european charter for regional or minority languages · 1 european charter for regional or minority...

1

European Charter for Regional or Minority Languages

Who are the historical national (/ethnic) minorities in Georgia and what kind of languages should be protected under "The European Charter for Regional or Minority Languages"?

ეს გახლავთ ქართველურ(სამხრეთ კავკასიურ) ენათმეცნიერებაზე შექმნილ სოციალურ ქსელში ტარიელ ფუტკარაძის მიერ გახსნილი სადისკუსიო თემის European Charter for Regional or Minority Languages სრული ამონაწერი. თემაში ცხარე დ საინტერესო კამათი გაიმართა ქარტიის, ასევე მეგრულ-ლაზური, სვანური ენების სტატუსთან დაკავშირებით.

მონაწილეები(ნაჩვენებია ის პირადი ან სხვა სურათები, რომელიც მათ ავატარებად ჰქონდათ ატვირთული ჯგუფში, ასევე მონაწილეთა სახელები ნაჩვენებია ისე, როგორც ეს მათ ჯგუფში ჰქონდათ მითითებული).

Tariel Putkaradze Natia Putkaradze Nino Amiridze / ნინო ამირიძე

Givi G. Karchava Rusiko Amirejibi Manana Bukia

2

Tamar Gitolendia Rezo Sherozia Tinatin Bolkvadze

Stewe Hewitt mzekala Merab Gvazava

Marexi Toria Temur bela

Lela Xachapuridze giorgi Eka Archvadze

Gocha Kuchuxidze Misha Labadze

3

პირდაპირი ბმული სადისკუსიო გვერდზე >

http://kartvelianlinguistics.ning.com/group/europeancharterforregionalorminoritylanguages

Comment by Tariel Putkaradze on February 13, 2009 at 8:28am

ზოგი ექსპერტი (მაგ.: P.J. Hillery) თვლის, რომ საქართველოში უმცირესობის ენებია: ჩეჩნური, წოვა-თუშური, ბეჟიტური (Bezhta), ჰუნზიბური (Hunzib), უდიური, აზერბაიჯანული, სომხური, ლაზური ანუ ჭანური, მეგრული, აფხაზური, სვანური, ოსური

http://www.armazi.com/georgian/unicode/the_kartvelian_languages.htm

შდრ., თითქმის ანალოგიური ჩამონათვალი ენებისა, რომლებზეც უნდა გავრცელდეს "რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ ევროპული ქარტის" დებულებები:

სომხური, აზერბაიჯანული, რუსული, ბერძნული, ებრაული, ქურთული/იეზიდური, უკრაინული, ჩეჩნური/ქისტური, ასირიული, ავარიული, მეგრულ-ლაზური, სვანური (ტ.ვიხერკევიჩის ჯგუფი). მსგავსი კვალიფიკავიისათვის იხ., აგრეთვე, "ლიტერატურნაია გაზეტა" 6-11.11.08)

ჩემი აზრით, რამდერნადაც European Charter for Regional or Minority Languages ეძღვნება ისტორიული უმცირესობების ენებს, ქარტიის დებულებები ვერ გავრცელდება სახელმწიფო ენის სახესხვაობებისა და ახალი უმცირესობების თუ მიგრანტთა ენების მიმართ.

კრიტიკისთვის ვრცლად იხ.:

http://www.scribd.com/doc/8727375/T-Putkaradze-Kartvelta-Dedaena-Da-Dialeqtebi-2008

და ტ.ფუტკარაძე, "ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ" და საქართველოში ენობრივი პოლიტიკის დაგეგმვის საკითხი, კავკასიოლოგიური სერია, V, თბ., 2009

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on February 13, 2009 at 9:08am

დიდი მადლობა, ბატონო ტარიელ, მოწვევისთვის. უნდა გამოვტყდე, არ ვიცნობ მაგ ქარტიას და სიამოვნებით გავეცნობოდი.


ახლა ვიპოვე და ალბათ აქაც უნდა დავდოთ:

European Charter for Regional or Minority Languages(Strasbourg, 5.XI.1992)

და მისი არაოფიციალური თარგმანი ქართულ ენაზე.


ნინო, დიდი მადლობა, რომ ჯგუფში შემოხვედი :)."ენის ქარტიის" თარგმანებს, ძირითადი ტერმინების ანალიზსა და მიზნებს ეძღვნება ჩემი ბოლო წიგნი: "ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ" და საქართველოში ენობრივი პოლიტიკის დაგეგმვის საკითხი, კავკასიოლოგიური სერია, V, თბ., 2009.

4

მომავალ კვირაში აქაც დავდებ მის ლინკს.

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on February 13, 2009 at 12:08pm

დიდი მადლობა, ბატონო ტარიელ. მე სოციოლინგვისტი არ ვარ, ენობრივ პოლიტიკაზე არ ვმუშაობ და გამიჭირდება კომპეტენტური აზრის გამოთქმა. დიდი იმედი მაქვს, ქართველი სოციოლინგვისტები შემოგვიერთდებიან. გთხოვთ, ისინიც მოიწვიოთ ჯგუფში, თუ იცნობთ მათ.


ნინო, თავისთავად ცხადია, ყველა სოციოლინგვისტს ვიწვევ: ქართველსაც და არაქართველსაც, ვისაც კავკასიის ენობრივი სიტუაცია და, ზოგადად, "ენის ქარტიის" თემა აინტერესებს.


სხვა მასალასაც ნელ-ნელა მოგაწვდით


"ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ":განმარტებითი მოხსენების 31-ე, 32-ე და 49-ე პუნქტები:

"ქარტიის დებულებები მოიცავს მხოლოდ ისტორიულ ენებს, ანუ იმ ენებს, რომლებიც დიდი ხანია გავრცელებულია მოცემული სახელმწიფოს ტერიტორიაზე" (31);"ეს ენები მკაფიოდ უნდა განსხვავდებოდეს იმ ენის თუ ენებისაგან, რომლებზეც სახელმწიფოში მცხოვრები დანარჩენი მოსახლეობა საუბრობს. ქარტიის დებულებები არ ეხება ერთი ენის ადგილობრივ სახესხვაობებსა თუ განსხვავებულ დიალექტებს" (32)."European charter for regional or minority languages": Explanatory Report:31. ..."the charter covers only historical languages, that is to say languages which have been spoken over a long period in the state in question";32. "These languages must clearly differ from the other language or languages spoken by the remainder of the population of the state. The charter does not concern local variants or different dialects of one and the same language...


"ენის ქარტიის" შესახებ მოსკოვის აზრი ("ლიტერატურნაია გაზეტაში" გამოქვეყნებული) ნახეთ ამ მისამართზე:http://www.opentext.org.ge/09/sakartvelos-respublika/014/014-13.htm

Comment by Tariel Putkaradze on February 18, 2009 at 3:08pm

კონსტანტინე გამსახურდიას ენობრივი კონცეფცია (ფრაგმენტები):"მე პირადად, როგორც მწერალი, მუდამ მოწადინებული ვარ გავდევნო ქართული ენიდან ის ზედმეტი ბალასტი, რომელიც საუკუნეების გავლენით ჩალეკილა ქართულ ენაში. პარალელურად, ჩემის აზრით, უნდა ხდებოდეს ენის რეპარაცია ადგილობრივ დიალექტების ლექსიკის საშუალებით.უნდა შემოვუშვათ ქართულ ენაში როგორც მეგრულ-სვანურ დიალექტების სიტყვები, ისე ფშავ-ხევსურულ კილოდან.ვაჟა-ფშაველამ ამ მხრივ დიდი სამსახური გაუწია ქართულ ენას..." (კ.გამსახურდია, თხზულებათა ათტომეული, ტომი, VII, ახალი სიტყვები, გვ. 411)."ილიამ ქართულ ენას შესძინა ქართლური ბუნების სიდარბაისლე. ხოლო აკაკიმ იმერულის სილბო. XX საუკუნის მწერლობამ უნდა მოგვცეს ილიას ქართლურის, აკაკის იმერულის, ვაჟას ფშაურის, მეგრულისა და გურული ენობრივი ელემენტების სრული სინთეზი. აი, ეს იქნება იდეალური ლიტერატურული ქართული..." (კ.გამსახურდია, თხზულებათა ათტომეული, ტომი, VII, ახალი სიტყვები, გვ. 411).

Comment by Givi G. Karchava on February 18, 2009 at 5:12pm

5

ციტატა: "ეს ენები მკაფიოდ უნდა განსხვავდებოდეს იმ ენის თუ ენებისაგან, რომლებზეც სახელმწიფოში მცხოვრები დანარჩენი მოსახლეობა საუბრობს.

ციტატა: "ეს ენები მკაფიოდ უნდა განსხვავდებოდეს იმ ენის თუ ენებისაგან, რომლებზეც სახელმწიფოში მცხოვრები დანარჩენი მოსახლეობა საუბრობს.

ეს ყველაფერი გასაგებია, მაგრამ რატომღაც მგონია, რომ თქვენი ”ენათმეცნიერული” წიაღსვლები ლაზურ-მეგრულისა თუ სვანურის ლინგვისტური სტატუსის ამ დებულებებზე მორგებას გულისხმობს. ეს კი არაა მეცნიერული სვლა.

რაღაცის შიშით თეთრზე ვერ იტყვი შავიაო.თუკი თქვენ მიაღწევთ იმას, რომ თქვენი მტკიცება მეგრულ-ლაზურის და სვანურის დიალექტობაზე, ენაკავობაზე, კოინეობაზე თუ სამეტყველო კოდობაზე საყოველთაოდ გაზიარებულ იქნა, ავტომატურად ევროპის ქარტია არ გავრცელდება მათზე. შესაბამისად ამ ენებზე წერა, ბეჭდვა და ა.შ. იქნება მუდმივი დავისა თუ დისკრიმინაციის საგანი, რაც თავისთავად გამოიწვევს მათ გაქრობას დედამიწის ზურგიდან.

ამის დაშვება კი არ შეიძლება.


"ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის შესახებ" ეძღვნება იმ ავტოქთონი ეროვნული უმცირესობების ენებს, რომლებიც არაა სახელმწიფო ენა მოცემულ სახელმწიფოსი.მეგრელი ძირძველი ქართველი და საქართველოს სახელმწიფოს უპირველესი შემოქმედია; ქუჯის, ჭყონდიდლებისა და გამსახურდიების აღმზრდელი კუთხის შვილები საქართველოს პატრონები არიან და არა უმცირესობები. რაც შეეხება მეგრულს: იგი იყო, არის და იქნება ქართველთა ეროვნული ენის -სალიტერატურო ქართული ენის (რომელიც შეიქმნა საერთოქართველური ენის ბაზაზე) ერთ-ერთი უპირველესი შენაკადი. ქართველთა ძალაც და გადარჩენაც ეროვნულ-ენობრივ-კულტურულ და სახელმწიფოებრივ ერთობაშია; ამას გვასწავლის ისტორია.მეგრულის გაქრობა ღმერთმა ნუ ქნას; ეგ საქართველოს სიკვდილს ნიშნავს. ასევე: სვანურის, ლაზურის, ტაოურის, თუშყურის, ხევსურულის თუ ქართლ-კახურისა... ქართველთა ყველა ენაკავს თუ კილოკავს უნდა გავუფრთხილდეთ; ყველა ერთად ქმნის ეროვნულ განძს - ქართველთა დედაენას. ეს არის ჩვენი ეროვნული მემკვიდრეობა, რომელმაც დღემდე მოაღწია და მანამ იქნება, სანამ ვიქნებით ქართველები: ცოტათი ურთიერთისგან განსხვავებული, მაგრამ სხვების ფონზე ერთიანნი - ერთი კულტურის, ერთი დედაენის, ერთი მამულის და ქართველური (არც მთლად აზიური, არც მთლად ევროპული), სუფთა კავკასიური მენტალობის მქონენი. ქარტიებმა კი არა, ქართველური სულის სიძლიერემ მოიტანა აქამდე ჩვენი დედაენაც, კუთხური მეტყველებებიც და, ზოგადად, კულტურაც.ქართველთა ეროვნულ დედაენასაც და მის სახესხვაობებსაც - მშობლიურ ენაკავებსაც - ისევე უნდა მოვუფრთხილდეთ, როგორც ჩვენს რწმენას, ტაძრებს...სხვაგვარად ვერ გავუძლებთ უცხო ენითა შემოტევას...მეგრული ქართველური ენობრივი სამყაროს ერთ-ერთი გამორჩეული და ძლიერი ძარღვია, ამიტომ თვალისჩინივით უნდა მოვუფრთხილდეს ყველა ქართველი და, პირველ რიგში, საქართველოს სახელმწიფო; ოღონდ არა, როგორც - ეროვნული უმცირესობის ენას.უცხო ენათა შემოტევა ყველა დროში იყო, მაგრამ ქართთველთა დედაენამაც და მისმა კუთხურმა ვარიანტებმაც მრავალ საუკუნეს გაუძლო. საფრთხეს ახლაც ავიცილებთ. ქართველემბა ბევრი რამ დავკარგეთ; ამის შემდეგ მაინც აღარ უნდა დავკარგოთ ის რაც გვაქვს, მით უმეტეს, ეროვნული განძის უძვირფასესი ნაწილი: მეგრული, სვანური, ლაზური და ა.შ.


1991-93 წლებში რუსეთის მიერ ორგანიზებული სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ, რუსის საოკუპაციო ჯარმა და შევარდნაძის ყაჩაღებმა სწორედ საქართველოს გულს - სამეგრელოს შემოუტიეს; მაშინ საქართველოს სახელმწიფოე ღირსება ცოტნე დადიანისსა და გამსახურდიების კუთხემ ღირსეულად დაიცვა (სამეგრელოში ვაფარებდით თავს პუტჩისტებისგან დევნილი სხვა ქართველებიც). ეს ფაქტი ჯერ ნათლად არ არის გაშუქებული, შესაბამისად, საქართველოს უახლესი ისტორიაც ჯერაც შეუფასებელია. საფრთხეები ჯერ ისევ წინ არის...ერთი საინტერესი ფაქტიც: კრემლის "მეცნიერი ვახიტოვი" ახლა ცდილობს, იარაღად გამოიყენოს "ევროპული ქარტია"... "ლიტერატურნაია გაზეტაში" გამოქვეყნებული მასალის ლინკი იხ., ქვევით.

6


ეს ყველაფერი გასაგებია, მაგრამ ნუთუ ვერ ხვდებით რომ კახურის, იმერულის, გურულის შედარება მეგრულ-ლაზურთან და სვანურთან უკუღმართობაა? მე არ მაქვს არაფერი საწინააღმდეგო იმისა, რომ ქართული, კოლხური და სვანური ერთი სხეულის ნაწილებია, თუმცა არ გამოვყოფ მათში ჰეგემონს არანაირი ნიშნის მიხედვით. სამივე თანაბარია ჩემთვის, პირველ ადგილზე კი ჩემი დედა-ენა მეგრულ-ლაზურია.......

ცოტა არ იყოს ვღიზიანდები, როცა ვიღაცა ჩემს დედაენსა კილოკავს უწოდებს.ალბათ მეტყვით, რატომაა თქვენთვის დედა-ენა მეგრულიო. ასეა და მორჩა, ეს ინდივიდუალური საკითხია და ვერავინ თავს სხვა აზრს ვერ მომახვევს. მაქვს უფლება დედა-ენას ვუწოდებდე ენას, რომლითაც გავიზარდე, რომელზეც მიმღეროდნენ დედა და ბებია აკვანში ნანას, რომელზეც ვაზროვნებ.....

აგრეთვე მაქვს უფლება, ამ ენაზე ვწერო და ვიკითხო. ნებისმიერი სახის ლიტერატურა.არ მაქვს?

მეგრულის ენაკავად თუ კილოკავად გამოცხადებით კი, მე ამ უფლებას ავტომატურად ვკარგავ.

ეშმაკმა დალახვროს ევროპული ქარტია და უცხოს მიერ შემოთავაზებული ნებისმიერი სინი თუ ლანგარი, თუკი ეს უსიამოვნებას შემიქმნის ჩემსავე სამშობლოში. მაგრამ, ამ ქარტიის გარეშე ჩვენ თვითონ შეგვიძლია შევუქმნათ ამ ენებს ისეთი პირობები, რომ ქარტიის რატიფიცირება არ გახდეს საჭირო.ჭკვიანურად, გათვლილად, გეგმაზომიერად.ესაა და ეს.


რაც შეეხება 1991-93 წელს.ამ წლებში მხედრიონმა მრავალგზის გადაუარა სამეგრელოს.ხალხს ხოცავდნენ და აწიოკებდნენ მეგრელობის ნიშნით.

ნებისმიერ ცივილიზებულ ქვეყანაში ამას გენოციდის კვალიფიკაციას მისცემდნენ.

ჩვენთან კი ეს ხალხი დღესაც დაუსჯელია, თუ ვინმე ჩააყუდეს, სხვა დანაშაულის გამო.მსხვერპლი მოსახლეობა არაა რეაბილიტირებული.და არავინ არაფერს ამბობს ამაზე.

ბოლოსდაბოლოს ჯაბა იოსელიანი დიდუბის პანთეონშია დაკრძალული.და არავის, მეგრელების გარდა ამაზე პროტესტი არ გამოუთქვამს.თუ გამოთქვეს, არა იმის გამო, რომ სამეგრელოს აოხრებდა.არამედ იმის გამო, რომ ეს ბანდიტი ღირსეულ ადამიანთა გვერდით არ უნდა დაეკრძალათ.

ჰოდა ნიანგის ცრემლებს აოხრებულ სამეგრელოზე მივიღებ მხოლოდ მათგან, ვისაც ერთხელ მაინც აღუმაღლებია საჯაროდ ხმა ამ უმსგავსობის წინააღმდეგ.


პუტჩისტების მხილებას (მხედრიონისა თუ სიგუა-კიტოვან-შევარდნაძის ბანდებისას) ჩემი არაერთი წერილი და წიგნი მიეძღვნა: "აფსირტედან გამსახურდიამდე ანუ აწმყოს უდაბნოში" 18 წელია მე ვიბრძვი, რომ სამართლებრივად შეფასდეს პუტჩისტების დანაშაული. მე ზვიად გამსახურდიას დროის პარლამენტის წევრი ვარ და პუტჩის შეუფასებლობის გამო პროტესტის ნიშნად დრემდე უარს ვაბმობ სადეპუტატო პენსიაზე... სწორე 1992-ში დაინადა ჩემი შვილი, რომელსაც ცოტნე დავარქვი; და იმხანად და მერეც მე ვწერდი, რომ პუტჩისტებმა (ახლა რომ რუსტამ ვახიტოვის მსგავსად "ქარტიას" ეპოტინებიან) სამეგრელო "სისხლიან ვანდეად" აქციეს...

7

მე როცა დედაენაზე ვლაპარაკობ, გარკვევიტ ვწერ, რომ ვლაპარაკობ ერის დედა ენის შესახებ. ადამიანის, პიროვნების დედის ენა და ერის დედაენა თვისობრივად განსხვავებული ცნებებია. იმ მხედრიონში მეგრელებიც იყვნენ; აწიოკებულებში კი ბევრი იყო გურულიც, იმერელი, თბილისელიც...ჩვენი დარდიც და ლხინიც ზიარია.ეს ვებგვერდი უფრო სამეცნიერო ხასიათისაა; ამიტომ ამ ტიპის პუბლიცისტურ თემებს უფრო ვრცლად პრესით ან სხვა გვერდებზე ვდებ ხოლმე. მე აქ იმ უცხოელებისთვის დავდე მასალა, მათთჳის, ვინც ატყუებს მსოფლიოს, რომ აჭარელი, მეგრელი, სვანი, გურული, ხევსური, ლაზი, მესხი თურმე ქართველი არ არის...ეგენია მისახედი.


ბატონო გივი, რამდენადაც ქ-ნი ნინოს ეს გვერდი არის ლინგვისტური, მე მხოლოდ მცირე ფრაგმენტს დავდებ აქ ჩემი წიგნიდან "აფსირტედან გამსახურდიამდე":"...რუსეთის დახმარებით საქართველოში ძალაუფლება აიღო ჯერ სამხედრო ხუტამ, შემდეგ კი ერთმმართველი გახდა რუსეთის მოქალაქე ე.შევარდნაძე, რომლის რეჟიმმა რუსეთი "მეგობარი ქვეყნის" სტატუსით აღჭურვა და საქართველო შეიყვანა ე.წ. დსთ-ში - რუსეთის ახლადაღორძინებად იმპერიაში; პარალელურად, საქართველოს ტერიტორიაზე მყოფ რუსეთის საოკუპაციო ჯარს სამშვიდობო მისია დაეკისრა.ეს იყო პოლიტიკური ცინიზმი.სისხლიანი და საქართველოს მოსახლეობის განამადგურებელი პუტჩით, სამეგრელოს - კანონიერი ხელისუფლების ბოლო სამყოფელის - საგანგებო დასჯით, აფხაზეთსა და ცხინვალის მხარეში განხორციელებული ქართველთა გენოციდითა და საქართველოს მხარდამჭერ აფხაზთა თუ ოსთა გამოძევებით რუსეთმა სრულად აღადგინა გეოპილიტიკური კონტროლი ამიერკავკასიაზე..."

ბედნიერად: ჩვენ ერთი სამშობლო, ერთი ისტორიული დადაენა გვაქვს, რომელიც შექმნეს: იოვანე ლაზის მოწაფეებმა, იოვანე მინჩხმა (მარტვილელმა), ჭყონდიდლებმა, პეტრიწებმა (იოვანე პეტრიწიც სამეგრელოს მკვიდრი იყო) დადიანემბა, გამსდახურდიებმა... რა თქმა უნდა, მესხებთან, ათონელებთან, მერჩულეებთა, ჯავახისვილებთან, აბუსერიძეებთან და სხვა მრავალ ქართველ მოღვაწებთან ერთად.


ენათმეცნიერთა განმარტებით, ენა არის ისტორიულად ჩამოყალიბებულ სამეტყველო ბგერით ნიშანთა სისტემა, რომელიც წარმოადგენს სამყაროს ხედვა-აღქმის, აზროვნების, კომუნიკაციისა და ცოდნის შენახვის საშუალებას.შდრ.: საერთო-სახალხო ენის განშტოება - დიალექტი ასევე ბგერით ნიშანთა მოწესრიგებული სისტემაა; დიალექტიც არის სამყაროს ხედვა-აღქმის, აზროვნების, კომუნიკაციისა თუ ცოდნის შენახვის საშუალება.ასე რომ, საკუთრივ ენათმეცნიერული განმარტების მიხედვით, ენა და კილო ვერ იმიჯნება.ამ თვალსაზრისით კი საყურადღებოა ზოგადი ენათმეცნიერების ცნობილი სპეციალისტის - თ. შარაძენიძის მსჯელობა:მონათესავე კილოთაგან ან ერთი ენის დიფერენციაციით ახალი ენები მიიღება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი პროვინციები დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად ჩამოყალიბდება და ამ ხალხებს შორის ერთიანობა გაწყდება... კილოების ენებად ჩამოყალიბების აუცილებელი პირობაა ერთი საზოგადოების ნაწილების ერთმანეთისგან მოწყვეტა: იმისათვის, რომ ენის დიფერენციაცია განხორციელდეს, აუცილებელია ამ ენაზე მოლაპარაკე საზოგადოება დაიშალოს და შეწყდეს ურთიერთობა გამოყოფილ ნაწილებს შორის.

ჩვენს სინამდვილეში ყველამ იცის, რომ დასავლეთ, სამხრეთ თუ აღმოსავლეთ საქართველოს ქართველობას შორის არასოდეს გაწყვეტილა ენობრივი და ეთნო-კულტურული ერთიანობა; იძულებითი სახელმწიფოებრივი დაშლილობაც კი დროებით მოვლენას წარმოადგენდა და მაშინაც კი თითოეული სამეფოს/სამთავროს მეფე/მთავარი თავს საქართველოს კანონიერ მმართველად მიიჩნევდა, მაგ., ლევან დადიანი აცხადებდა, რომ იყო ივერიის/საქართველოს მეფე: დიდი საქართველო პატარ-პატარა საქართველოებად იშლებოდა! ამათგან ზოგადქართულ კულტურას ყველაზე წარმატებულად სწორედ დადიანების ოდიში იცავდა (ამ მხრივ ჯერ კიდევ სატანადოდ არ არის სეფასებული ლევან დადიანისა და ანტონ ჭყონდიდელის დიდი ღვაწლი ჯვრის მონასტრის, ვეფხისტყაოსნის, "ქართლის ცხოვრების", საეკლესიო ენის დაცვის... მიმართულებებით).


8

ზოგი არალინგვისტი მართლა გულწრფელად ფიქრობს:როგორ შეიძლება ერთი და იმავე დონის ტერმინით მოვიხსენიოთ ისეთი დაშორებული მეტყველებები, როგორიცაა, მაგ., იმერული და მეგრული...მათთვის გვაქვს ერთი მარტივი ამოცანა: გვაქვს ორი დონის ცნება-ტერმინი: ენა და კილო; ამ ცნებებით დავაჯგუფოთ ქვემოთ ჩამოთვლილი ენობრივი ერთეულები: ქართული, იმერული, აჭარული, მეგრული, აფხაზური, ჩეჩნური, უკრაინული, რუსული, გერმანული, ბავარიული...უკამათოა, რომ ქართულთან მიმართებით კილოებია მისი სახესხვაობები: იმერული, აჭარული, ხოლო გერმანულის დიალექტია ბავარიული; ქართულის მსგავსად, უკამათოა სხვა ერების სამეტყველო ერთეულების სტატუსიც; დამოუკიდებელი ენებია: ქართულის მონათესავე ენები აფხაზური, ჩეჩნური და არამონათესავე: რუსული, უკრაინული, გერმანული. რომელ ჯგუფში უნდა განვათავსოთ ქართულის სახესხვაობა - მეგრული (რომელიც უფრო მეტადაა შეცვლილი, ვიდრე აჭარული): აჭარულ-იმერულის თუ გერმანულ-რუსულ-აფხაზურის? მათ დასახასიათებლად მესამე ტერმინი არ არსებობს (და არც არავის მოსვლია აზრად, რომელიმე შუალედური მონაცემისთვის ახალი ტერმინი მოეძებნა):საერთოქართველურის ბაზაზე შექმნილ არქაულ სამწიგნობრო ენასთან მიმართებით, დღეს არსებული ყველა ზეპირი ქართველური მეტყველება მეორეული მოვლენაა; კერძოდ, საერთოქართველურია კაც-ფორმა, ხოლო მისგანაა წარმოქმნილი კოჩ- და ჭაშ- ვარიანტები.ეს კარგად ჩანს ზმნურ ფორმათა ტრანსფორმაციებითაც: საერთოქართველური (ზოგადქართული) "გავიგონე" ფორმა არის ამოსავალი იმერული - გევიგონე, აჭარული - გევგონე და მეგრული -გებგონი(/გევგონი) ფორმებისთვის.ზანურ-სვანურ (ე.წ. შიშინა) და მესხურ-ფხოურ-ქართლურს (ე.წ. სისინა) მეტყველებებს შორის თვისობრივი, "სისტემური" სხვაობა არ გვაქვს. ამ თვალსაზრისით საინტერესოა არნ. ჩიქობავას მსჯელობა (1936, გვ. 205-206): "ჭანურისა და მეგრულის ფონეტიკურ-მორფოლოგიურ-სინტაქსურ მოვლენათა ანალიზისას ცხადი და ხელშესახები ხდება ამ მოვლენათა ისტორიული წარსული და გენეტური ურთიერთობა, როცა ამოსავლად გამოყენებულია ქართული ენა."ფაქტია:ენა ეთნოსის, ერის, დამოუკიდებელი ხალხის მეტყველებას აღნიშნავს, ხოლო ენის სახესხვაობა (ენაკავი, კილო, დიალექტი...) ერთი ერის ორგანული ნაწილის მეტყველებას.არაბული თუ იტალიური დიალექტები უფრო მეტად განსხვავდება ერთმანეთისგან, ვიდრე მეგრული თუ მესხურ-კახური, მაგრამ მათ არავინ ეძახის დამოუკიდებელ ენებს.

რამდენადაც წარმოდგენილი ჯგუფის ("European charter for regional or minority languages") მიზანია ეროვნული უმცირესობების ენების შესახებ "ევროპული ქარტიის" პრინციპებზე მსჯელობა, ამიტომ, კარგი იქნება, სხვა დროს ამ ჯგუფში მხოლოდ ამ თემით შემოვიფარგლოთ.

Comment by Givi G. Karchava on February 19, 2009 at 9:18pm ბ-ნო ტარიელ,გასაგებია, რომ ამ საკითხში სიღრმისეულად ხართ გათვითცნობიერებული, მაგრამ სამწუხაროა, რომ ჯიქურ იხრებით მეგრულ-ლაზურის და სვანურის დიალექტობისკენ. არსებობს ტიტანების: შანიძის, ყიფშიძის, მარის, ჩიქობავას დასკვნები ამის თაობაზე და ჩემთვის გაუგებარია, როცა მათი დებულებების შეცვლას ვცდილობთ მხოლოდდამხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ ისინი ”ცუდ ეპოქაში” მღვაწეობდნენ და ხელისუფლებისთვის ხარკი უნდა ეხადათ.

რატომღაც მგონია, რომ თქვენ გინდათ მეგრულ-ლაზური და სვანური ჩასვათ კილოკავის, დიალექტის ჩარჩოებში და სურვილზე დამოკიდებულებით აკეთებთ ენათმეცნიერულ წიაღსვლებს. ძალიან გთხოვთ, მიპასუხეთ, რას ცლის მგერულ-ლაზურის და სვანურის ენობა? რა შავდება ამით? რატომ უნდა ვუწოდოთ მათ დიალექტი, კილოკავი და გავაღიზიანოთ ამ ენაზე მოლაპარაკე მოსახლეობა?

მე ვღიზიანდები პირადად.და ასეულობით მეგრელს ვიცნობ, რომელნიც ანალოგიურად აღშფოთებას გამოთქვამენ ამის გამო. ძალიან გთხოვთ, გაიგეთ, ეს არის შეურაცხყოფა ჩვენთვის და თუკი მეგრელების შეურაცხყოფა გირჩევნიათ იედაც მშვენივრად გარკვეული მეცნიერული რეალობის არსებულ ნიშნულზე დატოვებას, ეს თქვენი საქმეა.

ციტატა - მე როცა დედაენაზე ვლაპარაკობ, გარკვევიტ ვწერ, რომ ვლაპარაკობ ერის დედა ენის შესახებ. ადამიანის, პიროვნების დედის ენა და ერის დედაენა თვისობრივად განსხვავებული ცნებებია.

თქვენ როცა ლაპარაკობთ კი ბატონო, მაგრამ მე ვარ რეალობაში არსებული პიროვნება.და ვიძახი რომ ჩემი დედაენაა მეგრული ყველა ასპექტში.

9

მე მაქვს სურვილი ვწერო, ვიკითხო, მოვისმინო ამ ენაზე.ათასობით ადამიანს აქვს ამის სურვილი.მაგრამ თუკი მეგრულს გავაიგივებთ, მაგალითად კახურთან, ან ქართლურთან, ამის შესაძლებლობა ავტომატურად მოგვესპობა. რაც კახურად ან ქართლურად შეიქმნება, ვთქვათ რომანი, ან მოთხრობა, იქნება ქართული ლიტერატურის ნაწილი, მაგრამ მეგრული რომანი ვერ იქნება იგივე, რადგან ქართულენოვანი მოსახლეობა ვერ მიიღებს მას, შესაბამისად არაა გამორიცხული აიკრძალოს კიდეც.

რა ვქნათ ამ შემთხვევაში? ანოყიეროს და აფხვიეროს მეგრულმა ქართული მწერლობა, კი ბატონო, ამის საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს. მაგრამ ამავდროულად სულ ცოტა ხალხი ილაპარაკებს მეგრულად. თუნდაც ფოთის და აბაშის მაგალითი რად ღირს, სადაც უკვე აღარ საუბრობენ მეგრულად. იგივე ტენდენციაა ქ. სენაკში. ახალგაზრდებს შორის მეგრულად საუბარი საძრახის საქციელად ითვლება ლამის, ქართული მეტყველება კი მოდურია. ეს კი იმას მოიტანს, რომ აბაშას და ფოთს დროთა განმავლობაში სხვა რაიონებიც მიჰყვებიან და საბოლოოდ დავკარგავთ ამ ენას. ალბათ არ უარყოფთ იმას, რომ ხონი და სამტრედიაც მეგრულენოვანი რ-ნები გახლდათ, თუმცა დროთა განმავლობაში ქართიზაცია განიცადა. არ მინდა იგივე მოხდეს.

გარდა ამისა, თუკი მეგრულს კილოკავად გამოვაცხადებთ, რა ვუყოთ ლაშა გახარიას, გიორგი სიჭინავას, გური ოტობაიას, რამაზ კუპრავას, რინოს კვარაცხელიას, დანიელ ფიფიას, აკაკი ჭანტურიას, გვანჯი ჩიქვანის შემოქმედებას? ათასობით ლექსებს და მოთხრობებს? დავწვათ? ვერ დავწვავთ. ანუ ქართული ლიტერატურის ნაწილად უნდა ვაღიაროთ. კი ბატონო, მაგრამ მიირებს კი ამას ქართულენოვანი მკითხველი? არ მიიღებს, რადგან ვერ გაიგებს. ანუ საჭირო იქნება მისი ისევ სამეგრელოსთვის, მეგრულენოვანი საზოგადოებისთვის მიჩენა, ამ შემთხვევაში კი მეგრულის ენად აღიარება იქნება საჭირო, რადგან სასაცილო სიტუაცია შეგვექმნება: ერთიანი სალიტერატურო ენის კილოკავზე იქმნება ლიტერატურა, ის კი ამ სალიტერატურო ენის პატრონებს არ ესმით. ამ შემთხვევაში, ვიმეორებ დაგვჭირდება მეგრულის ენად აღიარება, რასაც ბევრი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდება უეჭველად. გვრჩება ერთადერთი გზა: დავწვათ ყველაფერი რაც აქამდე შექმნილა და რაც ამას იქით შეიქმნება. არ მეთანხმებით?

რაც შეეხება მხედრიონის თემას, მეც არ მინდა ამაზე საუბარი, რადგან ყოველ ამის გახსენებაზე მაჟრჟიალებს და ვღიზიანდები, თუმცა თქვენი პოსტის ერთ პუნქტზე მინდა აზრი გამოვთქვა.

ციტატა: იმ მხედრიონში მეგრელებიც იყვნენ; აწიოკებულებში კი ბევრი იყო გურულიც, იმერელი, თბილისელიც...

კი ბატონო იყვნენ, მაგრამ არცერთ მხედრიონელ მეგრელს მეგრელობის ნიშნით არცერთი მეგრელი არ დაუწიოკებია. ყაჩაღობდნენ, ძარცვავდნენ, შეიძლება კლავდნენ კიდეც, მაგრამ არა მეგრელობის ნიშნით. პლუს ამას, ყველა მათგანი სათანადოდ დაისაჯა - არცერთს არ დაედგომება სამეგრელოში, ხალხმა მიუზღო მათ საკადრისი.აი სხვები კი სწორედ რომ მეგრელობის ნიშნით აწიოკებდნენ და ხოცავდნენ ხალხს. არცერთი გურული და თბილისელი გურულობის და თბილისელობის მიზნით არ დაუსჯიათ. ესაა მთავარი და ხაზგასასმელი.არ უნდა ეპატიოს ეს არავის.ეს ქვეყანა მანამ იქნება ჩალით დახურული, სანამ სამეგრელოს მაოხრები ქუჩებში მშვიდად დააბიჯებენ ან პანთეონებში განისვენებენ.ვერც აფხაზეთს დავიბრუნებთ, რადგან სანამ აფხაზეთში შევიდოდით, სამეგრელოს გადავუარეთ.


ბატონო ტარიელ, ეს მიმოწერა ბატონ გივისა და თქვენს შორის ჩემთვის ძალიან საინტერესოა. ბევრ კითხვას ჰბადებს და ბევრ სხვა, თითქოს დაუკავშირებელ საკითხს წამოსწევს. ახლავე მოგახსენებთ, რასაც.

აბსოლუტურად გასაგებია თქვენი მსჯელობის მიმართულება, მოტივაცია და არგუმენტთა თანმიმდევრობა. მაგრამ არსებობს, თუ სწორედ მესმის, აუცილებლობა იმისა, გავარჩიოთ სოციოლინგვისტური და წმინდად ენობრივი პრინციპები. მეგრული, ისევე როგორც ნებსმიერი სხვა, ქართულისგან განსხვავებული, ”სისტემა” (ვთქვათ, ბაცბური, სვანური, უდიური და სხვანი) სოციოლინგვისტური თვალსაზრისით ქართულის თანაბრად არ დგანან, რადგანაც ქართულის ფუნქციური არე გაცილებით ფართოა მათთან შედარებით. მაგრამ წმინდად ენობრივი თვალსაზრისით ქართულიც და ნებისმიერი სხვა მონათესავე თუ არამონათესავე ენობრივი სისტემა არის სრულიად აწყობილი, ყველაფრით შემკული (ფონეტიკა, მორფოლოგია, სინტაქსი,

10

სემანტიკა, ლექსიკონი) ენობრივი ერთეულები. არცერთი არაა ამ მხრივ ნაკლოვანი. არცერთი არ წარმოადგენს ხელოვნურად შექმნილ ოდენობას. მაშასადამე, თითოეული მათგანი არის ენობრივი სისტემა.

იმ საკითხს, არიან თუ არა ეს ენობრივი სისტემები ქართულის ენბრივი სისტემიდან მომდინარე, მხოლოდ ისტორიულ-შედარებითი მეთოდით თუ შევისწავლით და მაგ შემთხვევაში ქვეყნის მოწყობა, მისი პოლიტიკური სისტემა, მეზობლებთან ურთერთობები და სრულიად არალინგვისტური კრიტერიუმები არაფერში გამოგვადგება. გარდა იმისა, რომ ჩვენს დასკვნებს გახდის მაგ ფაქტორებზე დამოკიდებულს.

ეს მსჯელობა იმიტომაც არის ჩემთვის საინტერესო, რომ თქვენ წერდით და ბევრისთვის ეს ასეცაა:

ენათმეცნიერთა განმარტებით, ენა არის ისტორიულად ჩამოყალიბებულ სამეტყველო ბგერით ნიშანთა სისტემა, რომელიც წარმოადგენს სამყაროს ხედვა-აღქმის, აზროვნების, კომუნიკაციისა და ცოდნის შენახვის საშუალებას.

დიდი ხანი არაა, რაც დავინტერესდი ჟესტური ენებით და, კერძოდ, ქართული ჟესტურით. ამ ენას საერთოდ არ აქვს არანაირი ბგერითი ინვენტარი. ეს, როგორც მსოფლიოს სხვა ჟესტური ენები, გახლავთ ხელების, ტანის და სახის კუთების მოძრაობების შემცველი სიმბოლოების მიერ გამოხატული ცნებების სისტემა, რომელსაც არაჩვეულებრივად საინტერესო მორფოლოგიური და სინტაქსური წყობა გააჩნია. იგივე გრამატიკალიზაციის პროცესებია წასული, რაც მსოფლიოს სხვა ბგერით ენებში და, მიუხედავად სხვა მოდალობისა (ვიზუალური), არაფრით ჩამორჩება ბგერით ენებს. ამიტომ ის განმარტება ენისა, რაც მოგვყავს ხოლმე, ალბათ, ჟესტური ენების გათვალისწინებით უნდა გადაიხედოს.

თანაც, ყველაზე საინტერესო ისაა, რომ ადამიანები, ვინც ჟესტურ ენას იყენებენ, ფაქტიურად ერთ ეთნიკურ ჯგუფს კი არ მიეკუთვნებიან. არანაკლებ საინტერესოა, რომ მათთვის თაობათა წყვეტაა დამახასიათებელი, რადგანაც ყრუ ბავშვთა 85-90% სმენიან მშობლებს უჩნდებათ ხოლმე, და არაა სავალდებული შვილი მშობლებისგან სწვალობდეს ამ ენას.

ანუ ყრუ ბავშვები, ფაქტიურად, ოჯახს გარეთ ითვისებს ენას. ანუ გვაქვს არაეთნიკური ნიშნით შემდგარი თემი, რომელსაც აერთიანებს ერთადერთი რამ --- მათი ენა!

საინტერესო იქნებოდა, გვეფიქრა, არის თუ არა ეს ენა ქართულის დიალექტი. რა თქმა უნდა არა. მათ მეტისმეტად დიდი განსხვავება აცილებთ: ერთისთვის აუდიო მოდალობაა მნიშვნელოვანი, მეორესთვის ---ვიზუალური. მაგრამ სწორედ სოციოლინგვისტური თვალსაზრისით შეიძლება ითქვას, რომ ჟესტური ენა საქართველოს სახელმწიფო ენასთან იმავე მიმართებაშია, რა მიმართებაშიც ქართულისგან განსხვავებული ნებისმიერი სხვა ენობრივი სისტემა.

კიდევ ერთი რამ, ბატონი გივი ახსენებს ლიტერატურას, რაც მეგრულად იქმნება. ვფიქრობ, ლიტერატურის ქონა-არქონა ენის რაობას ვერაფერს დააკლებს და ვერც შესძენს. ამას უფრო კულტურული მნიშვნელობა აქვს და ნაკლებად გამოგვადგება ენობა-დიალექტობაზე მსჯელობისას.

Comment by Rusiko Amirejibi on February 22, 2009 at 4:43pm

am diskusiasTan dakavSirebit, minda SemogTavazOt natskveti chemi redaktorobiT ganosuli tsignis Sesavlidan:

qarTvelur enaTa klasifikaciasTan dakavSirebuli winaaRmdegobebi unikaluri movlena ar gaxlavT da, Tumca msoflioSi arsebul daaxloebiT eqvsi aTas enasTan dakavSirebiT am mxriv umeteswilad yvelaferi garkveulia am mxriv, mainc rCeba asobiT ena Tu misi varianti, romelTa statusi sakamaToa. es ki, Tavis mxriv, sadavos xdis saerTod enisa da dialeqtis gamijvnis kriteriumebis utyuarobas.

konkretuli enebis klasifikaciaze saubrisas, upirveles yovlisa, unda SevTanxmdeT imaze, Tu ra Sinaarsi ideba terminebSi `ena~ da `dialeqti~. sxvagvarad rom vTqvaT, unda gairkves, wminda lingvisturia midgoma Tu sociolingvisturi.

enebisa da dialeqtebis gamijvnis wminda lingvistur kriteriumebs miekuTvneba urTierTgagebinebis faqtori. Tu enis sxvadasxva variantze molaparakeT esmiT erTmaneTis (gagebinebisas mxolod mcire problemebi iqmneba, magaliTad iseTi, rogoric saliteraturo inglisuri enis britanul da amerikul variantebs Soris), es variantebi erTi enis dialeqtebad iTvleba da, piriqiT, Tu urTierTgagebineba ar arsebobs, maT calke enebad miiCneven. miuxedavad amisa, bevr Tanamedrove lingvists urTierTgagebineba ar miaCniaDmyar da mkafio kriteriumad, vinaidan gaurkvevelia, ramdenad

11

sruli unda iyos es urTierTgagebineba. sakmarisia zepirmetyvelebis doneze gagebineba, Tu aucilebelia werilobiTi teqstis gageba (rogorc Cinuris SemTxvevaSi. ix. qvemoT). igive SeiZleba iTqvas enis struqturaze, kanonzomieri bgeraTSesatyvisobis arsebobasa da sxva lingvistur kriteriumebze, romlebzec aq ar SevCerdebiT, vinaidan qarTvelur enebTan dakavSirebiT, isini, sabednierod, jer aravis gauxdia sadavod, xolo zogadad am sakiTxebze msjeloba scildeba Cveni interesis sferos am konkretul SemTxvevaSi. zogadi cnobebi aq moxmobili gvaqvs mxolod sadavo sakiTxebSi mkiTxvelis ukeT garkvevis mizniT. sakmarisi ar aris agreTve iseTi kriteriumi, rogoricaa enis standartizacia. dialeqti arastandartizebulia, magram dedamiwaze uamravia damwerlobis armqone, arastandartizebuli ena.

maSasadame, arsebobs iseTi SemTxvevebi, roca wminda lingvisturi kriteriumebi ar aris sakmarisad mkacri da universaluri da warmoSobs sirTules enaTa da dialeqtTa gamijvnisas. amitom yoveli konkretuli SemTxvevisaTvis aucilebeli xdeba eqstralingvisturi, sociokulturuli faqtorebis gaTvaliswineba, rac moicavs politikur sazRvrebs, istoriul-kulturul orientacias da, rac yvelaze mniSvnelovania, enis matarebelTa TviTSegnebas, vinaidan xSirad, miuxedavad mecnierebs Soris arsebuli sadavo sakiTxebisa, TviT enis matareblisaTvis yvelaferi gasagebia. is flobs enobriv sistemas da, asxvavebs ra mas sxva sistemebisagan, Tavis variants uwodebs enas.

enisa da dialeqtis gamijvnisas warmoqmnili winaaRmdegoba ZiriTadad ori saxisaa. pirveli saxis winaaRmdegoba gvaqvs iseT SemTxvevebSi, roca enis variantebi erTmaneTisTvis gaugebaria, magram eqstralingvisturi faqtorebis _ politikuri, istoriuli da kulturuli mizezebis gamo maT erTi enis dialeqtebad miiCneven. Cinuri enis asobiT dialeqti rva ZiriTad tipad jgufdeba da erTmaneTisTvis gaugebaria, magram yvela iyenebs erTsa da imave damwerlobas da amiT amyarebsen komunikacias. lingvistur gansxvavebaTa miuxedavad, nebismieri dialeqtis matarebeli miiCnevs, rom is laparakobs Cinurad. rogorc vxedavT, umniSvnelovanesi Cans molaparakis lingvisturi identoba.

meore saxis winaaRmdegoba Cndeba maSin, roca enis ori varianti erTmaneTisTvis gasagebia, magram raime mosazrebiT (politikuriT an istoriuliT) maT sxvadasxva enad moixsenieben. amis saukeTeso magaliTad migvaCnia serbulis da xorvatiulis damoukidebel enebad gamocxadeba iugoslaviis daSlis Semdeg. 1991 wlamde arsebobda erTi serbo-xorvatiuli ena, magram TiToeuli dialeqtis matarebelTa gansxvavebuli da erTmaneTTan Seurigebeli identobebis gancda gaxda maTi enebad miCnevis mizezi. amisTvis TiToeuli saliteraturo enisTvis sxvadasxvagvari norma SeimuSaves da sxvadasxva anbanzec ki gadavidnen. aseve, magaliTad, Svedurs, daniurs da norvegiuls, urTierTgagebinebis metnaklebi xarisxis miuxedavad, sxvadasxva enebad miiCneven, vinaidan iTvaliswineben eqstralingvistur faqtorebs – politikur sazRvrebs da enis matarebelTa lingvistur identobas anu TviTSegnebas, romelic am SemTxvevaSic umniSvnelovanesi Cans.

swored amgvari eqstralingvisturi kriteriumebiT xelmZRvaneloben is mecnierebi, romelTac megruli da Wanuri (lazuri) sxvadasxva enad miaCniaT, Torem mxolod lingvisturi kriteriumebiT isini erTi enis or dialeqts warmoadgenen (am mxriv Cven, cxadia, srulad viziarebT iseTi didi mecnierebis Sefasebas, rogorebic arian iv. javaxiSvili, ak. SaniZe, arn. Ciqobava da bevri sxva qarTveli da araqarTveli mecnieri). sxva sakiTxia is, rom Cven am etapze eqstralingvisturi kriteriumebis moxmobiTac ki ar migvaCnia marTebulad yvela qarTveluri enis dialeqtebad CaTvla. Tu zogi aralingvisturi faqtori TavisTavad, Seswavlis gareSec cxadia (magaliTad, politikuri sazRvrebi), amas ver vityviT sxva faqtorebze, romelTac specialuri da Rrma Seswavla sWirdeba. zemoT aRvniSneT, rom sociolingvistur faqtorTa Soris yvelaze mniSvnelovania enis matareblis TviTSegneba. iseTi eqstralingvisturi faqtorebi, rogoricaa politikuri sazRvrebi Tu istoriul-kulturuli orientacia, ukana planze ixevs maSin, roca arsebobs enis ama Tu im variantis matarebelTa lingvisturi identobis gancda. vinaidan es sakiTxi qarTvelur enebTan mimarTebiT specialurad Seswavlili aqamde ar aris, raimes kategoriulad mtkiceba araswori iqneboda sociolingvisturi TvalsazrisiT (wminda lingvisturi TvalsazrisiT ki maTi statusi garkveulia da jerjerobiT, sawinaaRmdegos damadasturebeli sakmarisi myari argumentebis moxmobamde, megruls miviCnevT megrul-Wanuri enis dialeqtad da gamovyofT sam qarTvelur enas). gadaWriT imis mtkiceba, rom qarTveluri enebi enebi ki ara dialeqtebia, an imis Tqma, megruli da Wanuri erTi enis or variants warmoadgens Tu or damoukidebel axlomonaTesave enas, SeuZlebelia. vimeorebT, rom saubaria sociolingvistur midgomaze da am sakiTxis saTanado mecnierul kvlevaze, Tumca yofiT doneze cnobilia, rom nebismieri, vTqvaT, megrulad molaparake miiCnevs, rom laparakobs megrulad da ara qarTulad. qarTulis romelime dialeqtze molaparake ki ityvis, rom laparakobs qarTulad an mis romelime variantze.

maSasadame, imis gasarkvevad, sociolingvisturi TvalsazrisiT megruli enaa Tu dialeqti, Sesaswavlia TviT mosaxleobis enobrivi identobis sakiTxebi. Tu arsebobs amgvari identoba, rogoria is: mxolod lingvisturi Tu teritoriul-lingvisturi da a.S. cxadia, amgvari identobis dadastureba araviTar SemTxvevaSi ar gamoricxavs imavdroulad saerToqarTuli erovnuli identobis arsebobas. saerTod adamians SeiZleba ormagi an meti enobrivi identobac hqondes im SemTxvevaSic, roca saqme gvaqvs aramonaTesave enebTan, vTqvaT sxvadasxva erovnebis mSoblebis yolis SemTxvevaSi.

12

amgvari sakiTxebis Seswavlasa da maTze yuradRebis gamaxvilebaSi zogi garkveul safrTxes xedavs saxelmwifoebriobisaTvis, rac yovlad usafuZvloa. piriqiT, saxifaTo swored is SeiZleba aRmoCndes, rom amgvari identobis aRmofxvra vcadoT an mis arsebobaze Tvali davxuWoT. Cven Tu mas ar davinaxavT, an ugulebelvyofT, mas kargad dainaxavs da masze yuradRebas gaamaxvilebs swored is, vinc separatistuli ganwyobis danergviTaa dainteresebuli. garda imisa, rom enis dialeqtad gamocxadeba ar SeiZleba politikuri xelsayrelobis momizezebiT (ix. al. oniani, isev qarTveluri enebisa da dialeqtebis Sesaxeb, enaTmecnierebis sakiTxebi, 2, 2003, gv. 177-183), es swored politikuradac ar yofila xelsayreli da amgvarma cdebma didi xania diskreditacia ganicada mecnierebaSi.


ქ-ნო რუსიკო!

ძალიან დიდი მადლობა ამ წერილისთვის.ბარაქალა, მართლაც ბარაქალა!ჭეშმარიტად მიუკერძოებელი და ობიექტური მიდგომაა საკითხისადმი.

Comment by Rusiko Amirejibi on February 23, 2009 at 12:06am

gmadlobt, givi. nana danelias posti vnaxe tkvens gverdze chven tsigntan dakavshirebit. es natskveti am tsignidan aris stsored. imedia, tsigns miagenit. tu vera, mogatsvdit rogorme. zapxulshi viknebi tbilisshi da shin makvs ramdenime egzemplari.

ras sheexeba chems midgomas, is gamomdinareobs sazogadod tanamedrove midgomidan aseti sakitxebisadmi. chemi sadoktoroc stsored amazea. saintereso ikneba tkventan saubari. shevxvdet rogorme, roca chamoval.


ქალბატონო ნინო!ენა-კილოთა გასამიჯნად ერთმანეთს ვერ დაუპირისპირდება სოციოლინგვისტური და "წმინდად ენობრივი პრინციპები".რამდენადაც ჯგუფში გაერთიანებულ ორ წევრს ენისა და კილოს გამმიჯნავი კრიტერიუმები აინტერესებს, კიდევ ერთხელ შევეხები ამ თემას:მსოფლიო ენათა ჩამონათვალში არ არსებობს ენა, რომელსაც სტატუსი მიენიჭა ბგერათშესატყვისიობების (ზოგადად ფონეტიკის), მორფოლოგიის, სინტაქსის... მიხედვით; საერთოდ, არც ისტორიულად და არც თანამედროვე მსოფლიოში ენა-კილოთა სტატუსი არ დგინდება არც “საკუთრივ ლინგვისტური” კრიტერიუმით და არც ე. წ. გაგებინებით.ენის საკითხი უკავშირდება ეთნოსის ცნებას.მსოფლიოში მრავალია ისეთი მონათესავე მეტყველება, რომელთა შორის გაგებინება არსებობს, მაგრამ მაინც ენებად ითვლება და პირიქით: მრავალია ისეთი კილო, რომელთა შორის გაგებინება არ არსებობს, მაგრამ მაინც დიალქტები ჰქვია.გარდა ამისა, სამწუხაროა თანამედორვე რეალობა:ბატონი კუჭუჭი დანელიას წიგნის რედაქტორისთვის საჭირო ხდება შეხსენება:"ურთიერთგაგებინების ფაქტორი" "ლინგვისტური კრიტერიუმი" არ არის!

თანამედროვე სამეცნიერო ლიტერატურაში სერიოზულად განიხილება ენისა და კილოს გამმიჯნავი სხვა კრიტერიუმები: პრესტიჟულობა, განფენის ხარისხი, დამწერლობის ქონა, სტანდარტულობა-ხელოვნურობა...ბევრი სპეციალისტი თვლის, რომ დიალექტსა და ენას შორის ზღვარის გავლება ძნელია.აქვე აღვნიშნავთ:წინა თაობების ქართველ ენათმეცნიერებს საგანგებოდ არ უკვლევიათ ენა-კილოთა გამმიჯნავი კრიტერიუმები; საბჭოთა პერიოდში სტალინის „ძალით“ დამკვიდრდა „გათიშე და იბატონეს“ გამომწვევი კვალიფიკაციები.“ევროპის ენების ქარტიამ“ 1992 წლიდან ამ მიმართულებით ახალი რეალობა შექმნა. შეასაბამისად, თანამედროვე ავტორებს მართებთ პრობლემის სიღრმისეული ანალიზი.კიევ ერთხელ აღვნიშნავ:აღიარებული განსაზღვრებით, დიალექტი არის მოცემული ნაციის (ერის) საერთო-სახალხო (ოფიციალური) ენის განშტოება, რომელიც ქვეყნის ტერიტორიის ერთი ნაწილის მოსახლეობის ან ერთი რომელიმე სოციალური ფენის ზეპირი (არაოფიციალური) ურთიერთობის საშუალებას წარმოადგენს.

13

შესაბამისად, კონკრეტული სამეტყველო ერთეული მონათესავე სტრუქტურის მქონე ოფიციალური, სამწიგნობრო (სტანდარტული) ენის ნაირსახეობად - დიალექტად - ჩაითვლება, თუკი ამ სამეტყველო კოდის მფლობელ საზოგადოებას ისტორიულად მონაწილეობა მიღებული აქვს მოცემული სამწიგნობრო ენის შექმნაში. როგორც წესი, სამწიგნობრო ენა არის ოფიციალური ენა - ელიტარული მეტყველება (მაგ., სამეგრელოში “ჟინოსქუას” ენა იყო სალიტერატურო ქართული), დიალექტი კი საშინაო ენაა.უმწერლობო ენად უნდა მივიჩნიოთ ენობრივ-ეთნიკური იდენტობის (მეობის, თვითობის) მქონე იმ საზოგადოების მეტყველება, რომელსაც საკუთარ დედაენაზე არა აქვს წერილობითი კულტურა და შემოქმედების თუ საქმისწარმოების პროცესში იყენებს სხვათა მიერ შექმნილ სამწიგნობრო ენას. უმწერლობო ენა ზეპირი ფორმით (დიალექტების, კილოკავების, თქმების, ჟარგონების სახით...) არსებობს.ნათელია, რომ მეგრულ-ჭანური და სვანური მეტყველებები ვერ ჩაითვლება უმწერლობო ენებად იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ სამწიგნობრო ქართულის ამ სახესხვაობების მფლობელთ სულ მცირე 20-საუკუნოვანი სამწიგნობრო ტრადიცია აქვთ საკუთარ დედაენაზე - მინჩხისა თუ ჭყონდიდლების ენაზე - ქართველთა დედაენაზე.აქვე საინტერესოა მსჯელობა ქართული სამწიგნობრო ენის საბაზო მეტყველების შესახებ.ქართველთა სამწიგნობრო ენის საბაზო მეტყველების შესახებ სამეცნიერო ლიტერატურაში ორი ძირითადი მოსაზრება გვაქვს:ა. სამწიგნობრო ქართული ეფუძნება საერთოქართველურ ენას;ბ. სამწიგნობრო ქართული ეფუძნება ქართლურს (ქართლ-კახურს), ან ქართლურის საფუძველზე შექმნილ ქალაქურ კოინეს.ჩემი აზრით, გასაზიარებელია მოსაზრება, რომ სამწიგნობრო ქართული ეფუძნება საერთოქართველურ ენას -ყველა თანამედროვე ქართველური ენობრივი ერთეულისთვის ამოსავალ მეტყველებას.შდრ., მაგ.:ღვთისმსახურების ტერმინთა ანალიზით, ივ. ჯავახიშვილი ( 1979, გვ. 154- 156) ასკვნის:“ქართული ენა ქართლელ-კახელ-იმერელ-გურულებისა და მეგრელ-სვანებისთვის საერთო ენაა...” წარმართობის დროინდელი საერთო შემოქმედებაა; შდრ., ივ. ჯავახიშვილი ( 1908, გვ. 20): “ქრისტიანობის ნიადაგზე აღმოცენებული მწერლობის ენა ქართლურია... ქართველთა ძველი მწერლობის ენა კი შეიძლება ეკუთვნოდეს მეგრულ-ლაზურ, ან სვანურ შტოს; შდრ., იქვე, გვ. 4: “საერთო ენა და მწერლობა ყველა ქართველმა ტომმა შექმნა”.ივანე ჯავახიშვილის მოსაზრებაზე დაყრდნობით, “საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორიის” ავტორმა, მიტროპოლიტმა ანანია ჯაფარიძემ, 1996 წელს ჩამოაყალიბა შემდეგი მოსაზრება:“ჯერ კიდევ IV-III საუკუნეებში ქართლის სამეფოში ანუ აღმოსავლეთ-დასავლეთ საქართველოში (ხაზი ჩემია - ტ.ფ.) მცხოვრებ ხალხს (ყველა ქართულ ტომს - ქართებს, მეგრელებსა და სვანებს) უკვე ჰქონია ერის რაობის განმსაზღვრელი ერთ-ერთი მთავარი ელემენტი - ენის ერთობა. ეს იყო საერთო-სახალხო, სალიტერატურო, სახელმწიფო და კულტმსახურების საერთო ქართული ენა, რომელსაც ჰქონდა დიალექტები, როგორც ყველა ცოცხალ ენას” (გვ. 62-63).შდრ., აგრეთვე, მიტროპოლიტი ანანია: “მოციქულთა ეპოქის საქართველოში საქრისტიანო მოძღვრება ითარგმნა ქართველთათვის საერთო ენაზე და არა სატომო ენა-კავებზე; ფუძე ქართველური ენის დაშლამდე ჩამოყალიბდა ქართული საეკლესიო და სალიტერატურო ენა და, საერთოდ, ქართული ქრისტიანული კულტურა. ამის შემდეგ საერთო ფუძე ქართული დაიშალა სვანურ, ზანურ და ქართულ დიალექტებად, რომელთაც თანამედროვე ენობრივი სახე მიიღეს მოგვიანებით - საქართველოს დაშლა-დანაწევრების კვალდაკვალ XIII-XIX საუკუნეებში”.საერთოქართველური ენის, არქაული სამწიგნობრო ენისა და ქართველური კილოების ენობრივი ფაქტების შეპირისპირებით, ასევე წელთაღრიცხვათა მიჯნაზე ქართულიდან სხვა ენებში და სხვა ენათაგან ქართულში ნასესხები ლექსიკა მხარს უჭერს მოსაზრებას, რომ ქართველთა ისტორიული სამწიგნობრო ენა - სასულიერო მწერლობის ენა (ე.წ. ძველი ქართული ენა) შექმნილია ძველი წელთაღრიცხვის დასასრულს და ეფუძნება ძვ. წ. II-I ათასწლეულებში არსებულ საერთოქართველურ ენას.შესაბამისად, ჩვენი აზრით, ნაკლებსარწმუნოა, რომ ქართული სალიტერატურო ენა ეფუძნებოდეს თბილისურ კოინეს, ქართლურს, კახურს ან სხვა ერთ რომელიმე ქართველურ კილოს.სამწიგნობრო ენის ტერმინოლოგიის ანალიზით მსგავს დასკვნას აკეთებს მ. ჩუხუა: “უძველეს წარსულში არსებობდა საერთოქართველური სამწერლობო ენა, რომლის ბუნებრივ გაგრძელებასაც წარმოადგენს ძველი ქართული სამწერლობო ენა. როდესაც ის შეიქმნა, ზანური და სვანური, როგორც დამოუკიდებელი ენობრივი ერთეულები, არ არსებობდა”. ქართველებში სამწერლო ტრადიციის არსებობა საერთოქართველური ენობრივი ერთობის ხანისათვის ივარაუდება, რასაც ასევე მხარს დაუჭერდა ფუძე-ენაში ისეთი კულტურული პროტოტიპების პოვნიერება, როგორიცაა: *წიგნ- “წიგნი”, *ქერტ- “ქაღალდი”, *ძაღ-“საღებავი”...

საგანგებო შენიშვნა:

14

ენისა და დიალექტის თემებით დაინტერესებულ პირებს შევახსენებ, რომ ეს ჯგუფი გაიხსნა „რეგიონული ან უმცირესობის ენის ენების შესახებ ევროპული ქარტიის“ დებულებებზე სამსჯელოდ და არ ენისა და კილოს თემის გასაშლელად; ამ თემაზე ჩვენს მიერ მრავალჯერ დაიწერა; დიდძალი სხვა ლიტერატურაც არსებობს და დაინტერესებულ პირს შეუძლია გაეცნოს და სხვაგან იკამათოს.კიდევ ერთხელ მოკრძალებით შეგახსენებთ:სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვისთვის შეგიძლიათ იხილოთ ქვემოთ მითითებული ლინკი წიგნისა: „ქართველთა დედაენა და დიალექტები“.გთხოვთ, შემოიფარგლოთ ჯგუფის თემით:„ევროპული ქარტია რეგიონული ან უმცირესობის ენის ენების შესახებ“.


ქ-ნო ნინო, რაც შეეხება ენობრივი სისტემის თემას: ეს საინტერესო საკითხი ცალკე სამსჯელოა.


http://www.ethnologue.com


არსებობს ერთი ქართველური ენობრივი სისტემა, რომლის სახესხვაობებია სამწიგნობრო (სტანდარტული) ენაც და სხვა ქართველური იდიომებიც. მაგ., თავისი ფონეტიკა, მორფოლოგია, სინტაქსი, ლექსიკა აქვს ხევსურულსაც; მაგ., სულ ახლახან ბ-ნმა ალექსი ჭინჭარაულმა გამოსცა "ხევსურული ლექსიკონი" რომელიც 25000 სიტყვას შეიცავს. მოცემული ენის ნაირსახეობას მიენიჭება თუ არა ენის სტატუსი, ეს დამოკიდებულია ექსტრალინგვისტურ ფაქტორებზე; ამის თაობაზე მივუთითეთ ზოგადი ენათმეცნიერების ცნობილი სპეციალისტის ქ-ნი თინათინ შარაძენიძის დასკვნა (რომელსაც ვიზიარებთ).რაც შეეხება ჟესტების ენას:ცოცხალი ენის დიალექტად ვერ განვიხილავთ ჟესტების ენას თუ მორზეს ანბანს. ზოგი სოეციალისტი, მაგ., თურქეთში თურქულის სოციოლინგვისტურ დიალექტად განიხილავს ქართულს, საქართველოში კი ქართულის სოციოლინგვისტურ დიალექტად განიხილავს აზერბაიჯანულს და ა.შ. ამგვარი მიდგომები სქემატურია; თამანედროვე საერთაშორისო "ქარტიები", "რეკომენდაციები" თუ "კონვენციები" საშუაკლებას იძლევა უფრო დიფერენცირებულად და ადეკვატურად მივუდგეთ მოცემულ სახელმწიფოში არსებული ენების "დახარისხების" საკითხს; კერძოდ, გამოვიყენოთ ცნებები:სახელმწიფო ენასახელმწიფო ენა ავტონომიაშიისტორიული უმცირესობის ენაახალი უმცირესობის ენამიგრანტის ენაჟესტების ენადიასპორის ენა და ა.შ.შესაბამისად, განვსაზღვროტ მათი დაცვის მექანიზმები.საქართველოს სახელმწიფოს უპირველესი მოვალეობაა გაუფრტხილდეს, დაიცვასა სახელმწიფო ენა და სახელმწიფო ენის სახესხვაობები (მეგრული, ლაზური, ხევსურული, ტაოური...); ეს არის ქართველური (ქართველთა) საგანძური; ასევე, სახელმწიფო ვალდებულია გაუფრთხილდეს ავტონომიის მეორე სახელმწიფო ენას, სხვა და სხვა სახის უმცირესობებისა თუ მიგრანტების ენობრივ უფლებებს და სხვ.ჩვენი პრობლემა დღეს საქართველოში არსებული ენების დაჯგუფება ამ ცნებების მიხედვით.ნინო, ამ დღეებში ძალიან ცოტა დრო მაქვს და უფრო ვრცლად სხვა დროს სევეხები ტქვენს მიერ, ასევე, ბ-ნი გივის მიერ დასმულ სხვა საჭირბოროტო საკითხებს.:)მთავარი კითხვა:მაგ., თქვენ რამდენად ობიექტურად მიგაჩნიათ, მაგ., თანამედროვე ეთნოლოგიურ ვებგვერდზე არსებული ჩამონათვალი საქართველოს ეთნიკური უმცირესობებისა?შდრ.:მსოფლიო გლობალური ქსელის ძირითადი ეთნოლოგიური ენციკლოპედიის მიხედვით (2008 წლის მდგომარეობით), საქართველოში ცხოვრობენ შემდეგი ეთნოსები/ხალხები:აზერბაიჯანელები - 308 000,ასირიელები (აისორები) - 3 000,

15

აფხაზები - 10 1 000,ბაცბები - 3 420,ბერძნები - 38 000,ლაზები - 2 000,მეგრელები - 500 000,ოსები - 100 000,რუსები - 372 000,სვანები (სამწერლობო ენად იყენებენ ქართულს და რუსულს) - 15 000,სომხები - 448 0007,ურუმები - 97 746,ქართველები (იმერლები, რაჭა-ლეჩხუმლები, გურულები, აჭარლები, იმერხევლებ-ქართლელები (Imerxev Kartlian), კახელები, ინგილოები, თუშები, მოხევეები, ხევსურები, ფშავლები, მთიულები, ფერეიდნელები, მესხებ-ჯავახები) - 3 90 1 380,ქართველი ებრაელები - 20 000,ქურთები - 40 000 და სხვ. (Ethnologue report for Georgia ).http://www.ethnologue.com


ბატონო ტარიელ, დიდი მადლობა, რომ მოიცალეთ დასაწერად. მეც ვერ ვახერხებ ახლა დაწვრილებით პასუხს (ორი კვირით მარტო ვარ ბავშვებთან დარჩენილი), თან მეგრულზე გამიჭირდება, რადგანაც არაა ჩემი სპეციალობა და არ მიმუშავია მასზე.

მინდა დავაზუსტო, რომ მორზეს ანბანი ბგერითი ენის კოდირებას ახდენს, ჟესტების ენა კი არავითარ შემთხვევაში არ წარმოადგენს ბგერითი ენის რამე ვარიანტს. მას აქვს თავისი ლექსიკონი რომელიც არ ემთხვევა ქართულისას; ასევე აქვს მორფოლოგიური მნიშვნელობის ჟესტები თუ ჟესტთა მიმდევრობები, რომლებიც არ ეთანადებიან ქართულის მორფემებს. გრამატიკული კატეგორიები ქართულსა და ქართულ ჟესტურში განსხვავებულია. სინტაქსიც განსხვავდება: ჟესტების რიგი განსაზღვრავს წინადადების წევრებს (მაშინ, როცა ქართულში ბრუნვის ნიშანი იძლევა შესაბამის ინფორმაციას, მიუხედავად სიტყვათა რიგისა). მე რა ლიტერატურასაც ვიცნობ, ყრუთა თემს თვლიან კულტურულ უმცირესობად. მათ ეთნიკურად ვერ მივიჩნევთ, რადგანაც, მაგალითად, საქართველოში ყრუთა თემში ნებისმიერი ეთნიკური ჯგუფიდან შეიძლება შეგხვდეთ ადამიანები. ამ თემს საერთო აქვს თავიანთი ენა. სხვათა შორის, ახლახანს დაამთავრეს ლექსიკონზე მუშაობა, რომელიც გამოსაცემად მზადდება.

ჟესტურ ენებს აქვს ვარიანტები, ანუ დიალექტები. მაგალითად, ქუთაისის სახესხვაობა შეიძლება განსხვავდებოდეს თბილისის ვარიანტისგან. არ ვიცი, ლექსიკონში სტანდარტიზებული ვარიანტი შეიტანეს თუ დიალექტურ მასალასაც უთითებენ. ამას დავაზუსტებ.


დღეს, ჩვენს მთავარ ამოცანად მიმაჩნია, შევქმნათ ობიექტური ანალიზითა და ფაქტებით გამყარებული დებულებები, რომლებიც დაუპირისპირდება რუსული დეზინფორმაციული თუ ფსევდომეცნიერული მანქანის მიერ შექმნილ ისეთ არაადეკვატურ კვალიფიკაციებს, რომლებიც არამხოლოდ იმ ეთნოლოგიურ გვერდზეა (იხ., აგრეთვე, კორიაკოვის ცუციევის და სხვატა კვალიფიკაციები).ჩვენ არ გვჭირდება ისტორიიას გამოგონება ან გაყალბება, როგრც ამას სხვები აკეთებენ.ქართველი ერი მრავალი საუკუნეა ერთიანი ზალისხმევით ქმნის თავის სახესაც და კულტურასაც; როცა ქვეყანა იშლებოდა, იშლებოდა არა კუთხურ სამთავროებად, არამედ პატარ-პატარა საქართველოებად სადაც ყვავოდა ერთიანი ქართული კულტურა (შდრ.: ლევან დადიანმა აღადგინა ჯვრის მონასტერი, გადააწერინა "ქართლის ცხოვრება"... ლევან დადიანი თავის თავს საქართველოს/ივერიის მეფეს უწოდებდა; ასევე, უფრო ადრე, აშოტი თავს ქათველთა მეფეს უწოდებდა და არა ტაო-კლარჯეთისას და ა.შ.ქართველობა ერთიანი ერია, მაგრამ დღეს, თითქმის ყველა წამყვან თუ აკადემიურ საინფორმაციო ცნობარში ქართველობა საბჭოური სქემების გავლენით რამდენიმე ხალხადაა დიფერენცირებული (გათიშე და იბატონე)... ობიექტური, არაპოლიტიზებული, არასაბჭოური ქართველოლოგია სჭირდება დღეს საქართველოს.საუკუნის წინ ქართველი ერის ენობრივ-ეთნიკური დანაწევრების მცდელობის შესახებ შთამბეჭდავი წერილები აქვთ: ნიკოლოზ დადიანს, ამბროსი ხელაიას, თედო სახოკიას, ბესარიონ ნიჟარაძეს, ივანე მარგიანს და სხვა მრავალ ქართველ მოღვაწეს...

16

ამ მხრივ, კარგი წიგნები თუ გამოკვლები დაიბეჭდა ბოლო დროს: პროფ. როლანდ თოფჩიშვილის, პროფ. თეიმურაზ გვანცელაძის, პროფ. მერაბ ნაჭყებიას, პროფ. რევაზ შეროზიას... მოგაწვდით ზოგის სრულ დასახელებას:გიორგი ოთხმეზური, "როგორ შეიძლება სამეგრელოსა და სვანეთში სახელმწიფო ენები მეგრული და სვანური იყოს? ("ახალი თაობა", 06. 09. 2005); მარიკა ლორთქიფანიძე, "ყოველი ქართველი წირვა-ლოცვას მუდამ ქართულად ასრულებდა, ახლა კი მეგრულად და სვანურად უნდა ვილოცოთ?" ("ჯორჯიან ტაიმსი", 19-25 დეკემბერი, 2005); რ. გუჯეჯიანი, "ქართული საზოგადოებრივი აზრის ისტორიიდან"; თ. ბერაძე, ბ. ხორავა, "ქართული სალიტერატურო ენა და ქართული კულტურა - საქართველოს ყველა ეთნოგრაფიული მხარის შემოქმედების ნაყოფი", ქართველური მემკვიდრეობა, XII, ქუთაისი, 2008; ა. გამზარდია, "მეგრულ-სვანური ესკიზები ანუ ცოტა რამ ორი დედა ენის თეორიის შესახებ"; გ. კუჭუხიძე, "ქართულ სიტყვათა შემნახველნი" ("მწერლის გაზეთი", 2007 წლის 16-31 დეკემბერი, №154); ლ. ავალიანი, ლ. ხაჭაპურიძე "რატომ აყალბებენ ისტორიას?"; რ. კაშია, დ. შავიანიძე, "ეთნიკურ-ეთნოგრაფიული ტერმინები და ქართული ისტორიული სინამდვილე"; ნ. ბართაია, "იქნებ მოიძებნოს შუალედური ტერმინი?" ლ. ესათია, "დღეს უკვე ევროპული დოკუმენტების გაყალბებით ცდილობენ, ავტოქთონებად გამოაცხადონ სხვადასხვა დროის მიგრანტები და დააქუცმაცონ საქართველო" და სხვ.იხ., აგრეთვე:თ. გვანცელაძე, ენისა და დიალექტის საკითხი ქართველოლოგიაში, თბ. 2006; რ.შეროზია, ქართველური სალიტერატურო ენისა და სულხან-საბას “სიტყვის კონის” ზოგი საკითხისათვის, ქართველურიმემკვიდრეობა, XI, ქუთაისი, 2007; რ.შეროზია, კონსტანტინე გამსახურდია და ქართველური ენობრივი სამყარო, XII, ქუთაისი, 2008სერგი საჯაიას წერილი: "დივერსიული ეთნო-ფაბრიკაციები - სრული სვლით", "საქართველოს რესპუბლიკა", 2007 წლის 13 თებერვალი (N 27). http://www.opentext.org.ge/08/sakartvelos-respublika/169/169-9.htm

რ. თოფჩიშვილი, ქართველთა ეთნოგენეზისა და ეთნიკური ისტორიის პრობლემები, თბ., 2008, გვ. 48.

საკითხის ისტორიისა და სამეცნიერო ლიტერატურისათვის იხ., აგრეთვე: ტ. ფუტკარაძე, ქართველები, ქუთაისი, 2005.

და ერთიც:ადამიანის მოვალეობაა:1. გადარჩეს და გადაარჩინოს მემკვიდრე (მემკვიდრეები);2. ემსახუროს გვარსა და თავის მხარეს;3. ემსახუროს თავის ერსა და სამშობლოს;4. შეიმეცნოს გარესამყარო და ემსახუროს კაცობრიობას (თუკი ამის ძალაც შესწევს).ვერც ერთ ვალდებულებას ღირსეულად ვერ განახორციელებს, თუ არ იქნება პატიოსანი (მორწმუნე) და განათლებული... ასევე მთავარია, შეეძლოს განსხვავებული აზრის მოსმენა და გააზრება (რას იძლევა ქვების სროლა?).უტყუარი მხოლოდ უფალია.ნინო, მე რაც ინფორმაცია მაქვს, იმის მიხედვით ვმსჯელობ...არ ვიცი, რა ინფორმაცია აქვს ბ-ნ ჰილერს (საქართველოს უმცირესობების ენების ჩამონათვალის ავტორს), არტურ ცუციევს, რუსტამ ვახიტოვს, ჯორჯ ჰიუიტს, ვოლფგანგ ფოიერშტაინს...

ქ-ნო ნინო!ტკივილით, სამეცნიერო ინტერესით თუ დროის მოკვლის სურვილით აქამ გვერდზე სემოსულ ქართველტა აზრიც საინტერესოა, თუმცა, ძირითადად მე დასახელებული და სხვა უცხოელი ექსპერტების თუ "ექსპერტების"არგუმენტების მოსმენის სურვილის გამო გავხსენი ეს გვერდი... ბევრმა ქართულიც იცის, ზოგს მის დედაენაზეც ვუგზავნი პუბლიკაციას; ვნახოთ, ვის რა არგუმენტები აქვს "ენის ქარტიასთან" მიმართებით საქართველოს ეთნიკური უმცირესობებისა თუ საქართველოს ენების შესახებ.დროებით.


"ჟესტურ ენებს აქვს ვარიანტები, ანუ დიალექტები"

ნინო, რა თქმა უნდა, მარტალი ხარ; მეც მაგას ვამბობ, რომ ცოცხალი ენის კილოდ თუ სახესხვაობად ვერ ჩაითვლება ე.წ. ტექნიკური, არავერბალური ენა; ჯესტების ენა სხვა სამყაროა, ბგერითი ენა - სხვა.

17

მე არა ვარ ამ თემის სპეციალისტი, მაგრამ მეგობრებისსგან ვიცი, რომ თურქეთის, საქართველოს თუ ევროპული რომელიმე ქვეყნის ჯესტების ენები განსხვავებუკლია, თუმცა, ალბათ რაღაც საერთოც აქვთ.ასევე, პირობითი ნიშნებით შედგენილი ენა ვერ ცაითვლება ცოცხალი ენის დიოალექტად. ჩვენ ვსაუბრობთ ნორმალური ბგერითი ენის სისტემასა და ამ სისტემის ვარიანტერბზე.ჯესტების ენა საოცრად საინტერესო სამყაროა; ასევე სხვა პირობითი ენებიც; მათი განხილვა მოცემული ენის ნაირსახეობებად, რა თქმა უნდა, არ გამოვა, თუმცა, ადამიანის კომუნიკაციის სახესხვაობებზე მსჯელობის დროს, ბუნებრივია, ბგერითი ენის პარალელურად (და არა ქვესისტემად), ცხადია, განიხილება ჯესტების ენაც და სხვა პირობითი ენაც; აქვე აღვნიშნავ, რომ ჯარგონი, არგო, სოციალური თუ პროფესიული ნაირსახეობანი, თავისი ხელოვნურობის თუ სპეციფიკურობის მიუხედავად, მოცემული ბგერითი ენის (ცოხცალი ენის) სახესხვაობებად - დიალექტებად განიხილება.წარმატებას გისურვებ ჟესტების ენის კვლევის გზაზე. რაც შეეხება მეგრულს: მეგრული, როგორც ენობრივი სისტემა, თვისობრივად არ განსხვავდება სამწიგნობრო ქართულისგან; შდრ.: თვისობრივი სისტემური სხვაობა გვაქვს ქართულსა და მის მონათესავე აფხაზურს შორის, მიტ უმეტეს, ქართულსა და არამონათესავე რუსულს შორის და ა.შ.ისევ მიდა გიტხრათ, რომ ამ გვერდზე მე უფრო საჭიროდ ვთვლი "ენის ქარტიის" შესახებ დასავლეტევროპულ და აღმოსავლეთევროპულ გამოცდილებებსა და პრობლემებზე საუბარს. თქვენი გვერდის ბევრი წევრი უცხოეთში ცხოვრობს და მატ სეუძლიან მოიძიონ ის ინფორმაციები და ლიტერატურა, რომელიც არ დევს ჩვენთვის მისაწვდომ ვებგვერდებზე...ჰო, მართლა, ახლახან საქართველოს შესახებ კევინ ტუიტის სტატია გამოქვეყნდა; ხომ არ წაგიკითხავს ჯერ?


tariel, ki batono, nuRar vikamaTebT imaze, rac am forums ar Seefereba.magram erTs ki getyvi: urTierTgagebineba aris pirveli da ZiriTadi lingvisturi kriteriumi bevri didi lingvistis azriT. magaliTad, girCev waikiTxo: Edward J. Vajda.


ბატონო ტარიელ, დიდი მადლობა კეთილი სურვილებისთვის და დეტალურად ახსნისთვის. ქევინის სტატია არ მინახავს და აუცილებლად ვკითხავ. ისიც დარეგისტრირებულია ამ გვერდებზე.

კიდევ ერთს დავწერ, რომ ჟესტური ენა არაა ტექნიკური ენა და არც ჟარგონის შესატყვისი. მას თავისი ჟარგონი აქვს. ისიც ისეთივე სრულმნიშვნელოვანი და მრავალკომპონენტიანი ენაა, როგორც ბგერითი ენები. უბრალოდ ნაცვლად ბგერებისა იქ მონაწილებს მოძრაობები, რათა თვალით აღიქვან ინფორმაცია, ობიექტური მიზეზების გამო.

გეთანხმებით, ყველა საკომუნიკაციო საშუალება საინტერესოა, განსაკუთრებით ბუნებრივი ენები. და, ეს მხოლოდ ჩემი აზრი არაა, ჟესტური ენებიც ბუნებრივი ენებია, რომლებიც, ბგერითი ენების მსგავსად, დროსა და სივრცეში იცვლებიან. ქართულ ჟესტურს ალბათ არა აქვს შემონახული, მაგრამ ბრიტანულს, მაგალითად, აქვს წინა ათწლეულების ვარიანტები დოკუმენტირებული, რადგანაც იმ ქვეყნის ყრუთა თემს ჰქონდა საშუალება ვიდეოზე აღებეჭდა თავიანთი კულტურული ღონისძიებები. ასევე, ცნობილია იმავე ბრიტანულის თუ ფრანგული ჟესტურის მრავალი ვარიანტი (დიალექტი) (ამ უკანასკნელიდან წამოვიდა ამერიკული ჟესტური ენაც, რომელიც ფრანგმა განმანათლებელმა ჩაიტანა ამერიკაში).

ახლა ვრცელდება უამრავი პროგრამა, რომელიც ჩაწერის სისტემებს სთავაზობს ლინგვისტებს, რათა გაიოლდეს ჟესტური ენების დოკუმენტირება.

ძალიან კი გამიგრძელდა, მაგრამ იმასაც დავამატებ, რომ ჟესტური ენები იმითაცაა საინტერესო, რომ გვიჩვენებს, როგორ ”კეთდება” ზოგადად ენა. ორი ადამიანიც კი საკმარისია (მიკრო საზოგადოება), რომ მათ ენა შეიქმნან. მართალია, მათი ჟესტური ეროვნული ვარიანტისგან განსხვავებული იქნება, სამაგიეროდ, გვაფიქრებინებს, რომ სულ ერთია, ენას ორი იყენებს თუ მილიონები, ბგერით აღნიშნავენ აღსანიშნსა და გრამატიკულ მიმართებებს თუ მოძრაობებით, ყველა ამ საშუალებას აქვს საერთო. როგორც ბგერითი, ისე ჟესტური ენები ადამიანის გონებრივ შესაძლებლობებს ასახავენ. გვექნება სმენა? გვექნება ბგერითი ენაც. ხოლო თუ სმენა არ იარსებებს, ინფორმაციის მიღებისა და გაცემის სხვა საშუალებას მონახავს ადამიანი (ჟესტურ ენას).

ქარტიასთან უშუალო შეხება აქვს ჟესტურის საკითხს, რადგანაც პირველსავე განსაზღვრებაში ჯდება.

18

Article 1 – DefinitionsFor the purposes of this Charter:

a. "regional or minority languages" means languages that are:i. traditionally used within a given territory of a State by nationals of that State who form a group numerically smaller than the rest of the State's population; andii. different from the official language(s) of that State;

it does not include either dialects of the official language(s) of the State or the languages of migrants;b. "territory in which the regional or minority language is used" means the geographical area in which the said language is the mode of expression of a number of people justifying the adoption of the various protective and promotional measures provided for in this Charter;c. "non-territorial languages" means languages used by nationals of the State which differ from the language or languages used by the rest of the State's population but which, although traditionally used within the territory of the State, cannot be identified with a particular area thereof.

რადგან ყრუ ადამიანებისთვის ბგერითი ენის წერილობითი ვარიანტის სასწავლებლად საჭიროა ჟესტებით გადასცე ინფორმაცია, ჟესტური მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ხოლმე სწავლების პროცესში. სამწუხაროდ, ყოფილი სსრკ-ს ქვეყნები ამ მხრივ ბევრად ჩამორჩებიან იმ ქვეყნებს, სადაც ჟესტური სახელმწიფო ენის გვერდით მეორე სახელმწიფო ენად არის აღიარებული. ჟესტური ენისთვის სტატუსის მინიჭება არ ქმნის არანაირი კონფლიქტის შექმნის საშიშროებას, რადგანაც არ უდევს ეთნიკური საფუძველი. ენის სტატუსი თემისთვის განათლების მიცემისა და საზოგადოებაში მათი მეტად ინტეგრირებისთვის უკეთესი პირობების შექმნას უწყობს ხელს.

ძალიან დიდი მადლობა, რომ გამაცანით ქარტია. აუცილებლად ჩავუჯდები.

Comment by manana bukia on February 24, 2009 at 8:18am

mogesalmebit virtualuro jgufelebo! imedi makvs, chveni diskusiebi caadgeba saertokartvelur sakmes!


nino, marTali xar; jestebis ena ar aris klasikuri gagebit teqnikuri ena; me em terminit "teqnikuri" movixsenie yvela arabunebrivi anu arabgeriti ena - garkveuli pirobitobit


rusiko, ena-kilos temaze uamravi literatura aris da mec bevri makvs damushavebuli' zogi rom gavliT exeba am temas, me 10 celia uamravi kartuli Tu ucxouri masala Tu literatura vnaxe da mititebulic aris chems cignebshi. kidev ertxel shegaxseneb, rom mag. ruminulsa da moldavurs, azerbaijanulsa da turkuls, ukrainulsa da belorusuls, Xchexursa da sloakurs da mraval sxva enebs shoris gagebineba problema ar aris, magram mainc enebia scored mocemuli sazogadoebebis gamojvnis - damoukidebeli etnikuri individobis (meobis0 chamokalibebis gamo.gagebineba logikis sferoa; mag., lingvistis terminologia sheidzleba amave enis mflobelmac ver gaigos; sxva nastan gvakvs sakme? eqspediciebshi var mteli chemi cxovreba da taours, ingilours, xevsuruls, tushurs ver igebs mag., tbiliseli Tu qutaiseli, tu ar iswavla sagangebod da a.sh. kidev ertxel umorchlesad gtxovt, am jgufis temit shemovifarglot.nugar vimeorebt ashkara shecdomas; gagebineba lingvuistikis sfero ar aris; gagebineba logikis sferoa; lingvistikaa: fonetika, morfologia, sintaksi, semantika... enata natesaoba, dialeqtologia, enata/kiloTa ierarkia, funqciebi da a.sh. sasiamovnoa, tkveni shemoerteba.da imedi ,akvs, Tematikas chavugrmavdebit; mixaria, rom jgufSi tu samegobro gankofileebshi kargi lingvistebi nelnela gviertdebian (qalbatoni eter soselia, batoni revaz sherozia, k-ni manana bukia da sxvebi).vchkarob, amitom bodishs gixdit korektura tu ipareba...

Comment by Tamar Gitolendia on February 24, 2009 at 10:36am

mogesalmebit jgupis cevrebs. saintereso temebia. mogesalmebit k-no nino.

19


tariel, shen mier chamoTvlili enebi imitom aris enebi, rom mis matareblebs miachniat ase (gadavediT extralingvistur speroshi). megruli enaa pirvel rigshi imitom, rom megrelebs miachniat ase. ak ukve sxva, lingvistur tu aralingvistur faktorebs aravitari mnishvneloba aghara akvt. anu laparakia lingvistur identobaze.

Comment by Rezo Sherozia on February 24, 2009 at 1:58pm

rusiko gamarjoba!megruls rac sheexeba: unda shevedot sistemas da strukturas enisas! daskvnebi mxolod sistemis mixedvit unda gaketdes. vinmes-enatmecniers-sheuzlia tkwas,rom megruli sxva sistemis enaa ,svanuri-sxva?!


batono rezo. chven vsaubrobdit lingvistur da extralingvistur kriteriumebze. struktura da sistema monatesave enebs msgavsi akvt. magalitisvis, italiuri da espanuri ufro hgavs ertmanets struqturulad, vidre svanuri da megruli. tu sxva postebi tsaikitxet kvemot, naxavdit, rom roca tsminda lingvisturi faktorebi sadavo xdeba zogiertistvis, sachiroa extralingvisturi faktorebis moshvelieba. lingvisturi identoba ki amat shoris kvelaze mnishvnelovania.


Rezo Sherozia

ციტატა - megruls rac sheexeba: unda shevedot sistemas da strukturas enisas! daskvnebi mxolod sistemis mixedvit unda gaketdes. vinmes-enatmecniers-sheuzlia tkwas,rom megruli sxva sistemis enaa ,svanuri-sxva?!

ალბათ ვერ იტყვის ვერავინ, რომ მეგრული და სვანური სხვადასხვა ენობრივ სისტემებს განეკუთვნებიან, თუმცა ეს არ გვაძლევს საბაბს კილოკავები, იდიომები, ენაკავები, კოინეები, სამეტყველო კოდები და ა.შ. ვუწოდოთ მათ.აქ ითქვა კიდეც, რომ მხოლოდ ერთი კრიტერიუმით ვერ განსაზღვრავ ენის რაობასო. წმინდა ენათმეცნიერულთან ერთად საჭიროა ექსტრალინგვისტური ფაქტორების გათვალისწინება. მაგალითად იმის, თვლიან თუ არა მეგრელები მეგრულს კილოკავად? მე არ ვთვლი ბ-ნო რევაზ, და კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ შეურაცხყოფილი ვრჩები, როდესაც ვინმე ჩემს მშობლიურ ენას კილოკავს უწოდებს.თქვენ რას ფქირობთ?


givi, me absoluturad getanxmebit.samtsuxaro is aris, rom zogjer aseti shexeduleba mxolod sheuracxmkopeli ki ara, dzalian sashishic sheidzleba gaxdes. amis ara erti magaliti arsebobs msoplioshi. imedia, es chventan ar moxdeba. dartsmunebuli var, rom ara marto kartvel mecnierta umravlesoba, aramed tvit kartveli xalxis didi umravlesobac megrulsa da svanurs chvens simdidred miichnevs. amas ra jobia: kartvelebs sami ena gvakvs!


რუსიკო,

გეთანხმებთ იმაში, რომ შესაძლოა ეს გახდეს საშიშიც. არსებობს ამის წინაპირობა. ამიტომაც, რქებით მიწოლა კი არაა საჭიირო, გონებამახვილური, სასარგებლო მიდგომა იქნება უპრიანი.

ციტატა - dartsmunebuli var, rom ara marto kartvel mecnierta umravlesoba, aramed tvit kartveli xalxis didi umravlesobac megrulsa da svanurs chvens simdidred miichnevs.

ამაში ვერ დაგეთანხმებით.ხალხში არაა საკმარისი ცნობა ამ ენების შესახებ და ხშირია შეურაცხმყოფელი გამოხდომები, განსაკუთრებით მეგრულის მიმართ. სიმდიდრედ მიიჩნევს, ის ვინც გათვითცნობიერებულია, არადა ასეთების ნამდვილ დეფიციტს განიცდის ჩვენი საზოგადოება. თუმცა ეს არაა გასაკვირი. მეტიც, მათ მსგავს

20

გამოხდომებს ისტორიული სინამდვილეც უმაგრებს ზურგს. ასე მაგალითად სულხან-საბას ნათქვამი, რომელმაც ჩხიკვთა და კაჭკაჭთა ჟღურტული მეგრულს შეადარა: ”გინა მეგრელთა და მისთანათა ავენოანთალაპარაკი”-ო. ან ვახუშტის სიტყვები: ”მეგრული წამხდარი ქართულიაო”. დამეთანხმებით ალბათ, რომ რაც არ უნდა რეცხონ დიდი ქართველი მოღვაწეები ამ ლაქისგან, მათი ნათქვამი სამარადჟამოდ შურაცხყოფად დარჩება. შესაბამისად ამ შეურაცხყოფის გაგრძელებაა დღეს მეგრულის ენაკავად და კილოკავად წოდება და ამიტომაც ვთვლი ამას დაუშვებლად.

ქვემოთ ერთ-ერთ გამოხმაურებაში ვწერდი, რომ ”ენათმეცნიერულ” წიაღსვლებს, რომელნიც მეგრულის გაკილოკავებას ისახავენ მიზნად, კონკრეტული სუბიექტური გარემოებები უძღვის და ამ გარემოებებზე ხდება მთელი კვლევა-ძიების მორგება-მეთქი. ალბათ გახსოვთ, 2005-2006 წლებში რამხელა აჟიოტაჟი იყო ევროპის ქარტიის საკითხის გარშემო. ერთ ძალიან ცნობილ სახეს, რომელიც თავგადაკლული ამტკიცებდა მეგრული დიალექტიაო, მაშინ კულუარებში, შინაურ გარემოში წამოსცდა - რა დიალექტი, რის დიალექტი, მეგრული უნიკალური ენაა, რომელიც მსოფლიოს ნებისმიერ ერს დაამშვენებდაო, ოღონდ მის ენად აღიარება არ გვაწყობსო ჩვენ. ასეთი მიდგომა კი ჩემთვის მიუღებელია. ”ხელსაყრელი” და ”სარფიანი” გარემოებების გამო სიყალბის ზეიმი....


givi, pirdapir tkvens gverdze 'davpostav' pasuxs.


საინტერესო ფაქტია:ჩვენ გვსურს, აკადემიურად ვიმსჯელოთ „ევროპის რეგიონული ან უმცირესობის ენების ქარტიის“ პრინციპებისა და საქართველოს ენობრივი სიტუაციის კვალიფიკაციის შესახებ“; არადა, ზოგი ჯიქურ ცდილობს ამ გვერდზე ე.წ. „ჩათფორუმული“ ზერელეობით (თუ ეპიტეტებით) გააგრძელოს კამათი ქართველური ენა-კილოებისა და ცალკეულ ქართველთა ახალი იდენტობის შესახებ - ეს თემა სხვაგან ათასჯერ გაირჩა. ყველა აზრს აქვს არსებობის უფლება; ახალი არგუმენტები აღარ ჩანს.უფრო სამწუხარო ის არის, რომ მიმდინარე დისკუსიის პროცესში ერთ-ერთმა (რუსუდან ამირეჯიბმა) წინა პლანზე წამოწია განათლება-გაუნათლებლობის როლი ქართველური ენობრივი ქვესისტემების კვალიფიკაციისას და გაუნათლებლობა სხვებს დააბრალა.მე ადრე სხვაგანაც („ქართველები, 2005, გვ. 42-70) ვწერდი, რომ განათლების დონეს დიდი როლი აკისრია ეროვნული, თუ ეთნიკურ-ენობრივი თვითაღქმის დროს; ასევე: ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი თვითიდენტიფიცირების დროს; შესაბამისად, მართლაც არსებითია განათლების როლი. განათლების თემა ორმხრივაა საინტერესო:- საზოგადოების განათლება: საზოგადოებრივი ცოდნა საკუთარი კულტურისა და ისტორიის შესახებ;- კვლევებზე პრეტენზიის მქონე ადამიანის განათლების დონე.შევნიშნავთ, რომ არა მხოლოდ განათლების დეფიციტის გამო, არამედ მიზანმიმართულადაც ორი და მეტი იდენტობის თუ ე.წ. „გაორებული თვითაღქმის“ არსებობას აქტიურად ამტკიცებდა საბჭოთა ეთნოგრაფია (იხ., მაგ., 80-იანი წლების ეთნოგრაფიის სახელმძღვანელო). ასევე საბჭოთა იდეოლოგია აქტიურად ამკვიდრებდა „ზეეროვნულ“ ინტერნაციონალურ „მეობას“.ამ მიმართულებით საინტერესოა, მაგ., იმავე რ. ამირეჯიბის მსჯელობა; მაგ., ის ერთგან წერს:„adamians SeiZleba erTdroulad sxvadasxva eTnikuri da erovnuli identoba hqondes. hafsburgebis mmarTvelobis pirobebSi avstrielebs identobis problema ar hqoniaT. aq cxovrobdnen germanelebi, ungrelebi, Cexebi, slovakebi da sxv. romlebic imavdroulad avstrilebic iyvnen. identobis problema araaqvs Cems amerikel meuRles, romelic eTnikurad irlandielia da arc kanadel frangebs... globalizacia da saerTaSoriso migracia amravlebs Sereul qorwinebebs da Sesabamisad, ori an meti identobis mqone adamianTa ricxvsac. ratom unda davayenoT adamiani sabWouri tradiciis mixedviT, rTuli arCevanis winaSe, iqonios mxolod erT-erTi maTgani? nu mivaniWebT eTnikur identobas yvelaze met mniSvnelobas, es mniSvneloba erovnul identobas mivaniWoT, miTumetes, rom es ori identoba erTmaneTs xels sulac ar uSlis“ (ვრცლად იხ.: http://www.icgl.org/articles/ras_niSnavs_iyo_qarTveli.pdf

მცირერიცხოვანი ქართველებისთვის მეტად სახიფათოა გაორებული თუ ორმაგი ეთნიკური იდენტობა; შდრ., „შერეული ქორწინებების“ აქტიური პროპაგანდა იუო საბჭოთა პერიოდშიც!ყველას აქვს უფლება შექმნას ოჯახი ნებისმიერ ადამიანთან ეროვნების თუ კანის ფერის მიუხედავად, ყველას აქვს უფლება პროპაგანდა გაუწიოს ამგვარ თემებს, მაგრამ ქართველ ერსაც აქვს უფლება,

21

შეინარჩუნოს თავისი ეროვნული და სახელმწიფოებრივი იდენტობა. ამ კუთხით ახლა უფრო მეტია საფრთხე, ვიდრე არაბული, მონღოლური თუ საბჭოთა „გლობალიზმის“ დროს.ვფიქრობ, დღეს საბჭოთა ინტერნაციონალიზმი ახლა ე.წ. ლიბერალურ-ვულგალური გოლობალიზმის ფორმითაა შენიღბული, თუმცა, არსით აგრესიულია; შესაბამისად, ჩემი აზრით, ეს მოძრაობა უფრო აგრესიულ გლობალიზმადაა მოსანათლი; იგი ახალ საფრთხებს უქმნის მსოფლიოსაც.ამ შემთხვევაში საფრთხეს ქმნის არა რომელიმე ახალი და შეარაღებული იმპერია, არამედ ე.წ. აგრესიული და ანტიადამიანური ფსევდოდემოკრატიული არსის მატარებელი სართაშორისო კლანები, რომლების ე.წ. ვულგალური ლიბერალიზმის ტერმონოლოგიით საუბრობენ.

კაცობრიობა და საქართველოც ამ ჭირსაც გაუძლებს.

მე-20 საუკუნის 20-იანი წლების მსგავსად, დღესაც ადამიანთა თუ პოლიტიკოსთა ნაწილი ორ პრიმიტიულ უკიდურესობაში ვარდება: აგრესიულ ვიწრო“ეთნიკურ“-სეპარატისტულ და აგრესიულ ინტერნაციონალიზტურ-გლობალისტურში.ასე იყო სტალინის დროს, რომელიც მაგ., ერთი მხრივ, ქადაგებდა მსოფლიო ინტერნაციონალიზმს, მეორე მხრივ კი - საქართველოს სინამდვილეში დიდხანს ცდილობდა ახალი „ერები“ ჩამოეყალიბებინა აჭარლებისგან, მეგრელებისგან, სვანებისგან (დღეს ამ გზას აგრძელებს დუგინ-პუტინის რუსეთი).ჩემი აზრით, ის საზოგადოებაა ცივილიზებული და ის სახელმწიფო არის სიცოცხლისუნარიანი, რომელიც ტოლერანტულია შუა საუკუნეებისა თუ თანამედროვე ქართველებივით, ამავე დროს, მკაფიოდ ინარჩუნებს თავის ეთნიკურ იდენტობას და უზრუნველყოფს სახემწიფოს ყველა მოქალაქის თანასწორუფლებიანობას.ერთნაირად მომაკვდავია არადემოკრატიული ეთნიზირებული და უეროვნულსულო სახელმწიფოები; ორივეგან დანაშაულებრივი სახელისუფლებო მმართველი კლანი (კასტა) ყალიბდება, რომელიც დემოკრატიის ნაცვლად ფსევდოდემოკრატიას ამკვიდრებს!აქვე ვიტყვი, რომ „ენის ქარტია“ სწორედ იმიტომაა კარგი დოკუმენტი, რომ შორს არის ცალსახა პრიმიტივიზმისგან და რეალურ დემოკრატიულ არსს ეფუძნება.რაც შეეხება თემებს შუა საუკუნეების განათლების დონის, საბჭოთა აზროვნების წესის, თანამედროვე ეროვნულ თუ ფსევდოეროვნული აზროვნებისა თუ პროფესიონალიზმის შესახებ:ცივილიზებული ადამიანის წესი არ უნდა იყოს აღიარებული თუ ახალგაზრდა სპეციალისტების შეურაცხყოფა... თუ განათლებაზე მიდგა საქმე, წესით, ზოგი ჩვენი ოპონენტი ნამდვილად უხერხულად უნდა გრძნობდეს თავს თავისი მწირი და ზერელე განათლების გამო (როგორც ქართველოლოგიის, ასევე, ენობრივ-ეთნიკური იდენტობის სფეროში); ასეთებს ერთი გზა დარჩენიათ: ბრმა, სნობური მიმბაძველობა!ბოლოს, რამდენიმე შენიშვნა:

I. როგორც წესი, ენობრივი და ეთნიკური იდენტობა ერთმანეთს განსაზღვრავს;II. ეროვნულ იდენტობას დღეს ორგვარი კვალიფიკაცია აქვს:1. ეროვნული თვითაღქმა -ისტორიული საზოგადოების ეთნიკურ-კულტურულ-სახელმწიფოებრივი თვითაღქმა;2. ეროვნული თვითაღქმა - ერთ სახელმწიფოში ინტეგრირებული სხვადასხვა ეთნოსების სახელმწიფოებრივი თვითაღქმა (მაგ., მოქალაქეობის მირების შემდეგ ფრანგად ითვლება აფრიკელი ზანგიც).

III. ქართველებს მრავალი საუკუნეა ერთიანი ენობრივ-ეთნიკური და ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი თვითაღქმა გვაქვს.გარდა ამისა, საქართველო არასოდეს ყოფილა ერთი ეთნოსის სახელმწიფო; სხვა ქვეყნების (საფრანგეთი, იტალია, გერმანია..) მსგავსად, ქართველთაგან შექმნილი ეს სახელმწიფო, ბუნებრივია, პირველ რიგში ზრუნავდა ქართული კულტურისა და ენისათვის; ამავე დროს პატივს სცემდა აქ მცხოვრებ სხვა ეთნოსთა კულტურასაც.ასე, რომ „ველოსიპედის“ გამოგონება ან ახალი კოსტიუმით მოვლენილ ვულგალურულ გლობალისტთაგან ჭკუის დარიგება ნამდვილად არ სჭირდება ქართველ ერს. დღეს მთავარია, შევძლოთ რუსული იმპერიული ველიდან გამოსვლა; იმედია, შემდეგ შევძლებთ თავშეკავებას, რომ ახალ ფსევდოდემოკრატიულ თუ აგრესიულგლობალიასტურ უფსრკულში არ გადავიჩეხოთ.და ერთიც:საქართველო, როგორც სახელმწიფო ახლა კი არ ყალიბდება, როგორც ეს ზოგს ჰგონია, არამედ, საქართველოს პატრიოტი მოქალაქეები (ეთნიკური წარმომავლობის მიუხედავად!) დღეს ვცდილობთ, აღორძინდეს დეოკუპირებული საქართველოს მრავალსაუკუნოვანი სახელმწიფოებრიობა.შდრ., ამ დროს ზოგი თვალებს ლულავს საეჭვო წარმომავლობის გრანტების მოლოდინით.

22

სამწუხაროდ, ისევ გადავედით სხვა თემებზე.ჯგუფის პატივცემულ წევრებს კიდევ ერთხელ უმორჩილესად გთხოვთ:თუ რაიმე განსხვავებული ინტერპრეტაცია გაქვთ „ევროპის რეგიონული ან უმცირესობის ენების ქარტიის“ -პრინციპებისა თუ ამ მიმართულებით ევრპოული პრაქტიკის შესახებ, ან წარმოადგენთ არგუმენტირებულ განსხვავებულ ხედვას ჩემს მიერ ქვემოთ გამოქვეყნებულ დებულებებთან მიმართებით, გთხოვთ მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში გამოგვეხმაუროთ.„ქარტიის“ შესახებ ჩემი მოსაზრებებისათვის იხ.:http://d.scribd.com/docs/3w27ycmbvjj4ruc9ac6.pdfhttp://www.scribd.com/doc/12621676/T-Putkaradze-European-Charter-for-Regional-or-Minority-Languages-and-An-Issue-of-Plannig-Linguistic-Policy-in-Georgia

ზოგი საკითხისადმი განსხვავებული მიდგომისათვის, შდრ.:http://www.icgl.org/Linguistic/Linguistioc_identity_and_language_policy1.pdf

რაც შეეხება ტერმინს „იდიომი“: იდიომი, მსგავსად კონტინუუმისა, არის ენის არასებობის სხვადსხვა ფორმათა საერთო სახელწოდება; იდიომი შეიძლება იყოს ენაც, კილოც, კილოკავიც.პ.ს.მეგრელმა, სვანმა, აჭარელმა, მესხმა, ლაზმა... თავი შეურაცხყოფილად მაშინ უნდა იგრძნოს, როცა ეტყვიან, რომ მისი დედაენაა „უმწიგნობრო ენა“. უუცხოობენ მისი წინაპრების მიერ შექმნილ სამწიგნობრო კულტურას.თუმცა, ყველას ქართველს აქვს უფლება, თქვას რომ მისი დედაენა არ არის მრავალსაუკუნოვანი სამწიგნობრო კულტურის ენა - ჭყონდიდლებისა თუ მინჩხების შექმნილი ქართული - დადიანებისა და გამსახურდიების ნალოლიავები სამწიგნობრო კულტურა.ან პირიქით: სხვა ეთნოსის წარმომადგენელმა თავისად აღიაროს ქართველთა მიერ შექმნილი კულტურა.მთავარია, შეწყდეს ტანკებით თუ კარგად დაფინანსებული რელიგიურ-კულტურ-ლინგვისტური ექსპანსიით გეოპოლიტიკური კონტროლის თავსმოხვევის გლობალისტური პრაქტიკა, რომლის არსი ერთია: დიდი ქვეყნების მმართველების მიერ საქართველოზე (და სხვა მცირერიცხოვანი ხალხების ქვეყნებზე) საკუთარკლანური გავლენის მოპოვება.


:) ეგ რა თქმა უნდა, ვიცი; უბრალოდ, რამდენადაც მთლიანობაში ეს გვერდი თქვენი შემოქმედებაა, ჩემი აზრი გაგიზიარეთ...


ბატონო ტარიელ, მერე მხრივ ის საშიშროებაა, რომ აქ მხოლოდ თქვენი თანამოაზრეები დაწერენ და ცოცხალი დისკუსია აღარ გექნებათ. რა აზრი აქვს? თქვენთვის ხომ ის არის მნიშვნელოვანი, რომ თქვენი აზრი მიიტანოთ მკითხველამდე და სხვა კოლეგებამდე. წაშლით ან რამე სხვა შეზღუდვის დადებით, უბრალოდ, შეწყდება კამათი, მაგრამ განსხვავებული აზრები არ მოისპობა.


არა, ამ გვერდს ჰქმნის ყველა, ვინც კი გაწევრიანდა და მონაწილეობს დისკუსიებში. ვიღაცას უნდა დაეწყო და, უბრალოდ, მე დავიწყე. მაგრამ არ ვთვლი ჩემად. :-)


ჩემი ინტერესია საუბარი "ქარტიის" შესახებ; ბუნებრივია, სამყაროში ბევრი სხვა თემაა აქტუალური და ბევრი სხვა თემის გახსნაც შეიძლება. მე მინდოდა, რომ განსხვავებული აზრი და არგუმენტები სწორედ "ენის ქარტიის" შესახებ მიგვეღო და ერთად გვემსჯელა არგუმენტების სიძლიერე-სისუსტის მიხედვით. გარდა ამისა, მკითხველსაც ჰქონოდა შეფასების საშუალება. ასეც იქნება, ალბატ, თუკი თემის ფორმატში დავრჩებით.


ბევრი არ ასხვავებს სისტემასა და სტრუკტურას. ეს დაუშვებელია. სტრუქტურა რისგან შედგება; სისტემა სტრუქტურული ელემენტები როგორ თანაარსებობენ, რა "ურთიერთვალდებულებები" აქვთ... რაც

23

შეეხება სულხან-საბას, აქ საჩხრეკი არაფერია,- იგი არ ლაპარაკობს მხოლოდ მეგრულზე, მისთვის ყველა არასალიტერატურო, დიალექტური მეტყველება "ჟღ ურტულია" (იხ.ჩემი სტატია "ქართველურ მემკვიდრეობაში" ტ.x1.)... უცნაური ჩემთვის ისაა, რომ "ენის წართმევაზე" საუბრობენ!!! როცა ჩვენ ქართველურ ენობრივ სივრცეს ვანაწევრებთ, ერთმანეთს ვუუცხოებთ (ვაშორებთ) ამ "ენებზე" მოლაპარაკეებს! ნუთუ რუსეთის ქმედებები X1X-XX სს-ში ამისკენ რომ იყო მიმართული, ძნელი დასანახია?!!ჩემთვის მიუღებელია ენა-დიალექტზე ენათმეცნიერული მსჯელობისას სხვა, "ექსტრალინგვისტური" არგუმენტების მოშველიება. პოლიტიკა და სხვა ასპექტები (ვთქვათ, გაგებინების ფაქტორი) ლინგვისტური არაა! სისტემის თავლსაზრისით, ქართველური ენა არ შეიძლება სხვადასხვა სისტემებად განვიხილოთ; ქართველური ზეპირი მეტყველებები ამ ერთი სისტემის სახესხვაობებია და მხოლოდ სტრუქტურული სხვაობები გვაქვს; ამავე დროს ამ ერთი ქართველური ენობრივი სისტემა არის შემქმნელი ქართველური ეთნოსისა - ქართველი ერისა...


"ენის ქარტიის" შესახებ ჩემს აზრს მოგვიანებით მოგახსენებთ.


ბ-ნო ტარიელ,

ითხოვთ, ”ევროპულ ქარტიაზე” ვისაუბროთ მხოლოდო და მეც გეთანხმებით, მაგრამ ის, რაზეც აქ მიდის საუბარი, ვფიქრობთ, რო პირდაპირ კავშირშია ამ ქარტიასთან. თუკი ქართველურ ენებს კილოკავებად ვაღიარებთ, შესაბამისად მათ არ შეეხებათ ეს ქარტია, თუკი ენებად - მაშინ კი. ამიტომაც, როგორც ნინომ აღნიშნა, მონოლოგის სტილში საუბარი და განსხვავებული აზრის მიმართ ისტერია ვერ მიგვიყვანს ჭეშმარიტებამდე.

ციტატა: ზოგი ჯიქურ ცდილობს ამ გვერდზე ე.წ. „ჩათფორუმული“ ზერელეობით (თუ ეპიტეტებით) გააგრძელოს კამათი ქართველური ენა-კილოებისა და ცალკეულ ქართველთა ახალი იდენტობის შესახებ - ეს თემა სხვაგან ათასჯერ გაირჩა. ყველა აზრს აქვს არსებობის უფლება; ახალი არგუმენტები აღარ ჩანს.

მე არ დავარქმევდი ამას ზერელეობას ბ-ნო ტარიელ.და ფორუმი არაა ერთადერთი ადგილი სადაც მსგავსი თეები ირჩევა.მეორეც ახალ იდენტობებზე არაა საუბარი არსად.არავინ ქმნის პატარ-პატარა და ახალ ერებს.მე ვსვამ კითხვას, თქვენ კი ოსტატურად გვერდს უვლით მათ.

რათქმაუნდა, ყველა აზრს აქვს არსებობის უფლება, და არამარტო არსებობის, სინამდვილეში ხორცშესხმისაც კი. არგუმენტების სიძველე კი მათ გაცვეთილობაზე არ მიანიშნებს.

ციტატა - თუმცა, ყველას ქართველს აქვს უფლება, თქვას რომ მისი დედაენა არ არის მრავალსაუკუნოვანი სამწიგნობრო კულტურის ენა - ჭყონდიდლებისა თუ მინჩხების შექმნილი ქართული - დადიანებისა და გამსახურდიების ნალოლიავები სამწიგნობრო კულტურა.

ეს არავის უთქვამს.ამაზე გავიზარდეთ ყველანი.ოღონდ კონსტანტინე გამსახურდიასგან განსხვავებით მეგრულისადმი ”გაუცხოება” არ დამმართნია.მის ერთ-ერთ ნოველაშია, მგონი ტაბუში, სოფლად რომ ჩადის და მეზობლის მიერ ნათქვამ მეგრულ სიტყვას ვერ იგებს, ვერ აღიქვამს, ვერ თარგმნის და სინანულით აღნიშნავს: ”დამვიწყებია მეგრულიო”.მე არ მინდა ამ სინანულის გრძნობამ ოდესმე შემაწუხოს.და კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, მაქვს უფლება ვწერო, ვიკითხო, ვილაპარაკო, მივიღო ინფორმაცია იმ ენაზე, რომელსაც მშობლიურად მივიჩნევ, მიუხედავად იმისა, უწოდებს მას ვინმე კილოკავს თუ სამეტყველოკოდს.და კიდევ ერთი: თქვენს მიერ ექსტრალინგვისტური ფაქტორების გაუთვალისწინებლობა, ვფიქრობ, რომ გამოწვეულია იმ საშიშროებით, რომ ამ გარემოების მხედველობაში მიღების შემთხვევაში მეგრულ-ლაზურ და სვანურ ენათა ”კილოკავიზაციის” თეორიას სრული კრახი ელოდება. ისე, ღირს მგონი გარისკვა და მეგრელთა შორის გამოკითხვის ჩატარება, თვლიან თუ არა მეგრულს კილოკავად.

24


ბ-ნო რეზო,

ციტატა: რაც შეეხება სულხან-საბას, აქ საჩხრეკი არაფერია,- იგი არ ლაპარაკობს მხოლოდ მეგრულზე, მისთვის ყველა არასალიტერატურო, დიალექტური მეტყველება "ჟღ ურტულია" (იხ.ჩემი სტატია "ქართველურ მემკვიდრეობაში" ტ.x1.)...

”დიალექტური მეტყველება” საბას დროს, როგორც ცნება არსებობდა?რატომღაც არასდ უწოდებს ის ჟღურტულს სვნაურს, ოსურს, აფხაზურს, ჩაჩნურს, და ა.შ. ზემოჩამოთვლილი ენები ხომ არასალიტერატურო იყო მაშინ? არ მითხრათ ახლა, საბამ ამაზე არაფერი უწყოდა-თქო.

და ვახუშტიზე რას იტყვით? ისიც ქართულის გარდა სხვა ყველა ენას წამხდარს უწოდებდა?

Comment by Rezo Sherozia on February 27, 2009 at 8:46am

ბ-ნო გივი, კიდევ ვიმეორებ: საბასთან ყველაფერი ნათლად არის თქმული. აზრი არა აქვს, ერთი და იგივე ვიმეოროთ. რაც შეეხება ვახუშტის, მისი ტერმინი ( "წამხდარი") სწორედაც დიალექტურს გულისხმობს. მაგრამ : განა თანამედროვე საენათმეცნიერო ლიტერატურაში არ შეგხვედრიათ ფორმულირება "სალიტერატურო ენის დიალექტები"? თუ დავფიქრდებით, გაირკვევა, რომ დიალექტები ენობრივი სისტემის variantebia da ara saliteraturosi. Tqven ki, erTi mxriv, vaxuStis TxovT enisa da dialeqtis swor definicias, meore mxriv, Tavad uSvebT gaugebar Secdomas,- CeCnuri qarTveluri sistemisa ar aris...


კონსტანტინე გამსახურდია და ქართველური ენობრივი სამყარო

`. . . ერთს ქართველურად კიდევ შესძახებს . . .~ნ. ბარათაშვილი

I. მწერალი, ენასთან მიმართებით, ძირითადად ორი საკითხის `მოგვარებას~ ცდილობს: 1. ლექსიკური ერთეულების შერჩევას; 2. ენობრივი სისტემის შესაძლებლობათა გამოყენებას მეტ-ნაკლები სისრულით (ცხადია, სისტემის შესაძლებლობებში გრამატიკულ,სტრუქტურულ ელემენტთა ფორმისა და შინაარსის შესაძლებლობები იგულისხმება. სხვაგვარად ლექსიკური ერთეულებიც სისტემის შემადგენელი ნაწილია). ორივე სპეციფიკურ სირთულეებს შეიცავს და შემოქმედისათვის ადვილი დასაძლევი სულაც არ არის. ამავე დროს, ამ საკითხების გადაწყვეტაზეა დამოკიდებული `მწერლის ენის~ (გამორჩეული სტილის) შექმნა. კ. გამსახურდიას სიტყვებით რომ ვთქვათ, `დღედაღამ ებრძვის პოეტი სიტყვების მასსას, როგორც მოქანდაკე მარმარის ლოდებს~….. . ან: `როგორც მუშახელის მოტანილ ქვასა და აგურს გამოცდილი ხუროთმოძღვარი თვალს გადაავლებს, აღრიცხავს და აღნუსხავს მასალას, მერმე წინასწარ შედგენილ გეგმაზე ააგებს უწსერიგოდ დაყორებულ ქვისგან ბრწყინვალე შენობას, სადაც ბალავერი, ფასადები, ლავგარდანები და ზეთავი სახლისა ერთი და იგივე პლასტური სიმფონიის სამსახურში ჩადგებიან, აგრეთვე მუშაობს შემოქმედიც ენისა~.ლექსიკური ერთეულების შერჩევა შემოქმედისათვის იგივე ჩანს, რაც მხატვრისათვის ფერთა შეხამებაა, კომპოზიტორისათვის კი ტონალობა და ჰარმონიული სტრუქტურა. სიტყვა, უბრალოდ, ნიშანია, მასალაა. იგი მხოლოდ წინადადებაში, ფრაზაში ცოცხლდება ისევე, როგორც მუსიკალური ბგერა_მელოდიაში, ჰარმონიულ წყობაში. შესაძლებელ ვარიანტთაგან ერთის გამორჩევა წინადადების შინაარსის (აზრის) გათვალისწინებით იოლი არ არის.. ასევეა სათანადო (საუკეთესო) ფორმის გამონახვაც, რადგან წინადადებაში, ფრაზაში სიტყვა მარტო არ არის ისევე, როგორც ვაზის მტევანი ჩუქურთმაში, _ქართველური ეკლესია-მონასტრების ერთერთი მნიშვნელოვანი ატრიბუტი, ჩუქურთმა, ოსტატისაგან მოითხოვდა არამარტო მასალის განსაზღვრა – დამუშავებას, ტაძრის პარამეტრებისა და სხვადაასხვა მახასიათებლების გათვალისწინებას, არამედ, რაც მთავარია, ყველა დეტალში ქართველური სულიერი და მატერიალური კულტურის თავისებურებათა წარმოჩენას, ასახავს.კ. გამსახურდიამ კარგად იცოდა, რომ ` . . . დიდ და ძველ ტრადიციათა მატარებლის, ენის შესასწავლად ადამიანის ერთჯერი სიცოცხლეც მოკლეა~, მაგრამ თავისი ნიჭითა და დაუღალავი შრომით ახერხებდა მშობლიური ენის ლაბირინთებში შესვლას, იქ ჩაბუდებული ენობრივი შესაძლებლობების გამოვლენა-გამოყენებას ქართველური `ტაძრების~ ასაგებად. ამავე დროს, სიტყვიერი და ფორმალური მასალის საძებნად ენის სიღრმეში ჩასული მწერალი აცხადებდა, რომ დაუშრეტელი რეზერვუარი ჩვენი ენისა ეს

25

გახლავთ ძველქართული და ჩვენი ტომების მრავალკილოვანი დიალექტები~, რომ `. . . უძველესი, მაგრამ ლიტერატურაში ჯერაც უხმარი ქართული სიტყვები მოიპოვებიან გურიაში, ზემო და ქვემო იმერეთში, რაჭა –ლეჩხუმში, სამეგრელოსა და სვანეთში~.ლექსიკური მასალის მუდამ მაძიებელი შემოქმედი გაფაციცებით ადევნებდა თვალყურს ახალი საენათმეცნიერო ლიტერატურის გამოსვლას, _საყურადღებოა მისი კრიტიკული წერილები ქიზიყურის, ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონებზე . . . თავადაც პოულობდა და დიალექტებიდან სალიტერატურო ენაში შემოჰქონდა არაერთი საინტერესო სიტყვა. ერთი ასეთი შემთხვევის შესახებ მას აღნიშნული აქვს თანამედროვე რომანის საკითხებზე დაწერილ მეექვსე წერილში: ` . . . ტოილო_ფრიად საჭირო სიტყვა, ნიშნავს საბელს, რომლითაც საბალახოზე დააბამენ ხოლმე ცხენს~. ძნელია საუბარი იმაზე, ,`ტოილო~-ს უკავშირებდა თუ არა მწერალი მეგრულსა და ლაზურში დადასტურებულ იმავე ძირის ზმნურ ფორმას `ქიგიოტოულე~ (დააბი!). ამის შესახებ იგი არაფერს ამბობს, მაგრამ სავარაუდოა, რომ მისთვის მარტვილური ვარიანტი სიტყვისა ცნობილი იყო.II. მწერლის დამოკიდებულებას ენისადმი კ. გამსახურდია მხატვრულ ახსნას უძებნის:` . . . დღე და ღამ ვებრძვი ქართულ სიტყვას, როგორც კოჭლი იაკობი ებრაელთა მრისხანე ღმერთს~. ასევე `ფიქრობს~ სვეტიცხოვლის ამგები ლაზი ხუროთმოძღვარი. მხატვრულ გმირსა და მწერალს შორის მხოლოდ ის განსხვავებაა, რომ პირველი საჭრეთლითა და ხუროთმოძღვრული ხედვით წარმოაჩენს ქართველურ სულიერ და მატერიალური კულტურის საგნძურს, ხოლო მეორე –კალმითა და ასევე, ქართველური აზროვნებით. ამიტომაც ორი დიდოსტატი ტყუპისცალივით ჰგავს ერთმანეთს. და მაინც, კითხვა ჩნდება: რატომ ადარებს კალმის ოსტატი (ასევე, საჭრეთლის ოსტატი), სიტყვასთან მებრძოლი მწერალი თავის თავს ღმერთთან მებრძოლს იაკობს?!ადამიანი მუდამ შეუცნობელის ძიებაშია. ამავე დროს, ცდილობს, მეტი თავისუფლება მოიპოვოს სამყაროში. თავისუფლება კი პირობითია, შედარებითია. თავისუფლების ხარისხი ბრძოლის უნარსა და სამყაროს ცოდნის სიფართოვეზეა დამოკიდებული, _აბსოლუტური თავისუფლება მხოლოდ ღმერთს Dშეიძლება ჰქონდეს. მაგრამ ადამიანი ყოველთვის იმის ფიქრშია, მისწვდეს შეუძლებელს, ისე ღრმად ჩავიდეს მღვიმეში, რომ შეუცნობელი არაფერი დარჩეს. ენის სიღრმეში ჩასვლა კი ყველაზე რთულად დასაძლევი ამოცანა ჩანს ბუნებაში არსებულ წინააღმდეგობებს შორის (ენობრივი სისტემის გრამატიკული ნაწილის შესწავლა სულაც არ ნიშნავს ენის სიღრმეში ჩახედვას ისევე, როგორც აისბერგის მხოლოდ ხილული ნაწილის გამოკვლევით წარმოდგენა ვერ შეგვექმნება მის მთლიან ფორმაზე). შეუძლებელია, ერთმა ადამიანმა, თუნდაც ისეთმა, ღვთისგან ნიჭით დაჯილდოებულმა, როგორიც კ. გამსახურდია იყო, სრულად გაითვალისწინოს სიღრმე და ძალა ენისა (მითუმეტეს, როცა იგი `გვაქვს უთვალავის ფერითა~). მაგრამ ძლიერი სურვილი იმისა, რომ გაარკვიოს, სად გადის ზღვარი ადამიანის შესაძლებლობებსა და რეალობას შორის და, ამავე დროს, მიიღოს თავისუფლების მეტი ხარისხი, პიროვნებას უბიძგებს ბრძოლისკენ . . .III. კ. გამსახურდია ერთერთი ის გამორჩეული ქართველი მწერალია, რომელმაც ქართველური ენობრივი სისტემის სიღრმეში ჩახედვა მეტნაკლებად მოახერხა და ენის შესაძლებლობათა გამოყენებით ქართველური სალიტერატურო ენის ისტორიაში თავისი სტილური ვარიანტი შექმნა.შენიშვნა I: აქ უადგილო იქნებოდა საუბარი იმაზე, თუ ენობრივი სისტემის შესაძლებლობებიდან რა და როგორ არის მწერლის მიერ გამოყენებული. ეს ცალკე მსჯელობის საგანია. საკმარისია მხოლოდ იმის აღნიშვნა, რომ კ. გამსახურდია, ითვალისწინებს რა სისტემის ყველა ვარიანტულ გამოვლინებებს (ძველი სალიტერატურო და დიალექტური ვარიანტები), კრიალოსნის ერთ ასხმაში აერთიანებს მორფო-სინტაქსურ და ლექსიკურ შესაძლებლობებს. ამავე დროს, ამ ასხმაში ზომიერებაა დაცული და თითოეული მარცვალი არ მეტობს, არ გამოირჩევა, არ `ყვირის~. მაგალითისათვის შეიძლებოდა ერთი რეფრენის დასახელება: `ეჰა, ღამევ, ჩემი სულისაებრ ბნელო, მამცნე იდუმალი ზრახვანი შენნი!~იგი ერთსახოვანი არ არის: თუ ქართველური ისტორიის მასალას იყენებს, მაშინ ჭარბობს არქაული ელემენტები, რომელთა სინთეზი თანამედროვე ფორმებთან გვეხმარება განწყობის შექმნაში, ერთგვარად გვაახლოვებს სათანადო ეპოქასთან. ამდენადვე, ქართველი მკითხველი უცხოდ აღარ გრძნობს თავს წარსულში. მაგრამ არაისტორიულ ნაწარმოებებში არქაულ ფორმებს ნაკლებად მიმართავს მწერალი. სამაგიეროდ ქართველურ დიალექტთა მასალის შეზავება თანამედროვე სალიტერატურო მონაცემებთან ქმნის ზომიერ, ესთეტიკურად გაწონასწორებულ, მაგრამ თავისებურ, გამორჩეულ, კ. გამსახურდიასეულ სტილურ ვარიანტს (თუ როგორ ყალიბდებოდა იგი, მხატვრული ნაწარმოებების გარდა ჩანს მწერლის კრიტიკულ წერილებშიც).კ. გამსახურდიას ენობრივი სამყარო შემოფარგლული არ არის სალიტერატურო, ნორმატიული ვარიანტით. არც რომელიმე ერთი დიალექტის მასალა იკვეთება მასში ისე, როგორც ეს წარმოჩინდება XIX-XX საუკუნეების ქართველურ მწერლობაში,_შემოქმედისათვის არსებობს მხოლოდ ერთიანი ენობრივი საგანძური, ერთიანი ენობრივი სისტემა, რომელიც განტოტვილია საქართველოს ყველა კუთხეში, მთასა და ბარში. ამიტომაც მისი შესაძლებლობების ნებისმიერი ვარიანტული (დიალექტური) გამოვლინება თანაბრად ღირებულია მწერლისათვის. აქედან გამომდინარეობს კ. გამსახურდიას (როგორც მწერლისა და მოქალაქის) პოზიცია ყოველივე ეროვნულის, უპირველესად კი ერის განმსაზღვერელი უმთავრესი ნიშნის, ენის მიმართ.

26

ეს პოზიცია, როგორც ცნობილია, კ. გამსახურდიამდეც არსებობდა. საკმარისი იქნებოდა `სიტყვის კონას~ დასახელებაც, სადაც სულხან-საბას შეტანილი აქვს ქართველურ დიალექტთა მასალა მიუხედავად იმისა, რომ იგი მკვეთრად განარჩევდა `ავენოანობას~ (დიალექტური, არასალიტერატურო ფორმით მეტყველება) და `ენამზეობას~, `ენაგანათლებულობას~ (სალიტერატურო ფორმით მეტყველება). ყურადსაღებია, რომ დიდი ლექსიკოგრაფი მეგრულს, ლაზურს იმავე რანგში მოიხსენიებს, როგორც იმერულს, მესხურს. კ. გამსახურდიასთვისაც სალიტერატურო ვარიანტის გარდა ყველა ქართველური მეტყველების ფორმა `დიალექტია~, ენაკავია~: ` . . . ასევე უხვად ვასხურე ჩემს ლექსიკას ხევსურულიდან, იმერულიდან, ქართლ-კახურიდან და მეგრულ-გურულ ენაკევებიდან მოტანილი სიტყვები~. იქვე, “სალიტერატურო ქართულის ზრდა არ შეიძლება მარტოოდენ გარეგან სესხს_ბარბარიზმებს_დაეყრდნოს. აქ უმთავრესია `შინაგანი სესხი~ ქართული ენაკევებიდან, სვანურ-ჭანურ და ოდიშურ დიალექტებიდან ახალი და უხმარი ლექსიკური მასალის მოხვეჭა~.შენიშვნა II: თამამად შეიძლება ითქვას, რომ მწერალი მიჰყვებოდა დიდი წინაპრების, რუსთაველისა და სულხან-საბას გზას. ზუსტია მისი შეფასება რუსთაველისა,_ `რუსთაველი იყო არა მარტო ფუძემდებელი ქართული პოეზიისა . . . არამედ დიდი შემკრები ქართული მეტყველებისა, ქართული ენის მაღალი კანონმდებელი და შეუმუსვრელი დუღაბი ქართული ენის კულტურისა~.შენიშვნა III: მწერლის, პოეტის პოზიცია შესაქმნელი ნაწარმოების ენისადმი თუ ისეთი არ იქნება, როგორიც იყო რუსთაველისა, სულხან-საბასი, ილიასი, აკაკისა, ვაჟასი, გ. ტაბიძისა, კ. გამსახურდიასი, მაშინ ზერელე, ზედაპირული დამოკიდებულება პოეტისა მსგავსი იქნება ზღვაში მოცურავე ადამიანისა, რომელმაც არ იცის, რა იმალება ზღვის ზედაპირის ქვეშ და არც სურვილი აქვს ჩაყურყუმალავებისა; ეზარება, ნახოს ზღვისქვეშეთის სილამაზე. ენის სიღრმეში `ჩაყვინთვის~ დაზარებაა შედეგი ისეთი `ლექსების~ წერისა, როგორიც დაბეჭდილია ვ. ხარჩილავას ბოლო კრებულში. ამ ლექსების ვერც ფორმა და ვერც `შინაარსი~ ქართველ პოეტს ღირსებას ვერ შემატებს. ხელოვნებისადმი ასეთი ზერელე დამოკიდებულება ყოველთვის დაუპირისპირდება ჩვენი წინაპრების მიერ ეროვნული, ქართველური თვალით დანახულ შემოქმედებას.IV. ქართველური ენობრივი სამყაროს შესახებ კ. გამსახურდიას შეხედულებებზე როცა ვსაუბრობთ, აუცილებელი ჩანს იმისი გათვალისწინებაც, თუ როდის და საქართველოსათვის როგორ ვითარებაში იწერებოდა ის წერილები (ან კეთდებოდა მოხსენებები), რომლებშიც მწერალი ჩვეული პროფესიონალიზმით მსჯელობს სალიტერატურო ენასა და დიალექტებზე. ეს არის გასული საუკუნის 30-50 –იანი წლები, როცა: სრული დატვირთვით მოქმედებდა რუსული ბოლშევიკურ-კომუნისტური რეჟიმის ყველა მანქანა; უკვე სისხლში იყო ჩახშობილი ეროვნულ-გამათავისუფლებელი აჯანყება; ინგრეოდა ქართველურ-ქრისტიანული ეკლესია-მონასტრები, `განკულაკებისა~ და `ხალხის მტრების~ ცრუ მოტივ-სახელით ნადგურდებოდა, ან ციმბირში ასახლებდნენ უბრალო მოსახლეობასა და ინტელიგენციას . . . სამაგიეროდ, საქართველოს `მთავრობას~ უკვე მიღებული ჰქონდა 1929 წლის დადგენილება, რომლის ძალითაც სამეგრელოში სახელმწიფო დაწესებულებაში (სკოლა,სასამართლო,პრესა . . .) საქმის წარმოება `მეგრულ ენაზე~ უნდა შესრულებულიყო; 30-ათასიანი ტირაჟით დაიბეჭდა ბოლშევიკ-აქტივისტის ი. ჟვანიას წიგნი, `მეგრული სიტყვებით~ დაწერილი; `მეგრულ ენაზე~ იბეჭდებოდა ჟურნალ-=გაზეთები; იმავე პერიოდში ქართველოლოგიაში უკვე დამკვიდრებული იყო ტერმინი `ქართველური ენები~, რაც ითვალისწინებდა სამწევრა ქართველურ ენობრივ სისტემას. კ. გამსახურდიასთვის, როგორც ეს ჩანს მისი შემოქმედებიდან, ამგვარი დაყოფა ქართველური ენობრივი სამყაროსი მიუღებელი უნდა ყოფილიყო როგორც მოქალაქის, მწერლისა და ენათმეცნიერების საკითხებში საკმაოდ ღრმად ჩახედული პიროვნებისათვის. ყოველ შემთხვევაში, მწერალი არც მხატვრულ ნაწარმოებებში, არც კრიტიკულ წერილებში `ქართველურ ენებად~ დასახულ ერთეულებს ენებად არ მოიხსენიებდა. მისთვის ქართველური (=ქართული) ენობრივი სამყარო ერთი მთლიანი იყო, დაუნაწევრებელი.შენიშვნა IV: პროფესორების –თ. გვანცელაძის, მ.ტაბიძისა და ტ. ფუტკარაძის ნაშრომებში ნათლად წარმოჩინდა XIX-XX საუკუნეების ქართველ მოღვაწეთა ანალოგიური პოზიცია, რაც მიუღებელი აღმოჩნდა თანამედროვე ქართველოლოგთა ნაწილისათვის. ზოგიერთმა მათგანმა დასახელებულ პროფესორებს ყოვლად უვარგისი ტერმინი -`სამეული . . . ~ -`მიაწება~. სამართლიანი იქნებოდა და მადლობელიც დავრჩებოდი, თუ სამი წერტილიდან ერთერთში ამ სტატიის ავტორს იგულისხმებდნენ.V. ერის ჩამოყალიბება მხოლოდ ენის (ენობრივი სისტემის) მეშვეობით არის შესაძლებელი, რადგან მხოლოდ ენით აღვიქვამთ სამყაროს,_ენით ვხედვათ, ენით გვესმის, ენით ვგრძნობთ და, რაც მთავარია, ენით ვაზროვნებთ. ქართველი ერის მშობელი ქართველური ენობრივი სისტემაა, რომლის შემადგენელი ნაწილებია სალიტერატურო ენა და მრავალრიცხოვან-მრავალფეროვანი ქართველური დიალექტები. შეუძლებელია ერთ ერს ერთზე მეტი საზროვნო ენობრივი სისტემა გააჩნდეს. ეს იგივე იქნებოდა (შესაძლებელი რომ იყოს), ერთ ადამიანს ერთზე მეტი თავი ჰქოდეს. ქართველური ენობრივი სისტემა ქართველი ხალხის შექმნილია, ქართველი ერი_ ქართველური ენისა. ქართველური მწერლობა, ფოლკორი, ისტორია-ეთნოგრაფია, კულტურა მიგვითითებს ამაზე. და თუ რომელიმე ქართველ მწერალზე შეიძლება ითქვას, რომ მან მეტნაკლები სისრულით წარმოაჩინა ქართველური ენის ძალა და სილამაზე, ერთერთი მათგანი კ. გამსახურდია იქნება,_იგი შეიძლება იმ მხედრად წარმოვიდგინოთ, რომელიც, ნიკოლოზ

27

ბარათაშვილის პერსონაჟის მსგავსად, `ერთს ქართველურად კიდევ შესძახებს. . . ~ და თამამად შეებრძოლება ქართველურ სიტყვას . . .


ქართველური სალიტერატურო ენისადა სულხან-საბას "სიტყვის კონის"ზოგადი საკითხისათვის

1. ქართველთა ცხოვრების ისტორიული მდინარება და ქართველური ენობრივი სისტემის განვითარების გზა ერთი კალაპოტით მიედინებოდა და მიედინება. ცხადია, იგივე უნდა ითქვას სხვა ხალხებისა და მათი ენების შესახებაც. მაგრამ დედამიწის ზურგზე, ალბათ, ბევრი არ მოიძებნება ისეთი ერი და ენა, საუკუნეების ქარტეხილებისათვის ასე რომ გაეძლოს და, რაც მთავარია, თავისი სახე შეენარჩუნებინოს. ამავე დროს, აღსანიშნია ისიც, რომ ეროვნული ერთობის შიგნით და ენობრივი სისტემიდან გაუსვლელად `ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა". მიუხედავად ეთნოგრაფიული თავისებურებებისა და ენობრივი სისტემის ვარიანტთა (დიალექტთა) სიმრავლისა, ქართველურ სინამდვილეში არ წარმოქმნილა არც ერები და არც ენები, - ენას ქმნის ხალხი, მაგრამ ასევე ენა აყალიბებს ერს. ვ. ჰუმბოლდტის ეს დებულება (და არაერთი სხვაც), ალბათ, გასათვალისწინებელია, როცა საკითხი `ქართველურ ენებს" ეხება, რადგან, მისივე სიტყვებით რომ ვთქვათ, `სხვადასხვა ენა სხვადასხვა აღნიშვნა კი არ არის რომელიმე ერთი საგნისა, არამედ მასზე სხვადასხვა თვალსაზრისი" (ვიმოწმებთ გ. რამიშვილის "ენის ენერგეტული თეორიის საკითხების" მიხედვით). ძნელი დასანახი არ უნდა იყოს ის ფაქტი, რომ `ქართველურ ენებს" არც `სხვადასხვა თვალსაზრისი" გამოუმუშავებიათ და, ამდენად, არც სალიტერატურო ენისაგან განსხვავებული ენობრივი სისტემა ჩამოყალიბებულა.2. ქართველური ენობრივი სისტემის ამსახველი ძირითადი ვარიანტი, - ქართველური სალიტერატურო ენა, -ქრისტიანობის გავრცელებამდე ბევრად უფრო ადრე რომ არის ფორმირებული, დღეს ეჭვს არ უნდა იწვევდეს. ამასთან, ხაზგასასმელია ის უნიკალური ფაქტიც, რომ `სალიტერატურო ენის განვითარებაში წყვეტა არ მომხდარა, ახალი ენობრივი სისტემა, ანუ `ახალი ენა", ძველთან მიმართებით, არ ჩამოყალიბებულა" (ტ. ფუტკარაძე, 1992; ა. არაბული, 2003). ამავე დროს ქართველურმა სისტემამ თავისი განვითარების გზაზე, გარდა სალიტერატურო ვარიანტისა, წარმოშვა მრავალფეროვანი დიალექტური სახესხვაობანი, - სისტემის `შესაძლებლობათა ნაირგვარი ვარიანტული ჯგუფები. მათში ამ `შესაძლებლობათა" რეალიზაციის შედეგების საუკუნეების მანძილზე სალიტერატურო ენაში აკუმულირდებოდა. ეს პროცესი კარგად ჩანს `ვეფხისტყაოსანში", უფრო ნათლად - სულხან-საბას `სიტყვის კონაში".3. დიალექტური სიტყვა-ფორმების გარდა, სულხან-საბას ლექსიკონი ყურადღებას იქცევს იმითაც, რომ ავტორი გამოკვეთილად აფიქსირებს თავის პოზიციას სალიტერატურო ენისა და დიალექტების ურთიერთმიმართების შესახებ. ლექსიკური ერთეულების განმარტებისას იგი ხშირად იყენებს წინადადებას-ტერმინებს: `სხვათა ენაა" (ზოგჯერ მითითებულია, თუ რომელი ენიდან არის სიტყვა ნასესხები: `ბერძნულია", `თათართა ენაა"...), `გლეხურად" (`გლეხური" განმარტებულია როგორც `მდაბიური"), `გლეხნი... უწოდებენ", `მსოფლიონი... უწოდებენ".უცხო ენათა მასალის განმარტებისას სულხან-საბა ზოგჯერ სიფრთხილეს იჩენს და ან მხოლოდ ქართველურ შესატყვისს უწერს (გეომეტრი ქვეყ(ა)ნის მზომელი), ან უბრალოდ აღნიშნავს, რომ `სხვათა ენაა". იშვიათად ვარაუდს გამოთქვამს (გუფთა ქართულს(ა) არა (ჰგავს), შენაყილ(ს) Bორცს(ა) ჰქვიან).4. ჩვენი საკითხისათვის, ცხადია, ქართველური ენობრივი სამყაროდან მოხმობილი ფორმებია საინტერესო. ლექსიკური ერთეულები, რომლებიც სულხან-საბას აზრით ლიტერატურული არ არის, განმარტებულია როგორც `გლეხური", ან `მსოფლიონი... უწოდებენ".`მათე მცირე ფოსო გლეხურად".`ბებია გლეხნი ყრმათ ამქმელს უწოდებენ".`კუდური კუდიანი. ამას მსოფლიონი გრძნეულს უწოდებენ".არცთუ იშვიათად განსამარტავ მასალად აშკარად დიალექტური (`გლეხური") ფორმაა გამოტანილი, მაგრამ კვალიფიკაციის გარეშე (`თვარა, თვარამ ნ. თუარა"). ზოგჯერ კი განმარტებისას არის გამოყენებული მსგავსი ფორმა (`კორკოტი დანაყილი ხვარბალი").ერთეულ შემთხვევებში დაკონკრეტებულია, თუ რომელი კუთხის "გლეხურია" სიტყვა:`დასტი ჭანნი კოკას უBმობენ; საღვინეა დიდი".`კოხუჯი (კოხუნჯი) იმერული ქალამანი".`კი, მი, ყე, ქუე (კი, მი, ყე, ქვე, წენ, კენ..) ესენი სიტყვათა გემოთა ართრონნი არიან, ხოლო რომელნიმე იმერელნი ამათდა ნაცვლად სიტყვათა შინა ატანენ: ქე, წენ; ცუდი არს და ამაო..." `ოჯიჯი ბადე მეგრულად.

28

მგრგვალი ბადეა ქორთ თავ(ს) დასაცმელი". ეს ერთეული ბადე სიტყვის ბუდეშიც არის შეტანილი: `ბადე არს შესაპყრობელი ფრინველთა: აშრიალი, ოჯიჯი..."`ჟარე იარე მესხურად".5. ცალკე უნდა ითქვას `ჟღურტული" ფორმის შესახებ. სულხან-საბას განმარტებით, ეს არის `მეგრელთაგან მრუდი ლაპარაკი, გინა ჩხიკვთა და კაჭკაჭთაგან ლაპარაკი ძ. ესე არს მეგრელთა და მისთანათა ავენოანთა ლაპარაკი, გინა ჩხიკვთა და კაჭკაჭთაგან ლაპარაკი AB. მეგრელთა და მისთანათა ავენოანთაგან ლაპარაკი ჩბ..."შენიშვნა: რედაქციებში `მეგრელთა და მისთანათა..." ვარიანტზე ყურადღება პროფ. თ. გვანცელაძემ გაამახვილა.სავარაუდოა, რომ პოეტს, რომელმაც ქართველური ეროვნული ფსიქოლოგიისათვის მიუღებელი და ყოვლად უვარგისი `ლექსი" შეთხზა, სულხან-საბას განმარტების მხოლოდ ერთი ნაწილის მიხედვით მისცეს `შეკვეთა". სხვა შემთხვევაში `ლექსის" შინაარსი უნდა შეხებოდა საქართველოს ყველა კუთხის (დიალექტის) წარმომადგენლებს.ლექსიკონში ანტონიმური ცნებებია ავენაობა და ენამზეობა:`ენაავი იენავა". `იენავა ავ-ენაობა ქნა (თქვა)"."ენამზეობა ენაგანათლებულობა".`ენაგანათლებულობა" აუცილებლად გულისხმობს სალიტერატურო ენის ცოდნას, მასზე მეტყველებას. `ენაგანათლებულთ" ერთნაირად უპირისპირდებიან როგორც `გლეხურად", ისე `მრუდედ" მოსაუბრენი, `ავენოანნი", ანუ სხვადასხვა (`მისთანათა") დიალექტებზე მოლაპარაკენი,სულხან-საბა ენობრივი (=ეროვნული) თვალსაზრისით ერთმანეთისაგან არ გამოარჩევს ჭანს, მეგრელს, იმერელს, მესხს: ვინც, მისი შეხედულებით, სალიტერატურო (=ეროვნულ) ენაზე არ მეტყველებს, ის `ავენოანია", `გლეხურად" ლაპარაკობს. ავტორი თუმცა ასახელებს ჭანებს, მეგრელებს, იმერლებს, მესხებს, მაგრამ ლექსიკონში შეტანილი აქვს მრავალი დიალექტური სიტყვა-ფორმა. ცხადია, რომ სულხან-საბა უპირველესად სალიტერატურო ენის სიწმინდეს იცავდა, მაგრამ დიალექტური მასალით ძირითადი, სალიტერატურო ვარიანტის გამდიდრება რომ აუცილებელი იყო, კარგად ჰქონდა გააზრებული, ამიტომაც შეიტანა ლექსიკონში `მეგრელთა და მისთანათა ავენოანთა" სამეტყველო სიტყვა-ფორმები. მისთვის მეგრულ-ლაზური დამოუკიდებელი, სხვა ენა რომ ყოფილიყო, ისეთი ერთეულების განმარტებისას, როგორიცაა გურჩი, გეჩა, გიდელი, დიხაშხო, კვანწია, კვეკვერიში, კურკანტელი, მეცარი, ონჩხომელი... დაურთავდა `სხვათა ენააო", ან `მეგრელთა ენააო", - დასახელებული ლექსემები, აშკარაა, `ჟღურტულთან" შედარებით მეტი `ავენაობის" ნიმუში იქნებოდა `ენამზე" ქართველისათვის.ზემოთ თქმული გვავარაუდებინებს: 1. სულხან-საბას დროინდელი და თანამედროვე სიტყვა-ფორმები მეგრულ-ლაზურსა და სხვა (ქართველური სისტემის) ვარიანტებში იდენტურია; 2. სულხან-საბასთვის ერთი დონის ენობრივი ერთეულებია ჭანური, მეგრული, იმერული, მესხური და ყველა `ავენოანნი"; 3. სულხან-საბას პოზიცია სალიტერატურო ენისა და დიალექტების მიმართ გამოკვეთილია, - მთავარია სალიტერატურო ენა (ქართველური სისტემის ძირითადი ვარიანტი), დიალექტური სიტყვა-ფორმები `გლეხურია", `ცუდი არს და ამაო...", `ავენაობის" ნიმუშებია, მაგრამ სალიტერატურო ენისათვისაც და საერთო სისტემისთვისაც საჭირო, როგორც ეროვნული ფონდის კუთვნილება.

ლიტერატურა

კ. დანელია, 1991 - კ. დანელია, მეგრულ-ჭანური ლექსიკის საკითხები: ქარტული ხალხური სიტყვიერება, II, თბ., 1991.სულხან-საბა, 1991-1993 - სულხან-საბა ორბელიანი, ლექსიკონი ქართული, თბ., 1991-1993.ტ. ფუტკარაძე, 2005 - ტ. ფუტკარაძე, ქართველები, ნაწილი I, ქუტაისი, 2005.


1. წერენ:კ. გამსახურდიასგან განსხვავებით მეგრულისადმი "გაუცხოება" არ დამმართნიაო (!!!). ქართველმა ეს როგორ უნდა იფიქროს, ან როგორ უნდა დაწეროს?!! გთხოვთ, დაფიქრდით...2. სამეგრელოში გამოკითხვა,- თვლიან თუ არა მეგრულს კილოკავად- ? თქვენ გინდათ უბრალო მოქალაქეს მოსთხოვოთ ენისა და კილოკავის ერთმანეთისგან გარჩევა, როცა ბევრი ლინგვისტისათვის ეს გაუგებარია?!! 3. თუ ვინმეს უნდა, მეგრული სიტყვებით წეროს(ან იკითხოს), ვინ უშლის?! ან რას დაუშლის, მეტყველებას ენა ერქმევა თუ კილო?! ეს იმას ხომ არ ჰგავს, მინდა და ვტირიო...4. როცა ვამბობთ, იტალიური და ესპანური უფრო ჰგავს ერთმანეთს,ვიდრე სვანური და მეგრულიო, ეს, უბრალოდ, არასერიოზულია იმდენად, რამდენადაც არაკვალიფიციური!

29

5. ყურდღებით გადავხედოთ მივიწყებულ ნააზრევს ჰუმბოლდტისას და ვნახავთ, რომ არც ისე ძნელია ენობრივი სისტემისა და მისი სახესხვაობების (დიალექტების) დიფერენცირება. გ, რამიშვილის ნაშრომი ჰუმბოლდტის კონცეფციაზე ამისთვის საუკეთესო საშუალებაა...


ბ-ნო რეზო,

საქმე იმაშია, რომ საბასთან ”ნათლადაა” ყველაფერი თქმული, ოღონდ არნახულად ”ბნელი” დოზით.

რაც შეეხება ვახუშტის, როგორც აღვნიშნე არ ღირს ყორნის ქვიშით ხეხვა.ამ ადამიანმა იხმარა ეს სიტყვა მეგრულის ”საკნინებლად” და არა მისი ლინგვისტური სტატუსის აღსანიშნავად. ”წამხდარი” გაფუჭებულს, დამპალს, გახრწნილს, უკუღმართს ნიშნავს და ნიშნავდა მაშინ. შეეძლო ამპარტავან ბაგრატოვანს ეხმარა ”შეცვლილი”, ”დაშორიშორებული”, ”სახეცვლილი”, მოკლედ უამრავი ალტერნატივის მოძიება შეიძლება, მაგრამ მან იხმარა ”წამხდარი”, რადგან ასე ფიქრობდა სწორედ.

ძალიან გთხოვთ, ნუ მასწავლით ისეთ პრიმიტიულ რამეს, რაც ჩეჩნურზე თქვით. ვიცი, რომ ჩეჩნური ქართველურს ენობრივ სისტემას არ განეკუთვნება. ეს რეპლიკა მოჰყვა იმას, რომ თქვენ აღნიშნეთ, საბა ყველა არასალიტერატურო ენას ”ჟღურტულს” უწოდებდაო, შესაბამისად დავასახელე ისეთი არასალიტერატურო ენები, რომელთანაც ქართველურ სამყაროს ახლო კავშირი აქვს და სწორედ ამიტომ საბას შეეძლო აღენიშნა ისინი ლექსიკონში. თუმცა, მათთან ერთად დავასახელე ქართველური სისტემის ენა, სვანური, რომელზეც საბა რატომღაც არ ილანძღება და ავენოვანთა ენას არ უწოდებს. იქნებ მიზეზი იცოდეთ იმისა, რატომ დაიღვარძლნენ ვახუშტიც და საბაც მაინცადამაინც მეგრულზე?


ნინო, თუ დრო გექნებათ, იქნებ გამარკვიოთ 2 სექტემბერს პარიზში და 17 სექტემბერს ბრემენში ჩასატარებელ კონფერენციებზე რა მოთხოვნებია. წინასწარ გიხდით მადლობას!კაიობათე სქიდით!


ბატონო რეზო, აუცილებლად მოგწერთ ორივე ღონისძიების შესახებ.


კაიობათე ფსქიდათ მთელიქ დო აჲა კონფერანსიში ამბარეფე მათი მონჭელს.ნინო, იქნებ მეც გამიზიაროთ ეგ ინფო კონფერენციებზე.წინასწარ გიხდით მადლობას.არ ნდღა ოში ნდღა გელაგიშინან ღორმოთიქ.


ნინო, გმადლობთ გამოხმაურებისთვის! რამდენიმე დღე, ალბათ, ვერ გამოვჩნდები, - ზოგჯერ ტექნიკური დაბრკოლებები მაქვს ზუგდიდში, ამიტომ შესაძლო კითხვა-შენიშვნებს ვერ ვუპასუხo. მინდა ზოგ საკითხზე ორიოდე სიტყვით ვთქვა: 1. მე არავის "ვასწავლი"! მხოლოდ ჩემს აზრს გამოვთქვამ! ფაქტზე თვალის დახუჭვა კი საჭირო არ არის, კარგს არაფერს მოგვიტანს! ყოველთვის მიხარია, როცა კეთილგანწყობილ მკაცრ კრიტიკას ვისმენ ჩემს მიმართ,- ქართველური ენა მხოლოდ ჩემი მამული არ არს... მუდამ მახსოვს არნ. ჩიქობავას მიერ ანდერძად თქმული: "მომავალი თაობების ზნეობრივი ვალია წინა თაობების მიღწევა (ნამდვილი მიღწევა) განავითაროს (და არა იმეოროს)."ასეთი მიდგომა წინაპრების პატივისცემასაც შეგვანარჩუნებინებს...2.საბას ვერავითარ შემთხვევაში ვერ ვუსაყვედურებთ ინფორმაციის ნაკლებობას. იგი, როცა იცის სიტყვის წარმომავლობა, ყველგან უთითებს, სხვათა ენააო, ან კონკრეტულად: სომეზთა, თურქთა... ზოგან ქართველურ დიალექტზეც მიანიშნებს (მესხნი,ლაზნი, იმერულად, მეგრელნი...),მაგრამ სრული დიალექტური ინფორმაცია სიტყვის კონაში არ მოუცია და ეს სრულიადაც არ იყო საჭირო. ამის შესახებ იგი ყრმათა სწავლანში საუბრობს... საბამ, ვახუშტიმ და ბევრმა სხვა ქართველმა უზარმაზარი განძი დაგვიტოვა და არა მგონია მათ თვალებში ბეწვის ძიება გამართლებული იყოს...

30

3. საბას პოზიცია ერთიანი ქართველური ენობრივი სამყაროს მიმართ წინაპრებიდან მოდის. განსაკუთრებით ეს ითქმის რუსთაველზე. საკმარისია, ერთი მხრივ, ვნახოთ საბას მიერ მოხმობილი საილუსტრაციო მასალა და, მეორე მხრივ, "ვეფხისტყაოსნის" ენობრივი ქსოვილი, რომელშიც თითქმის ყველა ქართველური მეტყველების ნიმუშები დასტურდება, მათ შორის მეგრულისაც (მალე გამოგიგზავნით სტატიას ამის შესახებ). ამიტომ უმორჩილესად გთხოვთ, თავი დავანებოთ წინაპართა "ქვიშით ხეხვას", მათ მხოლოდ პატივისცემა დაიმსახურეს...4. ქარტიას თუ სწორად (= მართებულად, გონივრულად, მისი შინაარსისა და დანიშნულების შესაბამისად) მოვიხმართ და, ამავე დროს, ჩვენს ენობრივ-ეროვნულ სამყაროს ხელოვნურად არ დავაქუცმაცებთ (ან არ დავაქუცმაცებინებთ სხვას), არც ქართველურ ენას და არც ქართველურ მეტყველებებს არანაირი საშიშროება არ ემუქრება,- დავაკვირდეთ, სანამ რიგი ევროპული ენები და ერები ჩამოყალიბდებოდნენ, ლაზები სრულ იზოლაციაში იყვნენ ბერძნულ-თურქულ ენათა გარემოცვაში, მაგრამ ვერცერთმა ლაზური (ქართველური) მეტყველების სისტემა ვერ შეცვალა, მხოლოდ სტრუქტურული ელემენტების ნაწილობრივი გადაკეთებაღა მოეხერხა... საქართველოს არც მტრები აკლდა, არც შადიმანები, მაგრამ ჰყავდა ქუჯი, მერჩულე, ბაგრატი, რუსთაველი, საბა, ილია, გამსახურდია, გალაკტიონი... მათი მსგავსები კიდევ დაიბადებიან...


კიდევ ერთი პრინციპული საკითხი: ჩემი დანახვით ქართველ ერს არსოდეს ჰქონია ერთ ენობრივ სისტემაზე მეტი და ეს არც არის შესაძლებელი,- როგორც არნ. ჩიქობავა შენიშნავს, ენობრივი ფსიქოლოგია საქართველოს ყველა კუთხის წარმომადგენელს ერთი აქვს.ამ ფაქტის გათვალისწინებით და ტერმინოლოგიის თვალსაზრისით ( ქართველ: სა-ქართველ-ო: ქართველ-ურ-ი ) სახელმწიფო-სალიტერატურო ენას უნდა ერქვას ქართველური ენა და არა ქართული( მიუხედავად ტრადიციისა). ამიტომაც მხოლოდ ქართველურ ფორმას ვხმარობ. სამწუხაროდ, რიგი ენათმეცნიერებისა, ვინც ქართველურ ენობრივ სივრცეს არ ანაწევრებს, ჯერ კიდევ იყენებს ტერმინებს: ქართული, ზოგადქართული (ამ დროს ეს ავტორი თავის კრებულს არქმევს "ქართველურ მემკვიდრეობას")...არის კიდევ ერთი პრობლემა:ენისა და დიალექტის გამიჯვნისას ლინგვისტური მასალის გარდა არ უნდა ვითვალისწინებდეთ სხვას -ექსტრალინგვისტურ ფაქტორებს. ქართველურ მეტყველებებს ყველას ერთი სისტემა აქვს, ამიტომ უნდა ვთქვათ: ქართველური სალიტერატურო ენა და ქართველური ზეპირი მეტყველებები ანუ ქართველური კილოები.გამართლება ვერ იქნება ის ფაქტი, რომ მსოფლიოს ენათა კლესიფიკაციისას საკმაოდ ხშირად გათვალისწინებულია პოლიტიკური მხარე (მაგ. სკანდინავიის "ენები"...), ან გაგებინების ფაქტორი.ენისა და კილოს გამიჯვნისას მთავარია სისტემური მხარე და არა ფორმისა თუ სემანტიკის სტრუქტურა (თუნდაც - გაგებინების ფაქტორი).


ბატონო ტარიელ, გთხოვთ, ეს და ამის მომდევნო კიდევ ერთი ’პოსტინგი’ ცოტა ხნით აცოცხლოთ :-)ბატონ რეზოს და ბატონ გივის აინტერესებდათ ინფორმაცია ორ კონფერენციაზე. აქ დავწერ, რომ ორივემ შეძლოს ნახვა.

”ქრონოს 2009” ტარდება 2009 წლის 2-4 სექტემბერს პარიზის უნივერსიტეტში (Paris-7).

http://chronos9.linguist.univ-paris-diderot.fr/

თემები: დროის, ასპექტის და კილოს მაჩვენებლების მორფოლოგია, სინტაქსი, სემანტიკა და პრაგმატიკა. თეორიულ მიდგომებს და სკოლებს არ ზღუდავენ. ერთი ცალკე სექციაც ექნებათ გადაშენების პირას მყოფ და/ან კიდევ ნაკლებად შესწავლილ ენებზე.

მოწვეული მომხსენებლები:# Alan Dench, University of Western Australia# Denis Creissels, Université de Lyon 2# Leora Bar El, University of Montana# Martina Faller, University of Manchester# Chris Piñón, Université de Lille 3

თეზისების ჩაბარების ბოლო ვადაა 2009 წლის 20 მარტი.

31

შერჩევის შედეგებს შეგატყობინებენ აპრილის შუაში;პროგრამა გამოცხადდება მაისის შუა რიცხვებში;ადრეული რეგისტრაციის ვადა იწურება 2009 წლის 15 ივლისს (მერე გაძვირდება საკონფერენციო გადასახადი)

საორგანიზაციო კომიტეტი:* Patrick Caudal (LLF, UMR CNRS 7110 / Université Paris 7)* Bridget Copley (SFL, UMR CNRS 7023 / Université Paris 8)* Chris Kennedy (University of Chicago)* Brenda Laca (SFL, UMR CNRS 7023 / Université Paris 8)* David Nicolas (Institut Jean-Nicod, UMR CNRS 8129 / ENS Ulm)* Gerhard Schaden (LLF, UMR CNRS 7110 / Université Paris 7)

სამეცნიერო კომიტეტი:* Leora Bar-El : University of Montana* John Beavers : University of Texas, Austin* Robert I. Binnick, University of Toronto* Olivier Bonami Université de Paris-Sorbonne, UMR 7110 « Laboratoire de Linguistique Formelle »* Jacques Bres : Université de Montpellier 3, UMR 5257 « Praxiling »* Patrick Caudal : Université Paris 7/ CNRS, UMR 7110, « Laboratoire de Linguistique Formelle »* Bridget Copley : CNRS/Université Paris 8, UMR 7023 : « Structures formelles du langage »* Francis Corblin : Université Paris-Sorbonne, Institut Jean-Nicod, UMR 8129* Denis Creissels : Université de Lyon 2* Alan Dench : University of Western Australia* Louis de Saussure : Université de Neuchâtel* Martina Faller : University of Manchester* Zlatka Guentcheva : CNRS, LACITO, UMR 7107* Jacques Jayez : Ecole Normale Supérieure Lettres et Sciences Humaines* Christopher Kennedy : University of Chicago* Jean-Pïerre Koenig : University at Buffalo* Brenda Laca : Université Paris 8, UMR 7023: « Structures formelles du langage »* Walter de Mulder : Universiteit Antwerpen* David Nicolas : CNRS, UMR 8129, Institut Jean-Nicod* Christopher Piñón : Université de Lille 3, UMR 8163 « Savoirs, textes, langage »* Marie-Eve Ritz : University of Western Australia* Gerhard Schaden : CNRS, UMR 7110, « Laboratoire de Linguistique Formelle »* Mario Squartini: Università di Torino* Johann van der Auwera : Universiteit Antwerpen* Carl Vetters : Université du Littoral, Côte d’Opale


ბატონო რეზო და ბატონო გივი, სულხან-საბას და ვახუშტის შეხედულებებზე მსჯელობა ამ კონტექსტში არ მიმაჩნია სწორად, ვინაიდან მათ დროს ენების შესწავლა არ იდგა მეცნიერულ საფუძველზე.რაც შეეხება კრიტერიუმებს, მეც სწორედ იქა ვარ, რომ ენას ვუწოდოთ (ჩვენ, ლინგვისტებმა მაინც) ენა ლინგვისტური კრიტერიუმების მიხედვით. ბგერათშესატყვისობა რომ წმინდა ლინგვისტური კრიტერიუმია, ამაზეც ხომ არ შემედავებით? ქართველურ ენებს შორის დადგენილია ბგერათშეტყვსობა და მათი დიალექტებად მიჩნევა, მართლაც რომ მხოლოდ ექსტრალინგვისტური ფაქტორებით შეიძლება, ვთქვათ, ერთ პოლიტიკურ საზღვრებში არსებობით. კიდევ იმ სრულიად მცდარი წარმოდგენით, რომ ერთ ერს ერთი ენა უნდა ჰქონდეს.

Comment by Tinatin Bolkvadze on March 1, 2009 at 12:58pm

Kartvelian_diglossia-Eng.docqartveluri diglosia1.doc

32

Comment by Rusiko Amirejibi on March 1, 2009 at 1:18pm

თინიკო, კარგია. გმადლობთ. ჩემ დისკუსიაშიც დადე რა.

Comment by Tariel Putkaradze on March 2, 2009 at 11:07am

ნინო,სიცოცხლის თემა ყოველთვის საინტერესოა:სიმართლე მუდმივია, სიცრუე - წარმავალი :)

1. "ენის ქარტია".

როცა ამ გვერდს ვხსნიდი, ვფიქრობდი, რომ უფრო აქტიურად განვიხილავდით "რეგიონული ან უმცირესობის ენების შესახებ ევროპული ქარტიის" დებულებებს, ვინაიდან, ეს ქარტია განსხვავებულადაა აღქმული არამხოლოდ საქართველოში, არამედ დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპის ექსპერტების მიერც...იმედს არ ვკარგავ :)

ახლა, რაც შეეხება პირდაპირ თუ ირიბად ჩემდამი დასმულ კითხვებს:

2. დიგლოსია.

ფერგიუსონისთვის "დიგლოსია" ნიშნავს სტანდარტული ენისა და მისი ვარიანტის (კილოს) იერარქიულ გამოყენებას; გარდა ამისა, ქართველთა სამწიგნობრო ენის პარალელურად ნებისმიერი სხვა ქართველური ქვესისტემის გამოყენება მონოლინგვურ დიგლოსიად უნდა შეფასდეს; უფრო ვრცლად იხ.: ტ. ფუტკარაძე, ქართველები, 2005, გვ. 62 და შემდეგ; იხ., აგრეთვე: http://www.scribd.com/doc/2158690/The-Georgians-the-Kartvels

3. ერი და ენა.

ერს, როგორც სახელმწიფოს მოქალაქეთა ერთობას, რამდენიმე ენა შეიძლება ჰქონდეს; საქართველოს სინამდვილეში ტერმინი "ერი", ჯერჯერობით უფრო ნიშნავს ერთი ენითა და ისტორიული მეხსიერებით კულტურულმ მაღალორგანიზებულ ეთნოსს.ტერმინოლოგიური გაუგებრობებისგან თავი რომ დავიზღვიო, მე ხშირად ვწერ: "ენა და ეთნოსი (ერთნიკური ერთობა) ერთმანეთს განსაზღვრავს"; ასე განიხილავს ამ საკითხს ადრინდელი ისტორიოგრაფიაც, თანამედროვე ეთნოლოგიაც და სხვა ჰუმანიტარული მეცნიერებებიც. ასეა თანამედროვე ენციკლოპედიებშიც; სადაც საბჭოური კვალიფიკაციების გავლენით (სწორედ ე.წ. ქართველური ენების გამო!) ქართველებად არ არის ჩათვლილი ქართველთა ნახევარი.იხ., მაგ., (Ethnologue report for Georgia http://www.ethnologue.com).მსოფლიოს ენათა რეესტრი: Linguarium.iling-ran.ru და სხვ.

4. ენა და დიალექტი: ლინგვისტური და ექსტრალინგვისტური ფაქტორები.

მსოფლიოში არსებული ენები არ არის კვალიფიცირებული არც გაგებინების და არც ბგერათსესატყვისობების მიხედვით.ბგერათშესატყვისობა არის ლინგვისტური კრიტერიუმი, მაგრამ მისი გათვალისწინებით ისტორიულ-შედარებითი ენათმეცნიერება არ ადგენს იდიომის (კონტინუუმის) სტატუსს.ბგერათშესატყვისობის დადგენით ხდება მეტად დაშორებულ ენათა ნათესაობის დადგენა და არა ახლომონათესავე იდიომთა სტატუსის განსაზღვრა - ეს უბრალო ჭეშმარიტება ყველა სახელმძღვანელოში წერია.

ბ-ნ რეზოს გასაგონად კი ვიტყვი, რომ ერთი სისტემის მქონე ენობრივი ერთეულები, არაიშვიარად, დამოუკიდებელ ენებადაა კვალიფიცირებული სწორედ ექსტრალინგვისტური ფაქტორების გამო (როგორც სკანდინავიაში, ასევე აღმოსავლეთ ევროპაშიც და აზიაშიც).

33

ჩემი აზრით, ასევე შეცდომაა, ექსტრალინგვისტური ფაქტორების გამო ერთი ენის დიალექტებად გამოცხადდნენ სხვადასხვა სისტემის ენები; შდრ., მაგ., ზოგი ლინგვისტი ქართულის, როგორც სახელმწიფო ენის დიალექტად აცხადებს საქართველოში არსებული დიასპორების (სომხების, აზერბაიჯანლების...) დედაენებს.ვრცლად იხ.:http://www.scribd.com/doc/8727375/T-Putkaradze-Kartvelta-Dedaena-Da-Dialeqtebi-2008

ვფიქრობ:ენა-კილოს გამიჯვნის დროს უნდა გავითვალისწინოთ მსოფლიოში არსებული პრაქტიკა:ერთ ეთნოსს ერთი ენა აქვს; ამ ეთნოსის დედაენის ზეპირი სახესხვაობები (სისტემის ვარიანტები) არის დიალექტები.შდრ., ერთი ენა რამდენიმე ეთნოსის დედაენა შეიძლება იყოს, როცა ეს ეთნოსები სხვა მახასიატებლების გამო არიან გამიჯნულნი (რელიგია, ეთნიკური წარმომავლობა და სხვ.).

საპოლემიკოდ შემოთავაზებული ინდოელი ფილოსოფოსის სარკარის (1921-1990) კრიტერიუმებსაც თუ გადავხედავთ, სრულიად მართალია ბ-ნი რევაზ შეროზია (ქართველური ენა-კილოების პროფესიონალი და აღიარებული მკვლევარი), როცა ამბობს:

ქართველური ენა-კილოები ერთი სისტემის ენობრივი ქსოვილის ვარიანტები არიან!

მართლაც:მეგრულ-ჭანურის თუ ფონემატური სტრუქტურა, სახელის პარადიგმა, ზმნის პარადიგმა, სინტაქსური სტრუქტურა და ძირითადი ლექსიკა უფრო ერთგვარია, ვიდრე განსხვავებული.შდრ.:განსხვავებული სისტემის ენებია: ქართული და აფხაზური, ქართული და სომხური და ა.შ.გარდა ამისა, მსჯელობის დროს, უნდა გავითვალისწინოთ არა მხოლოდ ის სტრუქტურული სხვაობები, რაც ქართველურ ქვესისტემებს ერთმანეთისგან ასხვავებს, არამედ ის სისტემური მახასიათებლები, რაც ამ ერთეულებს ერთი სისტემის, ერთი "ენობრივი ხის" შემადგენლებად წარმოადგენს.ეს იოლი გასააზრებელია, თუკი, პირველ რიგში, ერთმანეთს შევადარებთ ერთი მხრივ, მონათესავე ენებს: მაგ., ქართულსა და აფხაზურს, მეორე მხრივ, კი ქართველურ ქვესისტემებს.

აქვე:ერთი ლინგვისტური სისტემის სახესხვაობების დამოუკიდებელ ენებად მიჩნევას (რუმინული -მოლდავური, შვედური, დანიური...) აპირობებს ექსტრალინგვისტური ფაქტორები; ამ ფაქტს ვერავინ უარყოფს;ბატონო რეზო,ერთი სისტემის სახესხვაობების დამოუკიდებელ ენებად ჩათვლა (სერბიული, ხორვატიული, ჩეხური, სლოვაკური, აზერბაიჯანული, თურქული და მრავალი სხვა) რომ ექსტრალინგვისტური ფაქტორებითაა შეპირობებული, ამაში უნდა დამეთანხმოთ.:)

ასევე; შდრ.:სვანურსა და კახურზე მეტად დაშორებული არაბული იდიომების: ბუხარულისა და ალჟირულის კილოებად ჩათვლას აპირობებს ამ ხალხების არაბებად თვითიდენტიფიკაციაც.

აქვე კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ:

რამდენადაც "ქარტია" ძირთადად ეძღვნება ისტორიული უმცირესობების ენებს, შესაბამისად, "ევროპული ქარტია რეგიონული და უმცირესობის ენების შესახებ" უნდა გავრცელდეს ავტოქთონი უმცირესობების (ან გამონაკლის შემთხვევაში - ძველი მიგრანტების) დედაენების მიმართ, რომლებსაც გაქრობის საფრთხე ემუქრებათ.

5. "ქართველური მემკვიდრეობა" და ქართული ენა.

ბატონო რეზო, ქართველური სამწიგნობრი ენა და ქართული სამწიგნობრო ენა ჩემს არაერთ ნაშრომში სინონიმებადაა გამოყენებული.

34

თუმცა, მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციის გამო (და არა მხოლოდ 100-წლიანი!) , მე უპირატესობას ვანიჭებს "ქართულ ენას".თუმცა აღვნიშნავ, რომ ბოლო 100 წელში ქართული ენის პარალელურ ტერმინებად გაუმართლებლად აქციეს: ქართული ენა, ზანური ენა, მეგრული ენა, სვანური ენა, ლაზური ენა;თქვენ რამდენიმე წელია ცდილობთ, დაამკვიდროთ ახალი ტერმინი" "ქართველური სალიტერატურო ენა" რომელიც ამ ენობრივი ერთეულების ამჟამინდელ გამაერთიანებლად გამოდგება;შდრ.; უკვე დამკვიდრებული ტერმინები: "საერთოქართველური ენა" და მისი ისტორიული ქართველური დიალექტები.

ანალოგიურად ვითარდებოდა ეთნონიმ "ქართველის" "თავგადასავალიც":ერთ დროს ეს ტერმინი მხოლოდ პროვინცია ქართლის (ადრე "ქართლიც" სრულიად საქართველოს სინონიმი იყო!) მცხოვრების აღმნიშვნელად დამკვიდრდა; ამიტომ გაჩნდა საჭიროება ეთნონიმ "იბერიელის" აგამოყენებისაა (შდრ.: "იბერიელთა ერთობის ტრაქტატი")...

საბედნიეროდ, დღეს ქართველებს მაინც უკვე გვაქვს უსიტყვო კონსენსუსი, რომ მეგრელი, აჭარელი, ხევსური, ფშაველი, ლაზი, ქართლელი, მესხი, თუში, რაჭველი, გურული, იმერელი თუ კახელი, ყველა ერთად ვართ ქართველები.თუმცა, სამწუხაროდ, საკუთარი ისტორიისა და კულტურის არცოდნის გამო, სარფელი თუ გონიოელი ლაზეებისგან განსხვავებით, საქართველოს სახელმწიფოს საზღვრებს გარეთ მცხოვრებ ლაზთა დიდი ნაწილი თავს ქართველად არ მიიჩნევს; ასეთივე გაორება გვაქვს შავშელთა და ლივანელთა თვითაღქმის (თვითიდენტიფიკაციის) შემთხვევაშიც.საერთოდ, მოცემული საზოგადოების (განსაკუთრებით სუსტი სახელმწიფოების მოქალაქეთა) იდენტობის "გეგმიური მართვა" იმპერიათა მიერ დემოგრაფიული ექსპანსიის ერთ-ერთი სახეობაა...ვრცლად იხ.:

http://www.scribd.com/doc/9100139/Tariel-Putkaradze-Some-Aspects-of-the-Geopolitical-Strategy-of-Georgia

http://www.scribd.com/doc/9100510/Tariel-Putkatadze-Geopolitika-Da-Qartvelta-Identoba

ამგვარად,"ქართველური სამწიგნობრო ენა" და "ქართული სამწიგნობრო ენა" ჩემთვის სინომიმებია; მაგრამ ასევე, უნდა ვიზრუნოთ, რომ ტერმინმა "ქართული ენა" აიღორძინოს ისტორიული (სულ მცირე, 15-საუკუნოვანი!) სემანტიკა - ქართველთა დედაენის გამოხატვა.ქართული ენა - ქართველთა დედაენა!სამწუხაროდ, ზოგი, მაგ., ნოდარ ლადარია უმაღლესი სკოლების სახელმძღვანელოებით ცდილობს დაამკვიდროს, რომ ქართველთა ნაწილის დედაენა არ არის ქართული ენა (იხ., მისი "სოციოლინგვისტიკა"; რომელიც უკვე ზოგი უნივერსიტეტის სახელმძღვანელოდ აქციეს).

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on March 2, 2009 at 11:22am

გმადლობთ, ბატონო ტარიელ. ბრემენში ჩასატარებელი ენათა ფესტივალის შესახებ რაღაც დეტალები მაქვს დასაზუსტებელი და მოგვიანებით დავდებ მასზე ინფორმაციას.არ ვიცოდი, ბატონი ნოდარ ლადარია თუ სოციოლინგვისტიკაში მუშაობდა. მაქვს მისი საკონტაქტო მისამართი და ვთხოვ, შემოგვიერთდეს. საინტერესოა მისი არგუმენტების მოსმენა.

Comment by mzekala on March 2, 2009 at 11:48am

mogesalmebit, dzalian saintereso diskusiaa da mec simovnebit mivigeb monacileobas.

Comment by Tariel Putkaradze on March 2, 2009 at 1:03pm

ქ-ნო ნინო, უფრო კონკრეტულად, ბ-ნი ნ. ლადარია წერს:"კითხვარის გრაფაში - "დედაენა", მეგრელმა უნდა ჩაწეროს მეგრული ენა და არა - ქართული ენა"(ix., n. ladaria, 2002, gv. 22-23).ბ-ნი ნ.ლადარიასვე აზრით, ქართველთა ეთნიკური ჯგუფებია: მეგრელები, სვანები, ბაცბები... იხ.: ნ.ლადარია, სოციოლინგვისტიკა, თბ., 2002, გვ. 111-113.შდრ., აქვე, 43-ე გვერდზეა სხვა "გაუგებარი" კვალიფიკაციაც:

35

"დიალექტი არის ენის ეთნიკური სახესხვაობა".

არადა, საკითხის არსის (ისტორიის, ტერმინოლოგიის...) მცოდნე უცხოელი თუ ქართველი ეთნოლოგებისთვის ქართველობა არის ერთი ეთნოსი; იხ., მაგ., რ. თოფჩიშვილი, ქართველთა ეთნოგენეზისისა და ეთნიკური ისტორიის პრობლემები, თბ., 2008, გვ. 48

შდრ.: ბ-ნი ნ.ლადარიას მსგავსი კვალიფიკაცია აქვს ი.კორიაკოვს: Ю. Г. Коряков, Атласс Кавказских языков с приложением полного реестра языков, М. 2006; იხ. კორიაკოვის ატლასიც, რომლის ლინკიც წინა "პოსტში" დავდე.

მზექალა, სვანეთის მშვენიერო ასულო, კარგია, რომ შემოგვიერთდი; შენი დედაენა რომელია: სვანურის ლენტეხური ნაირსახეობა თუ სვანებისგანაც საუკუნეების მანძილზე ნალოლიავები ქართული ენა, ანუ, როგორც ბ-ნი შეროზია იტყოდა, ქართველური სამწიგნობრი ენა?

p.s.ქართველისგან როცა მესმის, რომ ქართული დედაენა არ არის მეგრელისთვის, სვანისთვის... ნაკლებად ვამტყუნებ ამ ინდივიდს:ვფიქრობ, რომ მთავარი დამნაშავე მაინც რუსული საოკუპაციო რეჟიმია, რომელიც 100 წელზე მეტია ცდილობს, დედაენობრივი იდენტობა აურიოს დასაპყრობი ტერიტორიის მოსახლეობას და არა მხოლოდ საქართველოში.

საკუთრივ ლინგვისტურ და ექსტრალინგვისტურ არგუმენტებზე აქ აღარ ვაპირებ მსჯელობას; ბოლო 10 წელში მიმდინარე დისკუსიის დროს არგუმენტები წარმოადგინა ყველა მხარემ; ინფორმაციები დევს ინტერნეტშიც; მკითხველმა თავად აირჩიოს ესა თუ ის პოზიცია. ყველას აქვს უფლება, გააკეთოს არჩევანი ან ახალი არგუმენტები წამოწიოს წინა პლანზე.

უმორჩილესდად გთხოვთ, ვიმსჯელოთ "ენის ქარტიის" შესახებ:მეც ბევრი რამ მაქვს ამ მიმართულებით საორჭოფო.

ვიმსჯელოთ და გარკვეულ კონსენსუსს მივაღწიოთ.ეს არის არსებითი, ვინაიდან, 1999 წლიდან საქართველოს ხელისუფლებისგან ამ ევროდოკუმენტის რატიფიცირებას გამუდუმებით ითხოვს ევროკავშირი.


ტარიელ, დაწერე რა, რა გაქვს საორჭოფო და იმაზე ვიმსჯელოთ. თუ გიწერია აქ სადმე და მე ვრ ვნახე?


ქ-ნო რუსუდან!

ვფიქრობ, კითხვები და სავარაუდო პასუხები ნათლად ჩამოვაყალიბე ჩემს ბოლო წიგნში:T-Putkaradze-European-Charter-for-Regional-or-Minority-Languages-and-An-Issue-of-Plannig-Linguistic-Policy-in-Georgia

აქ თქვენთვის კიდევ გავიმეორებ მხოლოდ ორ მათგანს:

1.საქართველოში რა კრიტერიუმებით უნდა განისაზღვროს არაქართული ეთნიკური ჯგუფის ავტოქტონობა თუ მოცემული ენის ისტორიულობა საქართველოს ტერიტორიაზე?

შდრ.: "ენის ქარტია" იცავს საფრთხის ქვეშ მყოფ არასახელმწიფო ისტორიულ ენებს, როგორც მოცემული საზიგადოების კულტურისა და იდენტობის საფუძველს.ამ დროს, მაგ., სომხეთსა და რუმინეთში ასეთ ენად ცხადდება რუსული.

ე.ი. "ენის ქარტიის" სომხურ თუ რუმინულ დანართში რა ნიშნით და არგუმენტითაა წარმოდგენილი რუსული ენა იმ ისტორიულ ენად, რომელსაც ამ ქვეყნების სინამდვილეში "ენის ქარტია" უნდა შეეხოს?

36

შდრ.:პარალელურად, საქართველოს ხელისუფლებასაც სთავაზობენ, სომხური ენა აღიარებულ იქნას "რეგიონულ ენად" და მასზე გავრცელდეს "ისტორიული უმცირესობის ენის დაცვის მაღალი" დონე...

მე უფრო ლოგიკური მგონია, რომ საქართველოში სომხური გამოცხადდეს ახალი უმცირესობის ენად -დიასპორის ენად და მასზე გავრცელდეს ოსლოსა და ლუნდის რეკომენდაციები, ან "ენის ქარტიის" მეორე ნაწილის დებულებები - "დაცვის დაბალი დონე".

ე.ი. ამ ყველაფრის ფონზე:

2.საქართველოში არსებული ენობრივი სიტუაციის ისტორიული დინამიკის გათვალისწინებით, სომხური დიასპორის ენად უნდა ჩაითვალოს, ახალი უმცირესობის ენად თუ ისტორიული უმცირესობის ენად?

გმადლობთ, რომ საკითხი და მსჯელობა დაკონკრეტეთ.


საქართველოს "უმცირესობების" შესახებ გააქტიურებული მსჯელობები ზოგჯერ მეტად დამაფიქრებელია;ნახეთ, მაგ.:

http://www.bonetweb.com/caucasus/KV/OECAUC/mingrelians.pdf


დიდი მადლობა, ტარიელ. ეს საკითხები მართლაც დასაფიქრებელია. ჩემი პირადი აზრია, რომ საქართველოს პრიორიტეტი უნდა იყოს იმ ენების დაცვა, რომლებიც მარტო საქართველოში არსებობს. ქართველური ენების გარდა, ესენია ბაცბური და აფხაზური. სომხური რატომაა საფრთხის ქვეშ, არ მესმის.თუ "ენის ქარტია" იცავს საფრთხის ქვეშ მყოფ არასახელმწიფო ისტორიულ ენებს, ეს, მე მგონი, სომხურს არ ეხება. სომხურის მოფრთხილებას სომხეთის სახელმწიფომ უნდა მიხედოს. ენობრივი უფლებების დაცვა და ენის დაცვა სხვადასხვა საკითხია. მოკლედ რომ ვთქვა, ჩვენ არ უნდა დავარღვიოთ სომხების ენობრივი უფლებები (ვიმსჯელოთ ეს რას გულისხმობს, თუ გინდა), მაგრამ დაცვით უნდა დავიცვათ ის ენები, რომლებიც მარტო ჩვენთან არსებობს.


ძალიან დიდი მადლობა ამ საკითხების წამოჭრისათვის.

Comment by Merab Gvazava on March 2, 2009 at 5:40pm

mogesalmebit!mimachnia, rom sadiskusiod gamotanili tema metad aktualuria.chems azrs sxva dros mogacvdit; jer minda kargad vnaxo arsebuli "postebi"... me ganaTlebiT var pilologi; amjamad var kutaisis samecniero bibliotekis direktori. var abasheli, chemi sofelia sagvazao.chemi kveknisa da kutxis istoria kargad vici, Shesabamisad, siamovnebit chavebmebi diskusiashi.


mogesalmebit kalbatono nino da batono tariel!imedi makvs, konsensuss mivagcevt.


"enis kartias" vicnob; igi sheexeba saqartveloshi mcxovreb im arakarTvelta enebs, romlebic aris istoriuli; shesabamisad, dgas sakitxi, romeli aris saqarTveloshi araqartvelta istoriuli ena; am kiTxvaze pasuxis gacema arc ise iolia, rogorc erTi shexedvit chans...

37


მოგესალმებით, ბატონო მერაბ. გმადლობთ, ჯგუფში რომ შემოგვიერთდით.


http://www.ingentaconnect.com/content/jbp/hl/2008/00000035/F0020001/art00004?token=004f18e35dcb81d55a666f3a7b2f7c4051423b204666366b6a49264f655d375c6b6876305021fb7


ნინო, აქ არის კევინის სტატია


ბატონო მერაბ, კარგია, რომ დისკუსიაში აპირებთ მონაწილეობის მიღებას.


ქ-ნო რუსუდან, უმცირესობათა ენობრივი უფლებების შესახებ ვრცლად არის მსჯელობა სადისკუსიოდ გამოტანილ წიგნში;http://www.scribd.com/doc/12621676/T-Putkaradze-European-Charter-for-Regional-or-Minority-Languages-and-An-Issue-of-Plannig-Linguistic-Policy-in-Georgiaკერძოდ; იხ., გვ. 27-31: "ეროვნულ უმცირესობათა სესახებ ჩარჩო კონვენციისა" და ოსლოს რეკომენდაციების მიზანი: ახალი უმცირესობების ენობრივი უფლებების დაცვა; იხ., ასევე, ამ გვერდებზე მითითებული წყაროები.

მიგრანტთა ენობრივი უფლებების შესახებ იხ., აგრეთვე მსჯელობა ამავე წიგნში; აქვე იმ სამართლებრივ დოკუმენტებზე მითიტება, რომლებიც იცავენ მიგრანთა ენობრივ უფლებებს (გვ. 87-88); მაგ.:

International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families; Adopted by General Assembly resolution 45/158 of 18 December 1990:http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/m_mwctoc.htm

The International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families will enter into force on 1 July 2003, following Gua-temala's ratification of the treaty last Friday.http://www.unhchr.ch/huricane/huricane.nsf/view01/B87E9E85C7147498C1256CEF00385E50?opendocument;

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/m_mwctoc.htmTHE PROTECTION OF TEMPORARY MIGRANTS BY CONVENTIONS OF THE ILO AND THE UN W.R. Böhning (ILO); Presentation to the Workshop on Temporary migration: Assessment and practical proposals for overcomingprotection gaps, International Institute for Labour Studies, Geneva, 18-19 September 2003. http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/download/bohning.pdf;

The International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families will enter into force on 1 July 2003, following Gua-temala's ratification of the treaty last Friday.http://www.unhchr.ch/huricane/huricane.nsf/view01/B87E9E85C7147498C1256CEF00385E50?opendocument;

სხვა კანონებისათვის იხ;

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/m_mwctoc.htm">http://www.lectlaw.com/inll/104.htm (Immigration, nationality, and citizenship law)">http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/m_mwctoc.htm;

http://www.lectlaw.com/inll/104.htm (Immigration, nationality, and citizenship law)


38

შდრ., აგრეთვე: გაეროს რეზოლუცია; მიღებულ იქნა 47-ე სესიაზე 1993 წლის 3 თებერვალს (www.diversity.ge/eng/resources.php?coi=0|14|11|11|11).

ოსლოს რეკომენდაციები ეროვნულ უმცირესობათა ენობრივ უფლებებთან დაკავშირებით და განმარტებითი ბარათი; თებერვალი, 1998 წელი (ეხება ეთნიკური უმცირესობების ენობრივ უფლებებს: ადგენს, როგორ, რა ფორმით და სად შეიძლება ეროვნული/ეთნიკური უმცირესობების ენების გამოყენება) http://www.diversity.ge/files/files/oslo-geo.pdf.ლუნდის რეკომენდაციები საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების ქმედით მონაწილეობასთან დაკავშირებით და განმარტებითი ბარათი; სექტემბერი, 1999: http://www.diversity.ge/files/files/lund-geo.pdfhttp://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=157&CM= 8&DF=12 /15/2008&CL=ENG;


ბატონო ტარიელ, დიდი მადლობა ბმულისათვის. სამწუხაროდ, იქ მხოლოდ რეზიუმე დევს. სრული სტატია ხომ არ გაქვთ? თუ არა, მაშინ ქევინისთვის მოგვიწევს თხოვნა.


მცირე გადახვევა თემიდან:მარტის განსაკუთრებულობის გამო თემიდან გადავუხვევ და ვიტყვი:

ყველა ქალბატონს: უკვე დედას თუ დედობისთვის მზადმყოფს (:)), გილოცათ გაზაფხულის დასაწყისს და დედის დღეს 3 - მარტს.

ჩემი აზრით, წესით, ქალთა დღე ყოველი დღეა, მაგრამ საგანგებოდ უნდა აღინიშნებოდეს პირველ მარტს.

დედის დღე კი საქართველოში ისედაც გამორჩეული ღვთისმშობლობა - მარიამობა უნდა იყოს.

სხვათა შორის, მუსლიმანებიც დიდ პატივს სცემენ ღვთისმშობელს, ვინაიდამ ყურანის მიხედვით, მარიამი (მერიემი) ისა ფეიღამბერის (სპარს. peygamber) - ისა მოციქულის (იოსეს არაბული სახელია!) დედაა.მაგალი თოდუას (რომელიც ახლახან მსოფლიოს ყველაზე დიდ ირანისტად აღიარა ირანისტების საზოგადოებამ და ირანის ხელისუფლებამ) დაკვირვებით, სპარსულ პოეზიაში მუხამედ ფეიღამბერზე (/წინასწარმეტყველზე) ხშირია მარიამის ქება...

და მაინც, რატომ 3 მარტი?


nino, gamogigzavni kevinis statias emailit.


nino, momtsere emailis misamarti

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on March 3, 2009 at 7:03pm

რუსიკო, დიდი მადლობა. ჩემი მისამართია

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on March 3, 2009 at 7:04pm

რატომღაც არ გამოჩნდა მისამართი. ისე მოგწერთ. გმადლობთ.


39

მოგესალმებით, გაზაფხულის დადგომას გილოცავთ... ბატონი ტარიელის შეკითხვამ თუ რომელია ჩემი დედაენა, გული საოცრად მატკინა, მე ხომ ყველაზე ძირძველი ქართველი ვარ ჩემს ქვეყანაში, ლენტეხური დიალექტი კი საშინაო მეტყველებაა, იცით ერთ საინტერესო ფაქტს გეტყვით, სვანურ დიალექტებში თქვენობითი მიმართვის ფორმაც არ არის, ანუ შინაურებს ხომ მხოლოდ შენობით მივმართავთ, ძველ ქართულშიც ასევე იყო, იგივე კონტექსტში... ასეთი მიდგომა კი ძალიან მტკივნეულია ყველა ქართველისათვის, მენტალიტეტით ქართველებისათვის, მით უმეტეს სვენებისათვის, რომლებიც მთელი საქართველოს ისტორიის განმავლობაში, სხვა დანარჩენ ქართველებთან ერთად რუდუნებით ქმნიდა მის ისტორიას და კულტურას...


მოგესამებით, ქ-ნო მარეხ!ერთ რამეს გთხოვთ, ამ გვერდზე ჩვენ გვსურს "ენის ქარტიის" შესახებ აკადემიური მსჯელობა, ამიტომ გთხოვთ მხოლოდ ამ თემით შემოიფარგლოთ და მოვერიდოთ მძაფრ გამოთქმებს.თუ არ გეწყინებათ, თქვენს ამ კომენტარს წავშლი...

Comment by marexi toria on March 5, 2009 at 11:43am

მოგესალმებით, ბატონო ტარიელ! თქვენ როგორც ჩათვლით საჭიროდ, თუ გნებავთ წაშალეთ. ჩემი ამ გვერდის სტუმრობის მიზეზი, სწორედ ეს გახლავთ რომ ჩემი აზრი გამოვხატო ,,ენის ქარტიასთან” დაკავშირებით. ვიცი, ასეთი სიტყვები არ უნდა იქნეს გამოყენებული, მაგრამ ალბათ დამეთანხმებით რომ რთულია გესმოდეს ისეთი რამ რასაც ქართველების არ ქართველობა ჰქვია. მე თვითონ ზუგდიდში დაბადებული და გაზრდილი ვარ, დავამთავრე ზუგდიდის #1 საშუალო სკოლა, თან წარმატებით. ეროვნული გამოცდებით კი ჩავირიცხე აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. თუმცა სადაც არ უნდა ვიყო არასდროს მავიწყდება ვისი გორისა ვარ. საქართველოს საფრთხეს მხოლოდ გარეშე მტერი არ უქმნის, არამედ... რომლებიც ებრძვიან ქართულ ენას, სურთ საქართველო დაყონ და დააქუცმაცონ. სწორედ ეგ არის ჩემი გილისტკივილის მიზეზი. ჩვენ თუ არ ვეცით პატივი ჩვენს ღირებულებებს, არც არავინ დააფასებს. მე ამ კონკრეტულ შემთხვევაში მხოლოდ სიტყვით თუ გამოვხატავ ჩემს მოსაზრებას. მე ვარ მეგრელი და მაშასადამე ვარ ქართველი!

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on March 5, 2009 at 1:36pm ძვირფასო მარეხ, მეეჭვება, ქართულს ვინმე ებრძოდეს. აქ საუბარია იმაზე, ქართულის გარდა საქართველოში გავრცელებულ კიდევ რომელ ენებს ჰქონდეს მხარდაჭერა.

Comment by Tinatin Bolkvadze on March 5, 2009 at 3:56pm

Mogicodebt, arcerti komentari ar cashalot. es aris sazogadoebrivi azris (erti nacilis mainc) shescavlis sauketeso sashualeba.Iqneb ar vetankhmebi bevr rames, magram vakvirdebi da vscavlob vitarebas.Bolosdabolos es tvalsazrisebis chidilia.Tu dametankhmebit, ar meckineba. Chven gvchirdeba realuri vitareba, rac unda mcare da miugebeli ikos is. sxva mkhriv scor daskvnebs ver gavaketebt.

Comment by Temur on March 5, 2009 at 5:06pm

სალამი ყველას!

მარეხ სალამი. ვის გულისხმობ "არამედ... რომლებიც ებრძვიან ქართულ ენას"?

სალამი ბ–ნო ტარიელ. თავიდან მოვყვები ამ თემას (დრო დამჭირდება) და თქვენთვისაც მოვიცლი. :)

სალამი მზექალა. დედა ენაზე პასუხს გაურბიხართ, თუ უპასუხეთ და მე ვერ ვიპოვე თქვენს ნაწერში?

Comment by Givi G. Karchava on March 5, 2009 at 8:40pm

რადგანაც ბ-ნი ტარიელი დაჟინებით ითხოვს ამ ჯგუფში მხოლოდ ”ენათა ქარტიით” შემოვიფარგლოთ, დავყვები მის მოთხოვნას და ამაზეც ვისაუბრებ, ოღონდაც მგონია, რომ ბ-ნმა ტარიელმა ჩემს კითხვებს მაინც

40

შეგნებულად აარიდა თავი და შეეცადა ”მეცნიერული” თვალსაზრისით მიდგომოდა გრძნობებს. დიახ, მშობლიური ენის სიყვარული გრძნობაა, და ამ გრძნობის უფლება ყველას გვაქვს.

რაც შეეხება ქარტიას. შემოვიფარგლები მხოლოდ ქართველური ენებით. რადგანაც ქარტია ზოგიერთისთვის საქართველოს დაშლის მთავარ საფრთხეს წარმოადგენს და ამაზე მეტი საფიქრალი და სადარდებელი არაფერი გვაქვს, მგონია, უპრიანი იქნება უარი ვთქვათ მასზე, ოღონდაც გავატაროთ ისეთი ზომები, რომ საქართველოს სახელმწიფომ უსოფლიოს წინაშე ვალდებულებების აუღებლად, საკუთარ მოქალაქეების წინაშე აიღოს ვალდებულება და მეგრულს და სვანურს შეუქმნას ისეთი პირობები, რომ ამ ენების არსებობის პერსპექტივა ეჭვქვეშ არ დადგეს. კერძოდ:აბაშის რ-ნში და ფოთში მეგრულად მოლაპარაკეთა რიცხვი გახლავთ ძალიან დაბალი. მსგავსი ვითარება გვაქვს სენაკშიც, ოღონდაც არა ამდენად მძარ ფორმებში. აქეთკენაა ტენდენცია ქალაქებშიც ახალგაზრდებს შორის. გასაკვირი ამაში არაფერია: ქართული გახლავთ სახელმწიფო ენა, დომინანტი ენა, პოპულარული ენა, შესაბამისად მისკენ მიდრეკილება მეტია, ვიდრე უმწერლობო ენებისკენ. ეს პროცესი მკვეთრად იმიტომაა აბაშასა და ფოთში გამოხატული, რომ ისინი ესაზღვრებიან ქართულენოვან რეგიონებს. მრავალ დაინტერესებულ პირთან კამათისას მომისმენია მათი არგუმენტები, რომ ეს ყველგან ხდება და აღნიშნული პროცესი ორმხრივ ხასიათს ატარებს. რათქმაუნდა ეს ასე არაა, რადგან ორმხრივ ხასიათს რომ ატარებდეს, სამტრედიასა და ხონში არ უნდა დაევიწყებინათ მეგრული, და ფოთში გურულებს უნდა ესწავლათ. ეს სურათი არ გვაქვს მოსაზღვრე სვანურენოვან და მეგრულენოვან სოფლებს შორის, რადგან სვანური არაა პოპულარული და დომინანტი ენა.

რა უნდა გააკეთოს სახელმწიფომ? უნდა გატარდეს მტელი რიგი ღონისძიებებები, უნდა ჩატარდეს, ასე ვთქვათ მეგრულისა და სვანურის ფრომოუშენი, რომ მასზე მეტყველება ახალგაზრდებს შორის არაპოპულრული, არამოდური და ხშირ შემთხვევაში საძრახისი არ იყოს. მოკლედ ყველანი უნდა დავსხდეთ და ვილაპარაკოთ რა და როგორ გავაკეთოთ ისე რომ ამან სახელმწიფოს არაფერი ავნოს და ენებიც გადარჩენის გზაზე შევაყენოთ. ფორმებზე და განხორციელების გზებზე, ან საშუალებებზე შეიძლება კამათი.

თუკი, ბ-ნი ტარიელის მიერ წამოწყებული ”მეცნიერული” კამპანია გამარჯვებას ჰპოვებს, ჩათვალეთ რომ ეს საგანძური გვეყრება წყალში. თუ რატომ, შევეცდები მოკლედ ავხსნა: ბ-ნი ტარიელი ავიტარებს აზრს, რომ არავითარი 3 ქართველური ენა არ არსებობს, გვაქვს 1 სამწიგნობრო ქართული და მისი ადგილობრივი სახესხვაობები, რომელთაც ხან ენაკავებად ნათლავენ, ხან სამეტყველო კოდებად, ხანაც კილოკავებად. თუკი ვაღიარებთ, იმას, რომ არავითარი მეგრული ენა არ არსებობს, არის ქართული ენა, და მეგრელები მის ჩვეულებრივ კილოკავზე საუბრობენ, დაახლოებით ისეთზე, როგორიც გურულია ან ქართლური, შესაბამისად არ დაგვჭირდება არარსებული ენის დაცვა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მეგრულის თანდათანობითი კვდომის პროცესის შესაჩერებლად ვერ მივიღებთ ზომებს, და ამას ექნება სამართლებრივი საფუძველი, რადგან არარსებული ენის გადარჩენაზე ზრუნვა ფანტასტიკის სფეროა. ამიტომაც, ვერასოდეს დავეთანხმები ბ-ნ ტარიელს და მის მიმდევრებს.

მოკლედ, ყველას გვმართებს ამაზე დაფიქრება და სანამ სუბიექტური მიდგომებით საკუთარი კულტურული საგნძურისთვის ძირი არ გამოგვითხრია, სჯობს დავფიქრდეთ იმაზე, რომ დედამიწა ბრუნავს და ეს კარგა ხანია აღმოაჩინეს.


სალამი ბატონო გივი.შევამჩნიე, ბ–ნ ტარიელთან ისეთი დამოკიდებულება გაქვთ, როგორც მეგრულის ენობა–დიალექტობის დამდგენ უდიდეს ავტორიტეტთან. ხომ ვერ მეტყვით ამის მიზეზს?განა ბ–ნ ტარიელის ნათქვამზე მეგრულის არმცოდნეები ამ ენაზე ნათვამ–ნაწერს გაიგებენ, ან მეგრელებს ნაკლებად ეყვარებათ თავისი მშობლიური ენა? :)

თქვენი რამდენიმე პოსტი წავიკითხე და გამორჩენილი გაქვთ მარტვილის რაიონი, რომელიც ხონს რაიონს ესაზღვრება, ამ უკანასკნელში დადიანების საზაფხულო რეზიდენცია მდებარეობდა და მე–20 საუკუნეშიც კი ხონელების ნაწილი მეგრულ ენაზე მეტყველებდა. დღეს კი იცით როგორ ხუმრობენ მარტვილელებზე –შუადღემდე ქართულად საუბრობენ და შემდეგ მეგრულადო. არადა ეს ხუმრობაც მოძველდა. აღარ საუბრობენ მეგრულად აღარც მარტვილში (რამდენიმე დაშორებულ სოფელს თუ არ ჩავთვლით). დიახთ, ქართული ენა ავიწროვებდა და საინფორმაციო საშუალებების განვითარებასთან ერთად უფრო სწრაფად ავიწროვებს ჩემს მშობლიურ ენას.

41

დაველოდოთ ბ–ნ ტარიელის გამოხმაურებას და ეგებ ცოტა არგუმენტირებულად გაგვაცნოს, თუ რა დაუშავა მეგრულმა ენამ და რატომ იღწვის ასე მისი სტატუსის დამცრობისთვის. წავიკითხე მთელი თემა და ამგვარ არგუმენტებს ვერ გადავეყარე. შესაძლოა ჯერ არც დაუპირებია მათი გამოქვეყნება.

ქარტიაზე საუბრის გაგრძელება, მეგრული ენის საკითხის დაზუსტების შემდეგ უფრო უპრიანად და მართებულად მეჩვენება.


მე ადრეც ვწერდი აქ და ახლაც ვიმეორებ, რომ მეგრულიც და სვანურიც არის ჩვენი სიმდიდრე და მათ მოფრთხილება უნდა. ზოგ თქვენგანს მოეხსენება, რომ ჩემი თაოსნობით და რედაქტორობით ქართულად გამოიცა (პირველად ისტორიაში) მეგრული ენის სახელმძღვანელო, რომელიც შედგება როგორც თეორიული, ისე პრაქტიკული ნაწილისაგან. ამ წიგნით დაინტერესდნენ არა მარტო ლინგვისტები და არა მარტო მეგრელები, არამედ ის ეიძინეს არამეგრელმა ქართველებმაც და პირადად მე მითხრეს, რომ აპირებენ ამ ენის სესწავლას. ეს კარგი ნიშანია და იმას ნიშნავს, რომ მოსახლეობის რაღაც ნაწილს მაინც გაცნობიერებული აქვს ამ ენის მნიშვნელობა და მას ჩვენს საგანძურად მიიჩნევს. ამ წიგნის სესავალში ვწერდი, რომ მეგრულის დიალექტად გამოცხადება გამოიწვევს მწვავე რეაქციას მეგრელებში. აქ უკვე ვხედავ ამის ნიშნებს და, თუ მგრულს ოფიციალურად გამოაცხადებს სახელმწიფო დიალექტად, ამას გაუთვალისწინებელი და შეიძლება დამღუპველი შედეგი მოჰყვეს საქართველოსთვვის.

ვინც მეგრულს დიალექტად აცხადებს, ხელმძრვანელობს სრულიად არასწორი შეხედულებით, რომ ერთ ერს ერთი ენა უნდა ჰქონდეს, და რომ ენათა (და თუნდაც ეთნოსთა) მრავალფეროვნება არის საშიში ერის მთლიანობისთვის. ეს შეხედულება 21-ე საუკნეში ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს. მას არ იზიარებს არც ერთი მეტნაკლებად განათლებული ადამიანი. ეს არის ცრუ პატრიოტიზმი და კიდევ ერთხელ გეტყვით, რომ თუნდაც არაცრუ პატრიოტიზმსაც კი არა აქვს არავითარი მეცნიერული ღირებულება. არ შეიძლება მეცნიერულ საკითხებზე პატრიოტული, ნაციონალისტური თუ რამე სხვა იდეოლოოგიდან გამომდინარე ვმსჯელობდეთ.

კიდევ ვაფიქსირებ ჩემს პოზიციას ენის ქარტიასთან დაკავშირებით: საქართველომ ოფიციალურად უნდაგაატაროს ისეთი ენობრივი პოლიტიკა, რომელიც დაიცავს ჩვენს საგანძურს.


ჩემი აზრით, სახლმწიფომ უნდა დაიცვას არა მხოლოდ ქართველური ენები, არამედ დიალექტებიც. მინახავს და მომისმენია აუდიო ფაილები შექმნილი ხევსურულ მასალაზე, იუნესკოს დაფინანსებით შექმნილი (http://projet-unesco.ifrance.com/Khevsur_dialect.htm, საქართველოს სხვა ენებზე იხილეთ: http://projet-unesco.ifrance.com/). მთაში გაუსაძლისი პირობებია და მართლა გმირია ის ხალხი, ვინც კლიმატური პირობების გამო თვეობით დანარჩენ საქართველოს მოწყვეტილი ცხოვრობს და ინარჩუნებს თავისი მამა-პაპის ფუძეს. დიალექტობა არ ნიშნავს იმას, რომ ის გადასაგდებია და მისი კვდომა ჩვენთვის დასაშვებია. კუთხეებს რომ ჰქონდეთ შესაფერისი პირობები, ბევრი დაბრუნდებოდა კიდეც უკან. არცერთი დიალექტი არ უნდა გვემეტებოდეს.

Comment by Temur on March 6, 2009 at 11:22am

ენათა სიმრავლე რომ ერის და სახელმწიფოს ერთიანობას საფრთხეს უქმნიდეს, ეს პროცესებ ბევრად ადრე და ბევრად მძაფრად იჩენდა თავს.მოგეხსენებათ ისტორიაში არის ფაქტები, რომ სამეგრელოს და იმერეთის თავადაზნაურები ერთმანეთთან სასაუბროდ თარჯიმნებს იყენებდნენ. ლოგიკურად კიდევ უფრო დაშორებული იქნებოდა გლეხების მეტყველება (არამოსაზღვრე რეგიონებში).მაგალითისთვის შემიძლია საკუთარი დედის მონათხრობი გადმოგცეთ. მან სენაკის ერთ-ერთ საშუალო სკოლაში სწავლა დაიწყო 1951 წელს და მშვენივრად ახსოვს, რომ ბავშვები თვალებაცრემლებულნი ბრუნდებოდნენ სკოლიდან სახლში, ვინაიდან არ ესმოდათ მასწავლებლის მიერ ახსნილი/მოყოლილი გაკვეთილი. მათ არ იცოდნენ ქართული.

მიუხედავად ჩემს მიერ მოყვანილი ფაქტებისა, მეგრელებს არასდროს დაუყენებიათ ეჭვქვეშ საკუთარი ქართველობა, არასდროს შეუქმნიათ საფრთხე ერთიანი საქართველოსთვის. ამის მიზეზების სრულ ანალიზს

42

ვერ გავაკეთებ. შესაძლოა საეკლესიო ენა იყო განმსაზღვრელი, შესაძლოა ხალხის ე.წ. "ისტორიული მეხსიერება". ფაქტი ფაქტად რჩება.

მაშ რა ამოძრავებთ იმ ადამიანებს, რომლებიც მეგრული ენის მოსიყვარულეთ მოღალატეებს და სეპარატისტებს უწოდებენ? რომლებიც მათთან საბრძოლველად მეგრული ენის სტატუსის დამცრობასაც კი არ ერიდებიან?გაიხსენონ პერიოდი როდესაც რუსები ქართულს ძაღლების ენას უწოდებდნენ.


მოგესალმებით, ბატონო თემურ, რაც შეეხება დედაენის საკითხს ამ საკითხზე ფართო მსჯელობა არასერიოზულად მიამჩნია, სვანებს სხვა დედაენა არ ქონიათ არასდროს და არც მომავალში ექნებათ ქართული დედაენის გარდა.

დღეს გააქტიურებული იერიში ერთიანი ქართული ცნობიერების წინააღმდეგ ახალი ნამდვილად არ არის, იგი XIX საუკუნეში დაიწყო, როდესაც რუსეთის იმპერიის მფლობელებმა ტერიტორიულად დაპყრობილი საქართველოს, ეროვნული ცნობიერების და იდენტობის დაშლაც სცადეს, მათი მთავარი მიზანი ქართული ეკლესია და ქართული ენა იყო, ამის მცდელობას წინ სვანეთის საზოგადოებაც აღუდგა. ცნობილმა სასულიერო და საზოგადო მოღვაწემ ივანე მარგიანმა საერო გულისტკივილი "ივერიას" გაუზიარა - სკოლა კი გაგვიხსენით სვანეთში, მაგრამ "ქართულს არ ასწავლიან და ესღა დაგვრჩენია სამწუხაროდ. მადლობას ვუძღვინით, ვინც ჩვენი სასწავლებლის დაარსებისათვის იზრუნა და ვინც არ მოგვაკლებს ქართული ენის სწავლებას" (მუჟალელი, გ. "ივერია", 25 სექტემბერი,N204,1891).ინფორმაციას გამოეხმაურა ქაიხოსრო გელოვანი:"ზემოთხსენებულ სკოლაში შეგირდებს ქართულ ენას და უთუოდ წერა-კითხვასაც არ ასწავლიან, ეს ჩვენი აზრით, დიდი ნაკლია პროგრამისა... სვანების მოზარდ თაობას თავისი ძირეული დედა-ენა-ქართული უნდა ასწავლონ" (ქ.გელოვანი,გ."ივერია", 30ნოემბერი, N255, 1891)

გეთანხმებით იმაში, რომ ჩვენ დიალექტებს მოფრთხილება ჭირდება, მე დიალექტოლოგი ვარ, სვანურ დიaლექტებს ვიკვლევ და მიმაჩნია, რომ დიდ და კეთილ საქმეს ვაკეთებ ჩემი ქვეყნისთვის...


მზექალა, ხომ ვერ გახსნიდით ცაკლე ჯგუფს სვანურზე, სადაც მასალაზე ვიმსჯელებდით? მე ადრე ლაზურის ხალხსაც ვთხოვე ლაზურზე ჯგუფის გახსნა, სადაც სუფთა ენობრივ პრობლემებზე იქნებოდა მსჯელობა, პოლიტიკის გარეშე. იქნებ სვანურზე თქვენ ითავოთ. ნებისმიერს შეეძლება ჯგუფში გაწევრიანება და კონკრეტულ საკითხებზე მსჯელობა.


სალამი ქალბატონო მზექალა.თუ სწორად მივხვდი თქვენი არაპირდაპირი პასუხებიდან, თქვენი მშობლიური ქართულია, ხოლო სვანური დიალექტია. თუ რამ არასწორად გავიგე გთხოვთ შემისწოროთ.

ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ქართული ცნობიერების წინააღმდეგ "ბრძოლაზე" და ამ ცნობიერების "დამცველებზე" რაღად წამოიწყეთ საუბარი?მართლაც ვერ ვხვდები. :(

Comment by Tariel Putkaradze on April 3, 2009 at 10:48pm

მოგესალმებით ყველას!ენისა და პოლიტიზაციის თემით (თუ ვინ ახდენს ქართველოლოგიისა და ენათმეცნიერების პოლიტიზებას) დაინტერესებულთ შევთავაზებ ჩემი ერთ-ერთი ბოლო სტატიის ლინკს (ეს წერილი ქევინ თუითის გარკვეულწილად საინტერესო წერილის პასუხიც არის).

http://www.scribd.com/doc/13667690/putkaradze-Krisidan-GamosvlisaTvis-26-Marti

43

http://www.parliament.ge/files/100_23285_423156_TarielPutkaradze.pdf

საქართველოს ენობრივი პოლიტიკის დაგეგმვის შესახებ განსხვავებულ ვერსიების კი ნამდვილად ყურადრებიტ გავეცნობი.მათ გასაგონად, ვინც პოლიტიკური თუ სოციალური მიზეზების გამო გადაშენების პირას მყოფი ნაციების/ხალხების/ეთნოსების ენად აცხადებს ქართველთა ზოგ საშინაო მეტყველებას:მეგრულს, სვანურს, ლაზურს, მესხურს, ტაოურს, ხევსურულს, თუსურს, აწარულს, რაჭულს, ფერეიდნულს, ინგილოურს (ჰერულს)... ყველას თვალისჩინივით უნდა გაუფრთხილდეთ, მაგრამ არც ერთი ეს კუტხური მეტყველება უმწიგნობრო ხალხის/ეთნოსის ენად არ უნდა გამოვაცხადოტ. ყველა ქართველის კუტვნილებაა მრავალსაუკუნოვანი ქართული მწიგნობრობა, რომელიც სეიქმნა ყველა ქართველის დედაენაზე - ქართულ ენაზე.ზოგიერთ კოლეგას ვტხოვ, დამახინჯებულად ნუ წარმოადგენს ჩემს მოსაზრებებს; მე ვამბომ:ერთ ეთნოსს (/ერს) არ შეიძლება ჰქონდეს ერთზე მეტი დედაენა; ხოლო სახელმწიფოს მოქალაქეობის მქონე ეთნოსთა რაოდენობა არის 7, სახელმწიფოში შეიძლება იყოს 7 დედაენაც...

მე მიმაჩნია, რომ ქართველები - მეგრელით დაწყებული, ინგილოთი დამთავრებული, - ერთი ეთნოსი ვართ. ჩვენ ყველამ ერთად შევქმენით ქართველთა სამწიგნობრო ენა, ქართული/ქართველური კულტურა და საქართველოს (კოლხეთ-იბერია-გეორგია-გრუზიას) ისტორია.

თუ ტერმიონს "ერს" გამოვიყენებთ სახელმწიფოს მოქალაქეთა ერთობლიობის აღსანიშნავად (საფრანგეთში მოქალქე ზანგიც ფრანგად მიიჩნევა; ამან რა სიკეთე მოუტანა საფრანგეთს, სხვა საკითხია), მასინ საქართველოს მოქალაქე ეთნიკურ სომეხსა თუ ქურთს და ქართველს, ბუნებრივია, ვერ ექნებათ ერთი დედაენა, თუმცა, სახელმწიფო ენა ერთი აქვთ.

რაც შეეხება ენისა და კილოს ლინგვისტურ კრიტერიუმებს: არ არსებობს ისეთი ფონემატურ-მორფოლოგიურ-სინტაქსურ-ლექსიკური კრიტერიუმი, რომელის მიხედვითაც მომხდარია მსოფლიოს ენა-კილოთა დიფერენცირება თუ დაჯგუფება. ასეთი კრიტერიუმი არ არის არც გაგებინება; ენის საკიტხი მუდან უკავშირდება ეთნოსის ცნებას (ასეთი მიდგომაა თანამედროვე ეთნოლინგვისტურ კვლევებსიცა და ენციკლოპედიებშიც). თუ ვინმე აიღებს რომელიმე ენობრივ მოვლენას და ამის მიხედვით გადააჯგუფებს მსოფლიოსი არსებულ იდიომებს, ეს მისი უფლებაა; თუმცა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ, მაგ., უკრაინელები თავიანთ ენას კილოს დაუძახებენ რუსულთან გაგებინების გამო, ან გერმანელები გამოაცხადებენ მეკლენბურგულს ენად (ვერგაგების გამო).ჩვენ ყველამ ერტად უნდა გავუფრტხილდეტ ცვენს ცენობრივ საგანძურს (მეგრულით დაწყებული, ჰერულით დამთავრებული)...

აფხაზურს ენის სტატუსი აქვს, მაგრამ მაინც კვდება; იტალიაში კი დიალექტების სტატუსის მქონე იდიომებს ეროვნულ ენაზე ნაკლები ყურადღება არა აქვს; ეთერ თათარაიძის მსგავს პოეტებს, მეგრულად მოუქცევენ თუ ტაოურად, ეროვნული დედაენის გამდიდრება შეუზლიათ, მაგრამ აშოდია-ჟვანიების მსგავსთ კი ეროვნული სულისა და სხეულის დაგლეჯა გამოუვათ ნებსით თუ უნებურად...

მოკლედ, ისევ გთხოვთ, შემოვიფარგლოთ "ენის ქარტიის" დებულებებითა და სხვადასხვა ქვეყნების მაგალითების ანალიზით.

მშვიდობიან აპრილს ვუსურვებ საქართველოს.

Comment by Givi G. Karchava on April 4, 2009 at 2:04pm

ბ-ნ ტარიელ,

ციტატა: მეგრულს, სვანურს, ლაზურს, მესხურს, ტაოურს, ხევსურულს, თუსურს, აწარულს, რაჭულს, ფერეიდნულს, ინგილოურს (ჰერულს)... ყველას თვალისჩინივით უნდა გაუფრთხილდეთჩვენ ყველამ ერტად უნდა გავუფრტხილდეტ ცვენს ცენობრივ საგანძურს (მეგრულით დაწყებული, ჰერულით დამთავრებული)...

როგორ?რას გვთავაზობთ ამ კუთხით?

44

თქვენ ამბობთ, რომ უნდა გავუფრთხილდეთ, მაგრამ არც ერთხელ არ გიხსენებიათ ხსნის, მოფრთხილების, გადარჩენის გზები. ხოლო, მხოლოდ აზრის დაფიქსირებით საქმე არ კეთდება. გვითხარით, როგორ უნდამოვუფრთხილდეთ მეგრულს? სვანურს? ლაზურს? ბაცბურს?

ეთერ თათარაიძის მსგავს პოეტებს, მეგრულად მოუქცევენ თუ ტაოურად, ეროვნული დედაენისგამდიდრება შეუზლიათ,

მეგრელი ვერასოდეს გაამდიდრებს ქართულ ლიტერატურას, თუ იგი მეგრულად დაწერს. იმიტომ, რომელემენტარულად მეგრელის გარდა სხვისთვის გაუგებარი და შესაბამისად მიუღებელიც იქნება. გამსახურდიები, ქიაჩელები, მეგრელები, ჭილაიები, დადიანები, გოთუები და სხვები იმიტომამდიდრებდნენ ქართულ ლიტერატურას, რომ ისინი წერდნენ ქართულად. აბა შეექმნა კონსტანტინეგამსახურდიას ”დიონისოს ღიმილი” ან ”დიდოსტატის მარჯვენა” მეგრულად, ვნახავდი ერთი როგორიდაფასებული კლასიკოსიც იქნებოდა....

Comment by Tariel Putkaradze 1 day ago

ბ-ნო გივი, თქვენი კითხვები "ენის ქარტიას" არ ეხება, მაგრამ მეტად აქტუალურია, ამიტომ ვრცლად ვერა, მაგრამ ზოგად შტრიხებში მაინც გპასუხობთ:როგორ უნდა შევინარჩუნოთ, ვიხსნათ გაქრობისგან: მეგრული, ხევსურული, ლაზური, ინგილოური, ტაოური, სვანური, რაჭული...

ნუ დავივიწყებთ, რომ გაქრობის საფრტხე ემუქრება არამხოლოდ წოვათუშურს, არამედ ჩაღმათუშურსაც დაკახურსაც კი, რომ აღარაფერი ვთქვათ საქართველოს ამჟამინდელ საზღვრებს გარეთ დარჩენილიქართველური კილოების შესახებ.

გადარჩენის გზების შესახებ მე არა მხოლოდ ვლაპარაკობ, არამედ 1983 წლიდან დრემდე ვცდილობ, ჩავიწერო დიალექტური ტექსტები, შევისწავლო, კოლეგებთან ერთად ლექსიკონები შევადგინო და ა.შ. ხოლო 1993 წლიდან დღემდე, როგორც ქართველური დიალექტოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორი, ჩემსთანამშრომლებთან ერთად ვუწევ ორგანიზებას, რომ:

1. მაქსიმალურად ბევრი ახალი ტექსტი ჩავიწეროთ სამეგრელოში, სვანეთში, იმერხევში, ტაოში, მაჭახელში, რაჭაში და იმერეთში. ჩემს ინსტიტუტში უკვე არის ახალი ტექსტების დიდი ბაზა, რომელიც, მომავალშიდიდად შეიწყობს ხელს ამ ქართველური საგანძურის შენარჩუნებას;

2. დაწერილი მაქვს პროექტი და მუშავდება კიდეც მასალა, რომ მეგრული, ლაზური, სვანური, რაჭული, ლეჩხუმური... ლექსიკის ბაზაზე შეიქმნას "მწერალთათვის სარეკომენდაციო სიტყვათა ლექსიკონი", სადაცშევა ქართველ ხალხში არსებული ისეთი ლექსიკა, რომლის დამკვიდრება გაამდიდრებს ეროვნულსალიტერატურო ენას;

3. დიდი ხანია ვწერ და ვითხოვ, რომ ყველა დონის სასკოლო სახელმძღვანელოში ვრცლად შევიდესგანსაკუთრებით მეგრულ-ლაზურ-სვანური, ასევე იმერხეულ-ტაოურ-ფერეიდნული ლექსიკა , რომქართველი ბავშვის მეტყველება თავიდანვე გამდიდრდეს ძველქართული ძირეული სიტყვებით დაახალგაზრდამ იგრძნოს ქართველური წიაღის სიმდიდრე (და აღარ "დახარბდეს" ბარბარიზმებს)...

4. ასევე დიდი ხანია ვითხოვ, რომ მომზადდეს "ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის" რვატომეულისახალი რედაქცია, სადაც საბაზო ლექსიკად ქართლურ-კახურთან ერთად გამოცხადდება, და შესაბამისად, ამძირითად ლექსიკონში შევა ზანურ-სვანური ლექსიკა. რამდენადაც ზეპირი ქართველური მეტყველებებისფონეტიკურ-გრამატიკული თავისებურებები თვისობრივად არ განსხვავდება სალიტერატურო ენისგან, სწორედ მეგრულ-სვანურ-ლაზური ლექსიკის სამწიგნობრო ენაში უხვად დამკვიდრებით ჩამოყალიბდება ისსამწიგნობრო ენა, რომელსაც ესწრაფოდა დიდი კონსტანტინე გამსახურდია.

5. კონსტანტინე გამსახურდია ქართველთა ეროვნულ ენაზე, თავის დედაენაზე წერდა და უხვად იყენებდამეგრულ ლექსიკაც; ამიტომაა მისი ნაწერების ენა მდიდარი და ზოგადქართული.სწორედ ამ გზის გავრცობას ვურჩევ მწერლებსა თუ სხვა სამწიგნობრო ენის ბედიტ დაინტერესებულ სხვაპირთ.

45

6. ასევე, მიმაჩნია და დიდი ხანია ვითხოვ, რომ განსაკუთრებულად (სახელმწიფო დონეზე) ხელი შეეწყოსხალხური კილოების მიხედვით ადრე შექმნილი ზეპირსიტყვიერების (ლექსების, არაკების, ლეგენდების, ზრაპრების...) ფიქსაცია-შესწავლასა და უნდა წახალისდეს დიალექტების მიხედვით ახალი შედევრებისშექმნა (და არა კილოების მიხედვით ახალი ე.წ. სამწიგნობრო ენების შექმნა, როგორც ამას ცდილობდნენრუსები მე-19 საუკუნის ბოლოს და კომუნისტები მე-20 საუკუნის 20-იან წლებში).

7. მე თავად ვწერ (იხ., მაგ., "ქართველები", "ქართული ენის ისტორია"...) და სხვებსაც მოვუწოდებ, რომარასაბჭოთა და ჭეშმარიტ მეცნიერული საფუძვლით მომზადდეს ახალი სახელმძღვანელოები, სადაცრეალურად იქნება ასახული საქართველოს ყველა კუთხის მოსახლეობის დამსახურება ქართველურიკულტურისა და ისტორიის შექმნაში; ბევრმა არ იცის დღესაც, რომ დასავლეთ და სამხრეთ საქართველოსმოსახლეობას, კერძოდ კი მეგრელებსა და ტაო-კლარჯებს (მესხებს) აქვთ განსაკუთრებული წვლილი აქვთქართული (დედაენობრივი) სამწიგნობრო კულტურის შექმნაში (მაგ., ყველაზე დიდი ქართველიჰიმნოგრაფია იოვანე მინჩხი; ასევე უდიდესია ივანე პეტრიწის ღვაწლი და მრავალი სხვა)... გარდა ამისა, ჩემისამაგისტრო და სადოქტორო პროგრამების მიზანია არამხოლოდ ქართველური ენობრივი სამყაროსსწავლება, არამედ ქართველთა ობიექტური ენობრივი ისტორიის წარმოჩენა, ქართველთა სამწიგნობრო ენისლექსიკის გამდიდრება დიალექტური მასალის შესწავლით და სხვ.

ყველას აქვს უფლება, თავი გამოიცხადოს იმად, ვინც მას სურს რომ იყოს. სხვებს რა ჰგონიათ სწორი, მათისაქმეა, ჩემი ხედვა კი ასეთია:

ჩვენ უნდა ვიაროთ დიდი წინაპრების გზით; კერძოდ, ჩვენი წინა თაობები სამეგრელოდან თუ აჭარიდან, კახეთიდან თუ თუშეთიდან და ა.შ. ეთნიკურად ჭრელ კავკასიასა თუ მსოფლიოში მრავალი საუკუნისმანძილზე ქმნიდნენ ერთიან ქართველურ კულტურას, სახელმწიფოს, მწიგნობრობას, ენას...დღეს ვინც მოისურვებს ამ ერთიანი ეროვნული სულისა და სხეულის დანაწევრებას, ის ნამდვილად ვერგააგრძელებს აიეტის, ქუჯის, ცოტნეს, ათონელების, მარუშიანების, დავითის, რუსთაველის, პეტრიწის, აბუსერიძის, ჭყონდიდლების, დადიანების თუ გამსახურდიების გაკვალულ კალაპოტს...

უფალი და მომავალი თაობა განსჯის, დღეს ვინ არის მართალი:

სნობური ფსიქოლოგიის ქართველი კოსმოპოლიტი (საეჭვო ღირებულებების მქონე უცხოელს ფარცქვალითრომ ემეორეხარისხოვნება) , "უფროს ძმად" შენიღბული დამპყრობლის "თანამეინახე" საწყალი სეპარატისტი(რომელიც ქართველად არ თვლის აჭარელს, მესხს, მეგრელს, სვანს...) , თუ ჩემნაირად მოაზროვნექართველი.

მე ნამდვილად მწამს:

უფალი ყველას მიუზღავს თავისი სიტყვისა და საქმის მიხედვით...

Comment by Temur 1 day ago

ბ–ნ ტარიელ.ასე მოვილაპარაკოთ – თქვენ უფლის იმედზე იყავით და ჩვენ ოდნავ ხელშესახები/"მატერიალისტური" მეთოდებით ვიმოქმედებთ.მისაღები ვარიანტია?


თქვენი "მატერიალისტური" მეთოდებით ქმედებისა თქვენ იცით, მშვიდობით გევლოთ.

Comment by Givi G. Karchava 1 day ago

ბ-ნო ტარიელ,ის რაც ჩამოთვალეთ ყველაფერი ძალიან კარგია და ენისა და კულტურის შენარჩუნების ერთ-ერთ გზასწარმოადგენს.მაგრამ, გჯერათ, რომ იგავ-არაკების, ლექსების და სხვადასხვა კატეგორიის ტექსტების შეგროვებით, გამოცემით თუ არქივაციით, რომელიმე ენას გადავარჩენთ?

46

მოდით, წამით წარმოვიდგინოთ, რომ ქართულ ენაზე არ არსებობს ლიტერატურა, მედია, თეატრი, კინო დაა.შ. ავდგებით მე და თქვენ და შევაგროვებთ ფოლკლორულ მასალებს, დავახარისხებთ, დავაარქივებთ დაგამოვცემთ. და ამით გადარჩება ქართული ენა?მიპასუხეთ, მაგალითისთვის რამდენ ლაზს წაუკითხავს კარტოზიას, დჲუმეზილის, ავჯის, ყიფშიძის, აბაშიშის, ასათიანის, ხელიმიშის, კოჩივას, ჩიქობავას, ჟღენტის, კოჟიმას, ბუჯაკლიშის, არწაშის, მთანებივას, ბაწაშის, თანდილავას, კალანდიას და სხვათა მიერ გამოცემული ფოლკლორული მასალები, ლექსიკონები, პოეტური კრებულები და ა.შ.? გეტყვით: ალბათ დაახლოებით 200 ლაზს(ვგულისხმობ თურქეთისმოქალაქეებს). მაგრამ ლაზურად 300 000-მდე ადამიანი მეტყველებეს, მათ შორის აბსოლუტურმაუმრავლესობამ არც იცის ვინ არის ჩიქობავა ან ხელიმიში და რა შეუქმნიათ მათ. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ეს ენა არ კვდება. პირიქით, უფსკურილსკენ მიექანება. სწორედ ამიტომაა დროული ლაზების მიერლაზური მაუწყებლობისა და განათლების მშობლიურ ენაზე მიღების მოთხოვნა, რომლის თაობაზეცარაერთი აქცია გაიმართა, ხელმოწერებიც შეგროვდა და ოფიციალური წერილით პრემიერ-მინისტრერდოღანსაც მიმართეს.შევეშვათ თურქეთს. გეტყვით ერთ მაგალითს ჩემი გარემოცვიდან. ჩემი ერთი თანატოლი, რომელიც სულუფრო ნაკლებად ლაპარაკობს მეგრულად, აზრზე არაა ვინაა ჩიქობავა, კარტოზია, ყიფშიძე, შანიძე. ისიც კიარ იცის, რომ მეგრული ტექსტი სადმე დაბეჭდილა თუ არა. და ნელ-ნელა ემშვიდობება მშობლიურ ენას.მეორე თანატოლი შედარებით გათვითცნობიერებულია. თბილისში აქვს უმაღლესი განათლება მიღებულიდა ყველა ზემოთჩამოთვლილი მოღვაწის შესახებაც უწყის. ჩემი რჩევით ერთ-ერთი მათგანის ნაშრომიმეგრულ ენაზე სანახევროდ წაიკითხა კიდეც. მაგრამ ესეც წყდება ნელ-ნელა ფესვებს, საკუთარ მშობლებთან, მეგობრებთან, ნათესავებთან საუბარს ქართულად ამჯობინებს, როცა მშვენივრად იცის მეგრული. დააკეთებს ამას იმიტომ, რომ მეგრული მისთვის, როგორც მრავალი მეგრელისთვის, არის სოფლისმეტყველება, არაპოპულარული ენა, რომელზეც საუბარი, ჰგონია, რომ რაღაცნაირად მის რეპუტაციასშელახავს გარშემომყოფებში(მეტწილად ასეცაა).

ამასაც შევეშვათ. ავიღოთ აბაშის რ-ნი. ამ რაიონის ახალგაზრდობის უმრავლესობა არათუ არ ლაპარაკობს, არამედ არც იცის მეგრული ენა, მაშინ, როცა მათი დედ-მამა და ბებია-ბაბუა ამა ენაზე მეტყველებდნენ. როგორ ვუშველოთ ამ პრობლემას? თქვენს მიერ შეგროვილი ფოლკლორული მასალა ჩავუტანოთ და თავშივურტყათ, გინდა თუ არა წაიკითხე, ისწავლე და ილაპარაკეო?

ამ საკითხებზე მჭირდება თქვენი პასუხი. უშველებელი არაფერია. თუ თქვენ მართლაც შეგტკივათ გული ამშემთხვევაში მეგრულზე, მაშინ შეძლებთ საპირისპირო აზრის მქონე მეგრულის სხვა გულშემატკივრებთანერთად დიალოგს და რაღაც საერთო აზრამდე მისვლას.

რაც შეეხება თქვენი პოსტის ბოლოში გახმაურებულ სურვილს, არ ღირს ბ-ნო წყევლა-კრულვა ესოდენსერიოზულ თემასა და ხალხში. ქართველი კაცი არასოდეს იწყევლებოდა.

თუმცა ესეც არაა პრობლემა.უსაფუძვლო წყევლაზე მეგრელებს ორი მშვენიერი გამოთქმა გვაქვს:

1. იჭყუას, იჭყუას, იშ ჭყალა კვინჭიხეს მიგვანუანს-და ვარა, კაკალია თუმა ვამიკაჸოთინე ჩქიმ დუდშე.

2. უგა-მაგათ ნაჭყა-ვა, კინე მაჭყალს მიაკათუნია/დართუნია.

Comment by Tariel Putkaradze 23 hours ago

უფალი ყველას მიუზღავს თავისი სიტყვისა და საქმის მიხედვით

ეს თქვენ წყევლა გგონიათ? რატომ ლოცვად არ გაიაზრეთ?

უსაფუძვლო წყევლაც და ცილისწამებაც ავტორს (მაწყევარს თუ ცილისმწამებელს) უბრუნდება!

რაც შეეხება ლაზების თემას: ლაზების შესახებ არაერთხელ დამიწერია, ლაზეთშიც ბევრჯერ ვყოფილვარ; სიტუაცია კარგად ვიცი. აქ მოკლედ გაგიმეორებთ:

საქართველოში გაზრდილი ლაზები თავს ქართველებად თვლიან, ვინაიდან იციან, იოვანე ლაზის თუმთელი დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობის მიერ შექმნილი ქართული კულტურა მათი წინაპრებისშექმნილია; იციან, რომ ქუთაისი - ლაზიკას დედაქალაქი - საქართველოს გაერთიანების ცენტრი იყო

47

ყოველთვის. იციან, რომ მათი დედაენაც (წინაპრების ენაც) ქართულია... ამის შესახებ ბევრს წერს ცნობილპოეტი იაშა თანდილავა...

თურქეთის მოქალაქე ლაზებში კი სამი ჯგუფია:

ერთი ნაწილი, სამწუხაროდ, თავს უკვე თურქად თვლის და დედაენადაც თურქულს აღიარებს; დიდინაწილი თავს ლაზად თვლის და დედაენად ლაზურს მიიჩნევს (ეს ნაწილი ქართველებსა და თურქებსთავიანთ მტრად განიხილავს); ლაზთა ერთი ნაწილი კი კარგადაა გარკვეული ისტორიაში და სარფელილაზების თუ სხვა ქართველების მსგავსად თავს ქართველად მიიჩნევს და დედაენადაც ქართულს თვლის;

მთლიანობაში ლაზთა უმრავლესობას უყვარს ლაზური და ცდილობს მის შენარჩუნებას...

მეგრულის, აჭარულის, ტაოურის თუ ხევსურულის პრობლემაც მოგვარდება, თუკი ჩვენ, ამ სამეტყველოკოდების მფლობელნი, ვიმოქმედებთ ისე, რომ არც დედაენა დავკარგოთ და არც მშობლიური კილო.

მე ასე ვფიქრობ.

თუ კაცს სხვა ფიქრი თუ სხვა გზა აქვს, არც ეს არის პრობლემა: ყველას აქვს უფლება, განსაზღვროს თავისიენობრივი თუ ეთნიკურ-ეროვნული იდენტობა; რა თქმა უნდა, ანალოგიური უფლება თქვენც გაქვთ და მეც.

კიდევ ერთი:

"მამაო ჩვენოში" ერთი საოცარი ფრაზაა: უფალო, "მომიტევენ ჩუენ თანანა დებნი ჩუენნი, ვითარცა ჩუენმიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა"...

ზოგს ესეც წყევლად მიეთვლება, თუკი სხვას არ მიუტევა... არადა, ეს ლოცვაა!ჩანს, არაიშვიათად, პრობლემაა არა მხოლოდ მოსმენილის, არამედ წაკითხულის შინაარსის გააზრებაც!

და ბოლოს, გთხოვთ, ამ ტიპის კითხვებით (რაც "ენის ქარტიას" არ შეეხება) შესაბამისი ფორუმებისა თუთემების ავტორებს მიმართოთუფალი ყველას მიუზღავს თავისი სიტყვისა და საქმის მიხედვით


უსაფუძვლო წყევლაც და ცილისწამებაც ავტორს (მაწყევარს თუ ცილისმწამებელს) უბრუნდება!

რაც შეეხება ლაზების თემას: ლაზების შესახებ არაერთხელ დამიწერია, ლაზეთშიც ბევრჯერ ვყოფილვარ; სიტუაცია კარგად ვიცი. აქ მოკლედ გაგიმეორებთ:

საქართველოში გაზრდილი ლაზები თავს ქართველებად თვლიან, ვინაიდან იციან, იოვანე ლაზი თუმთელის დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობის მიერ შექმნილი ქართული კულტურა მათი წინაპრებისშექმნილია; იციან, რომ ქუთაისი - ლაზიკას დედაქალაქი - საქართველოს გაერთიანების ცენტრი იყოყოველთვის. იციან, რომ მათი დედაენაც 9წინაპრების ენაც) ქართულია... ამის შესახებ ბევრს წერს ცნობილპოეტი იაშა თანდილავა...

თურქეთის მოქალაქე ლაზებში კი სამი ჯგუფია:

ერთი ნაწილი, სამწუხაროდ, თავს უკვე თურქად თვლის და დედაენადაც თურქულს აღიარებს; დიდინაწილი თავს ლაზად თვლის და დედაენად ლაზურს მიიჩნევს (ეს ნაწილი ქართველებსა და თურქებსთავიანთ მტრად განიხილავს); ლაზთა ერთი ნაწილი კი კარგადაა გარკვეული ისტორიაში და სარფელილაზების თუ სხვა ქართველების მსგავსად თავს ქართველად მიიჩნევს და დედაენადაც ქართულს თვლის;

მთლიანობაში ლაზთა უმრავლესობას უყვარს ლაზური და ცდილობს მის შენარჩუნებას...

მეგრულის, აწარულის, ტაოურის თუ ხევსურულის პრობლემაც მოგვარდება, თუკი ჩვენ, ამ სამეტყველოკოდების მფლობელნი, ვიმოქმედებთ ისე, რომ არც დედაენა დავკარგოთ და არც მშობლიური კილო.

მე ასე ვფიქრობ.

48

თუ კაცს სხვა ფიქრი თუ სხვა გზა აქვს, არც ეს არის პრობლემა: ყველას აქვს უფლება, განსაზღვროს თავისიენობრივი თუ ეთნიკურ-ეროვნული იდენტობა; რა თქმა უნდა, ანალოგიური უფლება თქვენც გაქვთ და მეც.

კიდევ ერთი:

"მამაო ჩვენოში" ერთი საოცარი ფრაზაა: უფალო, "მომიტევენ ჩუენ თანანა დებნი ჩუენნი, ვითარცა ჩუენმიუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა"...

ზოგს ესეც წყევლად მიეთვლება, თუკი სხვას არ მიუტევა... არადა, ეს ლოცვაა!ჩანს, არაიშვიათად, პრობლემაა არა მხოლოდ მოსმენილის, არამედ წაკითხულის შინაარსის გააზრებაც!

და ბოლოს, გთხოვთ, ამ ტიპის კითხვებით (რაც "ენის ქარტიას" არ შეეხება) შესაბამისი ფორუმებისა თუთემების ავტორებს მიმართოთ.

Comment by Temur 22 hours ago

"უფალი ყველას მიუზღავს თავისი სიტყვისა და საქმის მიხედვით


უსაფუძვლო წყევლაც და ცილისწამებაც ავტორს (მაწყევარს თუ ცილისმწამებელს) უბრუნდება!"

:)))))))))))))

Comment by Givi G. Karchava 22 hours ago

ბ-ნო ტარიელ,

ლაზეთი ფეხით მაქვს მოვლილი და მათ ეთნოფსიქოლოგიას და დედაენისადმი დამოკიდებულებასსაუცხოოდ ვიცნობ. ასე, რომ ამ შემთხვევაში, სრულიად ტყუილად დაიხარჯეთ ამხელა ინფორმაციისწერისას, თუმცა მაინც გმადლობთ.

აქ არ არის საუბარი, თუ საქართველოში მცხოვრები ლაზები თავს ვისთან აიგივებენ. არც იმაზეა საუბარი, იციან თუ არა ის, რომ ქუთაისი ლაზების დედაქალაქი იყო. ამას ლაზური ენის ყოფნა-არყოფნის საკითხთანარანაირი კავშირი არ აქვს.

მე უკვე მერამდენედ გისვამთ შეკითხვას და ვითხოვ თქვენგან პასუხს. თქვენ კი პირდაპირი პასუხისნაცვლად ან ლოცვანს მიკითხავთ, ან საქართვეოს ისტორიას მიყვებით ანაც შემოიფარგლებით ირიბი დაარაპირდაპირი განმარტებებით, დაახლოებით ასეთი ტიპისა: ”უნდა მოვუაროთ”, ”უნდა მოვუფრთხილდეთ” და ა.შ.

მე კი კიდევ ერთხელ გეკითხებით: როგორ?

ციტატა: მეგრულის, აჭარულის, ტაოურის თუ ხევსურულის პრობლემაც მოგვარდება, თუკი ჩვენ, ამსამეტყველო კოდების მფლობელნი, ვიმოქმედებთ ისე, რომ არც დედაენა დავკარგოთ და არც მშობლიურიკილო.

როგორ ვიმოქმედებთ ბ-ნო ტარიელ? რას მოვიმოქმედებთ? რამდენს მოვიქმედებთ? სად მოვიმოქმედებთ? როდის მოვიმოქმედებთ?

ხვდებით ალბათ, რომ მე იმიტომ ვითხოვ თქვენგან პასუხს ასე დაჟინებით, რომ თქვენ ხართ პიროვნება, რომელიც ახორციელებს პირადად ჩემთვის სრულიად მიუღებელ მეცნიერულ წიაღსვლებს და ჩემსმშობლიურ ენას და არამარტო მას ნათლავს კილოკავად, რითიც მას უსპობს საშუალებას კანონიერსაფუძველზე მიიღოს რიგი უფლებებისა, რომლებიც თავისთავად მისი გადარჩენისა და შემდგომიგანვითარების გარანტებად მოგვევლინებიან. მე გეუბნებით, რომ ეს ენები გაქრობის საფრთხის ქვეშაა და მათსჭირდებათ რიგი პროგრამებისა, რომლებიც მოსახლეობაში პოპულარულს გახდიან ენას, ასევე მისცემენ

49

საშუალებას დაკონსერვებული და თანდათან მომაკვდავი ლექსიკის აღორძინებისა და განვითარებისა. თქვენკი ჯიუტად იმეორებთ, რომ არსებობს ერთი სამწიგნობრო ქართული ენა და არსებობენ მისი დიალექტურიგანშტოებები. ამავდროულად, თითქოს მეთანხმებით, რომ მეგრულს სჭირდება გვერდში დგომა დაგადარჩენა, მაგრამ როცა მის ფორმებზე გისვამთ კითხვას, ყველანაირი გზებით ცდილობთ პასუხს თავიაარიდოთ და წერთ ასეთ რამეს: ”მეგრულის, აჭარულის, ტაოურის თუ ხევსურულის პრობლემაცმოგვარდება, თუკი ჩვენ”(თუკი რა?) ან ”ამ სამეტყველო კოდების მფლობელნი, ვიმოქმედებთ ისე”(როგორ?). ამ ყველაფრის შემდეგ კი მრჩება შთაბეჭდილება, რომ თქვენ ამაზე პასუხი არ გაქვთ, ანაც გაქვთ, მაგრამ ვერამბობთ, რადგან თქვენი პასუხი აღმოჩნდება თქვენივე მეცნიერული წიაღსვლების კონტრარგუმენტი. ესჩემი სუბიექტური აზრია და თუ ვცდები, მაშინ განგვანათლეთ ბ-ნო ტარიელ.

ჩემს წინა წერილში დავსვი რამდენიმე კითხვა, ამჟამად მათგან გამოვარჩევ ერთ-ერთს რომელიც აბაშის რ-ნში მეგრულის მდგომარეობას ეხებოდა. მე შეგეკითხეთ, როგორ უნდა მოვიქცეთ მოცემულ სიტუაციაში-თქო, მაგრამ თქვენ ამასაც ოსტატურად აუარეთ გვერდი და ისევ საქართველოს ისტორიის მოკლეექსკურსითა და ლოცვა-შეგონებებით დაგვმოძღვრეთ.არადა აბაშის რ-ნი გახლავთ არსებული პრობლემა, რომელსაც სჭირდება დროული ჩარევა, რათა იქაც ხონიდა სამტრედია არ მივიღოთ. რას გვთავაზობთ? რა გავაკეთოთ, რომ ამ რ-ნში მეგრული ენა არ დაიკარგოს?რაც შეეხება ენათა ქარტიას. ეს დოკუმენტი სწორედ, რომ ამ კონტექსტში მოიაზრება. ქარტიის მიხედვით, განისაზღვრება მრავალი მიმართულება, რომელიც ჩვენს შემთხვევაში აბაშის რ-ნში არსებულ პრობლემასაღმოფხვრის ან მნიშვნელოვანწილად გააუმჯობესებს სურათს. თუმცა, მე ვაცხადებ: მზად ვარ თქვენთანერთად უარვყო ეს ქარტია, თუკი მისი მოწინააღმდეგეები(მათ შორის თქვენც) და სახელმწიფოშემომთავაზებს უკეთეს ვარიანტს ენის დაცვის, გადარჩენისა და განვითარებისთვის.

იმედია, ახლა მაინც გამოიჩენთ კეთილ ნებას და პირდაპირ პასუხს გამცემთ დასმულ შეკითხვებზე.


"ენის ქარტია" შესანიშნავი დოკუმენტია და არა უარსაყოფი. ეს ქარტია მოწოდებულია, დაიცვასისტორიული ეთნიკური უმცირესობის ენა. ჩემი აზრით, ეს ევროდოკუმენტი საქართველოს მოქალაქექართველებს არა, მაგრამ თურქეთსა და აზერბაიჯანში მცხოვრებ ქართველების დედაენას უთუოდ შეეხება, ვინაიდან ამ ქვეყნებში ქართველები ისტორიულ ეთნიკურ უმცირესობებს წარმოადგენენ.

რაც შეეხება აბაშაში მეგრულის საკითხს:

აბაშელებმა მშობლიური მეტყველება არ უნდა დაივიწყონ; ასევე, ყველა რაიონის ქართველს მართებს, შეინარჩუნოს თავისი მშობლიური კილოც და დედაენაც.

მე არაერთხელ ჩამოვაყალიბე ჩემი აზრი, თუ რა ღონისძიებები უნდა გაატაროს ხელისუფლებამ, რომ ხელიშეეწყოს ქართული (ეროვნული) ენის სტატუსის დაცვას, თუ ხალხში შემონახული საგანძურის - კუთხურიმეტყველების - შენარჩუნებას.

გაგიმეორებთ:ვიზრუნოთ აბაშის მეგრულზეც და ქართველთა საერთოეროვნული დედაენის - ქართულის - ბედზეც; შდრ.:ქართული ენა უკვე გამოდევნილია : აფხაზეთიდან, შიდა ქართლიდან, ახალქალაქიდან, ტაოს დიდინაწილიდან ერუშეთიდან და ა.შ. მის ადგილას რუსული თუს ხვა ენაა ჩანაცვლებული ...ერთმა პრობლემამ მეორე არ უნდა გაგვიმეორეხარისხოვნოს.მრავალი საუკუნის მანძილზე სამეგრელოს მოსახლეობა დედაენად თვლიდა ქართულს - წინაპრებისშემოქმედების ნაყოფს; ეს იქიდან ჩანს, რომ სხვა ქართველთა მსგავსად, მეგრელი სამწიგნობრო კულტურასყოველთვის ამ საერთო ეროვნული ენით ქმნიდა (ჭყონდიდლები, დადიენები, გამსახურდიები...).ახლა თქვენ წერთ, რომ თქვენი მშობლიური ენა მეგრულია... დედაენა და მშობლიური ენა სინონიმურიცნებებია; საინტერესოა: თუ მოცემული ინდივიდისთვის დედაენა მეგრულია და განათლების/კულტურისენა ინგლისური, ან თურქული, ასეთ შემთხვევაში ქართულს რა სტატუსი ექნება მისთვის?შდრ., საქართველოს მოქალაქე სომეხისთვისაც სახელმწიფო ენა არის ქართული, სომხური კი დედაენაა; სომხების წინაპრების ენა ნამდვილად არ არის ქართული, აჭარელისა და მეგრელისთვის კი ქართულიწინაპრების ენაა.

ამ საუბარს ფონად გასდევს შემდეგი ფაქტები;

50

- ერთი მოპოეტო ინდივიდი თავისი ლექსების რუსულ თარგმანს აწერს: "პერევოდ ს ადჟარსკოგო";- დრეს ვიღაც სვანებს შუმერებად, სვანურს - შუმერულად აცხადებს;- მესხებს თურქებად თვლიან;- ხარაგაულში ნოეს კიდობანს - სამყაროს ცენტრს - ეძებენ;- სხვები ხევსურებს ეგვიპტელებად მიიჩნევენ, თუშებს კი - ჩეჩნებად და ა.შ.

ნამდვილად რთულ პერიოდი უდგას საქართველოს - ჩვენს სამშობლოს.

ამით დავასრულოთ ამ თემაზე საუბარი.

კარგად ბრძანდებოდეთ.


ციტატა: რაც შეეხება აბაშაში მეგრულის საკითხს:

აბაშელებმა მშობლიური მეტყველება არ უნდა დაივიწყონ; ასევე, ყველა რაიონის ქართველს მართებს, შეინარჩუნოს თავისი მშობლიური კილოც და დედაენაც.

არ უნდა დაივიწყოს, მაგრამ ივიწყებს. და რა გავაკეთოთ, რომ არ დაივიწყოს?მე ხომ გთხოვეთ ღონისძიებათა ფორმებზე გესაუბრათ ბ-ნო ტარიელ.თქვენ კი ხაზი გაუსვით უბრალოდ იმას, რაც ზოგადია და რასაც მეც აღვნიშნავ.

ციტატა: მე არაერთხელ ჩამოვაყალიბე ჩემი აზრი, თუ რა ღონისძიებები უნდა გაატაროს ხელისუფლებამ, რომ ხელი შეეწყოს ქართული (ეროვნული) ენის სტატუსის დაცვას, თუ ხალხში შემონახული საგანძურის -კუთხური მეტყველების - შენარჩუნებას.

არაერთხელ სად ბ-ნო ტარიელ? ამ ჯგუფში ერთხელაც არ გითქვამთ მსგავსი რამ. თუკი სადმე სხვაგან დალინკი მოგეპოვებათ წყაროსკენ, მომეცით და წავიკითხავ. თუ ასეთი რამ არ მოგეპოვებათ, მაშინ ისევგიმეორებთ, რომ ეს არის ირიბი პასუხი და ისევ სიტუაციიდან თავის დაძვრენის მცდელობას წარმოადგენს.

ციტატა: გაგიმეორებთ:ვიზრუნოთ აბაშის მეგრულზეც და ქართველთა საერთოეროვნული დედაენის - ქართულის - ბედზეც; შდრ.:

როგორ ბატონო ტარიელ, როგორ?რა ფორმებით?როგორ ვიზრუნოთ?მე კი ვიცი როგორც უნდა ვიზრუნო, მაგრამ თქვენ რას გვთავაზობთ ამისთვის.მხოლოდ ცარიელ სიტყვას ”ვიზრუნოთ”?ძალიან გთხოვთ, გამეცით პასუხი. მგონი მშვენივრად ჩამოვაყალიბე, რომ მინდა თქვენს საუბარსკონკრეტიკა შეემატოს. ხოლო თუკი არ შეემატება, მაშინ გავკადნიერდები და თავს უფლებას მივცემ ძალაშიდავტოვო ჩემს წინა წერილში გაჟღერებული პოზიცია: მრჩება შთაბეჭდილება, რომ თქვენ ამაზე პასუხი არგაქვთ, ანაც გაქვთ, მაგრამ ვერ ამბობთ, რადგან თქვენი პასუხი აღმოჩნდება თქვენივე მეცნიერულიწიაღსვლების კონტრარგუმენტი. ეს ჩემი სუბიექტური აზრია და თუ ვცდები, მაშინ განგვანათლეთ ბ-ნოტარიელ.თუკი თქვენც დამიდასტურებთ ამ გამუქებულ წინადადებაში გაჟღერებულ აზრს, მაშინ ამით მორჩება ამკონკრეტულ საკითხზე თქვენთან საუბარი. მე ჩემს ინტერესს დავიკმაყოფილებ და უფრო დავრწმუნდებიიმაში, რომ პრობლემის მოსაგვარებლად სრული მოუმზადებლობის გამო, თქვენი მეცნიერული წიაღსვლებიიმსახურებენ კრიტიკას.თუკი არ დამიდასტურებთ გამუქებულ წინადადებაში გამოთქმულ სუბიექტურ მოსაზრებას, მაშინ მომეცითსაშუალება უარვყო ეს მოსაზრება და დავრწმუნდე იმაში, რომ თქვენ, როცა აბსოლუტურ მზაობაშიიმყოფებით იმ პრობლემების გადაჭრისათვის, რომელიც დღის წესრიგში დგას და რომელსაც თქვენიმეცნიერული წიაღსვლები ერთიათად ამძაფრებს.

ციტატა: ამით დავასრულოთ ამ თემაზე საუბარი.

51

კარგად ბრძანდებოდეთ.

ეს როგორ მივიღოთ ბ-ნო ტარიელ?მე პირადად დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ იგრძენით რა დასმული შეკითხვებისადმი თქვენი სრულიმოუმზადებლობა, გადაწყვიტეთ ამ მკვეთრი მანევრით გამოძვრეთ მეტად უხერხული და უსიამოვნოსიტუაციიდან, მას შემდეგ რაც, ირიბი პასუხებით, ყურადღების სხვა თემებზე გამახვილებით ოპონენტთანგამკლავება ვერ შეძელით.მოხარული დავრჩები თუ საპირისპიროს დამიდასტურებთ.

Comment by Temur 1 hour ago

ციტატა: მრავალი საუკუნის მანძილზე სამეგრელოს მოსახლეობა დედაენად თვლიდა ქართულს -წინაპრების შემოქმედების ნაყოფს

:)ბ–ნ ტარიელ წესით ჩემზე ასაკოვანი უნდა იყოთ და უნდა გახსოვდეთ ის პერიოდი, როდესაც სამეგრელოს მოსახლეობის უმეტესობისთვის ქართული "უცხო ენა" იყო.მგონი ამ თემაში დავწერე, მაგრამ გავიმეორებ: დედაჩემი სენაკელი ინტელიგენტის ოჯახში დაიბადა და გაიზარდა. მამა ეკონომისტი ჰყავდა, დედა პედაგოგი. სკოლაში 1951 წელს შევიდა და პირველ კლასში მასწავლებლის ახსნილს ვერ გებულობდნენ ბავშვები. სახლებში ატირებულები ბრუნდებოდნენ. ქართულად ახსნილს ვერ იგებდნენ.თქვენ კი აქ დამდგარხართ და "გვაბოლებთ", რომ ქართული ოდითგანვე სამეგრელოს მოსახლეობის მშობლიური ენა იყო. მაშ რად ქმნიდა მეგრელი გლეხი თავის ზეპირსიტყვიარებას/ფოლკლორს მეგრულ ენაზე, თუკი ქართული მშობლიური ენა იყო?

ციტატა: მეგრელი სამწიგნობრო კულტურას ყოველთვის ამ საერთო ეროვნული ენით ქმნიდა (ჭყონდიდლები, დადიენები, გამსახურდიები).

ქრისტიანობამდე საქართველოში არამეულიც და ბერძნულიც იყო "სამწიგნობრო" ენა. :))

ციტატა: ახლა თქვენ წერთ, რომ თქვენი მშობლიური ენა მეგრულია... დედაენა და მშობლიური ენა სინონიმური ცნებებია; საინტერესოა: თუ მოცემული ინდივიდისთვის დედაენა მეგრულია და განათლების/კულტურის ენა ინგლისური, ან თურქული, ასეთ შემთხვევაში ქართულს რა სტატუსი ექნება მისთვის?

ჩემი დედა ენაც და მშობლიური ენაც მეგრულია. თუმცა სამწუხაროდ ამ ენაზე არ ავიდგი ენა. (კაამბურჩიკ). :))განათლების და კულტურის ენა არც ინგლისურია და არც თურქული, სწორედ რომ ქართული.

ციტატა: კარგად ბრძანდებოდეთ.

ვწუხვარ, იგივეს ვერ გისურვებთ. :)))))))))))


თემურ,

ციტატა: თქვენ კი აქ დამდგარხართ და "გვაბოლებთ", რომ ქართული ოდითგანვე სამეგრელოს მოსახლეობის მშობლიური ენა იყო. მაშ რად ქმნიდა მეგრელი გლეხი თავის ზეპირსიტყვიარებას/ფოლკლორს მეგრულ ენაზე, თუკი ქართული მშობლიური ენა იყო?

სწორედ აქაა ძაღლის თავი დამარხული. ჩემი დაკვირვებებით, მეგრულის დიალექტად გამოცხადების კამპანია სწორედ იმ ზარზს ემსახურება, რომ მეგრელების მიერ შექმნილი ფოლკლორული თუ სხვა სახის ნაწარმოებები მსგავსი დისკუსიების თუ სხვა პროცესების დროს არ იყოს ჩვენს ხელში კოზირი. ანუ, თუკი მეგრული გამოცხადებულ იქნება დიალექტად, ჩვენ ვერ დავუსვამთ ბ-ნ ტარიელს ისეთ კითხვას, სადაც ვერ მოვთხოვთ მას იმის განმარტებას, რომ თუკი მეგრელები მუდამ ქართულად მეტყველებდნენ და მათი სამწიგნობრო თუ მშობლიურიე ენა ქართული იყო, რად ქმნიდნენ მეგრულად კულტურას. მთელი ეს

52

კამპანია ემსახურება სწორედ იმ მიზანს, რომ რაც აქამდე შექმნილა მეგრულად თუ სვანურად, ამ ენების გადიალექტების მეშვეობით გამოცხადდეს უპირობოდ ქართულ ენაზე შექმნილ ფასეულობად. რათქმაუნდა, საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს იმისა, რომ მეგრელი ქართულ ენაზე ქმნიდეს ფასეულობას და სხვა არც არაფერი გაუკეთებიათ გამსახურდიებს, ქიაჩელებს, შენგელაიებს თუ გოთუებს, მაგრამ საზოგადოებისთვის უცნობი სხვა მოღვაწეები და მთლიანობაში ხალხი ქმნიდა ფასდაუდებელ სულიერ კულტურას სწორედ რომ მეგრულ ენაზე. ჩვენს ოპონენტებს ყელში ეჩხირებათ არა ეს ფასეულობები, არამედ მათი დანიშნულება და სახელწოდება, რაშიც საფრთხეს ხედავენ ქართული სახელმწიფოსთვის. არადა ოქროს გინდა ნეხვი უწოდე, გინდაც კრამიტი, განა ოქრო ამით თვისებას შეიცვლის?სხვათაშორის ბ-ნი ტარიელის მიერ გაჟღერებული აზრის ასე ვთქვათ, წინამორბედი გახლდათ ივანე ჯავახიშვილის მიერ დაფიქსირებული პოზიცია, სადაც ის ”კუჩხას”(ბედობა) დღესასწაულის შესახებ წერს, რომ ამ დღეს სპეციალურ რიტუალს მეგრელები და სვანები ქართულ ენაზე აღასრულებენო. საინტერესოა, სად ნახა ჯავახიშვილმა მსგავსი სვანი ან მეგრელი საუკუნის წინათ, როცა ყველაზე ”მოდერნიზებულ”, მეგრულად არმომეტყველე, პრანჭია მეგრულ ოჯახში დღესაც მეგრულად სრულდება ეს რიტუალი.

თვალებში ნაცრის შეყრა შესაძლებელია ერთხელ გამოუვიდეს მავანს, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ნაცარშეყრილი თვალებს ამოიბანს და ფართოდ გაახელს, ყალბისმქმნელი ვერაფერს გახდება. მადლობა ღმერთს, თვალების ფშვნეტისა და ამობანვის პროცესი დაძრულია :)

პ.ს. დღემდე ველოდები ბ-ნი ტარიელის გამოხმაურებას და მის პასუხებს ჩემს მიერ დასმულ შეკითხვებზე. მე მას რამდენიმე კითხვასთან ერთად ერთი ფრიად საინტერესო კითხვა დავუსვი მის პოზიციურ მოუმზადებლობასთან დაკავშირებით და ნამდვილად არ მაქვს სურვილი ეს დუმილი ამ კითხვაზე თანხმობა აღმოჩნდეს.

Comment by mzekala 10 hours ago

მოგესალმებით,ხარების დღესასწაულს გილოცავთ!

წავიკითხე ბოლო წერილები და, როგორც ჩანს, სამეცნიერო დისკუსია აგრესიაში გადადის, რაც ძალიან სამწუხაროა. ეს გზა კი ტაძრამდე ვერ მიგვიყვანს, მეგობრებო... მაინც არ მესმის, ქართულ ენას რას ერჩით, რატომ არ მიგაჩნიათ დედაენად? ქართველები არა ხართ?.. ჩვენი ქვეყნის ყველა კუთხის ფოლკლორი, მითოლოგია... ქმნის ერთიან ქართულ კულტურას, ამითა ვართ ქართველები მდიდარი.ჩვენი ქვეყნის პატრიარქი - უწმინდესი და უნეტარესი ბრძანებს თავის მისალმებაში ერთ-ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე ("სვანეთი ქართული კულტურის სავანე", 2008 წ., გამომცემლობა "ხვამლი", გვ. 5): კარგად მოგეხსენებათ, რომ, სამწუხაროდ არსებობენ ისეთი ადამიანები, რომელთაც სურთ გაჰყონ ქართველი ერი და აქვთ სურვილი, წარმოაჩინონ სვანეთი და სვანური დიალექტი, როგორც ქართველი ერისაგან დამოუკიდებელი, განსხვავებული კულტურა. ეს ასევე შეეხება სამეგრელოს და სხვა კუთხეებსაც. ვფიქრობ, რომ ადამიანი, რომელიც ცდილობს წარმოადგინოს სვანური კულტურა, როგორც დამოუკიდებელი ქართული კულტურისაგან, _ არის მტერი არა მარტო სვანებისა, არამედ მთელი ქართველი ერისა... მწამს ქართველი ერი არ დაუშვებს, რომ მოხდეს დაყოფა ჩვენი ერისა. ჩვენ გვაქვს ერთი გენი, ერთი კულტურა, ერთი დედაენა, ერთი სარწმუნოება..."

ბ-ნო თემურ, დედათქვენის მაგალითი ჩემთვის ძალიან ნაცნობი და გასაგებია, ასევე ყოფილან დედის და მამის თანატოლებიც სვანეთში სკოლაში, არ ესმოდათ სალიტერატურო ქართული, მაგრამ განა ამას ამხელა მნიშვნელობა აქვს? მეც ბებიამ და ბაბუამ გამზარდეს სვანეთში და ახლაც სვანურად ველაპარაკები მათ.. და-ძმები, მეგობრები, შინაურები ყველანი სვანურად ვლაპარაკობთ, ვისაც გვესმის. გარწმუნებთ, სვანურს გადაშენება არ ემუქრება..

კონსტანტინე გამსახურდია წერდა: "ქართული სიტყვიერი ინვენტარის გამდიდრება უნდას მოხდეს ცალკერძ ძველი ქართულის მარაგიდან, ცალკერძ ცოცხალი დიალექტებისა და ენაკავების წიაღიდან, რათა ქართული ენა მარტოოდენ მშრალი, მწიგნობრული ენა არ გახდეს.... უნდა შემოვუშვათ ქართილ (სამწიგნობრო) ენაში როგორც მეგრულ-სვანური დიალექტების სიტყვები, ისე ფშავ-ხევსურული"...

დიახ, მეგრული, სვანური, აჭარული, გურული, იმერული, კახური.... ცოცხალი დიალექტებით იკვებება ქართული სალიტერატურო ენა.

53

ამაში ხომ მეთანხმებით მეგობრებო?

ქართველთა ენობრივ და ეროვნულ ერთიანობას გაუმარჯოს!უფალი გვფარავდეს...


saliteraturo qartuls swavlobs ara marto svani da megreli, aramed tushic, awarelic, xevsuric... magalitad, imerxevlebs qartuli satelevezio gadacemebis gageba uchirt, imitom rom mat ar ician qartul saliteturo ena.msgavsi problemebi saliteraturo enis codnastan dakavshirebit aris sxva qveynebshic, sadac ki saliteraturo enisagan gansxvavebuli dialeqtebi arsebobs.

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე 8 hours ago

ისე, ზოგი სატელევიზიო გადაცემის გაგება შეიძლება სალიტერატურო ენაზე მეტყველსაც კი გაუჭირდეს :)


ქ-ნო mzekala

ციტატა: მაინც არ მესმის, ქართულ ენას რას ერჩით, რატომ არ მიგაჩნიათ დედაენად? ქართველები არა ხართ?

იქნებ მოიყვანოთ კონკრეტული მაგალითები ვინ, სად და როგორ ერჩის ქართულ ენას? პრობლემაც ამაშია სწორედ. საზოგადოება ისეა მომართული, რომ მეგრულზე თუ სვანურზე ყოველი ზრუნვა ქართულის მტრობად აღიქმება და მყის რუსული სპეცსამსახურების შემოგდებულ თამაშად ინათლება.მეორეც, ვის რა ჰგონია და დედაენად რომელ ენას მიიჩნევს, ეს არაა მეცნიერის გადასაწყვეტი. ეს ინდივიდუალური საკითხია და ინდივიდუალურადვე უნდა გადაწყდეს. მეგრელს თუ მეგრული დედაენა ჰგონია(რაც ასეცაა), ეს მას ქართველობაში არანაირად შეუშლის ხელს.

ციტატა: ჩვენი ქვეყნის პატრიარქი - უწმინდესი და უნეტარესი ბრძანებს თავის მისალმებაში ერთ-ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე ("სვანეთი ქართული კულტურის სავანე", 2008 წ., გამომცემლობა "ხვამლი", გვ. 5): კარგად მოგეხსენებათ, რომ, სამწუხაროდ არსებობენ ისეთი ადამიანები, რომელთაც სურთ გაჰყონ ქართველი ერი და აქვთ სურვილი, წარმოაჩინონ სვანეთი და სვანური დიალექტი, როგორც ქართველი ერისაგან დამოუკიდებელი, განსხვავებული კულტურა. ეს ასევე შეეხება სამეგრელოს და სხვა კუთხეებსაც. ვფიქრობ, რომ ადამიანი, რომელიც ცდილობს წარმოადგინოს სვანური კულტურა, როგორც დამოუკიდებელი ქართული კულტურისაგან, _ არის მტერი არა მარტო სვანებისა, არამედ მთელი ქართველი ერისა... მწამს ქართველი ერი არ დაუშვებს, რომ მოხდეს დაყოფა ჩვენი ერისა. ჩვენ გვაქვს ერთი გენი, ერთი კულტურა, ერთი დედაენა, ერთი სარწმუნოება..."

შემთხვევით ხომ ვერ მეტყვით რატომ უწოდებს მისი უწმინდესობა სვანურს დიალექტს? საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ხომ არ გახლავთ ენათმეცნიერი, რომ მსგავსი გადაწყვეტილება თვითონ მიიღოს? თუ ასეა, რატომ უკეთებს ის იგნორირებას იმ ბუმბერაზ ენათმეცნიერთა შრომებს, რომელნიც ენას უწოდებენ მეგრულ-ლაზურს და სვანურს? რატოა საპატრიარქოსთვის მეცნიერთა მხოლოდ ერთი პატარა ჯგუფის პოზიცია მისაღები და რატომაა მარის, ჩიქობავას, ყიფშიძის, შანიძის დებულებები უგულეველყოფილი?ძალიან დამაფიქრებელი მომენტია.

ციტატა: გარწმუნებთ, სვანურს გადაშენება არ ემუქრება..

როგორ გვარწმუნებთ? არგუმენტები რა გაქვთ საამისოდ?მე საპირისპიროში რომ დაგარწმუნოთ, თანაც არგუმენტირებულად, როგორ მოიქცევით?

ციტატა: დიახ, მეგრული, სვანური, აჭარული, გურული, იმერული, კახური.... ცოცხალი დიალექტებითიკვებება ქართული სალიტერატურო ენა.

54

აქედანვე ჩანს თქვენი მიდგომა საკითხის მიმართ. როცა მეგრული და სვანური გაიგივებულია კახურთან და იმერულთან სტრუქტურულად, აქ ზედმეტია საუბარი მეცნიერულ მიდგომებზე.თქვენ, მიმდევრებს ე.წ. ”დიალექტომანიის” და ”ენოფობიისა” ალბათ მოგიწევთ იმის ახსნა, თუ რატომაა მიუღებელი მეგრულისა და სვანურის ენად აღიარება. რატომ არიან მიუღებელი ქართული თუ მსოფლიო ლინგვისტიკის კორიფეები თქვენთვის, რომელნიც აცხადებდნენ, რომ მეგრული სწორედ რომ ენაა. თუ მოგინდებათ ამაზე პასუხის გაცემა, მე მზად ვარ მოგისმინოთ. ოღონდ ”ეს საქართველოს დაანგრევს” ტიპის განმარტებებს აზრი არ ექნება - ამას წინასწარვე გეუბნებით. უნდა განმარტოთ თუ რატომ ემუქრება.


ციტატა: ჩვენი ქვეყნის პატრიარქი - უწმინდესი და უნეტარესი ბრძანებს თავის მისალმებაში ერთ-ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე ("სვანეთი ქართული კულტურის სავანე", 2008 წ., გამომცემლობა "ხვამლი", გვ. 5): კარგად მოგეხსენებათ, რომ, სამწუხაროდ არსებობენ ისეთი ადამიანები, რომელთაც სურთ გაჰყონ ქართველი ერი და აქვთ სურვილი, წარმოაჩინონ სვანეთი და სვანური დიალექტი, როგორც ქართველი ერისაგან დამოუკიდებელი, განსხვავებული კულტურა. ეს ასევე შეეხება სამეგრელოს და სხვა კუთხეებსაც. ვფიქრობ, რომ ადამიანი, რომელიც ცდილობს წარმოადგინოს სვანური კულტურა, როგორც დამოუკიდებელი ქართული კულტურისაგან, _ არის მტერი არა მარტო სვანებისა, არამედ მთელი ქართველი ერისა... მწამს ქართველი ერი არ დაუშვებს, რომ მოხდეს დაყოფა ჩვენი ერისა. ჩვენ გვაქვს ერთი გენი, ერთი კულტურა, ერთი დედაენა, ერთი სარწმუნოება..."

ტენდენციური და შესაბამისი კვალიფიკაციის არმწონე პერსონაა.

Comment by Givi G. Karchava 54 minutes ago

მე ასე არ ვიტყოდი თემურ.მისი უწმინდესობა უდიდესი ავტორიტეტია და არც მის განსწავლულობაში მეპარება ეჭვი, ოღონდაც ლოგიკურად მებადება კითხვა, როცა უწმინდესი და უნეტარესი ამბობს, რომ სვანური დიალექტია, რომელი წყაროებით ხელმძღვანელობს და რატომ?

თუკი ბ-ნი ტარიელ ფუტკარაძე ამბობს, რომ სვანური ან მეგრული დიალექტია, მითუმეტეს პატრიარქს ამას ვერ დაუშლი. თუმცა საკითხავია, ტარიელ ფუტკარაძის მეცნიერული დებულებებზე რატომ აგებს ქართული სამოციქულო ეკლესია პოლიტიკას?

ესაა და ეს.

Comment by bela 35 minutes ago

პატრიარქი ტენდენციური კი არა, ძალიან ჭკვიანია. მან კარგად იცის, რომ ქართველი ხალხი არ უნდა დაიშალოს კუთხური წარმომავლობის მიხედვით და შესაბამისად, მოღალატურ აზრებს არ ექომაგება.

მეგრულის დაკნინებაა სწორედ ის, რომ მთელ დანარჩენ საქართველოს ართმევთ ამ კულტურულ ერთეულს და პირიქით - მეგრელებს გვიკარგავთ ქართველობას.

მე თვითონ ვარ მეგრელი, მაგრამ არასდროს მიფიქრია, რომ სალიტერატურო ქართული ჩემი დედაენა არაა. მეგრელები მეგრულს შინაურობაში ვიყენებთ, როგორც ურთიერთობის საშუალებას, და არა, როგორც –მწიგნობრულს, ერთადერთს.

Comment by bela 34 minutes ago

არ შეიძლება კიდე მთელი სამეგრელოს სახელით ლაპარაკი, ძალიან ბევრი ადამიანი მიიჩნევს საკუთარ დედა ენად ქართულს.

საინტერესოა, სალიტერატურო ქართულს მოწყვეტილები, მხოლოდ მეგრული დიალექტით სად წავალთ, რას განვვითარდებით...

იმ კორიფეების ნააზრევს კი, რომლებიც მეგრულს ენას უწოდებდნენ, დღეს ფარად იყენებენ რიგი ქართველები, იმას კი განგებ ივიწყებენ, თუ რა წნეხის ქვეშ უწევდათ მათ მოღვაწეობა. ნუ დავიბრმავებთ

55

თვალებს და შეგნებულად ნუ ვკარგავთ იმ ფასეულობას, რომელიც ღვთის წყალობით მემკვიდრეობით გვერგო და რომელსაც ,,ქართველობა” ჰქვია.

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე 28 minutes ago

ქალბატონო ბელა, ვერ გავიგე კარგად, იქნებ უკეთ განმარტოთ, რადგან წნეხის ქვეშ უწევდათ ჩვენს დიდ მეცნიერებს მოღვაწეობა, იმიტომ წერდნენ მეგრულსა და სხვანურზე ენას და არა დიალექტს?

Comment by Givi G. Karchava 1 minute ago

ქ-ნო bela

ციტატა: მეგრულის დაკნინებაა სწორედ ის, რომ მთელ დანარჩენ საქართველოს ართმევთ ამ კულტურულ ერთეულს და პირიქით - მეგრელებს გვიკარგავთ ქართველობას.

არავინ არავის არაფერს ართმევს. პირიქით, მე ვფიქრობ, რომ მეგრული, სვანური, ლაზური ქართველი ერის კუთვნილებაა, თუმცა სვანური უპირველესად მაინც სვანისაა. მედავებით ამაში? მეგრული უპირველესად ჩემია ვიდრე ჩემი ქართლელი მეგობარი გიორგის, არადა მასაც ძლიერ უყვარს სამეგრელო, მეგრული სიმღერები და ა.შ. ხოლო ქართველობის დაკარგვაში რას გულისხმობთ, საერთოდ გაუგებარია. თუ ქართველობა მოიცავს მხოლოდდამხოლოდ ქართულ სამწიგნობრო ენაზე მომეტყველე ადამიანთა ერთობლიობას, მაშინ სხვა საქმეა. არადა ასე არაა, და სწორედ ამიტომ ვერ გაემიჯნება სვანი თუ მეგრელი ქართველობას მისი ენობრივი მდგომარეობის გამო.

ციტატა: მე თვითონ ვარ მეგრელი, მაგრამ არასდროს მიფიქრია, რომ სალიტერატურო ქართული ჩემი დედაენა არაა. მეგრელები მეგრულს შინაურობაში ვიყენებთ, როგორც ურთიერთობის საშუალებას, და არა, როგორც – მწიგნობრულს, ერთადერთს.

არც არავინ ფიქრობს ამაზე. ქართულ ლიტერატურაზე ვართ გაზრდილები ყველა, შესაბამისად არანაირი უარყოფითი დამოკიდებულება ამ კულტურის მიმართ არ გაგვაჩნია. მეგრული, რომ საშინაო ურთიერთობის ენაა და ამ სტატუსსაც კარგავს დღეს(აბაშის რ-ნი არაერთხელ მოვიყვანე მაგალითად), სწორედ ამაშია პრობლემა. ამიტომაც დროზე ყავარჯნებად უნდა შევუდგეთ ამ ენას, რომ არ წაიქცეს. ესაა და ეს.

ციტატა: საინტერესოა, სალიტერატურო ქართულს მოწყვეტილები, მხოლოდ მეგრული დიალექტით სად წავალთ, რას განვვითარდებით...

ვინ გვწყვეტს მერე სალიტერატურო ქართულს?ღმერთმა არ მოგვასწროს იმ დღეს, სამეგრელოში ქართული ენა იდევნებოდეს, მაგრამ უკვე მოვესწარი იმ დღეს, როცა სამეგრელოში ჩემი ტკბილი მეგრული ქრება ნელ-ნელა, გითო�უნელო. ამიტომაც ვარ შეწუხებული და ვცდილობ გავაკეთო ყველაფერი, რაც ჩემზეა დამოკიდებული.

ციტატა: იმ კორიფეების ნააზრევს კი, რომლებიც მეგრულს ენას უწოდებდნენ, დღეს ფარად იყენებენ რიგი ქართველები, იმას კი განგებ ივიწყებენ, თუ რა წნეხის ქვეშ უწევდათ მათ მოღვაწეობა.

და არჩილ მეფესაც წნეხის ქვეშ უწევდა მოღვაწეობა, როცა წერდა, ”ენად მითქვია ყოველი, სომხური, გინა მეგრულიო?” ნუთუ უცხოელი მეცნიერებიც წნეხის ქვეშ მუშაობდნენ? ნუთუ საწყალ იოსებ ყიფშიძეს თავში უკაკუნებდნენ, მიდი და საქართველო დაშალეო, როცა მეგრული ენის გრამატიკას წერდა? უბრალოდ ღიმილის მომგვრელია ეს ყველაფერი.

ციტატა: ნუ დავიბრმავებთ თვალებს და შეგნებულად ნუ ვკარგავთ იმ ფასეულობას, რომელიც ღვთის წყალობით მემკვიდრეობით გვერგო და რომელსაც ,,ქართველობა” ჰქვია.

თქვენს გვერდით მიგულეთ. ოღონდ თუ ქართველობაში მხოლოდ ქართულ სამწიგნობრო ენაზე მომეტყველე ხალხს და ამ ენაზე შექმნილ კულტურას გულისხმობთ, მე ცოტა შორს დავდგები.

Comment by lela xachapuridze 55 minutes ago

56

ზოგიერთის ე.წ. „ზრუნვას“ სვანეთისა და სამეგრელოს „ენების“ არგადაშენებაზე საქართველოს დაშლის მომხრე ჩვენს საწინააღმდეგოდ იყენებს.ერთ-ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე პატრიარქმა ბრძანა: ჩემთან მოვიდნენ სვანები და დახმარება მთხოვეს, რადგან მათ რუსეთის ხელისუფლების წარმომადგენლები თხოვდნენ, მიეღოთ პასპორტები - ეროვნებით სვანი. ამაზე კი,ვფიქრობ, ნამდვილად ღირს დაფიქრება. ასე რომ პატრიარქი არც ტენდენციურია და არც მეცნიერთა „მცირე ჯგუფის“ მოსაზრების ზეგავლენის ქვეშ იმყოფება.რაც შეეხება მარს, ჩიქობავას და ა.შ. რა თქმა უნდა, მათ ყველა დიდ პატივს ვცემთ და მათსავე შრომებზე ვიზრდებით, თუმცა არც იმის უთქმელობა იქნება, რომ მათ საბჭოთა დროში უხდებოდათ მოღვაწეობა, როცა არა მარტო მეცნიერებაში, არამედ ეკლესიის საქმეებშიც საბედისწეროდ ერეოდნენ მავანნი...


ქ-ნო ლელა,

ციტატა: ზოგიერთის ე.წ. „ზრუნვას“ სვანეთისა და სამეგრელოს „ენების“ არგადაშენებაზე საქართველოს დაშლის მომხრე ჩვენს საწინააღმდეგოდ იყენებს.

”ენოფობიით” ინტოქსიკაციის ხარისხი იმდენად ძლიერია თქვენში, რომ ყველა ზომას მიმართავთ, ოღონდ მეგრული ენა და სვანური ენა არ წამოგცდეთ. ამის სანაცვლოდ, სამეგრელოს ენა და სვანეთის ენა გამოიგონეთ ახლა. დიდი მიღწევაა ნამდვილად, ენას მაინც რომ უწოდებთ. ისე ამ ლოგიკით, ქართულ ენასაც საქართველოს ენა რომ დავარქვათ არ იქნება ხომ ცუდი?რაც შეეხება მტრებს. ადვილი შესაძლებელია ამით ნამდვილად ისარგებლონ მტრებმა, მაგრამ ისე უნდა გავაკეთოთ ეს ყველაფერი, რომ მავანს ხელის ფათურის საშუალება არ ჰქონდეს. მაგრამ, ჩვენ ხომ საქართველოში ვცხოვრობთ, სადაც სულ ერთია, ოღონდ ნაბანი წყალი გადავღვაროთ და მას თოთო ბავშვსაც ადვილად გავაყოლებთ.

ციტატა: ერთ-ერთ სამეცნიერო კონფერენციაზე პატრიარქმა ბრძანა: ჩემთან მოვიდნენ სვანები და დახმარება მთხოვეს, რადგან მათ რუსეთის ხელისუფლების წარმომადგენლები თხოვდნენ, მიეღოთ პასპორტები -ეროვნებით სვანი. ამაზე კი,ვფიქრობ, ნამდვილად ღირს დაფიქრება.

ეს არის აბსოლუტურად სხვა საკითხი და ენის თემის ამ პრობლემისთვის მიბმა არის წინასწარვე ჩაფიქრებული და კარგად აპრობირებული ფანდი, რათა ყველა კეთილი ინიციატივა ქართველური ენების დასაცავად მყის დაიბლოკოს. არავითარი კავშირი სვანური ენის მოფტღხილებას რუსების მიერ პასპორტის გაცემასთან კავშირი არ აქვს, მითუმეტეს მაშინ, თუ მას ქართული სახელმწიფო და საზოგადოება უფრთხილდება.

ციტატა: ასე რომ პატრიარქი არც ტენდენციურია და არც მეცნიერთა „მცირე ჯგუფის“ მოსაზრების ზეგავლენის ქვეშ იმყოფება.

პატრიარქი არის უდიდესი ავტორიტეტი ქვეყანაში, შესაბამისად როცა ის ამბობს სვანური დიალექტიაო, მე ბუნებრივია მიჩნდება კითხვა, რატომ ირჩევს პატრიარქი ერთი მეცნიერთა ერთი ჯგუფის მიერ სახელდახელოდ შეთხზულ დებულებებს და რატომ ხდება ყიფშიძის, შანიძის, ჩიქობავას, მარის დებულებების იგნორირება? ტენდენციურობა ნიშნავს რამდენიმე პირობით ვექტორს შორის ერთისკენ გადახრას უპირობოდ.

ციტატა: რაც შეეხება მარს, ჩიქობავას და ა.შ. რა თქმა უნდა, მათ ყველა დიდ პატივს ვცემთ და მათსავე შრომებზე ვიზრდებით, თუმცა არც იმის უთქმელობა იქნება, რომ მათ საბჭოთა დროში უხდებოდათ მოღვაწეობა, როცა არა მარტო მეცნიერებაში, არამედ ეკლესიის საქმეებშიც საბედისწეროდ ერეოდნენ მავანნი...

აჰა, თქვენვე ამბობთ, რომ ეკლესიის საქმეებშიც ერეოდა წითელი ფაშიზმიო. ეს იმას ხომ არ ნიშნავს, რომ ეკლესიის მიდგომებშიც ბევრი რამაა შესაცვლელი, რადგან იგი საბჭოთა წნეხის ქვეშ იმყოფებოდა? თქვენი ლოგიკით ასე უნდა იყოს. არადა აბსურდია ეს ყველაფერი. საბჭოტა პერიოდშიც და უწინაც მოღვაწეობდნენ

57

მეცნიერები, რომელნიც იგივეს ამტკიცებდნენ. სხვათაშორის უამრავი მათგანი უცხოელი გახლდათ, არავითარი შეხების წერტილი სტალინისტურ იდეოლოგიურ მანქანას რომ არ ჰქონია.


ციტატა მე ასე არ ვიტყოდი თემურ.მისი უწმინდესობა უდიდესი ავტორიტეტია და არც მის განსწავლულობაში მეპარება ეჭვი

რას არ იტყოდი?იმას, რომ ილია II მუდამ ტენდენციურად საუბრობს მეგრულ და სვანურ ენებზე და საჯარო გამოსვლებში მუდამ ხაზს უსვამს მათ დიალექტობს?თუ იმას, რომ იგი არაა ენათმეცნიერი?

ციტატა: პატრიარქი ტენდენციური კი არა, ძალიან ჭკვიანია.

ტენდენციურობა და ჭკუა არ გახლავთ ურთიერთგამომრიცხავი ცნებები.

ციტატა: მან კარგად იცის, რომ ქართველი ხალხი არ უნდა დაიშალოს კუთხური წარმომავლობის მიხედვით და შესაბამისად, მოღალატურ აზრებს არ ექომაგება.

კონკრეტულად რომელ აზრებს გულისხმობთ?

ციტატა: არ შეიძლება კიდე მთელი სამეგრელოს სახელით ლაპარაკი, ძალიან ბევრი ადამიანი მიიჩნევს საკუთარ დედა ენად ქართულს.

ვინ საუბრობს მთელი სამეგრელოს სახელით? ამ თემაში მსგავსი პოსტი მე არ მახსოვს. დიდად დამავალებთ, თუკი ამგვარს დააციტატებთ.


ციტატა:შემთხვევით ხომ ვერ მეტყვით რატომ უწოდებს მისი უწმინდესობა სვანურს დიალექტს? საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ხომ არ გახლავთ ენათმეცნიერი, რომ მსგავსი გადაწყვეტილება თვითონ მიიღოს

ბ-ნ გივი უხერხული ხომ არ არის პატრიარქზე ასეთი ტონით საუბარი?საინტერესოა თავად თუ ხართ ენათმეცნიერი?

ციტატა: როგორ გვარწმუნებთ? არგუმენტები რა გაქვთ საამისოდ?მე საპირისპიროში რომ დაგარწმუნოთ, თანაც არგუმენტირებულად, როგორ მოიქცევით?

მე არგუმენტების და შესაბამისი დამოწმებული ლიტერატურის გარეშე დასკვნები არ გამომაქვს, ამიტომ ვამბობ: სვანურის დიალექტებს გაქრობა არ ემუქრებათ. ამაში თავადაც დარწმუნდებით , თუ კი ნებსმიერ ადგილს ესტუმრებით იქ სადაც სვანები ცხოვრობენ, მე ამ გარემოში ვცხოვრობ და ეს ძალიან კარგად ვიცი.

ნუ დაგვავიწყდება, რომ ეს გვერდი წმინდა მეცნიერული დისკუსიებისთვისაა შექმნილი და არა ერთმანეთის სალანძღავად, ასე ვერაფერს მივაღწევთ.

Comment by Rusiko Amirejibi 7 hours ago

მზექალა, სვანური დიდი ხანია შეტანილია გაქრობის წინაშე მდგომი ენების სიაში. ეს გივის არ მოუგონია. იხ. მაგალითად,

http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/ecling/ecling02.htmhttp://www.mpi.nl/DOBES/documents/posters/ECLinG.pdfhttp://en.wikipedia.org/wiki/List_of_endangered_languages_in_Asia

58

და უამრავი სხვა.

Comment by bela 3 hours ago

ციტატა: ,,თუკი ბ-ნი ტარიელ ფუტკარაძე ამბობს, რომ სვანური ან მეგრული დიალექტია, მითუმეტეს პატრიარქს ამას ვერ დაუშლი. თუმცა საკითხავია, ტარიელ ფუტკარაძის მეცნიერულ დებულებებზე რატომ აგებს პოლიტიკას ქართული სამოციქულო ეკლესია?”

მეგრულს დიალექტად ბევრი განიხილავდა ბ-ნ ტარიელ ფუტკარაძემდეც; გარდა ამისა, სამოციქულო ეკლესია ბ-ნი ფუტკარაძის დებულებებზე კი არ აგებს პოლიტიკას, არამედ ეკლესიის ისტორიაზე; კერძოდ, ჭყონდიდლების, მინჩხების და მრავალი სხვა სამეგრელოს მკვიდრის შემოქმედებაზე...

ამ ფაქტების არ ცნობა, ან არ დანახვა თავის განგებ მოტყუებაა!

თქვენ იცით, რომ ყველა წარმართული შელოცვა სვანეთში ძველი ქართულითაა დაწერილი... ასევეა სამეგრელოშიც. ეს და მრავალი სხვა ფაქტი მეტყველებს, რომ ქართული საერთო ერვნული ენაა;ვინც ამბობს რომ სამეგრელოში ქართული უცხო ენაა (ნახეთ აქვე თემურის ციტატა!) არასწორია... არც მეგრულს ემუქრება გადაშენება... როგორც მანამდე აღვნიშნე, მეგრელები მეგრულს შინაურობაში, ურთიერობის საშუალებად ვიყენებთ. არც მეგრულის ცოდნის დეფიციტი შეინიშნება, ხოლო სალიტერატურო ქართულით ოდითგან დღემდე მიგვიღია სწავლა-განათლება. მეგრულისთვის და სვანურისთვის ენის სტატუსის მინიჭება, თითქოს მათი გადარჩენის მიზნით, ყოვლად დაუშვებელია. თუ მეგრულს და სვანურს ენა დავარქვით, მაშინ ხევსურულმა, ფშაურმა, იმერხეულმა და სხვა დიალექტმა რაღა დააშავა... არც ამ დიალექტების ყველა ლექსიკური მარაგია გასაგები. …

ამდენად, ჩვენი მშობლიური კილოც უნდა შევინარჩუნოთ და ჩვენი დედაენაც - ქართული.

ასე გაძლიერდება ორივე!

რაც შეეხება ტარიელ ფუტკარაძის მეცნიერული დებულებებს, იგი არგუმენტირებულია და მეტად საინტერესო; გირჩევთ, წაიკითხოთ!


ციტატა: ვინც ამბობს რომ სამეგრელოში ქართული უცხო ენაა (ნახეთ აქვე თემურის ციტატა!) არასწორია...

უმეტეს შემთხვევაში დღეს ასე არაა, მაგრამ ასე იყო.

ციტატა : არც მეგრულს ემუქრება გადაშენება...

მეგრული უკვე გადაშენდა ხონში და სამტრედიაში.მარტვილის ბევრს დასახლებულ პუნქტში და ფოთში ამ ენას თითქმის აღარ იყენებენ.აბაშაში და სენაკში ამ ენაზე საუბრობს მხოლოდ უფროსი თაობა.

ციტატა: მეგრულისთვის და სვანურისთვის ენის სტატუსის მინიჭება, თითქოს მათი გადარჩენის მიზნით, ყოვლად დაუშვებელია.

რატომ?

ციტატა: მაშინ ხევსურულმა, ფშაურმა, იმერხეულმა და სხვა დიალექტმა რაღა დააშავა...

არაფერი დაუშავებიათ, უბრალოდ ისინი დიალექტებია.

ციტატა: რაც შეეხება ტარიელ ფუტკარაძის მეცნიერული დებულებებს, იგი არგუმენტირებულია და მეტად საინტერესო; გირჩევთ, წაიკითხოთ!

წავიკითხე.

59

მოიყვანეთ ერთი ან რამდენიმე არგუმენტი და გავარჩიოთ.


ციტატა: "ხოლო სალიტერატურო ქართულით ოდითგან დღემდე მიგვიღია სწავლა-განათლება"

ოდითგან განათლებას მხოლოდ წარჩინებულები იღებდნენ და არა ჩვეულებრივი ხალხი, იშვიათი გამონაკლისის გარდა.ქართული მართლაც იყო და არის განათლების ენაც და წმინდა ენაც ყველა ქართველურ ენაზე მოსაუბრეთათვის. ადრე ის ასეთსავე როლს ასრულებდა აფხაზებისთვის, მაგრამ აფხაზურისთვის ენის სტატუსის ჩამორთმევა არავის მოსდის თავში.

ციტატა: "მეგრულისთვის და სვანურისთვის ენის სტატუსის მინიჭება, თითქოს მათი გადარჩენის მიზნით, ყოვლად დაუშვებელია".

ჯერ ეს ერთი, ამათ უკვე აქვთ ეს სტატუსი და ზოგი ცდილობს მის წართმევას. მეორეც, რას ნიშნავს დაუშვებელია, თუკი ეს მათ გადარჩენას, ესე იგი, მთელი ჩვენი საერთო სიმდიდრის გადარჩენას შეძლებს?

ციტატა: "არც მეგრულს ემუქრება გადაშენება..."

უნდა გითხრათ, რომ ყველა უმწერლობო ენას ემუქრება გადაშენება ამ საუკუნის ბოლოსთვის. მარტო ტარიელის ნაშრომებს კი არ უნდა კითხოლობდეთ, ცოტა სხვა რამეც ნახეთ.Comment by Temur 2 hours ago

ციტატა: ჯერ ეს ერთი, ამათ უკვე აქვთ ეს სტატუსი და ზოგი ცდილობს მის წართმევას.

პოლიტიკურ სტატუსზე არ იყო საუბარი?

Comment by Givi G. Karchava 2 seconds ago

ქ-ნო მზექალა

ციტატა: ბ-ნ გივი უხერხული ხომ არ არის პატრიარქზე ასეთი ტონით საუბარი?საინტერესოა თავად თუ ხართ ენათმეცნიერი?

როგორი ტონით საუბარი? ახლა იმასაც ხომ არ დამაბრალებთ, რომ შეურაცხვყავი მისი უწმინდესობა? ილია მეორე პირადად ჩემთვის ძალიან წონადი ავტორიტეტია, ისევე, როგორც თქვენთვის, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მის ქადაგებებზე ან გამოსვლებზე კომენტირების უფლება არ მქონდეს. მე მაქვს ცხოველი ინტერესი იმისა, თუ რატომ თვლის პატრიარქი მეგრულს ან სვანურს დიალექტად და მგონი მაქვს უფლება მივიღო ამ შეკითხვაზე პასუხი. ამავდროულად არ შემიძლია არ აღვნიშნო, რომ დიდი ხანია უკვე შევამჩნიე: ამ ტიპის მსჯელობებისას, როცა ოპონენტებს რეალობაზე დაფუძნებული არგუმენტები შემოაკლდებათ ხოლმე, მყის პატრიარქს და მის ქადაგებებს ამოეფარებიან, ხოლო თუკი ამაზეც შეედავები, შეტევაზე გდმოდიან, როგორ თუ პატრიარქის განსჯის და განქიქების უფლებას აძლევ თავსო. ეს ჩემთვის არახალია, ასე რომ შეგონნებებით : ”უხერხული ხო არააა”, ”როგორ სცოდავთ” და ა.შ. პირს ჩალით ვერავინ გამომიტენის. პატრიარქი გახლავთ სასულიერო პიროვნება და როცა ის საერო საკითხებზე საკუთარ პოზიციას აქვეყნებს(თანაც ისეთ საკითხებზე, რომელზეც ცხოველი აზრთა ჭიდილია საზოგადოებასა თუ მეცნიერებაში), ბუნებრივია მიჩნდება კითხვა, რატომ და რაზე დაყრდნობით აკეთებს მისი უწმინდესობა მსგავს განცხადებას.რაც შეეხება ჩემს ენათმეცნიერობას, ნამდვილად არ გახლავართ იგი. თუმცა მეტად მიახლოებული პროფესია მაქვს და ამასთანავე სერიოზულად ვარ გატაცებული ლინგვისტიკით. მე არაფერს ვამტკიცებ, უბრალოდ ვცდილობ მივიღო კითხვებზე პასუხი, რომელსაც ზოგ-ზოგიერთნი გაურბიან რატომღაც.

ციტატა: მე არგუმენტების და შესაბამისი დამოწმებული ლიტერატურის გარეშე დასკვნები არ გამომაქვს, ამიტომ ვამბობ: სვანურის დიალექტებს გაქრობა არ ემუქრებათ. ამაში თავადაც დარწმუნდებით , თუ კი ნებსმიერ ადგილს ესტუმრებით იქ სადაც სვანები ცხოვრობენ, მე ამ გარემოში ვცხოვრობ და ეს ძალიან კარგად ვიცი.

60

კი ბატონო. თუკი ასე ფიქრობთ, დაე ასე იყოს.მე კი ვფიქრობ და დარწმუნებული ვარ, რომ თუ მეგრულს არ შევეხიდეთ, დროთა განმავლობაში ის გაქრება.ამის ცოცხალი მაგალითები არაერთხელ მომიყვანია აქ.ასე, რომ, თუ თქვენ თავს იტყუებთ იმით, რომ სვანური აღმავლობას განიცდის და გადაშენება არ უწერია, მე ნამდვილად ვერ დავიბრმავებ თვალებს. მომიტევეთ.

ციტატა: მეგრულს დიალექტად ბევრი განიხილავდა ბ-ნ ტარიელ ფუტკარაძემდეც;

ვინ?

ციტატა: გარდა ამისა, სამოციქულო ეკლესია ბ-ნი ფუტკარაძის დებულებებზე კი არ აგებს პოლიტიკას, არამედ ეკლესიის ისტორიაზე; კერძოდ, ჭყონდიდლების, მინჩხების და მრავალი სხვა სამეგრელოს მკვიდრის შემოქმედებაზე...

და ეს რა კავირშია მეგრულის ენობა-დიალექტობასთან? ახლა თუ გოგოლი რუსულად წერდა, ეს იმას ნიშნავს, რომ უკრაინული დიალექტია?

ციტატა: თქვენ იცით, რომ ყველა წარმართული შელოცვა სვანეთში ძველი ქართულითაა დაწერილი... ასევეა სამეგრელოშიც. ეს და მრავალი სხვა ფაქტი მეტყველებს, რომ ქართული საერთო ერვნული ენაა;

აბა რომელი ერთი?ივანე ჯავახიშვილივით ხომ არ მოგდით, მეკვლეობაზე სვანეთში და სამეგრელოში რიტუალი ქართულ ენაზე აღესრულებაო რომ თქვა? არადა არაა ასე.თუკი გულისხმობთ ქართულ-ზანური ერთიანობის პერიოდში შექმნილ შელოცვებს, ეს ვერ გამოდგება არგუმენტად. ყველამ ვიცით, რომ ერთ დროს სვაურიც, ზანურიც და ქართულიც ერთ ენას წარმოადგენდა.

ციტატა: რაც შეეხება ტარიელ ფუტკარაძის მეცნიერული დებულებებს, იგი არგუმენტირებულია და მეტად საინტერესო; გირჩევთ, წაიკითხოთ!

წაკითხული გვაქვს.ვისაც მოგწონთ და გჯერათ, ღმერთმა ხელი მოგიმართოთ, ვინც არ ვეთანხმებით, გაგვატარეთ.

პ.ს. ერთ საინტერესო ფაქტზე მინდა გავამახვიო ყურადღება. რაც ამ დისკუსიაში ჩავები, რომელიც ბოლო დღეებში მეტად გაცხოველდა, ძველმა ნაცნობებმა ”მომიკითხეს”. კერძოდ, ცოტა ხნის წინ ჩემი ყოფილი კურსელი დამიკავშირდა, რომელიც უნივერსიტეტში მუშაობს დღესაც და მითხრა, გივი, შენზე ამბობენ ანტიქართული გამოსვლები აქვს და იქნებ გამარკვიო, რა ხდებაო. როგორც აღმოჩნდა, მასთან შესულა ჩემი ქართულის ლექტორი, ფრიად პატივსაცემი პიროვნება და აღშფოთებულს განუცხადებია: გივიზე მითხრეს ანტიქართული გამოსვლები აქვს და ვერ ვიჯერებ, ვერ წარმომიდგენია ჩემი უსაყვარლესი სტუდენტის ცხოვრებაში რამდენიმე თვეში რა უნდა მომხდარიყო ისეთი, რომ ანტიქართული საქმიანობისთვის მიეყო ხელიო. მოკლედ, მე ვხვდები სად და როდის მოწამლეს ეს ღირსშესანიშნავი პიროვნება, რა დოზით და რა სახის შხამი ჩააწვეთეს ჩემზე და რაც მთავარია, ამ ჯგუფში ჩემს გააქტიურებას მოჰყვა ეს ყველაფერი. ასე რომ, ჩემი ”ანტიქართველობით შეწუხებულ” ადამიანებს მინდა ვურჩიო, რომ პროვოკატორობას, გაიძვერობას მლიქვნელობას არაფერი მოაქვს კარგი, მითუმეტეს ისეთ სათუთ საქმეში, როგორსაც ჩვენ ვარჩევთ.


ციტატა: მზექალა, სვანური დიდი ხანია შეტანილია გაქრობის წინაშე მდგომი ენების სიაში. ეს გივის არ მოუგონია. იხ. მაგალითად

ქ-ნო რუსიკოთქვენს მიერ მითითებულ ლინკებზე არებული ინფორმაციაც ვიცით და ბევრი სხვაც. ამ გვერდებზე სვანური მეტყველება დასახელებულია ე.წ "მცირე ნაციების", გადაშენების პირას მყოფი ხალხების ენების გვერდით...ე.ი. თქვენც მიიჩნევთ, რომ სვანები საქართველოში ცალკე ნაცია ვართ?

61

ეს თქვენი პრობლემაა.

სხვა მკითხველისთვის ვიტყვი:

სვანური კავკასიურ ენათა ოჯხს არ მიეკუთვნება, ეს ცნობილია. სვანური ქართული ენის - ქართველთა დედაენის- ერთერთი ზეპირი სახესხვაობაა, რომელიც რეალიზებულია ხუთი დიალექტის სახით.რაც შეეხება არჩიბულ, ბუდუხურ....და სხვა მსგავს ენებს:ეს ენები კავკასიელი ხალხების დამოუკიდებელი ენებია (ამ ხალხების შესახებ ქართულ ენაზეც არის აკადემიური სამეცნიერო ლიტრატურა; იხ. მაგ.: "კავკასიის ხალხთა ეთნოგრაფია", როლანდ თოფჩიშვილი, თბილისი 2007 წ.

ვფიქრობ სამეცნიერო აზრი თუ ექსპერტთა მოსაზრებები არ უნდა დაეფუძნოს ისეთ არაკვალიფიკაციურ შეხედულებებს, რომელთა მიხედვითაც შექმნილია გიპერტისა და კორიაკოვის რუკები: იხ.მაგ.,

(http://linguarium.iling-ran.ru/maps/14-kartv.gif


ციტატა: სვანური კავკასიურ ენათა ოჯხს არ მიეკუთვნება, ეს ცნობილია. სვანური ქართული ენის -ქართველთა დედაენის- ერთერთი ზეპირი სახესხვაობაა, რომელიც რეალიზებულია ხუთი დიალექტის სახით.

ძვირფასო მზექალა, ნებისმიერი აზრი, რასაც ჩვენ გამოვთქვამთ, არის შეხედულება, რომელსაც ყველა შეიძლება არ იზიარებდეს. ამიტომ, გთხოვთ, დაამატოთ ხოლმე, რომ ეს თქვენი აზრია, ან დაასახელოთ ავტორი, ვის ნაშრომსაც ეყრდნობით.

ანუ, მათემატიკის ენაზე რომ გადავიტანოთ, ჩვენი შეხედულებები არ არის აქსიომები, ისინი უფრო თეორემებს და ლემებს შეესაბამება, რომელთაც დამტკიცება სჭირდება.


ქ-ნო მზექალა,

ციტატა: ქ-ნო რუსიკოთქვენს მიერ მითითებულ ლინკებზე არებული ინფორმაციაც ვიცით და ბევრი სხვაც. ამ გვერდებზე სვანური მეტყველება დასახელებულია ე.წ "მცირე ნაციების", გადაშენების პირას მყოფი ხალხების ენების გვერდით...ე.ი. თქვენც მიიჩნევთ, რომ სვანები საქართველოში ცალკე ნაცია ვართ?ეს თქვენი პრობლემაა.

მოდი ასე ვთქვათ: ამ გვერდზე განთავსებული ინფორმაციის შემდგენლები შეცდნენ ან ”შეცდნენ” სვანების ეთნიკური მიკუთვნების საკითხში, თუმცა ეს იმას ხომ არ ნიშნავს სვანური არაა საფრთხის ქვეშ? თურქეთში არის ორი კირმანული ენა: ქურთული და ზაზა. ერთნი ამტკიცებენ, რომ ეს მონათესავე, თუმცა დამოუკიდებელი ერების დამოუკიდებელი ენებია, სხვანი აცხადებენ, რომ ზაზა და ქურთული ერთი ენის დიალექტებია. იუნესკომ ზაზა გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფ ენათა ნუსხაში შეიყვანა. ახლა მიპასუხეთ -ზაზაკების ქურთობა თუ არქურთობა ცვლის მათი ენის მდგომარეობას?

ციტატა: სვანური კავკასიურ ენათა ოჯხს არ მიეკუთვნება, ეს ცნობილია. სვანური ქართული ენის -ქართველთა დედაენის- ერთერთი ზეპირი სახესხვაობაა, რომელიც რეალიზებულია ხუთი დიალექტის სახით.

მოდით ასე გავაკეთოთ: თქვენ საბოლოოდ ჩამოყალიბდით სვანურ-მეგრულ-ლაზურის დიალექტობა-ენობა-კილოკავობაზე, თორემ უკვე ძალიან უხერხული სიტუაცია იქმნება. ხან სვანურს ქართული სამწიგნობრო ენის დიალექტს, ან კილოკავს უწოდებთ, უკანასკნელ უსტარში აცხადებთ, რომ სვანური რეალიზებულია 5 დიალექტის სახით. აქ ბევრი ფილოლოგი და ენათმეცნიერია და იქნება მე არ მესმის, ამიტომაც მათ ვკითხავ: დიალექტს შეიძლება დიალექტი ჰქონდეს? მე როგორც ვიცი ჯერ ენაა, რომელიც იყოფა დიალექტებად,დიალექტები კილოკავებად, თქმებად და ა.შ.

62

ციტატა: რაც შეეხება არჩიბულ, ბუდუხურ....და სხვა მსგავს ენებს:ეს ენები კავკასიელი ხალხების დამოუკიდებელი ენებია (ამ ხალხების შესახებ ქართულ ენაზეც არის აკადემიური სამეცნიერო ლიტრატურა; იხ. მაგ.: "კავკასიის ხალხთა ეთნოგრაფია", როლანდ თოფჩიშვილი, თბილისი 2007 წ.

მანდაც კამათია მრავალ დაღესტნურ ენაზე, რომელზეც ზოგნი ფიქრობენ, რომ ერთი ენის დიალექტებია, სხვანი კი ამბობენ, რომ დამოუკიდებელი ენებია.მე ერთ საინტერესო იდეას შემოგთავაზებთ: რადგან ქართველურ ენათა გადიალექტების თეორია ემყარება ქართველთა სამწიგნობრო ენის, ქართულის ფაქტორს, მოდით დაღესტნელებსაც გადავუწყვიტოთ პრობლემა: როგორც ვიცით გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ქართული არამარტო ქართველთათვის, არამედ ჩრდილოკავკასიელთათვისაც იყო მწიგნობრობის ენა, შესაბამისად გამოვაცხადოთ კრიწული, ბუდუხური, თაბასარანული, ბოთლიხური და ა.შ ენები ქართული სამწიგნობრო ენის კილოკავებად და მორჩება ყველაფერი. რას იტყვით?

ციტატა: ვფიქრობ სამეცნიერო აზრი თუ ექსპერტთა მოსაზრებები არ უნდა დაეფუძნოს ისეთ არაკვალიფიკაციურ შეხედულებებს, რომელთა მიხედვითაც შექმნილია გიპერტისა და კორიაკოვის რუკები: იხ.მაგ.,

(http://linguarium.iling-ran.ru/maps/14-kartv.gif

და ვერ ვიგებ რა ნახეთ მანდ ცუდი და ყალბი?ეს რუკა დაფუძნებულია ენათმეცნიერებაში საყოველთაოდ გაზიარებულ დებულებებზე, რომლის მიხედვითაც არსებობს ქართველურ ენათა ოჯახი, მასში შემავალი ოთხი ენით, და შესაბამისად რამდენიმე დიალექტით. თვითონ არ თქვით წინამდებარე უსტარში სვანური 5 დიალექტის სახითაა რეალიზებულიო და ამ რუკაზე რა არ მოგეწონათ ვერ ვხვდები, მანდაც 5 დიალექტად არაა სვანური დაყოფილი?

Comment by Rusiko Amirejibi 13 minutes ago

ციტატა: თქვენს მიერ მითითებულ ლინკებზე არებული ინფორმაციაც ვიცით და ბევრი სხვაც. ამ გვერდებზე სვანური მეტყველება დასახელებულია ე.წ "მცირე ნაციების", გადაშენების პირას მყოფი ხალხების ენების გვერდით...ე.ი. თქვენც მიიჩნევთ, რომ სვანები საქართველოში ცალკე ნაცია ვართ?ეს თქვენი პრობლემაა.<

ლოგიკა?

Comment by Temur on April 17, 2009 at 4:10pm

ციტატა: ლოგიკა?

ეგ რაღაა? :))

Comment by Rusiko Amirejibi on April 17, 2009 at 4:55pm

თემურ, ეგ ისაა, რაც აქ ბევრს აკლია, მაგალითად, მზექალას. მე ვამბობდი, რომ სვანური საფრთხის წინაშე დგას და აქედან დაასკვნა, რომ მე სვანები ცალკე ნაციად მიმაჩნია.??????


ლოგიკა, ლოგიკა, ლოგიკა.....არ შეიძლება ეძიო ლოგიკა იქ, სადაც სუბიექტურ მიდგომებს აქვს ადგილი.

Comment by Temur on April 17, 2009 at 8:50pm

63

ციტატა: თემურ, ეგ ისაა, რაც აქ ბევრს აკლია, მაგალითად, მზექალას. მე ვამბობდი, რომ სვანური საფრთხის წინაშე დგას და აქედან დაასკვნა, რომ მე სვანები ცალკე ნაციად მიმაჩნია.

და ეგრე არაა?არ მიგაჩნიათ?

:)))))))))


თქვენ წარმოიდგინეთ, რომ არა:)))))))


ციტატა: და ვერ ვიგებ რა ნახეთ მანდ ცუდი და ყალბი?ეს რუკა დაფუძნებულია ენათმეცნიერებაში საყოველთაოდ გაზიარებულ დებულებებზე, რომლის მიხედვითაც არსებობს ქართველურ ენათა ოჯახი, მასში შემავალი ოთხი ენით, და შესაბამისად რამდენიმე დიალექტით.

კორიაკოვის რუკაზე არა მარტო "სვანური ენაა" ცალკე გამოყოფილი, არამედ ბალსზემოელი სხვა ეთნიკურ ჯგუფად არის მიჩნეული და ბალსქვემოელი კიდევ სხვად, და თქვენ ამბობთ, რომ მანდ ცუდი და ყალბი არაფერია?

მე პრობლემის გადაჭრის თქვენეული გზაც მაინტერესებს, იქნებ გამანდოთ როგორ აპირებთ მეგრულის და სვანურის გადარჩენას?

მაინტერესებს მეგრულს ან სვანურს "ენას" რა კრიტერიუმით უწოდებთ?

მე როდესაც ვამბობ, რომ მეგრული და სვანური დიალექტებია, ამის საფუძველს ჩემთვის უტყუარი წყაროები მაძლევს, ეს არის ქართველი ერის ისტორიული მეხსიერება; ამ ერის ერთი ნაწილი ვართ სვანები, რომელთაც დიდი როლი შევასრულეთ ქართული სამწიგნობრო კულტურის შექმნაში., შესაბამისად ჩემი ისტორიული დედაენა არის სალიტერატურო ქართული, ხოლო საშინაო მეტყველება არის სვანურის ერთ-ერთი დიალექტი.

რაც შეეხება იმას, თუ ჩემამდე ვინ ფიქრობდა ასე:

ძალიან ბევრი:ჭყონდიდელების მრავალი თაობა, სულხან-საბა, ვახუშტი ბაგრატიონი, ილია, აკაკი, ვაჟა, იაკობი, დუტუ მეგრელი, პეტრე ჭარაია, ეპისკოპოს გრიგილ დადიანი, წმ. ამბროსი, წმ.კირიონი, კონსტანტინე და ზვიად გამსახურდიები, თედო სახოკია და მრავალი დიდი ქართველი ადამანი, რომლებისთვისაც ამოსავალი წერტილი ეროვნული ინტერესები იყო.


64

მეცნიერთა ერთი ნაწილი სვანურ მეტყველებას ოთხ კილოდ ყოფს, ნაწილი - ხუთად. სვანური კილოები: ბალსზემოური, ბალსქვემოური, ლაშხური, ლენტეხური, ჩოლურული ძველი ქართული ენის ერთი განშტოების სახესხვაობებია, დიალექტებია. არ არის აუცილებელი, ე.წ. ამოსავალ ენად "სვანური ენა" გამოვაცხადოთ; სვანური დიალექტების ამოსავალი ენა არის ძველი ქართული ენა. საერთოდ ყველა ენაში არის დიალექტთა ჯგუფები; ჯგუფში შემავალი დიალექტების ჰიპოთეტური გაერთიანება ენად გამოვაცხადოთ?

შედარებისთვის: გერმანულ ენაში გამოიყოფა რამოდენიმე ბავარიული დიალექტი.


ნუ, მზექალას უძლიერეს არგუმენტაციას სად წაუხვალთ?!

Comment by Givi G. Karchava 1 second ago

ქ-ნო რუსიკო,

ციტატა: ნუ, მზექალას უძლიერეს არგუმენტაციას სად წაუხვალთ?!

ასეთი არგუმენტაციები არახალია ჩემთვის, ზოგადად სავსებით ლოგიკურ იგნორს იმსახურებს, მაგრამ რადგან ჯგუფი საკამათოდაა შექმნილი, მათ შორის ”ტაროიდებთანაც” კი, თავს უფლებას მივცემ, რამდენიმე განმარტება გავაკეთო.

ქ-ნო მზექალა

ციტატა: კორიაკოვის რუკაზე არა მარტო "სვანური ენაა" ცალკე გამოყოფილი, არამედ ბალსზემოელი სხვა ეთნიკურ ჯგუფად არის მიჩნეული და ბალსქვემოელი კიდევ სხვად, და თქვენ ამბობთ, რომ მანდ ცუდი და ყალბი არაფერია?

ეტყობა თქვენ თქვენს გარდა აქ ყველა დებილი გგონიათ. სად არის იქ ეთნიკურ ჯგუფებზე საუბარი? სადმე ნახსენებია ეს ტერმინი? თუკი იმას, ამბობთ რომ ამა თუ იმ დიალექტის მატარებელ ადამიანთა ერთობა ეთნიკურ ჯგუფს წარმოადგენს, მაშინ უდიდეს დარტყმას აყენებთ ბ-ნი ტარიელი მოძღვრებას, რომლის მიხედვითაც ქართველებში არანაირი ეთნიკური ჯგუფები არ გამოიყოფა, გვაქვს უბრალოდ სამწიგნობრო ენის დიალექტები: მეგრული, სვანური, იმერული, მესხური და ა.შ. ე.ი. თუ დიალექტზე მოსაუბრე ადამიანთა ერთობა ეთნიკურ ჯგუფს წარმოადგენს, მაშასადამე სვანები ეთნიკური ჯგუფია, ხომ?

ციტატა: მე პრობლემის გადაჭრის თქვენეული გზაც მაინტერესებს, იქნებ გამანდოთ როგორ აპირებთ მეგრულის და სვანურის გადარჩენას?

სკოლებში ფაკულტატური კურსის შეტანა, მისი გავრცელების არეალში ამ ენის ცოდნის სავალდებულოდ გახდა, რადიოს, ჟურნალების არსებობა, სპეც. გადაცემების მომზადება, ანიმაციური ფილმების გაკეთება და მრავალი სხვა.ეს მოკლე ჩამონათვალია. მთლიანად ჩემს შეხედულებებზე მხოლოდ მას შემდეგ ვისაუბრებ, რაც ბ-ნი ტარიელი დაგვდებს პატივს და დუმილს დაარღვევს ჩემს კითხვებზე პასუხის გაცემით.

ციტატა: მაინტერესებს მეგრულს ან სვანურს "ენას" რა კრიტერიუმით უწოდებთ?

რა კრიტერიუმებითაც ის ენადაა აღიარებული უდიდესი ენათმეცნიერების მიერ.აგრეთვე: მარტივი შედარებებით, გაგებინების თვალსაზრისით დაკვირვებებით და მრავალი სხვა ფაქტორით განვსაზღვრავ რომ მეგრული ენაა.

ციტატა: მე როდესაც ვამბობ, რომ მეგრული და სვანური დიალექტებია, ამის საფუძველს ჩემთვის უტყუარი წყაროები მაძლევს, ეს არის ქართველი ერის ისტორიული მეხსიერება;

და ქართველი ერის მეხსიერებაში რაა დალექილი, ის რომ მეგრული და სვანური დიალექტებია?მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულამდე და მეოცემდე ეს ტერმინი შეგხვედრიათ სადმე ლიტერატურაში?

65

და რატომ არ ითვალისწინებთ თვითონ მეგრელებში და სვანებში შემონახულ ისტორიულ მეხსიერებას მათ მშობლიურ ენაზე? უბრალო სვანი სვანურს ”ლუშნუ ნინ”-ს უწოდებს თუ ”ლუშნუ დიალექტს?”

ციტატა: ჭყონდიდელების მრავალი თაობა, სულხან-საბა, ვახუშტი ბაგრატიონი, ილია, აკაკი, ვაჟა, იაკობი, დუტუ მეგრელი, პეტრე ჭარაია, ეპისკოპოს გრიგილ დადიანი, წმ. ამბროსი, წმ.კირიონი, კონსტანტინე და ზვიად გამსახურდიები, თედო სახოკია და მრავალი დიდი ქართველი ადამანი, რომლებისთვისაც ამოსავალი წერტილი ეროვნული ინტერესები იყო.

ამ ხალხიდან მხოლოდ პეტრე ჭარაია უწოდებდა მგონი მეგრულს დიალექტს, ალბათ გამსახურდიებიც. აკაკი ენას უწოდებდა მას: ”მეგრულ ენაში მარგალიტებივით არისო შემონახული ხატოვანი სიტყვა-თქმებიო”. ჭყონდიდელებს არა მგონია დიალექტის განსაზღვრება სცოდნოდათ. რაც შეეხება საბას და ვახუშტის, ერთი ”ჩხიკვთა და კაჭკაჭთა და მისთანათა ავენოვანთა საუბარს” უწოდებდა მეგრულს, მეორე კი ”წამხდარ ქართულს”.

ციტატა: მეცნიერთა ერთი ნაწილი სვანურ მეტყველებას ოთხ კილოდ ყოფს, ნაწილი - ხუთად. სვანური კილოები: ბალსზემოური, ბალსქვემოური, ლაშხური, ლენტეხური, ჩოლურული ძველი ქართული ენის ერთი განშტოების სახესხვაობებია, დიალექტებია. არ არის აუცილებელი, ე.წ. ამოსავალ ენად "სვანური ენა" გამოვაცხადოთ; სვანური დიალექტების ამოსავალი ენა არის ძველი ქართული ენა. საერთოდ ყველა ენაში არის დიალექტთა ჯგუფები; ჯგუფში შემავალი დიალექტების ჰიპოთეტური გაერთიანება ენად გამოვაცხადოთ?

ე.ი. თქვენ ამტკიცებთ რომ საერთო სამწიგნობრო ქართული პირდაპირ ლენტეხურ, ჩოლურულ, ლაშხურ, ბალსზემოურ, ბალსქვემოურ, ზუგდიდურ-სამურზაყანულ, სენაკურ-მარტვილურ, იმერულ, ოკრიბულ, კახურ, ქართლურ და ა.შ. დიალექტებად დაიშალა ყოველგვარი საშუალო რგოლის გარეშე?აფერუმ. ახლა ვხვდები რომ ენათმეცნიერება აღმავლობას განიცდის საქართველოში.უფრო სწორედ ენათმეცნიერების ტაროიდული სექცია.


გივი, მე უკვე დროის ფუჭ კარგვად მიმაჩნია აქ პოსტების დადება. რამსებარეულ ხალხთან საუბარი ძნელია. მე ვიფიქრე, მართლა სამეცნიერო დისკუსია იქნებოდა. თავიდან ამიტომ ჩავერთე. თქვენც გირჩევთ, ნერვებს ნუ აიშლით.


რუსიკო,მეც იგივე იმედით შემოვედი, უფრო სწორედ დამპატიჟეს და სიამოვნებით მივიღე მოწვევა. პირველ პერიოდებში მშვენივრად აეწყო საუბარი, ყველაფერი ნორმალურად იყო. მაგრამ ამ ხალხს მგონი არ სიამოვნებს წონადი არგუმენტების მოსმენა და როცა თვითონ ელევათ არგუმენტები ან გარბიან დისკუსიიდან, ანაც ”ყოვლისმომცველ” პოსტინგებს ტოვებენ და არგუმენტგამოლეულები ხან მის უწმინდესობას ამოეფარებიან, ხანაც ჭყონდიდელების და გამსახურდიების სახელს გაურევენ მარილივით საუბარში. მე კი საერთოდ არ მესმის ენათმეცნიერებასთან რა კავშირშია ეკლესია, პატრიარქი, ჭყონდიდელი ან დუტუ მეგრელი. ყველაზე საინტერესო კი ისაა, რომ მათთა საუბედუროდ ურთიერთგამომრიცხავ წერილებს აქვეყნებენ, ისეთ წერილებს შეუიარაღებელი თვალითაც რომ ვერ უძლებს კრიტიკას.მე მესმის, რომ ასეთ დროს იგნორი საუკეთესო გამოსავალია, მაგრამ ტაროიდული მოძრაობა საკმაოდ მომძლავრებულია და თუ ვინმემ არ დაანახა მეცნიერული თუ წმინდა ადამიანური კუთხით, რომ ცდებიან, ნამდვილად ცუდ შედეგებს მოიტანს მათი მოღვაწეობა ქართველური ენებისთვის.

Comment by mzekala on April 22, 2009 at 12:05pm

ციტატა:ეტყობა თქვენ თქვენს გარდა აქ ყველა დებილი გგონიათ. სად არის იქ ეთნიკურ ჯგუფებზე საუბარი? სადმე ნახსენებია ეს ტერმინი?

66

დებილების და უზნეოების რა მოგახსენოთ და კორიაკოვს ეს ნამდვილად უწერია, კარგად წაიკითხეთ ბ-ნო გივი

(i. koriakovi, t. maisaki) ხალხთა კლასიფიკაცია ხდება ენების მიხედვით და არა პირიქით(http://linguarium.iling-ran.ru/sys.shtml): "классификация народов должна основываться на Систематике языков, а не наоборот".

ციტატა:უბრალო სვანი სვანურს ”ლუშნუ ნინ”-ს უწოდებს თუ ”ლუშნუ დიალექტს?”

ბ-ნო გვი ძალიან ცდებით! სვანურში ასეთი ტერმინი "ლუშნუ ნინ" არ არსებობს, ეს შემდეგ ხელოვნურადაა აწყობილი, არსებობს ასეთი თქმა "გუშკუე ურა" რაც სიტყვა სიტვით ჩვენებურს (ჩვენებურად საუბარს) ნიშნავს



ციტატა: დებილების და უზნეოების რა მოგახსენოთ და კორიაკოვს ეს ნამდვილად უწერია, კარგად წაიკითხეთ ბ-ნო გივი

(i. koriakovi, t. maisaki) ხალხთა კლასიფიკაცია ხდება ენების მიხედვით და არა პირიქით(http://linguarium.iling-ran.ru/sys.shtml): "классификация народов должна основываться на Систематике языков, а не наоборот".

ეს ლინკი ახლა დადეთ თქვენ, მანამდე რუქის ლინკი გქონდათ დადებული, სადაც მსგავსი რამ არსად ეწერა. ასე რომ, თვალებში ნაცრის შეყრას შეეშვით, გეთაყვა. ძალიან ცუდად გამოგდით.

ციტატა: ბ-ნო გვი ძალიან ცდებით! სვანურში ასეთი ტერმინი "ლუშნუ ნინ" არ არსებობს, ეს შემდეგხელოვნურადაა აწყობილი, არსებობს ასეთი თქმა "გუშკუე ურა" რაც სიტყვა სიტვით ჩვენებურს(ჩვენებურად საუბარს) ნიშნავს

როგორ გიხარიათ, რომ ვცდები არა? რამხელა ძახილის ნიშანი დაგისვიათ ამ სიტყვის ბოლოს.”ჩვენებური”, ”ჩვენებურად საუბარი” აბსოლუტურად ყველას ენას აქვს, მაგ მეგრულს ”ჩქინობურა”, ჩქინობურათ რაგად-ი”, ლაზურს ”ჩქინებურა”, ”ჩქინებურა ოღაღალუ”, რუსულად ”по нашему", თურქულად”bizimki, bizimkice konuşmak", გერმანულად "die unserige sprachen", ფრანგულად ”la nôtre langue” და ა.შ. თუმცა ეს იმას ხომ არ ნიშნავს, რომ ფრანგული, გერმანული, რუსული, თურქული დიალექტებია?თუკი სვანურს არ აქვს ასეთი გამოთქმა და სვანები სვანურს ენად არ აღიქვვამენ, მეგრულს აქვს(მარგალურ ნინა) და ჩვენ გაგვატარეთ თუ შეიძლება.

პ.ს. თურქეთის ქართველები თავიანთ მეტყეველებას ”ჩვენებურ ლაპარაკს” უწოდებენ. ’ქართული ენა’ როგორც ცნება მათში არ გამოიყენება(თუ არ ცავთვლით ჩვენებური საზოგადო მოღვაწეების მეტყველებას). და თქვენი ლოგიკით ქართულიც დიალექტია?

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on April 22, 2009 at 7:28pm

ძვირფასო მზექალა, თქვენ დაწერეთ:

(i. koriakovi, t. maisaki) ხალხთა კლასიფიკაცია ხდება ენების მიხედვით და არა პირიქით(http://linguarium.iling-ran.ru/sys.shtml): "классификация народов должна основываться на Систематике языков,а не наоборот".

67

მე წავიკითხე გვერდი, რომელიც თქვენ მიუთითეთ, და ეგ წინადადება (უფრო სწორედ კი წინადადების ნაწილი) კონტექსტის გარეშე მრავალნაირი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა.

მაგ სტატიაში მიმოიხილავენ ენათა კლასიფიკაციის პრინციპებს, მაგრამ არავის უთქვამს, რომ ყველაფერი უკამათოდაა მისაღები. თუმცა, ჯერ აჯობებდა, სრულად გვენახა თავად ეს წინადადება და მისი წინამავალი:

მოვიყვან სრულ პასაჟს:

Первый (народ = язык) неудобен уже тем, что определение народа является еще более сложным. Поэтому скорее классификация народов должна основываться на Систематике языков, а не наоборот.

გამუქებული ნაწილი, რომელიც თქვენც გიწერიათ, არის დასკვნა წინაპირობისა (იხ. გაუმუქებელი ნაწილი), სადაც ეჭვქვეშ აყენებენ ფორმულას:

народ = язык

და ვარაუდობენ (იხ. "скорее") საპირისპირო მიმართებას (язык=народ). ვარაუდი კი კატეგორიულ მტკიცებასარ ნიშნავს. გაითვალისწინეთ, კატეგორიულად რომ ემტკიცებინათ რამე, ნაშრომი სამეცნიეროღირებულებას დაკარგავდა.

ჩემი აზრით, ფორმულის народ = язык მცდარობა არანაირად არ განაპირობებს მეორე ფორმულის (язык=народ) ჭეშმარიტებას. ორივე საკამათოა და საწინააღმდეგო არგუმენტებიც მოიძებნება, თუნდაც ქართველური ჯგუფი, სადაც ენათა დაცილებულობა არ განაპირობებს ეთნიკურ დიფერენციაციას.

კორიაკოვისა და მაისაკის ფორმულამ არ უნდა დაგვაფრთხოს და მათ თარგზე არ უნდა მოვჭრათ ქართველური ჯგუფის კლასიფიკაცია. პირიქით, ჩვენ ხელთ გვაქვს პირდაპირი კონტრარგუმენტი მათი ფორმულისა და, შესაბამისად, თეორიისა:

არსებობს ოჯახი ენებისა (ქართველური), რომელზე მოსაუბრენიც სულაც არ აღიქვამენ თავს სხვადასხვა ეთნოსად. ანუ კორიაკოვისა და მაისაკის ფორმულა язык=народ არაა უნივერსალური.

Comment by mzekala on April 23, 2009 at 9:36am

ციტატა:ანუ კორიაკოვისა და მაისაკის ფორმულა язык=народ არაა უნივერსალური

ქ-ნო ნინო კორიაკოვის მსჯელობა,რომ უნივერსალური არაა და ჭეშმარიტებას მოკლებულია მეც ამას ვამბობდი, თუმცა ზოგიერთები ამის საპირისპიროს მიმტკიცებენ

პროფრესორი თეიმურაზ გვანცელაძე, "ენისა და დიალექტის საკითხი ქართველოლოგიაში", თბ.2006წ., გვ.10" ნიშანდობლივია, რომ თუ XX საუკუნის 20-იან და 30-იან წლებშიც, კომუნისტური იმპერიის დამკვიდრების, დროს, საქართველოში ცხარე კამათი მიმდინარეობდა ამ საკითხზე (ს. ხუნდაძის პოლემიკა ი. ყიფშიძესა და ა. შანიძესთან: კ. გამსახურდიასას, თ. სახოკიასა და მათ თანამოაზრეთა ბრძოლა რუსეთის იმპერიის იმ მესვეურთა წინააღმდეგ რომელთაც სურდათ მეგრული კილო გადაექციათ სამწიგნობრო ენად და მეგრელებისთვის წაერთმიათ დიდი სამწიგნობრო წარსული)"

პროფესორი როლანდ თოფჩიშვილი, "ქართველთა ეთნოგენეზისისა და ეთნიკური ისტოორიის პრობლემები", გამომცემლობა "უნივერსალი", თბ.,2008წ.,გვ.107 "ქართულმა ეთნოსმა ისე მოაღწია დღემდე, რომ არსებითად დედაენის ცვლილება არ განუცდია; მეხუთე საუკუნეში შექმნილი ნაწარმოები თანამედროვე ქართველისთვისაც გასაგებია."

68

(გვ.115) "სხვადასხვა კუთხის (მხარის, პროვინციის) ქართველებს დღესაც კი ზოგნი ეთნიკურ ერთეულებად და ტომებად მოიხსენიებენ. საქართველოში ქართველი ერია ერთი ეთნიკური ერთეული და არა მის სხვადასხვა ისტორიულ-გეოგრაფიულ (ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ) მხარეში (რეგიონში) მცხოვრები ქართველები ცალ-ცალკე. ამ მხარეთა მცხოვრები მოსახლეობის არც ტომად მიჩნევაა დასაშვები. ტომობრიობის ეტაპი ქართველებმა დაასრულეს მაშინვე, როდესაც ამ სხვადასხვა ტომისანი ერთ ქართველ ერად ჩამოყალიბდნენ. საქართველოს სხავადასხვა პროვინციათა სახელწოდებების ჩვენამდე მოღწევა მათი ტომობრიობის მიმანიშნებელი არაა. საქართველოს სხავადასხვა ტომის წარმომადგენლები ისე შეიღწნენ ერთმანეთში, რომ მათ ტომობრიობაზე (და ცალკე ეთნიკურ ერთობებზე) საუბარი სრული ნონსენსია".

ციტატა :სკოლებში ფაკულტატური კურსის შეტანა, მისი გავრცელების არეალში ამ ენის ცოდნის სავალდებულოდ გახდა, რადიოს, ჟურნალების არსებობა, სპეც. გადაცემების მომზადება, ანიმაციური ფილმების გაკეთება და მრავალი სხვა.

უკომენტაროდ

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე on April 23, 2009 at 1:19pm ციტატა: ანუ კორიაკოვისა და მაისაკის ფორმულა язык=народ არაა უნივერსალური

ქ-ნო ნინო კორიაკოვის მსჯელობა,რომ უნივერსალური არაა და ჭეშმარიტებას მოკლებულია მეც ამას ვამბობდი, თუმცა ზოგიერთები ამის საპირისპიროს მიმტკიცებენ

არა, ძვირფასო მზექალა, მგონი სხვადასხვა რამეს ვამბობდით. თქვენ არასრულად მოიყვანეთ კორიაკოვისა და მაისაკის გამონათქვამი, რამაც მათ მიერ გამოთქმული აზრი დაამახინჯა და მათი ჰიპოთეზა კატეგორიულ მტკიცებად წარმოაჩინა.

თქვენი ნაწერიდან გამოდიოდა, რომ კორიაკოვისა და მაისაკის თეორია საყოველთაოდ გაზიარებულია და ის საშიშროებას უქმნის ქართველებს და ქართველობას, რადგანაც თუ მეგრულსა და სვანურს ენის კვალიფიკაციას მივცემთ, язык=народ ფორმულის მიხედვით, მეგრელებიც და სვანებიც ქართველებისგან განსხვავებულ ეთნოსებად უნდა მივიღოთ.

არადა კორიაკოვისა და მაისაკის ნაწერი არავითარ შემთხვევაში არ არის კატეგორიული მტკიცება. ის არის მხოლოდ და მხოლოდ ვარაუდი, რომელსაც ბევრი გამონაკლისი შეიძლება მოეძებნოს-მეთქი. მათ შორის, ყველაზე თვალსაჩინო გამონაკლისი, სწორედ, ქართველური ოჯახია, სადაც რამდენიმე მონათესავე ენა ერთიანდება, მაგრამ ამ ენებზე მოლაპარაკეები სულაც არ წარმოადგენენ განსხვავებულ ხალხებს.

ანუ, ნებისმიერი თეორიისთვის, რომელიც დაეფუძნება ფორმულას язык=народ, ქართველური ჯგუფი იქნება კონტრარგუმენტი, ხოლო თავად თეორია კი -- განწირული დასამარცხებლად.

ამიტომ ეს თეორია (და მისი გამზიარებლები, რუსები იქნებიან თუ ნებისმიერი სხვა ეროვნების კოლეგები) არ უნდა გვიქმნიდეს ჩვენ დისკომფორტს და არ უნდა გვაიძულებდეს, გადავწეროთ ენისა თუ ენათა ოჯახისისტორია.

მაგ თეორიის შიშით არ უნდა გადავაწყოთ ქართველურ ენათა ოჯახი და არ უნდა გადავარქვათ სახელები ("ენა" არ უნდა ვაქციოთ :დიალექტად"), რადგანაც თავად ხსენებულ თეორიას ექმნება გადაუჭრელი პრობლემა სწორედ ქართველურ ჯგუფთან. ის ვერ ხსნის, რატომ არ უდრის სამ ქართველურ ენაზე მოსაუბრე ოდენობები სამ სხვადასხვა ეთნოსს.

თეორიები, ჩვეულებრივ, ეფუძნება ხოლმე ფაქტობრივ მასალას, მაგრამ არცერთი არაა უნივერსალური, რადგანაც ყოველთვის შეიძლება გამოიძებნოს ფაქტები (ჩვენს შემთხვევაში, რომელიმე ენის თუ ენათა ჯგუფის მასალა), რომელიც თავდაყირა დააყენებს თეორიას. ჩვენ თეორიის გამო არ უნდა შევხოთ ჯგუფს, არამედ, თეორიის მოდიფიკაციას შევეცადოთ ქართველური ენების მიხედვით.

69

საამისოდ საჭიროა გამართული და არგუმენტირებული საჟურნალე სტატიის დაწერა და ინგლისურენოვან ავტორიტეტულ რეფერირებად ჟურნალში ჩაბარება, რათა ჩვენი კოლეგების ყურამდე მივიდეს მაგ თეორიის სიმცდარე.

ეს შრომატევადი, მაგრამ გაცილებით იოლი საქმეა, ვიდრე რომელიმე თეორიის მიხედვით ენობრივი ჯგუფის შემადგენელი ოდენობებისთვის კვალიფიკაციის შეცვლა (ენა>>დიალექტი).

თუ თქვენ ან ნებისმიერი კოლეგა მაგ თეორიიდან გამომდინარე შეუცვლით მეგრულ-ლაზურსა და სვანურს "იარლიყებს", ეს იმას ნიშნავს, რომ თქვენ ოპერირებთ მაგ თეორიით, ეთანხმებით მაგ ფორმულის ჭეშმარიტებას.

არადა язык=народ თეორია ნამდვილად არ იმსახურებს, მოვექცეთ მისი გავლენის ქვეშ და ვცვალოთ სახელწოდებები.

ჩვენ უნდა შევეცადოთ язык=народ თეორიის ნაკლის გამომზეურებას და არა ნაკლოვანი თეორიის გაზიარებას და მის მიხედვით შედარებითი გრამატიკის გადაწერას.


ქალბატონო ნინო!ამ სიტუაციაში დიალოგები მოკლე უნდა იყოს, მაგრამ ყოველთვის არ არის დრო მოკლე პასუხებისთვის :).

თქვენი მსჯელობა ვრცელ საპასუხო მსჯელობას ითხოვს; თქვენ მიერ წამოჭრილი თემის, ზოგადად, საქართველოს ენობრივი სიტუაციის შესახებ ალბათ თქვენთვის საინტერესო იქნება რამდენიმე წიგნი თუ სტატია:თ. გვანცელაძე, ენისა და კილოს საკითხი ქართველოლოგიაში, თბ., 2006; მ.ტაბიძე, ენობრივი სიტუაცია საქართველოში და ქართული ენის ფუნქციონირების საკითხები, თბ., 2005; მ.ნაჭყებია, მეგრულისა და ლაზურის ურთიერთმიმართების საკითხისათვის: ქართველოლოგიური კრებული, IV, თბ., 2005; Manana Tabidze, The contemporary language situation in Georgia. Some problems in the linguistic identity of the population, Language, History and Culturul Identities in the Caucasus, June 17-19 2005, Abstracts, Malmo University, Sweden, 2005, 44-4; ტ.ფუტკარაძე, ქართველები, ნაწილი I, ქრისტიანობამდელი ეპოქა, ქუთაისი, 2005; მ.ნაჭყებია, საქართველოს ეთნოლინგვისტური ტერმინები, თბ., 2006; ტ.ფუტკარაძე, სათავე და პერსპექტივა ქართული სამწიგნობრო ენისა”, თბ., 2006; რ.შეროზია, ქართველური სალიტერატურო ენისა და სულხან-საბას “სიტყვის კონის” ზოგი საკითხისათვის, ქართველური მემკვიდრეობა, XI, ქუთაისი, 2007; რ. გუჯეჯიანი, მამა ბესარიონი (ნიჟარაძე), მესტიისა და ზემო სვანეთის ეპარქიის გაზეთი, 4 ივნისი, 2007; იხ., აქვე: ტ. ფუტკარაძე, სვანური - არქაული ქართულის ნაირსახეობა; Manana Tabidze and Bela Shavkhelishvili, Russian Language in Georgia, WorkshopLanguage Change in Bilingual Communities. Focus on the Post-Soviet Countries and their Immigrant Communities Elsewhere. A Related Event of the 23rd Scandinavian Conference of Linguistics. October 3, 2008, Uppsala, Sweden; იხ., აგრეთვე: მანანა ტაბიძე, სახელმწიფო ენის მდგომარეობა, როგორც სახელმწიფოს სიძლიერე-სისუსტის ერთ-ერთი მახასიათებელი, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, სამეცნიერო კონფერენცია თემაზე: “საქართველო და მსოფლიო, ბათუმი, 2008, 14-15 ნოემბერი; რ. თოფჩიშვილი, ქართველთა ეთნოგენეზისა და ეთნიკური ისტორიის პრობლემები, თბ., 2008; თ. ბერაძე, ქართული იდენტობის ძირითადი ეტაპები, ეთნოლოგიური კრებული, თბ., 2008, გვ. 3-9 და სხვ.

აქ კი "შედარებით" მოკლედ ერთი თქვენი ციტატის შესახებ:

ციტატა:თუ თქვენ ან ნებისმიერი კოლეგა მაგ თეორიიდან გამომდინარე შეუცვლით მეგრულ-ლაზურსა და სვანურს "იარლიყებს", ეს იმას ნიშნავს, რომ თქვენ ოპერირებთ მაგ თეორიით, ეთანხმებით მაგ ფორმულის ჭეშმარიტებას.

არადა язык=народ თეორია ნამდვილად არ იმსახურებს, მოვექცეთ მისი გავლენის ქვეშ და ვცვალოთ სახელწოდებები.

70

კორიაკოვების დაბადებამდეც აქტუალური იყო ფორმულა:

"ენა დედაა ერისა";იხ., აგრეთვე ჰუმბოლდტის მოძღვრება.დღეს თითქმის ყველა ეთნოლოგიურ კვალიფიკაციაში ამოსავალი ფორმულა:ეთნიკური ჯგუფი = ენა; მაგ.:მსოფლიო გლობალური ქსელის ძირითადი ეთნოლოგიური ენციკლოპედიის მიხედვით (2008 წლის მდგომარეობით), საქართველოში ცხოვრობენ შემდეგი ეთნოსები/ხალხები:azerbaijanelebi - 308 000,asirielebi (aisorebi) - 3 000,afxazebi - 101 000,bacbebi - 3 420,berZnebi - 38 000,lazebi - 2 000,megrelebi - 500 000,osebi - 100 000,rusebi - 372 000,svanebi (samwerlobo enad iyeneben qarTuls da rusuls) - 15 000,somxebi - 448 000,urumebi (musulmani berZnebi) - 97 746,qarTvelebi (imerlebi, raWa-leCxumlebi, gurulebi, aWarlebi, imerxevleb-qarTlelebi (Imerxev Kartlian), kaxelebi, ingiloebi, TuSebi, moxeveebi, xevsurebi, fSavlebi, mTiulebi, fereidnelebi, mesxeb-javaxebi) - 3 901 380,qarTveli ebraelebi - 20 000,qurTebi - 40 000 da sxv. (Ethnologue report for Georgia http://www.ethnologue.com).

ამგვარი კვალიფიკაციებია ბევრ სხვა ცნობარსა თუ ახალ გამოკვლევაშიც.ქართველური ენობრვი სამყაროს ისტორიის ჩვენეული შეფასებისთვის არც ესაა არსებითი მიზეზი (და ამას სხვა დროს მაინც ნურავინ დაგვწამებს).

ჩემთვის არსებითია ისტორიული ფაქტი:ქართველი ერის/ეთნოსის წარმომადგენლები (მეგრელი იქნებოდა ის კახელი, თუში თუ სვანი), სულ მცირე, 20 საუკუნეა დედაენაზე - ქართულ ენაზე - ქმნიან სამწიგნობრო კულტურას და ადიდებს უფალს.

ქართველებს ერთი დედაენა გვაქვს.

ჩემი აზრით, ამ დედაენის ფონზე, მის გვერდით არსებული ქართველური ზეპირი კუთხური სამეტყველო ერთეული, რომელიც ლინგვისტურად დედაენის ენობრივი მოდელის მეორეული ვარიანტია, დიალექტია და არა დამოუკიდებელი ენა.შდრ.: ამოსავალი საერთოქართველური ფორმაა კაცი, მეორეულია კოჩი და ჭაშ (მრავალი ენობრივი ფაქტია ასეთი!).

რა თეორიული ბაზით შეიქმნა ე.წ. 3 ან 6 ქართველური ენის თეორია? არავითარით!

ქართველური ენობრივი სამყაროს სეგმენტაცია 3 თუ 6 ენად მხოლოდ დეკლარირებებია!არავითარი თეორიული მტკიცება არა აქვს არც მაგ., მარის 4 ენის თეორიას (მარი წარამარა ცვლიდა შეხედულებებს); არც სტალინს მოუცია მტკიცება, არც - ბ-ნ არნოლდ ჩიქობავას, არც აკაკი შანიძეს; მეტიც, მათ არასოდეს უკვლევიათ ენა/კილოს გამმიჯნავი კრიტერიუმები.

კორიაკოვი კი უფრო შორს წავიდა და ენებად გამოყო: ძველი ქართული, ახალი ქართული, მეგრული, ბალური (ზემო სვანური), ქვემო სვანური, ლაზური.

ბგერათშესატყვისობა, გაგებინება, სტანდარტულობა... არ არის ენა/კილოს გამმიჯნავი მყარი კრიტერიუმები.

მე ვფიქრობ, რომ უმწიგნობრო იდიომის სტატუსის განსაზღვრისას არსებითია გავითვალისწინოთ ამ იდიომის მფლობელი საზოგადოების მიმართება სამწიგნობრო ტრადიციასთან.მეგრელ-ლაზები თუ სვანები ქართული კულტურის შემოქმედნი არიან და მათუ სახელდება უმწიგნობრო ენის მფლობელებად, ჩემთვის მიუღებელია.

71

მე არ ვაპირებ "ზრდილობიან" ტაქტში ავყვე განსხვავებული აზრის მქონეთ:

როცა პოზიციები თუ არგუმენტები ორივე მხარეს აქვს, ცივილიზებული ადამიანები არ ილანძღებიან. უფლება ყველას აქვს, თავისი აზრი იქონიოს.

აფ ფონზე ვამბობ, რომ კორიაკოვის, ჰილარის თუ სხვათა მსგავსი დებულებები სანიმუშოდ და მართებულად კი არ უნდა წარმოაჩინოს ვინმემ, არამედ უნდა გააცნობიეროს, რომ მაგ., დუგინის გეოპოლიტიკური მოდელი და კორიაკოვების რუკები ერთ ცენტრშია შექმნილი (შდრ.: მზექალა აკრიტიკებდა კორიაკოვის რუკას და მის დებულებებს).

ასევე, ნებსით თუ უნებურად, ჰილარის კვალიფიკაციები საბჭოური კვალიფიკაციების ინერციაა.

ქალბატონო ნინო!რამდენადაც ასე აქტიურად ხართ დაინტერესებული "ენობრივი პოლიტიკის" საკითხებით, გულწრფელად მაინტერესებს თქვენი დამოკიდებულება ჩემ მიერ წარმოდგენილი "საქართველოს ენების" შესაძლო სტატუსების შესახებ ("ენის ქარტიის მიხედვით); მოკლე რეზიუმეს აქაც გთავაზობთ:

ისტორიული უმცირესობის ენის ცნება "ევროპული ქარტიის" მიხედვითდა საქართველოში არსებული ენების კვალიფიკაციის საკითხი

"რეგიონული ან უმცირესობის ენის შესახებ ევროპული ქარტია" ხელს უწყობს სახელმწიფოებრიობის არმქონე, ან სხვა სახელმწიფოებრივ ველში მოქცეული ავტოქთონი - ისტორიული (და არა - ახალი) უმცირესობის მიერ ენობრივ-კულტურული (ეროვნული) მემკვიდრეობის შენარჩუნებას."ენის ქარტიის" დებულებები არ ვრცელდება მოცემული სახელმწიფოს "ახალი უმცირესობების" ენის მიმართ; ამ მიმართულებით არსებობს სხვა საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტები (ჰააგისა და ოსლოს რეკომენდაციები და სხვ.)."ენის ქარტიის" დებულებებს თუ გავითვალისწინებთ, მოცემულ სახელმწიფოში შეიძლება ვივარაუდოთ 7 სახის ენის არსებობა:- ტრადიციული (/ავტოქთონი) ძირითადი მოსახლეობის ენა - სახელმწიფო ენა (რომელზეც ზრუნავს მოცემული სახელმწიფო); კერძოდ, საქართველოში: ქართული სამწიგნობრო ენა, რომლის ადგილობრივი სახესხვაობებია (დიალექტებია): მეგრულ-ლაზური, სვანური, თუშური, მესხური, იმერული, კახური, ქართლური, ფშავური, ჰერული, ტაოური და სხვ..- მოცემულ სახელმწიფოში არსებული ავტონომიური წარმონაქმნის სახელმდებელი საზოგადოების ენა (მეორე სახელმწიფო ენა ამ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნში), რომელზეც ზრუნავენ სახელმწიფოსა და ამ ავტონომიური ერთეულის ხელისუფლებები; საქართველოში: აფხაზური და ოსური (იმ შემთხვევაში, თუკი აღდგება სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი).- მოცემულ სახელმწიფოში მცხოვრები ისტორიული (ავტოქთონი) ეთნიკური უმცირესობის ენა; იგი უნდა დაიცვას სახელმწიფომ "ენის ქარტიის" მესამე ნაწილის გათვალისწინებით (დაცულობის მაღალი ხარისხი); საქართველოში ასეთი ენა არ არსებობს.- მოცემულ სახელმწიფოში საუკუნეების წინ დამკვიდრებული მიგრანტი ეთნიკური ჯგუფის ენა, რომელსაც სხვაგან არა აქვს დაცულობის პერსპექტივა; მოცემული სახელმწიფოს კეთილი ნების შემთხვევაში, ამ ტიპის ენაზე შეიძლება გავრცელდეს "ენის ქარტიის" მეორე ნაწილის დებულებები (სხვა შემთხვევაში, მათ მიმართ ამოქმედდება ოსლოსა თუ ჰააგის "რეკომენდაციები"); საქართველოში: უდიური, ასირიული...- მოცემული სახელმწიფოს მოქალაქე რამდენიმე თაობის მიგრანტის (დიასპორის) ენა, რომელსაც მეზობლად (სხვაგან) აქვს სახელმწიფო ენა; ამ ტიპის ენების დაცულობის ხარისხი უნდა განისაზღვროს ოსლოსა თუ ჰააგის "რეკომენდაციების" და სხვა მსგავსი საერთაშორისო დოკუმენ-ტების მიხედვით; საქართველოში: სომხური, აზერბაიჯანული, ბერძნული...- მოცემულ სახელმწიფოში ოკუპანტის მიერ თავსმოხვეული ენა, რომელსაც დეოკუპაციის შემდეგ სტატუსი და დაცულობის ხარისხი უნდა განესაზღვროს პოსტოკუპაციური ვითარების გათვალისწინებით; საქართველოში: რუსული.- ახალი მიგრანტების ენა; მიგრანტთა ენობრივი უფლებები სახელმწიფომ უნდა დაიცვას შესაბამისი საერთაშორისო დოკუმენტების მოთხოვნების გათვალისწინებით; საქართველოში: ქურთული, იეზიდური, უკრაინული, ჩეჩნური, დაღესტნური...

ქალბატონო ნინო!

72

მეგრულის, ლაზურისა და სვანურის შესახებ ჩვენი პოზიციები ნათელია: ამ ქართველურ სიმდიდრეს გაფრთხილება-შენარჩუნება სჭირდება; ფორმის მოძებნის ორი გზაა (ამ ორ გზათაგან მე მხარს ვუჭერ მეორეს):1. ქართულის პარალელურად, მათი ქცევა განათლების ენად; ასევე, რეგიონში ოფიციალური (სახელმწიფო) ენის სტატუსის მინიჭება.2. სახელმწიფო ღონისძიებების გატარება, რათა შერარჩუნდეს, როგორც ქართველთა სამწიგნობრო ენის ძირითადი და მძლავრი ნაკადები.მიმაჩნია, რომ მეორე გზა ისტორიული გზაა, გარდა ამისა, მეგრელს, ლაზს, სვანს სულ მცირე 16 საუკუნეა აქვს სამწიგნობრო ენა დედაენის მიხედვით და დღეს არ ესაჭიროება დიალექტის ბაზაზე განათლებისა და მწიგნობრობის "ახალი დედაენის" შექმნა.

არ არის აუცილებელი, ერთმანეთს დავეთანხმოთ.:)

თქვენი აზრი უთუოდ საინტერესოა სომხურის, აზერბაიჯანულის, რუსულის და სხვა ჩამოთვლილი ენების მიმართ. მით უმეტესს, სახალხო დამცველის აპარატი, საქართველოს განათლების სამინისტროს ზოგი მუშაკი და უცხოელი ექსპერტებიც ჩემგან განსხვავებულ რეკომენდაციებს იძლევიან (იხ.http://www.scribd.com/doc/12621676/T-Putkaradze-European-Charter-for-Regional-or-Minority-Languages-and-An-Issue-of-Plannig-Linguistic-Policy-in-Georgia).

ქალბატონო ნინო, კონკრეტული კითხვა:თქვენი აზრით, არიან თუ არა მართალნი ისინი, ვინც თვლიან, რომ საქართველოში 10-12 ენა უნდა იყოს დაცული "რეგიონულ ან უმცირესობის ენათა ევროპული ქარტიის" მიერ?

და ბოლოს, ვისაც ჭეშმარიტება აინტერესებს:

ჭეშმარიტება იბადება მოცემულ სფეროში განათლებული ადამიანების ტაქტიანი მსჯელობით...

ჩემი კონკრეტული მიზანია, საქართველოს ექსპერტებად მიჩნეულ უცხოელ კოლეგებს გავაგებინოთ ქართველთა რეალური ენობრივი ისტორია და დღევანდელი საქართველოს რეალური ენობრივი სიტუაცია.

ვვარაუდობ, რომ ვინც საქართველოს ექსპერტად მიიჩნევს თავს, ალბათ ქართულად კითხვა შეუძლია (თუმცა, სათანადო თხოვნის შემთხვევაში, შეგვიძლია მივაწოდოთ თარგმანები ინგლისურ, ფრანგულ, გერმანულ, თურქულ და რუსულ ენებზე).

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე 1 day ago

ბატონო ტარიელ,

თქვენი აზრი გასაგებია, რას თვლით ამოსავლად და რას ეყრდნობით მსჯელობისას.

მე მზექალას ვუპასუხე, რომლის ნაწერის მიხედვითაც (კორიაკოვისა და მაისაკის ნაწილობრივი ციტირებით), ფორმულა язык=народ საყოველთაოდ და უკრიტიკოდაა მისაღები.

ვიცი, რომ ეგ ფორმულა ახალი არაა და მასზე წერდნენ და კიდევ დაწერენ. მაგრამ რად უნდა "დავემორჩილოთ" ფორმულას, რომელიც ვერ ხსნის რეალურ ფაქტებს და სამ ენაზე მოსაუბრე ჯგუფებს სამ განსხვავებულ ხალხად აცხადებს.

როდესაც რომელიმე თეორია ვერ ხსნის ფაქტებს, მას უკუაგდებენ არგუმენტირებულად. ყველაზე ღირებული არგუმენტი სწორედ ქართველური ჯგუფია, რომელიც მაგ ფორმულის (язык=народ) მცდარობას აჩვენებს.

თეორიებიც ადამიანების მოფიქრებულია და ის საიტებიც ადამიანების შექმნილია, ეთნოლოგი თუ სხვა რამ ცნობარი, რომელზეც წერთ. სრულებითაც არაა გამოსარიცხი, რომ მათი ავტორები შეიძლება ყველა ენისა და თქმის რეალურ ვითარებას არ იცნობდნენ. საუკეთესო გამოსავალი იქნება, თუ ქართველი მეცნიერები აქტიურად დაიწყებენ ნაშრომების ქვეყნებას უცხოურ ჟურნალებში. მაშინ აღარ მოუწევთ მსოფლიოს

73

ეთნოლოგებსა და ენათმეცნიერებს საეჭვო ხარისხის საიტების დამოწმება ქართულსა და ქართველებზე წერისას.

რაც შეეხება язык=народ ფორმულასა და შესაბამის თეორიას, ისევე, როგორც ნებისმიერ თეორიას, ისინი არის თეორიული კონსტრუქტები, რომელთა მოდიფიკაცია შესაძლებელია. რაც დაუშვებელია, არის მათი აპრიორი ჭეშმარიტად გამოცხადება და მათ საფუძველზე ფაქტებისთვის კვალიფიკაციის შეცვლა.

მესმის, რომ ჰუმბოლდტი ავტორიტეტია, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, ავტორიტეტებზე მნიშვნელოვანი მათი იდეებია. იდეების გაკრიტიკება და კითხვების დასმა კი სრულიად დასაშვები და აუცილებელი საქმიანობა მგონია.

ბატონო ტარიელ, ბოდიშს ვიხდი, რომ აქ ჯგუფის მთავარი თემისგან დაშორება მოგვიწია. ახლა ყველაფერზე ვერ მოვასწრებ პასუხის გაცემას, რადგანაც აპრილის ბოლომდე სტატია მაქვს ჩასაბარებელი (ოღონდ არა სოციოლინგვისტიკაზე :)) ქალბატონ მანანას და ბელას ნაშრომი მაქვს, დანარჩენები --- არა.


ციტატა:რად უნდა "დავემორჩილოთ" ფორმულას...?

რად უნდა დავემორჩილოთ რუსულიმპერიულ თუ საბჭოთა ფორმულას 3 თუ 6 ქართველური ენის სესახებ? ვინ და რა კრიტერიუმებიტ დაასაბუთა ეს?

საერთოდ, ერთი მხრივ, თქმებს, კილოკავებს, კილოებს, მონათესავე ენებს... მეორე მხრივ კი თქმასა და კილოკავის, კილოკავსა და კილოს, კილოსა დ? ენას შორის ზღვარი რა კრიტერიუმების მიხედვით ივლება?

ამის შესახებ მტელი მსოფლიო დღემდე კამათობს; ჩვენტანაც დიდზალი ლიტერატურა დაგროვდა ამ თემის შესახებ.

მე ვამბობ:

ძველი და ახალი ქართული არ არის დამოუკიდებელი ენები, ერთი ქართველური სამწიგნობრო ენის სახესხვაობებია ორივე. ქართველური ზეპირი მეტყველებები კი ერთი ქართველური ენის - ზოგადქართული ენის ნაირსახეობები არიან.

დავანებოტ ტავი ლინგვისტიკას:

ამბროსი ხელაია მეგრულს კილოდ თვლიდა, ვოსტორგოვი - დამოუკიდებელ ენად.ვის დაუჯეროთ?დრეს ორივე წმინდანია. მათ რომელი ლინგვისტური კრიტერიუმები ჰქონდათ?

ან: "ქართლის ცხოვრების" ავტორებს რატომ არ უნდა დავუჯეროთ?

განსხვავებული აქზრები და არგუმენტები კარგია...

ველი თქვენს პასუხს იმ კონკრეტული კითხვაის სესახებ; ვფიქრობ, ის ტემა უფრო აქტუალურია დღეს ჩვენი სინამდვილისთვის.

მეგრულ-სვანური კი ისეც და ასეც ჩვენთვის უხიფათო თემაა. მთავარია ეს ქართველური მეტყველებებიც და სხვა ქართველური სიმდიდრეც შევინარჩუნოთ: ჩვენს თვალწინ მართლა კვდება: ხევსურული, თუშური, ტაოური, რაჭული, მოხეური, მთიულური, შუა თურქეთში გადასახლებული ქართველების კილოები და ა.შ.


ბ–ნ ტარიელ!

74

ციტატა: ქართველი ერის/ეთნოსის წარმომადგენლები (მეგრელი იქნებოდა ის კახელი, თუში თუ სვანი), სულ მცირე, 20 საუკუნეა დედაენაზე - ქართულ ენაზე - ქმნიან სამწიგნობრო კულტურას და ადიდებს უფალს.მოდით ჯერ უფლის დიდებიდან დავიწყოთ. ჯერ ერთი სასაცილოდ მეჩვენება რელიგიის სამეცნიერო დისკუსიაში ჩარევა. მეორეც, მთელი კათოლიკური სამყარო მკვდარ ლათინურზე ადიდებს უფალს. სამხრეთამერიკელი ინდიელების მშობლიური ენა ლათინურია? არა რა თქმა უნდა, მაგრამ არასწორი მეთოდებით დისკუსიის წარმართვას სწორედ ამგვარ, სასაცილო შედეგებამდე მივყავართ. რა გრჯით? ასე გახარებთ მეცნიერებასთან დაშორება?რაც შეეხება ციტატის პირველ ნაწილს. დიახთ, მეგრელი სწორედ მშობლიურ ენაზე ქმნიდა თავის კულტურას, ოღონდ თქვენი "მტკიცებიდან" განსხვავებით ეს მშობლიური მეგრულია და არა ქართული. კონსტანტინე გამსახურდია ქართული კულტურის ნაწილია, გური ოტობაია მეგრულის და ა.შ.

ციტატა: ქართველებს ერთი დედაენა გვაქვს.

მე ქართველად არ მთვლით ბ–ნ ტარიელ?ჩემი მშობლიური ენა მეგრულია.

ციტატა: ჩემი აზრით, ამ დედაენის ფონზე, მის გვერდით არსებული ქართველური ზეპირი კუთხური სამეტყველო ერთეული, რომელიც ლინგვისტურად დედაენის ენობრივი მოდელის მეორეული ვარიანტია, დიალექტია და არა დამოუკიდებელი ენა.შდრ.: ამოსავალი საერთოქართველური ფორმაა კაცი, მეორეულია კოჩი და ჭაშ (მრავალი ენობრივი ფაქტია ასეთი!).

მომიტევეთ, თუკი ამ ბოროობას :)) არ დავაკომენტებ, თუმცა „ბოროობა“ გარკვეულწილად კომენტარიცაა. :))

ციტატა: მეგრელ-ლაზები თუ სვანები ქართული კულტურის შემოქმედნი არიან და მათუ სახელდება უმწიგნობრო ენის მფლობელებად, ჩემთვის მიუღებელია.ბორის აკუნინი რუსული კულტურის ერთ–ერთი შემოქმედია. ამგვარი მაგალითები უხვადაა. მეგრული კი დიდი ხანია აღარაა უმწიგნობო ენა, ან "უმწიგნობო ენის" განმარტება სხვადასხვანაირად გვესმის.

არასდროს გიცდიათ ჩაბრძანებულიყავით თურქეთში და გაგენათლებინათ ლაზები? თუკი არა, არც ახლაა გვიან. ესტუმრეთ და "შეაგნებინეთ“, რომ მათ საკუთრი ენა არ გააჩნიათ – ქართულად საუბრობენ.


დიდება თქვენს გამოჩენას ბ-ნო ტარიელ,ნამდვილად არ ველოდი, მას შემდეგ რაც ჩემს კითხვებს თავი აარიდეთ, კიდევ შემოხვიდოდით და გააგრძელებდით დისკუსიას. მართალი გითხრათ, შეწუხებულიც ვიყავი ამის გამო. ვფიქრობდი: ”ნუთუ ასეთ საქმეს შეჭიდებულ მეცნიერს არ აქვს პასუხი ასეთ საჭირბოროტო კითხვაზე, რომელიც პირდაპირ კავშირშია მის მოღვაწეობასთან-მეთქი”.გასახარია, რომ თქვენ წინა უსტარში გქონდათ მცდელობა გაგეცათ ჩემი კითხვისთვის პასუხი:

ციტატა: მეგრულის, ლაზურისა და სვანურის შესახებ ჩვენი პოზიციები ნათელია: ამ ქართველურ სიმდიდრეს გაფრთხილება-შენარჩუნება სჭირდება; ფორმის მოძებნის ორი გზაა (ამ ორ გზათაგან მე მხარს ვუჭერ მეორეს):1. ქართულის პარალელურად, მათი ქცევა განათლების ენად; ასევე, რეგიონში ოფიციალური (სახელმწიფო) ენის სტატუსის მინიჭება.2. სახელმწიფო ღონისძიებების გატარება, რათა შერარჩუნდეს, როგორც ქართველთა სამწიგნობრო ენის ძირითადი და მძლავრი ნაკადები.

როგორც ადრე, ახლაც ვერ მცემთ პირდაპირ პასუხს. ”სახელმწიფო ღონისძიებების გატარება” ძალიან ზოგადი ფორმულირებაა და ბუნებაში მრავალ რამეს გულისხმობს, ანაც არაფერს.მე მაინტერესებს: კონკრეტულად რა სახელმწიფო ღონისძიებები ბ-ნო ტარიელ?


ტარიელ, როგორც ბატონმა თემურმა მიგითითა 'სამწიგნობრო ენასთან' დაკავშირებით, შენ ვერ ერკვევი ტერმინებში (მაგალითად, 'დედაენა'). შენ სხვებს ადანაშაულებ საბჭოთა მიდგომაში, მაგრამ ეს ტერმინები

75

სწორედ ისე გესმის, როგორც საბჭოთა მეცნიერებაში იყო დამკვიდრებული. თანამედროვე მეცნიერებას ეს ასე არ ესმის.საკრალური ენა არაფერ შუაშია მშობლიურობასთან. ქართული მართლაც იყო საუკუნეების მანძილზე ეთნიკურად ქართველ (და არამარტო)მართლმადიდებელთა წმინდა ენა. ასევე ფეოდალური სახელმწიფოებრიობის ზენიტის პერიოდში ყველა ეთნიკური ჯგუფის განათლების და პრესტიჟის სტატუსის მწონე ენა. მშობლიურობასთან ამას არავითარი კავშირი არა აქვს. ასევე არა აქვს კავშირი საერთო სახელმწიფო ენას, რომელიც ნაციის ერთიანობის სიმბოლოა, ეთნიკურობასთან.რაც შეეხება, ქართველურ ენათა შენარჩუნებას, ეს შეუძლებელია ინსტუტიციონალური მხარდაჭერის გარეშე. მეცნიერთა პროგნოზით, ვერც ერთი ენა, რომელსაც არა აქვს ოფიციალური სტატუსი ან თუნდაც სერიოზული მხარდაჭერა (რაც გამოიხატება სახელმძღვანელოების შექმნაში, სწავლებასა და მედის არსებობაში), ვერ მიატანს საუკლუნის ბოლომდე. ამიტომ შიშველი განცხადებები მათზე ზრუნვის შესახებ, მათ ვერ გადაარჩენს. ოფიციალური სტატუსის მინიჭება, მათი აღიარება ნაციონალურ სიმდიდრედ კი აუცილებელია. ამას მოჰყვება მათზე ნამდვილი ზრუნვა, რასაც გულისხმობს კიდეც ეს სტატუსი. შენი შიშები კი იმაშთან დაკავშირებით, რომ მეგრელები, მაგალითად, ამის გამო ქართველები აღარ იქნებიან, ვერ ზლებს ვერანაირ კრიტიკას. ქართველობა ბევრად უფღო ფართო ცნებაა, ვიდრე ლინგვისტური იდენტობა.


rusiko!ციტატა:შენ ვერ ერკვევი ტერმინებში (მაგალითად, 'დედაენა')...

:))))))))))))))))))))))

უფრო შორს წახვალ ამ ტაქტით და ცოდნით.

Comment by giorgi 1 day ago

ქალბატონო რუსიკო, თქვენ ამბობთ: შენი შიშები კი იმაშთან დაკავშირებით, რომ მეგრელები, მაგალითად, ამის გამო ქართველები აღარ იქნებიან, ვერ ზლებს ვერანაირ კრიტიკას.თუმცა, სალიტერატურო ქართულის ფუნქციის დაკარგვის გამო დეეთნიზაციის ნათელი მაგალითი გვაქვს –ლაზები, რომელთა ქართველური წარმოშობის შესახებ მხოლოდ ჩვენთვისაა ცნობილი და ისინი თავს ცალკე ეთნოსად გაიაზრებენ.

Comment by Rusiko Amirejibi 1 day ago

ლაზური რომ ქართველური ენაა, ეს იციან ლინგვისტებმაც და ლაზებმაც. ფართო საზოგადოება მსოფლიოში კი ლაზების კი არა უფრო დიდი ჯგუფების წარმოშობაზე არაა ინფორმირებული.ერთი წარმოშობის ენების მატარებლები ყოველთვის ერთ ეთნოსად არ თვლიან თავს. აქ სხვა ფაქტორებიც მოქმედებენ. ეღტი წარმოშობის ინდოევროპული ენების მატარებლები რა, ერთი ეთნოსია? !!!!


ბ-ნო გიორგი,

ლაზები რომ ოდესმე ისევე თვლიდნენ თავს ქართველებად, როგორც მეგრელები, ამის დამადასტურებელი დოკუმენტები გვაქვს?ისინი არასდროს ყოფილან ქართულ სახელმწიფოში ისე მჭიდროდ ინტეგრირებულნი(მცირე ნაწილის გარდა), როგორც მეგრელები.ხან ბერძნების ქვეშ იყვნენ ისინი, ხანაც ქართველების(ლაზეთის უკიდურესი აღმოსავლეთი), ბოლო კი თურქების ხელში აღმოჩნდნენ. ბუნებრივია ამ პერიოდის განმავლობაში იცვლებოდა მათი სალიტერატურო ენაც. ნაწილი გაბერძენდდა, ნაწილი გათურქდა, თუმცა ძირითადი ბირთვი ლაზებისა დარჩა ლაზი. და ჩვენთვის ეს უნდა იყოს მთავარი. ყიჟინით ”შენ ქართველი ხარ”, არაფერი გამოვა. თუ ლაზმა კარგად გაითავისა მისივე ლაზობა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მოკლე დროში თავად მივა დასკვნამდე, ქართველია ის თუ თურქი.

Comment by giorgi 1 day ago

76

ციტატა: ლაზური რომ ქართველური ენაა, ეს იციან ლინგვისტებმაც და ლაზებმაც.ქნ–ო რუსიკო, თქვენ გულწრფელად გჯერათ, რომ სარფსმიღმა ლაზებში ხუთ კაცს მაინც იპოვით, ვისაც წარმოდგენა ექნება, რას ნიშნავს ქართველური ენები???ციტატა: ინდოევროპული ენების მატარებლები რა, ერთი ეთნოსია? !!!!და თქვენ თვლით, რომ ინდოევრუპულ ენებზე მოლაპარაკე, მაგალითად, სომხებსა და შოტლანდიელებზე დიდი ნათესაობა არ არსებობს ჩვენსა და ლაზებს შორის???ციტატა: ერთი წარმოშობის ენების მატარებლები ყოველთვის ერთ ეთნოსად არ თვლიან თავს. აქ სხვა ფაქტორებიც მოქმედებენ.

ამაში გეთანხმებით. დამიჯერეთ, ლაზებსა და დანარჩენ ქართველებს შორის, ენობრივთან ერთად ყველა სხვა ფაქტორიც მუშაობს. ამას გეუბნებით, როგორც ეთნოლოგი.

Comment by Rusiko Amirejibi 1 day ago

ციტატა: და თქვენ თვლით, რომ ინდოევრუპულ ენებზე მოლაპარაკე, მაგალითად, სომხებსა და შოტლანდიელებზე დიდი ნათესაობა არ არსებობს ჩვენსა და ლაზებს შორის???ეს სად ვთქვი? რა ლოგიკით ასკვნით ასეთ რამეებს?ციტატა: თქვენ გულწრფელად გჯერათ, რომ სარფსმიღმა ლაზებში ხუთ კაცს მაინც იპოვით, ვისაც წარმოდგენა ექნება, რას ნიშნავს ქართველური ენები???ლაზებს ძალიან ბევრს ვიცნობ. თავიანთ წარმოშობაზე საკმაოდ კარგი წარმოდგენა აქვთ.

Comment by lela xachapuridze 23 hours ago

ციტატა: მეგრულს დიალექტად ბევრი განიხილავდა ბ-ნ ტარიელ ფუტკარაძემდეც;ვინ?შეგახსენებთ მე-19 ს-ის მეორე ნახევარსა და მე-20 ს-ის პირველ ოთხ ათეულში მეგრული ქართული ენის დიალექტად მიაჩნდათ როგორც ენათმეცნიერებს ასევე საზოგადო და საეკლესიო მოღვაწეებს: ივ.კერესელიძე, დ. ყიფიანი, მ.ჯანაშვილი, პ.მირიანაშვილი, დ. ბაქრაძე, პ. ჭარაია, ს. ხუნდაძე, ს. მესხი, ვაჟა-ფშაველა, ი. გოგებაშვილი, აკ. წერეთელი, ი. ჭავჭავაძე, თ, სახოკია, თ. ჟორდანია, გ. ქიქოძე, კ. გამსახურდია, დ. მეგრელი, ა. ჯუღელი, ივ. გეგია, გრ. კანდელაკი, ივ. ბურჭულაძე, ფ. დავითაია, ს. ნორაკიძე, ვ. პეტრიაშვილი, დ. დადიანი, ნ. დადიანი, აკ. ჩხენკელი, ს. ძიმისტარიშვილი, ე. მამინაიშვილი, კათალიკოს პატრიარქები: ლეონიდე (ოქროპირიძე), წმ. კირიონ საძაგლიშვილი, წმ. ამბროსი ხელაია, კალისტრატე (ცინცაძე),ეპისკოპოსები: ალექსანდრე ოქროპირიძე, გრიგოლ დადიანი, წმ. ალექსი შუშანია...მ. მეუნარგია, გ. ბერიძე, დ. მაჭავარიანი, ნ. ალშიბაია, კ. გაწერელია, ა. კეკელია, გ. ჩაგუნავა, ე. შენგელია,ა. კალამდარიშვილი, კ. ჭანტურია, ა. ქვარცხავა. ა. სახოკია, ი. ჩხენკელი...უფრო დეტალურად:“მეგრული კილო ჩამორჩენილი ქართულია, მაგრამ მიუხედავად ამისა, სალაროა ნამდვილ ქართული სიტყვებისა.მეგრული ძირითადი ქართულია!“ (აკ. წერეთელი, ხუთტომეული, ტ.4, 1990, გვ.380)“მე შემოვუშვი ახალ ქართულში მრავალი გარდასული სიტყვა; სამაგიეროდ ასევე უხვად ვასხურე ჩემს ლექსიკას ხევსურულიდან, იმერულიდან, ქართლ-კახურიდან და მეგრულ-გურულ ენაკავებიდან მოტანილი სიტყვები“ (კ. გამსახურდია, რვატომეული, ტ.5, 1980, გვ.955-956)“სამურზაყანოელები ქართული ენის იმავე მეგრულ კოლოზე ლაპარაკობენ, რითაც მთელ სამეგრელოში“ … “იმ სამრევლო სკოლებში, სადაც მოსახლეობა ლაპარაკობს ქართული ენის მეგრულ დიალექტზე, ქართული ენის სწავლება აუცილებელია“(წმ. ამბროსი აღმსარებელი (ხელაია))ვახუშტი ბაგრატიონი მეგრელის შესახებ წერს: „არამედ აქუსუთ თვისიცა ენა, გარნა წარმხდარი ქართულივე, ვითარცა ღმერთი_ღორონთი, ჩემი _ ჩქიმი’’ (ვახუშტი,1973, გვ.783).დუტუ მეგრელმა თავისი პოზიცია გადმოსცა ლექსით: „მეგრელთა მიმართ“მეგრელნო, ყური დამიგდეთ,მოგითხრობთ ძველსა ამბებსა,მაგრამ ვაი თუ შორს ტყორცნოთთქვენ ეს საბრალო რვეული,სთქვათ, რათ გვიკითხავთ ქართულსო,როცა გვაქვს ჩვენი მეგრული?...არა, არ იტყვით თქვენ ამას,არ გაუხარებთ მტერს გულსა,არ დაუჯერებთ იუდას,

77

მამულის გამცემს წყეულსა.მოიგონებთ იმ დროს, როცა,თამართან ერთად მხნეობდით,უსმენდით დიდსა ჭყონდიდელს,რუსთველის ქნარით სტკბებოდით!ნუთუ იგივე არა ხართ,დაეცით სულით, ზნეობით?არა, მწამს, მტრისა განზრახვათჩაჰფუშავთ თქვენის მხნეობით!...’’(დაიბეჭდა 1893წ.”საქართველოს კალენდარში”)

ვაჟა-ფშაველა პრობლემას ეხმიანება ლექსით: “ვინ არის კაცი?”...კაცი ის არის, ვინაცაარა კითხულობს გაზეთსა,წიგნისთვის შაურსა ზოგავს,მეარღნეს აძლევს მანეთსა.გადაამტერებს ერთმანეთსქართლსა, იმერეთს, კახეთსა,საკუთარს ანბანს შეუდგენსსამეგრელოს და სვანეთსა.კაცი ის არის, სიცოცხლე,ვინაც ატარა ტკბილადა,სიკვდილის შემდეგ იწოდადიდყურიანის შვილადა.””სად თქმულა და გაგონილა, რომ დაბალმა მოხელეებმა ერს მოჰგლიჯონ ღვიძლი, მთელი მხარე და უბრძანონ მთელს მხარესა, კარგა ბლომს ნაწილს ქვეყნისასა: ილაპარაკე მხოლოდ შენს შინაურს კილოზედ, ზურგი შეაქციე შენს მთავარს დედა-ენასა, და დაივიწყე იგი, გადააგდე იქით მშობლიური ანბანი, შენი მონაწილეობით მოგონილი, უარჰყავ სამშობლო ლიტერატურა, რომლის სალაროში არც ერთს ძმაზედ შენ ნაკლები არ შეგიტანია, გააუქმე შენი საღმრთო მეტყველება, რომელთანაც შეხორცებულია შენი სარწმუნოება, დაივიწყე შენი ათასის წლის ისტორიული არსებობა და გადაიქეც ველურ ხალხად, რომელმაც ყველაფერი თავიდან უნდა დაიწყოსო” (იაკობ გოგებაშვილი, ,,დაბალი ღობე ერთა შორის” (1894)

ციტატა: მეგრულისთვის და სვანურისთვის ენის სტატუსის მინიჭება, თითქოს მათი გადარჩენის მიზნით, ყოვლად დაუშვებელია.რატომ?ეს არის აბსოლუტურად სხვა საკითხი და ენის თემის ამ პრობლემისთვის მიბმა არის წინასწარვე ჩაფიქრებული და კარგად აპრობირებული ფანდი, რათა ყველა კეთილი ინიციატივა ქართველური ენების დასაცავად მყის დაიბლოკოს. არავითარი კავშირი სვანური ენის მოფრთხილებას რუსების მიერ პასპორტის გაცემასთან კავშირი არ აქვს,

თქვენი მოსაზრება სირაქლემას პოზიციას ჰგავს.ფანდს ჩვენ კი არა სხვები აწყობდნენ ადრე (ცარისტული და კომუნისტური რუსეთი ცდილობდა მეგრული კილო გადაექცია სამწიგნობრო ენად და მეგრელებისათვის წაერთმიათ დიდი სამწიგნობრო წარსული) და დღესაც ამის შიში გვაქვს.შეგახსენებთ:"არ არსებობს ერი, რომელიც ერთსა და იმავე დროს სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობდეს, მაგრამ ეს კიდევ იმას აღნიშნავს, რომ არ შეიძლება არსებობდეს ერთ ენაზე მოლაპარაკე ორი ერი (ი.სტალინი, მარქსიზმი და ნაციონალური საკითხი; ვიმოწმებთ 1951 წლის თბილისის გამოცემის მიხედვით, გვ. 18)"... "კულტურულ-ნაციონალური ავტონომია გულისხმობს ცოტათ თუ ბევრად განვითარებულ ეროვნებებს,მაგრამ კავკასიაში არიან მთელი რიგი ხალხები, რომელთაც პრიმიტიული კულტურა, განსაკუთრებული ენა აქვთ, მაგრამ მშობლიურ ლიტერატურას მოკლებულნი არიან... რა ვუყოთ ასეთ ხალხებს: მეგრელებს, აფხაზებს, აჭარლებს, სვანებს, ლეკებს და სხვ., რომლებიც სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობენ, მაგრამ თავიანთი ლიტერატურა კი არა აქვთ?" (იქვე, გვ. 138-139)... "ნაციონალური საკითხი კავკასიაში შეიძლება გადაიჭრას მხოლოდ იმ მიმართულებით, რომ დაგვიანებული ერები და ხალხები (მეგრელები, სვანები, აჭარლები...) უმაღლესი კულტურის საერთო კალაპოტში მოვაქციოთ"(იქვე, გვ. 142)...საქართველოში საბჭოთა იმპერიის მიერ განახლებული მრავალენობრივი კამპანიის წინააღმდეგ თბილისში 1925 წლის 23 სექტემბერს გაიმართა “ტფილისში მცხოვრებ სამეგრელოს მკვიდრთა კრება“, რომლის

78

თავმჯდომარე იყო თ. სახოკია. სხდომაზე მან წარმოთქვა ისტორიული სიტყვა, “ქვენ რაღას მისდევთ“ (გაზ. “კომუნისტი“, 1925, №219. ვიმოწმებთ, ა. ასლანიშვილის წიგნიდან “მეგრელთა საქმე“, 2005, გვ.30)სამეგრელოს ე.წ. დამცველები იყვნენ მაფალუელები, რომელთაც 1929 წლის ივნისში საქართველოს კპ(ბ) მეექვსე ყრილობაზე ძირითადი ყურადღება მეგრული “ენის“ უფლებების დაცვაზე გადაიტანეს. მათ წინააღმდეგ გამოვიდა შამშე ლეჟავა, რომელმაც განაცხადა:“ჩვენ ყველანი ქართველები ვართ და ჩვენი ფუძე არის ქართული კილოკავი…მათ უნდათ დაიწყონ ენით და შემგედ ავტონომია მოითხოვონ“ (ა. ასლანიშვილი, მეგრელთა საქმე, თბ., 2005, გვ.35)და კიდევმე-20 და 21-ე საუკუნეთა მიჯნაზე ლინგვისტურ ქართველოლოგიაში მწვავედ დადგა დღის წესრიგში ზოგი ტერმინის საბჭოური გაგების გადასინჯვის აუცილებლობა, რისთვისაც იღვწიან ახალგაზრდა მეცნიერები და არა მარტო ტარიელ ფუტკარაძე. მათ გვერდით კი მათი ნიჭისა და ქართველობის თაყვანისმცემელი უამრავი ადამიანი დგას...სხვა მხირვ კი, მადლობა მინდა გადაგიხადოთ თქვენი ლექსიკისათვის, რითაც მშვენივრად შეძელით ჩვენს შორის კულტურული სხვაობის წარმოჩენა...

Comment by giorgi 22 hours ago

ქნ–ო რუსიკო,ციტატა: ეს სად ვთქვი? რა ლოგიკით ასკვნით ასეთ რამეებს?თქვენ თქვით: ერთი წარმოშობის ენების მატარებლები ყოველთვის ერთ ეთნოსად არ თვლიან თავს. აქ სხვა ფაქტორებიც მოქმედებენ. ეღტი წარმოშობის ინდოევროპული ენების მატარებლები რა, ერთი ეთნოსია? !!!!მე კი არაფერს ვასკვნი, თქვენ სრულიად აშკარად და გასაგებად მიპასუხეთ ასე იმაზე, რომ ქართული სალიტერატურა ენის დავიწყებამ ლაზების დეეთნიზაცია განაპირობა. თუ სხვა რამეს გულისხმობდით, იქნებ, გარკვევით ჩამოაყალიბოთ რისი თქმა გინდოდათ ამ ძახილის ნიშნებით სავსე აბზაცით.

ციტატა: ლაზებს ძალიან ბევრს ვიცნობ. თავიანთ წარმოშობაზე საკმაოდ კარგი წარმოდგენა აქვთ

არ ვიცი თქვენ ლაზების რა წრეს იცნობთ, მაგრამ ექსპედიციაში ვარ ნამყოფი ლაზეთში და არც მათ და არც თურქეთის ქართველობას წარმოდგენა არა აქვთ, თუ რაიმე საერთო აქვთ ერთმანეთთან. ჰემშინებს "გურჯებს" და ლაზებს ერთმანეთი ზუსტად ერთნაირად ცალკემდგომ ეთნოსებად მიაჩნიათ თავი.


ბატონო გივი,ციტატა: ისინი არასდროს ყოფილან ქართულ სახელმწიფოში ისე მჭიდროდ ინტეგრირებულნი(მცირე ნაწილის გარდა), როგორც მეგრელები.ხან ბერძნების ქვეშ იყვნენ ისინი, ხანაც ქართველების(ლაზეთის უკიდურესი აღმოსავლეთი), ბოლო კი თურქების ხელში აღმოჩნდნენ.აი ამაშია საქმე, თქვენ თვლით, რომ ლაზები სამი ოკუპანტის ანექსიას განიცდიდნენ და ქართველების "ქვეშ" იყვნენ სხვა დამპყრობლებთან ერთად. გეთანხმებით, რომ ისტორიის დიდი ნაწილი, ქართული სახელმწიფოს საზღვრებს მიღმა იყო მოქცეული, მაგრამ დანარჩენი დრო ქართველების "ქვეშ" კი არ იყვნენ, არამედ ამ დროს იყვნენ დეოკუპირებულნი და თავიანთ სახელმწიფოში ბრუნდებოდნენ.

ციტატა: ნაწილი გაბერძენდდა, ნაწილი გათურქდა, თუმცა ძირითადი ბირთვი ლაზებისა დარჩა ლაზი. და ჩვენთვის ეს უნდა იყოს მთავარი. ყიჟინით ”შენ ქართველი ხარ”, არაფერი გამოვა. თუ ლაზმა კარგად გაითავისა მისივე ლაზობა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მოკლე დროში თავად მივა დასკვნამდე, ქართველია ის თუ თურქი.

მთავარი ისაა, რომ მათ თავიანთი ქართველობა გააცნობიერონ, ხოლო ის, რომ თავიანთი კუთხურობა (ლაზობა) შეინარჩუნეს, ნამდვილად გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონე მომენტია. თუმცა, ვიმეორებ მთავარი მათი ეთნიკური თვითშეგნების დაბრუნებაა.იმაში მართალი ხართ, რომ ამ ვიწრო იდენტობის გამყარება, ნამდვილად წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება და ხელს შეუწყობს მათ საერთოქართულ კულტურულ წიაღში დაბრუნებას.

Comment by eka archvadze 7 hours ago

მთავარი მათი ეთნიკური თვითშეგნების დაბრუნებაა.

79

საინტერესო დისკუსიაა; მე ვეთანხმები გიორგის.:)


ქ-ნო ლელა,

ციტატა: შეგახსენებთ მე-19 ს-ის მეორე ნახევარსა და მე-20 ს-ის პირველ ოთხ ათეულში მეგრული ქართული ენის დიალექტად მიაჩნდათ როგორც ენათმეცნიერებს ასევე საზოგადო და საეკლესიო მოღვაწეებს: ივ.კერესელიძე, დ. ყიფიანი, მ.ჯანაშვილი, პ.მირიანაშვილი, დ. ბაქრაძე, პ. ჭარაია, ს. ხუნდაძე, ს. მესხი, ვაჟა-ფშაველა, ი. გოგებაშვილი, აკ. წერეთელი, ი. ჭავჭავაძე, თ, სახოკია, თ. ჟორდანია, გ. ქიქოძე, კ. გამსახურდია, დ. მეგრელი, ა. ჯუღელი, ივ. გეგია, გრ. კანდელაკი, ივ. ბურჭულაძე, ფ. დავითაია, ს. ნორაკიძე, ვ. პეტრიაშვილი, დ. დადიანი, ნ. დადიანი, აკ. ჩხენკელი, ს. ძიმისტარიშვილი, ე. მამინაიშვილი, კათალიკოს პატრიარქები: ლეონიდე (ოქროპირიძე), წმ. კირიონ საძაგლიშვილი, წმ. ამბროსი ხელაია, კალისტრატე (ცინცაძე),ეპისკოპოსები: ალექსანდრე ოქროპირიძე, გრიგოლ დადიანი, წმ. ალექსი შუშანია...მ. მეუნარგია, გ. ბერიძე, დ. მაჭავარიანი, ნ. ალშიბაია, კ. გაწერელია, ა. კეკელია, გ. ჩაგუნავა, ე. შენგელია,ა. კალამდარიშვილი, კ. ჭანტურია, ა. ქვარცხავა. ა. სახოკია, ი. ჩხენკელი...უფრო დეტალურად:

ახლა თუ არ დამზარდებით, ისიც მითხარით, ამ ნუსხაში ენათმეცნიერი რამდენია?და როცა მათ ჩამოთვლით, იქნებ წყაროც მიგვითითოთ, სადაც ისინი აღნიშნავენ რომ მეგრული კილოკავია.რაც შეეხება სასულიერო პირებს, მათ რათქმაუნდა შეუძლიათ დააფიქსირონ საკუთარი პოზიცია, მაგრამ ეს პოზიცია ვერ იქნება წონადი მეცნიერებისთვის. სასულიერო პირების აზრები უნდა გაზიარებულ იქნას რიგ მეცნიერებებში, მაგალითად თეოლოგიაში, რადგან უშუალო კავშირში არიან ერთმანეთთან, მაგრამ ენათმეცნიერება სხვა სფეროა. ეს დაახლოებით იგივეა, სასულიერო პირმა აზრი გამოთქვას ფიზიკის კანონზე, რომ არსებობს არა სამი მდგომარეობა ნივთიერებისა(აირადი, თხევადი, მყარი), არამედ, მხოლოდ ერთი, აირადი. და ნაწილი ფიზიკოსებისა ამ აზრს დაეთანხმოს. რა შეიცვლება ამით? არც არაფერი. აირადის გარდა, ბუნებაში არსებული თხევადი და მყარი მდგომარეობა სახეზე იქნება და მის დანახვას შეძლებს ყველა. იგივე ხდება ჩვენს კონკრეტულ შემთხვევაშიც.

ციტატა: ”“მეგრული კილო ჩამორჩენილი ქართულია, მაგრამ მიუხედავად ამისა, სალაროა ნამდვილ ქართული სიტყვებისა.მეგრული ძირითადი ქართულია!“ (აკ. წერეთელი, ხუთტომეული, ტ.4, 1990, გვ.380)

როგორ ფიქრობთ, უნდა მესიამოვნოს მე როცა ესოდენ დიდი მოღვაწე, როგორც აკაკი წერეთელია, მეგრულს ჩამორჩენილის იარლიყს აწებებს? ამასთანავე, იგივე წინადადებაში ის წინააღმდეგობაში მოდის საკუთარ თავთან: ჯერ ”ჩამორჩენილ ქართულს” უწოდებს მეგრულს, შემდეგ ”ძირითად ქართულს”. ახლა მიპასუხეთ, ეს ორი ცნება თანხვდება ერთურთს?

ციტატა: საკუთარს ანბანს შეუდგენსსამეგრელოს და სვანეთსა.

და სად ამბობს ვაჟა მეგრული ან სვანური კილოკავიაო? ვეთანხმები დიდ მგოსანს იმაში, რომ ახალი ანბანის შექმნა დაუშვებელია, რადგან ქართული ანბანი საერთოა ყველასთვის, და არამარტო მეგრულ-ლაზურ-სვანურისთვის, არამედ ჩრდილო კავკასიურ ენათათვისაც ყველაზე მისაღები და მოხდენილია იგი. მაგრამ, ეს მეგრულის კილოკავობას არანაირად არ უსვამს ხაზს, არასდ ამაზე ვაჟა არ საუბრობს. მეორეც, ჩემთვის გაუგებარია, რატომ ხდება ფოკუსირება ანბანზე ამ შემთხვევაში. ჩვენ ენის ლინგვისტურ სტატუსზე ვსაუბრობთ და არა ანბანზე.

ციტატა: "არ არსებობს ერი, რომელიც ერთსა და იმავე დროს სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობდეს, მაგრამ ეს კიდევ იმას აღნიშნავს, რომ არ შეიძლება არსებობდეს ერთ ენაზე მოლაპარაკე ორი ერი (ი.სტალინი, მარქსიზმი და ნაციონალური საკითხი; ვიმოწმებთ 1951 წლის თბილისის გამოცემის მიხედვით, გვ. 18)"

თქვენ ამ შემთხვევაში ეთანხმებით სტალინის ფორმულის პირველ ნახევარს(არ არსებობს ერი, რომელიც ერთსა და იმავე დროს სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობდეს), ხოლო წინადადების ბოლოში გამოთქმულ აზრს არა: არ შეიძლება არსებობდეს ერთ ენაზე მოლაპარაკე ორი ერი. მისი პირველი ფორმულა იზიარებს სწორედ იმ მიდგომას, რომლის მიხედვითაც ქართველი ერი არ შეიძლება ლაპარაკობდეს ორ ან სამ ენაზე,

80

გამომდინარე აქედან არსებობს ერთი ქართული ენა და მისი კილოკავები. გაუგებარია ჩემთვის, ჩიქობავას, შანიძეს და სხვებს თვლით მეცნიერებად, რომელთაც ხარკი უნდა ეხადათ სტალინისტური იმპერიისთვის, და ამავდროულად მშვენივრად იზიარებთ იგივე სტალინის ფორმულირებას.

ციტატა: მე-20 და 21-ე საუკუნეთა მიჯნაზე ლინგვისტურ ქართველოლოგიაში მწვავედ დადგა დღის წესრიგში ზოგი ტერმინის საბჭოური გაგების გადასინჯვის აუცილებლობა, რისთვისაც იღვწიან ახალგაზრდა მეცნიერები და არა მარტო ტარიელ ფუტკარაძე. მათ გვერდით კი მათი ნიჭისა და ქართველობის თაყვანისმცემელი უამრავი ადამიანი დგას...

მე მომხრე ვარ იმისა, რომ საბჭოური მიდგომები შეიცვალოს. ეს გასაგებია. მაგრამ რასაც თქვენ უწოდებთ საბჭოურს ამ შემთხვევაში, უპირობოდ გაზიარებულია ენათმეცნიერთა მიერ საერთაშორისო დონეზე. ღმერთმა ხელი მოგიმართოთ, მაგრამ მგონია, რომ ზუსტად ამ საერთაშორისო დონეზე ძალიან გაგიჭირდებათ იმის დამტკიცება, რომ არ არსებობს არავითარი მეგრული ან სვანური ენა, არსებობს მხოლოდ ქართული ენის სვანური და მეგრული კილოკავები.

ციტატა: სხვა მხირვ კი, მადლობა მინდა გადაგიხადოთ თქვენი ლექსიკისათვის, რითაც მშვენივრად შეძელით ჩვენს შორის კულტურული სხვაობის წარმოჩენა...

ეს მე მომმართავთ თუ ვინმე სხვას? ურიგო არ იქნებოდა ადრესატის სახელიც მიგეწერათ.თუკი მე მომმართავთ მაშინ ამ წერილს უბრალო ღიმილით ვუპასუხებ. და გეტყვით ერთს: პირადად მე არცერთი შეკითხვა, არცერთი საკითხი უპასუხოდ არ დამიტოვებია, შედარებით ამომწურავად გავეცი ყველა მათგანზე პასუხი, რასაც სასწორის ერთ-ერთ პინაზე დახვავებულ მოკამათეთა გარკვეულ ჯგუფზე ვერ გეტყვით. :)


ბ-ნო გიორგი

ციტატა: აი ამაშია საქმე, თქვენ თვლით, რომ ლაზები სამი ოკუპანტის ანექსიას განიცდიდნენ და ქართველების "ქვეშ" იყვნენ სხვა დამპყრობლებთან ერთად. გეთანხმებით, რომ ისტორიის დიდი ნაწილი, ქართული სახელმწიფოს საზღვრებს მიღმა იყო მოქცეული, მაგრამ დანარჩენი დრო ქართველების "ქვეშ" კი არ იყვნენ, არამედ ამ დროს იყვნენ დეოკუპირებულნი და თავიანთ სახელმწიფოში ბრუნდებოდნენ.

ძალიან გთხოვთ სასურველ თრგზე ნუ ჭრით ჩემს სიტყვებს. ლაზეთი, როგორც ასეთი, თითქმის არასოდეს ყოფილა ერთიანი ქართული სახელმწიფოს ნაწილი(თუ არ ჩავთვლით გამონაკლისებს), და ის დროდადრო სხვადასხვა სამეფოების ხელში გადადიოდა. ამას ვგულისხმობდი მეც. არაფერი მაქვს საწინააღმდეგო იმისა, რომ ლაზეთი საქართველოს შემადგენლობაში ვიხილო, მაგრამ ეს არარეალურია და თანამედროვე თუ ისტორიული რეალიების გათვალისწინებით შეუძლებელიც.

ციტატა: არ ვიცი თქვენ ლაზების რა წრეს იცნობთ, მაგრამ ექსპედიციაში ვარ ნამყოფი ლაზეთში და არც მათ და არც თურქეთის ქართველობას წარმოდგენა არა აქვთ, თუ რაიმე საერთო აქვთ ერთმანეთთან. ჰემშინებს "გურჯებს" და ლაზებს ერთმანეთი ზუსტად ერთნაირად ცალკემდგომ ეთნოსებად მიაჩნიათ თავი.

მრავალჯერ ვარ ლაზეთში ექსპედიციით და სტუმრადაც ნამყოფი. შესაბამისად თავს მეტნაკლებად კომპეტენტურად ვთვლი გამოვთქვა ჩემი აზრი აღნიშნულთან დაკავშირებით: ლაზების უმეტესობა მათი ეთნიკური ვინაობის იდენტიფიცირებისას აკეთებს ასეთ ფორმულირებას - ჩვენ ვართ ლაზები, მეგრელები არიან ჩვენი ძმები, იგივე ქრისტიანი ლაზები, ხოლო გურჯები ჩვენი ბიძაშვილებიო. გეთანხმებით იმაში, რომ არიან ისეთებიც, ვისაც გენეტიკურად ქურთი და გურჯი ერთნაირად ნათესავი ჰგონია. მე მქონდა მიმოწერა ერთ ლაზთან, რომელიც მიმტკიცებდა, რომ რადგან ლაზები უძველესი და ძირითადი თურქები არიან, მეც თურქი ვარ. რამდენჯერაც საპირისპიროს დამტკიცება ვცადე არაფერი გამოვიდა, მას ჩაჭედილი ჰქონდა თავში რომ იყო თურქი და სჯეროდა, რომ ელაპარაკებოდა ქრისტიან თურქს, რომელსაც ”ისტორიული ავბედითობის” გამო ეწოდა მეგრელი.

უარესსაც გეტყვით. მახსენდება ივლისი, როცა მე და ჩემი მეგობარი ვაკის პარკში ვსეირნობდით, იქვე ახლოს ქალი იჯდა და ჩვენი მეგრული საუბრის გაგონებაზე მოგვიახლოვდა და გამოგვესაუბრა. მოკლედ, ბევრი რომ აღარ გაწუხოთ, ამ ქალმა განგვიცხადა, რომ მეგრელები ისეთივე უცხოტომელები ვართ

81

ქართველთათვის, როგორც მაგალითად სომხები, ოსები ან აზერბაიჯანელები. და ვერაფრით შევძელით საპირისპიროს დამტკიცება, არც ჰქონდა აზრი. და იცით რამდენს შევხვედრივარ ასეთს? ასე რომ, სანამ ლაზებს გადავწვდებით და ვუსაყვედურებთ ეთნიკური თვითშეგნების უქონლობაში, სჯობს საკუთარ საზოგადოებაში აღმოვფხვრათ სარეველები და მერე ვესაუბროთ სხვებს.


ციტატა: სხვა მხირვ კი, მადლობა მინდა გადაგიხადოთ თქვენი ლექსიკისათვის, რითაც მშვენივრად შეძელით ჩვენს შორის კულტურული სხვაობის წარმოჩენა...თქვენი პირველი სიტყვიდანვე დავიჭირე ეს სხვაობა, მაგრამ ვერ ვხვდები მადლობას რად გვიხდით.თქვენი კულტურის დონე რომ დაფიქსირდა იმისთვის? :)

Comment by Gocha Kuchukhidze 41 minutes ago

saintereso gverdi chans,siamovnebit gavecnobi! kvela naazrevs, madloba b-n Tariel Putkaradzes amgvari msjelobis camockebistis!

Comment by Misha Labadze 1 day ago

gamarjoba yvelas!ai, axla shemovedi aq da wavikitxe es tkveni nawerebi. me vityvi imas, rom lazuris, megrulis, svanuris moxsenieba " regionaluri enebis" rangshi araa chemi azrit mizanshewonili am mizezta gamo:

1) regionebshi, sadac es sami metyveleba ixmareba, samwerlobo da saerto-erovnuli ena YOVELTVIS iko saliteraturo qartuli.2) am samive metyvelebas iyeneben qartvelebi3) samive metyveleba nawilia saerto-qartuli enisa

axla, ra minda rom vtqva. zogiertebs aq gaugiat, rom safrangetshi provansuli agiarebulia regionalur enad, an espanetshi - asturiuli. esenio, amboben zogiertebi, isetive rangis metyvelebebia, rogorc lazuri, megruli da svanurio. ARAA ASE! Provansulad da asturiulad, iseve rogorc siciliurad, piemonturad da a.sh. arsebobs da vitardeba mdidari literatura, romelic dokumenturad dafiksirebulia gacilebit ufro adreul epoqashi, vidre franguli, espanuri an italiurenovani literaturis dzeglebi. ase rom aq sxvagvari situaciaa. amitomac tu qartia sheexo provansuls, asturiulsa da siciliurs, es imitom, rom eseni iyvnen martlac regionaluri enebi da ara dialeqtebi.

mashasadame - safrangetis istoriashi iko periodi, roca saliteraturo franguli ar ixmareboda saerto-erovnuli enis funqciit da shesabamisad, samxret safrangetshi arsebobda provansuli saliteraturo ena. aseve iko espanetshi, italiashi da arsebobs amis damamtkicebeli dokumentebi.

chventan ase arasodes yofila.

amitomac qartia sheexeba mxolod im enas, romelsac unda sheexos saqartvelos istoriuli taviseburebidan gamomdinare –afxazurs


აბსოლუტურად გეთანხმებით, ბატონო მიხეილ და მინდა დავამატო, დილაექტს დავუძახებთ, ენას თუ სხვა რამეს ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არა აქვს, რადგან ქარტიაში წერია, რომ სახელმწიფო ენის სახესხვაობებზე არ ვრცელდება რეგიონალურ ენებად გამოცხადების ვალდებულება.


მიშა, იქნებ უკეთ განმარტოთ, რას ნიშნავს ენის ნაწილად ყოფნა, თქვენს მესამე პუნქტში გაქვთ ეს ნახსენები.

გიორგისგან კი მაინტერესებს შემდეგი: რას ნიშნავს "სახელმწიფო ენის სახესხვაობა". და თუ, თქვენი აზრით, ენის სახესხვაობად შეიძლება დიალექტიც მოგვევლინოს და ენაც, რაღა აზრი აქვს მეგრულ-სვანურის ენობის წინააღმდეგ ბრძოლას, თუ მასზე ქარტია მაინც არ გავრცელდება.

82


ნინო, ზუსტად ასეთი ფორმულირებაა ქარტიაში. მოგვიანებით მოვძებნი და მოგაწვდით აღნიშნული ციტატის "ლინკს".


გეთანხმებით, გივი (თუ შეიძლება, ასე მოგმართავთ). ლაზეთის საქართველოს საზღვრებში მოქცევაზე ფიქრიც კი არარეალურია და ნამდვილად, ჯერ შიგნით უნდა მოვაგვაროთ პრობლემები. ლაზებთანაც არაფერი გვაქვს სასაყვედურო.

Comment by Misha Labadze 7 hours ago

ციტატა: მიშა, იქნებ უკეთ განმარტოთ, რას ნიშნავს ენის ნაწილად ყოფნა, თქვენს მესამე პუნქტში გაქვთ ეს ნახსენები.

ki batono, axlave ganvmartav:

upirveles yovlisa, me minda gkitxot: Megrelebi, svanebi da lazebi qartvelebi arian? vimedovneb, tqveni pasuxi dadebitia - hoda, tuki isini qartvelebi arian, shesabamisad mati metyvelebani aris qartuli. anu me imis tqma minda, rom megruli, svanuri da lazuri metyvelebani isevea qartvelta metyveleba, rogorc imeruli, guruli, xevsuruli... vgoneb gamiget.

mere - roca fonetikashi, morfologiashi, sintaqssa da leqsikashi 90% ertgvaria, imis tqma, rom agnishnuli metyvelebani damoukidebeli enebia, araa martebuli. tqven axla ityvit, rom rusulis, belorusulisa ukrainulis shemtxvevashic egreao, tumca aq maqvs kidev erti myari argumenti - rusebi warmoshobit slavebisa da finougrebis naertia, belorusebi -slavebisa da baltebis, xolo ukrainelebi ki wmida slavebi arian. anu aq damatebit wina planze gamodis etnogenezi. magalitad, espanelebi iberielebisa da vestgotebis shtamomavlebia, romlebmac shemdgom sheitvises xalxuri latinuri, xolo portugalielebi - keltebisa da iberielebisa, romlebic espanelta msgavsad galatindnen enobrivad, magram etnikuri gancalkevebulobis shegrdzneba darchat.

megrelebi, svanebi da lazebi rogorc rasobriv-etnikuri, ise enobrivi tvalsazrisit qartvelebi arian da mati etnogenezi qartulia, aqvt saerto-qartveluri istoriuli mexsiereba da shesabamisad, mati metyvelebani, warmoshobita da tanamedroveobitac aris saerto-qartuli enis nawili.


მიშა, დიდი მადლობა.

ციტატა: upirveles yovlisa, me minda gkitxot: Megrelebi, svanebi da lazebi qartvelebi arian? vimedovneb, tqveni pasuxi dadebitia

მგონია, რომ ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ხარვეზი კვლევაში, როცა მკვლევარი თავის შეხედულებებზე დაყრდნობით აკეთებს დასკვნას. მეც და თქვენც ქართველებად მივიჩნევთ ამ ხალხს, მაგრამ ეს არაა მთავარი. მთავარია, თავად კუთხეების მაცხოვრებელთა განწყობა და მათი შეხედულებები, თუ გვინდა, რომ ზუსტად აღვწეროთ სიტუაცია. არსებობს ამგვარი გამოკვლევა? ხომ არ იცით?

ციტატა: hoda, tuki isini qartvelebi arian, shesabamisad mati metyvelebani aris qartuli

ახლა, თქვენი ნაწერიდან ისიც გამომდინარეობს, რომ რადგან თურქეთის ლაზობის ნაწილი თავს თურქად მიიჩნევს, მათი ენაც თურქულია. სხვათა შორის მომისმენია თურქი (არალაზი) ეთნოგრაფის მოხსენება ბოსტონის 2005 წლის ცენტრალური ევრაზიის კონფერენციაზე (ზოგიერთი აქაური წევრიც ესწრებოდა და ეხსომებათ), სადაც ავტორი ლაზურს თურქულის დიალექტად აცხადებდა, სწორედ ლაზების თვითიდენტიფიკაციიდან გამომდინარე.

იდენტობასა და ენას შორის ტოლობის დაწერა საქმის გამარტივება მგონია. თქვენ?

83

ციტატა: mere - roca fonetikashi, morfologiashi, sintaqssa da leqsikashi 90% ertgvaria,

პროცენტები როგორ დათვალეთ?

სინტაქსი ნათესაობის დადგენისას მხოლოდ დამხმარე კრიტერიუმი შეიძლება იყოს, რადგანაც სრულიად დაუკავშირებელ და გეოგრაფიულად დაცილებულ ენებსაც კი შეიძლება მსგავსი ჰქონდეს სინტაქსური სტრუქტურა.

აი, "ერთგვარობაც" საკმაოდ ორაზროვანია.

ციტატა: tqven axla ityvit, rom

საინტერესო მიდგომაა სავარაუდო კონტრარგუმენტების მოძიება და პასუხის წინასწარ გაცემა :)

მე იმას ვიტყოდი, რომ საერთოდ არ არის ენის სტრუქტურაზე მომუშავისთვის საინტერესო, რუსი, ბელორუსი და უკრანელი (თუ ნებისმიერი სხვა) რა გზით წარმოიშვა და რად თვლის ის თავს.

იმაში, თუ, მაგალითად, ზმნის რომელიმე მორფემას აფიქსის კვალიფიკაცია მივცე თუ კლიტიკის, ნულოვანია თავად მეტყველთა წარმოშობის და თვითიდენტიფიკაციის მნიშვნელობა.

ციტატა: megrelebi, svanebi da lazebi rogorc rasobriv-etnikuri, ise enobrivi tvalsazrisit qartvelebi arian da mati etnogenezi qartulia, aqvt saerto-qartveluri istoriuli mexsiereba da shesabamisad, mati metyvelebani, warmoshobita da tanamedroveobitac aris saerto-qartuli enis nawili.

თქვენი ნაწერის ბოლო ფრაზაა "enis nawili", ფრაზა, რომლის განმარტებაც გთხოვეთ, თქვენ რა შინაარს დებდით მასში. სამწუხაროდ, კვლავ განსამარტავი დარჩა.

ენის ნაწილის ნაცვლად კულტურის ნაწილი გეთქვათ, ჯობდა. ეს იმიტომ რომ ლინგვისტიკაში ენის ნაწილი ვერც სხვა ენა (თუნდაც მონათესავე) ვერ იქნება და ვერც დიალექტი. თითოეული დიალექტი, კილო, თქმა თუ თუნდაც რომელიმე დასახლებული პუნქტის მეტყველება, ცალკე აღებული, არის თავისთავად სისტემა. ის არც არაფრის ნაწილია და არც თავად შედგება ენა-ნაწილებისგან. რაც შეეხება ენობრივი სისტემების ნათესაობას, ის დგინდება ენობრივი მასალის შედარებითი ანალიზის შედეგად და არა ამ სისტემებზე მოლაპარაკე ადამიანების თვითიოდენტიფიკაციის საფუძველზე.

Comment by Givi G. Karchava just now

რამდენიმე დღე მოვცდი ინტერნეტს, აქ კი საკმაოდ ბევრი წერილი დაგროვილა. ვეცდები მოკლე კომენტარი გავუკეთო ზოგიერთ მათგანს, რადგან ახლაც მეჩაქრება.

პირველ რიგში, როცა ვლაპარაკობთ, რომ ქარტია უნდა გავრცელდეს აფხაზურ ენაზე, ვფიქრობ, რომ ამის თქმის საფუძველს არც საქართველოს, არც სეპარატისტული რეალობა არ უნდა გვაძლევდეს. საქართველოს და სეპარატისტული კონსტიტუციების მიერ აფხაზური აღიარებულია სახელმწიფო ენად, არსებობს აფხაზური სკოლები, თეატრი, ტელევიზია, პრესა და ა.შ. ამაზე მეტს ქარტია არაფერს გვთავაზობს, პირიქით. ხოლო თუკი იმ კუთხით მივუდგებით აფხაზურზე ქარტიის გავრცელების აუცილებლობას, რომ ამ ენაზე ვითარდება ლიტერატურა, მაშინ არც იმის თქმა გაგვიჭირდება, რომ დაახლოებით იგივე ეპოქაში, როცა აფხაზურმა ლიტერატურამ ფეხი აიდგა, მოხდა მეგრულად სხვადასხვა სახის ლიტერატურული ნაწარმოებების შექმნა, რაც გაგრძელდა და დღემდე უამრავი მარგალიტია დაგროვილი. პირველი აფხაზური გაზეთი ”აფსნი” 1917 წელს გამოიცა, რომელსაც რამდენიმე წლის დაგვიანებით მიჰყვა, მარტალი კომუნისტური სულისკვეთებით გაჟღენთილი, მაგრამ მეგრულენოვანი გაზეთების მთელი წყება. ამიტომაც, ამ საზომით ნამდვილად ვერ გამოვარჩევთ მეგრულს და აფხაზურს და ვერც რომელიმე მათგანზე დავუშვებთ ქარტიის გავრცელების განსაკუთრებულ პრივილეგიას. მთავარი საზომი აღნიშნულ შემთხვევაში უნდა იყოს ენის მდგომარეობა, თუკი ენა ცუდ დღეშია და მას სჭირდება ამოდგომა, უნდა შევეხიდოთ. და სულაც არაა ქარტია ამისათვის აუცილებელი, სახელმწიფომ რომ სპეციალური პროგრამები შეიმუშავოს და გაატაროს, სრულიად საკმარისი იქნება.

84

კიდევ ერთ კომენტარს გავაკეთებდი სინტაქსის თაობაზე. ლაზურსა და მეგრულს შორის გაგებინების გაძნელება არამხოლოდ ლექსიკურ დაშორიშორებასთან, არამედ სინტაქსურ გაუცხოვებასთანაცაა მნიშვნელოვანწილად დაკავშირებული. ცნობილი ფაქტია, რომ ლაზურის სინტაქსი ძლიერ მოწყვეტილია საერთოქართველურ სინტაქსურ სისტემას და მიბმულია თურქულთან. უფრო სწორად, წინადადების აწყობისას ხდება თურქული კალკების გამოყენება. მეტი თვალსაჩინოებისთვის მაგალითებსაც მოვიყვან:

1. მე ვსწავლობ(ქართ.), მა ბგურაფულენქ(მეგრულად). კანონზომიერად ლაზურში უნდა გვქონდეს მა(ნ) ვიგურაფ /ვიგურამ/ბიგურამ ’გურაფა /ოგურაფუ’(სწავლა) ზმნიდან. თუმცა ლაზი ასე ამბობს: მა(ნ) ვიკითხუფ/ბიკითხუმ/ვიჭითხამ(მე ვკითხულობ). ”ისმაილი ტრამტრაში უნივერსიტეს მუჰენდისლუღი იკითხომს - ისმაილი ტრაბზონის უნივერსიტეტში ინჟინრობას სწავლობს”. აქ გვაქვს თურქული კალკი, რამეთუ თურქულში ’სწავლა’ და ’კითხვა’ ერთი ზმნით, 'okumak' აღინიშნება: ”ben okuyorum" - 1. მე ვკითხულობ, 2. მე ვსწავლობ. არადა ლაზურში გვაქვს ’წოფ’ ძირი, რომელიც საერთოქართველურ დონეზეზ აღდგება: წაფ/წოფ - წაფვა / ონწოფულუ. ეს ფორმა, როგორც ”სწავლის”, ”სწავლების” შესატყვისი მხოლოდ ლაზურის ჩხალურ დიალექტში გამოიყენება: ვიმწოფულერ- ვსწავლობ, ვომწოფულამინონ - ვასწავლი, შევასწავლი.

უამრავი ასეთი მაგალითის მოყვანა შეიძლება. და ეს იმას ნიშნავს, რომ ნინოს თქმისა არ იყოს, თურქ ენათმეცნიერებს აქვთ უფლება ლაზური საერთოთურქული ენის კილოკავად გამოაცხადონ?

პ.ს. სხვათაშორის 2006 წელს ანკარაში, არქაბელ ლაზთა ასოციაციის მიერ გამოიცა წიგნი სახელწოდებით ”ლაზური ენის არქაბული კილოკავის გრამატიკა”, სადაც მეთოთხმეტე გვერდზე ასეთ ფრაზას ვაწყდებით: ”ლაზური, მისი ძირის(სისტემის) მიხედვით მსოფლიოს 5 დიდ ენათა ოჯახიდან ერთ-ერთს, ურალ-ალთაურს განეკუთვნება.” რაც ყველაზე საინტერესოა, წიგნის ავტორები ისევ ლაზები არიან. წიგნის გამოსვლიდან რამდენიმე თვეში ლაზურ პორტალზე www.lazuri.com გამოქვეყნდა ჩემი წერილი, სადაც ეს უსახური და მცდარი ნაშრომი გახლდათ გაკრიტიკებული. წერილი ლაზურადაა და მსურველებს PDF შეგიძლიათ იხილოთ აქ:

http://www.link.ge/file/243543/LAZUR---NENA---ARKABUR-----AR--AL-------NENA--K--NA-----EN---Givi-G--Kar--ava.pdf.html

Comment by Givi G. Karchava on May 3, 2009 at 12:14am

ერთი რამ მაინტერესებს კიდევ:

ამ ჯგუფში იყო დავით რაფავა. როგორც გავიგე მისი ნაწერები წაიშალა და თვითონაც დაბლოკილია, ჯგუფში ვერ შემოდის. ამავე საიტზე გახსნილ ერთ-ერთ ჯგუფში წავიკითხე მისი წერილი ამის შესახებ.საინტერესოა, რამ განაპირობა ეს? ვინმე ხომ ვერ მეტყვის რატომაა ეს კაცი დაბლოკილი?


მოგესალმებით,გიორგობის დღესასწაულს გილოცავთ

ძალიან საინტერესო წერილი წავიკითხე ცოტა ხნის წინ და გადავწყვიტე აქაც დავდო, ეს უნდა გვახსოვდეს:

"საქართველოს ერთიანობის საფრთხეზურაბ თორიასაქართველოს დაპყრობის დღიდან რუსეთის იმპერია გეგმაზომიერად ცდილობდა ქვეყნის კუთხეებად დაშლას, რაც კავკასიაში მისი სანუკვარი ოცნების `გათიშე და იბატონეს~ ერთ-ერთი მთავარი შემადგენელი

85

ნაწილი იყო; ეს პირველ რიგში გამოიხატა აფხაზეთისა და სამეგრელოს დედა სამშობლოდან მოწყვეტის აქტიურ მცდელობებში.რუსეთის ცარისტული იმპერიის ამ მიზნებზე არც მისი პირდაპირი მემკვიდრის, ე. წ. საბჭოეთის კავშირად შერაცხილ, მოდერნიზებულ იმპერიას აუღია ხელი, რომელის ერთა შორის ძმობისა და თანასწორობის და `მცირე ეთნოსების~ თვითგამორკვევის შირმას ამოფარებული, განსაკუთრებულად `ზრუნავდა~ სამეგრელოსა და სამურზაყანოელი ქართველების განსხვავებულ ეთნოსად გამოცხადებას და ნაცადი ემისრების მეშვეობით ცდილობდა მეგრელთათვის შეექმნა სლავური ანბანის მიხედვით შედგენილი დამწერლობა, ეთარგმნა სასულიერო თუ საერო ლიტერატურა და მიუხადავად იმისა, რომ ადგილობრივი მოსახლეობის მხრიდან მედგარ წინააღმდეგობებს აწყდებოდა, ამ გზით ცდილობდა სამეგრელოს საზოგადოებაში გამოეწვია გაუცხოება მშობლიეური ენისა და კულტურის მიმართ.ჩვენდა სამწუხაროდ,Dამ ტიპის ემისრებს ისინი პოულობდნენ კიდეც სამეგრელოს წიაღში, Qკერძოდ კი ქართულ გვარებს ამოფარებულ, შენიღბული `მოღვაწეების~ სახით, რომელთა შორის გახლდათ დედით რუსი, ქართული გვარისა და ვითომ ქართული კულტურის თავგამოდებული მოამაგე, მედროვე პარტიული ფუნქციონერი, აწ განსვენებული ვლადიმერ, (ლადო) ალფენიძე (ბახტრიონელი), რომლის ბიოგრაფია ურთიერთსაწინააღმდეგო წიაღსვლებითაა აღსავსე.მის პარტიულ თუ `შემოქმედებით~ კარიერაზე ზემდგომმა ორგანოებმა ჯერ კიდევ გალის რაიონის სოფ. ოტობაიას სკოლის დამთავრებისთანავე იზრუნეს _ გალის რაიონის კომკავშირის რაიკომის პირველ მდივნად დანიშნეს, რაც იშვიათი მოვლენა იყო, შემდგომ კი, როგორც ხელისუფლების საიმედო კადრი, მოსკოვში სასწავლებლად მიავლინეს.როგორც ცნობილია, იგი საშუალო ნიჭის ლიტერატორი იყო, მაგრამ ვიღაცას ხელს აძლევდა მისი აღზევება, გზას უკვალავდა და უწევდა ფართო პროპაგანდას, თავისუფლად მოგზაურობდა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში, რაც იმ დროს არამცთუ ჩვეულებრივი მოქალაქის, არამედ საკმაოდ წარმატებულ შემოქმედთათვის წარმოუდგენელი ფუფუნემა იყო.მოსკოვის ლომონოსოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასრულების შემდგომ ვლ. ალფენიძე ხან ედუარდ შევარდნაძის ხელდასხმულ გაზეთ `მებრძოლი გუშაგის~ რედაქტორი იყო, ხან ედუარდ შევარდნაძისავე რეფერენტი და როგორც ჩანს, მთელ რიგ პროცეზებზე ახდენდა გავლენას. ვინ იცის რა საიდუმლო მისია ებარა, მაგრამ როგორც ჩანს, სამეგრელოს ავტონომიზაციის საკითხის რუსულ კალაპოტში მიშვებაც ევალებოდა და ამისთვის შეფარულად, თუმცა აქტიურად მოქმედებდა.გასული საუკუნის სამოცდაათიანი წლების დასაწყისში, როცა ედუარდ შევარდნაძე საქართველოს ცეკას პირველ მდივნად მოგვევლინა და ვლადიმერ ალფენიძე უკვე მასზე დაქვემდებარებულ უწყებაში მსახურობდა, წარმოშობით გალელმა ახალგაზრდა ქალბატონმა, რომელიც წარსულში ვლ. ალფენიძის თანამშრომელი იყო გალის კომკავშირის რაიკომში და მასთან ურთიერთობას მიზეზთა გამო ერიდებოდა, მთხოვა მასთან შეხვედრაზე ვხლებოდი. იგი ეჭვობდა, რომ ალფენიძე პარტიულ სამუშაოზე დაბრუნებას შესთავაზებდა და უარყოფითი პასუხი წინასწარ ჰქონდა მზად, მაგრამ იმასაც ამბობდა, ასე რომ იყოს, ეს რა ისეთი საიდუმლოა, ტელეფონზე არ ეთქვაო.ჩვენ მას რუსთაველის ხალხმრავალ გამზირზე შევხვდით.ურთიერთმოკითხვის შემდეგ მან ჩემ მეგობართან განმარტოებით საუბარი ისურვა, მაგრამ ქალმა მას საკუთარი თავივით ვენდობი და შეგიძლია ყველაფერზე ისაუბროო, უპასუხა. ალფენიძე თავიდან ყოყმანობდა, ყურადღებით მაკვირდებოდა და რადგან დასახევი გზა არ დაუტოვეს, ჩვენს `გათვითცნობიერებას~ ყოველგვარი შესავლის გარეშე შეუდგა.სამეგრელოს წარსულს იგი საქართველოს ისტორიისაგან განყენებულად განიხილავდა და თავგამოდებით ამტკიცებდა, რომ მეგრელები სხვა ეთნოსია, ქართველებთან არავითარი ნათესაური კავშირი არა აქვთ, ისინი ქართიზაციის მსხვერპლნი არიან, ეს საკითხი ერთხელ და სამუდამოდ გადასასინჯია მეგრელების მხრიდანო...ჩემმა მეგობრი აღშფოთდა, მაგარმ როცა მიხვდა, რომ ამით საქმეს ვერ უშველიდა, მოთმინებით აღიჭურვა და წარმართობის დროიდან მოყოლებული, ვიდრე Dდღემდე, მისი მცდარობის დამადასტურებელი ფაქტები, საქვეყნოდ ცნობილ მეცნიერთა მოსაზრებები და ურყევი მტკიცებულებები მოუყვანა. მეგონა, რომ ალფენიძე ამ ახსნა-განმარტებებს დასჯერდებოდა და თავის სიმცდარეს აღიარებდა, თუმცა ამაოდ. ვისაც ვესაუბრე, ამ თემის მიმართ თავიდან ამგვარი პროტესტის გრძნობა უჩნდება, მაგრამ თანდათან ყველა ხვდება, რომ მეგრელებს ქართველებმა წაართვეს ეროვნულობის გრძნობა, დაარწმუნეს, რომ ისინი ქართველები არიან, მაშინ, როცა თვით ქართველებმა არაფერი უწყიაან თავიანთი წარმომავლობის შესახებ და საკუთარი დამპყრობლური პოლიტიკის მეგრელებისთვის თავსმოხვევას დღესაც განაგრძობენო...ამ თემისადმი ჩვენმა სკეპტიკურმა დამოკიდებულებამ იგი ვერ შეაჩერა და იქვე გადმოგვილაგა მომავალში რა გზას უნდა დასდგომოდა სამეგრელო. მას პირველ რიგში სამეგრელოს ავტონომიზაცია მთელი თავისი ატრიბუტებით, საკუთარი დამწერლობის შემოღება და აქედან გამომდინარე, მთელი რიგი საკითხების გადასინჯა, დაუყოვნებლივ განსახორციელებელ ფაქტად ესახებოდა.

86

ჩვენს კითხვაზე, თუ ვის სჭირდებოდა ყოველივე, ვინ იყო ასე დაინტერესებული სამეგრელოს ავტონომიზაციის საკითხით, მეგრელებისთვის დამწერლობის შემოღებით და ა.შ. , იგი ჯიუტად იმეორებდა, რომ ეს იყო ხალხის მოთხოვნა, ამ საკითხებისადმი ყველა თქვენსავით გულგრილი და გაუთვითცნობიერებელი როდია სამეგრელოშიო, ბევრ ვინმეს ვიცნობ, ვისაც სამეგრელოს ავტონომიზაცია ოცნებედ აქვს ქცეული და აქტიურ პროპაგანდას ეწევაო. რამდენიმე ნაცნობის გვარიც დაგვისახელა, მათ შორის ერთი ახალგაზრდა ქალბატონი, რომელიც იმ დროს პერსპექტიული ენათმეცნიერის სახელით სარგებლობდა, ხოლო დღეს საკმაოდ ავტორიტეტულ მეცნიერად ითვლება. ეს ქალბატონი ამაყობს, რომ მეგრელია და პასპორტში ეროვნება _ მეგრელი უწერიაო.ამაზე ჩემი მეგობარი გაცეცხლდა, ასეთი რამ საიდან მოიტანეთ, საქართველოში ვის გაუგია, რომ ეროვნება `მეგრელი~ პასპორტში ვინმეს ეწეროს, ეს ნამდვილი მისტიფიკაციააო. ალფენიძეს ჩვენზე ეცინებოდა, თუ გნებავთ, მიბრძანდით იმასთან და შეამოწმეთო...ჩვენ რა თქმა უნდა, იმ ქალბატონთან მისვლას და პასპორტის გასინჯვას არ ვაპირებდით, მაგრამ ალფენიძის ნაამბობიდან რაღაც გვენიშნა, რადგან ამ ქალბატონში მეტად გამძაფრებულად შეინიშნებოდა კუთხურობის განცდა და მიკერძოება, ეს იქნებოდა კერძო ურთიერთობებსა თუ ამა თუ იმ მეცნიერულ მიდგომაში.მოსმენილთან შედარებით ეს დეტალები მაინცდამაინც დიდ ტრაგედიად არ აღგვიქვამს, მაგრამ, როცა ალფენიძემ დაამატა, ეს ქალბატონი ამ პროცესებში აქტიურად მონაწილეობს და ოცნებობს იმ დღეზე, როცა მეგრულზე სწავლა-განათლება შემოვაო; იფეთქა ჩემმა მეგობარმა და ალფენიძეს მოურიდებლად მიახალა, ამაზე ნურც იოცნებებთ, ღმერთმა დაგვიფაროს `ვეფხისტყაოსანს~ შვილებს მეგრულ კილოზე და ისიც სკოლაში ვასწავლიდეთო. ალფენიძე ჩემი მეგობრის აღშფოთებას ვითომდა მიმტევებლური ღიმილით შეხვდა, მაგრამ ეტყობოდა, ბრაზი ახრჩობდა, ესენი ვინ არიან, რომ ვერაფერზე დავითანხმეო.გამომშვიდობებისას ცინიკურად გვითხრა, ეს ახლო ხანებში თუ არა, მაინც მოხდება და თქვენისთანა არაპატრიოტრები სამეგრელოს გარეთ, ემიგრაციაში მოხვდებიანო.ჩემი მეგობარი შეეცადა მისთავის საკუთარი არგუმენტები გაეცნო, მაგრამ ალფენიძემ მოსმენა არ ისურვა. რის თქმასაც აპირებ, შენზე ნაკლებად როდი ვიცი და ისიც შესანიშნავად მომეხსენება, რომ ისტორიის გამყალბებელთა მოსაზრებებს გაიმეორებ, იმ გამყალბებელთა, რომლებმაც კოლხეთის ისტორია ქართულად გამოაცხადეს, მაშინ, როცა ქართულსა და მეგრულს შორის უდიდესი სხვაობააო.როგორ გასაოცრადაც არ მოგეჩვენოთ, აი, ასეთი იყო ამ საკითხის მიმართ ცეკას თანამშრომლის დამოკიდებულება.როგორც ყოველივედან ჩანს, ვლ. ალფენიძე ამ საქმიანობაში ერთ-ერთი რიგითი რგოლი, გარკვეული უფლებებით აღჭურვილი, ვიღაცის ძლიერი ნების აღმსრულებელი პირი იყო და ცხადია, ეს პროცესები საიდანაც იმართებოდა, რადგან, იმ დროს, როცა საბჭოთა კავშირში ყოველგვარი განსხვავებული აზრი იდევნებოდა და ერთა შორის შერწყმის გეგმაზომიერი პროპაგანდა იყო გაჩაღებული, ვიღაცას საქართველოში კიდევ ერთი ავტონომიის სახით შენელებული ნაღმის ჩადება ჰქონდა განზრახული.მტრული ძალები ამჟამად უფრო გააქტიურებულნი არიან და ქართველთა ენობრივ-ეროვნული ერთიანობის დაშლით საქართველოს ერთიანობას უქმნიან საფრთხეს... "


ლინკი:

http://lib.ge/body_text.php?7063


წმინდა გიორგის მადლი გფარავდეთ!

როგორც ჩანს, პატივცემული თორია ისეთ მეგრელთა რიცხვს მიეკუთვნება, ვისი დედა-ენაც ქართულია, მეგრული კი - საშინაო მეტყველება - დიალექტი. მისი ასეთი დამოკიდებულება ამ საკითხის მიმართ სავსებით სწორია, როგორც კუთხით ერთ-ერთი მეგრელის და ეროვნებით - ქართველის.საბედნიეროდ, ჩემთვის, მეგრელისთვის, ვეფხისტყაოსანი ისევეა სისხლხორცეული, როგორც სხა კუთხის შვილისთვის და პირიქით, მეგრული სიმღერები...ფოლკლორი (მსგავსად კახური, მთიულური და ა.შ. ფოლკლორისა) ისევეა ნებისმიერი კახელის და ა.შ., როგორც ჩემი;

მე ვერ ვხვდები, რატომ უნდა გაუჩნდეს ზოგიერთ მეგრელსა და სვანს ახალი დამწერლობის შექმნის სურვილი, მაშინ, როდესაც დამწერლობის შექმნის დღიდან ამ კულტურით მოვდივართ. და თუ იმას ვიტყვით, მეგრულისთვის და სვანურისთვის ენის სტატუსის მინიჭება გადაარჩენს მას გაქრობისაგანო, დამერწმუნეთ, ეს მხოლოდ მიზეზია ჩანაფიქრთა განხორციელებისათვის და მეტი არაფერი.

87

უბრალოდ, არარეალურია ის, რომ მეგრულისთვის და სვანურისთვის სტატუსმა ,,ენამ” განსაზღვროს ამ დიალექტებზე მოლაპარაკეთა მეტყველება და მათში შეცვალოს ის ღირებული, რასაც სალიტერატურო ენა ჰქვია. ჩემს ირგვლივ მყოფი ყოველი მეგრელი ისეთივე ქართველია, როგორც სხვა კუთხის შვილი. ყოველი ჩვენგანისთვის ქართული სალიტერატურო ენა საერთოა, ენა, რომელზეც ოდითგანვე გვიკითხავს სახარება და გვიწერია დღემდე.


პირველ კურსზე რომ ვიყავი, ერთ-ერთ თსუ ლექტორზე მითხრეს მსგავსი რამ: პასპოტში ეროვნება მეგრელი ეწერაო და შევძრწუნდი - არ დავიჯერე, რადგან ამ ასაკოვან ქალბატონს დიდ პატივს ვცემ; ალბათ ბევრ თქვენგანს უკითხავდა ენათმეცნიერების შესავალს.

როგორც ჩანს, ბატონი დავითი მეგრულისა და კახურის (აგრეთვე და სხვა დიალექტების) ფონზე გამოვლენილ განსხვავებას იღებს ათვლის წერტილად და დეეტერსის სქემას იწონებს;ჩემთვის კი ლათინურიდან წამოსული ენები: ინგლისური, გერმანული და ა.შ. არის ე ნ ა , მათ ფონზე, რაც არ უნდა დაარქვა: „ქართველური“ თუ „მონათესავე“ „ენები“, მეგრული , დეეტერსის კვალიფიკაციით (რომელსაც იზიარებს მეცნიერთა ერთი ჯგუფი), სვანურიც - ენებია, ეს კი აბსურდულია;დეეტერსის კვალიფიკაცია ჩიხში შედის, იმიტომ, რომ თუ მეგრულსაც ენას უწოდებს და ინგლისურსაც;რუსეთი კი ამას ელოდება - ჩასაფრებულია;

მე ქართველი ვარ და ჩემი დედა ენა ქართულია, ასე ფიქრობს მთელი გალი ჩემი მრავალრიცხოვანი ნათესაობა; თქვენი არ ვიცი.

Comment by bela 1 hour ago

ციტატა:„ამ ჯგუფში იყო დავით რაფავა...“ბატონი რაფავა არ ერიდებოდა შეურაცმყოფელ განცხადებებს...თავისუფალი აზრის გამოთქმა ყველა ჩვენგანს შეუძლია. არ შეიძლება, პიროვნებას შეურაცხყოფა მივაყენოთ იმის გამო, რომ მას რაღაც აზრი აქვს ამათუ იმ საკითხთან დაკავშირებით. ამ ფორუმზე ცინიკური, შეურაცხმყოფელი გამოხმაურება მოყვა ქალბატონ მზექალას წერილსაც, რაც სავსებით დაუშვებელია…

Comment by Nino Amiridze / ნინო ამირიძე 33 minutes ago

ყველას გილოცავთ გიორგობას!

ციტატა: ამ ფორუმზე ცინიკური, შეურაცხმყოფელი გამოხმაურება მოყვა ქალბატონ მზექალას წერილსაც, რაც სავსებით დაუშვებელია…

ძვირფასო ბელა, გთხოვთ, მიმითითოთ, სად იყო შეურაცხმყოფელი ტექსტი მზექალას ნაწერზე. ან იქნებ თქვენ მომწეროთ, მზექალა.

ნამდვილად არ არის სასურველი, აზრთა სხვადასხვაობა პირად დაპირისპირებაში გადავიდეს. ჩვენ ყველანი კოლეგები ვართ და, სჯობს, კამათიც კულტურულად და პროფესიონალურ დონეზე გაიმართოს.

ციტატა: ბატონი რაფავა არ ერიდებოდა შეურაცმყოფელ განცხადებებს...

სამწუხაროა, ეს დასაწყისში, დარეგისტრირების მერე მოხდა. მე დავუკავშირდი ბატონ დავითს და მქონდა მასთან მიმოწერა. ვფიქრობ, თუ მას კვლავ შეეძლება ამ ჯგუფში დაწერა, პრობლემა აღარ შეიქმნება. მაგრამ ეს, ალბათ, ბატონი ტარიელის გადასაწყვეტია.

ციტატა: პირველ კურსზე რომ ვიყავი, ერთ-ერთ თსუ ლექტორზე მითხრეს მსგავსი რამ: პასპოტში ეროვნება მეგრელი ეწერაო და შევძრწუნდი - არ დავიჯერე, რადგან ამ ასაკოვან ქალბატონს დიდ პატივს ვცემ; ალბათ ბევრ თქვენგანს უკითხავდა ენათმეცნიერების შესავალს.

88

ეს როდის? საბჭოთა პერიოდში თუ მისი დაშლის მერე? იყო პასპორტში მსგავსი გრაფა, სადაც ამის აღნიშვნა იქნებოდა შესაძლებელი? საქართველოში გაიცა პასპორტი?

ციტატა: დეეტერსის კვალიფიკაცია ჩიხში შედის, იმიტომ, რომ თუ მეგრულსაც ენას უწოდებს და ინგლისურსაც;

გთხოვთ, დაწეროთ, ინგლისური რად უქმნის დეეტერსის სქემას პრობლემას? საინტერესოა.

ციტატა: ჩემთვის კი ლათინურიდან წამოსული ენები: ინგლისური, გერმანული და ა.შ. არის ე ნ ა

რა თვალსაზრისით თვლით ინგლისურსა და გერმანულს ლათინურიდან წამოსულ ენებად?



ფრიად ტენდენციური და მიკერძოებული წერილია, სადაც სუბიექტური ხედვა და პიროვნული შუღლიც იგრძნობა ალაგ-ალაგ. ლადო ალფენიძე აღიარებულია მეოცე საუკუნის ერთ-ერთ გამოჩენილ ქართველ მწერლად და მეცნიერად და მისთვის ასე აშკარად ტალახის სროლა, თან მაშინ როცა ის უკვე გარდაცვლილია და უძლურია ბრალდებებს პასუხი გასცეს, ცოტა არ იყოს უხერხულია.მინდა სტატიიდან რამდენიმე ციტატა ამოვიღო და პასუხი გავცე.

ციტატა: ამ თემისადმი ჩვენმა სკეპტიკურმა დამოკიდებულებამ იგი ვერ შეაჩერა და იქვე გადმოგვილაგა მომავალში რა გზას უნდა დასდგომოდა სამეგრელო. მას პირველ რიგში სამეგრელოს ავტონომიზაცია მთელი თავისი ატრიბუტებით, საკუთარი დამწერლობის შემოღება და აქედან გამომდინარე, მთელი რიგი საკითხების გადასინჯა, დაუყოვნებლივ განსახორციელებელ ფაქტად ესახებოდა.

ადამიანი, რომელმაც ქართულ მწერლობას ისეთი მარგალიტები აჩუქა, როგორიცაა ცურტავის ზარები. მწვერვალები და უფსკრული. სიკვდილი ქრისტეს ასაკში. სიყვარული და უკვდავება და სხვა, არ შეიძლება საქართველოს მტერი იყოს. მითუმეტეს თუ ის აცხადებდა, რომ მეგრელები სხვა ეთნოსია და მათ ახალი დამწერლობა უნდა შევუქმნათ, ასეთი ნიჭის მქონე ადამიანი თვითონ დაწერდა მეგრულად ნაწარმოებებს და არავითარ შემთხვევაში არ შექმნიდა მათ იმ ხალხის ენაზე, რომელიც, თორიას თქმით მას აგრესორებად და დამპყრობლებად მიაჩნდა.

ციტატა: როგორ გასაოცრადაც არ მოგეჩვენოთ, აი, ასეთი იყო ამ საკითხის მიმართ ცეკას თანამშრომლის დამოკიდებულება.

ციტატა: თავისუფლად მოგზაურობდა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში, რაც იმ დროს არამცთუ ჩვეულებრივი მოქალაქის, არამედ საკმაოდ წარმატებულ შემოქმედთათვის წარმოუდგენელი ფუფუნემა იყო.მოსკოვის ლომონოსოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასრულების შემდგომ ვლ. ალფენიძე ხან ედუარდ შევარდნაძის ხელდასხმულ გაზეთ `მებრძოლი გუშაგის~ რედაქტორი იყო, ხან ედუარდ შევარდნაძისავე რეფერენტი-

ძალიან სუსტი არგუმენტია იმისათვის, რომ ადამიანს ცილი დასწამო, მითუმეტეს გარდაცვლილს. ასეთი ლოგიკით შეგვიძლია ზუსტად იგივე ბრალი წავუყენოთ აწგანსვენებულ მეცნიერს, გურამ შარაძეს, რომელიც საბჭოთა წლებში ბევრს მოგზაურობდა საზღვარგარეთ. ასე, რომ თორიას სტატია აბსურდის თეატრის ერთი უნიჭო სპექტაკლია, მეტი არაფერი.

საინტერესოა, თორიას და იმ ქალბატონს, რომლის სახელსაც წერილის ავტორი ცოცხალი თავით არ ამბობს, ალფენიძის სიცოცხლეშივე თუ უცდიათ მსგავსი პასკვილების გამოქვეყნება და აწგანსვენებული მწერლის კრიტიკა. თუ კი პასუხი დადებითი იქნება, დიდი სიამოვნებით გავეცნობოდი ამ წერილებს და ალფენიძის გამოხმაურებებსაც.

Comment by Givi G. Karchava 5 seconds ago

89

ქ-ნო ბელა,

ციტატა: საბედნიეროდ, ჩემთვის, მეგრელისთვის, ვეფხისტყაოსანი ისევეა სისხლხორცეული, როგორც სხა კუთხის შვილისთვის და პირიქით, მეგრული სიმღერები...ფოლკლორი (მსგავსად კახური, მთიულური და ა.შ. ფოლკლორისა) ისევეა ნებისმიერი კახელის და ა.შ., როგორც ჩემი;

მინდა გითხრათ, რომ ჩემთვისაც ასეა, თუმცა ეს არ მიბიძგებს იკითკენ, რომ მეგრულს კილოკავი ვუწოდო, იმდენად რამდენადაც თქვენს მიერ ჩამოთვლილთაგან არცერთთან არაა მეგრულის კლასიფიკაცია კავშირში.

ციტატა: მე ვერ ვხვდები, რატომ უნდა გაუჩნდეს ზოგიერთ მეგრელსა და სვანს ახალი დამწერლობის შექმნის სურვილი, მაშინ, როდესაც დამწერლობის შექმნის დღიდან ამ კულტურით მოვდივართ.

მე კი ვერ ვხვდები, რატომ ცდილობთ ჯიუტად ამოატივტივოთ ისეთი თემები, რომელთანაც ჩვენს დისკუსიას არანირი კავშირი აქვს? ვინ ითხოვს დამწერლობის შექმნას? ანბანი, რომელსაც ქართული ეწოდება, საერთოა ყველა ქართველური ენისთვის და ყოველი მცდელობა მეგრულისთვის ან სვანურისთვის ლათინურის ან კირილიცას საფუძველზე ანბანის შედგენისა უნდა იქნეს მკაცრად დაგმობილი.

ციტატა: უბრალოდ, არარეალურია ის, რომ მეგრულისთვის და სვანურისთვის სტატუსმა ,,ენამ” განსაზღვროს ამ დიალექტებზე მოლაპარაკეთა მეტყველება და მათში შეცვალოს ის ღირებული, რასაცსალიტერატურო ენა ჰქვია.

მითუმეტეს. თუ ეს არაფერს შეცვლის რად იკლავთ თავს იმისათვის, რომ მეგრულს მაინცდამაინც კილოკავი ეწოდოს?

ციტატა: დეეტერსის კვალიფიკაცია ჩიხში შედის, იმიტომ, რომ თუ მეგრულსაც ენას უწოდებს და ინგლისურსაც;რუსეთი კი ამას ელოდება - ჩასაფრებულია;

თუ ხვდებით, რომ დეეტერსი, მეგრული, ინგლისური და რუსეთი სრულიად უსაფუძვლოდ დაუკავშირეთ ერთმანეთს და რომ ეს ყველაფერი ღიმილის მომგვრელია?და თუ მართლაც ასეა, რუსეთი ჩასაფრებულია, მიპასუხეთ, ამის გამო ნაბან წყალს ბავშვიც უნდა გავაყოლოთ?

Comment by Temur on May 6, 2009 at 11:18pm

ბ-ნო მიშა!

ციტატა: ai, axla shemovedi aq da wavikitxe es tkveni nawerebi. me vityvi imas, rom lazuris, megrulis, svanuris moxsenieba " regionaluri enebis" rangshi araa chemi azrit mizanshewonili am mizezta gamo:

1) regionebshi, sadac es sami metyveleba ixmareba, samwerlobo da saerto-erovnuli ena YOVELTVIS iko saliteraturo qartuli.2) am samive metyvelebas iyeneben qartvelebi3) samive metyveleba nawilia saerto-qartuli enisa

ამ სამ მიზეზსა და მეგრულის სახელმწიფო ენად გამოცხადებას შორის კავშირი არ არსებობს. იმედია ამას თქვენც ხვდებით.

ციტატა: axla, ra minda rom vtqva. zogiertebs aq gaugiat, rom safrangetshi provansuli agiarebulia regionalur enad, an espanetshi - asturiuli. esenio, amboben zogiertebi, isetive rangis metyvelebebia, rogorc lazuri, megruli da svanurio. ARAA ASE! Provansulad da asturiulad, iseve rogorc siciliurad, piemonturad da a.sh. arsebobs da vitardeba mdidari literatura, romelic dokumenturad dafiksirebulia gacilebit ufro adreul epoqashi, vidre franguli, espanuri an italiurenovani literaturis dzeglebi. ase rom aq sxvagvari situaciaa.

დიდი ეჭვი მაქვს მეგრული ნანა გაცილებით ადრინდელი იქნება ვიდრე შუშანიკის წამება. თქვენ როგორ ფიქრობთ?

90

ციტატა: mashasadame - safrangetis istoriashi iko periodi, roca saliteraturo franguli ar ixmareboda saerto-erovnuli enis funqciit da shesabamisad, samxret safrangetshi arsebobda provansuli saliteraturo ena. aseve iko espanetshi, italiashi da arsebobs amis damamtkicebeli dokumentebi.

ციტატა: chventan ase arasodes yofila.

აიეტი ილიას ქართულით მეტყველებდა? :)))


ციტატა: hoda, tuki isini qartvelebi arian, shesabamisad mati metyvelebani aris qartuli.

ლოღიკის გაკვეთილებს აცდენდით როგორც ჩანს. :))

ციტატა: megrelebi, svanebi da lazebi rogorc rasobriv-etnikuri, ise enobrivi tvalsazrisit qartvelebi arian da mati etnogenezi qartulia, aqvt saerto-qartveluri istoriuli mexsiereba da shesabamisad, mati metyvelebani, warmoshobita da tanamedroveobitac aris saerto-qartuli enis nawili.ლაზებმა იციან ეს? :)))


ქ-ნო მზექალა!ციტატა: საქართველოს დაპყრობის დღიდან რუსეთის იმპერია გეგმაზომიერად ცდილობდა ქვეყნის კუთხეებად დაშლას, რაც კავკასიაში მისი სანუკვარი ოცნების `გათიშე და იბატონეს~ ერთ-ერთი მთავარი შემადგენელი ნაწილი იყო; ეს პირველ რიგში გამოიხატა აფხაზეთისა და სამეგრელოს დედა სამშობლოდან მოწყვეტის აქტიურ მცდელობებში.

კერძოდ რომელი მცდელობები იგულისხმება?


ქ-ნო ბელა!

ციტატა: საბედნიეროდ, ჩემთვის, მეგრელისთვის, ვეფხისტყაოსანი ისევეა სისხლხორცეული, როგორც სხა კუთხის შვილისთვის და პირიქით, მეგრული სიმღერები...ფოლკლორი (მსგავსად კახური, მთიულური და ა.შ. ფოლკლორისა) ისევეა ნებისმიერი კახელის და ა.შ., როგორც ჩემი;

თქვენგან განსხვავებით, კახელს მეფრული სიმღერების შინაარსი არ ესმის. :)))

ციტატა: მე ვერ ვხვდები, რატომ უნდა გაუჩნდეს ზოგიერთ მეგრელსა და სვანს ახალი დამწერლობის შექმნის სურვილი, მაშინ, როდესაც დამწერლობის შექმნის დღიდან ამ კულტურით მოვდივართ.

ამ ბოროობებს თავად იგონებთ, თუ სადმე კითხულობთ?მეგრულ ენაზე დაწერილი წიგნი, ან პერიოდიკა შორიდან მაინც არ გინახავთ?არ ვიგონებთ ბატონო ველოსიპედს. მაშთოცმა იწვალა თვის დროზე და იმით ვსარგებლობთ.

ციტატა: და თუ იმას ვიტყვით, მეგრულისთვის და სვანურისთვის ენის სტატუსის მინიჭება გადაარჩენს მას გაქრობისაგანო, დამერწმუნეთ, ეს მხოლოდ მიზეზია ჩანაფიქრთა განხორციელებისათვის და მეტი არაფერი.

100% გეთანხმებით. ჩანაფიქრი კი მეგრულის გადარჩენაა. თქვენ სავარაუდოდ "მიზეზიასა" და "ჩანაფიქრთას" შორის სიტყვა "სხვა" გამოგრჩათ, მაგრამ მე როგორც ცნობილი დემაგოგი ვისარგებლებ თქვენი დაუხვეწავი ქართულით. :)))


ციტატა: ჩემთვის კი ლათინურიდან წამოსული ენები: ინგლისური, გერმანული

91

ამ ფორუმზე ამგვარი განცხადებებით გეგმავთ ადგილის დამკვირდებას?ბ-ნ ტარიელის ერთ-ერთი "ჰიპოთეზათაგანი" ხომ არ გაახმოვანეთ?

ციტატა: მე ქართველი ვარ და ჩემი დედა ენა ქართულია, ასე ფიქრობს მთელი გალი ჩემი მრავალრიცხოვანი ნათესაობა; თქვენი არ ვიცი.

გალში გამოკითხვა ჩაატარეთ?თუ ყველასახლითსაუბრის მანია გჭირთ?


ბატონო გივი!რას ელოლიავებით ამ "ხალხს"?

Comment by Givi G. Karchava on May 7, 2009 at 7:11pm

ბ-ნო თემურ,

ციტატა: ბატონო გივი!რას ელოლიავებით ამ "ხალხს"?

რას მთავაზობთ? :)

Comment by Givi G. Karchava on May 8, 2009 at 7:24pm

მინდა ეს თემა ცოტათი მაინც შემოვაბრუნო კალაპოტისკენ და პრობლემასთან ახლოს მყოფ საკითხებზე ვისაუბრო. მსურს, არგუმენტებით გავამყარო ჩემი პოზიცია, რომელსაც ასე ეწინააღმდეგებიან აქ მყოფი ზოგიერთი წევრი, თუმცა მიუხედავად დაჟინებული მოთხოვნისა, კონკრეტულ კითხვებზე მათგან პასუხი ვერ მივიღე.როგორც ვნახეთ, მეგრული ენის მოფრთხილებისა და მისი გადარჩენისა და განვითარებისთვის აუცილებელი ზომების შემუშავებაზე საუბარს მყის საკიტხის რუსულ აგენტურასთან, საქართველოს მტრობასთან და სხვა მრავალ არასასიამოვნო მოვლენასთან პარალელის გავლება მოჰყვა, რაც თავისთავად არასწორია. მინდა მეგრულის მცოდნეებს და არ მცოდნეებს რამდენიმე მარტივი მაგალითით ვაჩვენო, რომ ენა მართლაც საფრთხეშია და მის გადასარჩენად სპეციალური პროგრამების შემუშავებაა საჭირო.

მაგალითისთვის მოვიყვან რამდენიმე წლის წინანდელ შემთხვევას. ერთხელ, ჩემს საახლობლო წრეში ყოფნისას, რატომღაც საუბარი მშობიარობაზე ჩამოვარდა და ერთერთმა ქალბატონმა თქვა მსგავსი რამ : ბებიაქალქ უცბას ქუმორთუ დო ელვიშ სისწრაფეთ ქამშობიარებაფუაფუ ფეხმძიმე ოსურს( ბებიაქალი მოვიდა და ელვის სისწრაფით ამშობიარებინა ფეხმძიმე ქალს). რატომღაც ჩემი ყურადღება მიიპყრო ამ წინადადებამ, რომ ”იტყვიან ”დავიჭირე” იგი და ვცადე მისი შემადგენელი სიტყვების გაშიფრვა. როგორც აღმოჩნდა 8 სიტყვიდან(და კავშირის ჩათვლით) 5 ქართული ნასესხობა გახლდათ: ბებიაქალი, უცებ, ელვა, სისწრაფე, მშობიარობა, ფეხმძიმე. ამეკვიატა ეს ყველაფერი და საღამოს ბებიას ქართულად ვუთხარი აღნიშნული წინადადება, თან ვთხოვე უცებ, პირველივე ჯერზე ეთარგმნა აღნიშნული წინადადება. მან დაუფიქრებლად, წინასწარი შემზადების გარეშე ასე თარგმნა: ხემეთხუმუქ უნელო ქუმორთუ დო ვალიშ მამალას ქახაფუ მონკათ ოსურს. ე.ი. აღმოჩნდა, რომ ყველა ზემოთჩამოთვლილ ნასესხობას მეგრულში ორიგინალი მოეძებნებოდა: ბებიაქალი - ხემეთხუმუ(ან დედფანია), უცებ - უნელო, ელვის სისწრაფით -ვალიშ მამალას, მშობიარობა - ხალა, ფეხმძიმე - მონკათ ოსური. ქვევით დავდები კიდევ რამდენიმე მსგავს მაგალითს.

1. კასრულ გაზის ქიგედგუ დო სპიჩკათ ქეუნტუ. უნდა იყოს: ნისორ გაზის ქიგედგუ დო ჩხაჩხით ქეუნტუ. თარგმანი: ჯამი გაზქურაზე დადგა და ასანთით წაუკიდა.

2. აუცილებერო ოკო იბდათ ნარაზენშა, ჩქინ გამო თი კოჩის პრობლემეფქ შექმნუ დო ასე ჩქინ მხარდაჭერა ოსაჭირუ. უნდა იყოს: უღურალეთ ოკო იბდათ ნარაზენშა, ჩქინე გეშა(ან გურშენ) თი კოჩის პრობლემეფქ აშუუ დო ჩქინ ალარინას ოხვილუ. თარგმანი: აუცილებლად უნდა წავიდეთ ნარაზენში, ჩვენს გამო იმ კაცს პრობლემები შეექმნა და ჩვენს მხარდაჭერას საჭიროებს.

92

3. ჩხომიშ გამყიდველ ოკამათუდუ გოღა ტაპოჩკეფიშ გამყიდველს, ნამდგა გიჷორდუნ თი ჩხომ სასწრაფოთ მუსორშა ქარღვია ვარა თაქ ვეგიცადინენია შურით. სწორია: ჩხომიშ გუმმაჩამუ ონირზუდუ გოღა მატატიეფიშ გუმმაჩამუს, ნამდგა გიჷორდუნ თი ჩხომ ნჭუაფილო გვამშა ქარღვია ვარა თაქ ვეგიცადინენია შურით. თარგმანი: თევზის გამყიდველი ეკამათებოდა გუშინ ფლოსტების გამყიდველს, რომელი თევზიც გილპება, სასწრაფოდ ნაგავში გადაყარე თორემ აქ უკვე სუნით ვერ დაედგომება კაცსაო.

მოკლედ, უსასრულოდ შეიძლება მსგავსი მაგალითების ჩამოთვლა. ცხადია, რომ ქართული ენის განსაკუთრებული მდგომარეობის და პოპულარობის გამო, და სხვა რიგი მიზეზების გათვალისწინებით, მეგრელისთვისაც და სვანისთვისაც იმდენად ”უპირველესი” ენაა, რომ სვანურისა და მეგრულის ლექსიკურ ფონდზე თუ სინტაქსზე უდიდეს ზეგავლენას ავლენს, რის გამოც ამ ენებს ეკარგებათ პირვანდელი და ორიგინალური სახე. ადრე, რუსულის გავლენის გამო, განსაკუთრებით სამურზაყანული და ზოგადად აფხაზეთის მეგრული აივსო რუსული ბარბარიზმებით, რაც თავისთავად არ გახლდათ დადებითი მოვლენა. ახლა ვიცი, აქ ზოგიერთები მოღალატედ შემრაცხავენ, იმის გამო, რომ მეგრულში ქართულ ნასესხობებზე ასე ”კადნიერად” ვსაუბრობ, თუმცა მათდა საპასუხოდ ვიტყვი, რომ ენათმეცნიერებაში ნასესხობა ნასეხობაადა ბარბარიზმი ბარბარიზმი, მიუხედავად იმისა, საიდან სად, როგორ და რატომ შედის. ამრიგად, უფრო მოკლედ და ლაკონურად,რომ ჩამოვყალიბდეთ, მეგრულის მისამართით გასატარებელია სპეციალური ზომები და შესამუშავებელია რიგი პროგრამებისა და ღონისძიებებისა, როგორი და რა შინაარსის მატარებელი, ამაზე შეიძლება დასხდომა და მოლაპარაკება.


ბატონო გივი!

ციტატა: რას მთავაზობთ? :)

ტროიკა და კედელთან!


b-no temur! dzalian mecodebit

b-no givi! tqven ufro metad



ძალიან დიდსულოვანი ნაბიჯია თქვენის მხრიდან,გული ამიჩუყდა, რამეთუ თქვენი დიდსულოვანი მზრუნველობა ვერ დაგტოვებს ადამიანს უემოციოდ.:))))

ზოგადად ესაა თქვენი ლოგიკური ფინიში კამათში.ესაა თქვენი არგუმენტი.დიახ,უარგუმენტობა და ცარიელი დიდაქტიკაა თქვენი არგუმენტი.

ამას პირადი მოსაზრებით არ ვამბობ.აღნიშნულ ჯგუფში თქვენი მოღვაწეობა მაძლევს ამის თქმის საფუძველს,ჯგუფი, რომელშიც გამართულ დისკუსიას PDF ფაილის სახით სათუთად ვინახავ.

მჯერა, აუცილებლად გამომადგება ოდესმე. ;)

93

Comment by Givi G. Karchava 1 second ago

აჰა, შეპირებული PDF ფაილიც.აქ არის მთლიანი თემა დღეის მდგომარეობით.94 თაბახის გვერდზე ავიდა უკვე.

european charter for regional or minority languages · 1 european charter for regional or minority...

Documents