BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ İLAHİYY AT FAKÜLTeSİNİN

ELMİ M8CMU8Sİ

N2 12 SENTYABR (EYLÜL) 2009

&el Egitim Merkezlerinde Cal~qan Egitinzcilerin Tiikeiznziqlik Duzeyleri ile 173 Alg~lad~klarz Rol Catr.yn~asz Arasnzdaki I1i;;kiniiz Kar.y~la.ytzr~bnasz

OZEL EGITIM M E R K E Z L E ~ D E CALISAN EGITIMCILER~N T ~ N M ~ $ L I K DUZEYLEM ~ L E ALGILADIKLARI ROL

CATISMAS1 ARASINDM I L I ~ ~ M N KARSILASTIRILMASI

Yrd DOG Dr. Haftz BEIi'" S. Barbaros YALCIN* *

Dog. Dr. Ali Murat Si%VBUL; * * * Yrd Dr. Hakan GUL WREN* ***

Bu qtu-mada Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitimcilerin Tiikenmiglik Diizeyleri ile Alg~ladlMan Rol Cabgmasi araslndaki iligkisi incelenmigtir. Bu qaligmada Cinsiyet ve Branglan araslndaki farlu inceleyebihek iqin T testi, yqlan, Gdemleri ve Ogrenim durumlanna gore kqlla@irmalarda ise F testi, aradaki farlun kimin lehine oldugunu tespit etmek iqin (Coklu Kqllqtu-ma) Tukey Testi teknikleri M l m l m @ r . Arwrma grubunu, Konya a i slnirlan iqindeki Milli Egitim Bakanllglna b a l l Rehabilitasyon Merkezlerinde qal~gan Ozel Egitim Ogretmeni (N=44), Psikolojik Dmgm& ve Rehberlik Ogretmeni(N=35), C o c k Geligirni Ogretmeni (N= 16), S m f Ogretmeni @I= 15), O M Oncesi Ogretmeni (N= lo), El Sanatlan Ogretmeni (N=r 11) ve bu alanda qallgan Beden Ejjitimi Ogretmeni (N= 1) olugturmugtur. A r q m a d a , "Kigisel Bilgi Formu", cTiikenrniglik Olqegi" ve "Mesleki Yeterlilik anketi kullaruh$ir.

* Yrd.Doq. Dr. Hafiz BEK, Ugak Universitesi, Egitim Fakiiltesi, PDR Anabilim Dah; E Posta: hafiz.bek@usak.edu.tr

** Uman P. Dan. S. Barbaros YALCIN,Selquk &versitesi Psikolojik Dampa Merkezi;E.Posta: barbarosyl@selcuk.edu.tr

*** Doq. Dr. Ali Murat S m U L , Selquk Univ. Prog. Geligtirime Anabilim Dah; E.Posta: sunbul@selcuk.edu.tr

**** Yrd. Dr. Hakan GaVEREN, U ~ a k Universitesi, Egitim Falciiltesi, PDR Anabilim Dah; E Posta: hakan.gulveren@usak.edu.tr

Yrd. DOG. Dr. Hajz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali Mzirat SUNBL'L, Yrd. Dr. Hakan GULTlEREN

Bu arGirmada ortaya $&an bulgulara gore, ozel egitim alanmda c;aliqan farkli brangtan ogretmenlerin tiikenmiglik diizeyleri ile algiladiklan rol qabgmasi araslnda anlmli ili~ki bulundugu ortaya qdunlqt~r.

Anahtar kelimeler: Ozel egitim, tiikenmiglik ve alg~ladddan rol qatlgmasi

Compar~ng Relat~ons Between The Professlonal Competence And The Professlonal Sat~sfact~on Of The Educat~on~sts Worklng In The Specla1 Tralnlng Centrums

ABSTRACT

The survey group has been composed of special training teachers (N=44), psychological concellors and guides (N=35), infant evolution teachers (N=16) school teachers (N=15),preschool teachers (N=lO),hand artdice teachers(N=ll) , and a body training teacher (N=l) who works in this scope in Rehabilitation Centnuns which are connected with The National Training Ministry and which are in Konya's boundaries). In the search 'Individual Knowledge Form','Professional Content Scale' and 'Occupational Competence Scales' were used. In accordance with the findings of this survey, it's found out that; there is an expressive relation between the Professional competence and Professional Satisfaction of the educationists who has different branchs and who works in this compass of special training.

Keywords: Special training, professional competence and professional satisfaction, professional adequacy ,professional sufficiency

Ozel Egitim ~blerkezlerinde Callgun Egitinzcilerin Tiikennziglik Diizeyleri ile 175 Algzladrklarr Rol Catrpnasl Arasiizdaki Iligkiizin Kargzlagtlrzli~tasz

Tiikenmiglik ve rol qatqmasi Rehabilitasyon ve ozel egitim a l m d a qal~gan personelin qaligma hayatmda slklkla kaqlla@gi onemli sorunlar arasmda oldugunu soyleyebiliriz. Her meslekte zaman zaman hiq kugkusuz baz~ dununlarda qal~ganlar baslu, verirnsizlik ve stres yqamalan goriilebilmektedir. Stressiz ig ya da meslek yoktur ancak iglerin stres diizeyleri bir birlerinden farkl~llk gosterebilir. Qil~ganlann igleri iizerinde qok ,az kontrol i m k h o ldub du~umlarda yuksek stres olugur, aynca tehdit edici fiziksel kogullar, insan ve finansman kaynakla. iqin q l n s o r u m l u l u ~ olmasi da boyledir. Meslek olarak ozel egitim dam epey stresli bir alan olarak kabul edilebilir. Bu duruma ozel egitim damn yeniligi de eklenince igleri daha da @lrlqixnyor denilebilir.

Ogretmenlik meslegi, gelecegin yetigkinleri olan ogrencilerin yetigtirilmesi, geligimleri, egitimleri aqismdan diger meslekler arasmda stratejik bir onem tqmaktad~r. Buna kargm ogretmenlik meslegi, bazi stres kaynaklanndan dolay1 ruh sagl~ii;~ aq~sindan riskli bir meslektir. Olumsuzluklann yqanmasi, enerjinin kayb~ ya da fiziksel rahats~zl~klarla karakterize, ruhsal ve fiziksel enerji azalmas~ durumu " "retmenlerde tiikenmiqlik " olarak kargm~za qrkmaktadlr.

Ozel Egitim Ogretmenleri, egitimi zor ve zaman alan engelli ogrencilerle galigmakta ve qallgma gartl- zorlub nedeni ile ogretmenler arasmda tiikenmiglik duygusunu yqamaya en yalun qaligma grubunda yer almaktad~rlar.

Tiikenrnigligin aylll zamanda iq doyurnu ile iligkili olan diger degigkenlerle de kuwetli bir bigimde iligkili oldugu; omegin diigiik seviyede kontrol, yqam doyumu, s@llk seviyesi ve hali hazlrdaki igen aynlmayla iligkili oldugu belirlenmi@r (Cordes ve Dougherty, 1993).

Tiikenmiglik sadece bir veya iki olaym sonucu ortaya q k t ~ g ~ n l soylemek dogru olmaz tiikenmiglik olayma igin tiirn alatll~ll bir biitiin olarak ele alrnak gerekir. Birey gali@g~ iverinde veya yapmakta oldu@ igte gereken roliinii bqaram~yorsa ve kendini tiikenrnig hissediyorsa igin iqerigi ve qevresine iyi

Yrd. Dog Dr. Hafiz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali ~\/liirat SUNBUL, Yrd Dr. Hakan GULT!EREN

odaklanmas~ gerekir. Ozellikle igin, ig yerinin ve igverenini safjladigi imkMar onemlidir.

Bireyin ig yqammda k q i l q t i g ~ ig stresine neden olan onemli bir durumda rol stresidir. Rol, b q k a l m bir qaligandan bekledigi ve istedigi iglem ve eylemlerdir. Bu eylemleri gerqekle$irebilme kaygis~ qaliganda strese yo1 aqar. Olugan bu stresin iki ana bilegeni varhr. Rol belirsizligi ve rol qahgmas~hr (Dubinsky, 1992; Fisher, 2001). Belirli d u d a r d a qaligandan beklentiler ile qal~ganm beklentileri rol gahgmas~ dogurur. Rol vericilerin davrmg diizlemi iqerisindeki rol gerqekle@ricilerinin yapacaklma iligkin beklentileri olacaktu. Bu dogrultuda rol beklentisinde bulunduklan kigilere ne yapacaklarm, nasil yapacaklarm anlahrlar. Rolii gergeklegtirecek olanlar ise kendilerinden ne beklendigini algilarlar ve egilimleri dogrultusunda kendilerinden istenen davrmg~ sergilerler. Rol gerqeklegtiricisi durumunda olanlar degigik sebeplerle kendilerinden beklenenleri yerine getiremezlerse ozel bir qahgma tiirii olan rol qahgmas~ ortaya glkar. Ote yandan, qal~gatlln rolii ne denli belirsiz olursa, role iligkin beklentiler de galigm o oranda qeligki iqinde b~ralur. Arwrmalar rol qahgmasma konu olan kigilerin stres ve ig tatrninsizlijji yqadigm~ ortaya koym&r (Cimen, 2002).

Cal~ganm iginde nelere yetkisinin olup nelere yetkisinin olmahglm bilmemesi, igiyle ilgili olarak aqlk, net ve planl~ hedeflerinin ve ulqmasi gereken standartlann olmamasi, iginde z a m m en uygun gekilde kulland~gmdan emin olmamas~, igiyle ilgili sorumluluklamm neler o l d u ~ u bilmemesi, iginde kendisinden beklenen geylerin neler oldu@nu tam ve kesin olarak bilmemesi, gorevinin ne olduguna dair kendisine bildirilen geylerin aqik olmamasi rol belirsizligini -ran unsurlard~r.

Rol qatigmasi ise, qal~gatlln yapmasi gereken iglerin birbirinden qok farkh ve ilgisiz olmasi, kendisine verilen gorevin bitirilebilmesi igin igyerinde yeterli sayida personel olmamasi, verilen bir gorevi yerine getirebilmek igin bazen kurallan gignemesi gerektigi, igyerinde birbirinden qok farkl~ qahgan gruplarla iligki iqinde olmasi, qalig~rken birbirine uymayan talepler almasi durumunda artan bir durumdur (Bqaran, 1982).

Ceylan ve Ulutiirk (2006) yaptlMan bir arqhrmada; rol belirsizligi ile rol qatigmasi arasmda pozitlf yonlii bir korelasyon oldugu yani bu iki degigken birlikte aynl yonde bir degigim gostennektedir. Rol qahgmasi ile rol

Ozel Egitinz kferkezleritzde Calrgarz Egitimcileritz Tiiketz~ziqlik Diizeyleri ile 177 Algzladrklarz Rol Catzplzasr Arasrizdaki Iliqkinitz Karqzlaqhrrli?zasr

belirsizliginde oldugu bir modelde ig tatminini diigiirmektedir. Yani aralannda negatif yonlii bir iligki soz konusudur. Ancak bu modelde rol belirsizliginin ig tatminini etluledigini ortaya koymuwr.

Sabuncuoglu (2008), rol qat~gmasmm ve rol belirsizliginin tiikenmiglik ve ig doyumu iizerindeki etkileri, Dokuz Eyliil Universitesi, iktisadi ve 1dari Bilimler Fakiiltesi'nde (D.E.U. I.I.B.F.) gorev yapan 71 q b r m a gorevlisi iizerinde gerqekleerilen bir araerma ile incelenmi@ir. Bu arqtlrma sonuqlanna gore, rol qabgmasm ve rol belirsizliginin, tiikenmigligin duygusal yorgunluk ve duyarsizlqma b o y u t l m art~rmak suretiyle iq doyurnunu azaltb$; dolayisiyla, tiikenmigligin, gerek rol qatqmasi ile ig doyymu gerekse rol belirsizligi ile ig doyumu arasmda aracil~k etkisinin bulundu@ saptanrmgir. Bu qal~gmalarda da goriildiigii gibi qaliganlann ig yerlerinde verimli olabilmeleri birqok faktore bghdir. Egitim ogretim dam da verirnlilige en qok ihtiyaq duydu@muz alanlann bqmda gelmektedir. Bu alanda verimliligin artmasi qaliganlann rol qat~gmalan ve tiikenmiglik d u y , d m en aza inmesi ile olacaktir.

Egitim ve ogretimde verimlilik dogmdan ogretmenlerin niteligi, niceligi ve kendilerini yeterli ve ruh s@llklannul yerinde olmasma b@h&r. Yeni ozel egitim yaklqunlannm, tekniklerinin, yontemlerinin geliqtirildigi giiniimiizde; gerek ozel egitim alamnda qaliqan ogretmenlerin yeniliklere paralel olarak yetigirilmesi, gerekse ozel egitim okullanndaki qaliqma koqullanmn iyilegirilmesi ozel egitimin niteligi aq~smdan kaqmlmaz goriinmektedir (Akqamete ve ark.2001).

Ozel egitim alanmda istihdam edilrnig ogretmenlerin daha yararli ve verimli olarak cpligabilmeleri iqin tiikenmiglik dururnu yqamamalar ve rol qatqmasi iqinde olmamalann~ gerekmektedir. Umanm ki bu qallgma sonuqlan ozel egitim ve rehabilitasyon alanmda qallgan ogretmenlerin tiikenmiglik ve rol qabgmasi d u m u n u ortaya koyarak bu konuyla ilgilenenlere iglk tutarak katlu sglar.

Ozel Egitim, gorme engelli, igitme engelli, igitme engelli ve zihinsel engelli ogrencilerin egitimi ile ilgilenen bir egitim alm&r. Her bir ozel egitim alamnda qal~ganlar, qali@itlklan alandaki ozel egitim ogrencisinin niteligine uygun davranmak ve onlar iqin konulmug olan ozel egitim hedeflerine ulqmakla somludurlar (Kulaksizo~lu, 2003). Konu ile ilgili yapllan alan araqtirmalan ve deneysel qallqmalar tiikenmiglik ve rol

Yrd. DOE Dr. Hajz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali hlzlrat SUNBUL, Yrd. Dr. Hakan GULI4ZREN

qatlgmas~ hem orgiitler hem de qaliganlar iqin olmsuz sonuqlar dogurdu@mu ve orgiitsel perf or mans^ azalthgm~ gostermektedir (Cimen, 2002).

Rol Belirsizligi ve Rol Catqmasl'nin Tiikenmi~lik ~zerindeki Etkileri

Rol qatqmas~, rol belirsizligi ve tiikenmiglik iligkilerini a r m a n qdlgmalarda, hem Rol Catqmas~ hem de Rol Belirsizligi tiikentnigligin onemli belirleyicileri olarak ele h a k t a d l r . Bu varsaylmdan hareket ederek Rol Cat~gmasl'run tiikenmiglik iizerindeki etkderini inceleyen araqtmrmalarda far& sonuqlar elde edilrnifir. meg gin, bazllannda Rol Catlgmas~ yqayan bireylerde stres ve tiikenmigligin, ozellikle, duygusal yorgunluk ve duyars~zlqma diizeyinin a r t t~g~ (Um ve Harrison, 1998; Haj- Yahia vd., 2000; Happell vd., 2003); buna kargllk diger baz~ araqt~rmalarda ise Rol C a t l g m a s ~ ' ~ duygusal yorgunluk iizerinde anlam11 bir etkisinin bulunmadlgl saptanmlfir (Stordeur vd., 200 1; Tanova ve Karatepe,2004).

Rol Belirsizligi'nin tiikenmi~lik iizerindeki etkilerini inceleyen aragt~rmalann sonuqlan da farkllllk gostermektedir. Bau ara@mnalarda Rol Belirsizligi'nin duygusal yorgunluh ve duyars~zlqmay~ arttlran (Von Emster ve Harrison,l998; Stordeur vd.,2001; Emmerick, 2002); Karatepe ve Tekinkug,2004; Tanova ve Karatepe,2004) ve kigisel bqanyi azaltan (Haj- Yahia vd.,2000) bir faktor oldugu saptamgar. Buna karglllk Um ve Harrison (1998) Rol Belirsizligi'nin duygusal yorgunluk; Von Emster ve Harrison (1998) ise kigisel bqan iizerinde etkisinin olrnad~ti;m~ bulrnuglard~r(Sabuncuo~lu,2008).

ARASTIRMANIN AMACI Bu arqtirmaum amacl, ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde

qaligan egitimcilerin qall@klan iglerde ki mesleki tiikenrniglik diizeyleri ile alg~lad&lan rol qatqrnasl arasuzdaki iligkileri baa degigkenler aqlsmdan incelemektir. Bu amaq do~rultusunda, arwrmada q g i d a k i sorulara cevap aramlfir.

1. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitimcilerin cinsiyette gore mesleki tiikenmiglik ve alglladddan rol qaagmas~ arasuzda darn11 bir fark var m~dlr?

Ozel Eg'itinz Merkezlerinde Caliyan Eg'itinzcilerin Tiikennziylik Diizeyleri ile 179 Algzladzklar~ Rol Catzpzasi Arasozdaki Iliykinin Karyzlaylzrzlnlasz

2. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin yaglari ile mesleki tiikenmiglik ve alglladMan rol qatigmas~ arasmda anlamli ili~ki var midir?

3. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin mesleki k~dernlerine gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qatigmasl araslnda anlamli bir fark var midir?

4. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin bran~lar~na gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qaQgmas~ arasmda anlamli bir fark var m&r?

5. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitimcilerin ogrenim durumlanna gore mesleki tiikenmiglik ve algiladiklan rol qatqmasl araslnda anlam11 bir fark var m&r?

YONTEM Bu aragtlrma, ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan

egitimcilerin mesleki yeterlilikle ig doyurnu arasmdaki iligkhin kargila@lnlmasi incelemeyi amaqlayan betimsel bir c;al~grna&r.

EVREN VE ORNEKLEM A m q t ~ r m m evreni, Konya ili iqersinde faaliyet gosteren rehabilitasyon

merkezlerinde qallgan ozel egitimi ogretmeni, psikolojik damgman ve rellberlik, qocuk geligimi

ogretmeni, s~nif ogretmeni, OM oncesi ogretmeni, el sanatlan ogretmenleri ve beden egitimi ogretmenlerini kapsamaktadir.

A r q r m m omeklemini Konya il sur lan iqinde faaliyet gosteren Ozel Egitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinde qallgan egitimcilerden tesadiifl omekleme yontemiyle tespit edilen Ozel Egitirni Ogretmeni, Psikolojik Dmgman ve Rehberlik, Cocuk geligimi Ogretmeni, Smf Ogretmeni, Okul Oncesi Ogretmeni, El sanatlan ogretmenleri ve Beden egitimi ogretmenlerinden o l u @ r m a r . Arqrmaya toplam 132 ogretmen kat ih@r. Arqhrmaya katilan kadm sayisi 62 ve erkek saylsi 70 olmak iizere Tablo l'de gdsterilmigtir.

180 Yrd. DOG. Dr. Hajiz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali lbfzlrat SmBUL, Yrd. Dr. Hakatz GULP'EREN

T B L O - 1 A q t i r m m Orneklem Sayisiyla Meslek, Kadln ve Erkek Gore Dafjilmi:

Oal Eijbm Pstblojtl, Qxul@lqm 4nlfWemen1 Obl Oncesi 8 Sanatlari Beden Eijhrn Ckjeblen~ CBnlqranve W e m l W e m ~ Wement Wemen1

Rehberlk

V E ~ TOPLAMA ARACLARI Arqfirmada bir kigisel bilgi formu, mesleki yeterlilik olqegi ve ig

doyumu olqegi olmak uzere iki olqek uygulanh. Konya ili iqinde faaliyet gosteren Milli Egitim Bakanligma bafjli ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerine gidilerek bu k u d a r d a qahgan egitimcilere arqfirmaci tarafindan uygulam$u. Mesleki yeterlilik ve ig doyumu olqeklerini daha oncede birqok defa farkli alanlarda uygulanrmg ve standart olqekler olmasi nedeniyle ozel egitim a l m d a qaligan egitimcilere uygulandlgmda uygun sonuqlar almabilecegi kanaatiyle uygulamaya uygun goriilmii@ur.

Kigisel Bilgi Formu: Bu qaligmada ar-aya kaolan egitimcilerden kigisel bilgileri toplamak amaciyla arqfirmaci tarafrndan geliytirilen Kigisel bilgi formu kullmlmiytir. Bu fonnda, formu dolduran kigilerle ilgili gene1 bilgiler yer almaktabr.

Maslach Tiikenmiglik Envanteri: Tiikenmiglikle ilgili giiniimuzde en yaygln kabul goren tamm, konuyla ilgili qaligan ara$mnacilar arasinda en onemli isim olarak mlan ve Maslach Tiikenmiglik Envanterini geliytiren Christina Maslach'a aittir. Ergin (1992), tarafrndan Tiirkqe'ye qevrilen envanterin 235 kigilik (doktor, hemgire, ogretmen, avukat, polis vb.) bir grupla on denemesi yapilnug, bu gruptan elde edilen verilerin analizi sonucunda envanterde bazi degigiklikler yap~lmytir. Ozgiin formu "hiqbir zaman, yilda birkaq kere, ayda bir, ayda birkaq kere, haftada bir, haftada

Ozel Egitim hlerkezlerinde Calzgan Egitinzcilerirz Tiikenrniglik Diizeyleri ile 181 Algzladzklarz Rol Catrpnasz Araszndaki Ili~kinirz Kar.yzlagtrrzl?nasz

birkaq kere, her giin" geklinde 7 basamakll cevap seqeneklerinden olugmakhd~r. Tiirkqe uyarlamas~ ise "hiqbir zaman, qok nadir, bazen, qogu zaman, her zaman" geklinde 5 basamakh cevap seqeneklerinden olugmalctad~r

Maslach, tiikenmiglik kavramm; duygusal tiikenme (emotional exhaustion), duyars~zlqma (depersonalization) ve kigisel bqanya (personel accomplishment) iligkin duygulan kategorize eden uq ayn boyutta ele almakh&r (Ergin, 1992: 143). Bwka bir deyigle Maslach'a gore tiikenmiglik "Igi geregi insanlarla yogun bir iligki iqerisinde olanlarda goriilen duygztsal tiikenme, di~yarszzlayma, ve diiyiik krgisel bayarz hissi" geklinde tanmlanmaktahr (Maslach ve Zimbardo, 1982: 3).

Dliygusal tiikenme; tiikenrnigligin bireysel stres boyutunu belirtmekte ve "Bireyin duygusal ve fiziksel kaynaklannda azalmayl" ifade etmektedir (Maslach, Schaufeli, Leiter, 2001: 402; Wright ve Douglas, 1997: 492). Bu alt boyut 9 maddeden olugmaktad~r (1.2.3.6.8.13.14.16.20).

Dziyarszzla~ma; tiikenmigligin kigileraras~ boyutunu temsil etrnekte ve mii@erilere yonelik negatif, kaQ tutumlan ve ige k a q ~ tepkisizlegmeyi belirtrnektedir (Maslach, Schaufeli, Leiter, 2001: 403; Wright ve Douglas, 1997: 492). Olqekte yer alan (5.10.1 1.15.ve 22.) maddeler duyars~zlqma alt boyutunu vermektedir.

Diiyiik h i s e l bayarz duygusu ise; "Kiginin kendisini olumsuz degerlendirme egiliminde olmas~"~ll ifade etmektedir (Maslach, Schaufeli, Leiter, 2001: 403; Maslach ve Zimbardo, 1982: 5; Wright ve Douglas, 1997: 492). hsanlarla qal~gan bir kimsede yeterlilik ve bqanyla ustesinden gelme duygulann~ W a r v e 8 maddeden olugmaktad~r (4.7.9.12.17.18.19.21).

0lTegin giivenilirligi ve ge~erligi: Olqegin giivenilirlik ve geqerlik qal~gmalan Ergin (1992), ve Cam (1992), tarafindan yap~lrmghr. 552 doktor ve hemgireden elde edilen verilerin iiq alt boyuta iligkin Cronbach alfa kat sayllan Duygusal Tiikenme 33, Duyarslzlqrna .65, Kigisel Bqan .72'dir. Olqegin alt boyutlama iligkin tekrar test tekrar guvenirlik kat sayllan ise Duygusal Tiikenme .83, Duyarslzlqrna .72, Kigisel Bqan .67'dir. Cam (1992), yapmg oldugu giivenirlik qal~gmasmda Duygusal Tiikenme .89, Duyarslzlqrna .71, Kigisel Bqan .72 olarak bulmugtur.

182 Yrd. DOE Dr. HafIz BEK, S.Barbaros YUCIN, DOG Dr. Ali Ahirat S m B U L , Yrd. Dr. Hakatz GULFTEEN

Ydcsek Orta Diigiik Duygusal Tiikenme: 18 ve Uzeri 12- 17 0- 11 Duyarsizlqrna: 10 ve Uzeri 6- 9 0- 5 Kigisel Bqan: 0- 21 22- 25 26 ve iizeri

Rol qat~gmast ve Belirsizlig 01qeg: Rol qahgmasi ve Belirsizligi Olqegi (Role Conflict and Ambiguit Scale) ilk once Rizzo ve Litzman (1970) tarafindan geli~rilmig, daha soma Schuler, Aldag ve Brief (1977) tarafindan yeniden gozden geqirilmig ve Tiirkqeye uyarlamasi Y~l&nm (1996)'da yapihghr. Olqek qaliganlann orgiitlerinde yqadklan rol qahgmasi ve belirsizligini olqmeyi amaqlamaktahr. Rol qahgmasi , bir bireyden, birbirleriyle uyumlu olmayan veya qahgan iki ya da daha fazla rolii yerine getinnesinin istenmesi ve kaynaklann yetersiz olmasi sonucunda ortaya qlkan bir durumdur. Rol belirsizligi ise bireyin gorev, yetki ve sonunluluklannln iyi qizilmemig olmasi ve bireyden beklenen gorev ile ilgili davramglann aqlk olmamasi; bireyin, igin amaqlarmm ne oldugunu tam

anlmyla bilmemesi; yapog~ igin biitiin iqinde ne anlam tag~chgmdan haberdar olmamas~ olarak tamdanmaktakr (Baltq ve Baltq, 2000; Jones, 1993; Stordeur vd.,2001).

Olqek 14 maddeden olugmaktadir. Bu maddelerin 8 tanesi Rol qahgmasm ve geriye kalan 6 maddesi de Rol belirsizligini olqmektedir. Maddeler 7 basamakta dejjerlendirilmekte, Rol qahgmasi ve Rol belirsizligi iqin ayn ayn toplam puanlar elde edihektedir. Olqekte allnabilecek en diigiik ve en yuksek puanlar, Rol qahgrnasi iqin 8-56 ve Rol belirsizligi iqin 6-42 dir. Kullarulan bu olqegin psikornetrik ozelliklerini inceleyen literatiirdeki armrma sonuqlanna gore bu olqek rol qatislni olqebilen tatminkar bir olqektir (Fisher, 2001). Rol qahgrnasi olqeginin giivenilirlik (Cronbach alfa) dejjeri 0.75, rol belirsizligi olqegininki ise 0.85 olarak b u l u m u ~ .

VER~LER~N ANAL~Z~ Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin

Tiikenmiglik Diizeyleri Qe Algdadklan Rol Cahgmasi araslndaki iligkiyi incelemek amaciyla cinsiyet f a r h ortaya koyabilmek iqin T testi, yqlan, kidemleri, branglan ve ojjrenirn dununlanna gore kargilaqtinnalarde ise F

Ozel Egitim hlerkezleri~zde ~alzgatz Egitinzcilerit~ Tiikemniglik Diizeyleri ile 183 Algzladzklarz Rol Cahpnasz Araszndaki Iligkini~z Kargzlaghr~b~zasl

testi, aradaki farkm kimin lehine oldugunu tespit etmek iqin (Coklu Karqila@mna) Tukey Testi teknikleri kullmlmi$r.

BULGULAR VE YORUMLAR 1. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitirncilerin

cinsiyette gore Mesleki tiikenmiglik ve Algiladlklan rol qatlgmasi arasmda anlamli bir fark var mldlr?

Tablo 2: Tiikenmiglik Diizeyleri ile Alglladiklari Rol Catiymasi blqeginden Alman Puanlarm Dagillmi

Tablo 2'de goriildugu gibi tiikenmiglik - olqeginden erkeklerin aldklan puanlann aritmetik ortalamasi - (X=21,28), k a M a n n aldrMan puan aritmetik ortalamasi (X=23,84), rol gtqmasi olqeginden erkeklerin aldrMan puanlann aritmetik - ortalamasi (X=37,58) ve kad~nlann aldlklan puan aritmetik ortalamasi (X=33,56) oldugu ortaya qdunqtir. Tablo 2'de goriildugu gibi Cinsiyette gore mesleki tiikenmiglik puanlannda anlamli bir fark olmamasma ramen rol qabgmasi degigkeninde manidar bir farklillk vardlr. Adl geqen degigkende bayan ogretmenlerin rol qatigma duzeyleri erkek ogretmenlere hyasla yuksektir.

2. Rehabilitasyon merkezlerindeki ogretmenlerin yqlanna gore mesleki tiikenmiglik ve rol qatigma duzeyleri arasmda anlamli farklillk var m~dir?

Tablo 3: Yaga Giire Tiikenmiylik Diizeyleri ile Alg~ladiklari Rol Catigmasi ~lqeginden Alinan Puanlarm Dagllini

I

Tiikenmi$lik

Rol Catqmasi

Cinsiyet

Kadm Erkek Kadln Erkek

RC

N

62

70

62 70

K T 828,962

12570,758 13399,720 303,136

2552,501 2855,636

Gruplar arasi Gruplar iqi

Toplam Gruplar arasi

Gruplar iqi Toplam

- X

21,28

23,84 37,58

33,56

sd 3

128 131

3 128 131

S.S

9,774

11,441 4,096

5,591

K.0 276,321 98,209

101,045 19,941

t

-1,14

4,lO

F 2,814

5,067

P 0,25

0,OO

P ,042

,002

Yrd. DOG. Dr. Hafiz BEK, S.Barbaros YALCIN, Dog. Dr. Ali ~tlirrat SmBUL, Yrd. Dr. Hakaiz GULTfEREN

Tablo 3'te goriildugu gibi ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qal~gan egitimcilerin yaglanna gore, mesleki tiikenrniglik ve rol qatlgmas~ puanlan araslnda istatistiksel olarak anlam11 bir farkl~llk bulunmugtur. Bu f a r h kimin lehine oldugunu ortaya koyrnak iqin tukey testi yapllrnlgixr. Aga@da tukey testi sonu&u-i yer almaktadr.

3. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin yaglar~ ile mesleh tdcenmiglik ve alglladklan rol qatlgma tukey testi (qoklu kargrlqt~rma) sonuqlan:

Tablo 4. Yaya Gore Mesleki Tiikenmiylik ve Rol Catiymasi Tukey Testinden(Cok1u Kary~laytirma) Aiinan Puanlarln Dag~l~mi

B a r n Degigken

TK

. RC

Ortalamalar farlu

-6,370

1,964

3,795

8,333

10,164(*)

1,83 1

4,323(*)

2,123

2,570

-2,200

-1,754

0,446

P

,101

,933

,568

,172

,038

972

,004

,483

,215

-624 ,

,728

,995

1

Degigkenler

1- Ozel Egitimi Ogretmeni - 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik 1- dzel Egitimi Ogretmeni - 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni 1- dzel Egitimi Ogretmeni - 4 - S m f Ogretmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 3- Cocuk Geligimi ~gretmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 4- S m f Ogretmeni 3- Cocuk Geligimi Ogretmeni - 4- S m f Ogretmeni 1- Ozel Egitimi Ogretmeni -

2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik 1- 0x1 Egitimi ~gretmeni - 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni 1- dzel Egitimi O~etmeni - 4 - S m f Ogretmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 3- Cocuk Geligimi Ogretmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 4- S m f Ogretmeni 3- Cocuk Geligimi O~etmeni - 4 - S m f Ogretmeni

Ozel Egitim ~llerkezlerinde Calzg.arz Egitinzcilerin Tiikenmi~lik Diizeyleri ile 185 Algrladzklarl Rol Cah$i?zasl Arasztzdaki Iliqkinin Kar~zlaqhr~l~~zasz

Mesleki tiikenmiglikte art1 deger niteliginde farlun psikolojik damgman ve rehberlik-s111lf ogretmeni boyutunda, psikolojik danigman ve rehberlik lehine bir farkl~llk oldugu goriiliiyor. Rol qatqmasmda ozel egitimi ogretmeni- psikolojik damgman ve rehberlrk boyutunda ise ozel egitimi ogretmeni lehine bir farklillk oldugu goriilmektedir.

4. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitimcilerin mesleki kidemlerine gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qatigmasi arasmda anlam11 bir fark var mldir?

Tablo 5. Mesleki kidemlerine gore Tiikenmiglik Diizeyleri ile Alg~ladlklar~ Rol Catigmasi Olqe@nden Alman Puanlarln Dagllimi

Tablo 5'te goriildiigii gibi puanlan sonucuna bakti@nizda, rol qatqmasi aqismdan mesleki hdeme gore anlamli fark bulunmugtur. Bu farlun kimn lehine oldu~unu ortaya koymak iqin Tukey testi yapilmigir. Tukey testi sonucu qaii;~da verilmigir.

sd

5

126

131 5

126

131

Kareler toplarm

8 10,45 1

12589,268 13399,720

270,150 2585,486

2855,636

I

5. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin

RC

hdemlerine gore algiladlklan rol qatigma tukey testi (qoklu karglla$rma)

Kareler ortalamasi

162,090

99,915

54,030

20,520

Gruplar arasi Gruplar iqi Toplam Gruplar arasi Gruplar iqi Toplam

F

1,622

2,633

Tablo 6. Rol Catigmasi Tukey Testinden (CoMu kargilagtirma) Alman Puanlarm Daglllmi

P

,159

,027

B a r n DeB~ken

RC

Ortalarnalar farh

,509

4,056(*).

DeDskenler

1- 0zel E&timi O~etmeni -

2 - Psikolojik Damsman ve Rehberlik 1- 0zel Egtimi O~etmeni -

3 - Cocuk Geli~imi O~etmeni

P

,997

,045

Yrd. DOG Dr. Hafiz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali Murat SUABUL, Yrd. Dr. Hakan GULTEREN

iigretmenierin mesleki ludemlerine gore rol gativmasi p u a n l m kqilqbxmasi sonucu ozel egitim ogrebnenleri ile gocuk geligimi ogretmenleri araslnda ozel egitim ogretmenleri lehine bir farklillk oldugu goriiliiyor. Cocuk geligimi ve s m f ogretmenleri araslnda s m f ogrebnenleri lehine anlam11 farklillk bulunmuqtur.

6. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde gali~an egitimcilerin branglar~na gore mesleki tiikenmiqlik ve alg~ladklan rol gabqmasi araslnda anlam11 bir fark var midir?

1,OO 0

,458

,246

,189

,997

,620

,364

,004 6

,974

,996

,537

,33 1

1,OO 0

1- Ozel Egitimi O~etmeni - 4 - S m f Oiiyetmeni 1- Ozel Egitimi Ofjretmeni - 5 - O M Oncesi Ofjretmeni 1- Ozel Egitimi O~etmeni - 6 - El Sanatlan O~etmeni 2- Psikolojik Danqman ve Rehberlik - 3 - Cocuk Geligimi O~etmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 4 - smf Ogretmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 5 - O M Oncesi Oaetmeni 2- Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 6 - El Sanatlan OBetmeni 3- Cocuk Geligimi 0ij;etmeni - 4 - S m f OBetmeni 3- Cocuk Geligimi O~etmeni -

5 - O M Oncesi Ogetmeni 3- Cocuk Geligimi Ogetmeni -

6 - El Sanatlan Ogetmeni 4- S m f Ogretmeni -

5 - O M Oncesi Ogetmeni 4- S m f ~Betmeni -

6 -El Sanatlan O~etmeni 5- O M Oncesi Ofjretmeni -

6 - El Sanatlan O~etmeni

-,093

2,680

3,166

3,547

-,602

2,171

2,657

-4,150(*)

-1,377

-,891

2,773

3,259

,486

Ozel Egitinr Merkezleritzde Calrgan E~itimcilerin Tukenmiglik Diizeyleri ile 187 Algrladrklarr Rol Cahpnasz Arasrtzdaki Iligkinitr Kargzlaghrrbnasr

Tablo 7. Branglarma Gore Tiikenmiglik Diizeyleri ile Alglladlklari Rol Catigmasi 01~egnden Allnan Puanlarm Daglllnn~

Kareler ~ o D ~ & U U

Kareler F P

TK

RC

Tablo 7'deki sonucuna balulcfigmda, mesleki tiikenmi~lik ve rol qati~masi aqismdan toplam puanlannda anlamli farklilik oldugu goriilmektedir. Bu f a r h kimin lehine oldu&.mu ortaya koyrnak iqin tukey testi yapilrmgfir. Tukey testi sonucu qajjida verilmiytir.

Gruplar arasl Gruplar iqi Toplam Gruplar arasi Gruplar iqi Toplam

7. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qali~an egitimcilerin branglarma gore Mesleki tiikenmirilik ve algil&an rol gatqma tukey testi (qoklu karrjilqtmna) sonuglan:

1970,308 11429,4 12

13399,720 303,75 1 2551,886 2855,636

Tablo 8. Mesleki Tiikenmiglik ve Rol Catlgmas~ Tukey Testinden (CoMu kargllagtlrma) Alman Puanlarln Dagllimi

P

,901

,97 1

,087

,511

,990

,322

B a r n Degi~ken TIC 1

Degi~kenler

1 - Ozel Egitimi Ogetmeni - 2 - Psikolojik Damsman ve Rehberlik 1 - Ozel Egitimi Ojjretmeni - 3 - Cocuk Geli~imi O~etmeni 1 - Ozel Egitimi Ojjretmeni - 4 - S l m f Ogretmeni 1 - Ozel Egitimi Ojjrelmeni - 5 - Okul Oncesi Ogretmeni 1 - Ozel Egitimi Ojjretmeni - 6 -El Sanatlan Ogretmeni 1 - dzel Egitimi OBetmeni - 7 -Beden Egitimi Ogelmeni

Ortalamalar fa&

-3,72 1

2,341

8,321

5,697

3,250

10,350

?>d. DOG. Dr. Hajiz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali Mn.at S m B U L , Yrd. Dr. Hakan GULTEEEN

2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 3 - Cocuk Geligimi O~e tmen i

2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 5 - Okul ~ n c e s i Oljetmeni

2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 4 - S m f Ogretmeni

6,061 ,293

12,042(*)

2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 6 - El Sanatlan Ogretmeni

3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni - 5 - Okul ~ n c e s i Ogretmeni 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni - 6 - El Sanatlan Ogretmeni 3 - Cocuk Geligimi 0gretmen.i - 7 - Beden E&imi Ogretmeni 4 - S m f 0gretmeni - 5 - Okul Oncesi Ogretmeni 4 - S m f Ogetmeni - 6 - El Sanatlan Ogretmeni 4 - S m f O~etmeni - 7 -Beden EEjtimi Oljetmeni

,003

2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 7 -Beden Egitimi ~gretmeni 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni - 4 - S m f Oljetmeni

5 - Okul Oncesi O~e tmen i -

6,971 ,723

14,071

5,981

,066

,225

5 - Okul Oncesi Ogretmeni - 7 - Beden EDtimi O~e tmen i 6 - El Sanatlan Ogetmeni - 7 -Beden Egitimi Ogetmeni

4,653

1 - Ozel Egitimi Ogretmeni - 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik

,960

7,100

1 - Ozel Egitimi O~e tmen i - 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni 1 - Ozel Egitimi Ogretmeni - 4 - S m f Oljetmeni

,883

,744

1 - Ozel E@timi Ogretmeni - 5 - Okul Oncesi Ogretmeni

,999

-3,232

-,074

,120

1,000

-1,655 ,913

Ozel Egitini ~bferkezlerilzde Caliyarz E~itimcilerin Tiikennzi$ik Diizeyleri ile 189 Algrladrklar~ Rol Catrynasr Arasl~zdaki Iliykini~z Kar,vrla,vtrnbnasr

Tablo 8 sonuqlanna bakngmzda, mesleki tiikenmiglikte psikolojik

d a g m a n ve rehberlik-smf ogretmeni boyutunda psikolojik dmgman ve

rehberlik ogretmenleri lehine art1 deger niteliginde bir farklilik oldugu

1 - Ozel Egtimi Ogretmeni - 6 - El Sanatlan Ogetmeni 1- Ozel Egitimi Ogretmeni - 7 -Beden Egitimi Ogretmeni 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 4 - Smf Ogretmeni 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 5 - Okul Oncesi Ogretmeni 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 6 - El Sanatlan ~gretmeni 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik - 7 -Beden Egitimi Ogretmeni 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni - 4 - Suuf Ogretmeni 3 - Cocuk Geligimi Oaetmeni - 5 - Okul Oncesi Ogretmeni 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni - 6 - El Sanatlan Ogretmeni 3 - Cocuk Geli~imi O~etmeni - 7 - Beden Egitimi Ogretmeni 4 - Suuf Ogetmeni - 5 - Okul Oncesi ~gretmeni 4 - Smf 0ii;retmeni - 6 - El Sanatlan Ogretmeni 4 - Suuf Ogetmeni - 7 -Beden Egtimi Ogretmeni 5 - Okul Oncesi Ogretmeni - 6 -El Sanatlan Ogretmeni 5 - Okul dncesi Ogetmeni - 7 -Beden Egtimi 0ii;retmeni 6 - El Sanatlan Ogretmeni - 7 -Beden EiiJtimi b~e tmeni

-1,717

-1,550

-3,976(*)

-,818

-2,399

-2,461

-2,294

3,158

1,577

1,515

1,682

-1,581

-1,643

-1,476

-,06 1

,105

,167

,983

,993

,040

,998

,689

,912

,954

,124

,864

,987

,986

,925

,986

,995

1,000

1,000

1,000

Yrd. DOG. Dr. Hajiz BEK, S.Barbaros YLCIN, DOG. Dr. Ali Murat SUNBUL, Yrd. Dr. Hakan GULVEREN

- -

goriiliiyor. Rol gahgmasmda psikolojik damgman ve rehberlik-gocuk geligimi 0ij;retmen.i boyutunda ise qocuk geligimi ogretmenleri lehine eksi degerde bir farkllllk oldugun goriilmektedir.

8. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde galigan egitimcilerin ogrenim durumlarina gore mesleki tiikenmiglik ve a l g i l W a n rol

Tablo 9'da p u a n l m da@lm sonucuna bakt@mzda, tiikenmiglik diizeyinde anlamh fark bu1unmuS;tur. Bu farkm kirnin lehine oldugunu ortaya koymak igin Tukey testi yapilrm$r. Tukey testi sonucu qa&da verilmigtir.

gatqmasl araslnda anlamli bir fark var m h r ? Tablo 9. Mesleki kidemlerine gore Tiikenmi~lik Diizeyleri ile

Alglladiklari Rol Catigmas~ ~ l ~ e g n d e n Alman Puanlarm Dagl lm~

9. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde gallgan egitimcilerin ogrenim durumlarma gore Mesleki tiikenmiglik ve Alglladlklan rol gatqma Tukey testi (Coklu karg~lqhrma) sonuglan:

Tablo 10. Mesleki Tiikenmi~lik ve Rol Cati~masi Tukey Testinden(Cok1u karg~lagtirma) Alinan PuanIarin DaglImi

TK

RC

Kareler toplm

765,255

12634,465 13399,720

332,762 2522,875

2855,636

Gruplar arasl Gruplar iqi Toplam Gruplar arasl Gruplar iqi Toplam

,787

,019

,086

Ortalarnalar farkl

-1,851

-13,851(*)

-12,000

Ba@& Deggken TK

I

sd

2

129 131

2 129

13 1

F

3,907

8,507

Kareler ortalarnas1 382,627

97,942

166,381

19,557

1

P

,023

,000

DeBgkenler

1- Ozel EiiJtimi Ofisetmeni - 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik 1- Ozel EiiJtimi Ofisetmeni - 3 - Cocuk Geligimi Ofisetmeni 2 - Psikolojik Dmgman ve Rehberlik 3 - Cocuk Gelihimi Ofisetmeni

Uzel Egitim ~blerkezlerinde Calzqatz Egititllcileritz Tiiketznziqlik Diizeyleri ile 191 Algzladzklarz Rol Cahqmasz Arasrtzdaki Iliqkinin KarqzlaqtzrrIi~~asz

Mesleki tiikenmiglikte ozel egitirni ogretmeni-qocuk geligimi ogretmeni boyutunda ise qocuk geligimi ogretmenleri lehine eksi degerde bir farkllllk oldugu goriiliiyor. Rol qatqmasmda ozel egitimi ogretmeni-psikolojik damgman ve rehberlik gruplan arasmda psikolojik damgman ve rehberlik ogretmenlerinin lehine eksi degerde farklillklar oldugu goriilmektedir. Ozel egitiki ogretmeni-qocuk geligimi ogretmeni gruplan arasmda ozel egitim ogretmenlerinin lehine farklil~klar oldugu goriilmektedir. Psikolojik damgman ve rehberlik-qocuk geligimi ogretmeni gruplan arasmda psikolojik damgman ve rehberlik ogretmenlerinin lehine eksi degerde farklillklar oldugu goriilmektedir.

TARTISMA Tiirkiye'de Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinin aqlligi ve bu

alanda egitimci yetigtimek iqin verilen qabalar azlmsanmayacak diizeyde olsa da bu alanda qal~gan egitimcilerin qaligma kogullan i@e yqadklan sorunlan araglrma konulan yeteri diizeyde oldugunu soyleyemeyiz. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin tiikenmiglik diizeyleriyle algiladlklan rol qabgmasi arasmda yapilacak bilimsel arayhrmalar giiniimiizde bu alanda himet alan ve himet veren bireyler aqislndan ister istemez himetin nicelik ve niteligi ayn bir onemi ortaya koyacakt~r. Bu alanda ve ozellikle qaligan egitimcilerin qahgma hayatlanndaki tiikenmiglik ve rol qabgmalanru konu eden arqtimalara az

rastlanz. Ozel egitim alamyla ilgili olarak Akqmete ve arkadqlan (2001) ogretmenlerde tiikenmiglik, ig doyumu ve kigilik bqligmdaki bir qaligma yaprmglar. Daha soma bu qal~gmayi kitap haline getirerek arayhmacilar ve egitimcilerin faydalanmasi onemli bir eser oldugunu gorebiliyoruz.

Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qahgan egitimcilerin cinsiyette gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qatqmasi tablosu sonuqlanna bakllcfigmda; cinsiyette gore mesleki tiikenmiglik puanlannda

,048

,005

,000

-2,995(*)

7,219(*)

-10,214(*)

RC 1 1- Ozel Egitimi Ogretmeni - 2 - Psikolojik Dm$man ve Rehberlik 1- Ozel Egitimi Ogetmeni - 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni 2 - Psikolojik D m ~ m a n ve Rehberlik - 3 - Cocuk Geligimi Ogretmeni

Yrd. Dog. Dr. Ha$z BEK, S.Barbaros YtlLCIN, Dog. Dr. Alihfztrat SmBUL, Yrd. Dr. Hakan GULJ%REN

anlamli bir fark olmamasma rgmen rol qatlgmasi degigkeninde manidar bir farklillk ortaya qlkmlgtir. Ad1 geqen degigkende bayan ogretmenlerin rol ~abgma diizeyleri erkek ogretmenlere hyasla yuksektir. Erkek ogretmenler rol noktasmda daha uyumlu ve b q a n l ~ goriinmekteler.

Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qal~gan egitimcilerin yqlan ile mesleki tiikenmiglik ve algiladdclan rol qabgmasi araslnda istatistiksel olarak anlam11 bir farklillk bulunmuqtur. Bu farkln b i n lehine oldu~unu ortaya koymak iqin yapllan tukey testine gore mesleki tiikenmiglikte psikolojik dmgman ve rehberlik-smrf ogretmeni iqeren boyutta, psikolojik dmgman ve rehberlik lehine bir farkllllk oldugu goriiliiyor. Yani y q a gore psikolojik dmgmanlk ve rehberlik boliimii ogretmederinde tiikenmiglik diizeyde arttIgm ortaya koymaktadir. Rol qatrgmasmda ise ozel egitimi ogretmeni- psikolojik dmgman ve rehberlik boyutunda ise farlun ozel egitimi ogretmeni lehine oldugu goriilmektedir. Bu bulguya daymlarak, zamanla deneyimle beraber ig yqammda stresin etkileri arttI$ dolayis~yla yagmlan ig stresi rol qatrgmasm arttird~gi soylenebilir.

Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin algiladlklan rol qatrgmasi aq~smdan mesleki ludeme gore anlamli fark bulunmugtur. Tukey testi sonucuna gore Ogretmenlerin mesleki hdemlerine gore rol qatigmasi puanlannin kargi1a;;tirmasi sonucu ozel egitim ogretmenleri ile qocuk geligimi ogretmenleri arasmda ozel egitim ogretmenleri lehine bir farklilk oldugu goriiliiyor. Cocuk geligimi ve smf ogretmenleri arasmda smrf ogretmenleri lehine anlarnli fark bulunmuqtur. Ozel egitim ogretmenlerinin rol qatqma diizeyleri yq la beraber yukseldiki ortaya qlkmlgtir. fGdeme gore yapllan analiz sonucuna baluldigmda deneyimlerle beraber smif ogretmenlerinin rol qatlgmasmdan artma oldu@nu gorebilmektedir.

Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin branglanna gore mesleki tiikenmiqlik ve alglladlklan rol qatlgmasi aqismdan toplam puanlannda anlamli farkllllk oldugu goriilmektedir. Sonuqlara balsbglrnizda, mesleki tiikenmiglikte arh deger niteliginde psikolojik dmgman ve rehberlik-smif ogretmeni boyutunda psikolojik dmgman ve rehberlik ogretmenleri lehine bir farklllk oldu@ goriiliiyor. Yani slnlf ogretmenleriyle psikolojik dmgma ve rehberlik ogretmenlerinde artan bir tiikenmiglik goriilmektedir. Bu sonuca daymlarak; y q ve hdemlerde

Ozel Egitinz 1Llerkezlerinde Calzyan Egiti~ncilerin Tiikeniniylik Diizeyleri ile 193 Algzladzklarz Rol Catzpzasz Araszndaki Ili@inin Kar.~zlayhrzlinasr

o ldua gibi brang aqisindan da baktiglrnizda ozel egitim ogretmenleri yuksek diizeyde tiikenmiglik algilamaktalar. Dolayisiyla ozel egitim ogretmenlerin puanlanndaki tiikenmiglik diizeyinin yuksek q h a s m i ozel egitim a l m stresli ohasma ve bu stresin d a h a qok ozel egitim ogretmeleri algiladklanna bglanabilir. Rol qatigmaslnda psikolojik dmgman ve rehberlik-qocuk geligimi ogretmeni boyutunda ise qocuk geligimi okretmenleri lehine eksi degerde bir farkllllk oldugun goriilrnektedir. Ozel egitim alarunda qaligandan beklenen iglem veya eylemleri gerqeklegtirememe kaygisi qocuk geligimi ogretmenlerinde strese yo1 aqabildigini gostennektedir.

Ogel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin ogrenim durumlanna gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qatigmasi araslnda anlaml~ fark bulunmu@ur. Yapilan tukey testinde mesleki tiikenmiglikte ozel egitimi ogretmeni - qocuk geligimi ogretmeni boyutunda ise qocuk geligimi ogretmenleri lehine eksi degerde bir farklillk oldugu goriiliiyor. Bu sonuca baktigmzda qocuk geligimi ogretmenlerinin ozel egitim almyla ilgili yeterli ogrenim almadlklarm ve dolayisiyla daha qok tiikenmiglige sebep ohaktadir. Rol qatigmasmda ise ozel egitimi ogretmeni- psikolojik dmgman ve rehberlik gruplan arasmda psikolojik dmgman ve rehberlik ogretmenlerinin lehine eksi degerde f a r W a r oldugu goriihektedir. Ozel egitimi ogretmeni-qocuk geligimi ogretmeni gruplan arasmda ozel egitim ogretmenlerinin lehine farkhllklar oldugu goridmektedir. Psikolojik dmgman ve rehberllk-qocuk geligimi ogretmeni gruplan arasmda psikolojik dmgman ve rehberlik ogretmenlerinin lehine eksi degerde farklillklar o l d u a goriilrnektedir. Ozel egitirn ogretmenleri meslekten beklenen ve isteneni psikolojik dmgman ve rehber ogretmenlere nazaran yeterli ve bqanli bir gekil gerqekle@rebilmekte bqanli olduklan goridmektedir.

Yrd. DOG. Dr. Hafiz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOG. Dr. Ali Murat SmBUL, Yrd. Dr. Hakan GULJ/EREN

SONUC VE OPEMLER: 1. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin

cinsiyette gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qatqmasi arasmda anlam11 bir fark bulunamam@r.

2. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitimcilerin yqlan ile mesleki tiikenmiglik ve alg11adkIa1-1 rol qatqmasi arasmda istatistiksel olarak anlamh bir fark bulunmuw. Bu fark psikolojik darugman ve rehberlik-smf ogretmeni iqeren boyutta, psikolojik darugman ve rehberlik lehine rol qahgmasmda ise farlu ozel egitimi ogretmeni lehine oldugu goriilmektedir.

3. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qallgan egitimcilerin alg11Wan rol qatigmasl aq~srndan mesleki kdeme gore dam11 fark bulunmugtur. Bu farlun ozel egitim ogretmenleri ile qocuk geligimi ogretmenleri arasmda ozel egitirn ogretmenleri lehine bir farkIillk oldugu goriiliiyor. Cocuk geligimi ve s m f ogretmenleri arasmda s m f ogretmenleri lehine dam11 fark b u l u n m u ~ .

4. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qahgan egitimcilerin branglanna gore mesleki tiikenmiglik ve alg11Wa1-1 rol qatqmas~ aqlsmdan toplam puanlannda anlamh fa.rk1h.k oldu@ goriilmektedir. K a q ~ l m a l a r d a mesleki tiikenmiglik p u d m sonuqlanna b & ~ m d a , psikolojik dmgman ve rehberlik - s d ogretmeni boyutunda psikolojik dmgman ve rehberlik o@etmenleri lehine bir fark oldu@ goriiliiyor. Rol qatqmasmda ise psikolojik darugman ve rehberlik - qocuk geligimi ogretmeni boyutunda ise qocuk geligimi o@etmenleri lehine bir fark oldu@ gonilmektedir.

5. Ozel egitim ve rehabilitasyon merkezlerinde qaligan egitimcilerin ogrenim durumlanna gore mesleki tiikenmiglik ve algiladlklan rol qatigmasl araslnda darn11 fark bulunmuwr. Yapilan tukey testinde mesleki tiikenmiglikte ozel egitimi ogretmeni - qocuk geligirni ogretmeni boyutunda ise qocuk geligimi ogretmenleri lehine bir farkllllk oldugu goriiliiyor. Rol qat~gmasrnda ozel egitimi ogretmeni-psikolojik darugman ve rehberlik gruplan aras~nda psikolojik darugman ve rehberlik ogretmenlerinin lehine eksi degerde fark oldugu goriilmektedir. Ozel egitimi ogretmeni-qocuk geligimi ogretmeni gruplan arasmda ozel egitim ogretmenlerinin lehine fark oldu@ goriilmektedir. Psikolojik dmgman ve rehberlik-qocuk geligimi

Ozel Egitiln hferkezlerinde Galzqan Egitinzcilerin Tukenmiqlik Diizeyleri ile 195 Algzladzklarz Rol Catzqmasz Araszndaki Iliqkiizin Kar~zlaqtzrzlnzasz

ogretmeni gruplan arasrnda psikolojik dan~gman ve rehberlik ogretmenlerinin lehine eksi degerde fark oldugu goriilmektedir.

Bu sonuqlar qerqevesinde a.yaii;idaki oneriler yapilabilir. 9 Ozel egitim alarzlnda qalqacak bireylerin tiikenmi~lik psikolojisi ile

verimsiz qal~gmalanm onlemek ve yipramadan qalr~malanni siirdiirebilmeleri iqin qaligma siireleri belirli bir sure ile sl~~~rlan&nlmali,

9 Ozel egitim alanlna farkli alanlardan ogretmenleri istihdam etmeden once alan digrndan gelen ogretmenlere yeterli diizeyde ozel egitimi alamyla egitim verilmeli,

9 Ozel egitim dam a i r sartlara sahip stresli bir alan oldu@mdan motivqsyonu yukseltmeye yonelik qaligmalar yapilmah,

9 Egitim fakiiltelerinin tiim boliimlerinde ozel egitimle ilgili derslere yer verilmeli,

Yrd. DOG. Dr. Hafrz BEK, S.Barbaros YALCIiY DOG. Dr. Ali hizlrat SUNBUL, Yrd. Dr. Hakan GULVEREN

AKCEMETE G., Kaner S., Sucuoglu B., "Tiikenmiglik I? Doyumu ve Kigilik", Nobel Yayin Dagitlm ,Ankara 2001

BALTAS, A., ve Z.BalEq (2000). "Stres ve Baga Clkma Yollan", Istanbul: Remzi Kitabevi.

BASARAN, f.~.(1982)".0rgiitsel davramgm yonetimi". Ankara, Ankara Universitesi Egitim Fakiiltesi.

CEYLAN A, Ulutiirk Y. H,( 2006). "Rol Belirsizligi, Rol CaOgmasl, Ig Tatmini Ve Perfonnans Arasmdaki ]iliSkiler", Dokug ~niversitesi Dergisi, 7

(1) CORDES, C. L., & Dougherty, T. W. (1993). "A review and an

integration of research on job burnout" . Academy of Management Review, 18,621-656.

C W , M. (2002). "S@llk personeli iqin onemli bir sorun, rol qahgmasi ve rol belirsizligi". Erzurum Askeri Hastanesi, Erzurum S@llk ve Toplurn S@lk ve Toplum, 12 (4): 87-93

DUBINSKY, A.J., Ronald E., Kotabe, M., Lim C.U., Moon, H. (1992). "Influence of role stress on industrial salespeople's work outcomes in the United States, Japan, and Korea". Journal of International Business Studies, 1st Quarter, Vol. 23 Issue 1, p77

EMMERIK, H. (2002). "Gender Differences in the Effects of Coping Assistance on the Reduction of Burnout in Academic S W ' , Work & Stress, 16(3), 25 1-263.

ERGm, Canan (1992), ccDoktor ve Hemgirelerde Tiikenmiglik ve Maslach Tikenmiglik Olqeginin Uyarlanmasi", VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Calzgmalarz, 22-25 Eylul 1992, Hacettepe ~niversitesi, ?TI. Ulusal Psikoloji Kongresi Duzenleme Kurulu ve Turk Psikologlar Demegi' Yayml, Ankara

FISHER, R.T. (2001). "Role stress, the type a behaviour pattern, and external auditor job satisfaction and performance". Behavioral Research in Accounting, Vo1.13 p. 143.

Ozel Egitim ~bferkezleriizde calz~an Egitinzcileriiz Tiikeizini~lik Diizeyleri ile 197 Algzladrklarz Rol Cahqilzasr Araszndaki Ilipki~ziiz Kar~zla~tzrzl~zasz

HAJ-YAI!XM, M. M., D.Bargal ve N. B.Guterman, (2000). "Perception of Job Satisfaction, Service Effectiveness and Burnout Among Arab Social Workers in Israel", International Jozrmal of Social Welfare, 9,201-210.

HAPPELL, B., T. Martm, ve J.Pm.ka.ana (2003). "Burnout and Job Satisfaction: A Comparative Study of Psychiatric Nurses From Forensic and a Mainstream Mental Health Service", International Jozrmal of Mental Health Nursing, 12, 39-47.

JONES, M. L. (1993). "Role Conflict: Cause of Burnout or Energizer?", Social Work, 38(2), 136-141.

KARATEPE, 0 . M. ve M.Tekinku9 (2004). "IS-Aile Catlqmasi, Duygusql Yorgunluk ve Hizrnet ~~ile@inne Performansi: S m r Birim Ig gorenlerine Yonelik Bir Arqtirma", 12. Ulzrsal Yonetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabz, 194- 199, Bursa.

KULAKSIZOGLU, A., Bdent D ~ M A C , Aydan AYDIN, (2003). "ijzel Egitim Almnda C a l ~ ~ a n Ogretmenleri Tiikenrni~lik Duygusu Uzerine Kar~~lqtirmall Bir Ara@ma".Trakya Unv. Sosyal Bil. Dergisi, Cilt:3 No: 1 ,15-24.

KUZGUN Y, (2000)." Meslek Dmqrnanhii;~ Kurumlar Uygulamalar", Nobel Yaym D@itlm, Ankara

MASLACH, Christina ve Philip G. Zlrnbardo (1982), Bumozit - The Cost of Caring, Prentice-Hall, Inc., Englewood CliEs, New Jersey.

MASLACH, Christina, Wilmar B. Schaufell ve Michael P. Lelter (2001), "Job Burnout", Annz~al Review of Psychology, Volume: 52,397-422.

MASLACH, Christina ve Michael P. Lelter (1997), "The Truth Abozrt Bzrmozrt, Jossey-Bass", San Francisco, CA.

SABUNCUOGLU, T. Ebru (2008). "Rol Catigmasmln Ve Rol Belirsizliginin Tiikenmiglik Ve IS Doyumu Uzerindeki Etkilerinin hcelenmesi" , Dokuz Eyliil Universitesi iktisadi ve Idari Bilimler Fakiiltesi Dergisi Cilt:23 say^: 1, ss:35-49.

STORDEUR, S., W.D7hoore, C.Vandenberghe (2001). "Leadership, Organizational Stress, and Emotional Exhaustion Among Hospital Nursing Staff', Journal of Advanced Nzrrsing, 35(4), 533-542.

TANOVA, C., ve T.Karatepe (2004). "Smlr Birim IS gorenleri ve Duygusal Yorgunluk: K.K.T.C. KonaMama Sektorii ~zer inde Gorgiil Bir

Yrd. DOG. Dr. Hajz BEK, S.Barbaros YALCIN, DOE Dr. Ali Murat SmBUL, Yrd. Dr. Hakan GULPEREN

Cahgma", 12. Vlusal Yonetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabz, 194-199, Bursa.

UM, M., ve D. F. Harnson (1998). "Role Stressors, Burnout, Mediators, and Job Satisfaction: A Stress-Strain-Outcome Model and An Empirical Test", Social Work Research, 22(2), 100-1 16.

WRIGHT, Thomas A. ve G. Bonett DOUGLAS (1997), "The Contribution of Burnout to Work Performance", Journal of Organizational Behavior, 18,491-499.

VON EMSTER, G. A., ve A.A.Harnson (1998). "Role Ambiguity, Spheres of Control, Burnout, and Work-Related Attitudes of Teleservice Professionals", Journal of Social Behavior & Personality, 13(2), 375- 3 86.