ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΜΑΚΗ ΚΟΥΖΕΛΗ

w Ξεκινώντας, θα ήθελα ένα γενικό σου σχόλιο για το συ-νέδριο, στο οποίο ήσουν και σύνεδρος.

Οι λόγοι για τους οποίους συγκλήθηκε το συνέδριο,πράγματι, ικανοποιήθηκαν. Και αυτό καταγράφηκε στις

συνειδήσεις των συμμετεχόντων, αλλά και στους γύρω γύρω.Πέτυχε να είναι ένα συνέδριο ιδρυτικό, με την έννοια ότι ο ΣΥ-ΡΙΖΑ που αντιστοιχεί σε αυτό που τον έκαναν τα αποτελέ-σματα των εκλογών έχει πλέον θεσμική υπόσταση. Ταυτό-χρονα, στο συνέδριο φάνηκε —και θα φανεί και στο κόμμα τοεπόμενο διάστημα— ότι υπάρχουν δύο «κόσμοι»: αυτοί πουήταν ενταγμένοι από παλιότερα, σε προϋπάρχοντες κομμα-τικούς σχηματισμούς, και εκείνοι που έχουν σχέση με αυτό τοοποίο γίνεται σιγά σιγά ο ΣΥΡΙΖΑ τον τελευταίο χρόνο. Προ-φανώς υπάρχουν γεφυρώσεις και κοινά στοιχεία, αλλά η διά-κριση είναι υπαρκτή.

wΑυτός ο «δεύτερος κόσμος» εκπροσωπούνταν στους 3.500συνέδρους;

Σαφέστατα, όπως εκπροσωπούνταν και στη συνδιάσκεψητου ΣΥΡΙΖΑ, στα τέλη του 2012. Και νομίζω ότι τώρα είναιπιο κατασταλαγμένος ως προς το «θετικό σοκ» των εκλογών.Επειδή αναφέρθηκες στον αριθμό, βρίσκω εξαιρετικά ενδια-φέρον το ότι η συμμετοχή ήταν πραγματική: ο κόσμος βρι-σκόταν στην αίθουσα, παρακολουθούσε, συμμετείχε, μίλαγε μεενθουσιασμό, έγνοια, μερικές φορές και με θυμό, αλλά μίλαγε.

Μια δεύτερη διάκριση, μετά από αυτή που ανέφερα παρα-πάνω, είναι μεταξύ μεγαλύτερων και νεότερων ηλικιακά. ΟΣΥΡΙΖΑ έχει μια εξαιρετική νεολαία, και το είδαμε ξανά στο συ-νέδριο: νέους με ενθουσιασμό, που διαβάζουν, είναι έντονα πο-λιτικοποιημένοι, διαθέτουν θεωρητικό εξοπλισμό.

w Και επίσης είναι «κινηματίες»…

Βέβαια. Και εκείνο που, κατά τη γνώμη μου, παντρεύει το πα-λιό κόμμα με το καινούργιο είναι ότι το καινούργιο έρχεταιαπό την κινηματική πλευρά. Γι’ αυτό δεν φοβάμαι ότι θα γί-νουμε «νέο ΠΑΣΟΚ». Η κινηματική προέλευση πολλών νέωνμελών συνιστά ουσιώδες στοιχείο, και φτιάχνει πολλές εν-

διαφέρουσες εσωτερικές διαφοροποιήσεις. Η κινηματική «συ-νιστώσα», ας την πούμε έτσι, και πιο νέα σε ηλικία είναι καισυνδέεται με την αλματώδη αύξηση της απήχησης του ΣΥΡΙΖΑ.

Για να ολοκληρώσω αυτό το πρώτο σχόλιο, θα έλεγα ότι εί-χαμε ένα συνέδριο πολύ ζωντανό, ίσως μάλιστα -κάπως ιδιό-τροπα— «υπερπολιτικοποιημένο». Είναι χαρακτηριστικό ίσωςπως αυτή η «υπερπολιτικοποίηση» επενδύθηκε, κάπως με-τατοπισμένα, στα διαδικαστικά θέματα. Είχαμε πάντως ένα συ-νέδριο επιτυχημένο, πολύ ζωντανό και πολύ αισιόδοξο.

w Και αν κάνουμε τη σύγκριση με τη συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ, κάποιους μήνες πριν;

Τα συνέδρια και οι συνδιασκέψεις είναι δύσκολο να συζη-τήσουν σε βάθος και να λύσουν κάτι, φτιάχνουν ωστόσο, καιπολύ έντονα μάλιστα, μια ατμόσφαιρα. Ανάμεσα στη συνδιά-σκεψη και το συνέδριο βλέπουμε λοιπόν μια αποσαφήνιση

και ωρίμανση. Στη συνδιάσκεψη υπήρχε πολύ μεγάλη έγνοιατου κόσμου να ενοποιηθούμε, να γίνουμε κόμμα των μελών,το «ένα μέλος, μία ψήφος». Αυτό που αποτελούσε κύρια αντί-ληψη στη συνδιάσκεψης, τώρα είναι κατακτημένο.

Ωρίμασε ο κόσμος, ωρίμασε το κόμμα, ωρίμασαν οι θεσμοίτου κόμματος, ορατά. Αν συνυπολογίσουμε και μικρές, αλλά ση-μαντικές κινήσεις, στο επίπεδο της διαδικασίας (όπως ότιμειώθηκε ο αριθμός των μελών της Κεντρικής Επιτροπής, καιπιθανότατα θα μειωθεί και ο αριθμός των μελών της Γραμ-ματείας), αντιλαμβανόμαστε πως γίνεται συνείδηση ότι δεν έχεινόημα φτιάχνουμε όργανα που δεν μπορούν να λειτουργήσουν.

Και είναι πολύ ενδιαφέρον, και ευχάριστο, να δούμε πώς, μέ-σα σε αυτό το κλίμα, ωριμάζουν και τα στελέχη. Θα πω μόνοένα παράδειγμα, για έναν συνάδελφο από το Πανεπιστήμιο,τον Ευκλείδη Τσακαλώτο. Συμφωνώ με όσα λέει — αλλά δενπρόκειται περί αυτού: μου έκανε εντύπωση ο τρόπος που έχειωριμάσει όταν μιλάει, και ρητορικά και πολιτικά, όχι σε σχέ-ση με τρία χρόνια πριν, αλλά με ένα εξάμηνο πριν. Και αυτό, ανε-ξάρτητα από τις θέσεις που υποστήριξαν, ισχύει για μεγάλο μέ-ρος του δυναμικού των στελεχών. Και, κατεξοχήν, για τον ίδιοτον Αλέξη Τσίπρα.

Το τονίζω αυτό, την υψηλή ποιότητα των τοποθετήσεωναλλά και των κειμένων, επειδή δεν είναι καθόλου δεδομένο. Καιχαίρομαι πολύ που ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τον Αριστείδη Μπαλτά,έναν σοβαρό διανοούμενο με γερή θεωρητική αντίληψη, νασυνθέτει τις θέσεις και τα προγραμματικά του κείμενα. Ίσωςκάποιος που διαφωνεί με τις θέσεις (λ.χ. για την Ευρώπη, τιςσυμμαχίες κλπ.), να μη συμφωνήσει, αλλά νομίζω πρέπει ναέχουμε την ορθοκρισία και μεγαλοφροσύνη να διακρίνουμε τοεπίπεδο της συζήτησης, που είναι πολύ υψηλό, από τη δια-φωνία μας.

w Είπες πριν για τα θετικά. Ποια θεωρείς αρνητικά σημείααυτού του επιτυχημένου συνεδρίου;

Δεν ήταν καλές οι στιγμές της αποδοκιμασίας στον Λαφα-ζάνη. Όχι επειδή συμφωνώ μαζί του —και μπορώ να καταλάβωως σε ένα σημείο την αντίδραση—, αλλά επειδή δείχνουν μιαπόλωση, την οποία το κόμμα πρέπει να επιλύσει. Το πιο αρ-νητικό σημείο πάντως, για μένα, είναι τα χωριστά ψηφοδέλ-τια. Θεωρώ ότι εδώ οι χειρισμοί δεν ήταν σωστοί και από τιςδύο πλευρές, χωρίς να τις εξισώνω. Και είναι κρίμα, επειδή συ-νολικά το ζήτημα των τάσεων και των συνιστωσών, ένα ζήτημαγια το οποίο τα «κοράκια» περίμεναν να τσακωθούμε, δεν πή-

Ο Μάκης Κουζέλης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμηςκαι Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 28

Γιόζεφ Νέμεθ Λάμπεθ, «Γυμνή πλάτη κόκκινου άντρα», 1912

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

Kείμενα των: Μάκη Κουζέλη, Στρατή Μπουρνάζου, Βάσως Κιντή, Αλφρέδο Σεράνο Μανθίγια, Βασίλη Δρουκόπουλου, Πολυμέρη Βόγλη, Περικλή Παπανδρέου, Φωτεινής Μαργαρίτη, Μενέλαου Χαραλαμπίδη

ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 745 ΚΥΡΙΑΚΗ 21 IOYΛIOY 2013

ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟ ΙΔΡΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ

Κόμμα των μελών σημαίνει μέλη, αλλά σημαίνει και κόμμα

ΕΝΘΕΜΑΤΑ28

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 21 IOYΛIOY 2013

γε διόλου άσχημα. Ως προς τη διάλυση των συνιστωσών θα έλε-γα ότι ξεπεράστηκε με καλό τρόπο, δόθηκε μια λύση σύμφω-νη με το υπό διάπλαση ήθος του κόμματος.

Ένα ακόμα σημείο που εκτιμώ ως αρνητικό είναι η απόφα-ση της εκλογής του προέδρου από το συνέδριο. Προφανώςαυτό που λέω δεν έχει σχέση με το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα·τον θεωρώ εξαιρετικό, και μεγάλη τύχη ότι τον έχουμε πρόεδρο.Αλλά δεν πιστεύω η εκλογή από το συνέδριο είναι κέρδος τηςδημοκρατικής διαδικασίας· και δεν εκτιμώ ότι δίνει μεγαλύ-τερη δύναμη ούτε στο κόμμα ούτε στον πρόεδρο.

w Ας προχωρήσουμε λοιπόν στο ζήτημα των δημοκρατι-κών διαδικασιών. Έχουμε δει πολλές φορές τις τοπικές ορ-γανώσεις, και οργανώσεις ζωντανές, να αναλώνονται σεεκδηλώσεις και γενικές συζητήσεις.

Θα συμφωνήσω απολύτως. Είναι ένα κουσούρι του χώρου,όλα τα τελευταία χρόνια: αντί για πολιτική, να κάνει εκδηλώ-σεις. Υπάρχει το ζήτημα της υλικής θεσμικής κατοχύρωσης τωναποφάσεων. Αν, ας πούμε, θέσουμε το ερώτημα πώς πάρθηκεη τάδε απόφαση, την οποία υποστήριξαν οι βουλευτές μας, θααντιληφθούμε ότι υπάρχουν ικανότητες, καλές προθέσεις, αλ-λά όχι σταθερές διαδικασίες.

Χρειάζεται ένας δίαυλος διπλός: από τα κάτω προς τα πάνω,και από τα πάνω προς τα κάτω. Πρέπει να σκεφτούμε συνολι-κά ένα νέο, συλλογικό και δημοκρατικό σχήμα (όπου θα αξιο-ποιηθούν και τα υπάρχοντα «όργανα», τα οποία έχουν ση-μαντική συνεισφορά, όπως λ.χ. τα τμήματα ή οι επιτροπές), πουθα επιτρέπει στα μέλη να συμμετέχουν ουσιαστικά. Πρέπεινα βρούμε τον τρόπο που θα συνδέει την οργάνωση μελώνμε τους βουλευτές και τα ανώτερα όργανα του κόμματος, καιπρος τις δύο κατευθύνσεις. Είναι κρίσιμο να έχουμε ένα κόμ-μα που να λειτουργεί με δημοκρατικές και ελέγξιμες διαδικα-σίες: το να υπάρχει λογοδοσία, να μπορεί κάθε μέλος να κα-ταλάβει γιατί πάρθηκε μια απόφαση, και να έχει λόγο σε αυτή,είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να τη σέβεται.

Αν έχουμε ξεπεράσει το σχήμα «έρχεται ο καθοδηγητής,

μας λέει τη γραμμή, τη μαθαίνουμε, κάνουμε την αυτοκριτικήμας», δεν πρέπει να οδηγηθούμε στο σχήμα «έρχεται κάποιοςπου τον εκτιμάμε, μας λέει κάποια πράγματα, κάνουμε μιαγενική συζήτηση και μετά φεύγουμε»…

w Σήμερα, μετά το συνέδριο, ποιες εκτιμάς ότι είναι οι προ-τεραιότητες;

Κόμμα των μελών σημαίνει μέλη, αλλά σημαίνει και κόμμα·δεν μπορεί να υπάρχουν απλώς μέλη. Το κόμμα πρέπει να ορ-γανωθεί, να αποκτήσει ουσιαστική θεσμική υπόσταση και ναδιευρυνθεί. Μοιάζει ίσως εσωτερικό αυτό το ζήτημα, αλλάδεν είναι. Είναι κρίσιμο, και μπορεί να γίνει εκρηκτικό, ειδι-κά αν ο ΣΥΡΙΖΑ φτάσει στην κυβέρνηση. Πρέπει να υπάρ-χουν διαδικασίες, να μην εναπόκεινται οι λειτουργίες και οιαποφάσεις μόνο σε πρόσωπα. Με την ευκαιρία, θεωρώ εξαι-ρετικά σημαντικό ότι το συνέδριο ψήφισε πως δεν μπορεί ναστελεχωθεί διοικητικά κανένας κρατικός θεσμός με στελέχη τουκόμματος σε ποσοστό πάνω από 25%. Μαζί με τον καθορισμότης αμοιβής των βουλευτών με βάση το ενιαίο μισθολόγιο εί-ναι δυο εντυπωσιακές αποφάσεις. Και σε πολιτικό και σε συμ-βολικό επίπεδο, δείχνουν μια αντίληψη και στάση που δενμπορούμε να φανταστούμε εύκολα σε άλλο κόμμα.

Σε ό,τι αφορά την πολιτική, στο συνέδριο επιβεβαιώθηκε ηανάγκη επεξεργασίας λεπτομερών θέσεων. Οι καταστάσειςκάνουν τον ΣΥΡΙΖΑ, πολιτικά, να σκέφτεται ρεαλιστικά καιεφαρμοσμένα, χωρίς να έχει απολέσει τα ριζοσπαστικά τουχαρακτηριστικά. Μπορούμε να πούμε, αν το νομίζουμε, ότι οιθέσεις δεν είναι καλές ή διαφωνούμε με κάποιες, αλλά όχι ότιδεν είναι ριζοσπαστικές. Ο ΣΥΡΙΖΑ παραμένει κινηματικός, μεκεντρικό άξονα, μέσα στην κρίση, την αλληλεγγύη, και μμια με-γάλη έγνοια για τη δημοκρατία, πώς θα την υπερασπιστεί καιθα τη διευρύνει. Οι θέσεις πρέπει να είναι κατανοήσιμες, πα-ρακολουθήσιμες. Και στα σημεία όπου είναι μη αναμενόμενεςγια τη μικροαστική κυρίαρχη ιδεολογία —και πρέπει να εί-ναι τέτοιες, για να είμαι σαφής— πρέπει να προσπαθήσουμενα συμπαρασύρουμε τον κόσμο στην κατεύθυνση πιο ριζι-κών αλλαγών της κοινωνίας.

Οι συνθήκες υπό τις οποίες θα αναλάβει, αν κληθεί, η Αρι-στερά στην εξουσία θα είναι εξαιρετικά δύσκολες, συνθήκες κα-τάρρευσης της οικονομίας και της κοινωνίας. Χρειάζονταιλοιπόν πολλά σε αυτή τη συνθήκη: πολιτική, στελέχη, θέσεις,συμμαχίες, διεύρυνση, αλλά και να ριζοσπαστικοποιείς τον κό-σμο· όχι να απο-ριζοσπαστικοποιηθείς εσύ, αλλά να συνεχίζειςτη ριζοσπαστικοποίηση ευρύτερων μαζών.

ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΗΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

Δεν χρειάζεται, νομίζω, σε ένα σύντομοσχόλιο, να σταθώ στις πολιτικές αποφά-

σεις και τα μεγάλα επίδικα του συνεδρίου· γιαόλα αυτά γράφτηκαν, και θα γραφτούν, πολλά.Θα διατυπώσω λοιπόν μερικές σκέψεις γιακάποια «παραλειπόμενα», διαδικασίες και τά-σεις, ρητές και υπόρρητες — καταθέτονταςτην αίσθησή μου ως σύνεδρος, τέσσερις συνμία μέρες, στο κλειστό του Π. Φαλήρου.

1. Ο αριθμός, 3.500 σύνεδροι, ήταν δύνα-μη και αδυναμία μαζί του συνεδρίου. Δύνα-μη, επειδή επέτρεψε μια ευρεία εκπροσώπη-ση, καθώς σύνεδροι ήταν κόσμος πολύς, καιόχι μόνο τα στελέχη. Αδυναμία, επειδή με τέ-τοιους αριθμούς, όσες οργανωτικές μέριμνεςκι αν ληφθούν —πολλώ δε μάλλον που οι μέ-ριμνες αυτές ήταν μικρές— είναι εξαιρετικάδύσκολο να γίνει συνεκτική συζήτηση.

2. Φυσικά υπήρχε πόλωση, υπήρχε πλει-οψηφία και μειοψηφία, υπήρχαν ομαδοποι-ήσεις. Ομαδοποιήσεις υπαρκτές, αλλά ταυ-τόχρονα ρευστές. Το είδαμε κατεξοχήν στηνεναρκτήρια ομιλία του Αλέξη Τσίπρα, πουμπόρεσε να εκφράσει ένα «εμείς» ενωτικόκαι κινηματικό, συνεπαίρνοντας όλο το συ-νέδριο, εμπνέοντας και συγκινώντας — συ-ναίσθημα που δεν έχει σχέση με τον αρχηγι-σμό ή την προσωπολατρία. Αναδείχθηκε

όμως και σε άλλες στιγμές. Λ.χ. στα χειρο-κροτήματα στις τροπολογίες για ολική δια-γραφή του χρέους (αναφέρω ως παράδειγ-μα, ακριβώς, ένα ζήτημα στο οποίο διαφωνώ),που ήταν πολύ ευρύτερα από τις δυνάμειςτης Αριστερής Πλατφόρμας. Επίσης, σε ζη-τήματα δημοκρατίας ή γυναικείας αντιπρο-σώπευσης οι απόψεις δεν συστοιχίζοντανευθύγραμμα με συνιστώσες, πλειοψηφίες καιμειοψηφίες. Και πιστεύω ότι, στο νέο κόμματων μελών, η ώσμωση, η επικοινωνία μετα-ξύ απόψεων και τάσεων —θεσμισμένων καιμη— πρέπει να διατηρηθεί και να ενισχυθεί:αποτελεί πηγή πλούτου και δύναμης, όχιαδυναμίας.

3. Από την άποψη αυτή, τα χωριστά ψηφο-δέλτια και η μη δυνατότητα «διαπίδυσης» (ναμπορείς να ψηφίσεις και υποψήφιους από την«άλλη» λίστα) αποτελεί ένα από τα κακά σημείατου συνεδρίου. Χωρίς να αποτιμώ εδώ ευθύ-νες (κατά τη γνώμη μου, πάντως, υπάρχουν καιστις δύο πλευρές), το αποτέλεσμα είναι σα-φώς αρνητικό. Αν η ύπαρξη χωριστών λιστώναποτελεί δικαίωμα, η αναγωγή τους σε χωρι-στά ψηφοδέλτια μεγεθύνει διαφορές, ενώ ημη διαπίδυση περιχαρακώνει και φτωχαίνει,ανάγοντας σε υπέρτατο κριτήριο τη λίστα.Έτσι, δεν μπορείς να ψηφίσεις συντρόφους

και συντρόφισσες της «άλλης» λίστας, πουεκτιμάς ή πρωτοστάτησαν λ.χ. στον αγώνα τηςΕΡΤ, στις Σκουριές ή αλλού. Ας μην το ξεχνά-με, ο προσδιορισμός «σύντροφος», (πρέπει καιμπορεί να) υπερέχει του τασικού ή συνιστω-σιακού προσδιορισμού.

4. Αν το συνέδριο άφησε σε αρκετούς μιαγεύση γλυκόπικρη, πιστεύω ότι αυτό οφεί-λεται όχι μόνο στις υψηλές (και αποκλίνουσεςγια τον καθένα, συχνά) προσδοκίες, αλλά καιστη δυσκολία να πραγματωθούν αυτές, λό-γω της διαδικασίας. Όταν όλοι μιλάνε πέντελεπτά για οτιδήποτε, πέρα από το να ακούςσημαντικά πράγματα και να γνωρίζεις εν-διαφέροντες ανθρώπους (και τα δύο συνέ-βησαν), είναι αδύνατον οι απόψεις να εκ-βάλλουν κάπου. Χρειαζόμαστε λοιπόν νέεςδομές, θεματικές ομάδες συζήτησης, παρά-πλευρες διαδικασίες· και πρέπει να τις ανα-καλύψουμε. Η διαφορά της τελευταίας μέραςήταν αποκαλυπτική: καθώς είχαμε μια δια-δικασία συγκροτημένης αντιπαραθετικήςσυζήτησης των τροπολογιών (ένας ομιλητήςυπέρ και ένας κατά, με σύντομες αγορεύσεις·σε κάποιες τροπολογίες, δύο υπέρ και δύοκατά, με παρεμβάσεις και άλλων συνέδρων),ήταν ευκρινές στον καθένα (και παρά την κα-κή ακουστική του χώρου) ποιες ήταν οι δύο

απόψεις, ώστε να ψηφίσει ανάλογα.5. Η τελευταία μέρα ήταν σημαντική για

έναν ακόμα λόγο: ψηφίστηκε ένα καταστατι-κό που αποτελεί δημοκρατική κατάκτηση,από πολλές απόψεις, καθώς και σημαντικέςτροπολογίες. Η τροπολογία, λ.χ., που προ-βλέπει ότι για όλα τα σοβαρά ζητήματα θασυζητάνε και θα αποφασίζουν οι οργανώ-σεις μελών, καθώς και εκείνη που ορίζει ότι οιβουλευτές αποδίδουν τον μισθό τους στοκομματικό ταμείο και μισθοδοτούνται με βά-ση το ενιαίο μισθολόγιο που θα καταρτιστείσυνιστούν σπουδαίες αποφάσεις για τη δη-μοκρατία και τη συλλογικότητα. Ψηφίστη-καν, και αποτελούν πλέον κομμάτι του κατα-στατικού. Αλλά και η τροπολογία για τη γυ-ναικεία ποσόστωση 40% (υπερίσχυσε τελικά,με πολύ μικρή διαφορά, η ποσόστωση κατά33%), κατέγραψε έναν προβληματισμό πουαπό καιρό υπήρχε στο κόμμα και επιτέλουςεκφράστηκε.

6. Καθώς το συνέδριο είναι πια παρελθόν,λυδία λίθο αποτελεί η συνέχεια: τι θα γίνεικαι τι όχι, πώς θα υλοποιηθούν οι αποφάσειςτου. Λυδία λίθο για την αποτίμηση του συ-νεδρίου, αλλά και για την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ.

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

Κόμμα των μελών σημαίνει μέλη, αλλά σημαίνει και κόμμα

Παραλειπόμενα του συνεδρίου

ΣΥΝΕΧΕΙΑ AΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 27

Λάβαμε, από τη Βάσω Κιντή, την ακόλουθηεπιστολή:

Αγαπητέ Στρατή,Η εικόνα που περιέγραψες στο άρθρο σου στα «Ενθέ-

ματα» της 14.7.2013 («Το αλυσοπρίονο. Και το συνέδριο»,wp.me/pT5Wh-3bQ) είναι ανακριβής και ελλιπής. Ανα-κριβής, διότι η αστυνομία κλήθηκε στα Προπύλαια τουΠανεπιστημίου Αθηνών όχι την Τρίτη 9 του Ιούλη τομεσημέρι, αλλά τη Δευτέρα 8 Ιουλίου το πρωί. Αλυσο-πρίονο (εάν υπήρξε - εγώ προσωπικά δεν το είδα) σί-γουρα δεν χρησιμοποιήθηκε. Η σιδερένια πόρτα τηνοποία είχαν κλειδώσει οι φοιτητές για να εμποδίσουντην έξοδο των μελών του Συμβουλίου άνοιξε κανονικάόταν οι φοιτητές που μας κρατούσαν εγκλωβισμένουςαποχώρησαν από παράπλευρη έξοδο. Συνελήφθησανάλλοι φοιτητές που επιχειρούσαν νωρίτερα στον προ-αύλιο χώρο να παραβιάσουν με λοστό την πόρτα της αί-θουσας όπου συνεδρίαζε το Συμβούλιο, έσπασαν την πι-νακίδα και προξένησαν εκτεταμένες φθορές. Στον χώ-ρο των Προπυλαίων, όπου έφθασαν οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, δεν υπήρξε ψεκασμός ή βία.

Η εικόνα που περιγράφεις είναι επίσης ελλιπής. Πα-ρέλειψες να αναφέρεις ότι η αστυνομία κλήθηκε διότιτο Συμβούλιο του Ιδρύματος συνεδρίαζε υπό ομηρεία. Ότιμας απαγορεύθηκε η έξοδος από ομάδα φοιτητών που δενεκπροσωπούσαν κανέναν πλην του εαυτού τους και δενδιέθεταν καμία απολύτως νομιμοποίηση (όχι ότι μπορείποτέ να νομιμοποιηθεί η καταπάτηση δικαιωμάτων).Ότι στον χώρο όπου μας κρατούσαν αποκλεισμένουςμας έβριζαν χυδαιότατα («λαμόγια», «γερμανοτσολιά-δες», «ξεφτιλισμένοι», «σιχαμένοι», «χούντα») και μαςαπειλούσαν. Ότι οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ενδιαφέρονταννα προστατεύσουν τους παρανομούντες φοιτητές που κα-ταπατούσαν βάναυσα στοιχειώδη δικαιώματά μας και όχιεμάς τους καθηγητές που ήμασταν θύματα της αυθαι-ρεσίας τους.

Δεν θέλω να σκέφτομαι ότι στο καθεστώς που επαγ-γέλλεται ο ΣΥΡΙΖΑ θα αλωνίζουν ατιμωρητί ασύδοτεςομάδες κρούσης που θα τιμωρούν κατά βούληση όποι-ον αναγορεύουν σε εχθρό. Ούτε ότι θα θέλετε ακαδημαϊ-κούς δασκάλους που σκύβουν το κεφάλι εξευτελισμένοικαι περιδεείς απέναντι στην αυθαιρεσία και τη βία ορι-σμένων φοιτητών τους.

Τα Συμβούλια στα ΑΕΙ, ακόμη κι αν διαφωνεί με αυτάτο κίνημα στο οποίο αναφέρεσαι, έχουν ιδρυθεί με τηνψήφο των αντιπροσώπων του ελληνικού λαού και έχουνεκλεγεί δημοκρατικά, με συντριπτική πλειοψηφία, από τοσώμα και τις διαδικασίες που προβλέπει ο νόμος. Οι πρά-ξεις αυτές δεν ακυρώνονται με αντιδημοκρατικές πρα-κτικές δυναμικών μειοψηφιών. Όπως ξέρεις, εκτός απότο κίνημα υπάρχει και η δημοκρατία με τους θεσμούςκαι τους κανόνες της, που οφείλουν να σέβονται και οιαριστεροί.

Με εκτίμηση και φιλίαΒΑΣΩ ΚΙΝΤΗ

Aπάντηση:Ακόμα και αν είχα τη διάθεση να υιοθετήσω την πε-

ριγραφή (: μια ομάδα τραμπούκων που ασχημονούν, καιτα ΜΑΤ θεματοφύλακες της δημοκρατίας), με εμποδί-ζουν οι μαρτυρίες όσων ρώτησα, αλλά και το ομόφωνο ψή-φισμα της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών(17.7.2013), που «καταγγέλλει την είσοδο της αστυνο-μίας» και «την αναίτια προσαγωγή δεκάδων διαμαρτυ-ρομένων φοιτητών» (goo.gl/3tXp8). Μου είναι δύσκολονα πιστέψω ότι αυτά θα αποφάσιζε η Σύγκλητος, και μά-λιστα ομοφώνως, αν τα πράγματα είχαν όπως περιγρά-φονται παραπάνω.

Γενικότερα, τώρα (και προφανώς δεν απαντώ εκ μέρουςτου ΣΥΡΙΖΑ, αλλά εκ μέρους του εαυτού μου, όπως και «Τοαλυσοπρίονο» δεν το έγραψα εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ):Μετά το 1974 στην Ελλάδα είχαμε χιλιάδες πράξεις δια-μαρτυρίας — αναπόφευκτα, πάμπολλες στρέφοντανεναντίον δημοκρατικά εκλεγμένων οργάνων και τωναποφάσεών τους. Το πώς τις αξιολογούμε εξαρτάται, γιαμένα, από πολλά: το περιεχόμενο, τη μορφή, τη βιαιότη-τα, το δίκιο ή το άδικο, τη νομιμοποίηση του οργάνου καιτης διαμαρτυρίας. Το να τις αποδοκιμάσουμε συλλή-βδην μου φαίνεται δηλωτικό μιας (αντιδημοκρατικήςεν τέλει, εν ονόματι της δημοκρατίας) στάσης, αλλά καιεκτός πραγματικότητας: σαν τον Κ. Λάσκαρη, που κα-τήργησε την πάλη των τάξεων.

Στην ημερομηνία έκανα λάθος: το σωστό είναι Δευτέ-ρα. Για το αλυσοπρίονο, βλ. παραπάνω. Για τους ψεκα-σμούς, έχω ιδία γνώση (και ίδιον φτάρνισμα): εκείνο τοαπόγευμα, η Βασιλική Κατριβάνου, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑΕΚΜ, είχε οσμή εντελώς διαφορετική από τη συνήθη.Και κάτι τελευταίο: στεναχωριέμαι, πραγματικά, που η Βά-σω, για χρόνια φίλη, θεωρεί ότι τα ΜΑΤ είναι η λύση.Ακόμα κι αν τα πράγματα είχαν όπως ακριβώς τα περι-γράφει, μου φαίνεται πολύ στενάχωρο, ειδικά κάποιος πα-νεπιστημιακός, να θεωρεί λύση τα ΜΑΤ και τα αλυσο-πρίονα.

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

29Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 21 IOYΛIOY 2013

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Μ. Ραχόι: Ένας πρόεδροςυπακούει στο γραπτό σενάριοΤΟΥ ΑΛΦΡΕΔΟ ΣΕΡΑΝΟ ΜΑΝΘΙΓΙΑ

Ο Ραχόι ήταν ξεκάθαρος. Όπως συνήθως, τις ελάχιστες φο-ρές που εμφανίζεται δημοσίως, ο ισπανός πρόεδρος δεν

απευθύνεται στους πολίτες. Τα λόγια του έχουν έναν αποδέκτηπου δεν είναι ούτε κατά διάνοια ηπλειονότητα των ανθρώπων που ζουνστην Ισπανία, που υποφέρουν απότην ανεργία και χάνουν το δικαίωμάτους στα βασικά κοινωνικά αγαθά(παιδεία και υγεία). Αντιθέτως, ο Ραχόιπροτιμάει να απευθύνεται στο0,00001%, με άλλα λόγια στις ιδιωτι-κές τράπεζες, στο πολυεθνικό κεφά-λαιο, στην Τρόικα και, πιο ειδικά, στηΜέρκελ. Ήταν έντονα αναμενόμενη ηεμφάνιση του προέδρου της κυβέρ-νησης, έπειτα από τις τελευταίες δη-λώσεις του υπεύθυνου οικονομικώντου Λαϊκού Κόμματος (Partido Popular) Μπάρθενας, ο οποίος τώ-ρα βρίσκεται στη φυλακή, και που συνδέουν άμεσα τον Ραχόι μετο σκάνδαλο της αποδοχής χρημάτων από παράνομες δωρεές. Αυ-τή τη φορά ο Ραχόι δεν εμφανίστηκε στην τηλεόραση όπως είχε κά-νει την τελευταία φορά, πριν από πέντε μήνες. Τώρα βγήκε απόσπόντα, δίπλα στον πολωνό πρωθυπουργό, και απάντησε μόνο σεδύο ερωτήσεις προσχεδιασμένες, χωρίς να επιτρέψει σε κανέναννα τον φέρει σε δύσκολη θέση. Ο Ραχόι δεν ξέφυγε από το γραπτόσενάριο. Απάντησε στην πρώτη ερώτηση διαβάζοντας ένα κείμε-νο. Στη δεύτερη ερώτηση, η απάντηση ήταν ίδια με την προηγού-μενη. Όλα περιστρέφονταν γύρω από μια φράση τόσο κενή όσοκαι η δημοκρατία στην Ισπανία: «Το κράτος δικαίου δεν υποκύπτεισε εκβιασμούς». Συνέχισε να αραδιάζει άφθονους ευφημισμούς, μεέναν κυνισμό γενικευμένο, μιλώντας για σεβασμό στην πολιτικήσταθερότητα και στις μεταρρυθμίσεις που γίνονται. Και σ’ αυτό,πράγματι, ήταν πολύ ειλικρινής. Ο Ραχόι εξακολουθεί να παραμέ-νει πιστός στους δικούς του, σ’ εκείνους που τον δεσμεύουν νασυνεχίσει την επιβολή της σταθερότητάς του: τη σταθερότητα τουδείκτη επικινδυνότητας της οικονομίας, τη σταθερότητα της ανερ-γίας, τη σταθερότητα της αφαίρεσης κοινωνικών δικαιωμάτων, τησταθερότητα του πληθωρισμού, για να μην θιχτεί το χρηματιστη-ριακό κεφάλαιο. Αυτή είναι η θεσμική σταθερότητα που θέλει ονεοφιλελεύθερος καπιταλισμός στην Ευρώπη. Η σταθερότητα μιαςδημοκρατίας κατ’ επίφαση, μιας δημοκρατίας χωρίς λαό, με τηνεξουσία στα χέρια μόνο ελάχιστων.

Ο Ραχόι έπαιξε το ρόλο του βασιλιά. Έβγαλε χριστουγεννιάτικοδιάγγελμα καταμεσής στον Ιούλιο για να μην πει τίποτα που να θί-γει τους πυλώνες ενός συστήματος σε παρακμή, ενός συστήματοςπου σαπίζει, που γίνεται ολοένα και πιο απάνθρωπο, χωρίς δια-φάνεια, χωρίς συμμετοχή, και όπου η ψήφος δεν χρησιμεύει σετίποτα εφόσον οι κανόνες του παιχνιδιού την κάνουν κρίσιμη μό-νο σε περιπτώσεις που δεν είναι κρίσιμης σημασίας. Εάν έπειτα απόαυτή την κρίση-απάτη, με τη φτώχια και την ανισότητα να καλ-πάζουν, με την απώλεια εθνικής κυριαρχίας, με αύξηση του κοι-νωνικού χρέους προκειμένου να αποπληρωθούν παράνομα χρέηυπέρ του κεφαλαίου, με μια νεοφιλελεύθερη διέξοδο από μια κα-ταστροφή που προκλήθηκε από τον ίδιο τον νεοφιλελευθερισμό, εάνέπειτα από όλα αυτά η μεταπολίτευση γίνει πάλι ενδοκαθεστωτι-κά, η μειοψηφία θα έχει πάλι θριαμβεύσει πετυχαίνοντας το στόχοτης. Εάν γίνει αυτό και όλα παραμείνουν στη σταθερότητα του Ρα-χόι, η πλειοψηφία θα έχει χάσει ξανά άλλη μια ευκαιρία για αλλα-γή μέσω της δημιουργίας ενός πλατιού μετώπου πολιτών, που νααντιπροσωπεύει τον εαυτό του, αρχίζοντας μια συντακτική δια-δικασία που να αλλάζει ριζικά μια χώρα με τόση αδικία.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΚΡΙΤΩΝ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Alfredo Serrano Mancilla είναι οικονομολόγος, διευθυντής τουΤομέα Λατινικής Αμερικής του Ιδρύματος Πολιτικών και Κοινωνι-κών Ερευνών (Fundacion CEPS). Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην αρ-γεντίνικη εφημερίδα «Página/12» στις 16.7.2013.

Για τα γεγονότα της 8ηςΙουλίου στην Πρυτανεία

Το αλυσοπρίονο καταφθάνει. Δευτέρα 8 Ιουλίου, Προπύλαια. Φωτογραφία του Μάκη Συνοδινού.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ30

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 21 IOYΛIOY 2013

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ

«Το κεφάλαιο πρέπει να αυτοπροστατεύεταιμε σταθερό τρόπο...Τα χρέη πρέπει να εισπράτ-

τονται και τα δικαιώματα κατάσχεσης για τα δά-νεια και τις υποθήκες πρέπει να ασκούνται όσο

το δυνατό πιο νωρίς. Όταν μέσω της νομικήςδιαδικασίας οι κοινοί άνθρωποι έχουν χάσει τα

σπίτια τους θα αποδειχθούν περισσότερο πει-θήνιοι και πιο εύκολα θα κυβερνώνται από το

δυνατό χέρι του νόμου που θα εφαρμόζεται απότην κεντρική αρχή των κορυφαίων τραπεζιτών.

Οι άνθρωποι χωρίς σπίτια δεν θα ερίζουν μετους ηγέτες τους. Αυτό είναι γνωστό στα άτομαμε αρχές που έχουν αναλάβει να σχηματίσουνέναν ιμπεριαλισμό του καπιταλισμού που θακυβερνά τον κόσμο. Με το να διχάζουμε τους

ανθρώπους μπορούμε να τους κάνουμε να κα-ταναλώνουν την ενέργειά τους στο να κατατρί-βονται σε θέματα χωρίς σημασία για μας εκτόςαπό να δρουν ως δάσκαλοι της κοινής αγέλης».

(Αποδίδεται στον John Pierport Morgan,1837-1913).

Είναι ευρύτατα γνωστές οι πηγές τηςυποστήριξης από το εξωτερικό προς τη

σημερινή κυβέρνηση Σαμαρά, όπως εξάλλουκαι προς όλες τις προηγούμενες μνημονια-κές κυβερνήσεις. Εκείνο που μάλλον δεν έχειδιαδοθεί πιο πλατιά είναι η συγκεκριμένηυποστήριξη, άμεση και έμμεση, που έχει λά-βει η κυβέρνηση Σαμαρά από τη JPMorganChase & Co. (JPMorgan στο εξής) που συμ-βαίνει να είναι ο μεγαλύτερος χρηματοπι-στωτικός όμιλος των ΗΠΑ, δεύτερος στον κό-σμο, με ενεργητικό 2,5 τρις δολάρια και με260.000 υπαλλήλους στις 60 χώρες που δρα-στηριοποιείται.

Η πιο πρόσφατη παρέμβαση της JPMor-gan ήταν η συμπαράσταση που εκδήλωσε γιατην απόφαση κλεισίματος της ΕΡΤ. Μιαςαπόφασης που δεν φαίνεται να συνιστά πο-λιτικό «ατύχημα» και που αξίζει το ρίσκο πουαναλαμβάνεται, όπως ισχυρίστηκε μεταξύ άλ-λων (http://news.in.gr, 14.6.2013). Τι ειρω-νεία λοιπόν που η JPMorgan που κόπτεταιτώρα για την αποφασιστικότητα που δείχνειη κυβέρνηση, η ίδια η JPMorgan στις αρχέςτου 2012 να έχει ποντάρει στη χρεοκοπία τηςΕλλάδας και στην επιστροφή στη δραχμή! ΗΗμερησία της 14.1.2012 σε άρθρο συνεργάτητης αναφέρει: «Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι ηJP Morgan, η παγκοσμίως γνωστή επενδυτικήτράπεζα, προτείνει στους πελάτες της να επενδύ-σουν στο ελληνικό real estate κατά την τρέχουσαπερίοδο. Η πρόταση αυτή είναι μέσα στις τρειςκαλύτερες επενδυτικές προτάσεις της εταιρείαςκαι στηρίζεται στην πιθανότητα χρεοκοπίας τηςΕλλάδας. Οι αναλυτές της JP Morgan συστήνουνστους πελάτες τους που έχουν οικονομική δυνα-τότητα να αγοράσουν ακίνητα στην Ελλάδα (εξο-χικά, οικόπεδα κατά κύριο λόγο) αλλά με δάνειο

που θα πάρουν από ελληνική τράπεζα. Η πρότα-ση αυτή γίνεται με το σκεπτικό ότι στην επενδυτικήτράπεζα θεωρούν σίγουρη τη χρεοκοπία της Ελ-λάδας και την επιστροφή στη δραχμή, ποντάρουνστην αλλαγή του δανείου στο νέο νόμισμα, τοοποίο θα υποτιμηθεί. Μάλιστα, οι […] dealers τηςJP Morgan θεωρούν σίγουρη αυτή την επενδυ-τική επιλογή και “σπρώχνουν” τους πελάτες τουςπρος την Ελλάδα. Τους λένε, δε, ότι θα έχουν διπλόκέρδος: Και από το δάνειο αλλά και από την τιμήτου ακινήτου, καθώς οι τιμές έχουν ήδη υποχω-ρήσει σημαντικά, κυρίως για τα ακριβά σπίτια.Θα αγοράσουν δηλαδή π.χ. ένα εξοχικό αξίας 2εκατ. ευρώ το 2008 σήμερα στην τιμή του 1,3εκατ. ευρώ. Θα πάρουν δάνειο από ελληνική τρά-πεζα σε ευρώ και θα ποντάρουν στη χρεοκοπία.Μόλις συμβεί αυτό και το δάνειο δραχμοποιηθείθα μπορούν να το “αγοράσουν”, κοινώς να τοαποπληρώσουν με λιγότερα χρήματα λόγω τηςυποτίμησης που θα ακολουθήσει (http://www.imerisia.gr).

Ο σημερινός υποστηρικτής λοιπόν της κυ-βέρνησης παλιό μέλος και προαγωγός του«λόμπυ της δραχμής»! Ποιός να τόλεγε! Προ-φανώς, οι κυβιστήσεις δεν περιορίζονταιστους «ουδείς αναμάρτητος» πολιτικούς. Αυ-τά τα ελάχιστα ως προς την άμεση εμπλοκή τηςJPMorgan στα ελληνικά τεκταινόμενα.

Όμως η κορύφωση της απροκάλυπτης ιδε-ολογικής τοποθέτησης της JPMorgan εμπε-ριέχεται στη μελέτη «The Euro area adju-stment: about halfway there» («Η προσαρ-μογή της Ευρωζώνης: σχεδόν στα μισά τουδρόμου»)1 συνταγμένη από δύο μέλη του Eu-rope Economic Research τμήματος τηςJPMorgan, που δημοσιεύτηκε στις 28.5.2013.Εδώ, πέραν των συνηθισμένων φληναφημά-των περί ανταγωνιστικότητας, απομείωσηςχρεών, δομικών αλλαγών και άλλων, διατυμ-πανίζεται ανενδοίαστα και χωρίς περιστροφέςη εξής θέση: «Την πρώτη περίοδο της κρίσης εί-χε θεωρηθεί ότι τα εθνικά προβλήματα κληρονο-

μημένα από το παρελθόν ήταν κυρίως τα υπερ-χρεωμένα κράτη, τράπεζες και νοικοκυριά, η έλ-λειψη ευθυγράμμισης στις πραγματικές συναλ-λαγματικές ισοτιμίες σε επίπεδο ευρωζώνης και οιδομικές ακαμψίες. Αλλά με την πάροδο του χρό-νου φάνηκε ότι υπάρχουν επίσης εθνικά προ-βλήματα ιστορικής προέλευσης αλλά πολιτικήςφύσης. Τα Συντάγματα και οι πολιτικοί διακανο-νισμοί στη νότια περιφέρεια που είχαν υιοθετη-θεί μετά την πτώση του φασισμού, έχουν μια σει-ρά από χαρακτηριστικά που φαίνεται να μη συμ-βιβάζονται με την περαιτέρω ολοκλήρωση στην πε-ριοχή» (σελ. 2) και στη συνέχεια: «Τα πολιτικάσυστήματα στην περιφέρεια διαμορφώθηκαν ωςεπακόλουθα της δικτατορίας και προσδιορίστηκαναπό αυτή την εμπειρία. Τα συντάγματα τείνουννα αναδεικνύουν ισχυρή σοσιαλιστική επίδρα-ση, αντανακλώντας την πολιτική δύναμη των αρι-στερών κομμάτων μετά την ήττα του φασισμού. Ταπολιτικά συστήματα στην περιφέρεια εμφανίζουνπολλά από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: αδύνα-μη εκτελεστική εξουσία, αδύναμη κεντρική εξου-σία σε σύγκριση με τις περιφέρειες, συνταγματι-κή προστασία των εργατικών δικαιωμάτων, οι-κοδόμηση συναινετικών συστημάτων που υπο-θάλπουν την πολιτική πατρωνία και τέλος, το δι-καίωμα της διαμαρτυρίας αν ανεπιθύμητες αλ-λαγές στοχεύουν στο statusquo. […]Χώρες της πε-ριφέρειας αποδείχτηκαν μόνον μερικά ικανές ναεπιτύχουν το σχεδιασμό δημοσιονομικών και οι-κονομικών μεταρρυθμίσεων, με τις κυβερνήσειςνα περιορίζονται από τα Συντάγματα (Πορτογα-λία), από τις ισχυρές περιφέρειες (Ισπανία) καιτην άνοδο λαϊκίστικων κομμάτων (Ιταλία και Ελ-λάδα)» (σελ. 12).

Τουτέστιν: για να αποφευχθεί η κοινωνικήεπανάσταση στο εγγύς μέλλον απαιτείταιπρώτον, ο περιορισμός των λαϊκών και συν-δικαλιστικών ελευθεριών και προσωπικώνδικαιωμάτων που καλύπτονται, έστω τυπικάπλέον, από τα συντάγματα και δεύτερον, ηπροσαρμογή και συμμόρφωση με τις γερμα-

νικές νεοφιλελεύθερες επιλογές και επιταγές.Παρ’ όλα αυτά θα μπορούσε να παρατηρηθείότι στη σημερινή Ελλάδα δεν απαιτείταιαναγκαστικά άμεση αναθεώρηση του συν-ταγματικού χάρτη. Η συνεχής και ατιμώρητηπαραβίασή του τον έχει καταστήσει ένα σχε-δόν άδειο πουκάμισο (πέραν των γνωστώνπρότερων αδυναμιών του) με ελάχιστα πλέοναπό τα πιο σημαντικά άρθρα του να μηνέχουν εσκεμμένα υποστεί τη βάναυση απα-ξίωσή τους. Αν σ’ αυτό το πλαίσιο ενταχθείκαι η μνημονιακής έμπνευσης νομοθεσία μετην επακόλουθη εκτέλεση και εφαρμογή σ’όλους τους τομείς της οικονομικής και κοι-νωνικής δραστηριότητας, τότε το δίδυμο τηςνομοθεσίας και εκτελεστικής εξουσίας δεναπέχει καθόλου από το ιδανικό ποθούμενοπου συστήνει και επιδιώκει η JPMorgan.

Καταλήγοντας, ας υπενθυμίσουμε ότι ουφυπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, στηδεύτερη προεδρία τού Grover Cleveland(1893-1897), William Curtis, είχε παρατη-ρήσει ότι «τα οικονομικά των ΗΠΑ ελέγχονταιαπό μια επιτροπή της οποίας ο John PierportMorgan είναι ο πρόεδρος [...] ενώ ο υπουρ-γός των Οικονομικών κάθεται, ουσιαστικάχωρίς δύναμη, στο γραφείο του». (ThomasKessner, Capital City: New York and the men be-hind America’s rise to economic dominance,1860-1900, Simon and Schuster, Nέα Υόρκη2003, σ. 283). Και στις μέρες μας, στις 14 τουπερασμένου Μάρτη για να ακριβολογήσουμε,δημοσιοποιήθηκε μια έκθεση 300 σελίδωναπό τη Διαρκή Υποεπιτροπή Ερευνών (Per-manent Subcommittee on Investigations)της Γερουσίας των ΗΠΑ όπου καταγράφονταιοι παράτυπες πρακτικές και παραλείψεις τηςJPMorgan στις αγοραπωλησίες παράγωγωνχρηματιστικών προϊόντων. Εναπόκειται πλέ-ον στην αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγο-ράς (Securities and Exchange Commission)και στο Office of the Comptroller of the Cur-rency να αποφανθούν για τη νομιμότητα τωνενεργειών της JPMorgan. Βέβαια, o πρόεδροςτης Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς υπήρξε στοπαρελθόν υπάλληλος νομικής εταιρείας πουεκπροσωπούσε τη JPMorgan! Σ’ αυτό ας προ-στεθεί η πιθανολόγηση ότι τελικά δεν θαυπάρξει καμία κίνηση εναντίον της JPMorganπαρ’ όλες τις αποκαλύψεις της έκθεσης, πουβασίστηκε σε εννεάμηνη έρευνα, γιατί ο δι-ευθύνων σύμβουλος της Jamie Dimon απο-λαμβάνει της προσωπικής εμπιστοσύνης τουπροέδρου Ομπάμα (www.wsws.org/en/arti-cles/2013/06/17/morg-j17.html).

Ομολογουμένως, υπεράνω κάθε υποψίαςο εκ του εξωτερικού υποστηρικτής της κυ-βέρνησης Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ.

1 Κι’ όταν θα έχει διανυθεί όλη η απόσταση; Θαέχουμε καταλήξει σ’ αυτό που είχε παρατηρήσει οΙσαάκ Ντώυτσερ αμέσως μετά τον αραβο-ισραηλι-νό πόλεμο του 1967: «Man kann sich totsiegen!»,που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει «μπορεί κά-ποιος συνέχεια να θριαμβεύει (triumph story!)εξαντλώντας παράλληλα όλους τους πόρους τουμέχρις ότου οδηγηθεί κι’ αυτός στο θάνατο».

Συνταγματικές εκτροπέςκαι (αντι)συνταγματικές προτροπέςΗ JPMorgan, η δραχμή και η συνηγορία της υπέρ της κυβέρνησης

«Χέρι βοηθείας»: ο μπαρμπα-Σαμ και ο J.P. Morgan κωπηλατούν. Το πελώριο μέγεθος του Morganαντανακλά το ανάστημά του και τη σημασία των τραπεζικών δραστηριοτήτων του στις ΗΠΑ. Πολιτικήγελοιογραφία (Puck Magazine, 26.4.1911), που παρωδεί τον ομότιτλο πίνακα του Emile Renouf (1881)

Ο Βασίλης Δρουκόπουλος είναι οικονομολό-γος και διδάσκει στο Τμήμα ΟικονομικώνΕπιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών

35ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 21 IOYΛIOY 2013

Τον Απρίλιο του 2011 έφυγε από τηζωή ο Περικλής Παπανδρέου. Βίαια,ακατανόητα. Όλοι εμείς που τον γνω-ρίσαμε και τον ζήσαμε, μείναμε πίσωμε αναπάντητα ερωτήματα. Με τιςαναμνήσεις από έναν χαρισματικό άν-θρωπο, από έναν βίο που δεν σπατα-λήθηκε, αλλά αφιερώθηκε σε ό,τι πραγ-ματικά αξίζει, μια διαρκής αναζήτησηνοήματος. Παλαιότερα, αυτό το νόη-μα είχε βρεθεί στην πολιτική δράση.Πιο πρόσφατα, η αναζήτησή τον οδή-γησε στο Λονδίνο όπου εκπόνησε τηδιδακτορική διατριβή του. Η μελέτητου αυτή, με τίτλο Παιδιά της μετανά-στευσης στην Αθήνα. Η πολιτική του ανή-κειν και οι σκοτεινές πλευρές της προ-σαρμογής (μετ. Πελαγία Μαρκέτου,εκδ. νήσος) κυκλοφορεί τις επόμενεςμέρες. Πολλοί ίσως ανακαλύψουν στοβιβλίο έναν οξυδερκή κοινωνικό επι-στήμονα, ήταν, όμως, πολύ περισσό-τερα από αυτό...

ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΒΟΓΛΗΣ

ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Από τις προηγούμενες σχετικές έρευ-νες απουσιάζει ακριβώς η οπτική γω-

νία των μεταναστών μαθητών, και μάλιστα όχιμόνο για αυτό καθαυτό το ζήτημα της «ση-μαίας» αλλά και για τη σχέση του με το ευ-ρύτερο ζήτημα της θέσης τους στην ελληνι-κή κοινωνία. Μια ευκαιρία να καλυφθεί αυ-τό το κενό πρόσφεραν οι μετανάστες μαθη-τές που συμμετείχαν στην παρούσα μελέτηκαι οι αφηγήσεις τους για τις αντιπαραθέ-σεις γύρω από τη «σημαία». Το 2005, ότανπήρα συνέντευξη από τον Κώστα, μαθητήΤΕΕ με ελληνικές ρίζες γεννημένο στην Αλ-βανία, φάνηκε πως οι «διενέξεις για τη ση-μαία» είχαν χάσει την ορμή τους, στα περισ-σότερα σχολεία τουλάχιστον. Ωστόσο, η αν-τιπαράθεση εξακολουθούσε να έχει σημαν-τικό αντίκτυπο στην πλαισίωση της σκέψηςτων μεταναστών μαθητών:

«Κώστας: Βασικά εδώ έγινε συζήτηση για τησημαία, αν θα τη σηκώσουνε οι Αλβανοί.Ήτανε να τη σηκώσει μια Αλβανίδα. Την 28ηΟκτωβρίου, πότε ήτανε. Ήτανε ένας Έλληναςτώρα και αρπάχτηκε επειδή ήτανε να τη ση-κώσει μια Αλβανίδα, βασικά κι εγώ άμαήμουνα το ίδιο θα ’κανα. Πήγαινε στο γρα-φείο και έκανε φασαρία, έβαζε ιδέες στουςάλλους.

Ερ.: Αυτός είναι ο δεύτερος καλύτερος μα-θητής;

Κώστας: Όχι, αυτός είναι από τους χειρό-τερους μαθητές. Αυτός ήθελε να είναι Έλλη-νας αυτός που θα σηκώσει τη σημαία. Οι άλ-λοι λέγανε ο νόμος λέει ο καλύτερος μαθη-τής χωρίς διάκριση εθνικότητας. Δεν λέει οκαλύτερος έλληνας μαθητής. Γι’ αυτό λέει

μπορεί να πάρει και ο Αλβανός τη σημαία,και έλεγε αυτός απειλούσε θα φέρω εδώ, θα γί-νει χαμός σχολείο και αυτά, δυο τρία άτομαπήραν το μέρος του. Ε μετά, με τις μέρες ξε-χάστηκε το θέμα. Τελικά, η Αλβανίδα σήκω-σε τη σημαία. Κουβεντιάστηκε το θέμα καιοι πιο πολλοί ήτανε με το μέρος του ανοι-κτόμυαλου. Δηλαδή έλεγαν οι πιο πολλοί άσετη κοπέλα να σηκώσει τη σημαία. Οι καθη-γητές πάλι ήταν με την Αλβανίδα. [...] Η κοπέλα[η Αλβανίδα] δεν το ’χε πάρει προσωπικά,δεν νομίζω ότι για αυτή η σημαία ήταν κάτι,αντίθετα είχε πει στο παιδί αυτό: αν θες πα-ρέα, θα σου φέρω παρέα για υπεράσπιση. Ηοποία παρέα θα ήταν Αλβανοί και αυτοί. Άρααυτό δείχνει ότι πιο πολύ σαν υποχρέωση τοείχε, παρά σα θέλημα».

Η ανάγκη να διευκρινιστεί η έλλειψη εθνι-κού πάθους και συγκίνησης από την πλευ-ρά της αλβανίδας σημαιοφόρου φαίνεται ναπηγάζει από την άχαρη θέση των αλβανώνμαθητών. Από τη μια πλευρά, εκτιμούν το γε-γονός ότι οι συμπατριώτες τους εκμεταλλεύ-τηκαν την ευκαιρία να πετύχουν στον ανοι-χτό ανταγωνισμό για εκπαιδευτική αριστείασε ένα ελληνικό σχολείο. Από την άλλη, αι-σθάνονται να απειλούνται από τις συνέπειεςτης επιτυχίας αυτής, εξαιτίας της πρόκλησηςπου αντιπροσωπεύει για τον εθνοτικό αυτο-προσδιορισμό τους. Στη δική τους αντίληψηλοιπόν, το έπαθλο της «σημαίας» συνοδεύε-ται από κάποιο τίμημα για την εθνοτικοε-θνική ταυτότητά τους που τους φαίνεται δυ-σβάστακτο. Ο Τζενάν εξέφρασε και πάλι μετον καλύτερο τρόπο τα αισθήματα αρκετώναλβανών αποκρινόμενων:

«Να σας πω εγώ τι πιστεύω. Αρχικά εντά-ξει, αν αγαπάς τη χώρα, δηλαδή είμαι μαθη-τής στο σχολείο αυτό, είμαι καλός, βγάζω 19,πρέπει όπως λέει ο νόμος να σηκώσω τη ση-

μαία. Αν εγώ επιθυμώ, είμαι ξένος, και μουταιριάζει να σηκώσω τη σημαία, πιστεύω ότιδεν υπάρχει λόγος να ρωτήσω κανέναν, ανθέλω εγώ και είμαι Αλβανός, οτιδήποτε, μαύ-ρος, αν εγώ θέλω, αν το λέει η καρδιά μου,δεν μου το απαγορεύει κανένας. [...] Αλλά βέ-βαια το θέμα είναι αν ένας Αλβανός που δενέχει καμιά σχέση με την Ελλάδα, απλά ζει στηχώρα, απλά μαθαίνει την ελληνική γλώσσα,διδάσκεται τον ελληνικό πολιτισμό και πάειμόνο και μόνο επειδή διδάσκεται τον ελληνικόπολιτισμό και σηκώνει τη σημαία, είναι λίγο,όχι κακό, αλλά έτσι σαν να αποφεύγεις τη δι-κιά σου πατρίδα. Δηλαδή όχι προδότης, δενμπορώ να τους πω προδότες, κατά τη γνώμημου δεν είναι προδότες, απλά είναι άνθρωποιμε δυο πατρίδες. Μπορείς να τους πεις έτσιμερικές φορές. [...] Δηλαδή ήταν αυτός οΟδυσσέας Τσενάι. Ναι, λέει, είμαι Αλβανόςκαι δεν θα απαρνηθώ ποτέ τη πατρίδα μου,αλλά θέλω να σηκώσω και την ελληνική ση-μαία. Την αγαπώ την Ελλάδα, έτσι δεν έλεγε;Αγαπώ την Ελλάδα, λέει, αλλά αγαπώ και τηνΑλβανία. Κάποια στιγμή όμως θα πρέπει νααποφασίσει, Ελλάδα ή Αλβανία. [...] Αν ήμου-να στη θέση ενός δεκαεννιάρη, δεν θα το έκα-να γιατί θα αισθανόμουνα άσχημα. Γιατί έναςΈλληνας που ήταν από πίσω μου, θα έλεγα,γιατί, αυτός είναι στη πατρίδα του, γιατί ναμην τη σηκώσει αυτός; [...] Βασικά αυτά εί-ναι θέματα τι είναι τα πιστεύω σου, τι περι-μένεις εσύ από τον εαυτό σου, να γίνεις Έλ-ληνας, μόνο και μόνο στα χαρτιά. [...] Εντά-ξει, μπορεί να είσαι Αλβανός στη καρδιά καινα ζεις στην Ελλάδα, δεν υπάρχει πρόβλη-μα».

Το επιχείρημα του Τζενάν είναι αποκαλυ-πτικό. Το δικαίωμα να γίνεις σημαιοφόροςδεν αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη μόνο απόένα τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, αλλάεπίσης από μερικούς αλβανούς αποκρινόμε-

νους, οι οποίοι παρά τη συγκριτικά καλή έν-ταξή τους στην ελληνική κοινωνία θεωρούναυτή τη συμβολική χειρονομία υπερβολικάμεγάλο βήμα για την εθνοτικοεθνική ομάδατους. Από τη θέση του νεοεισερχόμενου εκτι-μούν τα πλεονεκτήματα που προσφέρει για τηδομική ενσωμάτωσή τους ένα κοσμοπολίτι-κο αξίωμα για την ιδιότητα του πολίτη. Απότην άλλη πλευρά, συμμερίζονται με τους έλ-ληνες εθνικιστές συμμαθητές τους την ίδιαεννοιολογική κατανόηση για το ποιος έχειτις προϋποθέσεις να είναι μέλος ενός έθνους.Και οι δύο πλευρές αποστρέφονται τη χαλά-ρωση των εθνικών οριοθετήσεων. Χρειάζε-ται να αναρωτηθούμε πού ριζώνει η ανάγκητων γεννημένων στην Αλβανία νέων να υπε-ρασπιστούν τον εθνοτικοεθνικό αυτοπροσ-διορισμό τους. Είναι λογικό για νεαρά άτο-μα που γεννήθηκαν στο εξωτερικό, και στηνπραγματικότητα έχουν επισφαλή νομική θέ-ση στην Ελλάδα, να επιδιώκουν τη διατήρη-ση δεσμών με τη γενέτειρα και τον πολιτι-σμό της. Επιπλέον, πολλοί ανάμεσά τους —ιδίως οι Αλβανοί— ανέφεραν ότι έχουν τηδυνατότητα να ταξιδεύουν τακτικά στη χώρακαταγωγής τους, να επισκέπτονται τους παπ-πούδες τους για καλοκαιρινές διακοπές, νασυμμετέχουν στις εορταστικές εκδηλώσειςτης ιδιαίτερης πατρίδας τους ή στις οικογε-νειακές γιορτές, ενώ οι γονείς τους ψηφίζουνστις εθνικές ή τοπικές εκλογές. Φαίνεται πωςαυτή η κινητικότητα υψηλού βαθμού ενι-σχύθηκε μετά την καμπή που σηματοδότησανη κρίση των «πυραμίδων» στην Αλβανία το1997 και το πρώτο πρόγραμμα νομιμοποί-ησης μεταναστών στην Ελλάδα το 1998· μετην πρώτη κατέρρευσαν οι ελπίδες για τιςπροοπτικές της αλβανικής οικονομίας και τοδεύτερο έκανε τη μακροχρόνια εγκατάστα-ση στην Ελλάδα να μοιάζει βιώσιμη. Κατάσυνέπεια, η αλβανική μετανάστευση προςτην Ελλάδα έπαψε να συνιστά μια παλινδρο-μική μετακίνηση ανδρικού εργατικού δυνα-μικού, και πολλοί ανάμεσά τους επιδίωξαννα επανενωθούν με τις οικογένειές τους καινα εγκατασταθούν μόνιμα στη χώρα. Παρό-λο που η περιοδικότητα δεν χαρακτηρίζει πιατο σύστημα της αλβανοελληνικής μετανά-στευσης, οι ζωές των μεταναστών πιθανόνυπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα φέρνονταςσε στενή αλληλεπίδραση τις δύο κοινωνίες,για να μη μιλήσουμε για τη δημιουργία ενόςενιαίου κοινωνικού πεδίου. Στο πλαίσιο αυ-τού του πεδίου η μετανάστευση δεν συνε-πάγεται πια αναγκαστικά τη διάρρηξη τωνπολιτισμικών δεσμών, όπως προϋπέθετε τοπαραδοσιακό μοντέλο της διατλαντικής πε-ρίπτωσης. Αντίθετα, αυτό το σύστημα μετα-νάστευσης διευκολύνει τη συντήρηση μιαςμορφής εθνικής ταυτότητας που εμφανίζε-ται ως γραμμική επέκταση της σύνδεσης καιτης αγάπης για την προγονική γη. Με δυολόγια, αυτό το σύστημα μετανάστευσης επι-τρέπει στους αλβανούς μετανάστες τη «γραμ-μική εθνότητα». Επιπλέον, φαίνεται λογικήη υπόθεση ότι η γραμμική εθνότητα είναι πιοσημαντική για τους μετανάστες πρώτης γε-νιάς από ό,τι για τους απογόνους τους.

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Εξελληνισμός και αλβανική εθνική αυτοπεποίθηση

Έργο του Τζέικομπ Λώρενς από τη σειρά «Μετανάστευση», 1940-41

Π. Παπανδρέου

37ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 21 IOYΛIOY 2013

ΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ*

Το σχέδιο για την δραστική ανάπλασητου Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη

(εκτεταμένη πεζοδρόμηση της πλατείας καιυπογειοποίηση της κίνησης των τροχοφόρων,οικοδόμηση ενός νεο-οθωμανικού θεματικούπάρκου στη θέση του Γκεζί κλπ.) ήταν η απαρ-χή μιας απρόβλεπτης πολιτικής κρίσης. Έφε-ρε στο προσκήνιο ένα θέμα αιχμής που δενπεριορίζεται στην Τουρκία. Οι πόλεις γίνονταιπλέον το κυρίαρχο θέμα πολιτικών θρύλων ενεξελίξει, όπως θα επισημάνει και το πρωτο-σέλιδο κύριο θέμα της International HeraldTribune (Michael Kimmelman, «Η δύναμητου δημόσιου χώρου», 8-9.6.2013).

Η πλατεία Ταξίμ είναι το κέντρο του κέντρουτης Κωνσταντινούπολης, χώρος με ετερό-κλητη αστική ταυτότητα, που δέχεται καθη-μερινά πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώ-πους. Είναι επίσης χώρος μεγάλων πολιτι-κών και άλλων συγκεντρώσεων, οι οποίεςπροβλέπεται να μετακομίσουν στο Yenikapi,στη νέα πλατεία αντι-Ταξίμ. Όπως φάνηκεήδη με την απαγόρευση της συγκέντρωσηςτης τελευταίας Πρωτομαγιάς, η ανάπλασητης πλατείας συμβαδίζει με το σχέδιο κά-θαρσης και ελέγχου του δημόσιου χώρου.

Το Ταξίμ είναι το τελευταίο επεισόδιο ενόςευρύτερου πολεοδομικού σχεδίου και μεγά-λων έργων στην πόλη. Μεταξύ άλλων: Το νέο(τρίτο) διεθνές αεροδρόμιο (με πρόβλεψη ναείναι το μεγαλύτερο στον κόσμο). Τη διάνοι-ξη του εναλλακτικού ως προς τον Βόσπορο κα-ναλιού, την τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου, τοστάδιο και το ολυμπιακό χωριό για τουςΟλυμπιακούς Αγώνες του 2020, στους οποί-ους η Κωνσταντινούπολη είναι υποψήφια.Το οικονομικό χρηματιστηριακό κέντρο (Ata-sehir) και δύο νέες πόλεις στην ασιατικήακτή. Σημειωτέον πως στην ίδια περιοχή, τομελλοντικό τζαμί Camlica, έκτασης 50.000τ.μ. και ικανό να δεχθεί 30.000 πιστούς, θαέχει τον πιο ψηλό μιναρέ του κόσμου.

Παράλληλα, βρίσκεται εν εξελίξει ένα τε-ράστιο σχέδιο ανοικοδόμησης με κατοικίεςυψηλής απόδοσης, πάρκα γραφείων κλπ. σε50 περίπου συνοικίες της Κωνσταντινούπο-λης, όπως επίσης κατεδαφίσεις και αναπλά-σεις ιστορικών κεντρικών συνοικιών πουπληρώνουν το τίμημα της συνεχούς υπο-βάθμισης (Sulukule, Tarlabasi), με αποτέλε-σμα βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού.

Παγκόσμιες μητροπόλεις. Η Κωνσταν-τινούπολη δεν αποτελεί ειδική περίπτωση.Πρόκειται για μια από τις μεγαλουπόλεις τηςμέχρι πρότινος περιφέρειας, οι οποίες απο-σπώνται από το στενό εθνικό πλαίσιο και εξε-λίσσονται σε παγκόσμιες μητροπόλεις, μεανάπτυξη στραμμένη προς το εξωτερικό. Ηκυριαρχία του χρηματοπιστωτικού συστή-ματος και η απεδαφικοποίηση των δραστη-ριοτήτων των πολυεθνικών εταιρειών, σεπαγκόσμιο επίπεδο, τις κάνει ιδιαίτερα ελ-κυστικές σε επενδύσεις υψηλής απόδοσηςΠιο ακραίο παράδειγμα, οι πόλεις της Κίνας:«Η Κίνα μετακινεί τα βουνά χάριν των πόλε-ων [...]. Στην μακρινή Δύση της Κίνας, 700κορυφογραμμές ισοπεδώνονται για να χτι-

στούν μητροπόλεις. Κάθε εξάμηνο χτίζεταιμια έκταση ισοδύναμη με την περιφέρεια τουΠαρισιού» (Le Monde, 14.2.2013). 690 εκα-τομμύρια Κινέζοι ζουν στις πόλεις, και προ-βλέπεται να ανέλθουν στο ένα δισεκατομμύ-ριο το 2030. Είναι όμως μόνο κατ’ όνομααστοί: δεκάδες εκατομμύρια εργάζονται στιςπόλεις χωρίς δικαίωμα κατοικίας, καατοι-κώντας σε προσωρινές άθλιες συνθήκες. Συ-χνά οι νέες πόλεις που κτίζονται είναι ακα-τοίκητες, πόλεις-φαντάσματα, επειδή προ-ορίζονται για την εικονική αναζήτηση μελ-λοντικών επενδυτών και όχι για την κάλυψηστεγαστικών αναγκών.

Εξαγωγή του αμερικανικού μοντέλου.Η ιστορική μνήμη αίφνης ανακαλεί την κρί-ση του 1929, όταν οι ουρανοξύστες του Μαν-χάταν συνεχίζουν να χτίζονται παραμένονταςάδειοι, το ένα τρίτο των βιομηχανιών κλεί-νουν, ενώ το μισό του πληθυσμού βρίσκεταιστο δρόμο χωρίς δουλειά. Παρά τα τοπικάχαρακτηριστικά, οι παγκόσμιες μητροπόλειςυπακούουν στο αμερικανικό πολεοδομικόμοντέλο, πλήρως μάλιστα αυτονομημένο απότον ευρωπαϊκό του πυρήνα. Ορισμένοι θα μι-λήσουν για «αρχιτεκτονικό σύνδρομο τηςΣτοκχόλμης», αναφερόμενοι στο φαινόμενοέλξης κάποιων ομήρων για τους δεσμοφύ-λακες τους...

Ζώνες οικονομικών δραστηριοτήτων μεουρανοξύστες, μαζικές περιοχές κατοικίαςπεριτοιχισμένες και αποκομμένες από τακέντρα των πόλεων, ταχύτατη ανάπτυξη επι-βλητικών υποδομών μεταφοράς (δρόμοι τα-χείας κυκλοφορίας κλπ.), παρατίθενται χω-ρίς συνοχή το ένα δίπλα στο άλλο. Συχνά, ταπαραπάνω έργα συνδέονται με τη διοργά-νωση παγκόσμιων θεαμάτων (εκθέσεις,Ολυμπιακοί Αγώνες κλπ.). Όσο μάλιστα γί-νεται υπερεκμετάλλευση της γης χάριν τωνεπενδυτών τόσο τα έργα επενδύονται απότην τοπική πολιτική εξουσία με ιδεολογικήφαντασμαγορία (νεοοθωμανικός ή κομμου-νιστικός δεσποτισμός, μεταφυσική πίστηστην τεχνική και την «οικολογία» κλπ).

Ρεύμα αντίδρασης. Προβάλλει ήδη έναμεγάλο ρεύμα κριτικής αντίδρασης απέναν-τι σ’ αυτό το φαινόμενο της ασύμμετρης νε-

οφιλελεύθερης πόλης, η οποία αναπτύσσε-ται με διπλή ταχύτητα, πάνω στο δίπολοφτώχειας και πλούτου και δεν αφορά μόνοτον «Τρίτο Κόσμο». Στη Δύση, όπου οι κοι-νωνίες δέχονται επίσης τις σκληρές συνέ-πειες της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικήςεπίθεσης, πολλαπλασιάζονται τα έργα πουαμφισβητούνται. Σταχυολογούμε: η κατεδά-φιση του σιδηροδρομικού σταθμού τηςΣτουτγάρδης και η ανοικοδόμηση νέου, πουπροκάλεσε πολιτική ανατροπή στο κρατίδιοτης Βάδης-Βυτεμβέργης. Στο Βερολίνο, ηανακατασκευή του ανακτόρου των πρώσωνβασιλιάδων ως «Χούμπολτ-Φόρουμ» με τηνπιστή αναπαραγωγή των τριών μπαρόκ προ-σόψεων, στιγματίστηκε ως «αρχιτεκτονικήβιτρίνας» και «αποκαθαρμένη εκδοχή» τηςπρωσικής ιστορίας για λόγους εθνικούς. Επί-σης, η αντίθεση στην ανακαίνιση της ιστο-ρικής Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρ-κης σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φόστερ, ωςέργου με «κομψότητα εμπορικού κέντρουπροαστίων» (!), που θα στοιχίσει 350 εκα-τομμύρια δολλάρια, ενώ κλείνουν περιφε-ρειακές βιβλιοθήκες.

Εξεγέρσεις του σώματος. Οι σύγχρονοιαστοί,ιδίως οι νέοι, βλέπουν κατάπληκτοιπως τα παραπάνω οδηγούν σε κοινωνίεςμιας συγκεντρωτικής ταξικής κυριαρχίας, οιοποίες ολισθαίνουν ταχύτατα σε φαινόμενασύγχρονου ολοκληρωτισμού.

Ο επαναστατικός αναβρασμός που εκδη-λώθηκε για πρώτη φορά στις μεγαλουπόλειςτης λεγόμενης περιφέρειας, πυροδοτήθηκεαπό μικρά αιτήματα που υπογραμμίζουν τησκληρότητα της υλικής καθημερινότητας, αλ-λά και την αντίθεση με την φαντασμαγορίατης προόδου. Στην Αίγυπτο ήταν η αύξηση τι-μών στα είδη πρώτης ανάγκης λόγω πληθω-ρισμού του αμερικανικού δολαρίου, στηνΚωνσταντινούπολη η υπεράσπιση του πάρ-κου Γκεζί, στη Βραζιλία η αύξηση των εισι-τηρίων στα ΜΜΜ κ.ο.κ.

Η ψηφιακή τεχνολογία όχι μόνο δεν εγ-κλωβίζει το σώμα στο γυάλινο κλουβί της αλ-λοτρίωσης, αλλά τουναντίον γίνεται αφετηρίαδράσης για την υπέρβασή της. Το Ταξίμ έχειμεγαλύτερη δύναμη από τα μέσα κοινωνι-

κής δικτύωσης τονίζει ο δημοσιογράφος τηςInternational Herald Tribune: «Η δύναμη τωνσωμάτων που βρέθηκαν μαζί, τουλάχιστονγια μια στιγμή, παρήγαγαν μια δημοκρατι-κή στιγμή, προκαλώντας στην εξουσία μιαεπικίνδυνη πολιτική κρίση». Σύμφωνα μεένα γκάλοπ της Hurriyet Daily News, το 70%των εξεγερμένων δεν αισθάνονται δεσμευ-μένοι σε κανένα πολιτικό κόμμα. Η πολιτικήστον 21ο αιώνα, όπως όλα δείχνουν, συν-δυάζει χειραφετημένη ατομικότητα και συλ-λογική δράση.

Ανατρεπτικές γιορτές. Κοινό χαρακτη-ριστικό των εξεγέρσεων είναι, επίσης, ότι ει-σάγουν ένα καινούργιο στοιχείο. Μοιάζουνμε γιορτή που παρουσιάζει διπλή όψη, είναιπολιτικός αγώνας και συγχρόνως ψυχαγω-γία, μια συνάθροιση, που επιτρέπει ρήξηστην καθημερινότητα. Το Γκεζί μετεξελίχθη-κε σε «γιορτινό χωριό» με ευρηματική αυτο-σχέδια αρχιτεκτονική (σκηνές, εγκαταστά-σεις διανομής φαγητού και ρούχων, βιβλιο-πωλείο, ιατρείο κλπ.).

Είναι η εικόνα μιας γιορτής η οποία αντι-στέκεται στην παθητική κατανάλωση ενώ-πιον του θεάματος της εξουσίας, ένα είδοςεπιδεικτικής σπατάλης του δημόσιου πλού-του. Ωθεί σε συγχωνευτική έξαρση του πλη-θυσμού και αυτοσχεδιασμούς, που χαρα-κτηρίζουν τις παραδοσιακές γιορτές ή έχουνκαλλιτεχνικό προσανατολισμό, συγγενεύουνμε το χάπενινγκ, όπως το κίνημα των «ακί-νητων ανθρώπων» στην Τουρκία. Αυτός οπραγματικός και συμβολικός συμποσιασμόςφέρει τα χαρακτηριστικά της εορταστικής αν-τιστροφής και παράβασης. Παραπέμπει στομεσαιωνικό καρναβάλι, που υπήρξε προ-πομπός αστικών ανατροπών, εισάγοντας έναείδος γενικευμένης αταξίας (βλ. Μπαχτίν, ΛεΓκοφ).

«Σε μερικές σκηνές του καρναβαλιού βρί-σκονται ίχνη του “ανάποδου κόσμου”, όπωςμια κούκλα που αναπαριστά ένα γελοίο βα-σιλιά και, αφού πρώτα κυκλοφορεί ανάμεσαστο πλήθος, καίγεται ή πνίγεται. Αυτές οι πα-ρωδίες άνθιζαν στο Μεσαίωνα με τις γιορ-τές των Τρελλών και των Αθώων. Είναι εξάλ-λου και η αιτία για την οποία ορισμένες γιορ-τές θεωρήθηκαν ύποπτες στα μάτια της θρη-σκευτικής ή της κοσμικής εξουσίας και απα-γορεύτηκαν» (Jean Maisonneuve, Οι τελε-τουργικές πράξεις).

Είναι και ο λόγος για τον οποίο σήμερα οιανατρεπτικές πολιτικές γιορτές διαλύονταιμε τέτοια φανατική βία. «Οι κυβερνώντεςυποκαθιστούν την κοινωνική συναίνεση μεβία. Αυτό είναι το σημείο μεταστροφής»,όπως θα έλεγε η Χάνα Άρεντ...

Πολιτική ανυπακοή. Ο αγώνας για τηνπόλη μετατρέπεται σε συνιστώσα αιχμηρώνπολιτικών αγώνων σε παγκόσμια κλίμακα.Ο δημόσιος χώρος γίνεται πεδίο σύγκρου-σης δύο τάσεων. Η μία κινείται με τις αρχέςτης νεοφιλελεύθερης επεκτατικότητας καιβλέπει τον χώρο ιεραρχικό και πολωτικό, η άλ-λη διεκδικεί ένα δημοκρατικό και ισονομικόχώρο.

Μοιάζει να ανοίγει το κεφάλαιο των πόλε-ων. Απέναντι σε στρατηγικές σχεδιασμούπου θέλουν να μεταμορφώσουν το ετερό-κλητο ανθρώπινο πλήθος σε «πειθαρχική»κοινωνία, αναπτύσσεται ήδη μια νέα αστι-κή κουλτούρα πολιτικής ανυπακοής...

Το Ταξίμ και η υπεράσπιση του δημόσιου χώρουΑπό τον αγώνα για την πόλη, στην ανατρεπτική γιορτή

Η Φωτεινή Μαργαρίτη είναι αρχιτέκτων, δι-δάκτωρ φιλοσοφίας

Η χειραφετημένη ατομικότητα διεκδικεί δημόσιους χώρους που ενώνουν: «Να ζεις σαν ένα δέντρο μόνος καιελεύθερος, να ζεις με τους συντρόφους σου όπως τα δέντρα ενός δάσους», Ναζίμ Χικμέτ. Eικόνα από μιαγιορτή, ένα βράδυ στην πλατεία Ταξίμ. F/M, 15.7.2010.

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ21 IOYΛIOY 2013

ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.come-mail: enthemata@gmail.com

ΤΟΥ ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗ

Σπάνια βλέπουμε την Αντίσταση κατά την περίοδο τηςΚατοχής ως ένα τεράστιο ηθικό, πολιτικό και ψυχολογι-

κό δίλλημα που έθεσε τις επιλογές, διαμόρφωσε τις συνειδή-σεις και καθόρισε τις ζωές των ανθρώπων: Αντίσταση ή υπα-κοή; Δράση ή αναμονή; Τον πρώτο χρόνο της Κατοχής, κάθεαντίσταση ενάντια στον κατακτητή φαινόταν μάταιη. Ο αήτ-τητος στρατός της ναζιστικής Γερμανίας κατέλαβε αστραπιαίασχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Οι υποστηρικτές της υπα-κοής απέναντι στους κατακτητές και της στάσης αναμονής έωςτη λήξη του πολέμου δικαιώνονταν από τις εξελίξεις. Η κα-τάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα του κατοχικού λιμού.Η τρομοκρατία της πείνας και των 50.000 περίπου νεκρών, διέ-γραψε το δίλλημα αυτό από τις σκέψεις των λιμοκτονούντωνΑθηναίων. Τα λαϊκά στρώματα γνώρισαν την απόλυτη αν-θρωπιστική κρίση της βιολογικής εξόντωσης, τα εισοδήματατης μεσαίας τάξης εξανεμίζονταν από τον πληθωρισμό και ηακίνητη περιουσία της πωλούνταν στους μαυραγορίτες, ακό-μη και μερίδα των μεγαλοαστών του Μεσοπολέμου έχασε τιςεπιχειρήσεις της που έκλειναν λόγω των τεραστίων ελλείψε-ων σε πρώτες ύλες και εμπορεύματα. Η πλήρης εξαθλίωσηβύθιζε την ελληνική κοινωνία σε αδράνεια. Η καθημερινότη-τα αναλωνόταν στην προσπάθεια εξεύρεσης τροφίμων. Φαί-νεται λοιπόν ότι είχε δίκιο ο Γιόζεφ Γκαίμπελς, όταν έγραφεστο ημερολόγιό του: «Οι κάτοικοι των κατεχόμενων περιοχώνείναι βουτηγμένοι στις υλικές έγνοιες. Η πείνα και το κρύο εί-ναι στην ημερήσια διάταξη. Άνθρωποι που η μοίρα τους έχειχτυπήσει τόσο σκληρά, σε γενικές γραμμές δεν κάνουν επα-ναστάσεις».1

Η εξέλιξη που ανέστρεψε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα,που επανέφερε το δίλημμα αντίσταση ή υπακοή, δεν ήταν ηαπόλυτη απόγνωση και εξαθλίωση του πληθυσμού, αλλά ηεμφάνιση της οργανωμένης αντίστασης. Στην Αθήνα, απότην άνοιξη του 1942, με την ύφεση του λιμού, οι αντιστασια-κές οργανώσεις δραστηριοποιούμενες στους χώρους εργα-σίας και εκπαίδευσης, κατάφεραν να κινητοποιήσουν μιακρίσιμη μάζα ανθρώπων, που αποτέλεσε τη βάση για την ανά-πτυξη του μαζικότερου αντιστασιακού κινήματος πόλεων πα-νευρωπαϊκά. Οι συνεχείς μικρές και μεγάλες κινητοποιήσειςέφτασαν στο απόγειό τους τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1943,όταν ο αγώνας ενάντια στην πολιτική επιστράτευση οδήγησεστην απόσυρσή της και την αποφυγή της αποστολής δεκά-δων χιλιάδων Ελλήνων στα γερμανικά εργοστάσια για κατα-ναγκαστική εργασία.2 Η μεγάλη νίκη της Αντίστασης, σε συν-δυασμό με την κατάρρευση της φασιστικής Ιταλίας, αναπτέ-ρωσε τις ελπίδες του κατεχόμενου λαού. Η Αντίσταση κέρδι-ζε ανέλπιστες, μέχρι πριν λίγους μήνες, νίκες, πείθοντας όλοκαι μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού για το αναγκαίο τηςδράσης της. Το δίλημμα αντίσταση ή υπακοή έμπαινε ξανά μεδιαφορετικούς πλέον όρους.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η είδηση της επικείμενης επέκτα-σης της ζώνης της Βουλγαρικής Κατοχής στην Κεντρική Μα-κεδονία εμφάνιζε ένα νέο μεγάλο κίνδυνο. Οι γερμανικές αρ-χές, προσπαθώντας να αναπληρώσουν το κενό που άφηναν οιΙταλοί αποχωρώντας από την Ελλάδα, στράφηκαν προς τησύμμαχο Βουλγαρία. Για τον ελληνικό λαό, που γνώριζε τησκληρότητα της βουλγαρικής Κατοχής, η εξέλιξη αυτή έκρυβε

τεράστιους κινδύνους. Στην Αθήνα, η κινητοποίηση των αν-τιστασιακών οργανώσεων, και κυρίως του ΕΑΜ, που είχε λά-βει πλέον μαζικές διαστάσεις, ήταν άμεση και δυναμική: προ-κήρυξη γενικής απεργίας και διαδήλωσης στις 22 Ιουλίου1943.

Τις ημέρες που προηγήθηκαν οι αντιστασιακές οργανώ-σεις, σε συνοικίες, εργοστάσια και εκπαιδευτικά ιδρύματα,μοίρασαν χιλιάδες προκηρύξεις και έγραψαν συνθήματα σε τοί-χους προς διαφώτιση των πολιτών. Παράλληλα, καθόρισαντόπους προσυγκεντρώσεων και δρομολόγια διαδηλωτώνπρος το κέντρο της πόλης σε αυστηρά καθορισμένη ώρα.

Το πρωινό της 22ας Ιουλίου, η συμμετοχή του κόσμου ξε-πέρασε κάθε προσδοκία. Στις 10 το πρωί, φτάνοντας στο κέν-τρο, οι διαδηλωτές κατάλαβαν το μέγεθος της κινητοποίησης.Μια πυκνή μάζα τουλάχιστον 100.000 ανθρώπων γέμισε τηνΠανεπιστημίου από την Ομόνοια μέχρι τα Προπύλαια καιτους παρακείμενους δρόμους.

Οι κατακτητές και η δωσίλογη κυβέρνηση Ράλλη επιχείρη-σαν, κάνοντας επίδειξη δύναμης, να δείξουν ότι η επικείμενηκατάρρευση της Ιταλίας δεν συνεπάγονταν τη χαλάρωση τηςκατοχικής πολιτικής. Γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις, χω-ροφύλακες και το Μηχανοκίνητο Τμήμα της Αστυνομίας Πό-λεων βρίσκονταν σε επιφυλακή. Οι διαδηλωτές επιδίωξαν ναφτάσουν στη Βουλγαρική Πρεσβεία, στην πλατεία Ρηγίλλης,ανεβαίνοντας την Πανεπιστημίου και συνεχίζοντας στη Βα-σιλίσσης Σοφίας. Όταν η κεφαλή της διαδήλωσης έφτασε στούψος της Ομήρου, δέχτηκε πυρά από στρατιωτικό όχημα πουέφερε στην καρότσα του πολυβόλο: «Νεκροί έπεφταν, τραυ-ματίες κραύγαζαν από πόνο και το αίμα έρρεε άφθονο στηνάσφαλτο. […] Ο κόσμος έντρομος και πανικόβλητος άρχισε ναυποχωρεί “πατείς με πατώ σε”. Μάταια προσπαθούσε να βρειεξόδους διαφυγής».3

Ο πανικός κορυφώθηκε όταν ένα θωρακισμένο όχημα εμ-βόλισε τους διαδηλωτές, τραυμάτισε την εργάτρια και επονί-

τισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου και στη συνέχεια πέρασε πά-νω από το σώμα της, συνθλίβοντάς την. Οι ριπές των πολυ-βόλων σκότωσαν στην οδό Ομήρου τον Επονίτη, φοιτητή τηςΑνωτάτης Εμπορικής, Θεωνά Μαυρομματίδη, ενώ την ίδιαστιγμή, στο απέναντι πεζοδρόμιο, μπροστά από το Οφθαλ-μιατρείο, έπεφτε νεκρός ο Επονίτης Θωμάς Χατζηθωμάς,σπουδαστής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πο-λυτεχνείου. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά, χτυπώντας στο ψαχνό,οι κατακτητές και οι συνεργάτες τους σκότωσαν τον ΘανάσηΤεριακή, σπουδαστή του Τμήματος Μηχανολόγων-Ηλεκτρο-λόγων ΕΜΠ, την Κούλα Λίλη, φοιτήτρια της Γαλλικής Ακα-δημίας, την Ε. Αντωνιάδου, φοιτήτρια, τον Ιωάννη Κατσαρό(όλοι τους μέλη της ΕΠΟΝ), τον Αντώνη Παπαδοσταυράκη,ανάπηρο του Αλβανικού Μετώπου, μέλος του ΕΑΜ Αναπήρων,τον Δημήτρη Δουκάκη, ξυλουργό, τον Αλέξανδρο Δεσύπρη,εφαρμοστή και τον Χρήστο Κοντό, επιπλοποιό.4 Οι νεκροί ξε-πέρασαν τους 15 και οι τραυματίες τους 60. Αρκετοί τραυμα-τίες φυγαδεύτηκαν από συναγωνιστές τους στην πλατείαΟμονοίας για να μην πέσουν στα χέρια των κατακτητών. Απόεκεί μεταφέρθηκαν σε νοσοκομεία όπου γιατροί, μέλη τουΕΑΜ, τους χειρούργησαν και στη συνέχεια τους διοχέτευσανσε ασφαλή σπίτια.

Την επομένη με ανακοίνωσή της η Comando Piazza Αθηνώνανέφερε ότι «κατόπιν της ανοήτου χθεσινής αποπείρας προςδιατάραξιν της δημοσίας τάξεως εν Αθήναις, διετάχθη όπωςαπό της χθες και μέχρι νεωτέρας διαταγής η ελευθέρα κυκλο-φορία των πολιτών λήγη την 8ην μ.μ. ώραν».5 Η δωσίλογηκυβέρνηση έσπευσε να ανταμείψει τη δράση των ΣωμάτωνΑσφαλείας ενάντια στους διαδηλωτές, μοιράζοντας προαγω-γές για την «αποτελεσματική συμπλοκή μετά ταραξιών καιδιαδηλωτών κατά τας σκηνάς της 22ας Ιουλίου 1943» και τησυμβολή τους «εις την αποκατάστασιν της τάξεως».6

Η διαδήλωση της 22ας Ιουλίου 1943 ήταν η τελευταία αν-τιστασιακή κινητοποίηση αυτού του είδους. Οι νεκροί και ητρομοκρατία που ασκούσαν οι δυνάμεις Κατοχής κατά τηδιάρκεια των μαζικών κινητοποιήσεων οδήγησε το ΕΑΜ στηναλλαγή της αντιστασιακής του τακτικής. Από το σημείο αυτόκαι μετά το κέντρο βάρους της Αντίστασης μετατοπίστηκεστις συνοικίες, λαμβάνοντας, πέρα από πολιτικό, και ένοπλοχαρακτήρα. Η διαδήλωση της 22ας Ιουλίου έδειξε στους αν-τιπάλους του λαϊκού κινήματος, ότι το ΕΑΜ δεν μπορούσενα ηττηθεί με πολιτικούς όρους. Η λύση που επιλέχθηκε ήτανη ένοπλη καταστολή του από τα ελληνικά Σώματα Ασφαλείας,λύση που οδήγησε στις εμφύλιες συγκρούσεις του τελευταίουχρόνου της Κατοχής. Το δίλημμα αντίσταση ή υπακοή είχεπλέον απαντηθεί από την πλειοψηφία του αθηναϊκού λαού.

1 Παρατίθεται στο Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπει-ρία της Κατοχής, μετ. Κώστας Κουρεμένος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα1994, σ. 115.2 Για μια αναλυτική παρουσίαση των κινητοποιήσεων ενάντιαστην πολιτική επιστράτευση, βλ. Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Η Εμπει-ρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αθήνα2012, σ. 166-172.3 Γιώργος Φέττας, «Αναμνήσεις από τους αγώνες του αθηναϊκούλαού στα χρόνια της Κατοχής. Η διαδήλωση της 22ης Ιούλη 1943»,Εθνική Αντίσταση, τ. 79, Απρίλιος-Ιούνιος 1993, σ. 33. 4 Αρχείο Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας ΙατρικήςΣχολής ΕΚΠΑ.5 Πρωία, 24 Ιουλίου 1943.6 Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, 42/17.2.1944, τεύχος Γ΄.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης είναι οικονομολόγος, διδάκτοραςιστορίας του Παν. Αθηνών και συγγραφέας του βιβλίου «Η εμ-πειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα» (εκδ.Αλεξάνδρεια).

Αντίσταση ή υπακοή;70 χρόνια από τη μαζικότερη κινητοποίηση της Κατοχής