editör doç. dr. rıdvan kÜÇÜkalİ · 3. bÖlÜm: anne ve Çocuk beslenmesİ araş. gör....

ÇOCUK VE AİLE

Editör Doç. Dr. Rıdvan KÜÇÜKALİ

Yaza

rlar

Prof. Dr. Hatice YILDIRIM SARI Gül KADAN

Doç. Dr. Hakan UŞAKLI Ceren DEMİRALP

Doç. Dr. Rıdvan KÜÇÜKALİ Yavuz AKKUŞ

Doç. Dr. Şükrü ADA Hamide Nur ÇEVİK ÖZDEMİR

Doç. Dr. Yunus ÖZTAŞYONAR Mehmet ŞENTÜRK

Dr. Öğr. Üyesi Alev GİRLİ Salih Kürşat ÇİLİNGİR

Ankara 2018

ii / Çocuk ve Aile

ÇOCUK VE AİLE Editör: Doç. Dr. Rıdvan KÜÇÜKALİ © Tüm Hakları Saklıdır. 2018. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.‘ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz. Anı Yayıncılık, kurulduğu 1993 yılından bu yana yayıncılık alanında aralıksız olarak uluslararası düzeyde faaliyet gösteren beş farklı firmanın Türkiye; QSR International şirketinin ise Ortadoğu ve Doğu Avrupa’dan oluşan 21 ülkedeki bölge temsilciliğini yürüten uluslararası bir yayınevidir. ESCI, ERIC, SCOPUS, EBSCO HOST, ERA vb. veri tabanlarında taranmakta olan Eurasian Journal of Educational Research/EJER dergisini 2000 yılından bu yana yayınlayan, yedi yüzden fazla yayını bulunan, yüze yakın yabancı dildeki kitabı Türkçe’ye çevirip yayınlayan Anı Yayıncılık’ın yayınları, dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından taranmaktadır ve indekslenmektedir. Geniş bilgi için http://www.aniyayincilik.com.tr sayfasını ziyaret edebilirsiniz. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No: 13268 ISBN : 978-605-170-239-1 Kapak Tasarımı : Göksel ÇAKIR Mizanpaj : Göksel ÇAKIR Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR Baskı : Sözkesen Matbaacılık Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0 312 395 21 10 KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI KÜÇÜKALİ, Rıdvan ÇOCUK VE AİLE Anı Yayıncılık, Ankara/ Türkiye 2018, 1. Baskı, xviii+430 Sf., 16x24 cm ISBN: 978-605-170-239-1 Eğitim, Kişisel Gelişim, Çocuk Gelişimi, Aile Aile Sağlığı, Anne-Çocuk Beslenmesi, Aile İçi İletişim, Anne-Baba Tutumları, Ahlâk Gelişimi, Din Eğitimi, Çocuk ve Cinsellik, Çocuk ve Okul, Oyun ve Çocuk, Çocuk ve Sanat, Çocuk ve Spor, Özel Eğitim, Aile Danışmanlığı, Anne-Baba-Çocuk Hakları Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: 0 312 425 81 50 pbx e-posta: [email protected] http://www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

Çocuk ve Aile / iii

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. BÖLÜM: AİLE VE ÇEVRE İLİŞKİSİ ------------------------------------------------------

Araş. Gör. Salih Kürşat ÇİLİNGİR

2. BÖLÜM: AİLE SAĞLIĞI

Araş. Gör. Hamide Nur ÇEVİK ÖZDEMİR

3. BÖLÜM: ANNE VE ÇOCUK BESLENMESİ

Araş. Gör. Hamide Nur ÇEVİK ÖZDEMİR

4. BÖLÜM: AİLE İÇİ İLETİŞİM VE ANNE-BABA TUTUMLARI

Doç. Dr. Rıdvan KÜÇÜKALİ

5. BÖLÜM: KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI VE ÇOCUK


Öğr. Gör. Gül KADAN

6. BÖLÜM: ÇOCUK, AHLÂK GELİŞİMİ VE DİN EĞİTİMİ


7. BÖLÜM: ÇOCUK VE CİNSELLİK


8. BÖLÜM: ÇOCUK VE OKUL

Doç. Dr. Şükrü ADA

9. BÖLÜM: OYUN VE ÇOCUK


10. BÖLÜM: ÇOCUK, AİLE VE SANAT

Bil. Uzm. K. Ceren DEMİRALP

Doç. Dr. Hakan UŞAKLI

11. BÖLÜM: ÇOCUK VE SPOR

Doç. Dr. Yunus ÖZTAŞYONAR

Bil. Uzm. Yavuz AKKUŞ

12. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİMİ OLAN ÇOCUKLAR VE AİLE

Prof. Dr. Hatice YILDIRIM SARI

Dr. Öğr. Üyesi Alev GİRLİ

13. BÖLÜM: AİLE EĞİTİMİNDE YAKLAŞIMLAR


14. BÖLÜM: AİLE DANIŞMANLIĞI

Dr. Öğr. Üyesi Alev GİRLİ

15. BÖLÜM: ANNE-BABA-ÇOCUK HAKLARI

Arş. Gör. Mehmet ŞENTÜRK

iv / Çocuk ve Aile

ÖN SÖZ

Aile toplumun en küçük sosyal birimi, sosyal ünitesidir. Çocuk, aile içinde pek çok davranışı öğrenmekte, kişiliğini şekillendirmektedir. Bu bağlamda çocuğa kazandırılacak olan davranışlar ve alışkanlıklar aynı zamanda topluma yapılacak bir yatırım olacaktır. Toplumun sağlıklı işleyişi sağlıklı nesillerle mümkündür. Dolayısıyla da çocuğun hayatını şekillendirdiği bu ortamın en iyi şekilde organize edilerek görevlerini yapabilmesi bir zorunluluk haline gelmektedir.

Çocuğun tüm gelişim alanlarını sadece aile etkilemekle kalmamakta, okul ve örgün eğitim sistemleri de bu konuda önemli misyonlar yüklenmektedir. Tüm bu noktalarda okul sisteminin ve okul sistemi içinde çocuk ve ailenin ele alınması gerekmektedir.

Toplumda sadece normal gelişim gösteren çocuklar bulunmamakta, yetersizliği olan çocuklar ve aileleri de yer almaktadır. Bu çocukların ve ailelerinin desteklenmesi ise insanî bir hak ve en önemli vatandaşlık görevleri arasında yer almaktadır.

‘Çocuk ve Aile’ adındaki bu kitap, çok boyutlu olarak hazırlanmış ve ebeveynler başta olmak üzere, öğretmenler ve öğretmen adaylarının ihtiyaç duydukları konuları bir arada sunmayı hedeflemiştir.

Bu bağlamda uzun ve zahmetli bir süreç gerektiren kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm yazarlara, Anı Yayıncılık çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım. Kitabın belirlenen amaçlara ulaşması dileğiyle…


Çocuk ve Aile / v

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM: AİLE VE ÇEVRE İLİŞKİSİ ....................................................................... 1 PROBLEM DURUMU................................................................................................ 1 GİRİŞ...................................................................................................................... 2 1.1. Aile ................................................................................................................. 2 1.1.1. Ailenin Temel İşlevleri ve Özellikleri ............................................................... 3 1.1.2. Aile Çeşitleri ................................................................................................. 5 1.1.2.1. Yapısal özelliklerine göre aile çeşitleri ......................................................... 5 1.1.2.2. İşlevsel özelliklerine göre aile çeşitleri ......................................................... 7 1.1.3. Ailenin Ekonomik Düzeyi ve Eğitim Durumu ................................................... 8 1.2. Çevre ............................................................................................................ 10 1.2.1. Biyolojik Çevre ve Çocuk Üzerindeki Etkileri ................................................. 11 1.2.2. Fizikî Çevre ve Çocuk Üzerindeki Etkileri ...................................................... 11 1.2.3. Sosyal Çevre ve Çocuk Üzerindeki Etkileri .................................................... 12 1.3. Aile ve Çevre İlişkisi ....................................................................................... 14 1.3.1. Fizikî Çevre ve Çocuk .................................................................................. 14 1.3.1.1. Fizikî çevre açısından ev ortamı ................................................................ 14 1.3.1.2. Fizikî çevre açısından oyun alanları ........................................................... 15 1.3.1.3. Fizikî çevre açısından sınıf ortamı .............................................................. 16 1.3.2. Sosyal Çevre ve Çocuk ................................................................................ 16 1.3.2.1. Sosyal çevre bakımından aile ................................................................... 16 1.3.2.2. Sosyal çevre bakımından okul ve akran .................................................... 17 1.3.2.3. Sosyal çevre bakımından kitle iletişim ....................................................... 18 SONUÇ ............................................................................................................... 20 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 21 2. BÖLÜM: AİLE SAĞLIĞI .................................................................................. 27 GİRİŞ.................................................................................................................... 27 2.1. Temel Kavramlar ........................................................................................... 27 2.1.1. Sağlık ......................................................................................................... 27 2.1.2. Hastalık ...................................................................................................... 28 2.1.3. Çevre ......................................................................................................... 28 2.1.4. Aile ............................................................................................................ 28 2.1.5. Aile Sağlığı ................................................................................................. 29 2.2. Sağlıklı Ailenin Özellikleri ............................................................................... 29 2.3. Aile Kavramının Kuramsal Çerçevesi ............................................................... 30 2.3.1. İşlevselci/Fonksiyonalist Yaklaşım Kuramı ve Aile .......................................... 30 2.3.2. Aile Sistemleri Kuramı ................................................................................. 31 2.3.3. Gelişimsel Kuram ve Aile ............................................................................ 32 2.3.4. Sembolik Etkileşimsel Model ve Aile ............................................................ 32 2.3.5. Calgary Aile Değerlendirme Modeli ............................................................. 32 2.3.6. Friedman Aile Değerlendirme Modeli........................................................... 33 2.4. Aile ve Sağlık İlişkisi ....................................................................................... 33 2.5. Aile ve Sağlık Bakımı ...................................................................................... 36 2.6. Aile ve Çocuk Sağlığı ..................................................................................... 36 2.7. Aile Merkezli Bakım ...................................................................................... 37

vi / Çocuk ve Aile

2.8. Anne ve Çocuk Sağlığı ................................................................................... 38 2.8.1. Anne Sağlığı ............................................................................................... 38 2.8.1.1. Anne ölümü............................................................................................. 39 2.8.1.2. Gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemde anne sağlığı ......................... 39 2.8.1.3. Kadın sağlığını iyileştirmeye yönelik stratejiler ............................................ 39 2.8.2. Aile Planlaması ve Aile Planlaması Yöntemleri .............................................. 39 2.8.3. Bebek ve Çocuklarda Sık Görülen Hastalıklar .............................................. 41 2.8.3.1. Bebeklerde sık görülen sorunlar ve çözüm önerileri ................................... 41 2.8.3.2. Çocuklarda görülen hastalıklar ve tedavi yaklaşımları................................ 42 2.8.3.3. Enfeksiyon hastalıklarından korunma yolları .............................................. 46 2.8.4. Yetişkinlerde Sık Görülen Bulaşıcı Hastalıklar ............................................... 46 SONUÇ .............................................................................................................. 48 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 49 3. BÖLÜM: ANNE VE ÇOCUK BESLENMESİ ........................................................ 55 GİRİŞ.................................................................................................................... 55 3.1. Beslenme ile İlgili Temel Kavramlar ................................................................ 55 3.1.1. Yeterli ve Dengeli Beslenme ........................................................................ 55 3.1.2. Yetersiz Beslenme ....................................................................................... 56 3.1.3. Besin .......................................................................................................... 56 3.1.4. Besin Ögesi ................................................................................................ 56 3.2. Besin Ögeleri ve İşlevleri ................................................................................ 56 3.2.1. Su .............................................................................................................. 56 3.2.2. Enerji ......................................................................................................... 57 3.2.3. Proteinler .................................................................................................... 58 3.2.4. Karbonhidratlar .......................................................................................... 58 3.2.5. Yağlar ........................................................................................................ 59 3.2.6. Vitaminler ................................................................................................... 59 3.2.7. Mineraller................................................................................................... 60 3.3. Besin Grupları ............................................................................................... 61 3.4. Annenin Beslenmesi ....................................................................................... 62 3.4.1. Gebelik Döneminde Beslenme .................................................................... 62 3.4.2. Emzirme Döneminde Beslenme ................................................................... 63 3.4.2.1. Emzirme süreci ........................................................................................ 65 3.4.2.1.1. Emzirmeye başlama süresi ve sıklığı ....................................................... 65 3.4.2.1.2. Emzirme teknikleri ................................................................................ 65 3.5. Çocukluk Dönemlerinde Beslenme ................................................................. 66 3.5.1. Bebeklik Döneminde Beslenme .................................................................... 67 3.5.1.1. 0-6 aylık bebeğin beslenmesi ................................................................... 67 3.5.1.1.1. Anne sütünün içeriği ............................................................................. 68 3.5.1.1.2. Formula mamalar ile beslenmenin sağlanması ...................................... 72 3.5.1.2. Ek besinlere geçiş (tamamlayıcı besleme) ................................................. 73 3.5.1.2.1. Bebek liderliğinde beslenme (Baby Led Weaning-BLW) ........................... 74 3.5.2. Oyun Çocukluğu Döneminde Beslenme (1-3 Yaş Çocukların Beslenmesi) ...... 75 3.5.2.1. Oyun çocukluğu döneminde görülen beslenme sorunları ........................... 76 3.5.3. Okul Öncesi Döneminde Beslenme (3-6 Yaş Çocukların Beslenmesi) ............ 77 3.5.3.1. Okul öncesi döneminde görülen beslenme sorunları ................................. 78 3.5.4. Okul Çağı Döneminde Beslenme (6-12 Yaş Çocukların Beslenmesi) ............. 79

Çocuk ve Aile / vii

3.5.4.1. Okul çağı döneminde görülen beslenme sorunları .................................... 79 3.5.5. Adölesan Dönemde Beslenme (12-18 Yaş Çocukların Beslenmesi) ................ 80 3.5.5.1. Adölesan döneminde görülen beslenme sorunları ..................................... 81 SONUÇ ............................................................................................................... 82 KAYNAKÇA .......................................................................................................... 82 4. BÖLÜM: AİLE İÇİ İLETİŞİM VE ANNE-BABA TUTUMLARI .................................... 87 GİRİŞ.................................................................................................................... 87 4.1. Aile İçi İletişim ................................................................................................ 87 4.1.1. İletişim ....................................................................................................... 87 4.1.1.1. İletişimin amacı ve önemi ......................................................................... 88 4.1.1.2. İletişimin temel özellikleri ve fonksiyonları ................................................. 89 4.1.1.3. İletişim süreci ........................................................................................... 89 4.1.1.4. İletişim sürecinin işleyişi ............................................................................ 91 4.1.2. İletişim Türleri ............................................................................................. 91 4.1.2.1. Kişi içi iletişim .......................................................................................... 92 4.1.2.2. Kişiler arası iletişim .................................................................................. 92 4.1.2.3. Yönetsel iletişim ....................................................................................... 92 4.1.2.4. Kitle iletişim ............................................................................................. 92 4.1.2.5. Örgütsel iletişim....................................................................................... 92 4.2. Aile ............................................................................................................... 92 4.2.1. Ailenin Fonksiyonları ................................................................................... 93 4.2.2. Sağlıklı Çocuk Anne-Baba İletişimi ............................................................... 94 4.2.3. Çocukla İletişimde Anne-Babadan Beklenilenler ........................................... 94 4.2.4. Aile İçi İletişim Engelleri ............................................................................... 95 4.2.4.1 Aile yönetimi............................................................................................. 95 4.2.4.2. Ailede iletişim yapısı ve türü ...................................................................... 95 4.2.4.3. Ailenin büyüklüğü ve fiziksel yapısı ............................................................ 96 4.2.4.4. Ailede çalışanların çalışma ortamı ............................................................ 96 4.2.4.5. Ailede zaman ile ilgili engeller .................................................................. 96 4.3. Ailede İletişim ile Engeller ............................................................................... 96 4.3.1. Ailede Mesaj ile İlgili Engeller ...................................................................... 96 4.3.2. Kanal ve Araçlarla İlgili Engeller .................................................................. 97 4.3.3. Dil ile İlgili Engeller ..................................................................................... 97 4.3.4. Kişisel Engeller ........................................................................................... 97 4.3.4.1. Süzgeçleme ............................................................................................. 97 4.3.4.2. Güven ve açıklık ...................................................................................... 97 4.3.4.3. Dinlememe.............................................................................................. 97 4.3.4.4. Seçici algılama ........................................................................................ 98 4.4. Bireysel ve Aile İçi İletişim Engellerinin Üstesinden Gelmek için Yapılması Gerekenler............................................................................................ 98 4.4.1. Aktif Dinleme .............................................................................................. 98 4.4.2. Uygun Kanalın Seçimi ................................................................................. 98 4.4.3. Diğer Bakış Açılarının Öğrenilmesi .............................................................. 98 4.4.4. Yüz Yüze İletişim ......................................................................................... 98 4.4.5. Güven İkliminin Sağlanması ........................................................................ 99 4.4.6. Biçimsel Kanalların Geliştirilmesi ve Kullanılması .......................................... 99 4.4.7. Biçimsel ve Biçimsel Olmayan Birden Fazla Kanala Teşvik Etme .................... 99

viii / Çocuk ve Aile

4.4.8. İletişim İhtiyaçlarını Karşılamak için Aile İçerisinde Kabul Edilen İletişim Biçimini Değiştirmek .......................................................................................................... 99 4.5. Sağlıklı Anne-Baba Çocuk İletişiminin Temel Ögeleri ....................................... 99 4.5.1. Dinleme ................................................................................................... 100 4.5.2. Empati ..................................................................................................... 102 4.5.3. Kişiler Arası İlişkilerde Kullanılan Dil .......................................................... 102 4.5.3.1. Sen dili .................................................................................................. 102 4.5.3.2. Ben dili .................................................................................................. 102 4.5.4. Saygı Duymak .......................................................................................... 103 4.5.5. Saydamlık ............................................................................................... 103 4.5.6. Karşılıklı Sorun Çözme (Beraber Bir Şeyler Yapma) .................................... 103 4.5.7. Somutluk .................................................................................................. 104 4.6. Anne-Baba Tutumları ................................................................................... 104 4.6.1. Olumsuz Anne-Baba Tutumları .................................................................. 104 4.6.1.1. Reddedici anne-baba tutumu ................................................................. 104 4.6.1.2. Aşırı koruyucu tutum .............................................................................. 104 4.6.1.3. Aşırı hoşgörülü tutum ............................................................................. 105 4.6.1.4. Yetkinci (mükemmeliyetçi) anne-baba tutumu .......................................... 105 4.6.1.5. Dengesiz ve tutarsız ebeveyn tutumu ....................................................... 105 4.6.1.6. Otoriter (baskıcı) ebeveyn tutumu ........................................................... 106 4.6.2. Olumlu Anne-Baba Tutumları .................................................................... 106 4.6.2.1. Demokratik anne-baba tutumu ............................................................... 106 SONUÇ ............................................................................................................ 107 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 108 5. BÖLÜM: KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI VE ÇOCUK .............................................. 111 PROBLEM DURUMU............................................................................................ 111 GİRİŞ.................................................................................................................. 111 5.1. Tanım ......................................................................................................... 112 5.2. Kitle İletişim Araçlarının Özellikleri ................................................................ 112 5.3. Kitle İletişim Araçlarının Türleri ..................................................................... 113 5.3.1. Yazılı Kitle İletişim Araçları ......................................................................... 113 5.3.1.1. Gazete .................................................................................................. 113 5.3.1.2. Dergi .................................................................................................... 114 5.3.2. İşitsel Kitle İletişim Araçları ........................................................................ 114 5.3.2.1. Radyo ................................................................................................... 114 5.3.3. Görsel Kitle İletişim Araçları ....................................................................... 115 5.3.3.1. Televizyon ............................................................................................. 115 5.3.3.2. 0-2 yaş dönemindeki çocuklar üzerinde televizyonun etkileri .................... 116 5.3.3.3. 2-7 yaş dönemindeki çocuklar üzerinde televizyonun etkileri .................... 116 5.3.3.4. 7-11 yaş dönemindeki çocuklar üzerinde televizyonun etkileri .................. 117 5.3.3.5. 11-18 yaş dönemindeki çocuklar üzerinde televizyonun etkileri ................ 118 5.3.3.6. Çizgi filmlerin çocuklar üzerindeki etkileri................................................ 118 5.3.3.7. Reklamların çocuklar üzerindeki etkileri................................................... 119 5.3.3.8. Televizyon dizilerinin çocuk üzerindeki etkileri.......................................... 119 5.3.3.9. Haber programlarının çocuk üzerindeki etkileri ....................................... 120 5.3.3.10. Televizyonun çocuklar üzerindeki olumlu etkileri .................................... 120 5.3.4. Sosyal Medya ........................................................................................... 120

Çocuk ve Aile / ix

5.3.4.1. Sosyal medyanın çocuk üzerindeki etkileri ............................................... 122 5.3.4.2. Sosyal medyanın çocuk üzerindeki olumlu etkileri .................................... 123 5.4. Medya Okuryazarlığı Nedir? ........................................................................ 123 5.4.1. Medya Okuryazarlığı Neden Önemlidir?.................................................... 124 5.4.2. Medya Okuryazarlığı Kapsamında Yapılan Çalışmalar ............................... 124 5.4.2.1. Dünyada medya okuryazarlığına yönelik yapılan çalışmalar .................... 124 5.4.2.2. Türkiye’de medya okuryazarlığı .............................................................. 125 SONUÇ ............................................................................................................. 127 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 128 6. BÖLÜM: ÇOCUK, AHLÂK GELİŞİMİ VE DİN EĞİTİMİ....................................... 137 GİRİŞ.................................................................................................................. 137 6.1. Ahlâkın Tanımı ve Önemi ............................................................................. 138 6.2. Ahlâk Eğitimi ............................................................................................... 139 6.3. Ahlâkın Gerekliliği ....................................................................................... 139 6.4. Ahlâkî Gelişim ............................................................................................. 139 6.4.1. Ahlâkî Gelişimle İlgili Kavramlar ................................................................ 140 6.4.1.1. Törel davranış ....................................................................................... 140 6.4.1.2. Bencillik................................................................................................. 140 6.4.1.3. Öykünme .............................................................................................. 141 6.4.1.4. Vicdan .................................................................................................. 142 6.4.1.5. Özgecilik ............................................................................................... 142 6.4.2. Ahlâkî Gelişim Kuramları .......................................................................... 143 6.4.2.1. Dewey’e göre ahlâkî gelişim kuramı ....................................................... 144 6.4.2.2. Piaget’e göre ahlâkî gelişim kuramı ........................................................ 144 6.4.2.3. Kohlberg’e göre ahlâkî gelişim kuramı ................................................... 146 6.4.2.4. Gilligan’a göre ahlâkî gelişim kuramı ..................................................... 148 6.4.2.5. Psikoanalitik kurama göre ahlâk gelişimi ................................................ 148 6.4.2.6. Davranışçı kurama göre ahlâk gelişimi ................................................... 149 6.4.2.7. Sosyal-bilişsel öğrenme kuramına göre ahlâk gelişimi ............................. 149 6.5. Ahlâk Gelişiminin Diğer Gelişim Alanlarıyla İlişkisi ........................................ 150 6.6. Aile ve Ahlâk ............................................................................................... 150 6.7. Çocuk, Aile ve Ahlâk .................................................................................... 151 6.8. Dinî Gelişim Aşamaları ................................................................................ 151 6.8.1. Dinî Gelişim Bir Düzen ve Sıra İçinde Gerçekleşir ....................................... 151 6.8.2. Dinî Gelişim Diğer Gelişim Alanlarıyla Sıkı Bir İlişki İçindedir ....................... 152 6.8.3. Dinî Gelişimde Erken Çocukluk Dönemi Özel Bir Öneme Sahiptir .............. 152 6.8.4. Dinî Gelişimde Çocukların İlgi ve Merakları Göz Önünde Bulundurulmalıdır ............................................................................................... 152 6.8.5. Dinî Gelişim Doğal Bir Ortamda Gerçekleşir .............................................. 153 6.8.6. Dinî Gelişimde Duygular ve Hayal Gücü Önemli Bir Yere Sahiptir ............... 153 6.8.7. Dinî Gelişimde Din Dilinin Kazanılması Gerekir .......................................... 153 6.9. Gelişim Dönemlerine Göre Çocukta Dinî Gelişim Özellikleri .......................... 153 6.9.1. Bebeklik Döneminde Dinî Gelişim Özellikleri .............................................. 154 6.9.2. İlk Çocukluk Döneminde Dinî Gelişim Özellikleri ........................................ 154 6.9.3. Son Çocukluk Döneminde Dinî Gelişim Özellikleri...................................... 155 6.9.4. Ergenlik Döneminde Dinî Gelişim Özellikleri .............................................. 156 6.10. Dua Kavramının Gelişimi ........................................................................... 156

x / Çocuk ve Aile

6.10.1. Bebeklik Döneminde Gelişim................................................................... 156 6.10.2. İlk Çocukluk Döneminde Gelişim ............................................................. 156 6.10.3. Son Çocukluk Döneminde Gelişim .......................................................... 156 6.10.4. Ergenlik Döneminde Gelişim ................................................................... 157 6.11. İbadet Gelişimi .......................................................................................... 157 6.12. Din Eğitimi ................................................................................................ 157 6.12.1. Ailede Din Eğitimi ................................................................................... 157 6.12.1.1. Din eğitimi ilkeleri ................................................................................ 157 6.12.1.2 Din eğitimi verilirken kullanılabilecek yöntemler ..................................... 158 6.12.2. Okulda Din Eğitimi ................................................................................. 159 6.12.2.1. Dinî tecrübeleri zenginleştirmek gerekir ................................................. 159 6.12.2.2. Teolojik konuşmalar yapılmalıdır .......................................................... 159 6.12.2.3. Dua alışkanlığı kazandırılmalıdır .......................................................... 159 6.12.2.4. Kutsallık hissinin geliştirilmesi gerekir .................................................... 159 6.12.2.5. Kıssalardan yararlanılabilir ................................................................... 159 SONUÇ ............................................................................................................. 161 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 162 7. BÖLÜM: ÇOCUK VE CİNSELLİK ................................................................... 165 PROBLEM DURUMU............................................................................................ 165 GİRİŞ.................................................................................................................. 165 7.1. Cinsel Gelişimle İlgili Temel Kavramlar ......................................................... 166 7.1.1. Cinsiyet .................................................................................................... 166 7.1.1.1. Biyolojik cinsiyet ..................................................................................... 166 7.1.1.2. Toplumsal cinsiyet .................................................................................. 166 7.1.2. Cinsellik ................................................................................................... 167 7.1.2.1. Biyolojik faktörler ................................................................................... 167 7.2.2. Kültürel faktörler ....................................................................................... 167 7.2.3. Psikolojik faktörler..................................................................................... 168 7.1.3. Cinsel Gelişim .......................................................................................... 168 7.1.4. Cinsel Olgunluk ........................................................................................ 168 7.1.5. Cinsel Eğitim ............................................................................................ 168 7.2. Cinsel Gelişimle İlgili Kuramlar ..................................................................... 168 7.2.1. Psikoanalitik Teori ve Sigmund Freud ......................................................... 168 7.2.2. Psikososyal Gelişim Teorisi ve Erik Erikson .................................................. 171 7.2.3. Operant Koşullanma Teorisi ...................................................................... 173 7.2.4. Sosyal Öğrenme Teorisi ............................................................................ 173 7.2.5. Zihinsel Gelişim Teorileri ........................................................................... 173 7.2.5.1. Jean Piaget’in teorisi .............................................................................. 174 7.2.5.2. Kohlberg’in yaklaşımı............................................................................. 174 7.2.6. Bilgi İşlem Teorisi ...................................................................................... 174 7.3. Cinsel Gelişimi Etkileyen Faktörler ................................................................ 175 7.3.1. Aile .......................................................................................................... 175 7.3.2. Kültür ....................................................................................................... 175 7.3.3. Medya ...................................................................................................... 176 7.4. Gelişim Dönemlerine Göre Cinsel Gelişim .................................................... 176 7.4.1. Doğum Öncesi Dönemde Cinsel Gelişim ................................................... 176 7.4.2. Bebeklik Döneminde Cinsel Gelişim .......................................................... 176

Çocuk ve Aile / xi

7.4.3. İlk Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim .................................................... 177 7.4.4. Bebeklik ve İlk Çocukluk Döneminde Cinsiyet Farklılıkları ........................... 177 7.4.5. Son Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim .................................................. 178 7.4.6. Ergenlik Döneminde Cinsel Gelişim ........................................................... 178 7.5. Cinsel Eğitim ............................................................................................... 179 7.5.1. Cinsel Eğitim Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar ........................................ 180 7.5.2. Cinsel Sorular ........................................................................................... 181 7.5.3. Cinsel İstismara Yönelik Eğitim Programları ............................................... 181 7.5.3.1. Cinsel istismar nedir? ............................................................................. 181 7.5.3.2. Çocuklarda cinsel istismarı düşündüren belirtiler nelerdir? ....................... 182 7.6. Cinsel Gelişimle İlgili Diğer Konular .............................................................. 183 7.6.1. Cinsel Kimlik Bozuklukları ......................................................................... 183 7.6.2. Çocuklarda Mastürbasyon......................................................................... 183 7.6.3. Tuvalet Eğitimi .......................................................................................... 185 7.7. Çocukların Sordukları Sorulara Verilebilecek Cevaplar .................................. 185 7.8. Ebeveyn ve Öğretmenlere Öneriler ............................................................... 186 SONUÇ ............................................................................................................. 187 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 188 8. BÖLÜM: ÇOCUK VE OKUL ......................................................................... 193 GİRİŞ.................................................................................................................. 193 8.1. Aile Katılımı ............................................................................................... 193 8.2. Aile Katılımı Nedir? ...................................................................................... 195 8.3. Aile Katılımının Yararları .............................................................................. 196 8.4. Aile Eğitimi Etkinlikleri .................................................................................. 196 8.4. 1. Eğitim Toplantıları .................................................................................... 197 8.4. 2. Konferanslar ............................................................................................ 197 8.4. 3. Telefon Görüşmeleri ................................................................................ 197 8.4.4. Kitapçıklar ................................................................................................ 198 8.4.5. Teyp/Video Kayıtları .................................................................................. 198 8.4.6. Fotoğraflar ............................................................................................... 198 8.4.7. Duyuru Panoları........................................................................................ 198 8.4.8. Bülten ...................................................................................................... 198 8.4.9. Haber Mektupları...................................................................................... 199 8.4.10. Yazışmalar ............................................................................................. 199 8.4.11. Portfolyo Dosyaları .................................................................................. 199 8.4.12. Toplantılar .............................................................................................. 199 8.4.13. Okul Ziyaretleri ....................................................................................... 199 8.5. Aile Katılımının Engelleri ............................................................................... 199 8.6. Aile Katılımının Sağlanabilmesi için Öneriler ................................................. 200 8.6.1. Aile Katılımını Sağlamak için Öğretmenin Yapması Gerekenler ................... 200 8.6.2. Anne-baba ne yapmalı? ............................................................................ 200 8.7. Temel Eğitim Çağında Çocuğu Olan Babaların Çocuk Yetiştirmedeki Rollerine ve Baba Destek Programına İlişkin Tutumlar ......................................................... 201 8.7.1. Çocuğun Gelişiminde Babanın Rolü........................................................... 207 8.7.2. Babalık ve Babanın Rolü ........................................................................... 209 8.8. Okulun Çocuklar Üzerindeki Etkileri ............................................................. 212 8.9. Okul, Çocuk ve Aile ..................................................................................... 212

xii / Çocuk ve Aile

8.9.1. Okul Çağı Çocukları ................................................................................. 214 8.9.2. Okul Fobisi ............................................................................................... 216 SONUÇ ............................................................................................................ 218 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 219 9. BÖLÜM: OYUN VE ÇOCUK ........................................................................ 223 PROBLEM DURUMU............................................................................................ 223 GİRİŞ.................................................................................................................. 223 9.1. Oyunun Tanımı............................................................................................ 223 9.2. Oyunun Özellikleri ....................................................................................... 224 9.3. Oyun Teorileri ............................................................................................. 224 9.3.1. Sosyal Oyun Gelişim Teorileri .................................................................... 224 9.3.1.1. Erik Erikson’a göre oyun ........................................................................ 224 9.3.1.2. Albert Bandura’ya göre oyun .................................................................. 225 9.3.1.3. Parten’a göre oyun ................................................................................ 225 9.3.2. Bilişsel Gelişim Oyun Teorileri ................................................................... 225 9.3.2.1. Helanko’ya göre oyun ............................................................................ 226 9.3.2.2. Berlyn’e göre oyun ................................................................................. 226 9.3.2.3. Piaget’e göre oyun ................................................................................. 226 9.3.2.4. Vygotsky’e göre oyun ............................................................................. 227 9.3.2.5. Smilansky’e göre oyun ........................................................................... 227 9.3.2.6. Moore’a göre oyun ................................................................................ 227 9.4. Oyunun Çocuk Gelişimine Katkıları .............................................................. 228 9.4.1. Oyunun Fiziksel Gelişime Katkıları ............................................................. 228 9.4.2. Oyunun Motor Gelişime Katkıları ............................................................... 228 9.4.3. Oyunun Duygusal Gelişime Katkıları .......................................................... 228 9.4.4. Oyunun Sosyal Gelişime Katkıları .............................................................. 229 9.4.5. Oyunun Zihinsel Gelişime Katkıları ............................................................ 229 9.4.6. Oyunun Dil Gelişimine Katkıları ................................................................. 230 9.5. Oyun Türleri ................................................................................................ 230 9.5.1. Fiziksel Oyun ............................................................................................ 230 9.5.2. Yap-İnşa Oyunları .................................................................................... 230 9.5.3. Dramatik Oyun......................................................................................... 231 9.5.4. Doğal Materyallerle Oyun ......................................................................... 231 9.5.5. Kurallı Oyunlar ......................................................................................... 231 9.6. Oyun Alanları ve Materyalleri ....................................................................... 231 9.6.1. Bebekler ve Yeni Yürüyen Çocukların Oyun Alanları ve Materyalleri ............ 231 9.6.2. İlk Çocukluk Dönemindeki Çocukların Oyun Alanları ve Materyalleri ........... 232 9.6.3. Son Çocukluk Dönemindeki Çocukların Oyun Alanları ve Materyalleri ........ 232 9.7. Oyuncaklar ................................................................................................. 232 9.7.1. Oyuncakların Önemi ve Çocuk Gelişimine Katkıları ................................... 232 9.7.2. Oyuncak Türleri ........................................................................................ 232 9.7.3. Oyuncak Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler ................................ 233 9.7.4. Gelişim Alanlarına Göre Oyuncak Seçimi .................................................. 234 SONUÇ ............................................................................................................. 236 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 237

Çocuk ve Aile / xiii

10. BÖLÜM: ÇOCUK, AİLE VE SANAT .............................................................. 241 GİRİŞ.................................................................................................................. 241 10.1. Aile ve Eğitimciler Açısından Sanat Eğitimi Problemi ..................................... 242 10.2. Çağımızda Çocuk ve Eğitim ....................................................................... 243 10.2.1. Sanatın Gerekliliği .................................................................................. 243 10.3. Sanatla İlgili Temel Kavramlar .................................................................... 244 10.3.1. Sanat ..................................................................................................... 244 10.3.2. Sanat Ürünü ........................................................................................... 244 10.3.3. Güzel ..................................................................................................... 245 10.3.4. Estetik .................................................................................................... 245 10.3.5. Estetik Kişilik ........................................................................................... 245 10.4. Sanatın Alt Dalları ...................................................................................... 245 10.5. Çağımız Sanat Eğitimi ve Çocuk ................................................................. 248 10.5.1. Çocukta Sezgi ve Sanat ........................................................................... 249 10.6. Sanatın Gerçekleşebilmesi için Gereken Şartlar ........................................... 250 10.7. Çocuklar için Sanat Terapisi ....................................................................... 252 10.7.1 Çocuklarla Sanat Terapisi için Bazı Basit Örnekler ..................................... 253 10.8. Resim Nedir? ............................................................................................. 255 10.8.1. İlk Resim Nasıl Ortaya Çıktı? ................................................................... 256 10.9. Günümüzde Sanat Eğitimi Anlayışı ve Resim Dersinin Amacı ........................ 256 10.9.1. Eğitimin Amaçları ve Resim Dersleri ......................................................... 257 10.9.2 Resim Sanatının Gelişimi ve Okullarımızdaki Durumu ................................ 257 10.9.3. Resim Derslerine Giren Öğretmenlerin Dikkat Etmesi Gereken Konular ..... 258 10.10. Resimde Yaratıcılık Nedir? ........................................................................ 258 10.11. Resim Eğitiminin Amaçları ........................................................................ 258 10.12. Çocuk Resimlerinin İncelenmesi ................................................................ 259 10.13. Çocuk Resimlerinin Gelişim Evreleri .......................................................... 260 10.13.1. Karalama Evresi (2-4 Yaş) ..................................................................... 260 10.13.2. Şema Öncesi Dönem (4-7 Yaş) ............................................................. 260 10.13.3. Şematik Dönem (7-9 Yaş) ..................................................................... 261 10.13.4. Ergenlik Öncesi Evre (9-11 Yaş) ............................................................ 261 10.13.5. Mantık Çağı (11-13 Yaş) ....................................................................... 261 10.13.6. Ergenlik Evresi (13 Yaş ve Sonrası) ......................................................... 261 SONUÇ ............................................................................................................ 262 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 263 11. BÖLÜM: ÇOCUK VE SPOR ........................................................................ 267 11.1. Çocuk Gelişimi ve Spor .............................................................................. 268 11.1.1. Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler .................................................. 269 11.2. Sporun Çocuk için Önemi .......................................................................... 269 11.2.1. Çocuklar için Spor Niçin Önemlidir? ........................................................ 269 11.2.2. Çocuklar Niçin Beden Eğitimine İhtiyaç Duyar? ........................................ 270 11.3. Okul Öncesi Dönemde Oyun ve Hareketin Önemi ...................................... 270 11.3.1. Erken Çocukluk Dönemi ve Oyun ............................................................ 272 11.4. Çocuğun Gelişim Alanları ve Oyun ............................................................. 272 11.4.1. Oyunun Gelişim Alanlarına Etkisi ............................................................ 272 11.4.2. Sosyal-Duygusal Gelişim ve Oyun ........................................................... 273 11.4.3. Bilişsel Gelişim ve Oyun .......................................................................... 274

xiv / Çocuk ve Aile

11.4.4. Psikososyal ve Bilişsel Gelişim Konusunda Uygulama için Uyarı ve Öneriler ............................................................................................................. 275 11.4.5. Fiziksel Gelişim ve Oyun ......................................................................... 275 11.4.6. Motor Gelişim ve Oyun ........................................................................... 275 11.4.6.1. Dengeleme hareketleri ......................................................................... 276 11.4.6.2. Lokomotor hareketler ........................................................................... 276 11.4.6.2. Manipülatif hareketler .......................................................................... 276 11.5. Motor Gelişim Dönemleri ........................................................................... 277 11.5.1. Refleksif Hareketler Dönemi .................................................................... 278 11.5.2. İlkel Hareketler Dönemi .......................................................................... 278 11.5.3. Temel Hareketler Dönemi ....................................................................... 279 11.5.4. Sporla İlişkili Hareketler Dönemi .............................................................. 280 11.5.4.1. Spor becerilerine geçiş evresi ................................................................ 280 11.5.4.2. Spor becerilerini uygulama evresi ......................................................... 281 11.5.4.3. Yaşam boyu spor evrelerine katılım evresi ............................................. 281 11.6. Motor Gelişimi Etkileyen Faktörler ............................................................... 282 11.6.1. Doğum Öncesi Nedenler ........................................................................ 282 11.6.2. Doğum Sırasındaki Nedenler .................................................................. 282 11.6.3. Doğum Sonrası Nedenler ........................................................................ 282 11.7. Hareket Eğitimi ve Spor .............................................................................. 282 11.7.1. Hareket Eğitiminin Gelişimdeki Rolü ........................................................ 283 11.7.1.1. Hareket eğitiminin motor gelişimdeki rolü ............................................. 283 11.7.1.2. Çocuklarda kondisyonel özelliklerin gelişimi.......................................... 283 11.8. Çocuk ve Genç Antrenmanı........................................................................ 289 11.8.1. Çocuk Antrenmanı .................................................................................. 290 11.8.2. Çocuk ve Genç Antrenmanının İçeriği ..................................................... 290 11.8.2.1. Eğitim aşaması: Temel eğitim (6-10 yaş) ............................................... 290 11.8.2.2. Eğitim aşaması: Temel eğitim Antrenmanı (11-14 yaş)........................... 291 11.8.2.3. Eğitim aşaması: Gelişim Antrenmanı (15-17 yaş) .................................. 291 11.8.2.4. Eğitim aşaması: Yetişkin Antrenmanı (17 yaş ve sonrası) ........................ 291 11.8.3. Antrenman Planlaması ............................................................................ 291 11.8.3.1. Antrenman planlarının oluşturulması .................................................... 292 11.8.4. Sporda Aşırı Antrenman Belirtileri Nelerdir? ............................................. 292 11.8.5. Aileler ve Antrenörler Yaralanmaları Nasıl Önleyebilir? ............................ 292 11.8.6. Çocuk Antrenmanı için Genel Öneriler .................................................... 293 SONUÇ ............................................................................................................. 294 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 295 12. BÖLÜM: ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİMİ OLAN ÇOCUKLAR VE AİLE ................. 299 GİRİŞ.................................................................................................................. 299 12.1. Özel Gereksinimli Çocuklar ....................................................................... 299 12.1.1. Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuklar........................................................... 300 12.1.2. Otizm Spektrum Bozukluğu ..................................................................... 300 12.1.3. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ............................................... 301 12.1.4. Özel Öğrenme Güçlüğü ......................................................................... 302 12.1.5. Dil ve Konuşma Bozukluğu ...................................................................... 303 12.1.6. Duygu ve Davranış Bozukluğu ................................................................. 303 12.1.7. İşitme Yetersizliği .................................................................................... 304

Çocuk ve Aile / xv

12.1.8. Görme Yetersizliği .................................................................................. 305 12.1.9. Fiziksel Yetersizlik.................................................................................... 305 12.2. Aile ........................................................................................................... 307 12.2.1. Aile Sistem Teorisi ................................................................................... 307 12.2.2. Aile Gelişim Teorisi ................................................................................. 308 12.2.3. Aile Stres Teorisi ..................................................................................... 309 12.3. Özel Gereksinimli Çocuğun Ailesi ............................................................... 310 12.3.1. Anne-Babanın Özel Gereksinimli Çocuğa Ilk Tepkileri .............................. 310 12.3.2. Özel Gereksinimli Çocuğun Aileye Etkisi .................................................. 311 12.3.2.1. Ekonomik güçlükler ............................................................................... 313 12.3.2.2. Duygusal güçlükler ............................................................................... 313 12.3.2.3. Fiziksel güçlükler .................................................................................. 314 12.3.2.4. Sosyal güçlükler ................................................................................... 314 12.3.3. Kardeşler ................................................................................................ 314 12.3.4. Büyükanne/Büyükbabalar ....................................................................... 316 12.4. Ailenin Güçlenmesi .................................................................................... 316 12.4.1. Dayanıklılık ............................................................................................ 316 12.4.2. Sosyal Destek ......................................................................................... 317 12.4.3. İyimser Ebeveynlik ................................................................................... 317 12.4.4. Pozitif Ebeveynlik .................................................................................... 318 12.4.5. Aile Merkezli Bakım ................................................................................ 318 12.4.6. Aile Eğitimi Programları .......................................................................... 318 12.4.7. Ailelere Yönelik Psikolojik Danışma .......................................................... 320 SONUÇ ............................................................................................................. 320 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 321 13. BÖLÜM: AİLE EĞİTİMİNDE YAKLAŞIMLAR .................................................... 329 PROBLEM DURUMU............................................................................................ 329 GİRİŞ.................................................................................................................. 329 13.1. Tanım ....................................................................................................... 330 13.2. Aile Eğitiminin Amacı Nedir? ...................................................................... 330 13.3. Aile Eğitiminin Önemi ................................................................................ 330 13.3.1. Ebeveynler Açısından Aile Eğitiminin Önemi ............................................. 331 13.3.2. Çocuklar Açısından Aile Eğitiminin Önemi ............................................... 332 13.3.3. Toplum Açısından Aile Eğitiminin Önemi ................................................. 332 13.4. Aile Eğitiminin İlkeleri ................................................................................. 332 13.5. Dünden Bugüne Aile Eğitimi ....................................................................... 333 13.5.1. Geleneksel Dönem Öncesi Aile Eğitimi .................................................... 333 13.5.2. Geleneksel Dönem ................................................................................. 333 13.5.3. Modern Dönem ...................................................................................... 333 13.5.4. Modern Dönem Sonrası .......................................................................... 334 13.6. Ebeveynlik ile İlgili Kuramlar ....................................................................... 334 13.6.1. Ebeveynlik Nedir? ................................................................................... 334 13.6.2. Kişisel Özellik Kuramı ............................................................................. 336 13.6.3. İki Yönlü ve Etkileşimsel Kuramlar ............................................................ 338 13.6.4. İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşımlar ............................................................ 338 13.6.5. Biyo-Ekolojik Kuram ................................................................................ 338 13.6.6. Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı .............................................................. 339

xvi / Çocuk ve Aile

13.6.7. Yapısal İşlevsel Kuram............................................................................. 340 13.6.8. Aile Sistemi Kuramı ................................................................................. 340 13.6.9. Sosyal İlişki Kuramı ................................................................................. 341 13.7. Etik İlkeler.................................................................................................. 341 13.7.1. Öğretmenlik Mesleği Etik İlkeleri .............................................................. 342 13.7.2. Aile Çalışmalarında Uyulması Gereken Etik İlkeler .................................... 342 13.7.3. Çocuklarla Çalışırken Uyulması Gereken Etik İlkeler ................................. 343 13.7.4. Özel Gereksinimi Olan Çocukların Aileleriyle Çalışmalarda Uyulması Gereken Etik İlkeler ............................................................................................. 344 13.8. Dünyada Aile Eğitim Programları ................................................................ 344 13.8.1. Head Start Programı (Güçlü Başlangıç Programı) ..................................... 345 13.8.2. Early Head Start Programı (Erken Güçlü Başlangıç Programı) .................... 346 13.8.3. Even Start Programı (Eşit Başlangıç Programı) ........................................... 346 13.8.4. Home Instruction Program for Parents of Preschool Youngsters/HIPPY (Okul Öncesi Çağda Çocukları Olan Ailelere Yönelik Evde Eğitim Programı) ......... 347 13.8.5. Home Activities for Toddlers and Their Families/HATAF (Küçük Yaştaki Çocuklar ve Ailelerine Yönelik Ev Etkinlikleri) ................................. 347 13.8.6. High/Scope Perry Preschool Project (High/Scope Projesi)........................... 348 13.8.7. Minnesota Early Childhood Family Education/ECFE (Minnesota Erken Çocukluğa Yönelik Aile Eğitimi) ................................................. 349 13.8.8. AVANCE-Parent-Child Program (AVANCE-Aile-Çocuk Programı) .............. 349 13.8.9. PORTAGE Erken Çocukluk Dönemi Eğitim Programı ................................. 349 13.8.10. Parents as Teachers-PAT (Öğretmen Olarak Ebeveynler) ......................... 349 13.8.11. Healthy Start Program (Sağlıklı Başlangıç Programı) ............................... 350 13.8.12. Minnesota Early Learning Design/MELD (Minnesota Erken Öğrenme Tasarımı) .................................................................. 350 13.8.13. Brookline Early Education Project (Brookline Erken Eğitim Projesi) ............ 351 13.9. Türkiye’de Aile Eğitimi Uygulamaları ........................................................... 351 13.9.1. Anne-Çocuk Eğitim Vakfı Tarafından Düzenlenen Aile Eğitim Programları ..... 351 13.9.1.1. Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) .................................................... 352 13.9.1.2. Okul Öncesi Veli-Çocuk Eğitim Programı (OVÇEP) ................................ 353 13.9.1.3. Aile Mektupları .................................................................................... 353 13.9.1.4. Anne Destek Programı ......................................................................... 354 13.9.1.5. Baba Destek Programı ......................................................................... 354 13.9.1.6. Anne-Baba Olmak Seminerleri ............................................................. 354 13.9.2. Üniversiteler, Milli Eğitim Bakanlığı ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Desteğiyle Gerçekleştirilen Aile Eğitimi Uygulamaları ............................................................ 355 13.9.2.1. Gazi Üniversitesi Aile-Çocuk Eğitim Programı ........................................ 355 13.9.2.2. Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü Anne-Baba-Çocuk Eğitim Projesi ......................................................................... 355 13.9.2.3. Ana-Baba Okulları .............................................................................. 355 13.9.2.4. Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı (KAEEP) ...................................... 356 13.9.2.5. Kadın ve Çocuk Merkezleri ................................................................... 356 13.10. Aile Eğitiminde Planlama ve Uygulama ..................................................... 356 13.10.1. Hedef Grubun Belirlenmesi ................................................................... 356 13.10.2. Ailelerin Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi ............................................... 356 13.10.3. Eğitim Programının Hedeflerini Belirleme ............................................... 357 13.10.4. Aile Eğitim Programının Uygulama Süreci .............................................. 357

Çocuk ve Aile / xvii

13.11. Aile Eğitim Programının Değerlendirilmesi................................................. 358 13.12. Aile Eğitiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler .......................................... 358 13.12.1. Yöntemler ............................................................................................ 358 13.12.1.1. Anlatma yöntemi ............................................................................... 358 13.12.1.2. Soru-cevap yöntemi ........................................................................... 359 13.12.1.3. Tartışma yöntemi ............................................................................... 359 13.12.1.4. Problem çözme yöntemi ..................................................................... 359 13.12.1.5. Örnek olay yöntemi ........................................................................... 360 13.12.1.6. Gösterip-yaptırma yöntemi ................................................................. 360 13.12.2. Teknikler .............................................................................................. 360 13.12.2.1. Beyin fırtınası ..................................................................................... 360 13.12.2.2. Rol oynama ....................................................................................... 360 13.12.2.3. Drama .............................................................................................. 360 13.12.2.4. Benzetim ........................................................................................... 360 13.12.2.5. Altı şapkalı düşünme tekniği ............................................................... 360 13.12.2.6. Eğitsel oyunlar ................................................................................... 361 SONUÇ ............................................................................................................ 361 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 362 14. BÖLÜM: AİLE DANIŞMANLIĞI .................................................................... 371 PROBLEM DURUMU............................................................................................ 371 GİRİŞ.................................................................................................................. 371 14.1. Aile ve Aile ile İlişkili Modeller ..................................................................... 371 14.1.1. Aile Nedir? ............................................................................................. 371 14.1.2. Aile Yaşam Döngüsü ............................................................................... 372 14.1.3. Aile Sistem Yaklaşımı .............................................................................. 373 14.1.4. Ailenin Fonksiyonları/Görevleri ................................................................ 375 14.1.5. Sağlıklı ve Sağlıksız Aile .......................................................................... 375 14.1.6. Aile Yaşanabilen Sorunlar ve Aile Danışmanlığını Gerektiren Durumlar ..... 376 14.2. Ailelere Yönelik Çalışmalar ........................................................................ 378 14.2.1. Aile Danışmanlığı Kavramı ...................................................................... 378 14.2.2. Aile Danışmanlığının Tarihsel Gelişimi ..................................................... 380 14.2.3. Aile Danışmanlık Yaklaşımları ................................................................. 380 14.2.3.1. Psikoanalitik Aile Danışması ................................................................. 381 14.2.3.2 Yapısal Aile Danışması Kuramı ............................................................. 383 14.2.3.3. Yaşantısal/İnsancıl Aile Danışması Kuramları ........................................ 385 14.3. Grupla Psikolojik Danışma ......................................................................... 393 14.3.1. Etkileşim Gruplarında Liderinin Yapması Gereken İşler ............................. 393 14.4. Aile Grupları ............................................................................................. 394 14.4.1. Aile Danışmanının Rol ve Fonksiyonu ....................................................... 396 14.5. Çift Danışmanlığı/Terapisi .......................................................................... 397 14.5.1. Çift Danışmanlığının Tarihsel Gelişimi ..................................................... 397 14.5.2. Çift Danışmanlığında Kullanılan Bazı Danışmalık/Terapi Yaklaşımları ....... 398 14.5.2.1. Bilişsel-davranışsal çift terapisi .............................................................. 398 14.5.2.2. Duygusal odaklı çift terapisi .................................................................. 398 14.5.2.3. Gottman metodu ................................................................................. 398 14.5.2.4. Bütünleyici terapi ................................................................................. 398 14.5.2.5. Çiftler için ilişki eğitimi ......................................................................... 399

xviii / Çocuk ve Aile

14.6. Aile Danışmanlığında Etik İlkeler................................................................. 399 SONUÇ ............................................................................................................. 400 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 401 15. BÖLÜM: ANNE-BABA-ÇOCUK HAKLARI ..................................................... 405 PROBLEM DURUMU............................................................................................ 405 GİRİŞ.................................................................................................................. 405 15.1. Çocukluk ................................................................................................... 406 15.1.1. Anne-Babanın Çocuk Üzerindeki Etkisi ..................................................... 408 15.1.2. Çocuğun Eğitimi ..................................................................................... 409 15.2. Çocuk Hakları Eğitimi ................................................................................ 411 15.2.1. Çocuk Hakları Eğitiminde Aile ................................................................. 413 15.2.2. Çocuk Hakları Eğitiminde Okul ............................................................... 413 15.2.3. Çocuk Hakları Eğitiminde Medya ............................................................. 414 15.3. Hukukta Çocuk .......................................................................................... 414 15.4. Çocuk Haklarının Gelişim Süreci ................................................................ 415 15.4.1. Eski Hukuk Sistemlerinde Çocuk Hakları .................................................. 415 15.4.2. Modern Hukuk Sistemlerinde Çocuk Hakları ............................................ 416 15.4.2.1. Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesi ......................................................... 416 15.4.2.2. Çocuk Hakları Bildirgesi ....................................................................... 417 15.4.2.3. Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi .............................. 417 SONUÇ ............................................................................................................. 425 KAYNAKÇA ........................................................................................................ 426

editör doç. dr. rıdvan kÜÇÜkalİ · 3. bÖlÜm: anne ve Çocuk beslenmesİ araş. gör....

Documents