farmacja praktyczna nr 4 (95) 2016

PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl

POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 4 (95) Kwiecień 2016 Cena: 6,70 zł

Farmacjapraktyczna

Drobne oszczędnościZoptymalizuj codzienne koszty działalności

PROWADZENIE APTEKI Właściwości

cetyryzynySkuteczność w zwalczaniu objawów alergii

NAUKA

Leki pediatryczneOkreślanie odpowiednich dawek preparatów

RECEPTURA

Farmaceuta za granicą

Czy praca w aptece za granicąwciąż jest kuszącą perspektywą dla polskich farmaceutów?

Xylogel-Suplement-205x297_10-15 RR v2 K.indd 1 2015-11-03 16:23:28

SPIS TREŚCI

farmacja praktyczna 4/2016 3 www.farmacjapraktyczna.pl

AKTUALNOŚCI 4 INFORMACJE/CIEKAWOSTKI 10 RAPORT: FARMACEUTA ZA GRANICĄ

12 SONDA: ZACHÓD KUSI, ALE

DECYZJĘ PODJĄĆ TRUDNO...

PRAWO14 ZAPYTAJ EKSPERTA

OPIEKA FARMACEUTYCZNA

20 ANAFILAKSJA – PRZYCZYNY

I POSTĘPOWANIE

23 AZS – LECZENIE, SUPLEMENTACJA,

PIELĘGNACJA

26 ŻYWIENIE W CHOROBIE

ONKOLOGICZNEJ

28 DIETA W ALERGIACH POKARMOWYCH

30 RECEPTURA LEKÓW

PEDIATRYCZNYCH

PROWADZENIE APTEKI32 GENERUJEMY DROBNE

OSZCZĘDNOŚCI

34 REALIZACJA ZAPOTRZEBOWAŃ

LEKOWYCH – WYMOGI PRAWNE

NAUKA36 JASKRA – PRZYCZYNY, OBJAWY,

MOŻLIWOŚCI TERAPEUTYCZNE

39 CETYRYZYNA W ZWALCZANIU

OBJAWÓW ALERGII

42 INTERAKCJE LEKÓW

STOSOWANYCH W ALERGIACH

ŻYCIE JEST PIĘKNE

44 SKUTECZNE REMEDIUM

NA NIESTRAWNOŚĆ

46 KUCHNIA FARMACEUTYCZNA

48 KULTURA

50 KRZYŻÓWKA

FARMACJA PRAKTYCZNA®Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Karolina Kumanek, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek.

Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Krzysztof Pietrasik

mgr farm. Barbara Misiewicz-JagielakRedaktor Merytoryczna „Farmacji Praktycznej”

Zgodnie ze stosowną dyrektywą unijną na początku bieżącego roku aktywowana została tzw. Europejska Legitymacja Zawodowa (ang. European Professional Card). To specjalna elektroniczna procedura, która ma za zadanie ułatwić przedstawicielom niektórych profesji – w tym farmaceutom – uznanie posiadanych kwalifikacji zawodowych poza granicami kraju ich uzyskania. Na wieść o jej uruchomieniu postanowiliśmy przeanalizować sytuację pod kątem formalno- -prawnym. Przede wszystkim jednak chcieliśmy sprawdzić, czy perspektywa wyjazdu z kraju i podjęcia pracy w aptece za granicą jest dla polskich farmaceutów kusząca? Rezultaty tych dociekań znajdą Państwo w naszym najnowszym raporcie oraz sondzie. Z ich lektury dowiedzą się Państwo, jaka jest obecnie skala migracji w środowisku rodzimych farmaceutów, jakie kierunki są dziś najchętniej obierane i przede wszystkim, co ma zasadniczy wpływ na podjęcie decyzji o wyjeździe z kraju.

Szanowni Państwo!

39CETYRYZYNA

W ZWALCZANIU OBJAWÓW

ALERGIIWykazuje najszybszy

początek działania farmakologicznego

R E

K L

A M

A

INFORMACJE

4 farmacja praktyczna 4/2016 www.farmacjapraktyczna.pl

– Przywracamy porządek w tym zakresie. Mamy sygnały od lekarzy ginekologów, że ten produkt jest nadużywany – mówił w radiu Konstanty Radziwiłł. – Wszystkie środki antykoncepcyjne mające silne działanie, potencjalne niebezpieczne, nie mogą być dostępne bez recepty. W tym przypadku doszło do jakiejś nieprawidłowości, nie rozumiem dlaczego miałby obowiązywać wyjątek w przypadku tego jednego leku – dodał. O możliwości prawnych ograniczeń związanych ze stosowaniem tabletki „dzień

po” mówił już w połowie marca wiceminister Krzysztof Łanda. „Ministerstwo Zdrowia analizuje możliwość wprowadzenia prawnych ograniczeń w dostępności do produktu” – poinformował wówczas Wiceminister Łanda.Na początku kwietnia 2015 r. ówczesny Minister Zdrowia Bartosz Arłukowicz podpisał zmianę rozporządzenia, zgodnie z którą tzw. pigułka „dzień po” może być sprzedawana bez recepty wyłącznie osobom, które skończyły 15 lat.

ŹRÓDŁO: TOK FM / RYNEKAPTEK.PL

Resort zdrowia potwierdza chęć wycofania się z regulacji dającej dostęp do pigułki „dzień po” bez recepty – podało radio TOK FM.

Przegłosowali nocne dyżuryNa terenie każdej gminy powiatu poznańskiego musi działać w nocy i święta co najmniej jedna apteka dyżurna. Uchwałę w tej sprawie podjęli radni powiatu poznańskiego. Obecnie na terenie 17 podpoznańskich gmin dyżury pełni jedynie kilka takich punktów. Uchwałę negatywnie zaopiniowała Wielkopolska Okręgowa Izba Aptekarska, wyjaśniając, że nocą pacjentów jest niewielu i ich zakupy nie pokrywają kosztów pełnionych dyżurów.

ŹRÓDŁO: RADIOMERKURY.PL

SŁOWA KLUCZOWE: • tabletka „dzień po” • środki antykoncepcyjne • Ministerstwo Zdrowia

Minister o planach resortu

SŁOWA KLUCZOWE: • Ministerstwo Zdrowia • choroby rzadkie / ultrarzadkie • ustawa antywywozowa

„Chcemy poprawić m.in. sytuację pacjentów z chorobami rzadkimi i ultrarzadkimi” – zapowiada dr Krzysztof Łanda, Wiceminister Zdrowia. „Zaproponujemy podejście egalitarne do leków sierocych. Zamiast analizy ekonomicznej, chcemy wprowadzić uzasadnienie ceny. Będę proponował wyodrębnienie budżetu na finansowanie technologii sierocych. Jego wielkość, mam nadzieję, stanie się tematem konstruktywnej debaty politycznej” – powiedział Wiceminister w wywiadzie dla dziennika „Rzeczpospolita”. Padła też zapowiedź nowelizacji w tzw. ustawie antywywozowej. „Przepisy hamują tylko legalny wywóz leków, a nielegalny kwitnie. Musimy wdrożyć rozwiązania, które zahamują również nielegalny wywóz leków refundowanych” – mówi wiceszef resortu zdrowia.

ŹRÓDŁO: RP.PL / RYNEKAPTEK.PL

Minister Zdrowia chce cofnąć dostęp do pigułki„dzień po” bez recepty

Sejm przegłosował ustawę dotyczącą bezpłatnych leków dla osób powyżej 75. r.ż. z ogłaszanej przez resort zdrowia tzw. listy „S” – doniósł portal Onet.pl

Darmowe leki dla seniorów

Naukowa Fundacja Polpharmy przy-znała nagrody autorom najlepszych prac magisterskich Wydziałów Far-maceutycznych w roku akademickim 2014/2015. Ogólnopolski Konkurs Prac Magisterskich Wydziałów Farma-ceutycznych organizowany jest przez Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne od ponad 40 lat. Naukowa Fundacja Polpharmy zgodnie ze swoją misją w różnych formach wspiera rozwój nauk farmaceutycznych także poprzez nagradzanie autorów najlepszych prac magisterskich powstających na wydziałach farmaceutycznych uczelni medycznych. W tym roku byliśmy fun-datorem nagród dla zwycięzców już po raz jedenasty. Finał konkursu odbył się 30 marca br. w siedzibie zarządu Polskiego Towarzystwa Farmaceu-tycznego w Warszawie. O miano autora najlepszej pracy magisterskiej walczyło 10 absolwentów wydziałów farmaceutycznych z całej Polski. De- cyzją jury nagrodę I stopnia otrzymał Dariusz Wawrzyniak za pracę – Wpływ pochodnych kwasów nukleinowych na wzrost komórek ludzkich – wykonaną w Zakładzie Biologii RNA Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Pozna-niu, pod kier. prof. Lucjusza Zaprutki i opieką prof. Jana Barciszewskiego z Uniwersytetu Medycznego w Pozna- niu. Nagrodę II stopnia otrzymał Dawid Gawliński za pracę – Efekty jednora-zowego lub wielokrotnego podania tianeptyny na poziom endokanabino-idów i N-acyloetanoloamin w wybra-nych strukturach mózgu u szczurów wykonaną w Katedrze Toksykologii CM UJ w Krakowie pod kier. prof. dr hab. Małgorzaty Filip. Nagrodę III stopnia otrzymała Dominika Krencz-kowska za pracę Badanie barierowo-ści skóry dla polisiloksanu o strukturze cyklicznej w warunkach ex-vivo wyko-naną w Katedrze i Zakładzie Chemii Fizycznej UM w Gdańsku, pod kier. dr hab. Krystyny Pieńkowskiej.

ŹRÓDŁO: POLPHARMA BIURO HANDLOWE SP. Z O.O.

MEN o kształceniu techników„Jeśli Minister Zdrowia zdecyduje o utrzymaniu kształcenia w zawo-dzie technik farmaceutyczny, Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmie prace legislacyjne w tym kierunku” – informuje Teresa Wargocka, Wiceminister Edukacji Narodowej, odpowiadając na pety-cje części posłów, by utrzymać kształcenie techników i nie wyga-szać ich edukacji. Przypomina, że termin rozpoczęcia wygaszania kształcenia w zawodzie technik farmaceutyczny określono na rok szkolny 2018/2019.

ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL

Terapie niestandardoweDo konsultacji społecznych trafił projekt ustawy o ratunkowym dostępie do technologii medycznych – donosi serwis Rynekzdrowia.pl. Nowa ustawa ma rozwiązać problem chorych wymagających terapii niestandardo- wych, którzy nie kwalifikują się do pro- gramów terapeutycznych. Utworzenie specjalnego funduszu ma pozwolić na opłacanie terapii nieuwzględnionych w ustawie refundacyjnej i koszyku świadczeń gwarantowanych. Mógłby być wykorzystywany w sytuacjach wyjątkowych, kiedy niezbędne jest leczenie ratunkowe. Budżet na technologie ratunkowe miałby wynosić ok. 10 mln zł.


PROJEKT NOWEJ USTAWY

Za ustawą, której projekt przygotował rząd, głosowało 297 posłów, 3 było przeciw, 139 parlamentarzystów wstrzymało się od głosu. Prawo do przepisywania darmowych leków z tzw. listy „S” otrzymali lekarze Podstawowej Opieki Zdrowotnej oraz niektóre pielęgniarki POZ. Przepisywać je będą też mogli lekarze posiadający prawo wykonywania zawodu, którzy zaprzestali wykonywania go i wystawili receptę dla siebie oraz członków najbliższej rodziny. Akceptacji większości posłów nie

znalazły w czasie głosowań poprawki dotyczące m.in. rozszerzenia kręgu osób uprawnionych do wypisywania recept na darmowe leki.Pierwszy wykaz dotyczący bezpłat- nego zaopatrzenia świadczeniobior- ców, którzy ukończyli 75. rok życia, w leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne, Minister Zdrowia ma ogłosić nie później niż 1 września br.

ŹRÓDŁO: ONET.PL

SŁOWA KLUCZOWE:• bezpłatne leki• lista „S”• Minister

Zdrowia

INFORMACJE

farmacja praktyczna 4/2016 5

Nagrodzono najlepsze prace magisterskie

INFORMACJE


R E

K L

A M

A

„Osób zarejestrowanych i zdiagno- zowanych jest około 20 tys.” – mówi Magdalena Ankiersztejn- -Bartczak, ekspert Fundacji Edukacji Społecznej. Okazuje się jednak, że kobiety zdecydowanie rzadziej niż mężczyźni wykonują testy w kierunku HIV, dlatego też w ich przypadku statystyki mogą być nieco zaniżone. „20 proc. wszystkich osób zakażonych wirusem HIV to kobiety. Kobieta, która wie o swoim zakażeniu i jest na terapii antyretrowirusowej, czyli przyjmuje leki, może urodzić zdrowe, niezakażone dziecko. Bardzo ważne

jest również to, że nawet jeżeli kobieta nie jest osobą zakażoną, a jest w ciąży, lekarz ma obowiązek wykonania u niej testu w kierunku HIV w 10. tygodniu ciąży i powtórzenia tego badania jeszcze w 37. tygodniu ciąży – tłumaczy Magdalena Ankiersztejn--Bartczak, przypominając, że za takie badanie nie trzeba dodatkowo płacić, a zdobyta wiedza daje szansę na urodzenie zdrowego dziecka. „Kobiety żyjące z wirusem mogą mieć normalną rodzinę i satysfakcjonujące macierzyństwo” – dodaje.

ŹRÓDŁO: NEWSERIA

Szacuje się, że w Polsce 50-70 proc. osób, które są zakażone wirusem HIV, nie jest świadoma tego faktu – donosi serwis Newseria.pl.

Przybyło aptek w PolsceW ciągu miesiąca w Polsce przybyło 40 aptek - wynika z obliczeń portalu Pharmalogica.pl, który cytuje serwis Rynekaptek.pl. Na dzień 1 kwietnia 2016 r. było ich 13404, czyli o 40 więcej niż 1 marca br. W ciągu miesiąca z mapy Polski zniknął jeden punkt apteczny (ich łączna liczba obecnie to 1396) oraz jeden podmiot z kategorii apteki szpitalne, zakładowe i działy farmacji szpitalnej (aktualnie jest ich 1454).


SŁOWA KLUCZOWE: • testy w kierunku HIV • terapia antyretrowirusowa • macierzyństwo

RPD o opiece pediatrycznejWycena świadczeń pediatrycznych, finansowanie dużych szpitali, niewystarczająca dostępność do lekarza, zbyt mała ich liczba pracujących w systemie dyżurowym czy warunki na oddziałach pediatrycznych – to zarzuty, które stawia Rzecznik Praw Dziecka. Marek Michalak w wystąpieniu wystosowanym do Ministra Zdrowia Konstantego Radziwiłła zwraca co prawda uwagę, że w ostatnich latach szereg postulatów zgłaszanych przez rzecznika, dotyczących organizacji opieki pediatrycznej i zaspokojenia potrzeb chorych dzieci zostało zrealizowanych. „Sygnały otrzymywane od rodziców, stowarzyszeń zajmujących się problemami dzieci dotkniętych określonymi schorzeniami, konsultantów w dziedzinie pediatrii, pozwalają stwierdzić, że jest jednak jeszcze wiele problemów do rozwiązania” – uważa Marek Michalak, którego cytuje serwis Medexpress.pl.

ŹRÓDŁO: MEDEXPRESS.PL

Kobiety rzadziej niż mężczyźni wykonują testy w kierunku HIV

SŁOWA KLUCZOWE: • Rzecznik Praw Dziecka • Minister Zdrowia • opieka pediatryczna

R E

K L

A M

A

R E

K L

A M

A

Mietafix_FP_205x149_2016.indd 1 2016-03-20 17:33:00

CIEKAWOSTKI

Bezinwazyjny czujnik dla diabetykówKoreański Instytut Nauk Podstawo-wych (BSI) opracował bezinwazyjny czujnik dla chorych na cukrzycę. Sensor ustala poziom cukru we krwi na podstawie analizy składu potu człowieka – podaje dziennik „Rzeczpospolita”. Czujnik jest połą- czony z drugim urządzeniem, które za pomocą maleńkich igiełek aplikuje do naczyń krwionośnych w skórze substancję regulującą stężenie cukru. Cały prototypowy system ma postać płaskiego paska przyklejanego na nadgarstek (choć potrzebne jest jeszcze źródło zasilania). Elastyczny czujnik wykonany został na bazie złota i grafenu. Bada też poziom pH, wilgotność i temperaturę ciała.

ŹRÓDŁO: RP.PL

ODKRYCIE KOREAŃSKICH UCZONYCH

Badacze wycięli genom wirusa HIV z zakażonej nim komórki. Wyleczona komórka była odporna na ponowne zakażenie. Było to możliwe dzięki technice edycji genów zwanej CRISPR/Cas9, która pozwala na zmianę i usuwanie fragmentów DNA – podaje inter- netowy serwis Polskiego Radia.Badacze z Temple University Health System z Filadelfii postanowili sprawdzić, czy udałoby się wyciąć genom wirusa z zakażonej komórki i w ten sposób przerwać mnożenie się HIV w organizmie. Udowodnili, że genom wirusa da się usunąć

w całości. I tak „uleczona” komórka staje się odporna na kolejną infekcję HIV. Istniejące leki na HIV/AIDS skupiają się na momencie, w którym wirus atakuje komórkę. Starają się temu zapobiec. Kiedy jednak doszło do zakażenia, są nieskuteczne. „Leki antyretrowirusowe są dobre, jeśli chodzi o kontrolę nad procesem zakażania HIV. U pacjentów, którzy odstawiają te preparaty, wirus jednak znowu szybko się mnoży” – mówi dr Kamel Khalili, jeden z autorów badań. Odkrycie to pokazuje skuteczność edycji genowej i to, że „zedytowany” system immunologiczny potrafi potem bronić się sam przed ponownym zakażeniem.

ŹRÓDŁO: POLSKIERADIO.PL

POSTĘP W BADANIACH NAD METODAMI LECZENIA HIV

R E

K L

A M

A

R E K L A M A

Mietafix_FP_205x149_2016.indd 1 2016-03-20 17:33:00

Naukowcy wycięli komórkę i wyleczyli ją z HIV

RAPORT


Europejska Legitymacja Zawodowa ma ułatwić farmaceutom podjęcie pracy w aptekach za granicą. A tą zainteresowane są szczególnie młode osoby – studenci i stażyści. Dlaczego rozważają wyjazd z kraju?

Farmaceuta za granicą

JOLANTA MOLIŃSKAdziennikarka, publikuje m.in. na łamach „Newsweek’a” i „Focus’a”

napisz do autora:[email protected]

A ktywowana nie-dawno Europejska

Legitymacja Zawodowa (ang. European Profes-sional Card) ma ułatwić procedurę uznawania zawodowych kwalifikacji poza granicami kraju, w którym zostały nabyte. Na razie korzystać z niej mogą przedstawiciele jedynie pięciu profesji: pielęgniarze, fizjote-rapeuci, przewodnicy górscy, pośrednicy w handlu nieruchomoś- ciami i farmaceuci. W przyszłości ELZ (ang. EPC) ma być roz-szerzana na inne zawody.

– Warto na początku zastrzec, że legityma-cja nie jest fizycznym dokumentem, a kontem w Internecie. Dostęp do niego ma farmaceuta, my oraz odpowiedni urząd w kraju, w którym farma-ceuta zamierza pracować – mówi dr Jerzy Łazowski z Naczelnej Izby Apte-karskiej i dodaje: – W pierwszych tygo-dniach obowiązywania

nowych przepisów nie wszystko w procedurze przyznawania legity-macji jest dla nas jasne, ale mamy nadzieję, że z czasem sytuacja się unormuje. Mowa była na przykład o tym, że po zmianie przepisów osoba starająca się o uznanie kwalifikacji nie będzie musiała zlecać tłumacze-nia dokumentów na język kraju, do którego się wybiera, aby pracować. Tymczasem tłumaczeń wymagali od nas ostatnio Brytyjczycy.

Jak uzyskać ELZ? Wniosek należy złożyć w Naczelnej Radzie Apte-karskiej, która wydaje również część niezbęd-nych zaświadczeń. Komplet dokumentów to:

dowód tożsamości (dowód osobisty lub paszport), dyplom ukończenia

studiów, zaświadczenie NRA

o zgodności dyplomu z Dyrektywą 2005/36/WE,

prawo wykonywania zawodu, zaświadczenie NRA

o niekaralności dyscy-plinarnej, tylko w przypadku

osób, które uzyskały dyplom ukończenia studiów przed 2004 r. – świadectwa pracy dokumentujące ciągłe zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 3 lat w ciągu ostatnich 5 lat.

Przed wydaniem zaświad- czeń o zgodności dyplomu oraz o niekaralności należy na konto NIA wpłacić za każdy z tych dokumentów kwotę odpowiadającą 3 procentom minimalnego wynagrodzenia. – Obecnie jest to po 55,50 zł za jedno zaświadczenie. Przed zmianą przepisów było to 100 euro – przypomina dr Łazowski.

Opłat wymagać może także kraj przyjmujący pracow-nika. Ich wysokość da się sprawdzić w specjalnym symulatorze na stronie Europa.eu, gdzie zaintere-sowani uzyskają także wiele szczegółowych informacji o ELZ. I tak na przykład w Anglii, Szkocji i Walii obowiązująca opłata to 109 funtów, w Irlandii od 160 do aż 560 euro, a we Francji czy Danii opłat się nie pobiera.

”Przed wydaniem zaświadczeń o zgodności dyplomu oraz o niekaralności należy na konto NIA wpłacić za każdy z dokumentów kwotę odpowiada-jącą 3 procentom minimalnego wynagrodzenia

Paweł, student ostatniego roku farmacji w Warszawie, przyznaje, że zaczyna zastanawiać się nad przeprowadzką do Niemiec. – Początkujący farmaceuta zarabia tam ok. 2000 euro. U nas to kwota nieosiągalna. A koszty życia wcale nie są dużo wyższe niż w Polsce, zwłaszcza jeśli porównywać je ze stolicą naszego kraju – uważa.

Tomasz Nawrocki potwierdza, że i z jego rozeznania wśród młodych farmaceutów wynika, że finanse to zasadniczy argument, który zachęca do wyjazdu z Polski. Ale nie jedyny. – Farmaceuci za gra-nicą mają większe kompetencje, a co za tym idzie, ich praca jest bardziej satysfakcjonująca. Oferują szeroko pojętą opiekę farmaceu-tyczną. Można się od nich wiele nauczyć. Do tego można rozwi-jać się przez udział w licznych kursach – twierdzi. – Osoby, które wyjechały, wspominają też o tym, że czasem współpracują ze spe-cjalistami z różnych krajów, co pozwala im rozwijać się także pod względem kulturowym.

Co powstrzymuje niezdecydowa-nych przed wyjazdem? Najczę-ściej sprawy osobiste – nie chcą w Polsce zostawiać najbliższych. Część może czuć się niepewnie

RAPORT


www.farmacjapraktyczna.plPODYSKUTUJ O TYM NA FORUM!

”W czasie trwania ostatniej kadencji NRA, a więc w latach 2012-2015, rozpatrzono 474 wnioski polskich farmaceutów, którzy ubiegali się o uznanie kwalifikacji zawodowych w państwach członkowskich UE

POLSKI FARMACEUTA W USA

Pani Anna (nazwisko do wiadomości redakcji), magister farmacji, przepro-wadziła się niedawno do USA. Dzięki wizie męża ma możliwość podjęcia legalnej pracy. Nam opowiada, jak wygląda proces uzyskania uprawnień do wykonywania zawodu farmaceuty w USA:

Po przyjeździe do Stanów należy ubiegać się o Social Security Number, czyli odpowiednik polskiego nr pesel, bez którego nie da się niczego załatwić. Czas oczekiwania na SSN wynosi do 4 tygodni, czasem dłużej. Następnie składa się podanie o możliwość legalnej pracy tzw. Application for Employ-ment Authorization. Na pozytywną lub negatywną odpowiedź czeka się 90 dni.

Potem należy udać się do tutejszej izby aptekarskiej z dokumentacją potwierdzającą edukację i przebieg ścieżki zawodowej. Należy jednak pamiętać, że każdy stan ma własne wymagania i liczyć się z tym, że potrzebne będą dodatkowe dokumenty lub ich dodatkowe tłumaczenia.

Długi i wyczerpujący jest proces zdawania egzaminów merytorycznych oraz językowych. Trwa około 18 miesięcy i nijak nie da się go przyspieszyć. Samo przystąpienie do egzaminów kosztuje około 1500 dolarów. Jeśli uda się je zaliczyć, otrzymuje się pozwolenie wykonywania zawodu na terenie danego stanu. Oczywiście nie jest ono równoznaczne z gwarancją zatrudnienia.

Jakie są zalety ELZ? – Jest przy-znawana bezterminowo, wcześniej dokumenty były ważne przez trzy miesiące. Obecnie jesteśmy w stanie na bieżąco zmieniać w systemie dane dotyczące kar czy zawiesze-nia prawa wykonywania zawodu – mówi dr Łazowski. – W dodatku ELZ działa na obszarze całej Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Nie trzeba więc zbierać znów dokumentów i załatwiać formalności, gdy ktoś chce przeprowadzić się na przykład z Wielkiej Brytanii do Hiszpanii i tam zacząć pracę jako farmaceuta.

Według danych przekazanych nam przez NIA w czasie trwania ostat-niej kadencji NRA, a więc w latach 2012-2015, rozpatrzono w sumie 474 wnioski polskich farmaceutów, którzy ubiegali się o uznanie kwa-lifikacji zawodowych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. W 2012 r. było to 103 farmaceutów, w 2013 r. – 90, w 2014 r. – 147, w 2015 r. – 134. Główne kierunki wyjazdów to Wielka Brytania (172 wnioski), Niemcy (113), Norwe-gia (73), Irlandia (32), Szwajcaria (27), Szwecja (16). Nie są to zatem liczby, które mogłyby niepokoić – wciąż ogromna większość farma-ceutów, którzy w Polsce uzyskali wykształcenie i uprawnienia do wykonywania zawodu, pracuje w naszym kraju. Jednak z rozmów ze studentami czy osobami, które stosunkowo od niedawna są zatrudnione w aptekach, wynika, że coraz więcej z nich poważnie myśli o wyjeździe za granicę.

– Jeśli chodzi o młodych ludzi stu-diujących farmację lub wchodzących właśnie na rynek pracy to większość jest rozczarowana wymaganiami właścicieli aptek – mówi Tomasz Nawrocki, wiceprzewodniczący ds. zewnętrznych w Sekcji Studenckiej Polskiego Towarzystwa Farmaceu-tycznego Młoda Farmacja. – Narze-kają, że po pięciu latach ciężkich studiów okazuje się, że ich praca w aptece tak naprawdę opiera się na technikach sprzedaży. Mają też trudności ze znalezieniem zatrud-nienia w firmach farmaceutycznych. Dlatego swoje myśli kierują za gra-nicę, choć oczywiście nie wszyscy realizują te plany.

pod względem językowym, ale nie jest to bariera nie do przeskocze-nia, bo zwykle wystarczy po prostu douczyć się specjalistycznego słownictwa.

– Część wyjeżdżających zakłada, że za granicą popracują rok, dwa, może trzy. Ale nie wykluczają też wyjazdów na stałe, jeśli w Polsce rynek pracy dla farmaceutów nie ulegnie zmianom – mówi Tomasz Nawrocki.


Czy kiedykolwiek rozważał(a) Pan(i) wyjazd do pracy w aptece za granicą? Z jakich pobudek polscy farmaceuci decydują się dziś na opuszczanie kraju? Odpowiedzi na te pytania udzielają Czytelnicy „Farmacji Praktycznej”.

Zachód kusi, ale decyzję podjąć trudno...

MICHAŁ MAŃKAmgr farmacji


mgr farm. Anna Szewczyk farmaceutka z Ciechanowa Pracowałam prawie 3 lata w aptece w Wielkiej Brytanii. Tamtejsza opieka zdrowotna, tzw. NHS (ang. National Health System) scala ze sobą wszystkie czynności podmiotów wykonujących zawód medyczny czy farmaceutyczny. Zauwa-żyłam ogromną różnicę dotyczącą komunikacji farmaceuty z pacjentem w aptece brytyjskiej i pol- skiej. W Polsce przede wszystkim liczy się sprze- daż i marketing. W Wielkiej Brytanii, owszem, one również odgrywają niebagatelną rolę, ale na pierwszym miejscu jest zdrowie pacjenta. I dzięki temu apteki brytyjskie mają znacznie większe obroty. Opieka farmaceutyczna polega tam m.in. na daw-kowaniu leków podczas detoksykacji osób uzależ-nionych, kontroli przyjmo-wania leków w chorobach

przewlekłych (nadciśnie-nie, cukrzyca, choroby nowotworowe), oferowaniu testów przesiewowych wykrywających schorzenia (m.in. przenoszone drogą płciową) itp. Komunikacja na linii farmaceuta-lekarz również jest tam bardziej efektywna. Każdy zna swoją rolę i wartość swojej profesji, a zawód farma-ceuty wzajemnie uzupeł-nia się z zawodem lekarza. Warto również wspomnieć o relacjach zawodowych magistrów farmacji z technikami w brytyjskich aptekach. Magistrowie najczęściej wykonują obowiązki związane z problemami lekowymi, bezpieczeństwem pacjenta odnośnie stosowanych substancji, wywiadem z pacjentem. Do techników z kolei należy wiele biuro-kratycznych czynności w aptece związanych z dokumentacją, ale rów-nież kwestie związane z recepturą. Nie ukrywam, że moim celem wyjazdu do pracy w aptece brytyjskiej była chęć zarobku, ale

również nabrania nowego doświadczenia. Wyjeż-dżając, zakładałam, że po kilku latach wrócę do kraju i może wtedy coś się zmieni w polskim aptekar-stwie. Tak też zrobiłam, ale po powrocie zauważy-łam, że właściwie żadne większe zmiany nie nastąpiły.

mgr farm. Natalia Bogucka farmaceutka z Warszawy Polscy aptekarze, zwłasz-cza ci młodzi, coraz czę-ściej myślą o wyjeździe za granicę. Mam również w swoim gronie znajo-mych, którzy niedawno wyjechali do pracy w aptece – dwoje z nich do Wielkiej Brytanii, jeden – do Niemiec. Osoby te wyjechały z Polski po stażu aptecznym. Ja sama mam doświadczenie pracy jako farmaceutka szpitalna w Wielkiej Brytanii. I gdyby nie okoliczności rodzinne na pewno zostałabym tam na dłużej, bo podoba mi się nie tylko specyfika pracy farmaceuty w tamtejszych szpitalach, ale również mentalność wyspiarzy. Obecnie pracuję w War-szawie w aptece ogólnodo- stępnej, bo w aptece

”Wyjeżdżając, zakładałam, że po kilku latach wrócę do kraju i może wtedy coś się zmieni w polskim aptekarstwie. Tak też zrobiłam, ale po powrocie zauważyłam, że właściwie żadne większe zmiany nie nastąpiły

SONDA

krajach i odwiedzin w tamtejszych aptekach. W Szwajcarii farmaceutka przeprowadziła ze mną szczegółowy wywiad, gdy poprosiłam ją o coś na ból kolana. Nie przyznałam się, że sama jestem farmaceutką, bo chcia-łam sprawdzić zachowanie aptekarza wobec statystycznego aptecznego pacjenta w tym kraju. Pani w aptece była bardzo dociekliwa i ostrożnie dobrała mi lek, pytając jednocześ- nie o inne preparaty, które stosuję i czy nie jestem uczulona na daną substancję.

mgr farm. Bogdan Malicki farmaceuta z Torunia W świetle ciągle niespełnianych oczekiwań farmaceutów i coraz gorszych wzajemnych stosun-ków między aptekami na jednym terenie, uważam, że farmaceuci mogą zacząć niebawem masowo „uciekać” za granicę. Tak, jak to robili lekarze jeszcze parę lat temu. W poprzedniej pracy znałem osobę, która wyjechała do Norwegii do pracy w aptece. Aktualnie nie mam z nią kontaktu, ale przypuszczam, że możliwości rozwoju zawodowego farmaceuty są tam znacznie więk-sze. Kraje skandynawskie dają takie możliwości. Wiemy, że w Szwecji jest o wiele mniej aptek w danym regionie i można przypuszczać, że tak niewielka koncentracja daje duże szanse rozwoju samym aptekom jako placówkom służby zdrowia. Dopóki w Polsce nie zmienią się przepisy dotyczące rozmieszczenia aptek oraz nie zmieni się postrzeganie farma-ceuty, który dziś jest po prostu sprze-dawcą, polscy aptekarze (zwłaszcza młodzi) nie będą mieli ochoty praco-wać we własnym kraju. Ja osobiście nie rozważałem wyjazdu za granicę do pracy jako aptekarz, pewnie z powodów czysto osobistych. Ciężko byłoby mi przeprowadzać się z całą rodziną do innego kraju i zaczynać życie od nowa. Lubię miasto, w którym mieszkam, mam tu swoje ulubione miejsca, przyjaciół, znajomych. Wszystko zależy nie tylko od czynników oddających stan polskiego aptekarstwa, ale również od tych prywatnych, osobowościo-wych. Są tacy, którzy niechętnie nagle zmienią swoje życie i zaczną je od nowa.



”W Szwajcarii farmaceutka przeprowadziła ze mną szczegółowy wywiad, gdy poprosiłam o coś na ból kolana. Była bardzo dociekliwa i ostrożnie dobrała mi lek, pytając jednocześnie o inne preparaty, które stosuję i czy nie jestem uczulona na daną substancję

szpitalnej w Polsce niestety nie mogłabym liczyć na godne mojego zawodu zarobki. W każdym razie to, co zobaczyłam i co wykonywałam w pracy jako farmaceutka szpitalna, dało mi szerszy ogląd na polskie aptekarstwo i to, co można byłoby zmienić również w polskich aptekach ogólnodostępnych. Przede wszystkim podniosłabym poziom kontaktu aptekarzy z lekarzami. Moim zda-niem apteki powinny być położone z daleka od siebie, ale zawsze w pobliżu jakiegoś ośrodka klinicz-nego (przychodnia lub szpital) i reali-zować potrzeby zdrowotne określonej grupy pacjentów w danym rejonie. Przydałyby się w końcu mapy zdro-wotne kraju, które uwzględniłyby również zapotrzebowanie pacjentów nie tylko na usługi medyczne, ale również farmaceutyczne. Wtedy byłaby korzyść zarówno dla aptek, jak i dla pacjentów.

mgr farm. Joanna Zabierzewska farmaceutka z Wrocławia Pracuję w placówce z rodzinną tradycją i przyznam, że nie wyobra-żałabym sobie wyjazdu za granicę do pracy. Ale podczas zagranicznych wycieczek lubię odwiedzać tamtej-sze apteki. To prawda, że polskie aptekarstwo nie jest idealne, ale moim zdaniem powinniśmy pozostać w naszym kraju i starać się rozwi-jać nasze usługi najlepiej, jak tylko możemy, przeszczepiając na nasz grunt dobre rozwiązania niektórych zachodnich państw. Kilkanaście lat temu, w czasach studenckich, spo-tkałam się z młodymi farmaceutami, którzy planowali wyjazd za granicę do pracy w aptece, ale przyznam, że nie mam z nimi kontaktu i nie wiem, czy wyjechali, czy ostatecznie pozo-stali w kraju. Osoby, które dziś wyjeż-dżają, to najczęściej młodzi ludzie, na tzw. dorobku, którzy jeszcze nie założyli własnej rodziny – im jest łatwiej. Jeżeli chodzi o kraje, które dają największe możliwości rozwoju zawodowego, to sądzę, że farmacja w Stanach Zjednoczonych i w ogóle w krajach anglosaskich stoi na doskonałym poziomie. Nie najgo-rzej jest też w Szwajcarii. Mogę się podzielić moimi spostrzeżeniami z podróży po niektórych europejskich

mgr farm. Patryk Wielosz farmaceuta z Łodzi Zapewne część farmaceutów myśli o wyjeździe za granicę do pracy w zawodzie, choć nie jest to łatwa decyzja. Ja ciągle mam nadzieję, że w polskich aptekach powoli, krok po kroku będzie się zmieniało na lepsze. Najszersze możliwości pracy w zawodzie i osobistego rozwoju dają kraje bogate, takie jak USA, Kanada czy kraje tzw. starej Unii Europejskiej. My jesteśmy państwem o dość krótkim stażu demokracji i potrzebujemy nieco więcej czasu na dokonanie zmian. Warto udoskonalać nasze rodzime uczelnie medyczne, systemy kształce-nia farmaceutów, systemy prawne zwią-zane z szeroko pojętą służbą zdrowia. Na pewno potrzebna nam jest opieka farmaceutyczna, aby zniwelować negatywne skutki niezdrowej konku-rencji aptek. Jeżeli wprowadzimy nowy rodzaj usług, o które mogą konkurować ze sobą apteki, każdej placówce będzie o wiele łatwiej egzystować. Pacjenci również na tym zyskają. W pewnym momencie mojego życia rozważałem wyjazd z Polski, aby pracować w aptece w Irlandii – otrzymałem bowiem taką propozycję. Po gruntownym przemy-śleniu ostatecznie jednak z niej nie skorzystałem.

SONDA


Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiada Piotr Kamiński, radca prawny.

Zapytaj eksperta

PIOTR KAMIŃSKIradca prawny


C zy to prawda, że nastąpiły

zmiany w Kodeksie pracy dotyczące zawierania umów terminowych o pracę oraz zmiany w umo-wach na zastępstwo?

Z dniem 22 lutego br. w wyniku nowelizacji Kodeksu pracy wpro-wadzono limity umów zawieranych na czas określony. Zgodnie z art. 251 § 1 k.p. okres zatrudnienia na podsta-wie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnie-nia na podstawie umów o pracę na czas okre-ślony zawieranych między tymi samymi stronami stosunku pracy, nie może przekraczać 33 miesięcy, a łączna liczba tych umów nie może przekraczać trzech. Pra-codawca może przedłu-żyć umowę na dłuższy okres, gdy wskaże obiek-tywne przyczyny leżące po jego stronie. Wyjąt-kami od limitu mogą też

być umowy okresowe zawierane na czas określony w celu m.in. zastępstwa pracownika w czasie jego usprawie-dliwionej nieobecności. Zrównano także okresy wypowiedzenia umów na czas określony z umo- wami bezterminowymi. Oznacza to, że w przy-padku umów o pracę na czas określony zawar-tych w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, tak jak w odniesieniu do każdej umowy termino-wej, okres wypowiedze-nia będzie uzależniony od długości trwania stosunku pracy u pra-codawcy (przy kilku umowach okresy zatrud-nienia się sumuje). W razie powrotu zastę-powanego pracownika do pracy umowa zawarta w celu jego zastępstwa nie ulegnie już automa-tycznemu rozwiązaniu. Nowe przepisy dopre-cyzowują też cel zatrud-nienia pracownika na

podstawie umowy o pracę na okres próbny, tj. sprawdzenie kwalifi-kacji pracownika i możliwość jego zatrud-nienia w celu wykonywa-nia określonego rodzaju pracy. Uregulowano także powszechnie stoso-waną praktykę zwolnienia pracownika z obo-wiązku świadczenia pracy w czasie okresu wypowiedzenia.

Czy istnieje możliwość udzielenia pracowni-kowi dnia wolnego za święto przypadające w sobotę w następnym okresie rozliczenio-wym?

Zgodnie z art. 15111 § 1 pkt 2 pracownikowi wykonującemu pracę w niedziele i święta, pracodawca jest obo-wiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy. W zamian za pracę wykonywaną w święto pracodawca udziela dnia wolnego w ciągu okresu rozliczeniowego. Powyższa regulacja nie pozwala zatem na udzie-lenie pracownikowi dnia wolnego w następnym okresie rozliczeniowym nawet na jego wniosek. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w przyję-tym okresie rozliczenio-

”W razie powrotu zastępowanego pracownika do pracy umowa zawarta w celu jego zastępstwa nie ulegnie już automatycznemu rozwiązaniu

PRAWO R E

K L

A M

A

R E

K L

A M

A

PRAWO


wać powierzone mu obowiązki. W konkretnych okolicznościach może się to stać powodem dys-cyplinarnego zwolnienia z pracy. O istnieniu winy pracownika i jej stopniu wnioskować jednak należy na podstawie jego zachowania w konkretnych okolicznościach faktycznych i przy uwzględnieniu jego cech osobowych. O ile zaśnię-cie pracownika podczas dyżuru nocnego nie nastąpiło w rezultacie np. nagłego pogorszenia się stanu zdrowia i pracownik był zdolny do świadczenia pracy, to w tych okolicznościach pracodawca, co do zasady, może wyciągnąć konse-kwencje dyscyplinarne, ze zwol-nieniem pracownika w trybie art. 52 § 1 k.p. włącznie.

Jestem zatrudniony na pełen etat. Liczba godzin przepraco- wanych przeze mnie w cztero- miesięcznym okresie rozli-czeniowym jest w zupełno-ści zgodna z obowiązującym czasem pracy. Rzecz w tym jednak, że zdarza mi się praco-wać w jednym miesiącu dłużej, w innym z kolei krócej. Czy zatem miesiące, w których pra-cuję dłużej, są w tym przypadku podstawą do wypłacenia mi nadgodzin?

wym dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy w tym dniu.

Chciałbym zapytać, czy praco-dawca ma prawo wymagać ode mnie codziennego sporządzania raportu opisującego wykonane w ciągu całego dnia pracy czyn-ności z uwzględnieniem czasu ich wykonania?

Zgodnie z art. 100 § 1 k.p. pracow-nik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożo-nych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Niewy-konanie polecenia, które mieści się w granicach podporządkowania pracodawcy, będzie traktowane jako naruszenie obowiązków pracowniczych. Codzienny raport sporządzany przez pracownika opisujący wykonanie w ciągu dnia pracy zadań uwzględniający ilość czasu poświęconego na ich wykonanie mieści się w granicach podporządkowania oraz dotyczy bezpośrednio stosunku pracy. Pracodawca ma zatem prawo polecić pracownikowi sporządza-nie takiego raportu, z tym zastrze-żeniem, iż nie może on stanowić podstawy ustalania wynagrodzenia pracownika ani innych świadczeń pracowniczych. Zgodnie bowiem z art. 149 § 1 k.p. to pracodawca prowadzi ewidencję czasu pracy pracownika do celów prawidło-wego ustalenia jego wynagrodze-nia i innych świadczeń związanych z pracą. Pracodawca udostępnia tę ewidencję pracownikowi na jego żądanie.

Czy prawo daje pracodawcy możliwość dyscyplinarnego zwolnienia pracownika, który w trakcie wykonywania obowiązków służbowych podczas nocnego dyżuru zasnął?

SN w wyroku z 11 marca 2014 r., III PK 82/13 stwierdził, że pracow-nik, który zasypia w czasie pracy, przestaje tym samym wykony-

Nie. Zgodnie z art. 129 § 1 k.p. czas pracy nie może przekraczać, co do zasady, 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w prze-ciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozli-czeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Po upływie okresu rozliczeniowego następuje rozli-czenie czasu pracy pracownika. Jeżeli zarówno liczba godzin pracy w poszczególnych dniach jak i tygodniach jest zgodna (bilansuje się) z obowiązującym pracownika wymiarem czasu pracy w przyję-tym dla pracownika okresie rozli-czeniowym (w tym wypadku 4-miesięcznym), wówczas pracow- nik nie wykonuje pracy w godzinach nadliczbowych i nie przysłu-guje mu dodatkowe wynagrodze-nie z tego tytułu.

Wręczyłem pracownikowi wypowiedzenie warunków pracy i płacy, którego nie przyjął. Okres wypowiedzenia w jego przypadku wynosi trzy miesiące. Tymczasem pracow-nik złożył wniosek o jego skró-cenie do jednego miesiąca. Jaki zatem powód ustania stosunku pracy podać w świadectwie pracy w tym przypadku?

Zgodnie z art. 42 § 2 k.p. wypowie-dzenie warunków pracy lub płacy uważa się za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warunki. Stosow-nie zaś do art. 42 § 3 k.p. w razie odmowy przyjęcia przez pracow-nika zaproponowanych warunków pracy lub płacy, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu dokonanego wypowiedzenia. Do wypowiedzenia warunków pracy i płacy stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę, w tym art. 36 § 6 k.p., w oparciu o który strony mogą po dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę przez jedną z nich ustalić wcześniejszy termin rozwiązania umowy. Ustalenie takie nie zmie-nia trybu rozwiązania umowy o pracę. Pomimo zatem modyfika-cji (skrócenia) okresu wypowiedze-nia za zgodą stron w ww. trybie, umowa o pracę ulega rozwiązaniu przez oświadczenie jednej z nich z zachowaniem okresu wypowie-

R E

K L

A M

A

”Codzienny raport sporządzany przez pracownika opisujący wykonanie w ciągu dnia pracy zadań uwzględniający ilość czasu poświęconego na ich wykonanie mieści się w granicach podporządkowania oraz dotyczy bezpośrednio stosunku pracy

VITO/011/08-2015

MOCNE KOŚCI

WSPOMAGANIE UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO

VITOLE D 2000 IU to dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w: uzupełnianiu niedoborów witaminy D u osób dorosłych, osteoporozie, obniżonej odporności, zaburzeniach wchłaniania wapnia i fosforu.

Witamina D wspomaga utrzymanie zdrowych kości i prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

SIŁA SŁOŃCA W JEDNEJ KAPSUŁCE

NO

WO

ŚĆ

W O

FE

RC

IE M

ED

AN

A G

RU

PA

PO

LP

HA

RM

A

SUPLEMENTACJAW CIĄŻY

VitoleD_205x297_FP.indd 1 2015-08-19 09:38:15

R E

K L

A M

A

PRAWO



R E

K L

A M

A

”Kierownik apteki powinien powierzyć swoje obowiązki na czas krótkotrwałej absencji (pisemnym upoważnieniem) farmaceuciedzenia. W związku z powyższym, podstawą prawną ustania stosunku pracy, o której mowa w punkcie 3. świadectwa pracy[1], będzie art. 30 § 1 pkt 2 k.p.

Jakie obowiązki nakłada prawo na kierownika apteki bądź punktu aptecznego w przy-padku jego krótkich nieobecno-ści (np. urlop do 30 dni)?

Kierownik apteki powinien powierzyć swoje obowiązki na czas krótkotrwałej absencji (pisemnym upoważnieniem) farmaceucie. Upoważnienie jest istotne z punktu widzenia m.in. reprezen-tacji podczas kontroli (NFZ, WIF), wykonania i korekty zestawienia refundacyjnego oraz prowadzenia ewidencji. Zgodnie z art. 122c ustawy Prawo farmaceutyczne czynności w ramach kontroli albo

inspekcji dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, chyba że kontrolowany zrezygnuje (oświad-czenie na piśmie) z prawa uczest-niczenia w tych czynnościach. Ponadto zgodnie z § 3 ust. 1 rozpo-rządzenia MZ z dnia 11 września 2006 r.[2] apteka prowadząca obrót środkami odurzającymi, substan-cjami psychotropowymi, prepa-ratami zawierającymi te środki lub substancje oraz prekursorami kategorii 1 jest obowiązana do prowadzenia ewidencji przychodu i rozchodu tych środków, sub-stancji, preparatów oraz prekur-sorów kategorii 1. Prowadzenie ewidencji, o których mowa w ww. rozporządzeniu należy do obo-wiązków kierownika apteki. Może on jednak, stosownie do § 3 ust. 11 ww. rozporządzenia, na czas swojej nieobecności spowodowanej urlopem lub chorobą wyznaczyć farmaceutę upoważnionego do prowadzenia ewidencji. Farma-ceuta ten musi spełniać wyma-gania przewidziane dla osoby upoważnionej do prowadzenia ewidencji oraz wyrazić pisemnie zgodę na przejęcie obowiązków.

Jestem technikiem farmaceu-tycznym w trakcie stażu. Czy prawdą jest, że wliczane są do niego wyłącznie pełne mie-siące kalendarzowe? Ponadto, jakie inne ważne procedury są niezbędne do zaliczenia przeze mnie stażu?

Program praktyki w aptece (potocznie staż) oraz sposób i tryb jej odbywania przez technika far-maceutycznego określa rozporzą-dzenie MZ z dnia 17 lipca 2002 r. w sprawie odbywania praktyki w aptece przez technika farmaceu-tycznego (Dz. U. Nr 126, poz. 1082 ze zm.). Praktyka trwa 2 lata. W § 3 ww. rozporządzenia wska-zano przypadki, w których dwu-letni czas trwania praktyki ulegnie przedłużeniu – np. przerwa z powodu choroby przez okres dłuższy niż 14 dni. Przedłużenie czasu trwania praktyki następuje wówczas na okres realizacji tej jej części, która nie została zreali-zowana w czasie 2 lat, przewi-dzianym na odbycie praktyki. Praktykant jest zobowiązany pro-wadzić dziennik praktyk i odnoto-wywać w nim wykonywane zajęcia praktyczne. Stosownie do § 7 ust. 5 ww. rozporządzenia, jeżeli praktyka odbywana jest w różnych aptekach bądź podczas jej odbywania występują przerwy, opiekun potwierdza te fakty w dzienniku, z uwzględnieniem dat rozpoczęcia i zakończenia okresu ich trwania. Może się zatem zdarzyć, iż w danym miesiącu na poczet praktyki zostanie wliczone np. 14 dni z uwagi na zaistnienie przerwy. Po zakończeniu praktyki, kierownik apteki wydaje zaświad-czenie o jej odbyciu. Podstawą do wydania zaświadczenia są wpisy w dzienniku oraz pisemne stwier-dzenie przez opiekuna zrealizo-wania całości programu praktyki. Program praktyki stanowi załącz-nik nr 1 do cyt. rozporządzenia.

Piśmiennictwo: 1. Wzór świadectwa pracy stanowi załącznik do rozporządzenia MPiPS z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegó-łowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prosto-wania (Dz. U. Nr 60, poz. 282 ze zm.). 2. Rozporządzenie w sprawie środków odurzających, substancji psychotropo-wych, prekursorów kategorii 1 i prepa- ratów zawierających te środki lub sub-stancje (Dz. U. z 2015 r. poz. 1889).

R E

K L

A M

A


Wstrząs anafilaktyczny – inaczej anafilaksja – stanowi z reguły niespodziewaną, szybko postępującą i zagrażającą życiu reakcję nadwrażliwości organizmu na określony czynnik alergizujący.

Anafilaksja – przyczyny i postępowanie

dr n. farm. ARLETA MATSCHAY Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku,Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu


C zynnikami alergizują-cymi mogą być np.:

leki (NLPZ, antybiotyki, cytostatyki, insulina),

pokarmy (orzeszki ziemne, laskowe, skorupiaki, cytru- sy, mleko, ryby, środki konserwujące żywność),

jady owadów błonko-skrzydłych (pszczół, os, szerszeni, mrówek),

szczepionki (przeciwwiru-sowe, surowice),

lateks – jako alergen kontaktowy i wziewny (smoczki, rękawiczki, balony, prezerwatywy),

�alergeny wziewne (sierść kota, konia, psa, pyłki traw, chwastów, drzew, kurz, lateks)

Reakcję anafilaktyczną mogą spowodować również czyn-niki o charakterze niealer-gicznym – może pojawiać się ona np. w wyniku reakcji na zimno, stres, wysiłek fizyczny (w przypadku wstrząsu idio-patycznego przyczyna jest nierozpoznana).

Występowanie uczulenia na alergen związane jest z reak-cją IgE-zależną i uwolnie-niem aktywnych mediatorów z mastocytów tkankowych i bazofilów krwi obwodo-wej, co skutkuje objawami anafilaksji wielu narządów i układów – w tym pokar-mowego, sercowo-naczy-niowego, oddechowego czy skóry. Anafilaksja rozwija się gwałtownie, stanowi zagro-żenie dla życia szczególnie u dzieci i młodzieży, dlatego wymaga pilnej interwencji medycznej.

Nieudzielenie na czas pomocy może doprowa-dzić do zgonu z powodu niedrożności dróg oddecho-wych lub nieodwracalnego wstrząsu.

Anafilaksja występuje średnio u ok. 1-3% popula-cji, (choć szacunki te mogą być zaniżone – m.in. ze względu na czas wystąpie-nia reakcji, rodzaj i stopień nasilenia objawów czy rodzaj czynnika alergizują-cego), częściej u dzieci i osób młodszych oraz czę-ściej w populacji kobiet. W wyniku ekspozycji na czynnik powodujący reak-cję anafilaktyczną zaledwie w kilka sekund bądź minut może dojść do objawów o różnym stopniu nasile-nia. Bywa, że ustępują one samoistnie, ale mogą także powstawać nawroty (nawet po 72 godzinach od pierw-szej reakcji).

Na powikłania podczas wstrząsu narażeni są szczególnie pacjenci z występującymi wcze-śniej chorobami układu oddechowego (np. z astmą oskrzelową) bądź przyj- mujący niektóre leki, np. inhibitory konwertazy angiotensyny lub betablo-kery.

”Anafilaksja rozwija się gwałtownie, stanowi zagrożenie dla życia szczególnie u dzieci i młodzieży, dlatego wymaga pilnej interwencji medycznej

R E

K L

A M

A


ADR-WZF/158/02-2016

Rozpoczyna się sezon alergiczny!

Zadbaj o dostępność Adrenaliny WZF w ampułko-strzykawce w swojej aptece.

ADRENALINA WZF (Adrenalinum). Skład i postać: 1 ml roztworu do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce zawiera 1 mg adrenaliny w postaci adrenaliny winianu. Jedna dawka 0,3 ml zawiera 300 mikrogramów adrenaliny. Wskazania: Leczenie doraźne w nagłych przypadkach ostrych reakcji alergicznych (anafi laksji), wywołanych przez pokarmy, leki, ukąszenia i użądlenia owadów oraz inne alergeny, jak również w przypadku anafi laksji samoistnej. Dawkowanie i sposób podawania: Zazwyczaj stosuje się od 0,005 mg/kg mc. do 0,01 mg/kg mc., jednak w niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie większej dawki. Dorośli i dzieci o masie ciała powyżej 30 kg: zazwyczaj stosuje się 300 mikrogramów (0,3 ml). W przypadku braku poprawy stanu klinicznego lub jego pogorszenia, 5-15 minut po pierwszym zastrzyku można podać drugi zastrzyk z dodatkową dawką produktu Adrenalina WZF. Zaleca się przepisywanie pacjentom dwóch ampułko-strzykawek produktu Adrenalina WZF, które powinni mieć zawsze przy sobie. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Sposób podawania. Produkt należy wstrzykiwać wyłącznie domięśniowo. Ampułko-strzykawka ma blokadę umożliwiającą podanie jednorazowej dawki 300 mikrogramów adrenaliny. Ze względu na stabilność produktu ampułko-strzykawka zawiera 1 ml roztworu. Po podaniu dawki leku w ampułko-strzykawce pozostaje 0,7 ml roztworu, ale ampułko-strzykawka nie nadaje się do ponownego użytku i należy ją w bezpieczny sposób usunąć. Produkt należy podawać natychmiast po wystąpieniu objawów ciężkiej reakcji alergicznej (w tym wstrząsu anafi laktycznego). Mogą one wystąpić w ciągu kilku minut od zetknięcia się z alergenem i zazwyczaj są to: pokrzywka, zaczerwienienie lub obrzęk naczynioruchowy. Objawy o ciężkim przebiegu obejmują układ oddechowy i krążenia. Produkt należy wstrzykiwać tylko w mięsień w przednio-bocznej części uda, nie wstrzykiwać w mięśnie pośladka. Miejsce, w które wstrzyknięto produkt należy lekko masować przez 10 sekund po wykonaniu iniekcji. Pacjenta/opiekuna należy poinformować, że po każdorazowym użyciu produktu Adrenalina WZF: należy zadzwonić po natychmiastową pomoc medyczną, wezwać karetkę pogotowia oraz powiedzieć, że jest to „anafi laksja”, nawet jeśli objawy ulegną poprawie; w przypadku pacjentów przytomnych korzystne jest ułożenie płasko z uniesionymi nogami, jeżeli jednak występują trudności z oddychaniem, powinni oni usiąść. Nieprzytomnych pacjentów należy ułożyć na boku w pozycji bezpiecznej; pacjent powinien w miarę możliwości pozostać z inną osobą, do momentu przybycia pomocy medycznej. Przeciwwskazania: UWAGA: w stanach zagrożenia życia nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny. Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Wszystkich pacjentów, którym przepisuje się produkt Adrenalina WZF, należy dokładnie poinformować o wskazaniach do stosowania oraz właściwym sposobie podawania. Usilnie zaleca się przeszkolenie osób z najbliższego otoczenia pacjenta (np. rodziców, opiekunów, nauczycieli) w zakresie poprawnego stosowania produktu Adrenalina WZF w przypadku konieczności udzielenia pomocy w nagłej sytuacji. Adrenalina WZF jest przeznaczona do stosowania w sytuacjach zagrożenia życia, wynikającego z wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej. Pacjenci z ryzykiem wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej, w tym wstrząsu anafi laktycznego powinni nosić przy sobie produkt (w obowiązującym terminie ważności dopuszcza się jego przechowywanie przez okres 6 miesięcy w temperaturze poniżej 25°C). Po zastosowaniu produktu pacjent powinien natychmiast uzyskać pomoc lekarską. Pacjent/opiekun powinien być poinformowany o możliwości wystąpienia dwufazowej anafi laksji, która charakteryzuje się początkową poprawą, a następnie, po kilku godzinach, nawrotem objawów. U pacjentów ze współistniejącą astmą może być zwiększone ryzyko wystąpienia ciężkiej reakcji anafi laktycznej. Należy zachować ostrożność u osób z chorobą serca, np. chorobą wieńcową oraz chorobami mięśnia sercowego (lek może wywołać napad dławicy piersiowej), sercem płucnym, zaburzeniami rytmu serca lub tachykardią. U pacjentów z nadczynnością tarczycy, schorzeniami sercowo-naczyniowymi (ciężka dławica piersiowa, kardiomiopatia przerostowa z zawężeniem drogi odpływu z lewej komory i komorowe zaburzenia rytmu lub nadciśnienie tętnicze), guzem chromochłonnym, wysokim ciśnieniem śródgałkowym, ciężką niewydolnością nerek, gruczolakiem gruczołu krokowego prowadzącym do zalegania moczu, hiperkalcemią, hipokaliemią, cukrzycą, a także u pacjentów w podeszłym wieku oraz u kobiet w ciąży istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych po podaniu adrenaliny. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów adrenaliny z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Adrenalina WZF zawiera pirosiarczyn sodu, który może wywołać reakcje alergiczne, w tym również objawy anafi laktyczne i skurcz oskrzeli u osób z nadwrażliwością, szczególnie u osób z astmą w wywiadzie. Pacjentów z tymi schorzeniami należy dokładnie poinstruować odnośnie okoliczności, w których mogą stosować produkt. W przypadku wykonywania wstrzykiwań w to samo miejsce może wystąpić martwica, spowodowana zwężeniem naczyń krwionośnych. Przypadkowe wstrzyknięcie do naczynia może spowodować krwotok mózgowy, spowodowany nagłym wzrostem ciśnienia tętniczego. Przypadkowe wstrzyknięcie w ręce lub stopy może wywołać nagłe zmniejszenie przepływu krwi do przylegających tkanek w wyniku zwężenia naczyń. Adrenalina WZF zawiera 0,147 mmol/ml (3,39 mg/ml) sodu, to znaczy produkt uznaje się za „wolny od sodu”. Należy ostrzec pacjentów o istnieniu alergenów wywołujących rekcje krzyżowe oraz skierować na diagnostykę alergologiczną, aby w miarę możliwości określić specyfi czne dla nich alergeny. Działania niepożądane: Wystąpienie działań niepożądanych zależy od wrażliwości pacjenta na adrenalinę oraz od podanej dawki. Działania niepożądane występujące często, nawet po podaniu małych dawek adrenaliny to: Zaburzenia psychiczne: stan lękowy, pobudliwość nerwowa, niepokój. Zaburzenia układu nerwowego: ból głowy, zawroty głowy, osłabienie, drżenie. Zaburzenia serca: kołatanie serca, tachykardia. Zaburzenia naczyń: zimne kończyny. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia: trudności w oddychaniu. Zaburzenia żołądka i jelit: nudności, wymioty. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: bladość. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: nadmierna potliwość. Działania niepożądane występujące rzadko. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: hiperglikemia, hipokaliemia, kwasica metaboliczna. Zaburzenia psychiczne: omamy. Zaburzenia układu nerwowego. omdlenia. Zaburzenia oka: rozszerzenie źrenic. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: trudności w oddawaniu moczu z zatrzymaniem moczu włącznie. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: drżenia mięśniowe. Działania niepożądane, które występowały po zastosowaniu większych dawek adrenaliny lub u osób wrażliwych: zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków lub zatrzymanie czynności serca), nagły wzrost ciśnienia tętniczego (czasami prowadzący do krwotoku mózgowego) oraz skurcz naczyń (np. skóry, błon śluzowych, nerek). Produkt zawiera pirosiarczyn sodu, który może powodować reakcje alergiczne, w tym reakcje anafi laktyczne lub reakcje zagrażające życiu lub mniej ciężkie napady astmy u osób wrażliwych. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych: e-mail: [email protected]. Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu. Podmiot odpowiedzialny: Polfa Warszawa S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10697 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna leku Adrenalina WZF, 300 mcg/0,3 ml x 1 amp.-strz. po 1 ml wynosi w PLN: 55,64. Kwota dopłaty pacjenta wynosi w PLN: 27,82. ChPL: 2015.12.10.

*Poziom odpłatności 50%. Na podstawie Obwieszczenia Ministra Zdrowia z dnia 22 lutego 2016 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 marca 2016 r.

cena 27,82 zł*Refundacjaod 1 lipca 2015

adrenalina_farmaceuci_2015_FP_26_02_2016.indd 1 2016-02-26 14:26:22

R E

K L

A M

A



Jak bronić się przed wstrząsem? Zawsze w trakcie wstrząsu należy usunąć, jeśli to możliwe, czynnik wywołujący wstrząs, a przede wszyst-kim unikać znanych sobie czynników, które mogą doprowadzać do jego powstania. Bardzo ważne jest rozpo-znanie alergii krzyżowej u pacjen-tów polegającej na tym, iż u pacjenta uczulonego na jeden alergen reakcja niepożądana może pojawić się po kontakcie z innym alergenem. Jest to związane z podobieństwem w budowie chemicznej alergenów kontaktowych, wziewnych lub pokarmowych. W takiej sytuacji przeciwciała IgE wytwarzane przez system immunologiczny w razie kontaktu z jakimikolwiek alerge-nami mogą nie rozpoznać ich jako innych i w konsekwencji doprowa-dzić do objawów alergii u pacjentów wykazujących jednoczesną nad-wrażliwość na alergeny pokarmowe, wziewne czy kontaktowe (panaler-geny). Zjawisko to można zaobser-wować np. w zespole alergii błony śluzowej jamy ustnej (OAS – Oral

Allergy Syndrome) z towarzyszącym świądem, pieczeniem w gardle oraz obrzękiem warg i/lub języka, np. jako reakcja na nadwrażliwości na alergeny wziewne pyłku leszczyny i nadwrażliwości na spożyte owoce, np. jabłka, gruszki czy brzoskwinie, zwykle po 15-30 minutach po spoży-ciu świeżych owoców.

Reakcje krzyżowe mogą zachodzić pomiędzy pyłkami roślin i niektó-rymi owocami i warzywami, np.: brzoza-jabłko-marchew czy bylica--arbuz-seler bądź buk-brzoza-lesz-czyna-grab, lateks i owoce: banan, kiwi, awokado oraz roztocze kurzu domowego i owoce morza: ostrygi, krewetki, a także wieprzowina i sierść kota, lub mleko krowie i mleko kozie.

Występowanie reakcji krzyżowej jest bardzo prawdopodobne, gdy podobieństwo sekwencji białek w budowie tzw. antygenów głów-nych (rozpoznawanych przez układ immunologiczny i stymulujących syntezę przeciwciał) kształtuje się na poziomie 70%.

Jak postępować w razie wystąpienia objawów wstrząsu anafilaktycznego? Każdy pacjent, u którego kiedykol-

wiek zdiagnozowano w wywiadzie reakcje anafilaktyczne oraz osoby z jego otoczenia, powinni posiadać umiejętność podawania adrenaliny w formie iniekcji domięśniowej w okolicy uda (w część przednio--boczną uda), co należy niezwłocznie uczynić jeszcze przed przybyciem karetki pogotowia ratunkowego. Adrenalina powoduje skurcz naczyń krwionośnych, czego skutkiem jest wzrost ciśnienia tętniczego, zmniej-szenie obrzęku tkanek i zmniejszenie wydzielania substancji zapalnych z komórek tucznych.

Zazwyczaj osobom dorosłym podaje się adrenalinę domięśniowo 0,3-0,5 mg w rozcieńczeniu 1:1000, a w razie braku poprawy można powtórzyć podanie po 10-15 minu-tach. Pacjenci powinni posiadać przy sobie adrenalinę w wygodnej postaci do samodzielnego podania, która nie musi być przechowywana w lodówce.

Pacjenta należy poinformować, że po każdorazowym użyciu adrenaliny należy zadzwonić po natychmia-stową pomoc medyczną, wezwać karetkę pogotowia oraz powiedzieć, że jest to „anafilaksja”, nawet jeżeli objawy ulegną poprawie. Pacjent powinien w miarę możliwości pozostać z inną osobą do momentu przybycia pomocy medycznej.

W stanach zagrożenia życia nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny.

Chorzy, którzy przebyli wstrząs anafilaktyczny mogą powrócić do normalnego życia, eliminując skutecz-nie ekspozycję na czynniki wywołu-jące reakcje anafilaksji. Muszą być jednak świadomi wystąpienia reakcji powtórnej, której przebiegu nie można przewidzieć. Ponadto każdy powinien wiedzieć, że anafilaksja może wystą-pić u każdego przy narażeniu na jaki-kolwiek kontakt z alergenem, mimo że wcześniej nie miała ona miejsca.


Objawy reakcjianafilaktycznejZ reguły objawy wstrząsuanafilaktycznego poprzedzonesą pojawiającymi się zmianamiskórnymi w postaci np. wysypki/pokrzywki.

W trakcie wstrząsu anafilaktycznego zazwyczaj występuje znaczne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (u dorosłych dolna granica ciśnienia skurczowego to 90 mmHg, u dzieci 70 mmHg) z bladymi, chłodnymi i spoconymi powłokami skórnymi. W konsekwencji może dojść do utraty przytomności, a nawet zgonu, gdy dojdzie do opuchlizny gardła, zamknięcia krtani i braku możliwości oddychania.

Ze strony układunerwowego:

uczucie osłabienia,dezorientacja,

niepokój

Ze strony układu krążenia:

niemiarowość pracy serca, kołatanie

Ze strony układu pokarmowego:

wymioty, nudności, biegunka

Ze strony układu oddechowego:

kaszel, duszności, świst przy wdechu, kichanie

i wyciek z nosa, obrzęk gardła

Ponadto: łzawienie

i obrzęk oczu,obrzęk języka

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest jedną z najczęstszych przewlekłych i nawracających chorób zapalnych skóry. Szacuje się, że dotyczy

ok. 15-30% dzieci i 2-10% dorosłych. Często występuje w rodzinie, przeszło 2/3 chorych ma dodatni wywiad rodzinny.

AZS – leczenie, suplementacja, pielęgnacja

lek. MAŁGORZATA MARCINKIEWICZdermatolog


”Leczenie AZS jest procesem długotrwałym, wymagającym systematyczności i dobrej współpracy między lekarzem a pacjentem. Celem terapii jest stabilizacja objawów, zmniej-szenie stanu zapalnego skóry, zapobieganie nawrotom i unikanie działań ubocznych leków

W prawie połowie przypadków cho-

rych na AZS pierwsze objawy obserwuje się w pierwszym półroczu życia. Charakterystyczną cechą jest obserwowana u większości osób z AZS uogólniona suchość i niezwykle intensywny świąd skóry. Pojawienie się i rozwój objawów klinicznych jest procesem złożonym i wynika, jak się obecnie uważa, z współ-istnienia wielu zaburzeń immunologicznych i gene-tycznie uwarunkowanego uszkodzenia struktury i funkcji bariery naskór-kowej. Nie bez znaczenia na wystąpienie choroby pozostają też czynniki psy-chiczne i sytuacje stresowe. W AZS obserwuje się nieswoistą skórną nadre-aktywność, nadprodukcję IgE i nadwrażliwość na alergeny. Defekt wspo-mnianej bariery ochronnej prowadzi do łatwiejszej penetracji skóry przez alergeny, skłonności do podrażnień i zakażeń skóry. Leczenie AZS jest procesem długotrwałym, wymagającym systema-tyczności i dobrej współ-pracy między lekarzem a pacjentem. Celem terapii jest stabilizacja objawów, zmniejszenie stanu zapal-

nego skóry, zapobieganie nawrotom i unikanie dzia-łań ubocznych leków.

Podstawową metodą postępowania w AZS jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Odbudowę bariery ochronnej naskórka poprzez właściwe nawil-żenie i natłuszczenie skóry umożliwiają prepa-raty zwane emolientami. Za sprawą substancji wiążących wodę oraz właściwości okluzyjnych wykazują one wielokie-runkowe działanie. Prócz wspomnianych emolien-tów leczenie łagodnych i umiarkowanych postaci AZS opiera się również na glikokortykostero-idach, inhibitorach kalcy-neuryny czy preparatach przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych i/lub przeciwwirusowych w razie wystąpienia nadka-żeń. Lekami przeciwza- palnymi pierwszego wyboru w AZS są miej-

scowe glikokortykosteroidy (GKS). W odpowied-nio dostosowanej dawce i prawidłowo aplikowane są w stanie szybko opa-nować nasiloną reakcję zapalną, zatem terapia nawet silnie działają-cymi GKS jak furoinian mometazonu nie powinna budzić wątpliwości. Oprócz redukcji stanu zapalnego (poprzez inhibicję mediatorów zapalenia jak interleu-kiny IL-1, IL-4, IL-6 czy TNF-α) wykazują działa-nie przeciwświądowe oraz obkurczające naczynia krwionośne. Stosowane dwa do trzech razy w tygodniu wraz z emolientami przy średniej aktywności choroby pozwalają na osiągnięcie zadowalającego stanu skóry. Miesięczna ilość aplikowanych GKS w postaci kremu czy maści wynosi średnio od 15 g u niemowląt do 90 g u dorosłych. Takie dawki





R E

K L

A M

A


”Warto mieć na uwadze, że nie każde podrażnienie i odczucie świądu oznacza diagnozę AZS, lecz może być chwilowym i przemijającym stanem zapalnym skórynawet silnie działających GKS jak furoinian mometazonu zwykle nie dają efektów ubocznych. Warto mieć na uwadze, że kluczowym objawem w ocenie odpowiedzi na leczenie jest świąd i dopóki nie zniknie, nie należy przerywać tera-pii. Leczenie preparatem przeciw-zapalnym powinno być uzupełnione aplikacją emolientu. Klasyczny schemat postępowania polega na codziennym stosowaniu emolientu

i kortykosteroidu. W ostatnich latach jest wypierany przez tera-pię przerywaną (naprzemienną), w której naprzemiennie używa się GKS i emolientu. Metoda pozwala na uniknięcie zjawiska tachyfilak-sji i stopniowe odstawienie GKS oraz dłuższą remisję. Wykazano, że zastosowanie emolientów zmniejsza ilość stosowanych kortykosteroidów w trakcie zaostrzenia AZS.

Niezależnie od nasilenia AZS podstawą leczenia są emolienty, do których dołączane są preparaty lecznicze zgodnie z algorytmem leczenia (patrz: tabela). Zgodnie z zaleceniami ETFAD/EADV i NICE regularna pielęgnacja emo-lientami stanowi leczenie I rzutu AZS zarówno w fazie przewlekłej choroby, jak i w okresie zaostrzeń. Warto mieć na uwadze, że nie każde podrażnienie i odczucie świądu oznacza diagnozę AZS, lecz może być chwilowym i przemijającym stanem zapalnym skóry. Zastosowa-nie emolientu w takim przypadku będzie właściwym postępowaniem

przynoszącym ulgę i przywrócenie homeostazy. Regularne stosowanie emolientów stanowi podstawę lecze-nia wyprysku kontaktowego mające na celu utrzymanie właściwego poziomu nawodnienia skóry i jej zabezpieczenia przed ekspozycją na czynniki drażniące. Skutecz-ność emolientów zależy jednak od prawidłowej i regularnej aplikacji. Nowoczesny emolient powinien wykazywać wysoki poziom toleran-cji, brak substancji drażniących jak barwniki, parabeny czy substancje zapachowe, zrównoważone pH, dostarczać niezbędnych lipidów, w tym kwasy omega 3 6 9 istotne dla odbudowy bariery naskórkowej.

W leczeniu AZS podnosi się także rolę suplementacji witaminy D3. Według niektórych badaczy jej stę-żenie w surowicy koreluje odwrotnie z nasileniem choroby. Choć nie ma jednoznacznych dowodów na związek witaminy D3 z nasileniem AZS, wskazuje się na możliwy korzystny efekt suplementacji w przypadku jej niedoboru u chorych, zwłaszcza w przypadku AZS nasilającego się w okresie zimowym. Opublikowane badania polskich autorów potwier-dzają poprawę stanu klinicznego i obniżenie stężenia IgE u dzieci z AZS ze stwierdzonym niedoborem witaminy D poniżej 15 ng/ml w wyniku jej suplementacji w dzien-nej dawce 2000 j.m. przez 3 miesiące.

Podsumowując, leczenie chorych z atopowym zapaleniem skóry powinno być kompleksowe i przebie-gać we współpracy z lekarzem. Kładzie się nacisk na edukację pacjenta i jego rodziny, diety elimi-nacyjne i unikanie alergenów. Stąd też rola farmaceuty w przypadku pacjenta z AZS jest znacząca. Staje się on ogniwem w procesie terapeu-tycznym, mogąc doradzić lub uświa-domić choremu znaczenie pielęgnacji i suplementacji oraz pomóc w wybo-rze właściwych preparatów. Jest to o tyle ważne, że podstawą leczenia pozostają preparaty zabezpieczające naskórek i odbudowujące barierę ochronną skóry, z czego pacjenci wymagający stosowania emolientów powinni zdać sobie sprawę.

Profilaktyka

Postać łagodna (stan przejściowy) Postać umiarkowana (stan nawracający)

Postać ciężka (stan ciągły)

SCHEMAT POSTĘPOWANIA W AZS

Faza Zalecenia

programy edukacyjne, emolienty, prawidłowe oczyszczanie skóry/olejki

do kąpieli, unikanie alergenów.

j/w, dodatkowo: miejscowe glikokortykosteroidy, miejscowe inhibitory kalcyneuryny, środki odkażające, leki antyhistaminowe (kontrowersyjne).

j/w, dodatkowo: sedatywne leki antyhistaminowe

(np. hydroksyzyna), leczenie UV.

hospitalizacja, ogólna immunosupresja, doustne glikokortykosteroidy, azatiopryna, cyklosporyna A, doustny takrolimus, PUVA.

Tabela opracowana na podst.: „Position paper on diagnosis and treatment of atopic dermatitis” (Stanowisko wobec rozpoznania i leczenia atopowego zapalenia skóry); Darsow U, Lubbe J, Taieb A, Seidenari S i wsp. J Eur Acad Dermatol Venereol 2005;19:285-295

16PH005_Prasa Eloderm EdelanQ.indd 1 3/3/16 2:36 PM

R E

K L

A M

A

WSPARCIE ŻYWIENIOWE PREPARATAMI NUTRIDRINK PROTEIN

1 Jeśli opiekujesz się chorym onkologicz-nie, warto zapytać się lekarza czy w przypadku konkretnej osoby nie można zastosować specjalnych preparatów odżywczych – np. Nutridrink Protein 125 ml[3].

2 Jedna butelka tego preparatu o pojemności 125 ml (pół szklanki), zawiera 300 kcal i 18 g białka. Najczęściej zale-cane stosowanie (jako uzupełnienie codzien-nej diety) to 2 butelki preparatu dziennie, przez minimum 14 dni.

3 Preparat Nutridrink Protein 125 ml można spożywać na wiele sposobów – schłodzić w lodówce przed spoży-ciem i pić przez słomkę lub dodawać go do dań, które pacjent lubi. Istotne jest natomiast, aby spo-żywać go powoli, jedną butelkę przez minimum 30 minut.

4 Nutridrink Protein 125 ml występuje w pięciu wariantach smakowych: mokka, brzoskwinia-mango, owoce leśne, truskawka i wanilia.

5 Dostępny jest bez recepty w aptekach stacjonarnych i internetowych oraz na platformie www.nutriciaoncology.pl



Ruszyła kampania edukacyjna „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą”.

Żywienie w chorobie onkologicznej

N owotwory są drugą co do częstości przyczyną

zgonów w Polsce, a ich liczba w ciągu ostatnich trzech dekad wzrosła ponad dwukrotnie, osiągając w 2011 roku ponad 144 tys. przypadków[1]. Nieustannie prowadzone są badania nad nowymi terapiami. Świat z wyczekiwaniem śledzi nowe odkrycia, a chorzy i ich bliscy czekają na nowe leki na raka. Tymczasem istnieje aspekt, który ma ogromne znacze-nie w terapii chorych na nowotwory, ale jego rola jest często niedoceniana – prawidłowe odżywianie. Wpływa ono na działanie układu odpornościowego, odbudowę uszkodzonych komórek, polepszenie samopoczucia pacjenta, a w efekcie na skuteczność terapii. Według ekspertów odpowiednie żywienie powinno być traktowane jako integralna część lecze-nia chorych na nowotwory złośliwe. Z myślą o tych ważnych kwestiach pod koniec marca ruszyła ogól-nopolska kampania eduka-cyjna „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą” zainicjowana

przez Nutricię Medyczną. Celem kampanii jest zwiększanie świadomości na temat roli odżywiania w chorobie, zwłaszcza onko-logicznej i neurologicznej oraz edukowanie na temat żywienia medycznego jako integralnej części leczenia. O tym, jak ważny jest to problem świadczą statystyki: nawet co piąty pacjent chory na nowotwór złośliwy nie umiera z powodu choroby, ale z niedożywienia[2]. Jed-nocześnie eksperci podkre-ślają, że żywienie medyczne odpowiednio wcześnie wprowadzone nie tylko znacznie poprawia samopo-czucie pacjenta, ale także wspomaga leczenie i dodaje sił do walki z chorobą. Pierwsza edycja kampanii potrwa do końca 2016 roku, a pierwsza jej część zwraca uwagę na problemy zwią-zane z odżywianiem cho-rych na nowotwory złośliwe. Kampanię zainaugurował film dokumentalny znanej reżyserki Anety Kopacz, który został zamieszczony na kanale YouTube Nutricii Medycznej. Inicjatywę tę wsparło wiele towarzystw naukowych i organizacji pacjenckich.

W ramach kampanii plano-wane są spotkania eks-pertów z mediami w całej Polsce. Częścią działań jest także szeroka kampania informacyjna w telewizji, prasie i Internecie. Dodatkowo na potrzeby tej inicjatywy powstała strona www.posilkiwchorobie.pl, na której pacjenci oraz ich opiekunowie znajdą infor-macje na temat odżywiania w chorobie. Piśmiennictwo: 1. Krajowy Rejestr Nowotwo-rów, http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem--2/#q 2. Kłęk S et al. Standardy leczenia żywieniowego w onkologii. Nowotwory. Journal of Oncology 2015; 65 (4): 320-337. 3. Nutridrink Protein 125 ml to dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowa-nia dietetycznego w niedoży-wieniu związanym z chorobą. Stosować pod nadzorem lekarza.

WSPARCIE ŻYWIENIOWE PREPARATAMI NUTRIDRINK PROTEIN

1 Jeśli opiekujesz się chorym onkologicznie, warto zapytać się lekarza czy w przypadku konkretnej osoby nie można zastosować specjalnych preparatów odżywczych – np. Nutridrink Protein 125 ml[3].

2 Jedna butelka tego preparatu o pojemności 125 ml (pół szklanki), zawiera 300 kcal i 18 g białka. Najczęściej zalecane stosowanie (jako uzupełnienie codziennej diety) to 2 butelki preparatu dziennie, przez minimum 14 dni.

3 Preparat Nutridrink Protein 125 ml można spożywać na wiele sposobów – schłodzić w lodówce przed spoży-ciem i pić przez słomkę lub dodawać go do dań, które pacjent lubi. Istotne jest natomiast, aby spo-żywać go powoli, jedną butelkę przez minimum 30 minut.

4 Nutridrink Protein 125 ml występuje w pięciu wariantach smakowych: mokka, brzoskwinia-mango, owoce leśne, truskawka i wanilia.

5 Dostępny jest bez recepty w aptekach stacjonarnych i internetowych oraz na platformie www.nutriciaoncology.pl

”Celem kampanii jest zwiększanie świadomości na temat roli odżywiania w chorobie, zwłaszcza onkologicznej i neurologicznej oraz edukowanie na temat żywienia medycznego jako integralnej części leczenia


A R T Y K U Ł S P O N

S O R O

W A N

Y

R E

K L

A M

A

A R T Y K U Ł S P O N

S O R O

W A N

Y

R E

K L

A M

A


Alergia pokarmowa to stan rozwijający się u osób nadwrażliwych na określone białka znajdujące się w pożywieniu. Jest to odpowiedź immunologiczna o różnym natężeniu – od objawów o nieznacznym stopniu nasilenia do na tyle poważnych, że mogą doprowadzić do pojawienia się wstrząsu anafilaktycznego.

Dietoterapia w alergiach pokarmowych

dr JOANNA BAJERSKA adiunkt w zakładzie dietetyki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, specjalista dietetyk z zakresu żywienia człowieka


A lergia może wystąpić w różnym okresie

życia człowieka, a czynnikiem sprawczym jest czas ekspozycji na alergen i jego stężenie w ota-czającym środowisku. Najczęstszymi alergenami odpowiedzialnymi za ok. 90% wszystkich alergii pokarmowych są: białka mleka, jaj, orzechów ziem-nych, pozostałych orze-chów, ryb, skorupiaków, soi i pszenicy. Produkty te uczulają z różną częstotli-wością i w zależności od wieku. W celu identyfika-cji alergenów pokarmo-wych oraz ich eliminacji z diety stosuje się nastę-pujące postępowania die-tetyczne: dietę testującą, dietę eliminacyjną oraz dietę rotacyjną. Pamiętać należy, że dietoterapia powinna być każdorazowo indywidualnie dobierana do pacjenta, a prowadzić ją powinien doświadczony specjalista.

Dieta testująca Obejmuje dwa etapy. W pierwszym etapie dorosłym pacjentom przez 3 do 7 dni podaje się wodę mineralną z dodatkiem 100-150 g cukru grono-wego. Drugi etap tej diety polega na stopniowym (według ściśle określonej kolejności) wprowadzaniu do jadłospisu poszczegól-nych produktów lub grup produktów spożywczych. Każdorazowo nowe produkty testowane są przez 4 dni. Jeśli nowo wprowadzane produkty nie wywołują żadnych objawów alergicznych, kontynuuje się dietę. Jeśli natomiast po włączeniu nowego produktu lub grupy produktów do diety pojawią się objawy nie-pożądane, taki produkt lub grupę produktów należy wykluczyć z jadło-spisu. Pamiętać należy, że włączenie każdego nowego produktu wiąże

się z ryzykiem poważ-nych reakcji alergicznych – wstrząsu anafilaktycz-nego lub ataku astmy. Dlatego dieta testująca powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza lub w placówkach szpital-nych. Równocześnie przy rozszerzaniu diety o konkretną grupę produktów nie wolno jej „zanieczyszczać” innymi produktami. Przykładowo na etapie testowania zbóż stosowane produkty spożywcze i przygoto-wywane z nich potrawy nie mogą zawierać jajek, gdyż to ich dodatek może wywołać reakcję aler-giczną i uzyskany wynik będzie błędnie zinterpre-towany – że to właśnie produkty zbożowe są przyczyną wystąpienia niepożądanych reakcji alergicznych.

Dieta eliminacyjna Stosowana jest zarówno w celach diagnostycz-nych jak i terapeutycz-nych. Stosowanie tej diety w przypadku iden-tyfikacji alergenu polega na stopniowym elimi-nowaniu z niej zarówno produktów spożywczych będących bezpośrednim źródłem alergenu, jak

”Najczęstszymi alergenami odpowiedzialnymi za ok. 90% wszystkich alergii pokarmowych są: białka mleka, jaj, orzechów ziemnych, pozostałych orzechów, ryb, skorupiaków, soi i pszenicy




”Po dłuższym okresie eliminacji niektórych alergenów z diety układ immunologiczny może zacząć je lepiej tolerować. Dzieje się tak, bowiem odpowiednie zmiany w diecie przyspieszają lub pobudzają procesy odnowy morfologicznej i czynnoś- ciowej błony śluzowej przewodu pokarmowego

mogą również reagować chorobowo na inne produkty z rodziny różowa-tych, tj. na morele, jabłka, gruszki, migdały, jeżyny, maliny, śliwki, truskawki i wiśnie. Zatem w tym samym dniu czterodniowego cyklu diety rotacyjnej może być spożywa-nych kilka produktów wchodzących w skład tej samej rodziny. Jednak produkty z tej samej rodziny lub klasy można ponownie wprowa-dzić do diety dopiero po upływie kolejnych trzech dni. W tym czasie powinno się rejestrować reakcje organizmu. Jeśli w czwartym dniu objawy się nasilą lub pojawią się objawy dotąd nie występujące, można z dużym prawdopodobień-

również takich produktów, które go zawierają. Przykładowo do pro-dukcji wędlin stosuje się dodatek izolatów białek sojowych, dlatego osoby nietolerujące tego rodzaju białka powinny zwracać uwagę na skład kupowanych produktów. Minimalny okres, na który należy wyłączyć z dziennej racji pokarmo-wej produkt lub grupę produktów, wynosi 7 dni. Za optymalny okres uważa się okres 10 dni. Jeśli po wyeliminowaniu z diety danego produktu lub grupy produktów obserwuje się ustąpienie objawów alergii, trzeba potwierdzić swoje obserwacje poprzez ponowne wpro-wadzenie (prowokacja) do diety wyeliminowanych wcześniej pro-duktów. Takie działanie powoduje zaostrzenie objawów. W ten sposób można stwierdzić, jakie produkty rzeczywiście wywołują alergię. Pamiętać należy, że eliminacja z diety jakiegoś produktu wyklucza możliwość występowania objawów alergicznych, ale może być także przyczyną niedoborów pokarmo-wych. Stąd też dietę eliminacyjną należy zawsze przeprowadzać pod opieką lekarza i doświadczonego dietetyka. Po dłuższym okresie eliminacji niektórych alergenów z diety układ immunologiczny może zacząć je lepiej tolerować. Dzieje się tak, bowiem odpowied-nie zmiany w diecie przyspieszają lub pobudzają procesy odnowy morfologicznej i czynnościowej błony śluzowej przewodu pokarmo-wego. Wówczas można włączyć do jadłospisu chorego niewielkie ilości produktów, które wcześniej zostały z niego wyeliminowane.

Dieta rotacyjna Polega na tym, że produkty spożyw-cze, np. mleko, przetwory mleczne i potrawy na bazie mleka eliminuje się z diety na okres 4 dni. Niekiedy reakcja alergiczna występuje po spożyciu każdego produktu nale-żącego do jednej grupy produktów zwanej rodziną lub klasą. Dzieje się tak dlatego, że produkty z tej samej rodziny botanicznej (produkty roślinne) lub przynależności zoolo-gicznej (produkty zwierzęce) mają zazwyczaj wspólne alergeny, zatem mogą wywoływać podobne reakcje alergiczne. Przykładowo osoby z nadwrażliwością na brzoskwinie,


Zdarza się, że osoby ze stwierdzoną alergią na pyłki roślinne mogą być narażone na wystąpienie reakcji alergicznej po spożyciu wybranych produktów spożywczych, co związane jest z reakcją krzyżową pomiędzy roślinami spokrewnionymi botanicznie lub z obecnością pyłków roślinnych w produktach spożywczych np. w miodzie kwiatowym.

Dlatego też osoby uczulone na pyłki traw powinny unikać spożywania: selera, marchwi, pomidorów, buraków, soi, grochu, pomarańczy, melonów, arbuzów, kiwi, wiśni, jabłek, brzoskwiń i produktów z pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, ryżu, kukurydzy, a także orzechów laskowych i pistacjowych.

ALERGIE KRZYŻOWE

stwem wskazać produkty lub grupy produktów, które wywołują alergię.

Jak już wspomniano, leczenie dietetyczne w alergii pokarmowej musi być dobrane dla każdego pacjenta indywidualnie i prowa-dzone pod kontrolą specjalisty. W ten sposób prawidłowo ustalona dieta eliminacyjna nie powinna stanowić zagrożenia dla zdrowia chorego, nawet w przypadku, gdy taka dieta trwa kilka lat. Ważne jest zupełne wyłączenie z diety produk-tów będących źródłem alergenów, należy również uniknąć alergenów ukrytych. Przykładowo alergeny mleczne mogą występować również w serwatce. Najlepiej korzystać z produktów jak najmniej przetwo-rzonych, a wybierając produkty spożywcze, należy uważnie czytać etykiety, zwłaszcza informacje doty-czące składu. Regulacje prawne wymagają od producentów, a także od restauratorów umieszczania na etykietach lub w karcie menu informacji o zawartych w żywności alergenach. Literatura: 1. Bartuzi Z. (red): Alergia na pokarmy. Mediton. Łódź 2006. 2. Fal M.(red): Alergia, choroby aler-giczne, astma. Medycyna Praktyczna. Kraków 2011. 3. Jarosz M. Praktyczny podręcznik dietetyki. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia, 2010. 4. Payne A., Barker H. Dietetyka i żywienie kliniczne. Wydawnictwo Elsevier 2013.


Zagadnienie dawkowania leków dla dzieci jest bardzo ważne zarówno z punktu widzenia lekarza jak i farmaceuty. Zgodnie ze sztuką aptekarską farmaceuta powinien, a nawet musi, przeprowadzić kontrolę dawek substancji silnie działających, które wchodzą w skład leku recepturowego.

Receptura leków pediatrycznych

dr n. farm. MACIEJ STRZEMSKI aptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej


W przypadku leku przeznaczonego dla

osoby dorosłej zadanie jest względnie łatwe, bo kon-trola ogranicza się do okre-ślenia jednostkowej masy dozy leku (łyżki/łyżeczki), obliczenia zawartości substancji leczniczej, jaka znajduje się w tej masie oraz porównania uzyska-nego wyniku z dawką maksymalną farmakope-alną. W tym przypadku największy problem tera-peutyczny może stanowić dawkowanie leku przez pacjenta, który posiada w domu łyżki/łyżeczki, których pojemność odbiega od „średnich” podawa-nych w podręcznikach do receptury. Problem ten nabiera jeszcze większego znaczenia przy dawko-waniu leków dla dzieci. Dodatkowo sama kwestia obliczania maksymalnych dawek dla dzieci jest dość problematyczna. W konse-kwencji aptekarze często

boją się wykonywać leki recepturowe dla dzieci, co wcale nie dziwi, a jest jedy-nie świadectwem poczucia odpowiedzialności. Z drugiej strony apteka jest placówką, która ma zapew-nić pacjentom dostęp do leków, a farmaceuta jest wysokiej klasy specjalistą, który świadczy usługi far-maceutyczne, umożliwiając sprawne funkcjonowanie placówki. Recepturowy lek dla dziecka staje się więc wyzwaniem, któremu należy sprostać.

Kontrola dawkowania w lekach płynnych do użytku wewnętrznego Lekarze przypisują dzie-ciom leki płynne daw-kowane albo za pomocą strzykawki (ml), kropli lub łyżeczek. W pierwszym przypadku sprawa jest prosta, ponieważ aptekarz musi jedynie znać gęstość poszczególnych składni-

ków leku. W przypadku kropli należy obliczyć masę pojedynczej kropli wyko-nywanego leku, natomiast jeśli lekarz zaleci daw-kowanie łyżeczką, masę łyżeczki. W przypadku kropli sprawa jest prosta, bo standardowy zakraplacz powinien dawkować krople „standardowe”, a skład leku ma pomijalnie mały wpływ na objętość kropli gotowego leku (rozbież-ność w wyliczonej masie kropli i masie rzeczywistej jest niewielka*). W przy-padku łyżeczek różnica może być znacząca. Autor niniejszego artykułu prze-prowadził eksperyment polegający na zważeniu zawartości kilku różnych łyżek. Eksperyment ten wykazał różnice kilku gramów pomiędzy bada-nymi łyżkami. Mimo iż eksperyment ten nie obej-mował łyżeczek, to należy sądzić, że również w tym przypadku mogą wystąpić analogiczne różnice. W chwili obecnej apteka-rze nie dysponują stan-dardowymi łyżeczkami, które dodawane byłyby do leku, więc rodzice muszą dawkować lek łyżeczkami, które posiadają w domu. W tej sytuacji odpowie-dzialny aptekarz powinien:

”Aptekarze często boją się wykonywać leki recepturowe dla dzieci, co wcale nie dziwi, a jest jedynie świadectwem poczucia odpowiedzialności




”Za każdym razem powinniśmy policzyć masę łyżeczki sporządzanego leku i dopiero wówczas obliczać zawartą w niej masę substancji leczniczej. W przypadku stałych postaci leku problem ten nie istnieje, jednak podobnie jak w przypadku postaci płynnych należy dokonać odpowiedniego przeliczenia dawki dla dziecka

1 Poprosić rodziców o dostarcze-nie do apteki łyżeczki, którą będzie dawkowany lek dziecku, tak by można było doświad-czalnie wyznaczyć masę leku podawaną pacjentowi i prze- prowadzić kontrolę dawek w odniesieniu do tej masy.

2 Zakupić do apteki jednorazowe, plastikowe łyżeczki. Następ-nie powinien doświadczalnie wyznaczyć masy poszczegól-nych składników leku (woda, nalewki, syropy, proszki) miesz-czących się w takich łyżeczkach i tak uzyskane wartości stoso-wać do obliczeń recepturowych. Naturalnie do sporządzonego leku powinien dodawać taką łyżeczkę z zaznaczeniem, że tylko za jej pomocą należy daw-kować lek.

W niektórych podręcznikach do receptury aptecznej można znaleźć instrukcje dotyczące dokonywania pewnych założeń np. „jeżeli zawartość syropu wynosi ok. 50%, należy przyjąć masę łyżeczki równą 5,5 g (a nie 5 jak dla roztworu wodnego)”. Zadaję w tym miejscu pytanie, co to znaczy ok. 50%? Czy 45 to już ok. 50? A może zależy to od tego, jakie cyfry są po przecinku? A jeśli syropu jest tylko 40%, to przyj-mujemy, że masa łyżeczki wynosi 5 g? A jeśli lekarz zapisze dawkowanie 3 albo 4 łyżeczki dziennie, to będziemy mogli spać spokojnie? Wydaje mi się, że farmacja to nie fizyka teoretyczna, że tu nie możemy pozwolić sobie na takie założenia! Za każdym razem powinniśmy policzyć masę łyżeczki sporządzanego leku i dopiero wówczas obliczać zawartą w niej masę substancji leczniczej. W przypadku stałych postaci leku problem ten nie istnieje, jednak podobnie jak w przypadku postaci płyn-nych należy dokonać odpowiedniego przeliczenia dawki dla dziecka.

Jaką dawkę leku może przyjąć dziecko? Istnieje szereg wzorów służących do obliczenia dawek dla dzieci (patrz: tabela). Wzór Frieda stosuje się dla dzieci do 1. r.ż., wzór Cowlinga dla dzieci do 2. r.ż., wzór Younga od 2. do 12. r.ż., natomiast wzór Clarka ma zastosowanie bardzo szerokie – dla niemowląt i dzieci. Dodatkowo dys-ponujemy wzorem uwzględniającym


WZORY DO OBLICZANIA DAWEK DLA DZIECI

powierzchnię ciała dziecka. Pierwsze trzy wzory bazują na wieku dziecka, natomiast wzór Clarka uwzględnia masę ciała pacjenta. Wzory te dają zbliżone wyniki, chociaż niekiedy mogą zawodzić, np. w przypadku dzieci otyłych – o dużej powierzchni ciała. Wyniki obliczeń nie powinny nas dziwić, maksymalne dawki w prze-liczeniu na kg masy ciała mogą być znacznie wyższe dla dzieci, zwłaszcza niemowląt, niż dawki stosowane u dorosłych. Oczywiście nie w każdym przypadku musimy korzystać z tych wzorów. W podręczniku „Dawkowanie leków u noworodków, dzieci i mło-dzieży” autorstwa Krystyny Bożkowej i Ewy Kamińskiej znajdziemy tabele z dawkami pediatrycznymi, z którymi z powodzeniem możemy porównać dawki substancji podawane pacjentowi w „naszym” leku. Książka ta powinna znajdować się w bibliotece każdej apteki. Jeśli nie znajdziemy w niej dawki interesującej nas substancji, to dopiero wówczas przeliczamy dawkę korzystając z odpowiedniego wzoru. * różnice te wynikają z napięcia powierzch-niowego i lepkości składników

1 Wzór Frieda: Wiek dziecka w miesiącach Ddz. = x D

150

2 Wzór Cowlinga: Wiek dziecka w latach Ddz. = x D

24

3 Wzór Younga: Wiek dziecka w latach Ddz. = x D

Wiek dziecka w latach + 12

4 Wzór Clarka: Masa ciała dziecka (kg) Ddz. = x D

70

5 Wzór uwzględniający powierzchnię ciała dziecka:

Powierzchnia ciała dziecka Ddz. = x D

1,81

Ddz. – dawka dla dziecka D – dawka maksymalna farmakopealna dla osoby dorosłej

PROWADZENIE APTEKI


W ferworze codziennych obowiązków, przedsiębiorcy i menedżerowie często zapominają o analizie kosztów i efektywności ponoszonych wydatków. Tymczasem nawet drobne oszczędności mogą przynieść duże i długofalowe korzyści. Można je osiągnąć za sprawą pozornie niewielkich zmian organizacyjnych.

Generujemy drobne oszczędności

mgr farm. MACIEJ KARBOWIAKspecjalista w zakresie zarządzania i trade marketingu na rynku farmaceutycznym


O tym, że oszczędność popłaca nie trzeba

nikogo przekonywać, tym bardziej, że zostaliśmy w większości wychowani w kanonie przysłów polskich, typu: „ziarnko do ziarnka a zbierze się miarka” czy „grosz do grosza a będzie kokosza”. Prawdy ludowe znajdują zastosowanie i dzisiaj w dobie ostrej konkurencji rynkowej pomiędzy pod-miotami dążącymi do mak-symalizacji przychodów przy jednoczesnej minima-lizacji kosztów działania, co wpływa bezpośrednio na realizowany zysk. Podejmując wyzwanie, które możemy nazwać optymalizacją kosztową prowadzonej działalności, musimy pamiętać, że przy wprowadzaniu zmian ciąg podjętych decyzji powinien być wprowadzany metodą małych kroczków, która jest znacznie lepsza

i efektywniejsza od wiel-kiej rewolucji. Pamiętajmy, że oszczędności można wprowadzać na każdym kroku i każdego dnia. Żeby skutecznie oszczę-dzać, wystarczy chcieć i poświęcić chwilę na zastanowienie się nad finansowym aspektem podejmowanych decyzji. W oszczędzaniu naj-ważniejszy jest plan. Na początku zastanówmy się, w jakim miejscu jesteśmy. Musimy pamiętać, że oszczędzanie to zarządza-nie kosztami mające na celu ich redukcję poprzez optymalizację kosztów działania apteki, a koszt to jeden z klasycznych czynników zarządzania operacyjnego wpływający na konkurencyjność. Dwa najpowszechniejsze środki prowadzące do tego to kon-troling kosztów polegający na narzuceniu dyscypliny budżetowej oraz czynie-

nie oszczędności poprzez ciągłe ulepszanie organi-zacji. Dlatego dokładnie przeanalizujmy wydatki i przychody naszej firmy. Istotne jest nie tylko to, ile uda nam się zaoszczędzić, ale jak przyjęta optymaliza-cja struktury kosztów wpły-nie na przychody apteki w krótkiej i długiej perspektywie czasu. Nie można doprowadzić do sytuacji, w której nieprze-myślane oszczędności uniemożliwiłyby firmie dalszy rozwój i przyczyniły się do spadku przychodów. Wprowadzając zmiany, maksymalne efekty uzy-skamy koncentrując się na tych obszarach, gdzie występują największe wydatki, a więc i potencjal-nie możliwe są największe oszczędności. Oczywiście nie zapominamy również o drobnych kwotach, które w sumie mogą dać ogromne korzyści firmie. W szczególności, jeśli będą one skorelowane z wyraźną poprawą dzia-łania przedsiębiorstwa czy lepszą, nastawioną na „mądre” oszczędzanie kulturą organizacyjną. Pamiętajmy, że ma tutaj zastosowania filozofia Kaizen, która jest nasta-wiona na ustawiczne

”Wprowadzając zmiany, maksymalne efekty uzyskamy koncentrując się na tych obszarach, gdzie występują największe wydatki, a więc i potencjalnie możliwe są największe oszczędności


PROWADZENIE APTEKI

OBSŁUGA FINANSOWA APTEKI

1 Systematycznie sprawdzaj oferty różnych banków i ofert powiązane z Twoim rachunkiem bankowym, zarówno tym bieżącym jak i kredytowym czy depozytowym. Banki często zmieniają warunki dla swoich klientów i jak pokazuje doświadczenie, lojalność wcale w tej kwestii nie popłaca.

2 Spłacaj kredyt walutą kupioną w kantorze internetowym, ze względu na tzw. niski spread (różnicę między ceną zakupu i sprze-daży). Zmień operatora płatności kartami płat-niczymi. Zmień konto bankowe na wolne od opłat.

3 Zamykaj nieużywane rachunki bankowe, nawet gdy posiadasz bezpłatne, bo być może ograni-czasz sobie możliwość skorzystania z promocji dla nowych klientów. Intensywne korzystanie z usług banku (przelew wynagrodzenia, zakupy kartami debetowymi) dają Ci szansę na premie w niektórych bankach.

4 Ustal optymalną kolejność spłacania zobowiązań. Nego-cjuj oprocentowanie zadłużenia, np. na karcie kredytowej (i nie tylko). Jeżeli posiadasz długi – skonsoliduj je.

5 Automatyzuj płatności za comiesięczne usługi, spowoduje to oszczęd-ność czasu i zmniejszysz ryzyko odsetek za nieterminowe płatno-ści. Sprawdź czy nie płacisz za niepotrzebne produkty finansowe. Korzystaj z odpisów podatkowych.

polepszanie z perspektywy organiza-cji pracy i kształtowanie optymalnych metod zarządzania przedsiębior-stwem – w naszym przypadku apteką. Analizując możliwości oszczędzania w naszej aptece, powinniśmy szukać odpowiedzi na następujące pytania: Czy wszystkie procesy, działania i związane z tym wydatki występujące w firmie są prowadzone w sposób optymalny? Czy istnieje możliwość ich poprawy i czy posiadamy niewy-

korzystane rezerwy? I wreszcie – jak to wpłynie na wartość uzyskiwanych przychodów i zysk apteki? Po jednej stronie powinniśmy rozpatrywać koszty stałe, takie jak pensje dla pra-cowników, wynajem lokalu, leasingi, etc., po drugiej zaś koszty ruchome, np. paliwo, rachunki, koszt zakupu papieru, tonerów, itp. Następnie wytyczamy cel, tzn. ile i w jakim czasie chcemy oszczędzić. Z tak sporządzonym planem oszczędzania zapoznajmy pracowników, przedsta-

OSZCZĘDZANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ

1 Rozważ i zmień dostawcę prądu na tańszego (uzyskasz nie tylko lepszą cenę, ale także dodatkowe bonusy, np. serwisowe).

2 Wyłączaj światło w pomiesz-czeniach, w których nikt nie przebywa. Stosuj sprzęt energo-oszczędny w klasie A+++.

3 Zmień oświetlenie na ener-gooszczędne, np. żarówki na bar-dziej wytrzymałe i potrzebujące mniej energii – energooszczędne świetlówki czy lampy LED.

4 Zminimalizuj liczbę urządzeń pracujących w trybie czuwania, wyłączaj nieużywane komputery i monitory – przydatne w tym celu są listwy zasilające, dzięki którym dopływ prądu wyłączysz jednym przyciskiem. Poza tym zapobiegają one awarii sprzętu.

KORZYSTNIEJSZE UBEZPIECZENIE

1 Porównuj oferty, sprawdzaj ich zasadność, aby ostatecznie nie okazało się, że w rzeczy-wistości płacisz za złudę bycia ubezpieczonym. Nie podpisuj przedłużenia polisy u obecnego ubezpieczyciela, jeśli wcześniej nie sprawdzisz, ile zapłaciłbyś u konkurencji za analogiczny zakres polisy. Opłacaj polisy jedną opłatą roczną – daje to najczęściej minimum 10% rabat.

2 Ubezpieczenia auta – ofert poszukuj na minimum 2 miesiące przed terminem obowiązywania poprzedniego ubezpieczenia. Aktywnie poszukuj zniżek. Dobierz parametry ubezpieczenia do dotychczasowych doświad-czeń. Jeżeli do tej pory jeździłeś bezszkodowo, nie bój się udziału własnego w szkodzie, w przeciwnym wypadku wykup pełne ubezpieczenie i egzekwuj naprawę każdego zdarzenia. Zamień samochód na bardziej ekonomiczny.

wiając im korzyści wynikające z jego realizacji. Patrząc na moż-liwości redukcji kosztów w naszej firmie, zawsze starajmy się patrzeć długoterminowo. W wielu przypad-kach pozorne oszczędności krótko-terminowo przynoszą efekt, ale w długim terminie oznaczają wyższe wydatki.


INNE

koszty pracy i zatrudnienia – zatrudnienie stażysty może częściowo zrekom-pensować brak dodatkowego pracownika. Wykorzystuj możliwość zatrud-nienia dodatkowego pracownika na umowę zlecenie czy o dzieło. Być może istnieją możliwości kontraktowania pewnych usług?

opłaty/oszczędzanie na mediach – wybór dostawcy internetu, sieci telefonii czy też gazu, odpadów komunalnych, energii cieplnej, etc. to najczęściej decyzje na długie lata. Co pewien czas sprawdź, czy inne firmy nie oferują lepszych ofert. Zamiast kupować wodę w butelkach, warto zainwestować w filtr do wody. Korzystaj z podzielników ciepła.

księgowość – możemy zatrudnić księgowego w aptece, skorzystać z usług firmy zewnętrznej do obsługi księgowej lub robić to samodzielnie – np. przez księgowość on-line. Wybór zależy od kosztów obsługi i od zaproponowanych metod optymalizacji podatkowej. Zgodnie bowiem z obowiązującym ustawo-dawstwem na podatkach można oszczędzić.


W związku z licznymi zapytaniami i sygnałami, które dochodzą z wielu aptek, zdecydowaliśmy się na podjęcie ważkiego i zarazem kontrowersyjnego dla środowiska farmaceutycznego tematu, związanego z realizowaniem tzw. zapotrzebowań lekowych kierowanych do naszych placówek przez różnego rodzaju zakłady opieki zdrowotnej.

Realizacja zapotrzebowań lekowych – wymogi prawne

mgr farm. MACIEJ KARBOWIAKspecjalista w zakresie zarządzania i trade marketingu na rynku farmaceutycznym


S prawa jest o tyle istotna, że w jej tle

widnieją działania, które wzbudzają polemiki już nie tylko w środowisku farmaceutycznym, ale do których odniosły się inne organy, jak np. Najwyższa Izba Kontroli w opubliko-wanym niedawno raporcie dotyczącym tzw. afery lekowej. Nie będziemy się zajmować sprawą tzw. zapotrzebowań na wyroby medyczne i produkty lecznicze, które nie są objęte statusem Rx do tzw. „apteczek zakładowych”. Zapotrzebowania te są dziś bowiem składane najczę-ściej przez podmioty nieuprawnione i inter-pretacja przepisów nie nastręcza problemów w zakresie funkcjonują-cego ustawodawstwa.

Pochylmy się jednak nad przepisami regulują-cymi kwestie realizacji zapotrzebowań na rzecz podmiotów uprawnionych. Czy i jak powinniśmy realizować zamówienia lekowe, w sytuacji, gdy do naszych aptek pukają „przedstawiciele” tzw. zakładów opieki zdrowot-nej z gotowymi zapo-trzebowaniami na leki deficytowe (w ilościach hurtowych), najczęściej pokrywające się z listą eksportową? Przedstawi-ciele ci często zapewniają, że wszystko jest legalne, gdyż współpracują z wieloma aptekami z okolicy, zaś WIF i GIF nie mają podstaw do kwestionowania tej formy współpracy i dlatego „nie musimy się obawiać

kontroli i konsekwencji w tym zakresie”. Co więcej firmy takie często znajdują się w Rejestrze Podmiotów Wykonujących Działal-ność Leczniczą i posiadają niezbędne dokumenty, którymi się uwiarygod- niają. Wyżej opisane zja-wisko jest w chwili obecnej najczęściej spotykanym elementem odwróconego łańcucha dystrybucji prowadzonym przez firmy parające się eksportem. Istotnym elementem tej działalności jest fakt, że ilość i rodzaj zakupowa-nych leków nie korespon-dują z zakresem i skalą działalności podmiotów wystawiających zapotrze-bowanie – co oznacza, że podmioty te nabywają je z zamiarem dalszego odsprzedania. Niestety, wiele aptek daje się skusić na powyższy model współ-pracy, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji, które mogą ich w przyszło-ści dotknąć.

Problem zawarty w pyta- niu dotyczy zasad reglamentacji w zakre-

”Istnieją akty normatywne w tym zakresie, chociaż doświad-czenie rynkowe i lektura ostatnich raportów NIK oraz orzeczeń w tej sprawie sugeruje, że przydałaby się jednoznaczna wykładnia istniejących już zapisów ze strony Ministerstwa Zdrowia

PROWADZENIE APTEKI



”Ważne jest, że w odniesieniu do różnych kategorii leków obowiązują odmienne zasady nabywania przez ZOZ-y i specjalistyczne praktyki lekarskie – inne dla produktów leczniczych o statusie Rx, inne dla produktów Rx Lz, jeszcze inne dla leków z grupy IV P czy II N bądź prekursorów

zacyjnej oraz podpis i pieczątkę imienną kierownika uprawnionej jednostki organizacyjnej bądź osoby przez niego upoważnionej. Co ciekawe, we wspomnianym rozporządzeniu brak szczegóło-wych instrukcji na temat upraw-nień zawodowych tej osoby, dlatego też per analogiam w stosunku do obowiązującego ustawo-dawstwa, znajdują tutaj właśnie zastosowanie zapisy art. 96 ust. 2 Prawa farmaceutycznego i przyto-czonego art. 2 pkt 14 ustawy o refundacji leków z 12 maja 2012 r. dotyczące osób uprawnio-nych. Pamiętajmy, że w powyżej przywołanym rozporządzeniu z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 183, poz. 1531) mamy także istotną wskazówkę dotyczącą kwestii weryfikacji realizowanego

sie istniejącego ustawodawstwa dotyczącego obrotu lekami, gdyż jak wiemy w przypadku farmacji mamy do czynienia z rynkiem regulowa-nym. Podejmowane w tym zakresie decyzje i działania muszą mieć mocne podstawy prawne, a nie być pokłosiem dowolnych, często wyima-ginowanych i niczym nieuzasadnio-nych interpretacji zainteresowanych procederem stron. Warto przypo-mnieć, że istnieją akty normatywne w tym zakresie, chociaż doświad-czenie rynkowe i lektura ostatnich raportów NIK oraz orzeczeń w tej sprawie sugeruje, że przydałaby się jednoznaczna wykładnia istniejących już uregulowań ze strony Minister-stwa Zdrowia. Wracając do meritum naszych rozważań – po pierwsze, zapotrzebowanie, o którym mowa, aby spełniało formalne przesłanki do jego realizacji, musi być zgodne z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w spra-wie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Innym aktem normatywnym jest art. 96 ust. 2 Prawa farmaceutycz-nego, z którego wynika, że w/w zapo-trzebowanie musi zawierać pisemne potwierdzenie osoby uprawnionej do wystawiania recept w zakresie prowadzonej działalności. Osobami uprawnionymi do wydania potwier-dzenia zapotrzebowania, w myśl art. 2 pkt 14 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środ- ków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. 2015 r. poz. 345), są osoby posiadające prawo wykonywania zawodu medycznego, które na podstawie przepisów dotyczą-cych wykonywania danego zawodu medycznego, są upraw-nione do wystawiania recept oraz zleceń na zaopatrzenie w wyroby medyczne.

Wzór zapotrzebowania, o którym mowa, zawarty jest w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowa z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 183, poz. 1531). Pokrótce i dla przypomnienia – zawiera ono dane identyfikacyjne uprawnionej jednostki organi-

Dz. U. z 2015 r., poz. 345

Dz. U. z 2002 r. Nr 183, poz. 1531

Dz. U. z 2011 r. Nr 18, poz. 94

PODSTAWA PRAWNA

zapotrzebowania. Przypomnijmy brzmienie paragrafu 5 pkt 1.: „Odmowa wydania produktu lecz-niczego lub wyrobu medycznego może nastąpić, jeżeli: 1) zachodzi uzasadnione podejrzenie co do autentyczności recepty lub zapo-trzebowania;(...)”. Dlatego mając na uwadze powyż-sze, wątpliwym jest angażowa-nie się przez apteki w tego typu działania.

Warto także wspomnieć o możli-wościach zaopatrzenia lekowego, które wspomniane podmioty opieki zdrowotnej mają w związku z innymi zapisami ustawy, a mia-nowicie możliwości zaopatrywa-nia się bezpośrednio w hurtowni farmaceutycznej. Z rozporządzenia z dnia 12 grudnia 2002 r. jasno wynika, że zakłady opieki zdrowot-nej – publiczne jak i niepubliczne – mają prawo do zakupu leków w hurtowniach. Natomiast indy-widualna praktyka lekarska może nabywać leki tylko w zakresie określonym rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 12 stycz-nia 2011 w sprawie wykazu produktów leczniczych, które mogą być doraźnie dostarczane w związku z udzielanym świadcze-niem zdrowotnym, oraz wykazu produktów leczniczych wchodzą-cych w skład zestawów przeciw-wstrząsowych, ratujących życie (Dz. U. z 2011 r. Nr 18, poz. 94). Ważne jest, że w odniesieniu do różnych kategorii leków obowią-zują odmienne zasady nabywania przez ZOZ-y i specjalistyczne praktyki lekarskie – inne dla pro-duktów leczniczych o statusie Rx, inne dla produktów Rx Lz, jeszcze inne dla leków z grupy IV P czy II N bądź prekursorów.

Dlatego, mając na uwadze powyż-sze, zważmy, dlaczego dany pod-miot zwraca się akurat do naszej apteki z tak atrakcyjną propozycją współpracy. Zalecam daleko posu-niętą ostrożność, bo w przeciwień-stwie do tych firm, poniesiemy odpowiedzialność przed organami inspekcji farmaceutycznej, której kontroli podlegamy.

PROWADZENIE APTEKI


Światowa populacja chorujących na neuropatię jaskrową to ok. 70 mln osób. Szacuje się, że w Polsce chorych na jaskrę jest ok. 700 tys. osób. Zarejestrowanych pacjentów jest znacznie mniej z powodu późno ujawniających się objawów choroby. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka, szczególnie w grupach ryzyka, a w następstwie odpowiednie leczenie.

Jaskra – przyczyny, objawy, możliwości terapeutyczne

lek. med. ANNA MARKUSZEWSKAWrocławskie Centrum Okulistyczne


J askra to grupa chorób narządu wzroku prowa-

dząca do postępującego i trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego, tak zwanej neuropatii jaskrowej. W du- żym uproszczeniu neuropa-tia jaskrowa to uszkodzenie funkcji przewodnictwa nerwowego. W efekcie dochodzi do zawężania się pola widzenia z towarzyszą-cym pogorszeniem wzroku, a w końcowym etapie pro-wadzi do całkowitej ślepoty. W neuropatii jaskrowej komórki nerwowe, z których składa się nerw, przestają funkcjonować. Prowadzi to do powstania ubytków w polu widzenia, tzw. mrocz-ków jaskrowych. W później-szych etapach, gdy dochodzi do zaawansowanego zaniku nerwu wzrokowego, chory ma zawężone pole widzenia w takim stopniu, że podaje

widzenie obrazu „jak przez lunetę” tak zwane widze-nie lunetowe. Gdy zanika widzenie centralne dochodzi do całkowitej ślepoty.

Przyczyny jaskry nie są do końca poznane. Do niedawna uważano, że czynnikiem powodującym uszkodzenie nerwu wzro-kowego jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, czyli zaburzenie równowagi pomiędzy ciągłą produk-cją cieczy wodnistej przez strukturę wewnątrzgałkową a odpływem tej cieczy z oka poprzez beleczkowa-nie znajdujące się w kącie przesączania oka. Jednak przyczyny są bardziej złożone. Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe jest ważnym czynnikiem, ale nie jedynym, o czym może świadczyć jaskra

przebiegająca z prawidło-wym ciśnieniem wewnątrz-gałkowym. Obserwuje się także przypadki, w których ciśnienie wewnątrzgałkowe przekracza normę, a jedno-cześnie nerw wzrokowy nie ulega uszkodzeniu. Stan taki określa się mianem nadciśnienia ocznego. Za wartości prawidłowe ciśnie-nia przyjmuje się zakres od 10-21 mm Hg. Jednym z istotnych czynników etio-logicznych w tej chorobie jest przewlekłe niedokrwie-nie nerwu wzrokowego.

Głównymi czynnikami ryzyka są: wiek powyżej 60. r.ż., jaskra występująca w rodzinie, zaburzenia krążenia krwi. Na jaskrę narażone są także osoby chorujące na miażdżycę, cukrzycę, mające wysokie wartości wady wzroku, stosu-jące kortykosteroidy, osoby z nadciśnieniem tętniczym, jak również z niedociśnie-niem, a także palący papie-rosy. Takie osoby powinny szczególnie dbać o regularne wizyty u okulisty, właściwe leczenie wszystkich scho-rzeń, na które cierpią oraz o zdrowy tryb życia.

”Na jaskrę narażone są osoby chorujące na miażdżycę, cukrzycę, mające wysokie wartości wady wzroku, stosujące kortykosteroidy, osoby z nadciśnie-niem tętniczym, jak również z niedociśnieniem, a także palący papierosy

R E

K L

A M

A

NAUKA

brynzolamid

R E

K L

A M

A



”Neuropatia jaskrowa jest nieodwracalna, jednak przy odpowiednio wczesnym wykryciu i prawidłowym leczeniu jej postęp można zatrzymać lub spowolnić tak, aby zachować funkcjonalne widzenie

Według Polskiego Towarzystwa Okuli-stycznego wprowadzono następującą klasyfikację jaskry: jaskrę pierwotną oraz wtórną otwartego kąta przesą-czania oraz jaskrę pierwotną i wtórną zamykającego się kąta przesączania, jaskrę ostrą i podostrą.

Neuropatia jaskrowa postępuje bardzo powoli, najczęściej na przestrzeni kilku-dziesięciu lat. Uszkodzenie pola widze-nia zaczyna się od obwodowej części, stąd początkowe subiektywne objawy są trudno zauważalne przez pacjentów.

Szczególnym stanem jest ostry atak jaskry, czyli jaskra zamkniętego kąta. Jest to stan nagłego zagrożenia dla widzenia. Charakterystyczne objawy to: silny ból oka, nudności, wymioty, bóle głowy zlokalizowane w okolicy czoło-wej, zaburzenia widzenia. Oko staje się twarde jak kamień, czerwone i bolesne z poszerzoną i niereagującą na światło źrenicą. Ostry atak jaskry pojawia się w wyniku gwałtownego zamknięcia kąta przesączania. Zahamowanie odpływu cieczy wodnistej prowadzi do nagłego wzrostu ciśnienia wewnątrz-gałkowego, które znacznie przekracza wartości prawidłowe, osiągając często 50-60 mm Hg i więcej. W takim przy-padku potrzebna jest natychmiastowa pomoc okulisty, która może uchronić chorego przed trwałą utratą wzroku.

Neuropatia jaskrowa jest nieodwra-calna, jednak przy odpowiednio wczesnym wykryciu i prawidłowym leczeniu jej postęp można zatrzymać lub spowolnić tak, aby zachować funkcjo-nalne widzenie.

Rozpoznanie choroby nie jest łatwe. W celu postawienia rozpoznania należy wykonać badania diagno-styczne, takie jak pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego metodą apla-nacyjną, ocenę tarczy nerwu wzro-kowego podczas badania dna oka, badanie pola widzenia, czyli pery-metrię, gonioskopię, tj. badanie kąta przesączania, a także ocenę grubości włókien nerwowych tworzących nerw wzrokowy za pomocą spektralnej optycznej koherentnej tomografii (OCT) oraz badanie skaningowej laserowej oftalmoskopii (HRT). Badania te należy powtarzać podczas okresowych wizyt kontrolnych w celu wykazania potencjalnej

progresji neuropatii jaskrowej. Zgodnie z zaleceniami Towarzystw Okulistycznych kontrolne badania okulistyczne pacjenci z grup ryzyka powinni przeprowadzać raz do roku.

Skuteczne leczenie może zapobiec nieodwracalnemu uszkodzeniu wzroku. Standardowym postępowa-niem leczniczym w przypadku jaskry jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgał-kowego: farmakologicznie, poprzez zastosowanie zabiegów laserowych lub leczenie chirurgicznie.

Wybór metody leczniczej dostosowuje się indywidualnie do sytuacji każdego chorego. Zależy on miedzy innymi od stopnia zaawansowania choroby w chwili rozpoznania, od szybkości postępowania uszkodzenia wzroku oraz od wieku, a także od przewidy-wanej współpracy pacjenta, czyli tak zwanej „patient compliance”. Zasadą leczenia jest jak najmniejsza inwazyj-ność, czyli w początkowych etapach stosujemy farmakologię w celu obni-żenia ciśnienia wewnątrzgałkowego. W razie braku zadowalającego efektu leczenia farmakologicznego stosuje się leczenie zabiegowe. Dla przykładu u pacjenta ze zmianami o charakterze początkowym, gdzie choroba postę-puje powoli, a chory będzie stosował się do zaleceń lekarskich i będzie sto-sował regularnie leki oraz zgłaszał się na wizyty kontrolne, wówczas lecze-nie rozpoczyna się od kropli ocznych. Jeśli jednak uszkodzenia są bardzo zaawansowane, choroba szybko postępuje, a chory prawdopodobnie nie będzie stosował się do zaleceń lub też leczenie farmakologiczne nie przynosi spodziewanych efektów, wybiera się leczenie laserowe, a w następnej kolejności chirurgiczne.

Każda metoda leczenia jest dobra jeśli jest osiągnięty cel, a skutki uboczne wdrożonego leczenia są minimalne. W wyborze leczenia należy pamiętać o tym, że nawet przewlekłe przyjmowanie jednego typu kropli przez kilkanaście do kilkudziesięciu lat ma negatywny wpływ na jakość filmu łzowego i zaburzenia powierzchni oka.

NAUKA

Alergie należą do tzw. reakcji nadwrażliwości przebiegających na skutek nadmiernej odpowiedzi układu immunologicznego. Wyróżniamy cztery typy reakcji nadwrażliwości: anafilaktyczny, cytotoksyczny, kompleksów immunologicznych i komórkowy. Typowe alergie, tzw. alergie atopowe

zaliczamy do reakcji nadwrażliwości typu I (reakcje IgE-zależne).

Cetyryzyna w zwalczaniu objawów alergii

dr n. farm. PAULINA MĄCZKAfarmakolog


”Jeżeli reakcja alergiczna zachodzi w obrębie skóry, efektem rozszerzenia naczyń jest świąd i bąbel pokrzywkowy. Jeżeli w obrębie błony śluzowej nosa – jej obrzęk, utrudnione oddychanie, wysięk z nosa i łzawienie

W organizmie nie-groźny alergen

zostaje rozpoznany przez komórki układu immunolo-gicznego jako czynnik szko-dliwy, co rozpoczyna ciąg reakcji prowadzących do nadwrażliwości. Komórki dendrytyczne wyłapują alergeny i prezentują je limfocytom T. Te, po rozpo-znaniu szkodliwego białka, pobudzają odpowiedź humoralną – wytwarzanie immunoglobulin IgE przez limfocyty B. Przeciwciała IgE łączą się następnie z receptorami na powierzchni komórek tucznych i bazofili, prowa-dząc do ich degranulacji i uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, w tym histaminy.Histamina (amina biogenna) wytwarzana jest m.in. w płucach, skórze, błonie śluzowej nosa i żołądka. Działa poprzez pobudzanie receptorów histaminowych H1, H2, H3 i H4. Pobudzenie receptorów H1 powoduje wystąpienie wczesnej reakcji alergicznej – rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz wzrost ich przepuszczal-ności. Następnie dochodzi do zaczerwienienia oraz podrażnienia zakończeń nerwowych, w następstwie czego pojawia się świąd i ból.

Jeżeli reakcja alergiczna zachodzi w obrębie skóry, efektem rozszerzenia na- czyń jest świąd i bąbel pokrzywkowy. Jeżeli w obrębie błony śluzowej nosa – jej obrzęk, utrudnione oddy-chanie, wysięk z nosa i łzawienie. Histamina może również działać na błonę śluzową oskrzeli, powodując ich skurcz i atak astmy.Leki o działaniu przeciwhi-staminowym stosowane są do zapobiegania i łagodze-nia objawów wspomnia-nych chorób o podłożu alergicznym. Hamują one działanie histaminy poprzez blokowanie jej przyłą-czania do receptora. Leki zaliczane do I generacji: klemastyna, hydroksyzyna, prometazyna, dimetynden nie wykazują selektyw-ności wobec receptorów histaminowych H1. Blokują one dodatkowo receptory cholinergiczne, adrener-giczne, dopaminergiczne i serotoninowe, co wiąże

się z licznymi działaniami niepożądanymi. Wykazują dużą lipofilowość – łatwo przenikają przez barierę krew-mózg, wywołując sedację i uczucie senności, ponadto zaburzają koncen-trację i działają hamująco na układ nerwowy. Charaktery-zują się szybkim początkiem działania, ale ich krótki okres półtrwania wymusza podawanie leków 3-4 razy na dobę. Stosowane są w leczeniu alergii przebie-gających gwałtownie, w połączeniu z silnym świą-dem i niepokojem, a także w premedykacji jako środki łagodnie uspokajające.Leki antyhistaminowe II generacji selektywnie blo-kują receptory histaminowe H1. W niewielkim stopniu przenikają do ośrodkowego układu nerwowego, wyka-zując niewielkie działanie uspokajające. Wykazują dodatkowo działanie przeciwzapalne. Działanie farmakologiczne leków


NAUKA


R E

K L

A M

A


”Cetyryzyna będąca pochodną hydroksyzyny blokuje receptory histami-nowe typu 1, przy czym nie wykazuje znaczącego wpły-wu na receptory H2. Lek nie wykazuje działania uspokaja-jącego i jest pozbawiony dzia-łania antycholinolitycznego i przeciwserotoninowegoII generacji utrzymuje się długo, dlatego podawane są one zwykle raz na dobę. Do najczęściej stosowanych leków tej grupy należą: cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna i desloratadyna. Wska-zaniami do ich stosowania są przewle-kły i sezonowy katar alergiczny, a także łagodne postacie pokrzywki.Ze wszystkich leków II generacji na szczególną uwagę zasługuje cety-ryzyna. Wykazuje ona najszybszy początek działania farmakologicz-nego. Maksymalne stężenie leku we krwi występuje w ciągu 30-90 minut po jego przyjęciu i utrzymuje się przez 24 h. Cetyryzyna będąca pochodną hydroksyzyny blokuje receptory hista-minowe typu 1, przy czym nie wyka-zuje znaczącego wpływu na receptory H2. Lek nie wykazuje działania uspo-kajającego i jest pozbawiony działania antycholinolitycznego i przeciwsero-toninowego. Poprzez silne i wybiórcze blokowanie receptorów H1 skutecznie hamuje działanie histaminy. Cetyryzyna stosowana jest w leczeniu przewlekłego i sezonowego alergicz-nego zapalenia błony śluzowej nosa, sezonowego alergicznego zapalenia spojówek oraz przewlekłej pokrzywki idiopatycznej.U pacjentów z nadwrażliwością, poddawanych prowokacji alergenem, hamuje napływ komórek późnej fazy zapalnej (eozynofili) do skóry i spojówek[1]. U niektórych osób mogą występować działania niepożądane: senność, niewyraźne widzenie, które

mogą upośledzać zdolność prowadze-nia pojazdów i obsługiwania urzą-dzeń. Jednak oczekiwane korzyści ze stosowania leku są większe niż szkody wynikające z teoretycznej możliwości pojawienia się działań niepożądanych.Cetyryzynę charakteryzuje wysoka skuteczność terapeutyczna i duży stopień bezpieczeństwa stosowania. Podczas stosowania leku nie występuje zjawisko rozwoju tolerancji. Zareje-strowana jest do stosowania u dzieci powyżej 2. r.ż. Za wyborem cetyryzyny w terapii małych dzieci przemawiają jej parametry farmakokinetyczne – wydalana jest głównie przez nerki w postaci niezmienionej, okres półtr-wania u dzieci jest krótszy (5-7 h) niż u dorosłych (8-10 h), nie obserwuje się kumulacji leku w organizmie[2].W porównaniu z innymi lekami antyhistaminowymi cetyryzyna nie ustępuje skutecznością feksofenadynie i loratadynie, co więcej – ma dodat-kowe działania charakterystyczne tylko dla niej. Z badań[3] wynika, że cetyryzyna wykazuje znacznie większą skuteczność w łagodzeniu objawów sezonowego nieżytu nosa w porównaniu do loratadyny stosowa-nej w analogicznej dawce. Co więcej, poprawia jakość życia chorych na całoroczny alergiczny nieżyt nosa[4]. Z kolei w leczeniu objawowym przewlekłej idiopatycznej pokrzywki cetyryzyna okazała się bardziej efek-tywna od feksofenadyny[5]. W badaniu przeprowadzonym przez Sawako i wsp.[6] cetyryzyna najskuteczniej spośród leków przeciwhistaminowych II generacji hamowała wysięk z nosa, kichanie i uczucie swędzenia błon śluzowych nosa.Warto wspomnieć, że lek zmniej-sza ilość uwalnianych mediatorów odczynu zapalnego, które mogą powodować uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych i przyczyniać się do nasilenia objawów astmy oskrzelowej. Jak udowodniono, choć nie stanowi to wskazania do stosowania leku, może ponadto zapobiegać rozwojowi astmy u osób obciążonych atopowym zapale-niem skóry (AZS)[7].Do chorób, u podstaw których leży wytwarzanie przeciwciał klasy IgE, zaliczamy: alergiczny nieżyt nosa, pokrzywkę, alergiczne zapalenie spo-jówek oraz wyprysk atopowy. Wszyst-kie objawy tych chorób łagodzone są przez leki o działaniu przeciwhista-minowym. Cetyryzyna spośród leków

antyhistaminowych II generacji wyka-zuje dużą skuteczność, szeroki zakres działania, duży profil bezpieczeństwa i dobrą tolerancję. Odpowiednio wczesne rozpoczęcie farmakoterapii z zastosowaniem skutecznego i bez-piecznego leku może mieć kluczowe znaczenie zarówno profilaktyczne, jak i terapeutyczne w występowaniu chorób alergicznych.

Piśmiennictwo: 1. Ciprandi G, Buscaglia S, Pesce G: „Ceti-rizine reduces inflammatory cell recruit-ment and ICAM-1 (or CD54) expression on conjunctival epithelium in both early- and late-phase reactions after allergen-spe-cific challenge”. Allergy Clin Immunol. 1995;(95):612-621. 2. Spicák V., Dab I., Hulhoven R., Desager J.P., Klánová M., de Longueville M., Harvengt C. :„Pharmacokinetics and pharmacodynamics of cetirizine in infants and toddlers”. Clin Pharmacol Ther. 1997;(61):325-30. 3. Meltzer E.O., Weiler J.M., Widlitz M.D.: „Comparative outdoor study of the efficacy, onset and duration of action, and safety of cetirizine, loratadine, and placebo for seasonal allergic rhinitis.” J Allergy Clin Immunol. 1996;(97):617-626. 4. Murray J.J., Nathan R.A., Bronsky E.A.: „Comprehensive evaluation of cetirizine in the management of seasonal allergic rhinitis: impact on symptoms, quality of life, productivity, and activity impairment”. Allergy Asthma Proc. 2002;(23):391-398. 5. Handa S., Dogra S., Kumar B.: „Compa-rative efficacy of cetirizine and fexofenadine in the treatment of chronic idiopathic urtica-ria”. J Dermatolog Treat 2004;(15):55-57. 6. Hyo S., Fujieda S., Kawada R., Kitazawa S., Takenaka H.: „The efficacy of short--term administration of 3 antihistamines vs placebo under natural exposure to Japa-nese cedar pollen”. Ann Allergy Asthma Immunol. 2005;(94):457-64. 7. Warner J.O., ETAC Study Group.: „ Early Treatment of the Atopic Child. A double--blinded, randomized, placebo-controlled trial of cetirizine in preventing the onset of asthma in children with atopic derma-titis: 18 months’ treatment and 18 months’ posttreatment follow-up”. J Allergy Clin Immunol 2001;(108):929-937.

NAUKA

ALL-WZF-044-02-2016_reklama_FarmPrakt_sklad RR 205x297.indd 1 2016-02-29 16:32:01

R E

K L

A M

A


W niniejszym artykule omówione zostały interakcje grup leków stosowanych w chorobach alergicznych, takich jak leki przeciwhistaminowe I i II generacji, antagoniści leukotrienów, glikokortykosteroidy oraz inhibitory kalcyneuryny.

Interakcje leków stosowanych w alergiach

dr n. med. KATARZYNA WROTEKspecjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członkini Polskiego Towarzystwa Alergologicznego


W pływ jednego leku na działanie

innego podanego w niewielkim odstępie czasu jest zjawiskiem bez wąt-pienia często występują-cym. Najczęściej mówiąc o interakcjach, mamy na myśli działanie niezamie-rzone i raczej niekorzystne dla pacjenta. Jedną z przyczyn jest przyjmowanie zbyt wielu leków lub zapominanie nazw leków zaordynowanych przez różnych specjalistów. Do tego dochodzą stosowane masowo suplementy diety (na stawy, włosy i paznok-cie, na oczy itd.) i niektóre składniki pokarmowe. Często pacjenci uznają, iż przyjmowanie leków np. na trądzik lub inne pro-blemy zdrowotne nie ma znaczenia i nie informują o tym lekarza czy farma-ceuty. Dlatego pytanie

o przyjmowane leki warto zadać kilkakrotnie, pod-kreślając, że informacje te są ważne dla zdrowia i bezpieczeństwa pacjenta.

Leki przeciwhistaminowe Leki przeciwhistami-nowe drugiej generacji (cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna, bilastyna, rupatadyna, lewocety-ryzyna, desloratadyna) są dobrze wchłaniane z przewodu pokarmo-wego i metabolizowane w wątrobie z udziałem enzymów cytochromu P450, co sprzyja różnym interakcjom. Należy unikać podawania leków przeciwhistaminowych z silnymi inhibitorami izoenzymu CYP3A4 (np. itrakonazol, ketokonazol, erytromycyna). Wynikiem łączenia tych leków może

być hamowanie metaboli-zmu leków przeciwhista-minowych i zwiększenie ich działań niepożąda-nych. Leki działające indukująco na cytochrom P450 (np. barbiturany, ryfampicyna, fenytoina, glikokortykosteroidy) mogą nasilać metabolizm niektórych antyhistamini-ków. W badaniach klinicz-nych nie zaobserwowano jednak ujawnienia się skutków tego zjawiska u pacjentów.

Dla bilastyny będącej sub-stratem dla P-glikoproteiny (P-gp) pojawia się zalece-nie nie łączenia z lekami stanowiącymi inhibitory P-gp (np. tetracyklina, klarytromycyna, erytro-mycyna, ketokonazol, cyklosporyna, amiodaron, werapamil, propafenon). P-glikoproteina jest białkiem transportującym przez błony komórkowe różne cząsteczki, np. leki z wnętrza komórek. Efektem takiego połącze-nia, zwłaszcza u pacjen-tów z niewydolnością nerek, może być zwięk-szone stężenie bilastyny i wystąpienie działań

”Pytanie o przyjmowane leki warto zadać kilkakrotnie, podkreślając, że informacje te są ważne dla zdrowia i bezpieczeństwa pacjenta

NAUKA



”Równoczesne podanie glikokortykosteroidów z lekami hamującymi aktywność izoenzymu CYP3A4 cytochromu P450 (antybiotyki makrolidowe, leki przeciwgrzybicze) spowalnia metabolizm i przyczynia się do zwiększenia działań ogólnoustrojowych leków sterydowych w zależności od drogi podania i dawki

na przykładzie prednizonu stoso-wanego doustnie. Jednoczasowe stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych kilkukrotnie zwiększa ryzyko rozwoju choroby wrzodowej i krwawień z przewodu pokarmowego. Połączenie z parace-tamolem zwiększa ryzyko toksycz-nego uszkodzenia wątroby, nasila wydalanie wapnia oraz prowadzi do nadmiaru sodu w organizmie, co nasila obrzęki. Prednizon zmie-nia również skuteczność działa-nia leków przeciwzakrzepowych (pochodne heparyny, streptokinaza, urokinaza, pochodne kumaryny), przyczyniając się do zwiększonego ryzyka krwawień. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. imi-pramina, amitryptylina, doksepina) mogą nasilać zaburzenia psy-chiczne związane z przyjmowaniem prednizonu. Doustne leki antykon-cepcyjne zawierające estrogeny nasilają działanie sterydu. Zaży-wanie z glikozydami naparstnicy (np. digoksyną) zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca.

Równoczesne podanie glikokorty-kosteroidów z lekami hamującymi aktywność izoenzymu CYP3A4 cytochromu P450 (antybiotyki makrolidowe, leki przeciwgrzybicze) spowalnia metabolizm i przyczynia się do zwiększenia działań ogólno-ustrojowych leków sterydowych w zależności od drogi podania i dawki.

Inhibitory kalcyneuryny Inhibitory kalcyneuryny (takro-limus, pimekrolimus) w leczeniu chorób alergicznych są stosowane miejscowo na skórę. Nie badano interakcji z innymi lekami stosowa-nymi miejscowo. Natomiast istnieje ryzyko działań ogólnoustrojowych szczególnie u pacjentów z rozle-głymi zmianami na skórze. W takich sytuacjach należy zacho-wać ostrożność przy równoczesnym podawaniu inhibitorów CYP3A4 cytochromu P450. Istnieje wówczas ryzyko spowolnienia metabolizmu i nasilenia działania leku.

Składniki diety Wiele składników naszej diety (tłuszcze, białko, błonnik, witaminy, składniki mineralne i inne) może wpływać na wchłanianie, metabo-lizm i biodostępność leków.

niepożądanych tego leku. Badania pokazały dwukrotne zwiększenie ekspozycji ogólnoustrojowej bila-styny po zastosowaniu z erytromy-cyną i ketokonazolem oraz trzykrotny wzrost maksymalnego stężenia we krwi. Po podaniu z werapamilem stężenie bilastyny we krwi może ulec zwiększeniu nawet o 50%.

Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji (antazolina, difenhydra-mina, prometazyna, klemastyna, hydroksyzyna, ketotifen) wykazują interakcje z lekami hamującymi działanie ośrodkowego układu nerwowego (OUN), np. z benzodia-zepinami. Kolejne generacje leków przeciwhistaminowych mają coraz mniej wyrażony wpływ na ośrod-kowy układ nerwowy, nie można jednak wykluczyć interakcji z lekami działającymi depresyjnie na czynność OUN.

Antagoniści leukotrienów Leki działające antagonistycznie w stosunku do receptorów leukotrie-nowych (montelukast) nie wykazują zbyt wielu interakcji. Montelukast jest metabolizowany z udziałem izo-enzymu CYP3A4 cytochromu P450, dlatego należy zachować ostrożność przy równoczesnym podawaniu leków pobudzających ten izoenzym, zwłaszcza u dzieci. Do induktorów CYP3A4 zaliczamy fenytoinę, ryfam-picynę i fenobarbital.

Glikokortykosteroidy Stanowią bardzo zróżnicowaną grupę leków. Interakcje z innymi lekami zostaną przedstawione

W celu zmniejszenia ryzyka niekorzyst-nego działania składników pokar-mowych na leki warto przestrzegać podstawowych zasad:

Leki popijać wyłącznie wodą.

Sprawdzać ulotki pod kątem łączenia z posiłkami.

Nie stosować równocześnie preparatów z minerałami i witaminami, bo mogą zmienić działanie leku.

Nigdy nie należy łączyć leków z alkoholem.

PRZEKAŻ PACJENTOWI:

Nie należy podawać leków z sokiem grejpfrutowym, ponieważ może to spowodować zmianę stężenia leku. Dla rupatadyny w wyniku takiego połączenia opisano 3,5-krotnie większą ekspozycję ogólnoustrojową. Niekorzystne jest łączenie bilastyny z posiłkami, ponieważ każdy pokarm zmniejsza dostępność biologiczną tego antyhistaminiku o 30%. Warto zatem przestrzegać zaleceń i stoso-wać ten lek rano na czczo.

Do niekorzystnych interakcji docho-dzi na skutek łączenia leków z alkoholem. Leki blokujące recep-tory dla histaminy nasilają zabu-rzenia spowodowane w organizmie przez alkohol. Połączenie predni-zonu z alkoholem zwiększa ryzyko krwawień z przewodu pokarmo-wego. Po spożyciu czerwonego wina i posmarowaniu skóry inhibitorami kalcyneuryny pojawia się bardzo nasilone pieczenie i rumień.

NAUKA

ZIELNIK APTECZNY


Dzięki bogatemu składowi fitochemicznemu zarówno liść mięty pieprzowej jak i olejek miętowy znalazły szerokie zastosowanie w fitoterapii dolegliwości dyspeptycznych.

Skuteczne remedium na niestrawność

dr n. farm. MACIEJ STRZEMSKIaptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej


F armaceuta pracujący za pierwszym stołem

często udziela porad pacjentom skarżącym się na różnego rodzaju dolegliwości trawienne. Niestrawność to termin stosowany powszech-nie przez pacjentów odczuwających różnego rodzaju dyskomfort ze strony przewodu pokar-mowego. Lekarze czę-ściej określają ten stan za pomocą łacińskiego terminu dyspepsja. Cha-rakteryzuje się on nawra-cającym lub przewlekłym bólem w nadbrzuszu, który trwa minimum cztery tygodnie. Dodat-kowo mogą wystąpić: uczucie pełności w nadbrzuszu, wzdęcia, nudności, przedwcze-sne uczucie sytości. Są to tzw. objawy dyspep-tyczne, które mogą mieć różnorodną etiologię. Ich przyczyny są najczęściej błahe, ale nie można wykluczyć poważniej-szych schorzeń. Farma-ceuta powinien więc

przeprowadzić z pacjen-tem odpowiedni wywiad, dotyczący: czasu trwania i nasilenia objawów, diety pacjenta (w tym używania alkoholu), stosowanych przez niego leków, palenia tytoniu, chorób występujących w rodzinie, a nawet sytu-acji życiowej i rodzaju wykonywanej pracy. Jeśli aptekarz uzna, że stan pacjenta nie wymaga natychmiastowej kon-sultacji lekarskiej, może zalecić pacjentowi odpo-wiednią terapię lekami roślinnymi. Farmaceuta powinien jednak zazna-czyć, że w razie braku poprawy po zastosowa-niu tych leków, pacjent powinien udać się do lekarza.

Fitoterapia niestrawności Osoby nie będące specja-listami często nie mają świadomości, jak wielką różnorodność związ-ków farmakologicznie aktywnych kryje w sobie

świat roślin i jak wiele z tych związków wykazuje naprawdę silne działa-nie. Rolą farmaceuty jest uświadomić pacjenta, że stosowanie leku roślin-nego musi być skonsulto-wane z fachowcem, który uwzględni jego stan zdrowia, a także inne stosowne leki. Jeśli przy-czyną dyskomfortu jest np. choroba wrzodowa to zastosowanie surowca gorzkiego, np. naowocni pomarańczki gorzkiej, zaostrzy stan pacjenta. Natomiast surowiec ten będzie wskazany przy niedostatecznym wydzie-laniu soków trawiennych oraz braku łaknienia. Z doświadczenia piszą-cego te słowa wynika, że pacjenci traktują leki roślinne jako dodatek do terapii, który może pomóc, ale na pewno nie zaszkodzi... Zazwy-czaj nie przychodzi im do głowy, by podczas kupowania wspomnia-nego wyżej surowca wspomnieć farmaceucie, że zażywają np. inhibi-tory pompy protonowej. Co więcej, zamiast iść do apteki, udają się po her-batkę do supermarketu.

Jeśli aptekarz stwier-dzi, że pacjent cierpi na typowe objawy dyspep-tyczne, ma do dyspo-

”Niestrawność to termin stosowany powszechnie przez pacjentów odczuwających różnego rodzaju dyskomfort ze strony przewodu pokarmowego. Lekarze częściej określają ten stan za pomocą łacińskiego terminu dyspepsja

Skuteczne remedium na niestrawność

ZIELNIK APTECZNY



”Udowodniono, że ekstrakty z liści mięty pieprzowej działają żółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwbakteryjnie, rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego

ciwbakteryjnie, rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokar-mowego. Zwiększają ponadto wydzielanie soku żołądkowego, jak również wykazują pewne działanie uspokajające (ma to znaczenie w przypadkach zaburzeń trawienia na tle nerwowym).

Leki roślinne wytwarzane na bazie liścia mięty pieprzowej mogą być polecane pacjentom z dyspepsją również z tego powodu, iż ich stosowanie ma długą tradycję i poparte jest badaniami zarówno in vitro jak i in vivo. Są po prostu dobrze poznane i w związku z tym względnie bezpieczne. Przeciw-wskazaniami do ich stosowania są: kamica żółciowa, zapalenie pęche-rzyka żółciowego, niedrożność dróg żółciowych, ciężkie uszko-dzenia wątroby czy nowotwory przewodu pokarmowego. Należy również ostrzec pacjenta przed popijaniem leków naparem z liści mięty. Miejmy jednak świadomość, że w wielu przypadkach taki napar jest naprawdę skutecznym lekiem.

zycji leki wytwarzane na bazie kilku surowców roślinnych m.in.: owoców biedrzeńca anyżu, kminku zwyczajnego, a także liścia mięty pieprzowej.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L. Hudson) Jest to roślina znana każdemu far-maceucie. Należy wspomnieć, że jest to takson będący mieszańcem mięty zielonej i mięty nadwodnej. Mięta zielona jest natomiast mie-szańcem mięty długolistnej i mięty okrągłolistnej. Z tego względu miętę pieprzową rozmnaża się jedynie wegetatywnie, a rośliny uzyskane z nasion nie powtarzają cech mięty pieprzowej. Należy przy tym zaznaczyć, że oznacze-nie poszczególnych gatunków jest kłopotliwe i tylko wprawny botanik określi przynależność systema- tyczną roślin dostępnych w super- marketach i przydomowych ogród-kach. Każdy, kto chce oznaczyć miętę pieprzową, powinien rów-nież mieć na uwadze fakt, iż znane są odmiany tego gatunku oraz formy hodowlane. Zastosowanie w lekach roślinnych surowca pochodzącego od mięty pieprzowej ma pierwszorzędne znaczenie, gdyż znane są gatunki, np. mięta polej zawierające związki tok-syczne (pulegon).

W lecznictwie stosuje się liść mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium), który jest surowcem typowo olejkowym. Monografia farmakopealna (FP X) dopuszcza stosowanie całego lub rozdrobnio-nego liścia, standaryzowanych na zawartość olejku eterycznego. Liść nierozdrobniony powinien zawie-rać nie mniej olejku niż 12 mL/kg, natomiast rozdrobniony nie mniej niż 9 mL/kg. Głównymi składni-kami olejku miętowego są: mentol oraz menton.

Dzięki bogatemu składowi fito-chemicznemu zarówno liść mięty pieprzowej jak i olejek miętowy znalazły szerokie zastosowanie w fitoterapii. Z punktu widzenia niniejszego artykułu istotne jest ich znaczenie w terapii niestraw-ności. Udowodniono, że ekstrakty z liści mięty pieprzowej działają żółciopędnie, żółciotwórczo, prze-

KUCHNIA FARMACEUTYCZNA


Jak zrezygnować z podstawowych składników naszego codziennego menu i czym je zastąpić? Oto kilka pomysłów.

Alergia na mleko i jajkaNATALIA MAKOWSKAdietetyk medyczny, specjalista w zakresie dietoterapii oraz immunodiagnostyki nietolerancji pokarmowej


Składniki: 1 szklanka migdałów (150 g)•4 szklanki wody źródlanej lub przegotowanej wody z kranu

Przygotowanie: Zalewamy migdały wrząt-kiem i pozostawiamy na 10 minut. Po upływie tego czasu orzechy płuczemy w zimnej wodzie i obieramy ze skórki. Zalewamy orzechy wodą z kranu i zostawiamy na minimum 8 godzin, naj-lepiej na noc. Miskę z migdałami można posta-wić w kuchni, w zacienionym chłodnym miejscu. Namoczone migdały odcedzamy i umieszczamy w blenderze. Następnie wlewamy do migdałów 4 szklanki wody źródlanej lub chłodnej przegoto-

wanej kranówki. Nie używamy wody mineralnej. Upewnijmy się, że nasz kielich pomieści tyle pły-nu. Migdały miksujemy kilka minut. Następnie używamy cienkiej ściereczki przypominającej pieluchę i składamy ją na cztery. Ścierkę mocuje-my na ponad 1-litrowej misce, np. gumką recep-turką i przelewamy bardzo powoli nasze mleko. Bardzo dokładnie wyciskamy całą zawartość ście-reczki. Mleko trzymamy w lodówce maksymalnie 2 dni.

***Podobnie przygotowujemy pozostałe mleka roślinne (sezamowe, owsiane, ryżowe). Każde z nich ma inne, ciekawe walory smakowe. Dodatkowo zawartość wapnia w mleku sezamowym (975 mg/100 g) czy w mleku migdałowym (264 mg/100 g) jest o wiele wyższa niż w mleku krowim (125 mg/100 g). Wniosek – minerału tego na pewno nam nie zabraknie, a wręcz przyswoimy go jeszcze więcej.

Mlekomigdałowe

KUCHNIA FARMACEUTYCZNA


P owszechna w naszych czasach alergia czy nietole-rancja pokarmowa potrafi ogromnie zmienić pre-

cyzyjny proces immunologiczny zachodzący w jelitach i w konsekwencji doprowadzić do dużego dyskomfortu. Objawy towarzyszące temu schorzeniu obejmują przede wszystkim układ pokarmowy: skurcze żołądka, skręty jelit, gazy i zgagi, biegunka lub zaparcia, zapalenie jelit. Często pojawiają się również: artretyzm, bóle mięśni i głowy, znużenie, utrata wagi, zaburzenia odżywiania, a nawet choroby serca i nowotwory. W wyniku reakcji alergicznej czy nietolerancji pokarmowej w ciele pojawia się stan zapalny. Jedynym sposobem na jego wyciszenie jest eliminacja produktów, które go powodują.Większa część naszego społeczeństwa nie wyobraża sobie życia bez mleka, przetworów mlecznych czy jajek. Kolejne pytanie brzmi: jakimi produktami zamienić mleko czy jajka? Spożywanie wymienionych produktów kojarzy nam się jako niezbędne dla utrzymania zdrowia i dobrej kondycji organizmu. Jednak jeśli nasz organizm wysyła niepokojące sygnały, które są potwierdzone badaniami, testami, dla jego dobra musimy zrezygnować z alergizujących pokarmów. Świetnym zamiennikiem mleka krowiego jest mleko roślinne, np. mleko seza-mowe, owsiane, migdałowe czy ryżowe. Mleka roślinne są dostępne w sklepach, ale można bardzo prosto przygotować je w domu. Jeśli nie mamy alergii na dany składnik, możemy spożywać je do woli i przygotowywać na ich bazie koktajle, kakao czy dodawać do kawy.

Gorące kakao

Składniki: 2 łyżeczki cukru brązowego lub ksyli-tolu (cukru brzozowego)

•1 łyżka kakao•2 łyżki mleka roślinnego (sezamo-we, owsiane, migdałowe, ryżowe)•1 szklanka gorą-cego mleka roślinnego

Przygotowanie: W kubku mieszamy ze sobą cukier, kakao oraz mleko aż do uzyskania gładkiej konsystencji. Następnie do-lewamy 1 szklankę gorącego mleka roślinnego. Ponownie mieszamy.

Jeśli użyjemy mleka sezamowego, który jest świetnym źródłem cynku, poprawi nam się gęstość kości i ochronimy się przed osteoporozą. Należy jednak zwrócić uwagę, że sezam, orzechy, migdały, płatki owsiane zawierają kwas fitynowy, który utrud-nia przyswajanie minerałów. Dlatego świetnym rozwiązaniem jest moczenie ich na noc (także innych orzechów, co ułatwia ich przyswajanie i dzięki temu stają się też łatwiej strawne).

Ciasto czekoladowe (bez jajek, mleka i glutenu)Składniki: mokre: 2 łyżki mielonego siemienia lnianego zalanego poło-wą szklanki ciepłej wody•6 łyżeczek mleka ryżowego w proszku zalanego połową szklanki gorącej wody•1 szklanka kawy (gorąca, świeżo zaparzo-na)•1/2 szklanki oleju; suche: 1 szklanka mąki sojowej•1/4 szklanki mąki ryżowej•1/4 szklanki mąki ziemniaczanej•1,5 szklanki cukru brązowego lub ksylitolu•3/4 szklanki kakao•2 łyżeczki sody oczyszczonej•1 łyżecz-ka proszku do pieczeniaPrzygotowanie: Wszystkie suche składniki mieszamy w jednym naczyniu. Składniki mokre (oprócz kawy), czyli kisiel z siemienia, mleko i olej wlewamy do dużej miski i mieszamy do połączenia składników. Do miski z mokrymi składnikami wsypujemy składniki suche i chwilkę mieszamy. Masa będzie bardzo gęsta. Powoli, partiami, wlewamy gorącą kawę, ciągle mieszając. Kawa rozpuści kakao i rozrzedzi masę. Ciasto wlewamy do formy (najlepiej okrągłej, o średnicy 22 cm). Pieczemy 40-50 minut (lub do suchego patyczka) w temperaturze 180° C.

NATURALNE ZAMIENNIKI JAJ

1 Siemię lniane – sprawdzi się tam, gdzie jajka mają być użyte jako substancja wiążąca np. w cias- tach kruchych, kotletach. Dwie łyżki mielonego siemienia lnianego zalewamy gorącą wodą (ok. 1/5 szklanki) i zostawiamy do napęcznienia na 3-5 minut 1 czubata łyżka masy = 1 jajko.

2 Owoce – najlepiej banan (pół banana = 1 jajko) lub mus jabłkowy. Wykorzystujemy w tych przepisach, gdzie jajko ma za zadanie skleić (banan) lub rozluźnić ciasto (mus jabłkowy).

3 Zmielone płatki owsiane – 1 łyżkę płatków zalewamy 3 łyżkami gorącej wody, zosta-wiamy chwilę do napęcznienia. Jest to zamiennik 1 jajka. Można wykorzystać podobnie jak kisiel z siemienia.

4 Mieszanina z mąki kukurydzia-nej/sojowej/z cieciorki – 1 łyżkę mąki zalewamy 2 łyżkami wody. Taka mieszanina to zamiennik 1 jajka. Może być używana przy panierowaniu np. kotletów czy ryb. Powinna mieć konsystencję odrobinę gęstszą niż roztrzepane jajko.

KULTURA


Tajemniczy opiekunFILM

David jest pielęgniarzem, na co dzień opiekuje się nieuleczalnie chorymi pacjentami. Traktuje swój zawód jak powołanie i z każdą osobą, którą się zajmuje, nawiązuje silną emocjonalną więź. Poza pracą jest samotnym, zamkniętym w sobie człowiekiem strzegącym tajemnicy swojej prze-szłości. Każdego ze swoich pacjentów potrzebuje równie mocno jak oni jego. Główną rolę w nowym filmie Michela Franco, twórcy znanego z polskich kin filmu „Pragnienie miłości”, laureata nagrody głównej sekcji Un Certain Regard na festiwalu w Cannes 2012, zagrał Tim Roth. Światowa krytyka zarówno reżyserię Franco, jak i kreację Rotha uznała za wybitne: „Jeden z ciekawszych tytułów pokazanych w Cannes, a sam Franco to bez dwóch zdań talent, który należy bacznie obserwować”. „Tim Roth jako David jest doskonały. Spokojny i tajem-niczy, skrywający prawdę o sobie, ale promieniujący przeżytym smutkiem i cierpieniem.” – to tylko niektóre fragmenty recenzji zamieszczonych w światowych serwisach filmowych.

„Opiekun”, reż. Michel Franco, wyst.: Tim Roth, Sarah Sutherland, Robin Bartlett, Rachel Pickup, Michael Cristofer, Nailea Norvind. Dystrybucja: Gutek Film. Premiera: 29.04.2016 r.

Czułe, lecz pozbawione sentymentów, i drastycznych obrazów spojrzenie na doświadczenie będące udziałem zbyt wielu osób.

KSIĄŻKA

Ameryka Łacińska opisywana jest za pomocą trzech oczywistych przy-miotników. Niebezpieczna, egzo-tyczna, biedny rejon świata. A przecież to rzeczywistość złożona i zaskakująca kulturową różnorodno-ścią, wymykająca się stereotypom. „Tańczymy już tylko w Zaduszki” to mozaikowy portret innej, mniej znanej Ameryki, którą tworzą małe społeczności egzystujące na peryfe-riach świata i czasu. „Z premedytacją zatrzymywaliśmy się w miejscach, które w ogóle nie kojarzą się z Ame-ryką Łacińską. U boliwijskich menoni-tów, którzy z wyboru obywają się bez prądu i innych zdobyczy cywilizacji. U Kolumbijczyków, którzy tłoczą się na najgęściej zaludnionej wyspie świata. U ostatniego lodziarza w Ekwa-dorze, którego ojciec wypowiedział wojnę lodówkom. U nielegalnych górników, którzy szukają nadziei w błotach tropikalnych lasów.”

„Tańczymy już tylko w Zaduszki. Reportaże z Ameryki Łacińskiej”, Szymon Opryszek, Maria Hawranek, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak

Pierwsze dwie osoby,

które do dnia 22.05.2016 r.

wyślą na adres:

[email protected]

maila z hasłem AMERYKA,

otrzymają książkę w prezencie.

MOZAIKOWY PORTRET MNIEJ ZNANEJ AMERYKI

ROZWIĄZANIE KONKURSÓW Z NR 2 (93):film DVD „Marsjanin” (hasło: MARSJANIN): Malwina Jóźwik • płyta „Annoyance And Disappointment” Dawida Podsiadły (hasło: PODSIADŁO): Katarzyna Lasota • książka „Wszystko za Everest” Jona Krakauera (hasło: EVE-REST): Mieczysław Ciepły • książka „Królowe przeklęte” Cristiny Morato (hasło: KRÓLOWE): Magdalena Świerk

Zapraszamy do udziału w naszych konkursach!Wejdź na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl

KULTURA


Reportaż totalny. Kronika naszych czasów. Jedna z ważniejszych książek non-fiction ostatnich lat. Ponad 795 milionów ludzi na świecie wciąż cierpi głód. Co dziewiąty mieszkaniec Ziemi nie ma co jeść. Niemal połowa dzieci, które kończą życie przed piątymi urodzi-nami, umiera z powodu niedożywienia – 3 miliony każdego roku. Argentyński dziennikarz i pisarz Martin Caparrós zjeździł świat, próbując zrozumieć, dlaczego nawet dzisiaj dla dużej liczby z nas największym wyzwaniem pozo-staje znalezienie odrobiny jedzenia. Przemierza Niger, Sudan Południowy, Madagaskar, Bangladesz, Indie, Stany Zjednoczone, Argentynę. Pisze o Chinach, i Barcelonie, w której, w momencie kiedy pisarz kończy pracę nad książką, przybywa ludzi szukających resztek jedzenia w śmietnikach. Capar-rós w porywający sposób przedstawia historię zmagań człowieka z głodem na przestrzeni wieków i udowadnia, że to właśnie głód był jednym z, a może nawet najważniejszym czynnikiem, kształtującym naszą cywilizację. Filozo-fia, sztuka, ekonomia, rolnictwo, gospo-darka – u ich źródeł zawsze znajdziemy jedno słowo. Głód.

„Głód”, Martin Caparros, Wydawnictwo Literackie

Pierwsze dwie osoby, które do dnia 22.05.2016 r.

wyślą na adres: [email protected]

maila z hasłem GŁÓD,

otrzymają książkę w prezencie.

Kto z czytających to panów nie zrobił czegoś w życiu przez dziewczyny, niech pierwszy rzuci kamieniem. A ile zespo-łów rockowych powstało i rozpadło się przez dziewczyny! „Przez dziewczyny” to również tytuł nowego studyjnego albumu zespołu Wilki, materiału kipiącego rockan-drollową energią. To duża odmiana w stosunku do poprzedniej, wydanej w 2012 r. płyty „Światło i mrok”, która była niezwykle melancholijna i uduchowiona. Robert Gawliński, lider formacji, twierdzi, że tak wyraźna zmiana to z jednej strony odzwierciedlenie jego samopoczucia, ale też odpowiedź na prośby fanów. „Przez ostatnie trzy lata miałem problemy ze zdrowiem, nie czułem się najlepiej. Miałem potwornego doła. W końcu udało mi się z tym uporać. Wróciła energia i chęć tworzenia” – przyznaje. Na „Przez dziew-czyny” znalazły się też utwory poważne, dające do myślenia, ale trzonem tej płyty są piosenki rockandrollowe, zabawowe, potraktowane z dużym luzem. Teksty też – zrelaksowane, rockandrollowe. Kojarzyły mi się z tekstami Jaryczewskiego, których słuchałem w młodości.” „Przez dziewczyny” to 11 numerów, nagranych podczas dwóch sesji. Za produkcję płyty odpowiadają Jarosław „Jasiu” Kidawa i Wilki, a oprócz zespołu w sesji wzięli udział: Izabela Taraszkiewicz, grająca na skrzypcach oraz Przemek Kostrzewa, któ-rego trąbka podkreśla słoneczny, witalny charakter tego materiału.

Wilki, „Przez dziewczyny”, Sony Music Entertainment



maila z hasłem WILKI,

otrzymają płytę w prezencie.

Film twórcy nagrodzonego Oscarem „Wielkiego piękna”. Paolo Sorrentino przedstawia olśniewającą wizualnie, pełną emocji i błyskotliwego humoru opowieść o gościach luksusowego hotelu u podnóża Alp. Wybitny kom-pozytor (Michael Caine) otrzymuje od angielskiej królowej nieoczekiwaną pro-pozycję. Piękna kobieta (Rachel Weisz) chce się dowiedzieć, dlaczego mąż porzucił ją dla młodszej dziewczyny. Słynny reżyser (Harvey Keitel) szuka idealnego zakończenia swojego filmu. Charyzmatyczny aktor (Paul Dano), znany z superprodukcji, chce znaleźć życiowe wyzwanie. Miss Universe posta-nawia wszystkim pokazać, dlaczego to ona jest najpiękniejszą kobietą na świe-cie. Wielka gwiazda (Jane Fonda) zjawia się po latach, by powiedzieć mężczyź-nie swojego życia, co naprawdę o nim myśli. Kilka letnich dni, podczas których wyjdą na jaw najgłębsze tajemnice, a na próbę zostanie wystawione pragnienie wiecznej młodości.

„Młodość”, Paolo Sorrentino, wyst.: Michael Caine, Harvey Keitel, Rachel Weisz, Paul Dano, Jane Fonda, Mark Kozelek, Robert Seethaler, Alex MacQueen. Dystrybutor: ADD Media Entertainment



maila z hasłem MŁODOŚĆ,

otrzymają płytę z filmem w prezencie.

NAJWIĘKSZA PLAGA LUDZKOŚCI

KSIĄŻKADVD

W POGONI ZA WIECZNYM PRAGNIENIEM

ROCKI ENERGIAZ MYŚLĄ O PANIACH

MUZYKA


KRZYŻÓWKA R E

K L

A M

A

Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 10 etui na recepty firmy Batycki ufundowanych przez producenta leku Xylogel. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 25.05.2016 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected]. Regulamin konkursu dostępny jest na stronie www.farmacjapraktyczna.pl.

Imię i nazwisko:.........................................................................................................................................................................................Dokładny adres:.........................................................................................................................................................................................e-mail:.........................................................................................................................................................................................Telefon: .........................................................................................................................................................................................Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2002 r. Nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do Grupy Polpharma.Każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Podanie danych jest dobrowolne.Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. w określonych powyżej celach*.Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną*.

Data: ........................................... Podpis: ..............................................................................*) Należy skreślić w przypadku niewyrażenia zgody.

XY

L/0

67/

03

-20

16

Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie: Xylogel 0,1% (Xylometazolini hydrochloridum). Skład i postać: 1 g żelu zawiera 1 mg ksy-lometazoliny chlorowodorku; substancja pomocnicza benzalkoniowy chlorek, roztwór; żel do nosa. Wskazania do stosowania: Leczenie pomocnicze: ostrego zapalenia błony śluzowej nosa pochodzenia wirusowego lub bakteryjnego, ostrego lub przewlekłego zaostrzającego się zapalenia zatok przynosowych, alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, ostrego za-palenia ucha środkowego w celu udrożnienia trąbki słuchowej. Dawkowanie i sposób poda-wania: Podanie donosowe. Xylogel 0,1% przeznaczony jest do stosowania u dorosłych i dzieci w wieku powyżej 12 lat. 1 dawka zawiera 0,1 mg ksylometazoliny chlorowodorku. Dorośli i dzieci w wieku powyżej 12 lat. 1 dawka żelu do każdego otworu nosowego co 8 do 10 godzin. Produk-tu Xylogel 0,1% nie należy stosować dłużej niż 3 do 5 dni. Ze względów higienicznych opako-wanie leku powinno być stosowane tylko przez jednego pacjenta. Przeciwwskazania: Nadwraż-liwość na którykolwiek składnik produktu; nie stosować u pacjentów po usunięciu przysadki lub po innych zabiegach chirurgicznych przebiegających z odsłonięciem opony twardej; za-nikowe zapalenie błony śluzowej nosa. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Produktu Xylogel 0,1% nie należy stosować u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Produkt Xylogel 0,1%, tak jak inne sympatykomimetyki, należy podawać ze szczególną ostrożnością pa-cjentom z nadwrażliwością na substancje adrenomimetyczne, objawiającą się bezsennością, zawrotami głowy, drżeniem, zaburzeniami rytmu serca i podwyższonym ciśnieniem tętniczym. Nie należy stosować produktu u pacjentów z przewlekłym lub naczynioruchowym zapaleniem błony śluzowej nosa, gdyż mają oni tendencję do stosowania go dłużej niż przez 5 dni. Stoso-wanie produktu przez okres dłuższy niż zalecany może doprowadzić do wtórnego rozszerzenia naczyń krwionośnych i w konsekwencji do wtórnego polekowego zapalenia błony śluzowej nosa (rhinitis medicamentosa). Przyczyną tego schorzenia jest najprawdopodobniej zahamo-wanie uwalniania noradrenaliny z zakończeń nerwowych poprzez pobudzenie presynaptycz-nych receptorów alfa2. Stosować ostrożnie u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, dławicą piersiową i innymi chorobami układu krążenia, cukrzycą, z jaskrą z zamkniętym kątem, z roz-rostem gruczołu krokowego, z nadczynnością tarczycy. Nie należy stosować dawek większych niż zalecane, zwłaszcza u dzieci oraz u osób w podeszłym wieku. Produktu Xylogel 0,1% nie należy podawać w czasie leczenia inhibitorami monoaminooksydazy i trójpierścieniowymi le-kami przeciwdepresyjnymi. Ze względu na zawartość chlorku benzalkoniowego, produkt może powodować podrażnienie błony śluzowej nosa. Działania niepożądane: Częstość występowa-nia działań niepożądanych zdefiniowano w następujący sposób: bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1000 do <1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000); bar-dzo rzadko (<1/10 000); nieznana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Zaburzenia serca. Bardzo rzadko: kołatanie serca, tachykardia, zwiększenie ciśnienia tętniczego (zwłaszcza u osób z chorobami układu krążenia). Zaburzenia układu nerwowego. Bardzo rzadko: ból głowy, senność, zaburzenia widzenia. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia. Bardzo rzadko: kichanie. Stosowanie produktu przez okres dłuż-szy niż zalecany i (lub) w dawkach większych niż zalecane może doprowadzić do wtórnego polekowego zapalenia błony śluzowej nosa. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania. Bardzo rzadko: nudności, osłabienie, zmęczenie, reakcje alergiczne (duszność, obrzęk naczy-nioruchowy). Może wystąpić suchość błony śluzowej nosa, podrażnienie błony śluzowej nosa, uczucie pieczenia w nosie i gardle. Podmiot odpowiedzialny: WZF Polfa SA. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr R/3212 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany bez recepty ChPL: 2010-06-28

9 10 11 12 13

14

1 2 3 4 5 6 7 8

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Rozw

iązaniem krzyżów

ki z nr 2 (93) „Farmacji Praktycznej” jest hasło: P

ON

OC

YDZIEN

.PL. Etui na pieczątki otrzymują:

Martyna Lem

iesz, Małgo

rzata Feldheim, B

eata Bąba, M

onika D

era, Urszula Kw

intal, Beata Składanow

ska, Maria G

ackowska,

Magdalena Kw

intal, Urszula Jakubow

ska, Mateusz Składanow

ski, Barbara W

asilewska, Jo

anna Szczęsna, Magdalena Siw

ak, K

arolina A

gata Filip, Ewa W

ójcik, Wło

dzimierz B

ębenek, Zofia G

rażyna Kraw

czyk, Jolanta K

ulig-Jagiełło, Ewa R

udawska-Liszka i Luiza Lehkyj.

R E

K L

A M

A

BY NIE DAĆ SIĘZASKOCZYĆ BIEGUNCE!

Lar/030/03-2016

Laremid (Loperamidi hydrochloridum) Skład i postać: Jedna tabletka zawiera 2 mg chlorowodorku loperamidu. Wskazania: Laremid jest wskazany w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki. U pacjentów z wytworzoną przetoką jelita krętego Laremid może być stosowany w celu zmniejszenia liczby i objętości stolców oraz zwiększenia ich konsystencji. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli i dzieci w wieku 6 lat i powyżej: Ostra biegunka: początkowa dawka - 2 tabletki (4 mg) dla dorosłych i 1 tabletka (2 mg) dla dzieci; a następnie 1 tabletka (2 mg) po każdym kolejnym wolnym stolcu. Przewlekła biegunka: początkowa dawka wynosi 2 tabletki (4 mg) na dobę dla dorosłych i 1 tabletka (2 mg) na dobę dla dzieci; tę początkową dawkę należy zmodyfikować aż do momentu uzyskania od 1 do 2 normalnych stolców na dobę, co zazwyczaj osiąga się poprzez stosowanie dawki podtrzymującej wynoszącej od 1 do 6 tabletek (od 2 do 12 mg) na dobę. Dawka maksymalna w ostrej i przewlekłej biegunce wynosi 8 tabletek (16 mg) na dobę dla dorosłych; u dzieci dawka produktu musi być dostosowana do masy ciała (3 tabletki/20 kg mc./dobę). Osoby w podeszłym wieku: U osób w podeszłym wieku nie jest konieczna modyfikacja dawkowania. Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek: U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek nie jest konieczna modyfikacja dawkowania. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby: Pomimo, że brak danych dotyczących farmakokinetyki leku u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, w tej grupie pacjentów produkt Laremid należy stosować ostrożnie z powodu zmniejszenia metabolizmu związanego z efektem pierwszego przejścia przez wątrobę. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na loperamid lub którąkolwiek substancję pomocniczą produktu. Produkt Laremid nie jest przeznaczony do leczenia dzieci w wieku poniżej 6 lat. Produktu Laremid nie należy stosować jako leczenia zasadniczego: u pacjentów z ostrą czerwonką, która charakteryzuje się obecnością krwi w kale i wysoką gorączką; u pacjentów z ostrym rzutem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego; u pacjentów z bakteryjnym zapaleniem jelita cienkiego i okrężnicy spowodowanym chorobotwórczymi bakteriami z rodzaju Salmonella, Shigella i Campylobacter; u pacjentów z rzekomobłoniastym zapaleniem jelit, związanym z podawaniem antybiotyków o szerokim spektrum działania. Ogólnie, produktu Laremid nie należy stosować w przypadkach, w których powinno się unikać zwolnienia perystaltyki jelit z powodu możliwego ryzyka wystąpienia ciężkich powikłań, w tym niedrożności jelit, okrężnicy olbrzymiej (megacolon) i toksycznego rozszerzenia okrężnicy (megacolon toxicum). Leczenie produktem Laremid należy przerwać natychmiast w przypadku wystąpienia zaparcia, wzdęcia brzucha lub niedrożności jelit. Leczenie biegunki produktem Laremid jest leczeniem wyłącznie objawowym. W każdym przypadku, w którym możliwe jest ustalenie etiologii, gdy jest to uzasadnione (lub wskazane) należy zastosować leczenie przyczynowe. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: U pacjentów z biegunką, zwłaszcza u dzieci, może dojść do utraty płynów i elektrolitów. W tych przypadkach postępowaniem z wyboru jest uzupełnianie odpowiednich ilości płynów i elektrolitów. Produktu Laremid nie należy podawać dzieciom w wieku poniżej 6 lat, bez zalecenia i kontroli lekarza. Ponieważ długotrwała biegunka może być objawem poważniejszych chorób, nie należy stosować loperamidu długotrwale, dopóki przyczyna biegunki nie zostanie ustalona. Jeżeli po podaniu leku w ostrej biegunce, w ciągu 48 godzin nie obserwuje się poprawy stanu klinicznego pacjenta, podawanie produktu Laremid należy przerwać i pacjent powinien skonsultować się z lekarzem. Produkt należy stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, ponieważ może to powodować względne przedawkowanie, prowadzące do działania toksycznego na ośrodkowy układ nerwowy. Pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby należy uważnie obserwować, czy nie występują u nich objawy toksyczności ze strony ośrodkowego układu nerwowego. U pacjentów z AIDS leczonych z powodu biegunki loperamidem. Należy przerwać podawanie produktu przy pierwszych objawach wzdęcia brzucha. Istnieją pojedyncze doniesienia o przypadkach wystąpienia toksycznego rozsze-rzeniu okrężnicy podczas stosowania loperamidu u pacjentów z AIDS z zakaźnym zapaleniem okrężnicy wywołanym zarówno przez bakterie jak i wirusy. Ponieważ większość leku jest metabolizowana w wątrobie, a metabolity lub lek w postaci niezmienionej są wydalane z kałem, nie ma konieczności modyfikacji dawkowania u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek. Ze względu na zawartość laktozy, produkt nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy typu Lapp lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Wiele zdarzeń niepożądanych związanych ze stosowaniem loperamidu jest częstymi objawami zespołów biegunkowych (dyskomfort i ból w jamie brzusznej, nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej, zmęczenie, senność, zawroty głowy, zaparcie, wzdęcia z oddawaniem wiatrów). Często objawy te trudno jest odróżnić od działań niepożądanych stosowanego leku. Poniżej przedstawiono działania niepożądane związane ze stosowaniem loperamidu: [bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10): niezbyt często (≥1/1000, do < 1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000); bardzo rzadko (<1/10 000), w tym pojedyncze przypadki]. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Bardzo rzadko: wysypka, pokrzywka i świąd. Pojedyncze przypadki obrzęku naczynioruchowego, wysypki pęcherzowej, w tym zespołu Stevensa i Johnsona, rumienia wielopostaciowego i martwicy toksyczno-rozpływnej naskórka. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Bardzo rzadko: pojedyncze przypadki reakcji alergicznych, niekiedy ciężkie reakcje nadwrażliwości, w tym wstrząs anafilaktyczny i reakcje przypominające anafilaksję. Zaburzenia żołądka i jelit: Bardzo rzadko: ból brzucha, niedrożność jelit, wzdęcia brzucha, nudności, zaparcia, wymioty, rozszerzenie okrężnicy (megacolon), w tym toksyczne rozszerzenie okrężnicy (megacolon toxicum), wzdęcia z oddawaniem wiatrów i niestrawność. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Bardzo rzadko: pojedyncze przypadki zatrzymania moczu. Zaburzenia układu nerwowego: Bardzo rzadko: zawroty głowy. Zaburzenia psychiczne: Bardzo rzadko: senność. Podmiot odpowiedzialny: WZF Polfa S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 11030 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00, fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl Lek wydawany bez recepty. ChPL: 2010.04.22

10 TABLETEK

SZYBKO I SKUTECZNIE

W ATRAKCYJNEJ CENIE

Laremid reklama_FP_205x297_nowa.indd 1 2016-03-24 09:50:50

Ranigast MAX (Ranitidinum). Skład i postać: Każda tabletka powlekana zawiera 150 mg ranitydyny w postaci chlorowodorku (co odpowiada 168 mg ranitydyny chlorowodorku). Substancja pomocnicza o znanym działaniu: żółcień pomarańczowa (E110). Wskazania: Objawowe leczenie dolegliwości żołądkowych niezwiązanych z chorobą organiczną przewodu pokarmowego: niestrawność (dyspepsja), zgaga, nadkwaśność, ból w nadbrzuszu. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie. Produkt wskazany jest w doraźnym leczeniu dolegliwości dyspeptycznych u pacjentów w wieku powyżej 16 lat. W przypadku wystąpienia objawów niestrawności zwykle stosuje się 1 tabletkę 150 mg na dobę. W razie nawrotu dolegliwości można zastosować 1 tabletkę 150 mg 2 razy na dobę. Dobowa dawka leku nie powinna być większa niż 300 mg (2 tabletki). Produktu nie należy stosować dłużej niż 2 tygodnie. Jeśli dolegliwości nie ustępują po 2 tygodniach leczenia, należy bezzwłocznie zweryfikować diagnozę. Dawkowanie w niewydolności nerek: U pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) wydalanie ranitydyny może być zmniejszone, co może prowadzić do zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi. Hemodializa zmniejsza stężenie ranitydyny w surowicy. U pacjentów przewlekle dializowanych należy podać ranitydynę w dawce 150 mg bezpośrednio po dializie. Sposób podawania. Tabletkę należy połknąć w całości, popijając niewielką ilością wody. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Nie stosować u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 16 lat. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Leczenie antagonistami receptora histaminowego H2, w tym m.in. ranitydyną, może maskować objawy raka żołądka i opóźniać właściwe rozpoznanie. Ranitydyna jest wydalana przez nerki, co może prowadzić do zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi u pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min). Ranitydyna nie jest odpowiednia dla pacjentów z zaburzeniami czynności nerek pozostających bez opieki medycznej. Pacjenci, którzy stosują równocześnie niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i ranitydynę powinni być systematycznie kontrolowani. Dotyczy to szczególnie pacjentów w podeszłym wieku oraz pacjentów z chorobą wrzodową w wywiadzie. Ranitydyna chroni przed związaną ze stosowaniem NLPZ chorobą wrzodową dwunastnicy, ale nie żołądka. Istnieją nieliczne doniesienia sugerujące, że ranitydyna może wywołać ostre napady porfirii. Dlatego należy unikać stosowania produktu u pacjentów z ostrą porfirią w wywiadzie. Jeśli dolegliwości nie ustępują po 14 dniach leczenia, należy bezzwłocznie zweryfikować diagnozę. Produkt nie jest wskazany do stosowania u następujących grup pacjentów bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą: pacjenci z zaburzeniami czynności nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) i/lub wątroby; pacjenci przebywający pod kontrolą lekarską z innych przyczyn; pacjenci z innymi dolegliwościami lub stosujący leki zarówno przepisane przez lekarza, jak i bez recepty; pacjenci w średnim wieku lub w podeszłym wieku z nowymi objawami niestrawności lub u których objawy te uległy zmianie w ostatnim czasie; pacjenci z trudnościami z przełykaniem, przewlekłym bólem brzucha lub niezamierzoną utratą masy ciała w połączeniu z objawami niestrawności. Stwierdzono, że w pewnych grupach pacjentów, jak osoby w podeszłym wieku, pacjenci z przewlekłymi chorobami płuc, z cukrzycą lub z zaburzeniami odporności może istnieć zwiększone ryzyko zachorowania na pozaszpitalne zapalenie płuc. W dużych badaniach epidemiologicznych wykazano, że ryzyko zachorowania na pozaszpitalne zapalenie płuc u osób aktualnie przyjmujących ranitydynę, w porównaniu z osobami, które przerwały leczenie, zwiększa się o 1,82 (1,26 – 2,64 przy przedziale ufności CI 95%). Produkt zawiera lak z żółcienią pomarańczową (E110), która może powodować reakcje alergiczne. Działania niepożądane: Działania niepożądane obserwowane w czasie leczenia ranitydyną podano poniżej. W wielu przypadkach nie wykazano związku przyczynowego między stosowaniem ranitydyny a wystąpieniem tych objawów. Działania niepożądane zostały sklasyfikowane zgodnie z częstością występowania: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100, <1/10), niezbyt często (≥1/1000, <1/100), rzadko (≥10 000, <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000). Zaburzenia krwi i układu chłonnego: Bardzo rzadko: Zmiany w obrazie krwi (leukopenia, trombocytopenia), zwykle przemijające. Agranulocytoza lub pancytopenia, czasami z hipoplazją lub aplazją szpiku. Zaburzenia układu immunologicznego: Rzadko: Reakcje nadwrażliwości (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, gorączka, skurcz oskrzeli, niedociśnienie i ból w klatce piersiowej). Bardzo rzadko: Wstrząs anafilaktyczny. Działania te występowały po pierwszej dawce. Zaburzenia psychiczne: Bardzo rzadko: Przemijające stany splątania, depresja i omamy, szczególnie u pacjentów ciężko chorych lub pacjentów w podeszłym wieku. Zaburzenia układu nerwowego: Bardzo rzadko: Bóle głowy (czasami silne), zawroty głowy i przemijające zaburzenia dotyczące ruchów mimowolnych. Zaburzenia oka: Bardzo rzadko: Przemijające niewyraźne widzenie, prawdopodobnie w wyniku zaburzenia akomodacji oka. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: Tak jak w przypadku innych antagonistów receptora H2 bradykardia i blok przedsionkowo-komorowy. Zaburzenia naczyniowe: Bardzo rzadko: Zapalenie naczyń. Zaburzenia żołądka i jelit: Niezbyt często: Ból brzucha, zaparcia, nudności, (objawy te ustępują w czasie trwania leczenia). Bardzo rzadko: Ostre zapalenie trzustki, biegunka. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Rzadko: Przemijające zmiany aktywności enzymów wątrobowych. Bardzo rzadko: Zapalenie wątroby (komórkowe, kanalikowe lub mieszane) przebiegające z żółtaczką lub bez, zwykle przemijające. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Rzadko: Wysypka skórna. Bardzo rzadko: Rumień wielopostaciowy, wypadanie włosów. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Bardzo rzadko: Bóle mięśni i bóle stawów. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Rzadko: Podwyższenie stężenia kreatyniny (zwykle niewielkie; normalizuje się w czasie trwania leczenia). Bardzo rzadko: Śródmiąższowe zapalenie nerek. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi: Bardzo rzadko: Przemijająca impotencja, ginekomastia, mlekotok. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa. Tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309, e-mail: [email protected] Podmiot odpowiedzialny: Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10191 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek dostępny bez recepty. ChPL z dnia 2015.03.12.

RAN – MAX/333/03-2016

RanigastMAX_Reklama_FP_205x297_grill.indd 2 2016-03-23 14:18:48

farmacja praktyczna nr 4 (95) 2016

Documents