen alımı ve kullanımı da yakıt kaynağı ve performansı etkiler.

Daha sık inspirasyonla oksijen alımı arttırılır ve daha fazla aerobik

enerji üretilir (%VO2max).

Düşük yüklerde (<%50 VO2 max) enerjinin çoğunu yağlar karşılarken;

>%50 VO2 max‟da yağlar yeterli hızda serbestlenmeyebilir ve VO2

max‟ın %60-65‟inde yağ ve CHO birlikte etkir.Yüksek egzersiz

şiddetlerinde ise (>%60-65 VO2 max) CHO temel yakıttır.

İş yükü arttıkça aerobik metabolizma enerji talebini

karşılayamayacağından anaerobik sağlanır, CHO oksijensiz

parçalanır. Antremanla uzun süreli egzersiz yapan sporcular yağ

depolarını kullanır. Egzersiz süresi arttıkça çalışan kaslardaki

glikojen depoları tükenir. Egzersiz devam ederse enerji yağ

asitlerinden sağlanır ancak sporcu yavaşlamak zorunda kalır.

Vücut kan glukozunu ise aktivitenin sonuna doğru

kullanır, VO2max‟ın %60-80‟inde 2-3 saat egzersiz yapıldığında kas

glikojen depoları boşalır.

Med Sci Sports Exerc 1998; 30: 975–991.

KOAH‟lılardaki düşük fiziksel kapasite daha yüksek morbidite ve

daha kısa yaşam süresi ile ilişkilendirilmektedir.

Thorax 2003; 58: 100–105

Age Ageing 2002; 31: 137–140

Düşük Fiziksel Kapasite=Dispne

%78

KOAH‟lılarda düşük düzey aktivitelerde bile mevcutoksijen kinetikleriyle artan oksijen talebikarşılanamadığından, olgular kendilerini kısıtlar vegiderek dekondüsyone olurlar.

Dekondüsyonun EtkileriStreoidler, kalp yetersizliği, hipoksemi, endokrin

anormallikler, kötü beslenme statüsü, inaktivite veimmobilizasyon

İnspiratuar kas etkilenimi

Periferik «proksimal» kaslarda zayıflık

Q.femoris ve adductor pollisis kasında %30 kuvvet ve enduransda

azalma

Etkin Ventilasyon ve Yeterli Doku Respirasyonu

Diafragmatik Endurans

KOAH‟da Diafragmatik Yorgunluk

Enerji harcamasında artış

Hipoksemi ve düşük debi

Artmış solunum işi ve artmış oksijen tüketimi

Hipoksi ekstremite kas etkileşimi

KOAH‟nda yürüme kaslarındaki disfonksiyon, sağlıklı

bireylerdeki kalf kaslarıyla karşılaştırıldığında; KOAH‟nda

kalf kaslarının enine kesit alanı ve kuvveti azalmakta,kas

aerobik enzimleri ve kapasite düşmektedir.

Clinical Pulmonary Medicine, 2009, 16 (2) : 61-67.

Hareketin Mekaniksel Etkinliği

İskelet kasının biyokimyasal enerjiyi “eksternal

bir iş” veya harekete dönüştürmesi

Yüzmede % 5-9‟dan, bisiklete binme veya merdiven

çıkmada % 20-25‟e değin artar.

KOAH‟nda fiziksel aktivitenin maliyeti ise kostal kafes

değişiklikleri, doku direnci ve hava yolu darlığıyla daha da büyür.

Sağlıklı, yaşlı, fit bireylerde maksimal egzersiz sırasında total oksijen

tüketiminin %13‟üne karşılık gelen enerji harcaması; KOAH‟lılarda

spontan solunumda bile bu değerlerden 2 ile 10 defa

daha yüksektir.

Med.Sci. in Sports Exerc., 2008,

40 (3): 457- 461.

KOAH‟nda Kassal Etkinlik

Üst ekstremite kullanımında değişmez.

Alt ekstremite katılımında azalır.

Tekrarlı kaldırma ve merdiven çıkma

aktivitelerinde enerji harcaması %5-10 artar.

Clinical

Investigative Medicine 2006, 29 ( 2 ) ; 117 – 122.

KLİNİK ÇÖZÜM

KOAH‟lı olgularda kuvvet ve endürans arttırıcı egzersizeğitimleriyle Enerji Koruma Teknikleri‟nin birlikte kullanılmasıolguların prognozunu olumlu etkileyebilir.Medikasyon, ilave oksijen, pulmoner rehabilitasyon ile bütünleşikEKT önemlidir.

AACPR (1997)

EKT;

fiziksel aktivitelerin kişisel enerji korumayla gerçekleştirilmesi

Aktivitelerin enerji gereksiniminin değiştirilmesi veya azaltılması

Dispne duyusunun olmaması veya azaltılması

İşleri etkin olarak yapabilme

Enerjinin Maksimize Edilmesi

Fizyoterapistler ve Ergoterapistler

Ne? Niçin? Nasıl?

KOAH‟da Enerji Koruma ve 4PEv, iş ve sosyal yaşamda sağlık sorunu

yaşamaksızın hastada verimliliğin

desteklenmesi

Planning, Pacing, Prioritize, Positioning

Planlama, Zamanlama, Önceleme, Pozisyonlama

EKT Genel Çerçevesi Enerji koruma,büzük dudak ve diafragmatik solunum, oturma, doğru postürle hareket etme, uygun zamanı ayarlama,taşıma arabası edinme, kendine bakım, cinsel yaşam, gevşeme.

EKT;

Hasta, ailesi ve sosyal çevresinde davranış değişikliği

Kendi hızında yaşama

Solunum kontrolü ve aktivite planlama (e-ajanda)

İş basitleştirme, işleri paylaştırma

Aktiviteleri güne dağıtma

Aktivite ilişkili dinlenme

Oturarak aktivite yapma

Aktivite yardımcısı gereç kullanma

Ağırlık taşımama ve merdivende zamanlama

Gereksiz aktivitelerden kaçınma

Zor ve kolay aktiviteleri dönüşümlü yapma

Ev dışı aktivitelerde solunum kontrolü ve iş yükünü azaltmaChest 2006, 130 (1) : 126-133.

KOAH‟da artmış havayolu direnci ve kollapsı nedeniyle

ekspirasyon zamanı yetersizdir.

Egzersiz sırasında ekspiratuar akış daha da kısıtlanacağından

ekspirasyonun tamamlanamaması, hava tutulumu ve dinamik

hiperinflasyona yol açar. Hasta TV‟deki azalmayı SF‟nı arttırarak

kompanse etse de, her bir inspirasyonda artmış elastik efor daha

yüksek akciğer volümünü gerektirir. Sonuç olarak, algılanan

dispne hissi daha da artar.

Herhangi bir aktiviteyi gerçekleştirmeden aktivitenin en zor

kısmında büzük dudak tekniğini kullanarak ekshalasyon yapılır.

Nefes darlığı oluşursa, ara verilmeli ve aktiviteyi sürdürmeden

önce yeterli süre dinlenilmelidir.

Günlük Aktivitelere Özel

Enerji Koruma Teknikleri

Hijyen

Ev temizliği

Yatak yapma

Yemek pişirme

Masa ve servis hazırlama

GYA „nde Öneriler

Alış-veriş yapma

Araba kullanma

Spor

Postüral düzgünlük

Gevşeme teknikleri

Enerji Harcanımını Etkileyen Faktörler

Nem,ısı,co-morbidler,uyku

kalitesi,biopsikososyal bütünlük,beslenme

statüsü, mental ve fiziksel

yorgunluk,yaş, aktiviteden beklenen yarar.

Multidisipliner Ekip Yaklaşımı

Ortak Bilimsel Söylem

1940‟lar ve TB