Միարեք այն ինչը վնասում է ձեզ

Եվրամիության և Առևտրիհամաշխարհային կազմակերպության

համապատասխանստորաբաժանումները որոշում են

կայացրել վարույթ սկսել Հայաստանիդեմ՝ ազատառևտրի կանոնները

խախտելու համար: Խոսքը ներմուծվող ևՀայաստանում արտադրվող ծխախոտի ևօղու հարկերի գործող տարբերության

մասին է:

Հայաստանում ծխախոտ շատ են օգտագործում, քանի որայն մատչելի է

• «Ծխախոտի օգտագործմանցուցանիշը Հայաստանումբավականին բարձր է` եթեհամեմատում ենք հարևաներկրների և Բալթյան երկրներիհետ»,- ասել է ԱռողջապահությանփոխնախարարԹաթուլՀակոբյանը և հավելեց, ործխախոտի օգտագործման բարձրցուցանիշը պետք է բոլորին հուշի, որ այս ուղղությամբ անհրաժեշտ էակտիվ քայլեր իրականացնել:

• Փոխնախարարը նշեց, որ Հայաստանըունի Ծխախոտի դեմ պայքարի ազգայինծրագիր և այդ ծրագրի շրջանակներումիրականացվում են հանրայինիրազեկմանմիջոցառումներ, սակայն, ըստնրա, ծխախոտի օգտագործմանմակարդակը դեռևս բարձր է:

• Առողջապահության համաշխարհայինկազմակերպությունը տարբերերկրներում դիտարկումներ էիրականացրել և ծխախոտիօգտագործումը էականորեն կրճատելուհամար կարևոր է համարել ծխախոտիբարձր գինը:

• Չնայած ծխախոտը պարունակում էհազարավոր նյութեր, նիկոտինըկախվածության հետամենահաճախասոցիացվող նյութն է, քանի որ սա այնբաղադրիչն է, որն օժտված էհոգեներգործուն ազդեցությամբ եւ պատճառէ հանդիսանում վարքագծայինփոփոխությունների, օրինակ` տրամադրության բարելավում, սթրեսինվազեցում եւ աշխատունակությանբարձրացում:

• Ծխելու ընթացքում նիկոտինով պայմանավորված վարքագծայինազդեցությունները ներառում են` գրգռվածության, ուշադրության եւկենտրոնացման բարձրացում, հիշողության բարելավում, տագնապիմարում եւ ախորժակի ընկճում:

• Նիկոտինի կիսահեռացման պարբերությունը կազմում է միջինըմոտավորապես 2 ժամ, բայց մարդկանց 35%-ի մոտ այն տեւում է ավելիերկար` կապված նիկոտինի առաջնային նյութափոխանակության ուղինընկճող ֆերմենտի (CYP2A6) համար պատասխանատու գեների հազվադեպհանդիպող տարբերակի առկայության հետ (օրինակ` ալելային), (Benowitz et al., 2002): Սկզբնական հետազոտություններով ենթադրվել է, որ CYP2A6 ալելի հանդիպման հաճախականությունն ավելի տարածված էասիացիների, քան աֆրիկացիների եւ կովկասցիների շրջանում, եւ որ այստարբերությամբ էլ մասամբ բացատրվում է ծխախոտի օրականգործածման մակարդակը եւ թոքերի քաղցկեղի առաջացման ավելի ցածրվտանգը` համեմատած աֆրիկացիների եւ կովկասցիների հետ(Ahijevych, 1999; Tyndale & Sellers, 2001; Be-nowitz et al., 2002): Սահետագայում կքննարկվի 5-րդ Գլխում:

ՎԱՐՔԱԳԾԱՅԻՆԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

• Ծխելու հետ ասոցիացվող կախվածությանառաջացման ունակությունը ավելի բարձր է կամհավասար այլ հոգեներգործուն նյութերի նույնունակությանը: Կենդանական մոդելներումնիկոտինը հանդիսանում է ուժեղ եւ հզորամրապնդող ազդակ, որն առաջացնում էներերակային ինքնուրույն ընդունում, նպաստում էներգանգային ինքնախթանման ու տեղինախապատվության դրսեւորմանը եւ օժտված էտարբերակիչ խթանող հատկությամբ (Goldberg et al., 1983; Goldberg & Henningfield, 1988; Corrigall, 1999; Di Chiara, 2000): Ինքնուրույն ընդունման մոդելներնավելի նման են հոգեխթանիչների նույն մոդելներին(Griffiths, Bigelow & Henningfield, 1980):

ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆՄԵԽԱՆԻԶՄ

• Բջջային մակարդակում նիկոտինը կապում է ացետիլխոլինինիկոտինային ընկալիչները (nAChRs): Գոյություն ունեննեյրոնային nAChRs-ի տարբեր ենթատեսակներ: Կլոնավորողտեխնիկաներով կաթնասունների մոտ հայտնաբերվել եննեյրոնային nAChRs-ի տարբեր ենթամիավորներ (Lukas et al., 1999): Ընկալիչները կազմված են իոնային կանալըշրջապատող հինգ ենթամիավորներից: Ընկալիչի կապումնագոնիստով (օրինակ` նիկոտին) առաջացնում էենթամիավորների սկզբնական կառուցվածքիփոփոխություն` այսպես կոչված բացված կառուցվածք, որըեւ թույլ է տալիս նատրիումի իոններին հոսել դեպի ներս եւառաջացնել բջջի ապաբեւեռացում (Miya-zawa et al., 1999; Corringer, Le Novere & Changeux, 2000):

• Ուղեղում նիկոտինային ընկալիչներն ունեննախասինապտիկ տեղադրություն եւ կարգավորումեն մի շարք նեյրոմեդիատորների ազատումը: Այսինքն, նիկոտինի ազդեցությունները կարող ենկապված լինել տարբեր նեյրոմեդիատորայինհամակարգերի հետ (զեկուցել են` Dani & De Biasi, 2001; Kenny & Markou, 2001; Malin, 2001): Հայտնի է, որնիկոտինը նպաստում է թիրոզին հիդրօքսիլազայիմիջոցով դոպամինի սինթեզի խթանմանը եւսոմատոդենդրիտիկ nAChRs խթանման միջոցով դրաազատմանը թե՛ նիգրոստրիատալ, թե՛ մեզոլիմբիկդոպամինային ուղիներում (Clarke & Pert , 1985; Panagis et al., 2000):

• Նիկոտինը բարձրացնում է դոպամինի արտադրությունը խորանարդաձեւկորիզում եւ , արգելակելով դոպամինի ազատումը, առնետների մոտնվազեցնում է նիկոտինի ինքնուրույն ընդունումը (Schilstrom et al., 1998; Dani & De Biasi, 2001): Նիկոտինը խթանում է դոպամինի տրանսմիսիանդեպի ուղեղի յուրահատուկ շրջաններ, այդ թվում` խորանարդաձեւկորիզի խեցի եւ նշաձեւ կորիզը ձգվող դաշտեր, որոնք կապված ենտարբեր թմրամիջոցներից կախվածության հետ (տե՛ս 3-րդ Գլուխ): Հետեւաբար, նիկոտինի ամրապնդող հատկությունների համար էականդեր խաղացող վարքագծային ազդեցությունների դրսեւորումըպայմանավորված է դոպամինով: Հավանաբար, սա էլ ընկած է ծխախոտիկախվածություն առաջացնող ունակության հիմքում: Այնուամենայնիվ, հոգեներգործուն նյութերից կախվածության հետ կապված այլ նեյրոնայինհամակարգերը (օփիոիդային, գլյուտամատային, սերոտոնինային եւգլյուկոկորտիկոիդային) նույնպես կարող են կարգավորվել նիկոտինով(Dani & De Biasi, 2001; Kenny & Markou, 2001; Malin, 2001), հետեւաբարկարեւոր նշանակություն ունեն կախվածության ձեւավորման համար:

ՏՈԼԵՐԱՆՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎԶՐԿԱՆՔԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ

• Նիկոտինի կրկնակի ազդեցությանը հետեւում է ծանրտոլերանտություն, որի զարգացումը միջնորդավորվում է միշարք սուր եւ երկարատեւ մեխանիզմներով (Swed-berg, Henningfield & Goldberg, 1990; Perkins et al., 1993): Որոշազդեցությունների նկատմամբ առաջացողտոլերանտությունը կարող է պայմանավորված լինելկենտրոնական նյարդային համակարգում նիկոտինայինընկալիչների կարգավորիչ գործունեությանբարձրացմամբ, թեեւ գենետիկական գործոնները նույնպեսունեն նիկոտինի ազդեցությունների կարգավորիչնշանակություն` ներառյալ տոլերանտության զարգացումը(Collins &Marks, 1989): Սա կարող է բացատրել նիկոտինայինկախվածության որոշ անհատական տարբերություններիառկայությունը (տե՛ս 5-րդ Գլուխ):

• Նիկոտինի մեկօրյա ընդունման դեպքում նրասուբյեկտիվ ազդեցությունների նկատմամբարագ զարգանում է տոլերանտություն: Ծխախոտ գործածողները սովորաբար պնդումեն, որ առավոտյան ժամերի առաջին գլանակնավելի պարգեւատրող է, որը կարող էբացատրվել տոլերանտությամբ կամգիշերային ժամերին խորացած զրկանքիհամախտանիշի թեթեւացմամբ: Ընկալիչներիզգայնության նազեցումը (դեսենսիթիզացիա) կարող է պայմանավորել նիկոտինի որոշվարքագծային ազդեցությունները, սուր եւ/կամ քրոնիկական տոլերանտությունը եւռելափսը (Rosecrans & Karan, 1993):

• Ծխախոտային զրկանքի նշանները` ներառյալ ուղեղի էլեկտրականակտիվության փոփոխությունները, կոգնիտիվ դիսֆունկցիան, տագնապըեւ սթրեսային ազդակի նկատմամբ պատասխանը կարող են զգալիորենմեղմանալ նիկոտինի փոքր քանակություններ պարունակող տարբերձեւերի ընդունման միջոցով (օրինակ` մաստակ, սպեղանի, քթովներքաշում) (Hughes, Higgins & Hatsukami, 1990; Heishman, Taylor & Henningfield, 1994; Pickworth, Heishman & Henningfield, 1995; Shiffman, Ma-son & Henningfield, 1998): Մարդիկ նկարագրում են, որ ներերակայիննիկոտինի սուբյեկտիվ ազդեցությունները նման են ծխելուն հաջորդողզգացողություններին (Henningfield, Miyasato & Jasinski, 1985; Jones, Garrett & Griffiths, 1999): Ծխախոտի նկատմամբ հակումը սովորաբար միայնմասնակիորեն է բավարարվում քիչ նիկոտին պարունակող ձեւերիընդունմամբ, քանի որ այն կարող ի հայտ գալ նաեւ նիկոտինի հետչկապված գործոններով (օրինակ` ծխի հոտը, այլ ծխողների տեսքը, ծխախոտի գովազդները) կամ պայմանական ռեֆլեքսների միջոցով: Նույնկերպ, հակումը կարող է մեղմանալ ծխախոտի ծխի այլ բաղադրիչներիմիջոցով (օրինակ` խեժը) (Butschky et al., 1995): Այս լրացուցիչ գործոններըկարող են նիկոտինի հետ դրսեւորել սիներգիստական ազդեցություն եւավելի արդյունավետ կերպով մեղմացնել հակումը, քան պարզապեսնիկոտինի ընդունումը սիգարետի ծխով (Rose, Behm & Levin, 1993):

• Դեղորայքային բուժում

• Ծխախոտի գործածման դադարեցումը կարող է զուգակցվելզրկանքի այնպիսի ախտանշաններով, ինչպիսիք են` գերգրգռվածություն, տագնապ, դիսֆորիկ եւ ընկճվածտրամադրություն, բրադիկարդիա եւ ախորժակի բարձրացում: Ծխելու ցանկությունը կորելյացվում է արյան մեջ նիկոտինի ցածրմակարդակի հետ (Russell, 1987), ըստ որի կարելի է ենթադրել, որանհատը ծխում է, որպեսզի նրաարյան մեջ պահպանվի նիկոտինիորոշակի մակարդակ եւ կանխարգելվեն զրկանքիախտանշանները: Այսպիսով, ծխախոտի գործածմանշարունակականությունը պետք է բացատրվի նիկոտինի թե՛դրական, թե՛ բացասական ամրապնդող հատկություններով: Կենդանիների մոտ նիկոտինի երկարատեւ ընդունման կտրուկդադարեցումն առաջացնում է այնպիսի վարքագծեր, որոնքենթադրում են ընկճվածություն եւ անհանգստություն, ընտելացվածվարքագծերի փոփոխություններ, ինչպես նաեւ մարմնի քաշիավելացում: Կենդանական մոդելներում նկարագրվել ենլոկոմոտոր ֆունկցիաների թուլացում, ինչպես նաեւխորանարդաձեւ կորիզը եւ զոլավոր մարմինը ներկայացնող լիմբիկկառուցվածքներում պարունակվող եւ ազատվող դոպամինինվազեցում:

• Նիկոտինային զրկանքի դեպքում գրանցվողայս տեղաշարժերը կարող են կորելյացվելվարքագծային փոփոխությունների հետ(Malin, 2001): Հետեւաբար, նիկոտինայինզրկանքի կենդանական մոդելներն ունենորոշ արտաքին հավաստիություն եւ կարողեն կիրառվել նախակլինիկականհետազոտություններում` սովորաբարնիկոտինային կախվածության հնարավորբուժումների արդյունավետությունըգնահատելու համար:

• Երկու տարեկան ինդոնեզացի ԱրդիՌիզալը, ով օրական 40 ծխախոտ էրծխում, ծխախոտի օգտագործումըկրճատել է ավելի քան երկուանգամֈ Ինչպես տեղեկացնում էAFP-ն, այժմ տղանսահմանափակվում է օրական 15 ծխախոտովֈ

• Սումաթրա կղզու երկու տարեկանծխող բնակչի մասին թերթերնառաջին անգամ գրել էին 2010թ. մայիսի վերջերինֈ Հաղորդվումէր, որ տղային ծխել սովորեցրել էհայրը, ով համարում է, ործխախոտը վնասակար չէ իր տղայիառողջության համարֈ

• Մի քանի օր առաջ տղային այցելել են մանկական հոգեբույժը ևմանկաբույժըֈ Մասնագետները նշել են, որ իրենց հեշտությամբկհաջողվի հետ սովորեցնել երեխային ծխելուց. «Նակախվածություն ունի ծխախոտից, քանի որ անելու ոչինչ չունի. նրա հետ ոչ ոք չի խաղում և չի զբաղվում»:

• Երկու տարեկան երեխան չի կարողանում թողնել ծխելը• Ինդոնեզիացի երկու տարեկան Արդի Ռիզալը, ով օրական 2 տուփ

ծխախոտ է ծխում, պետք է բուժվի նիկոտինայինկախվածությունիցֈ Դրանում երեխային պետք է օգնի փորձառումանկական հոգեբույժըֈ Սումատրացի երկու տարեկան ծխողտղայի մասին հայտնի դարձավ 2010թ. մայիսի վերջին, երբթերթերըտպագրել էին փոքրիկ Արդիի լուսանկարը՝ ծխելիսֈԵրեխայի հայրը խոստովանել է, որ առաջինն ինքն է իր երկամյաորդուն ծխախոտ հյուրասիրելֈ Արդեն վեց ամիս անց երեխանօրեկան սկսել է 40 ծխախոտ ծխելֈ Մասնագետները նշում են, որերեխանպարզապես որևէ զբաղմունք չունի, այդ պատճառով էլծխում էֈ

Կին և ծխախոտ

• Ծխելը վնասակար է: Դա գիտեն համարյա բոլորը:

Այն, որ տեսնում ենք տղաներին փողոցում ծխելուց, սրճարաններում կամ էլ զբոսնելուց ընկերուհու կամկնոջ հետ, դա սովորական է մեզ համար: Բազմիցսնկատած կլինեք աղջիկների, ովքեր նույնպես ծխումեն թե սրճարաններում, թե այգիներում: Կարելի էհանգել այն եզրակացության, որ աղջիկները փորձումեն նմանվել տղաներին: Իսկ միգուցե ժամանակներնեն փոխվել, կամ թե դարձել ենք ավելի աչքաբաց: Այսհարցին կպատասխանեք հենց դուք` հարգելիwww.inmirage.com-ի այցելուներ:

Հարցման նպատակն է իմանալ մեր հասարակությանկարծիքը ծխող ՀԱՅ կանանց մասին, ընդունում եք այդփաստը, թե ոչ:

•

Ղարիբյան Սիրանուշ

Հարությունյան Նաիրա

Մովսիսյան Նելլի 11-2 դասարան