farmacja praktyczna nr 7-8

PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl

FarmacjapraktycznaPOLPHARMA FARMACEUTOM Nr 7-8 (87) Lipiec-Sierpień 2015 Cena: 6,70 zł

TEMAT NUMERU

Jedno szkolenie to za mało – wiedzę z zasad udzielania pomocy przedmedycznej trzeba regularnie odświeżać

Pierwsza pomoc

Rekrutujemy profesjonalistęJak zatrudnić dobrego

pracownika?

Fałszywe recepty

Coraz większy problem

farmaceutów

Uwaga na słońce

Leki i składniki diety mogą wchodzić w reakcje

z promieniowaniem UV

spis treści

farmacja praktyczna 7-8/2015 3

AKTUALNOŚCI 4 INFORMACJE/CIEKAWOSTKI 12 RAPORT: PO PIERWSZĄ POMOC

DO APTEKI

14 SONDA: POTRZEBNE NAM SĄ

KURSY DOSZKALAJĄCE

PRAWO16 ZAPYTAJ EKSPERTA

OPIEKA FARMACEUTYCZNA

19 ZADBANE STOPY LATEM

23 RATUJEMY ŻYCIE!

26 KĄPIELE SŁONECZNE

– KOMU ODRADZAĆ?

28 DIETA WEGE

PROWADZENIE APTEKI30 JAK ROZWIJAĆ RECEPTURĘ?

32 FAŁSZYWE RECEPTY

– CORAZ WIĘKSZY PROBLEM

FARMACEUTÓW

34 JAK ZATRUDNIĆ DOBREGO

PRACOWNIKA?

NAUKA38 NIEKORZYSTNE INTERAKCJE

GLIKOKORTYKOSTEROIDÓW

40 O PRZESTRZEGANIU

I NIEPRZESTRZEGANIU

ZALECEŃ LEKARSKICH

ŻYCIE JEST PIĘKNE

44 NATURALNA RECEPTA

NA WITALNOŚĆ

46 KUCHNIA FARMACEUTYCZNA

48 KULTURA

50 KRZYŻÓWKA

FARMACJA PRAKTYCZNA®Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Karolina Kumanek, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Wiktor Zajchowski.

Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Krzysztof Pietrasik

mgr farm. Barbara Misiewicz-JagielakRedaktor Merytoryczna „Farmacji Praktycznej”

Czy farmaceuci powinni znać zasady udzielania pierwszej pomocy? Choć od wielu z nas słyszałam, że w przypadku zasłabnięcia czy omdlenia powinniśmy ograniczyć się do wezwania pogotowia ratunkowego, osobiście uważam, że pacjenci w aptekach widzą placówki skupione w systemie opieki zdrowotnej, a w farmaceutach fachowy personel medyczny gotowy nieść pomoc w razie nagłej potrzeby. I mają pełne prawo, by tak uważać. Większość z nas przeszła co prawda w trakcie studiów szkolenie z zasad udzielania pierwszej pomocy. Po pierwsze jednak nie zajmując się tym na co dzień, niewiele pamiętamy ze szkolenia, po drugie międzynarodowe wytyczne dotyczące pomocy przedmedycznej średnio raz na pięć lat ulegają uaktualnieniu. Szukajmy więc możliwości skorzystania z kursów doszkalających – wiele z nich organizowanych jest bezpłatnie.Rozmawiajmy na temat zasad udzielania pierwszej pomocy z naszymi kolegami i przełożonymi. Nie wstydźmy się przyznać, że nie potrafimy obsługiwać defibrylatora AED czy ampułko-strzykawki i dążmy do tego, by te braki w wiedzy możliwie szybko nadrobić. To pozwoli nam poczuć się pewniej w codziennej pracy, a naszym pacjentom zagwarantuje bezpieczeństwo. Bo co zrobimy, gdy w naszej aptece zasłabnie osoba?

Szanowni Państwo!

R E

K L

A M

A

26KĄPIELE

SŁONECZNE – KOMU

ODRADZAĆ?Zażywane leki i składniki

diety mogą wchodzić w niebezpieczne reakcje z promieniowaniem UV

informacje

4 farmacja praktyczna 7-8/2015 www.farmacjapraktyczna.pl

Więcej pieniędzy na zdrowieW przyszłym roku Fundusz planuje zwiększyć wydatki na ochronę zdrowia.

Wzrost na rynku aptecznym

Nowe unijne logo dla aptek online już obowiązuje

Z założeń do planu finansowego Narodowego Funduszu Zdrowia na 2016 r., do których dotarł „Dziennik Gazeta Prawna”, wynika, że na ochronę zdrowia przeznaczone zostanie 69,5 mld zł. To o 4,5 mld zł więcej niż wydatki funduszu przewidywane na obecny rok – informuje serwis Forsal.pl. Największy wzrost nakładów odczuje opieka podstawowa: pójdą one w górę z obecnych 7,7 mld do 9,4 mld zł. To oznacza, że placówki podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) otrzymają aż o 20 proc. więcej środków niż w roku 2015. – Podwyżka jest znacząca. A będzie jeszcze bardziej efektywna, jeżeli przy okazji zwiększy się także zaangażowanie lekarzy w diagnozowanie i prowadzenie bardziej skomplikowanych pacjentów – uważa Jerzy Gryglewicz, ekspert ds. ochrony zdrowia z Uczelni Łazarskiego.

ŹRÓDŁO: FORSAL.PL

ROŚNIE BUDŻET NFZ

SŁOWA KLUCZOWE: • ochrona zdrowia• Narodowy Fundusz Zdrowia

SŁOWA KLUCZOWE: • sprzedaż leków • wartość refundacji • rynek apteczny

SŁOWA KLUCZOWE: • logo• apteki

internetowe

Całkowita wartość sprzedaży rynku aptecznego w maju 2015 r. wyniosła 2 347 mln zł i była większa o 2,94% od sprzedaży w analogicznym okresie poprzedniego roku – informuje PharmaExpert. Jak podaje Rynekaptek.pl, wartość sprzedaży rynku aptecznego w maju była o 67,02 mln zł wyższa niż w analogicznym miesiącu ub.r. Wartość sprzedaży leków refundowanych zwiększyła się o 50,48 mln zł, leków pełnopłatnych wzrosła o 17,45 mln zł, zaś wartość produktów w sprzedaży odręcznej była niższa o 2,40 mln zł. W porównaniu do kwietnia 2015 r. wartość rynku aptecznego zmniejszyła się aż o 238,26 mln zł. Sprzedaż leków pełnopłatnych była niższa o 57,08 mln zł, a leków refundowanych o 79,51 mln zł. Natomiast sprzedaż odręczna zmniejszyła się o 94,90 mln zł. Prognoza dla rynku aptecznego na rok 2015 zakłada, iż wartość sprzedaży dla całego rynku aptecznego na koniec roku wyniesie ponad 30 mld zł i będzie wyższa o 5,4% względem wyniku, jaki osiągnął rynek apteczny w 2014 r. Natomiast przewidywana wartość refundacji leków na koniec 2015 r. wyniesie blisko 8 mld zł, tj. o 5,0% więcej niż wartość refundacji za poprzedni rok.

ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL

Wymóg ten wprowadziły przepisy wykonawcze Komisji Europejskiej do dyrektywy z 2011 r. w sprawie sfałszowanych produktów leczniczych. Logo podlega dwustopniowej weryfikacji i ma pomóc chronić pacjentów przed podrobionymi lekami, które mogą być nie tylko nieskuteczne, ale i szkodliwe, nawet ze skutkiem śmiertelnym. Na stronie apteki sprzedającej w internecie trzeba znaleźć wyżej opisane logo i na nie kliknąć. Następnie zostaniemy odesłani do strony internetowej krajowego regulatora, na której znajduje się lista wszystkich legalnie działających aptek

Od 1 lipca br. apteki online w UE muszą używać nowego logo. To biały krzyżyk na tle czterech pasków w trzech odcieniach zieleni i w kolorze szarym, a pod spodem flaga narodowa kraju, w którym sprzedawane są leki – donosi Rynekzdrowia.pl.

internetowych i innych podmiotów posiadających zezwolenie na detaliczną sprzedaż leków.

ŹRÓDŁO: RYNEKZDROWIA.PL

Nagrodzono najlepsze prace magisterskie wydziałów farmaceutycznych

R E K L A M A

Naukowa Fundacja Polpharmy przyznała nagrody autorom najlep-szych prac magisterskich w roku akademickim 2013/2014, laureatom Ogólnopolskiego Konkursu Prac Magister-skich Wydziałów Farma-ceutycznych.

informacje

Uroczystość wręczania grantów, stypendiów doktoranckich i nagród autorom najlepszych prac magisterskich odbyła się 19 czerwca br. w Teatrze Szekspirowskim w Gdańsku. Konkurs od ponad 40 lat organizuje Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne. W roli fundatora nagród dla zwycięzców Naukowa Fundacja Polpharmy wystąpiła już po raz dziesiąty. Nagrodę I stopnia otrzymał mgr Marek Rychter z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu za pracę pt. „Porowate implanty in situ z inkorporowanymi donorami NO jako rusztowania

komórek w inżynierii tkankowej” (promotorzy: prof. Janina Lulek, prof. Philippe Maincent). Nagrodę II stopnia otrzymała mgr Natalia Krajewska ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach – tytuł pracy: „Opracowanie metody oznaczania niesteroidowych leków przeciwzapalnych w mleku techniką chromatografii gazowej sprzężonej z tandemową spektrometrią mas” (promotor: prof. Krystyna Trzepietowska-Stępień). Nagrodę III stopnia otrzymała Aneta Jaguszewska z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za pracę

pt. „Syntetyczny hydroksyapatyt modyfikowany jonami strontu oraz jonami boranowymi – synteza, badania strukturalne i testy cytotoksyczności” (promotor: prof. dr hab. Wacław Kołodziejski).Na zdjęciu dyplomy odbierają: mgr Marek Rychter i mgr Natalia Krajewska. Nagrody wręczali prof. Krystyna Olczyk, prorektor ds. Szkolenia Podyplomowego ŚUM, wiceprezes PTFarm i dr Wojciech Kuźmierkiewicz, prezes zarządu Naukowej Fundacji Polpharmy.

ŹRÓDŁO: POLPHARMA BIURO HANDLOWE SP. Z O.O.

informacje


Rząd przyjął projekt MZRada Ministrów przyjęła przedłożony przez Ministra Zdrowia projekt ustawy o zdrowiu publicznym – informuje Rynekaptek.pl.

Podstawą działań będzie przyjęty przez rząd (w rozporządzeniu) dokument strategiczny dla zdrowia publicznego, czyli Narodowy Program Zdrowia (NPZ). Głównym celem NPZ jest wydłużenie życia Polaków w zdrowiu, poprawa jakości życia oraz ograniczanie społecznych nierówności w odniesieniu do stanu zdrowia. Zadania określone w NPZ będą miały dwojaki charakter. Pierwsza grupa to zadania własne administracji rządowej i samorządowej, wynikające z kompetencji przypisanych dla poszczególnych działów administracji rządowej lub z ustaw nakładających obowiązki na jednostki samorządu terytorialnego. Druga grupa obejmie nowe interwencje, które nie stanowią zadań własnych administracji rządowej i samorządowej, i które wymagają wsparcia finansowego ze środków przewidzianych na realizację Programu.


USTAWA O ZDROWIU PUBLICZNYM

SŁOWA KLUCZOWE: • ustawa o zdrowiu publicznym • Narodowy Program Zdrowia

Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt

rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie recept

wystawianych przez pielęgniarki i położne.

Rozporządzenie w sprawie recept od pielęgniarki

„Projekt rozporządzenia reguluje szczegółowo sposób wystawienia recept przez pielęgniarki i położne posiadające dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia na kierunku pielęgniarstwo i położnictwo oraz pielęgniarki i położne posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa i położnictwa, które będą mogły samodzielnie ordynować leki zawierające określone substancje czynne, z wyłączeniem leków zawierających substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe, oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego w tym wystawiać na nie recepty, jeżeli ukończyły kurs specjalistyczny w tym zakresie” – czytamy w uzasadnieniu.„Natomiast pielęgniarki i położne posiadające co najmniej dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo będą mogły na zlecenie lekarza (w ramach kontynuacji) w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji wystawiać recepty na

określone leki, z wyłączeniem leków zawierających substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe, oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego niezbędne do kontynuacji leczenia, jeżeli ukończyły kurs specjalistyczny w tym zakresie” – zapisano w dokumencie.W projekcie określono sposób i tryb wystawiania recept, ich wzór, sposób zaopatrywania w druki, przechowywania, realizacji i kontroli. Jak wskazano, pielęgniarki i położne będą mogły korzystać z uprawnień nie wcześniej niż od 1 stycznia 2016 r.

ŹRÓDŁO: RCL.GOV.PL

SŁOWA KLUCZOWE: • recepty• Minister

Zdrowia• pielęgniarki

SŁOWA KLUCZOWE: Uniwersytet Gdański • Politechnika Gdańska • Gdańska Chemia Akademicka

Doktoranci dwojga uczelniWydziały chemiczne Uniwersytetu Gdańskiego i Politechniki Gdańskiej powołały 9 lipca br. konsorcjum naukowe o nazwie Gdańska Chemia Akademicka. W ramach konsorcjum chemicy z obu uczelni chcą m.in. wspólnie kształcić doktorantów i pozyskiwać granty na badania. Dziekan Wydziału Chemii UG, prof. Piotr Step- nowski podkreślił, że jednym z głównych celów utworzenia konsorcjum jest wspólne prowadzenie przez obie uczelnie studiów doktoranckich. Wydział Chemii UG ma uprawnienia do nadawania tytułu doktora w dziedzinie biochemii, ochrony środowiska oraz chemii, z kolei Wydział Chemiczny PG ma takie same uprawnienia w chemii, biotechnologii oraz technologii chemicznej.


Już 2,6 mln diabetyków

UNICEF i WHO: 2,4 mld ludzi nie ma dostępu do urządzeń sanitarnych

UNICEF oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowały w lipcu br. raport „Progress on Sanitation and Drinking Water”. Z dokumentu wynika, że jedna trzecia światowej populacji nie ma dostępu do sanitariatów, przy czym 70 proc. tych osób mieszka na wsi. Organizacje zwróciły uwagę, że choć od 1990 r. 2,6 mld ludzi uzyskało dostęp do źródeł wody pitnej, co – jak podkreślono – jest jednym z największych osiągnięć społeczności międzynarodowej, to poprawa w dostępie do sanitaria- tów została zahamowana m.in. z powodu braku odpowiednich kampanii upowszechniających

zasady podstawowej higieny. Mimo że od 1990 r. około 2,1 mld ludzi na świecie uzyskało dostęp do urządzeń sanitarnych, obecnie zaledwie 68 proc. światowej populacji może korzystać z sanitariatów. Natomiast 91 proc. ludzi na świecie może już korzystać z wody pitnej. Dziś – jak informują UNICEF i WHO – mniej niż 1 tys. dzieci poniżej 5. r.ż. umiera każdego dnia z powodu chorób biegunkowych, które są związane ze złymi warunkami sanitarno-higienicznymi. 15 lat temu było to ponad 2 tys. dzieci dziennie.

ŹRÓDŁO: UNICEF.PL

Statystyki dotyczące cukrzycy w Polsce są alarmujące. Mówią bowiem o ponad 2,6 mln chorych, z których ponad 30% nie zdaje sobie sprawy z tego, że cierpi na tę dolegliwość cywilizacyjną. Szczególnie dotyczy to cukrzycy typu 2 – informuje serwis Newseria.pl. Nierzadko zdarza się, że chorobę tę uda się rozpoznać dopiero po kilku latach od momentu, w którym zaczęła rosnąć glikemia. Niestety, już wtedy powikłania towarzyszące cukrzycy stają się nieodwracalne i groźne dla zdrowia chorego. Cukrzycę typu 2 rozpoznaje się najczęściej przez badania przesiewowe u osób powyżej 45. roku życia.

ŹRÓDŁO: NEWSERIA.PL

Problem ten dotyczy przede wszystkim Azji Południowej i Afryki Subsaharyjskiej.

informacje

R E K L A M A

Z rejestru PESEL wynika, że na początku czerwca br. zdecydowaną większość wśród nich stanowiły kobiety (3448). Najstarsze seniorki w Polsce mają po 115 lat. Dwa lata młodsi od nich żyjący mężczyźni – to najstarsi zameldowani w Polsce seniorzy. Mają po 113 lat. Najwięcej osób mających 100 lat

i więcej jest zameldowanych w województwach: mazowieckim (724 osoby), wielkopolskim (417 osób), małopolskim (378 osób) i śląskim (376 osób). W województwach tych najwięcej jest kobiet i mężczyzn w wieku minimum 100 lat.

ŹRÓDŁO: MSW.GOV.PL

ciekawostki


Wiemy, co łączy mózg z układem chłonnymOdkryto brakujące ogniwo w układzie odpornościowym.

W Polsce żyje 4200 osób, które mają minimum 100 lat – czytamy na stronach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Najstarsze seniorki w Polsce mają po 115 lat

BADANIA NAUKOWCÓW Z USA

SŁOWA KLUCZOWE: • mózg• układ odpornościowy

Odkrycie naukowców może być ważnym krokiem w poznaniu przyczyn choroby Alzheimera, autyzmu czy stwardnienia rozsianego. Chodzi o naczynia, które łączą mózg bezpośrednio z układem odpornościowym. Wcześniej o ich istnieniu nie było wiadomo. Układ limfatyczny to nic innego jak układ naczyń i przewodów pompujących jeden z płynów ustrojowych – limfę. Elementami systemu są połączone z układem krążenia krwi naczynia chłonne, a także narządy i tkanki limfatyczne (np. węzły chłonne, grasica, migdałki). Układ ten, zwany również chłonnym, broni organizm przed zakażeniami i zapewnia krążenie płynów ustrojowych. Jego kolejny element opisują w „Nature” uczeni z University of Virginia, którzy odkryli brakujące ogniwo łączące układ odpornościowy z mózgiem. Dotąd uważano, że mózg ssaków nie jest w ten system włączony i nie ma limfatycznego drenażu. A jednak. Również mózg, a dokład- niej opona twarda (położona najbli- żej czaszki), zawiera naczynia limfatyczne tłoczące płyny i komórki odpornościowe z tkanek do gruczo- łów limfatycznych w całym ciele.

ŹRÓDŁO: NAUKAWPOLSCE.PAP.PL

Nowe podtypy czerniaka

SŁOWA KLUCZOWE: • czerniak skóry • komórki nowotworowe • podtypy molekularne

Międzynarodowe konsorcjum naukowców z udziałem polskich badaczy odkryło nowe podtypy czerniaka skóry. Pozwoli to na opracowanie innowacyjnych i bardziej skutecznych metod leczenia tego nowotworu. Odkrycia dokonano w trakcie realizacji międzynarodowego projektu The Cancer Genome Atlas (TCGA), w którym uczestniczy kilkadziesiąt wiodących ośrodków badawczych z całego świata. Uczeni przeanalizowali zmiany w obrębie DNA i RNA oraz aktywność wybranych białek w komórkach nowotworowych, które pochodziły od ponad 330 chorych. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują na obecność nieznanych wcześniej czterech głównych podtypów molekularnych, z których każdy wymaga innej terapii.


SŁOWA KLUCZOWE: • seniorzy• Ministerstwo

Spraw Wewnętrznych

R E

K L

A M

A

R E

K L

A M

A

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

ALLERTEC_FarmacjaPrakryczna_str1_205x297_lm.ai 1 19.03.2015 16:54R

E K

L A

M A

R

E K

L A

M A

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

ALLERTEC_FarmacjaPrakryczna_str2_205x297_lm.ai 1 19.03.2015 17:18

ciekawostki

Plaster zamiast zastrzyków

WHO zaleca wyższą akcyzę na papierosy

SŁOWA KLUCZOWE: • sepsa • antybiotykoterapia • Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego

W raporcie zatytułowanym „The Global Tobacco Epidemic 2015” WHO stwierdza, że zbyt mało rządów wykorzystuje podatki nakładane na wyroby tytoniowe w celu np. odradzania ludziom palenia, czy pomagania im w zer- waniu z nałogiem. Oenzetowska agenda rekomenduje, by 75 proc. ceny paczki papierosów stanowiła akcyza. Według WHO na świecie co

sześć sekund umiera osoba w wyniku chorób związanych z paleniem, czyli co roku jest to około 6 mln ludzi. Do 2030 r. liczba ta może wzrosnąć do 8 mln ludzi, jeśli nie zostaną podjęte konieczne kroki w celu opanowania – jak to ujmuje WHO – „tytoniowej epidemii”.

ŹRÓDŁO: MEDEXPRESS.PL

Badacze z Uniwersytetu Północnej Karoliny opracowali nowe urządzenie, które może wybawić pacjentów z cukrzycą od konieczności robienia sobie kilka razy dziennie zastrzyków z insuliną. Wynalazek ma postać niewielkiego, silikonowego paska pokrytego setką hialuronowych igiełek (nie większych od rzęsy), wyposażo- nych w zbiorniczki z insuliną oraz enzymy kontrolujące poziom cukru we krwi użytkownika. Jeśli wspomniane enzymy wykryją zagrożenie hipergli- kemią, uwalniają do krwiobiegu odpowiednią dawkę insuliny.


Palenie papierosów zabija rocznie 6 mln ludzi na świecie – alarmuje w opublikowanym na początku lipca br. raporcie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) – informuje serwis Medexpress.pl.

Sen reguluje białkoNiektórzy potrzebują 7-8 godzin nocnego snu, innym wystarcza go dużo mniej. Od czego to zależy? Naukowcy z Instytutu Neurobiologii Uniwersytetu Thomasa Jeffersona uważają, że od genów – donosi Rynekaptek.pl. Zespół kierowany przez dr Kyunghee Koh odkrył, że dwa geny znane dotychczas jako geny regulujące procesy podziału komórkowego są niezbędne do prawidłowego przebiegu snu. Pierwszym z nich jest gen o nazwie taranis, drugim – gen kinazy cyklino-zależnej 1 (Cdk1). „Sen to zjawisko, które – mimo ogromnego postępu w dziedzinie neuronauki – ma przed nami jeszcze wiele tajemnic. Najwięcej niewiadomych dotyczy mechanizmów białkowych, które inicjują proces snu na poziomie komórkowym. Nasze badanie pomogło ustalić, jak wygląda szlak molekularny, który odgrywa znaczącą rolę w kontrolowaniu długości snu” – tłumaczy dr Koh.


NOWE ODKRYCIE NEUROBIOLOGÓW


Sepsę da się wcześniej wykryćNowatorską metodę wykrywania sepsy opracowali naukowcy z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wystarczy kilka godzin, aby za jej pomocą we krwi pacjenta wykryć bakterie czy grzyby. Dzięki temu lekarz będzie mógł podjąć szybką, właściwą antybiotykoterapię, aby od razu zaaplikować pacjentowi właściwy, skuteczny lek, a nie robić to w ciemno. – Opracowana przez nas metoda potrafi taką podpowiedź dać szybciej: maksymalnie do sześciu godzin – tłumaczy dr Tomasz Gosiewski z Katedry Mikrobiologii CMUJ. Z perspektywy pacjenta, badanie będzie wyglądało identycznie jak standardowe badanie krwi.


R E

K L

A M

A


raport

„Farmaceuci dość rzadko szkolą się z pierwszej pomocy. Wynika to z przeświadczenia, że wystarcza, iż pracują blisko medycyny, co niestety jest błędnym podejściem” – przyznaje Piotr Skura, Koordynator Krajowy Pierwszej Pomocy Polskiego Czerwonego Krzyża.

Czy są Państwo przygotowani do udziela-nia pierwszej pomocy?” „Czy zdarzają się Wam w pracy sytuacje, w których musicie

zareagować, bo pacjent w aptece np. zemdlał, ma problemy z sercem albo jakiekolwiek objawy wyma-gające interwencji?” Odpowiedzi na te pytania postanowiliśmy najpierw poszukać wśród farma-ceutów aktywnych na jednym z portali społecz-nościowych. Mimo gwarancji anonimowości, jaką daliśmy, pierwsza wiadomość pozostała bez odzewu (choć adresat z pewnością ją przeczytał), druga doczekała się jedynie odpowiedzi: „Wygląda na to, że nikt z naszego personelu nie miał okazji spraw-dzić się w zakresie pierwszej pomocy”. Podobnie zareagowała farmaceutka z jednej z aptek w niewielkiej podwarszawskiej miejscowości: „Nikt u mnie jeszcze nie zemdlał, ale wydaje mi się, że powinnam dać sobie radę” – przyznała.Piotr Skura, Koordynator Krajowy Pierwszej Pomocy Polskiego Czerwonego Krzyża, wcale nie jest jednak o tym przekonany.– Farmaceuci dość rzadko szkolą się z pierwszej pomocy. Wynika to z przeświadczenia, że wystar-cza, iż pracują blisko medycyny, co jest niestety błędnym podejściem – przyznaje. – Oczywiście zdarzają się apteki, które szkolą swoich farmaceu-tów regularnie, ale porównując liczebność tej grupy zawodowej z tym, ilu jej przedstawicieli przechodzi odpowiednie kursy, można stwierdzić, że jest to raczej bardzo mały procent.Wiedzę zdobytą na kursie z zasad udzielania pierw-szej pomocy należy minimum co dwa lata odświe-żać. Dlaczego? Bo na szczęście większość osób, w tym także pracowników i właścicieli aptek, nie musi ratować ludzkiego życia codziennie, ani nawet raz

w miesiącu. Mimo to jednak raz zdobyte umiejętności, jeśli nie są regularnie ćwiczone, z biegiem lat zanikają. W dodatku wytyczne dotyczące pierwszej pomocy są uaktualniane co pięć lat. Żeby zatem być na bieżąco, trzeba „aktualizować wiedzę”.– Różne badania pokazują, że dobrze jest przypominać sobie te zagadnienia nawet co 6 do 12 miesięcy, na przykład w formie wspólnych ćwiczeń w zakła-dzie pracy – mówi Piotr Skura. – Po dwóch latach najlepiej jest przejść ponownie cały kurs lub przynajmniej kurs „powtarza-jący”. W PCK trwają one odpo-wiednio 16 i 8 godzin i kształcą praktyczne umiejętności. Bo szkolenie polegające na wykła-dzie i ćwiczeniach dla chętnych niestety nie daje pewności, że osoba, która w nim uczestni-czyła, będzie w stanie udzielić pierwszej pomocy.

autorka: JOLANTA MOLIŃSKAdziennikarka, publikuje m.in. na łamach „Newsweek’a” i „Focus’a”

Wiedzę

zdobytą

na kursie

z zasad

udzielania

pierwszej

pomocy

należy

minimum

co dwa lata

odświeżać

Po pierwszą pomocdo apteki


raport

Gdzie szukać kursów? Można np. popytać w organizacjach zrzesza-jących farmaceutów. Dla przy-kładu w ubiegłym roku bezpłatnie uczono zasad udzielania pierw-szej pomocy w Rzeszowie.Przy okazji odświeżenia umie-jętności praktycznych warto – nawet we własnym zakresie – dowiedzieć się też, co nieco o obowiązujących przepisach. Według nich farmaceuta udziela pomocy osobie będącej w sytu-acji zagrażającej utratą życia lub wystąpieniem uszczerbku na zdrowiu na takich samych zasadach, jak inni obywatele (art. 162 Kodeksu karnego). Ma więc taki obowiązek, a za jego niedopełnienie grozi do trzech lat pozbawienia wolności. Z obowiązku jest zwolniony, jeśli udzielając pomocy może nara-zić życie lub zdrowie swoje albo innych osób oraz w sytuacji, gdy wymagałoby to od niego podda-nia się zabiegowi lekarskiemu. Tak samo nie będzie podlegać karze, jeśli jego bierność wyni-kać będzie z faktu, iż osobą potrzebującą niezwłocznie zajmą się odpowiedni specjaliści.Surowszy pod tym względem był dla farmaceutów Kodeks Etyki Aptekarza. Do 2013 r. określał, że farmaceuta ma obowiązek udzielania pierwszej pomocy, tak jak lekarz czy pielęgniarka, ale dwa lata temu zrównał pod tym względem farmaceutów z innymi „zwykłymi” obywatelami.Z racji wykonywanego zawodu farmaceuta ma jednak w rękach inne „narzędzie”, dzięki któremu może ratować ludzkie zdrowie i życie: to wydanie leku bez recepty lekarskiej (art. 96 ust. 2 Prawa farmaceutycznego). Bywa ono ratunkiem np. dla osób prze-wlekle chorych, które zapomniały ze sobą zabrać leku. Farmaceuci powinni pamiętać, że pacjent ma prawo się do nich zwrócić o pomoc w pozyskaniu medyka-mentu, a jeśli jej nie udzielą i stanie się coś złego, mogą zostać pociągnięci do odpowie-dzialności.

Farmaceuta

udziela

pomocy

osobie

będącej

w sytuacji

zagrażającej

utratą życia

lub wystą-

pieniem

uszczerbku

na zdrowiu

na takich

samych

zasadach,

jak inni

obywatele

www.farmacjapraktyczna.plPodyskutuj o tym na forum!

Co może zdarzyć się w aptece?Omdlenia, kłopoty z sercem, wstrząs anafilaktyczny – te i inne problemy mogą mieć pacjenci w aptece. Jak na nie powinien zareagować farmaceuta? Przede wszystkim starać się pomóc.

Omdlenia: Osobę, która zemdlała, należy położyć na plecach i sprawdzić, czy oddycha. Przy zwykłym omdleniu oddech jest wyczuwalny. Głowa powinna być lekko odchylona do tyłu, nogi należy unieść do góry. Dobrze jest też zadbać o dopływ świeżego powietrza, np. otworzyć drzwi. Te zabiegi powinny wystarczyć, by osoba poczuła się na tyle dobrze, że kontakt z nią znów będzie możliwy. Nic nie da natomiast klepanie po twarzy czy polewanie wodą. Jeśli omdlała osoba nadal nie odzyskuje świadomości, należy wezwać pogotowie. Podobnie trzeba postąpić, jeśli nadal źle się czuje.

Podejrzenie incydentu kardio/udaru: Dużo groźniejsza jest sytuacja, w której pacjent ma symptomy poważnych schorzeń. Problemy z sercem (np. zawał) mogą objawiać się silnym bólem za mostkiem, promieniującym do innych części ciała, sinieniem ust i paznokci, poceniem się. Wtedy trzeba niezwłocznie wezwać pogotowie. Tak samo należy postąpić w przypadku wystąpienia objawów udaru mózgu, takich jak: zaburzenia równowagi, drętwienie, a nawet bezwładność części ciała, niemożność uśmiechnięcia się.

Silna reakcja alergiczna: Z powodu wysokiej lub niskiej temperatury albo reakcji aler-gicznej (np. na ukąszenie owadów) może dojść do wstrząsu anafilaktycznego. To stan zagrażający życiu. Objawy to np. trudności w oddychaniu, spadek ciśnienia, zawroty głowy, nudności, wymioty. Wymagają one interwencji lekarskiej.

***

W każdej aptece powinna znajdować się apteczka z następu-jącym wyposażeniem: bandaże dziane, gaza jałowa, chusta trójkątna bawełniana, maseczka do Podstawowego Podtrzymy-wania Życia, rękawiczki jednorazowe diagnostyczne (najlepiej winylowe lub nitrylowe z uwagi na wytrzymałość na uszkodze-nia mechaniczne), nożyczki ratownicze, koc termiczny, agrafki i plastry opatrunkowe. Należy znać układ apteczki i wiedzieć, co się w niej znajduje. Powinna ona być też ruchoma, żeby móc ją bez problemu zabrać do poszkodowanego.

Na podstawie informacji zawartych na stronach Pck.pl i Ratowniczy.net


sonda

Postanowiliśmy zapytać Czytelników „Farmacji Praktycznej”, czy kiedykolwiek byli świadkami zagrożenia życia pacjenta, czy udzielali pierwszej pomocy w aptece i czy znają zasady postępowania w takich sytuacjach, wreszcie – czy potrafią obsługiwać takie przyrządy, jak defibrylator czy ampułko-strzykawka z adrenaliną?

Potrzebne nam są kursy doszkalające

mgr farm. Anna Kochkierowniczka apteki w WarszawieW swojej wieloletniej pracy jako farmaceutka spo-tkałam się kilka razy z sytuacją zagrożenia życia pacjenta. W jednym przypadku był to młody człowiek ok. 20-stki i skończyły mu się potrzebne leki. Pacjent był bardzo pobudzony, rozdrażniony i miał zbyt szybką akcję serca (puls ok. 120/minutę). Pokazał mi opakowanie po zużytym preparacie. Stwierdziłam zatem, że nawet jeżeli nie mam w ręku historii choroby pacjenta sporządzonej przez lekarza i ewidentnych badań diagnostycznych stwierdzają-cych wspomnianą przez pacjenta dolegliwość, jako farmaceutka muszę zareagować w odpowiedni sposób. W miejscowości, w której pracowałam, daleko było do miasta i placówki medycznej, w której przyjmował lekarz dyżurny. Postanowiłam więc, zgodnie z obo-wiązującym prawem oraz uprawnieniami kierownika apteki, wystawić receptę farmaceutyczną na lek w najmniejszej zarejestrowanej dawce. Miałam to szczęście, że za chwilę miała przyjść na zmianę tech-nik farmaceutyczna, która jednocześnie jest też pielę-gniarką dyplomowaną po studium. Zbadałyśmy więc podstawowe parametry życiowe po jednej i dwóch godzinach od przyjęcia leku i okazało się, że tętno, ciśnienie tętnicze i ogólny stan psychofizyczny wróciły do normy. Ksero wystawionej przeze mnie i zrealizo-wanej już recepty farmaceutycznej dałam pacjentowi z prośbą, aby jak najszybciej odwiedził lekarza. Po tych doświadczeniach wiem, jak istotna jest potrzeba ciągłego dokształcania się farmaceutów w zakresie stosowania pierwszej pomocy i w zakresie podstawo-wej wiedzy internistycznej. Sama przyznam, że nie potrafię obsługiwać defibrylatora. Osobiście uważam to urządzenie za na tyle profesjonalne, że powinni się nim posługiwać wyłącznie lekarze, ratownicy medyczni i pielęgniarki. Poprosiłam kiedyś przedsta-

wiciela farmaceutycznego, aby zaprezentował nam zasadę działa-nia i obsługiwania ampułko-strzy-kawki z adrenaliną. Polecam takie szkolenia wszystkim aptekom.

mgr farm. Przemysław Horodyńskifarmaceuta z ŁodziNie miałem jeszcze okazji przeby-wać w aptece podczas udzielania pierwszej pomocy pacjentowi. Trudno jest mi więc wskazać, jak bym się zachował w takiej sytuacji, gdyby miała miejsce. Na pewno od razu wezwałbym pogotowie. Z drugiej strony pomoc w pierw-szych minutach jest najważniej-sza. Jestem kilka lat po studiach i mimo że w programie nauki był kurs pierwszej pomocy, jestem przekonany, że większość farma-ceutów nie pamięta podstawowych zasad. Jakiś czas temu uczest-niczyłem w kursie udzielania pierwszej pomocy organizowanym przez Izbę Aptekarską. Dobrze, że szkolenia tego typu się od czasu do czasu pojawiają. Ważne jest, żeby każdy farmaceuta wiedział,

Miałam to

szczęście,

że za chwilę

miała przyjść

na zmianę

technik

farmaceu-

tyczna,

która jedno-

cześnie

jest też pielę-

gniarką dy-

plomowaną

po studium

mgr farm. ANNA KOCH

oprac.: mgr farm. MICHAŁ MAŃKA


sonda

że już po ok. 4 minutach komór-kom mózgowym zaczyna brako-wać tlenu, a zmiany wskutek ich niedotlenienia mogą być nieod-wracalne. Dlatego jako farmaceuci nie możemy biernie czekać na przyjazd karetki. Nauczyłem się na kursie obsługiwać ampułko--strzykawkę z adrenaliną. Moim zdaniem każdy farmaceuta powi-nien być przeszkolony z wszelkich niezbędnych działań dotyczących pomocy przedlekarskiej. Powinni-śmy mieć na to stosowne prawne uregulowania. Brytyjski NHS (ang. National Health System – brytyjski odpowiednik polskiego NFZ – przyp. red.) stwierdził, że apteki powinny być szczególnymi punktami pierwszej pomocy, gdzie każdy pacjent będący w zagroże-niu zdrowia lub życia może przyjść i otrzyma odpowiednie i szybkie wsparcie farmaceutyczne i przed-medyczne.

mgr farm. Katarzyna Królfarmaceutka z KrakowaW aptekach często zdarzają się sytuacje, gdy potrzebna jest pierw-sza pomoc. Sama miałam kilka takich przypadków rok temu, w sezonie letnim. Były to omdle-nia, prawdopodobnie spowodo-wane wysokimi temperaturami na zewnątrz, nadmierną potliwością w okresie letnim, związaną z tym utratą wody i – co ważniejsze – pod-stawowych „trzymających” nasze serce, mięśnie i mózg przy życiu – sodu i potasu. Wiadomo, że wyso- ka temperatura powoduje znaczne poszerzenie naczyń krwionośnych, więc ciśnienie krwi obniża się. Niedostateczne ukrwienie mózgu, a następnie zawroty głowy czy omdlenia to sytuacje w aptekach nienależące do rzadkości. Pla-cówka, w której pracuję, znajduje się niedaleko przychodni lekar-skiej więc w razie potrzeby dość szybko przetransportowujemy tam pacjentów. Ale wspominam jeden przypadek typowego wycieńczenia organizmu z powodu zbyt dużej utraty elektrolitów (w wyniku bie-gunek i wymiotów). Poza szybkim objawowym opanowaniem wypróż-nień i motoryki przewodu pokar-mowego (jego górnego odcinka – wymioty) i dolnego (biegunka),

Każdy

farmaceuta

powinien być

przeszkolony

z wszelkich

niezbędnych

działań doty-

czących po-

mocy przed-

lekarskiej.

Powinniśmy

mieć na to

stosowne

prawne

uregulowania

mgr farm. PRZEMYSŁAW HORODYŃSKI


podaliśmy szklankę wody leczni-czej, która zawiera znaczną ilość niezbędnych dla zdrowia i życia składników mineralnych w bardzo dużych stężeniach. Co prawda woda ta jest niedobra w smaku, ale potrafi uratować zdrowie, a czasami życie i odzyskać choremu dobre samopoczucie.

W moim mieście rozmieszczo- nych jest kilka defibrylatorów AED i podobno sporo osób zostało przeszkolonych do ich użycia. Przyznam jednak, że nie znam farmaceuty, który miałby doświadczenie w udzielaniu pierwszej pomocy za pomocą defibrylatora.

mgr farm. Joanna Kubiakfarmaceutka ze SzczecinaNie doświadczyłam nigdy jeszcze sytuacji, w której musiałabym udzielać pierwszej pomocy w aptece. Pacjenci apteczni najczęściej wchodzą do apteki, kupują i wychodzą. Aktualnie pra-cuję w aptece, gdzie mamy dość spore kolejki. Wszystkie udogodnienia dla pacjentów w naszej aptece są „na swoim miejscu” – mam na myśli klimatyzację, dostępność wody itp. W razie potrzeby każdy pacjent może się poczęstować wodą, odetchnąć chłodniejszym powietrzem. Często zdarza się, że pacjenci wykupują leki i od razu przyjmują je na miejscu, popijając dostępną wodą. Jak wspomniałam, nie udzie-lałam pierwszej pomocy w aptece ani również poza moim miejscem pracy i szczerze powie-dziawszy nie wiem, czy bym potrafiła. Nie miałam również styczności z defibrylatorem. Zgadzam się, że potrzebujemy przypomnienia praktycznych aspektów udzielania pierwszej pomocy, którą kiedyś „przerabialiśmy” na studiach.

prawo


prawo

www.farmacjapraktyczna.pl

Jestem zatrudniona na podstawie umowy o pracę na cały etat

i posiadam 6 lat stażu pracy. Niebawem rodzę i wybie-ram się na tzw. roczny urlop macierzyński. Czy jeśli po wykorzystaniu łącznie 52 tygodni urlopu macie-rzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego zdecyduję się na wykorzystanie części urlopu wychowawczego, np. 1 miesiąca, to czy po powro-cie do pracy po takim wycho-wawczym jestem chroniona przez okres 12 miesięcy przed zwolnieniem?

Zgodnie z art. 1868 § 1 K.P., stosunek pracy pracownika korzystającego z urlopu wycho-wawczego podlega szczególnej ochronie, tj. od dnia złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Jednak powrót pracownika do pracy z częściowo wykorzysta-nego urlopu wychowawczego, rezygnacja z niego bądź wycofa-nie wniosku o obniżenie wymiaru etatu (wznowienie pracy na cały etat) powoduje ustanie ochrony stosunku pracy.

Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiada Piotr Kamiński, radca prawny.

Zapytaj eksperta

Od jakiegoś czasu słyszy się w mediach o proponowanej przez niektórych polityków zmianie przepisów, która gwarantowałaby emerytom bezpłatny dostęp do leków. Na jakim etapie legi-slacyjnym jest aktualnie ten projekt? Czy ma szanse wejść w życie? I kogo dokładnie miałby dotyczyć? Czy takie przywileje miałyby przysługiwać osobom w konkretnym wieku, czy może zależeć od wysokości świadczeń eme-rytalnych?

Istotnie, w maju br. do Senatu została skiero-wana petycja wraz z gotowym projektem ustawy dotycząca nadania uprawnień do bezpłatnych leków dla trzech grup pacjentów. Pierwszą stanowią emeryci i renciści, którzy pobierają świadczenia w kwocie odpowiadającej wysoko-ści minimalnej emerytury, tj. 880,45 zł brutto, mają skończone 75 lat i prowadzą samodzielnie gospodarstwo domowe. Drugą grupę stanowią dzieci z chorobami przewlekłymi, a trzecią osoby dotknięte chorobami przewlekłymi o pro-gach dochodowych poniżej kryterium interwen-cji kryzysowej: 456 zł na osobę w rodzinie i 542 zł dla samotnie gospodarujących.

W maju br. do

Senatu zosta-

ła skierowana

petycja wraz

z gotowym

projektem

ustawy

dotycząca

nadania

uprawnień do

bezpłatnych

leków dla

trzech grup

pacjentów

autor: PIOTR KAMIŃSKIradca prawny

R E

K L

A M

A

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

LACRIMAL_FP_205x297_lm.ai 1 02.06.2015 10:04

R E

K L

A M

A

prawo


prawo

www.farmacjapraktyczna.pl


Uchybienie

ze strony

pracownika

w zakresie

aktualizacji

danych

osobowych

może być

potrakto-

wane jako

naruszenie

obowiązków

pracowni-

czych i narazić

pracownika na

konsekwencje

przewidziane

przepisami

prawa pracy

Obecnie nad proponowanymi zmianami trwa dyskusja w senac-kiej komisji, gdzie przewiduje się, iż wejdą one w życie pod koniec roku.

Warto też zaznaczyć, że aktualnie w Sejmie znajduje się poselski projekt ustawy dotyczący kwestii poruszonej w pytaniu (w marcu br. skierowany do tzw. I czyta- nia). Według tego projektu, prawo do darmowych leków mia-łoby przysługiwać emerytom i rencistom powyżej 75 r.ż. pobie-rającym kwotę nie wyższą niż 880,45 zł brutto. Nie ma w nim mowy o pozostałych ww. dwóch grupach.

Rozważam otwarcie apteki typu „drive”, w której pacjenci mogą dokonywać zakupów bez konieczności wysiadania z samochodu. W Polsce nie ma jeszcze zbyt wielu takich placó-wek, a jednak stopniowo ich przybywa. Zastana-wiam się, czy istnieją jakieś oddzielne przepisy/wymogi prawne, które regulowałyby funkcjonowanie tego typu aptek?

W stosunku do aptek typu „drive thru” ustawodawca nie wprowadził odrębnych prze-pisów, które regulowałyby ich funkcjonowanie – na różnych etapach, począwszy od otwiera-nia apteki, prowadzenia działal- ności gospodarczej czy też jej likwidacji.

Apteka taka ze względów praktycznych musi być przysto-sowana do obsługi pacjentów znajdujących się w aucie, tj. odpowiednie usytuowanie i oznaczenie okienka, z którego farmaceuta będzie wydawał leki, położenie umożliwiające bezpo-średni dojazd do apteki, uła-twienia dotyczące dokonywania płatności.

Jak często i czy w ogóle pracodawca może wymagać od pracownika aktualizacji kwestionariusza osobo-wego?

Pracownik powinien, np. przy zmianie dowodu, aktualizować swoje dane osobowe. Z jednej strony umożliwi mu to korzystanie z dodatkowych świadczeń, a z drugiej nie narazi pracodawcy na odpowiedzialność względem ZUS lub Urzędu Skarbowego. Pracodawca może zatem wprowadzić proce-dury aktualizacji kwestionariusza osobowego przez pracowników, o czym powinni oni być poinformowani (w jaki sposób i kiedy należy zaktualizować kwestionariusz), a następnie dokonywać okresowo przeglądów aktualności danych osobowych pracowników.

Uchybienie ze strony pracownika w zakre-sie aktualizacji danych osobowych może być potraktowane jako naruszenie obowiązków pracowniczych i narazić pracownika na kon-sekwencje przewidziane przepisami prawa pracy.

Odpowiednia pielęgnacja jest podstawą pięknych, zadbanych stóp. Latem, gdy stopy są bardziej narażone na czynniki środowiskowe, należy zwrócić szczególną uwagę na ich prawidłową higienę, by móc się cieszyć zdrową skórą.

Zadbane stopy latem

Latem nasi pacjenci chętniej odsłaniają swoje ciała. Ciepłe buty lądują na dnie szafy, w ich miejsce pojawiają się sandały, klapki i inne

stosowne do pory roku obuwie. Wreszcie można się pochwalić pięknymi, zadbanymi stopami, które są podstawą prawidłowego chodu i sylwetki. Jednak odkryte obuwie naraża skórę stóp na nadmierne działanie promieni słonecznych czy przesuszenie. Dodatkowo ciężar ciała, który spoczywa na stopach, wielogodzinne chodzenie czy stanie przyczynia się do wzmożonego rogowacenia skóry, czyli jej pogrubienia. Zwiększona utrata nawodnienia, mocno zrogowaciały naskórek i brak odpowiedniej pielęgnacji może pro-wadzić do bolesnych i niebezpiecznych pęknięć skóry otwierających wrota bakteriom, wirusom i grzybom. Stąd tak ważna jest prawidłowa codzienna pielęgna-cja stóp. Podstawą jest ich mycie, dokładne osuszanie i nawilżanie. Takie postępowanie chroni stopy przed utratą elastyczności, uwodnienia i zapobiega pro-blemom skórnym. W przeciwnym razie w miejscach szczególnie narażonych na otarcia może dojść do pojawienia się nagniotków czy modzeli. Są to ogni-ska nadmiernego rogowacenia naskórka. Modzele powstają na podeszwach stóp, na pięcie lub na wyniosłościach kostnych, nagniotki zaś zwykle lokują się nad stawami palców lub na ich powierzchniach stycznych, są małe i twarde. Modzele mają żółtawy kolor i są okrągłe lub owalne, i w przeciwieństwie do nagniotków nie tworzą czopa rogowego, który uciska zakończenia rogowe i powoduje ból podczas chodze-nia czy stania.

autorka: lek. MAŁGORZATA MARCINKIEWICZdermatolog

Równie często latem doskwierają brodawki wirusowe, potocznie zwane kurzajkami. Są to zmiany zakaźne, a ich leczenie bywa często kłopotliwe. Mają charakter grudek o hiperkeratotycznej powierzchni. Przyczyną ich powstawania jest infekcja wirusem brodawczaka ludz-kiego (HPV, ang. human papilloma virus). Zwykle są niebolesne, choć mogą u niektórych osób powodować odczucie dyskomfortu podczas cho-dzenia i stania. Brodawką wirusową zakaża się przez kontakt bezpo-średni z zakażoną osobą. Leczenie brodawek we wczesnej fazie polega na stosowaniu preparatów zawie-rających kwasy bądź służących do wymrażania, które są dostępne bez recepty. Gdy zmiany są mnogie i nie reagują na dotychczasowe leczenie, konieczna może być konsultacja u dermatologa. Innym częstym problemem skórnym stóp jest grzybica. Zwykle dotyczy wolnego brzegu płytki paznokcio-wej jednego lub kilku paznokci, przestrzeni międzypalcowych lub obrzeży stóp. Zajęte chorobowo paznokcie ulegają żółtawo-brą-zowemu przebarwieniu, stają się łamliwe i kruche, dochodzi też do rogowacenia pod płytką paznok-ciową. Dystalna część paznokcia może odstawać od łożyska. Zaka-żona grzybiczo skóra ma tendencję do pękania, zaczerwienienia oraz

Zwiększona

utrata na-

wodnienia,

mocno zro-

gowaciały

naskórek

i brak od-

powiedniej

pielęgnacji

może pro-

wadzić do

bolesnych

i niebez-

piecznych

pęknięć skó-

ry otwierają-

cych wrota

bakteriom,

wirusom

i grzybom


opieka farmaceutyczna

lekiem przeciwgrzybiczym o szerokim spektrum działania. Zasada działania opiera się na zmianie przepuszczalności błony komórkowej grzyba i zaha- mowaniu jego wzrostu w konsekwencji prowadząc do jego obumarcia. Lek dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, a jego najlepsze wchłanianie jest wtedy, gdy zostanie zażyty bezpośrednio po posiłku, o czym należy pamiętać. Terapię prowadzi się w pulsach trwa-jących jeden tydzień w miesiącu. Mimo prawidłowego leczenia, grzybica u wielu pacjentów nawraca. Najczęściej z powodu przeoczenia innych ważnych aspektów terapii. Mianowicie, poza stosowaniem leków, należy pamiętać, że konieczna jest wymiana całego obuwia, jeżeli było używane podczas infekcji. Ewentualnie można rozważyć dezynfekcję butów w roztworze chinoksyzolu lub formaliny, choć ta ostatnia wykazuje nierzadko działanie alergizujące. Odkażenie dotyczy także skarpetek i rajstop, przy czym niektórzy lekarze wręcz zalecają wypranie całej odzieży. Grzybica stóp jest schorzeniem powszechnym, a wciąż niedocenianym. Wiele osób nieświadomych infekcji stanowi źródło zakażenia dla innych. Samo leczenie niesie spore koszty dla pacjenta, dlatego tak ważne są kampanie społeczne mające na celu uświadomienie powagi problemu. Dużą rolę odgrywa profilaktyka choroby. Wskazane jest noszenie obuwia ochronnego w miejscach, gdzie potencjalnie można narazić się na zakażenie, dokładne opłukanie stóp czystą wodą po wyjściu z basenu, sauny itp., dbanie o stopy, by nie były przegrzane, wilgotne czy przesuszone. Zaleca się dokładne wycieranie stóp po umyciu, także szpar międzypalcowych, nakładanie wygodnego obuwia, które nie będzie uszkadzać płytek paznokci czy profilaktyczne stosowanie antyperspirantów do stóp. Przy nadpotliwości tego typu preparaty zabezpieczą skórę stóp przed poceniem na 24 godziny.

łuszczenia. Pacjenci uskarżają się na świąd i pieczenie. Grzybica stóp jest wywołana głównie przez dermatofity. Za najczęstszy czynnik sprawczy uznaje się obecnie grzyba Trichophyton rubrum. Zarodniki grzyba powszechnie spotyka się w miejscach, gdzie przebywa większa liczba ludzi. Najczęściej są to baseny, sauny, szatnie i tym podobne przybytki. Chora osoba, idąc boso, pozostawia mikrofrag-menty naskórka z patogenem, które mogą przykleić się do naskórka stóp osoby zdrowej. Jeśli ta jest predys-ponowana do zakażenia, grzyb zacznie się namnażać. Czynnikami usposabiającymi do infekcji są zaburzenia odporności, zaburzenia hormonalne, zaburzenia krążenia żylnego, cukrzyca, otyłość, a także przewlekła antybiotykoterapia. Zakażeniu grzybiczemu sprzyja wilgotne i ciepłe środowisko, stąd nadpotliwość czy noszenie butów i skarpetek ze sztucznych two-rzyw może prowadzić do rozwoju choroby. W przypadku podejrzenia grzybicy stóp czy grzybicy paznokci należy zasięgnąć porady u derma-tologa. Wskazane jest wykonanie badania mikologicznego i rozpoczę-cie odpowiedniego leczenia. W zależności od nasilenia zmian grzybiczych zostanie zaordyno-wana terapia miejscowa lub ogólna. Dostępne są różne preparaty do stosowania zewnętrznego w postaci kremów, maści, płynów i lakierów do paznokci. Wśród doustnych leków należy wymienić zwłaszcza itrakonazol, który posiada rejestrację we wszystkich rodzajach grzybicy paznokci. Choć choroba jest uciąż-liwa i stanowi powód do wstydu dla wielu osób, leczenie nie sprawia pacjentom trudności. Na rynku są dostępne preparaty bez recepty, które wystarczy użyć raz, lecz ich sku-teczność jest wątpliwa. W pierwszej kolejności należałoby zastosować cyklopiroks o właściwościach prze-ciwgrzybiczych i przeciwzapalnych (hamuje kaskadę kwasu arachidono-wego), zawarty w produktach OTC, które mogą być polecane przez far-maceutów. Warto też rekomendować pochodne imidazolowe, w tym klo-trimazol stosowany miejscowo czy wspomniany itrakonazol podawany ogólnie. Itrakonazol jest bowiem



R E

K L

A M

A


Zakażeniu

grzybicze-

mu sprzyja

wilgotne

i ciepłe

środowisko,

stąd nadpo-

tliwość czy

noszenie

butów

i skarpetek

ze sztucz-

nych two-

rzyw może

prowadzić

do rozwoju

choroby

Skutecznośćw każdym przypadku1

polski itrakonazol, któremu warto zaufać

TRI/1

73/0

7-20

15

15PH013_Prasa KV_205x297.indd 1 16.07.2015 17:23

R E

K L

A M

A

Trioxal (Itraconazolum). Skład i postać: Jedna kapsułka twarda zawiera 100 mg itrakonazolu. Wskazania: zakażenia narządów płciowych: grzybica pochwy i sromu; zakażenia skóry, błony śluzowej lub oczu: grzybica skóry, łupież pstry, kandydoza jamy ustnej, grzybicze zakażenie rogówki; grzybice paznokci wywołane przez dermatofity i (lub) drożdżaki; grzybice układowe: aspergiloza układowa i kandydoza układowa; kryptokokoza (w tym kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych): u pacjentów z kryptokokozą i osłabioną odpornością oraz u wszystkich pacjentów z kryptokokozą ośrodkowego układu nerwowego, Trioxal jest wskazany tylko wtedy, gdy leczenie pierwszego rzutu jest nieskuteczne; histoplazmoza; blastomikoza; sporotrychoza; parakokcydioidomikoza; inne, rzadko występujące, układowe lub tropikalne zakażenia grzybicze. Dawkowanie i sposób podawania: W celu uzyskania najlepszego wchłaniania Trioxal należy podawać bezpośrednio po pełnym posiłku. Kapsułki należy połykać w całości. Kandydoza pochwy i sromu: 200 mg dwa razy na dobę przez 1 dzień lub 200 mg raz na dobę przez 3 dni. Grzybica skóry: 200 mg raz na dobę przez 7 dni lub 100 mg raz na dobę przez 15 dni. Zakażenie okolic o zwiększonej keratynizacji, takie jak grzybica podeszwy stóp i dłoni: 200 mg dwa razy na dobę przez 7 dni lub 100 mg raz na dobę przez 30 dni. Łupież pstry: 200 mg raz na dobę przez 7 dni. Kandydoza jamy ustnej: 100 mg raz na dobę przez 15 dni. U niektórych pacjentów z osłabieniem odporności (np. u pacjentów z neutropenią, AIDS lub po przeszczepieniu narządów) może wystąpić zmniejszenie biodostępności itrakonazolu po doustnym podaniu produktu Trioxal, kapsułki twarde. Z tego powodu może być konieczne podwojenie dawki. Grzybicze zapalenie rogówki: 200 mg raz na dobę przez 21 dni. Długość leczenia zależy od reakcji pacjenta na leczenie. Grzybica paznokci wywołana przez dermatofity i (lub) drożdżaki: Leczenie cykliczne: Polega na przyjmowaniu dwóch kapsułek dwa razy na dobę (200 mg dwa razy na dobę) przez jeden tydzień. W leczeniu grzybicy paznokci rąk stosuje się dwa cykle. W leczeniu grzybicy paznokci stóp stosuje się trzy cykle. Okresy przyjmowania leku (cykle) są oddzielone trzytygodniową przerwą, w czasie której produkt nie jest przyjmowany. Reakcja na leczenie staje się widoczna po zakończeniu leczenia i odrośnięciu paznokci. Leczenie ciągłe: Wyłącznie paznokcie stóp lub wraz z paznokciami rąk: 200 mg raz na dobę przez 3 miesiące. Eliminacja itrakonazolu ze skóry i paznokci zachodzi wolniej niż z osocza. Optymalne wyniki leczenia pod względem objawów klinicznych i rezultatów badań mikologicznych uzyskuje się w ciągu 2 do 4 tygodni po zakończeniu leczenia zakażeń skóry i po 6 do 9 miesiącach od zakończenia leczenia zakażeń paznokci. Grzybice układowe. Podany czas terapii jest średnim okresem stosowania leku w zależności od odpowiedzi klinicznej. Aspergiloza: 200 mg raz na dobę przez 2 do 5 miesięcy. Zwiększyć dawkę do 200 mg dwa razy na dobę, jeżeli zmiany są głębokie lub rozsiane. Kandydoza: 100 mg do 200 mg raz na dobę przez 3 tygodnie do 7 miesięcy. Zwiększyć dawkę do 200 mg dwa razy na dobę, jeżeli zmiany są głębokie lub rozsiane. Kryptokokoza (bez zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych): 200 mg raz na dobę przez 2 miesiące do 1 roku. Kryptokokowe zapalenie opon mózgowo rdzeniowych: 200 mg 2 razy na dobę przez 2 miesiące do 1 roku. Leczenie podtrzymujące: patrz punkt „Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania”. Histoplazmoza: od 200 mg raz na dobę do 200 mg dwa razy na dobę przez 8 miesięcy. Blastomikoza: od 100 mg raz na dobę do 200 mg dwa razy na dobę przez 6 miesięcy. Sporotrychoza limfatyczno-skórna i skórna: 100 mg raz na dobę przez 3 miesiące. Parakokcydioidomikoza: 100 mg raz na dobę przez 6 miesięcy. Brak danych dotyczących skuteczności stosowania kapsułek Trioxal w leczeniu parakokcydioidomikozy u pacjentów z AIDS. Chromomikoza: 100 do 200 mg raz na dobę przez 6 miesięcy. Stosowanie u dzieci. Dostępne dane dotyczące stosowania itrakonazolu w postaci kapsułek u dzieci są ograniczone. Nie zaleca się stosowania itrakonazolu u dzieci, chyba że stwierdzi się, że spodziewane korzyści przewyższają ryzyko. Stosowanie u osób w podeszłym wieku. Dostępne dane dotyczące stosowania itrakonazolu w postaci kapsułek u osób w podeszłym wieku są ograniczone. Zaleca się stosowanie itrakonazolu w postaci kapsułek u tych osób tylko wtedy, jeśli stwierdzi się, że spodziewane korzyści przewyższają ryzyko. Zasadniczo zaleca się, by podczas wyboru dawki u osób w podeszłym wieku wziąć pod uwagę większą częstość występowania zaburzeń czynności wątroby, nerek lub serca oraz jednoczesne występowanie innych chorób lub stosowanie innych leków. Stosowanie u pacjentów z niewydolnością wątroby. Dostępne dane dotyczące stosowania itrakonazolu po podaniu doustnym u pacjentów z niewydolnością wątroby są ograniczone. Należy zachować ostrożność, jeśli produkt jest stosowany w tej grupie pacjentów (patrz punkt „Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania”). Stosowanie u pacjentów z niewydolnością nerek. Dostępne dane dotyczące stosowania itrakonazolu u pacjentów z niewydolnością nerek są ograniczone. U niektórych pacjentów z niewydolnością nerek całkowite narażenie organizmu na itrakonazol może być mniejsze. Jeśli produkt jest stosowany w tej grupie pacjentów, należy zachować ostrożność i rozważyć możliwość modyfikacji dawki. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Przeciwwskazane jest jednoczesne podawanie z produktem Trioxal niektórych leków metabolizowanych przez CYP3A4. Zwiększone stężenia tych leków w osoczu, wynikające z jednoczesnego ich stosowania z itrakonazolem, mogą nasilić lub wydłużyć zarówno ich działanie lecznicze, jak i niepożądane do takiego stopnia, że mogą wystąpić potencjalnie ciężkie zagrożenia. Na przykład zwiększone stężenia niektórych leków w osoczu mogą spowodować wydłużenie odstępu QT i wystąpienie tachyarytmii komorowych, w tym zaburzeń rytmu serca typu torsade de pointes − arytmii mogącej zagrażać życiu. Produktu Trioxal, kapsułki twarde, nie należy stosować u pacjentów z rozpoznanymi zaburzeniami czynności komór serca, takimi jak zastoinowa niewydolność serca (CHF, ang. congestive heart failure) lub zastoinowa niewydolność serca w wywiadzie, z wyjątkiem leczenia zakażeń zagrażających życiu lub innych ciężkich zakażeń, patrz punkt „Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania”. Stosowanie produktu Trioxal jest przeciwwskazane w ciąży (z wyjątkiem przypadków zagrożenia życia). Kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczną metodę antykoncepcji w okresie leczenia produktem Trioxal. Stosowanie takiej metody należy kontynuować aż do momentu wystąpienia krwawienia miesiączkowego po zakończeniu stosowania produktu Trioxal. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Wpływ na serce. W badaniu z udziałem zdrowych ochotników, którzy przyjmowali itrakonazol w postaci dożylnej, obserwowano przemijające, bezobjawowe zmniejszenie frakcji wyrzutowej lewej komory serca. Zaburzenia te ustępowały przed podaniem następnej infuzji dożylnej. Nie wiadomo, czy opisywane zjawisko ma znaczenie kliniczne w odniesieniu do postaci doustnych produktu. Wykazano, że itrakonazol ma działanie inotropowe ujemne. Opisywano przypadki zastoinowej niewydolności serca w związku ze stosowaniem itrakonazolu. W doniesieniach spontanicznych niewydolność serca częściej notowano po podaniu dawki dobowej 400 mg niż po zastosowaniu innych, mniejszych dawek dobowych, co świadczy o tym, że ryzyko niewydolności serca może zwiększać się wraz z dawką dobową itrakonazolu. Itrakonazolu nie należy stosować u pacjentów z zastoinową niewydolnością serca lub zastoinową niewydolnością serca w wywiadzie, o ile spodziewane korzyści wyraźnie nie przewyższają ryzyka. Określając indywidualnie dla każdego pacjenta stosunek korzyści do ryzyka, należy wziąć pod uwagę takie czynniki, jak: nasilenie choroby stanowiącej wskazanie do stosowania leku, schemat dawkowania (tj. całkowita dawka dobowa) oraz wystąpienie poszczególnych czynników ryzyka rozwoju zastoinowej niewydolności serca. Do tych czynników ryzyka należą choroby serca, takie jak choroba niedokrwienna serca, wady zastawkowe, poważne choroby płuc, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, a także niewydolność nerek i inne choroby, w przebiegu których występują obrzęki. Jeśli u pacjenta występuje ryzyko rozwoju zastoinowej niewydolności serca, należy go poinformować o możliwych objawach podmiotowych i przedmiotowych. Leczenie należy prowadzić ostrożnie, obserwując szczególnie wnikliwie, czy nie występują objawy podmiotowe i przedmiotowe zastoinowej niewydolności serca. W razie wystąpienia takich objawów należy przerwać stosowanie produktu Trioxal. Leki z grupy antagonistów wapnia mogą mieć działanie inotropowe ujemne, które może się sumować z inotropowym ujemnym działaniem itrakonazolu. Ponadto itrakonazol może hamować metabolizm tych leków. Z tych powodów należy zachować ostrożność podczas jednoczesnego stosowania itrakonazolu i antagonistów wapnia, gdyż zwiększa się ryzyko zastoinowej niewydolności serca. Możliwe interakcje z innymi lekami. Jednoczesne stosowanie niektórych leków z itrakonazolem może skutkować zmianą skuteczności itrakonazolu i (lub) jednocześnie podawanego leku, działaniami zagrażającymi życiu i (lub) nagłym zgonem. Leki przeciwwskazane, niezalecane lub zalecane do stosowania z ostrożnością z itrakonazolem wymieniono w ChPL w punkcie „Interakcje z innymi produktami leczniczymi i inne rodzaje interakcji”. Nadwrażliwość krzyżowa. Nie są dostępne informacje dotyczące nadwrażliwości krzyżowej pomiędzy itrakonazolem a innymi lekami przeciwgrzybiczymi z grupy azoli. Należy zachować ostrożność, przepisując produkt Trioxal pacjentom z nadwrażliwością na inne leki z grupy azoli. Neuropatia. Leczenie produktem Trioxal w postaci kapsułek twardych należy przerwać, jeśli wystąpią objawy neuropatii, którą można wiązać z przyjmowaniem produktu. Utrata słuchu. Notowano przypadki przemijającej lub trwałej utraty słuchu u pacjentów przyjmujących itrakonazol. W kilku przypadkach pacjent jednocześnie przyjmował chinidynę, której stosowanie z itrakonazolem jest przeciwwskazane (patrz punkt „Przeciwwskazania”). Utrata słuchu zazwyczaj ustępuje po przerwaniu terapii, ale u niektórych pacjentów może się utrzymywać. Oporność krzyżowa. Jeśli podejrzewa się, że drożdżyca układowa jest wywołana szczepami Candida opornymi na flukonazol, nie można założyć, że będą one wrażliwe na itrakonazol. Dlatego przed rozpoczęciem leczenia itrakonazolem należy wykonać test wrażliwości. Wpływ na czynność wątroby. Podczas leczenia itrakonazolem bardzo rzadko zaobserwowano występowanie ciężkiej hepatotoksyczności, w tym ostrej niewydolności wątroby zakończonej zgonem. Większość z tych zaburzeń występowała u pacjentów z występującą wcześniej chorobą wątroby, leczonych z powodu grzybic układowych, mających inne poważne obciążenia zdrowotne i (lub) przyjmujących inne leki hepatotoksyczne. U niektórych z tych pacjentów nie występowały oczywiste czynniki ryzyka choroby wątroby. W niektórych przypadkach zaburzenia te wystąpiły w ciągu pierwszego miesiąca leczenia, w tym kilka w ciągu pierwszego tygodnia. U pacjentów leczonych itrakonazolem należy rozważyć monitorowanie czynności wątroby. Należy poinformować pacjenta o konieczności niezwłocznego powiadomienia lekarza, jeśli wystąpią objawy świadczące o zapaleniu wątroby, takie jak: brak łaknienia, nudności, wymioty, uczucie zmęczenia, ból brzucha lub ciemna barwa moczu. Jeśli pacjent zgłasza takie objawy, należy natychmiast przerwać stosowanie produktu Trioxal i przeprowadzić ocenę czynności wątroby. Dostępne dane dotyczące doustnego stosowania itrakonazolu u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby są ograniczone. Należy zachować ostrożność podczas stosowania produktu w tej grupie pacjentów. Zaleca się, by pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby uważnie kontrolować podczas leczenia itrakonazolem. Decydując się na rozpoczęcie leczenia itrakonazolem jednocześnie z innymi produktami leczniczymi metabolizowanymi przy udziale CYP3A4, należy wziąć pod uwagę wydłużony czas połowicznej eliminacji, obserwowany w badaniach klinicznych po jednokrotnym podaniu itrakonazolu w postaci kapsułek u pacjentów z marskością wątroby. U pacjentów ze zwiększoną lub nieprawidłową aktywnością enzymów wątrobowych, czynną chorobą wątroby, a także u pacjentów, u których po zastosowaniu innych leków występowały objawy toksycznego działania na wątrobę, nie należy stosować produktu Trioxal, chyba że występuje ciężki lub zagrażający życiu stan, a spodziewane korzyści z leczenia przewyższają ryzyko. Zaleca się monitorowanie czynności wątroby u pacjentów z wcześniejszymi zaburzeniami czynności wątroby lub u których wystąpiło toksyczne działanie innych leków na wątrobę. Zmniejszona kwaśność soku żołądkowego. Wchłanianie itrakonazolu po podaniu doustnym jest słabsze, jeśli kwaśność soku żołądkowego jest zmniejszona. U pacjentów ze zmniejszoną kwaśnością soku żołądkowego wynikającą z choroby (np. pacjenci z achlorhydrią) lub ze stosowania leków (np. pacjenci przyjmujący leki zmniejszające kwaśność soku żołądkowego) zaleca się podawanie produktu Trioxal z kwaśnymi napojami (typu „cola” niedietetyczna). Działanie przeciwgrzybicze należy kontrolować i w razie konieczności zwiększyć dawkę. Stosowanie u pacjentów ze zmniejszoną odpornością. U niektórych pacjentów ze zmniejszoną odpornością (np. pacjenci z neutropenią, AIDS, po przeszczepieniu narządów) biodostępność itrakonazolu podawanego doustnie może być zmniejszona. Stosowanie u pacjentów z grzybicą układową stanowiącą bezpośrednie zagrożenie życia. Ze względu na właściwości farmakokinetyczne produktu Trioxal nie zaleca się go do rozpoczynania leczenia grzybic układowych bezpośrednio zagrażających życiu. Stosowanie u pacjentów z AIDS. Jeśli u pacjenta z AIDS leczonego z powodu grzybicy układowej, takiej jak sporotrychoza, blastomikoza, histoplazmoza lub kryptokokoza (postać z zajęciem opon mózgowo-rdzeniowych lub bez), istnieje ryzyko nawrotu zakażenia, należy rozważyć pozostawienie leczenia podtrzymującego. Substancje pomocnicze. Produkt Trioxal zawiera sacharozę i dlatego nie należy go stosować u pacjentów z rzadkimi dziedzicznymi zaburzeniami związanymi z nietolerancją fruktozy, zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy lub niedoborem sacharazy-izomaltazy. W skład 1 kapsułki twardej wchodzi 265,3 mg sacharozy w ziarenkach, zawierających 80,0–91,5% sacharozy. Działania niepożądane: Działania niepożądane są zdarzeniami niepożądanymi, które powiązano ze stosowaniem itrakonazolu w oparciu o kompleksową ocenę dostępnych danych dotyczących działań niepożądanych. Nie można wiarygodnie ustalić związku przyczynowego ze stosowaniem itrakonazolu w odniesieniu do poszczególnych przypadków. Ze względu na to, że badania kliniczne przeprowadzane są w bardzo zmiennych warunkach, częstość występowania działań niepożądanych obserwowanych w badaniach klinicznych produktu leczniczego nie powinna być bezpośrednio porównana do częstości występowania działań niepożądanych wykazanych w badaniach klinicznych innego produktu leczniczego oraz nie musi odpowiadać częstości występowania takich działań obserwowanych w praktyce klinicznej. Dane uzyskane podczas badań klinicznych. Bezpieczeństwo stosowania itrakonazolu, kapsułki, oceniano u 8499 pacjentów biorących udział w 107 otwartych badaniach klinicznych i badaniach z podwójnie ślepą próbą. Z 8499 pacjentów przyjmujących itrakonazol, kapsułki, 2104 pacjentów przyjmowało produkt w trakcie badań z podwójnie ślepą próbą. Każdy z 8499 pacjentów otrzymał co najmniej jedną dawkę itrakonazolu, kapsułki, w leczeniu grzybicy skóry lub grzybicy paznokci i dostarczył danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania. Działania niepożądane stwierdzone u ≥ 1% pacjentów leczonych produktem zawierającym itrakonazol w trakcie 107 badań klinicznych. Zaburzenia układu nerwowego: ból głowy (1,6%). Zaburzenia żołądka i jelit: nudności (1,6%), ból brzucha (1,3%). Działania niepożądane stwierdzone u < 1% pacjentów leczonych produktem zawierającym itrakonazol, kapsułki, w trakcie 107 badań klinicznych. Zakażenia i zarażenia pasożytnicze: zapalenie błony śluzowej nosa, zapalenie zatok, zakażenia górnych dróg oddechowych. Zaburzenia krwi i układu chłonnego: leukopenia. Zaburzenia układu immunologicznego: nadwrażliwość. Zaburzenia układu nerwowego: zaburzenia smaku, niedoczulica, parestezje. Zaburzenia ucha i błędnika: szumy uszne. Zaburzenia żołądka i jelit: zaparcie, biegunka, niestrawność, wzdęcia, wymioty. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: zaburzenia czynności wątroby, hiperbilirubinemia. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: świąd, wysypka, pokrzywka. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: wielomocz. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi: zaburzenia erekcji, zaburzenia miesiączkowania. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: obrzęk. Dzieci i młodzież. Bezpieczeństwo stosowania kapsułek z itrakonazolem oceniono u 165 pacjentów w wieku od 1 do 17 lat, biorących udział w 14 badaniach klinicznych (4 badania z kontrolą placebo i z podwójnie ślepą próbą, 9 badań otwartych oraz 1 badanie obejmujące fazę otwartą z następującą po niej fazą podwójnie ślepej próby). Pacjenci z tej grupy otrzymali co najmniej jedną dawkę itrakonazolu w leczeniu zakażeń grzybiczych i dostarczyli danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania. Na podstawie uzyskanych z tych badań klinicznych łącznych danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania najczęściej odnotowanymi działaniami niepożądanymi u dzieci i młodzieży były: ból głowy (3,0%), wymioty (3,0%), ból brzucha (2,4%), biegunka (2,4%), zaburzenia czynności wątroby (1,2%), niedociśnienie tętnicze (1,2%), nudności (1,2%) oraz pokrzywka (1,2%). Charakter działań niepożądanych jest zasadniczo podobny u dzieci i młodzieży oraz u pacjentów dorosłych, jednak częstość występowania u dzieci i młodzieży jest większa. Działania niepożądane obserwowane po wprowadzeniu itrakonazolu do obrotu. Działania niepożądane stwierdzone po raz pierwszy po wprowadzeniu itrakonazolu do obrotu w odniesieniu do wszystkich postaci farmaceutycznych przedstawiono poniżej. Częstość i uporządkowanie grup układowo-narządowych zgodnie z terminologią MedDRA: bardzo często (≥ 1/10), często (≥ 1/100 do < 1/10), niezbyt często (≥ 1/1000 do < 1/100), rzadko (≥ 1/10 000 do < 1/1000), bardzo rzadko (< 1/10 000) lub częstość nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Działania niepożądane stwierdzone po wprowadzeniu itrakonazolu do obrotu wg kategorii częstości na podstawie doniesień spontanicznych. Zaburzenia układu immunologicznego. Bardzo rzadko: zespół choroby posurowiczej, obrzęk naczynioruchowy, reakcja anafilaktyczna. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania. Bardzo rzadko: hipertriglicerydemia. Zaburzenia oka. Bardzo rzadko: zaburzenia widzenia (w tym podwójne i niewyraźne widzenie). Zaburzenia ucha i błędnika. Bardzo rzadko: przemijająca lub trwała utrata słuchu. Zaburzenia serca. Bardzo rzadko: zastoinowa niewydolność serca. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia. Bardzo rzadko: duszność. Zaburzenia żołądka i jelit. Bardzo rzadko: zapalenie trzustki. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych. Bardzo rzadko: ciężka hepatotoksyczność (w tym kilka przypadków zgonów z powodu ostrej niewydolności wątroby). Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej. Bardzo rzadko: toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka, zespół Stevensa-Johnsona, ostra uogólniona osutka krostkowa, rumień wielopostaciowy, złuszczające zapalenie skóry, leukoklastyczne zapalenie naczyń, łysienie, nadwrażliwość na światło. Badania laboratoryjne. Bardzo rzadko: zwiększone stężenie fosfokinazy kreatynowej. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10538, wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00, fax +48 22 364 61 02, www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna dla opakowania 4 kaps.; 28 kaps. odpowiednio wynosi: 17,51; 91,13 PLN. Kwota dopłaty pacjenta dla opakowania 4 kaps.; 28 kaps. odpowiednio wynosi: 10,86; 45,57 PLN. ChPL: 2014.12.15.

1. Gliński W, Baran E, Nowicki R, i wsp. „Konsensus dotyczący leczenia powierzchownych zakażeń grzybiczych”. Przegl. Dermatol. 2002; 89 (2): 85–92.

TRI/173/07-2015

15PH013_Prasa KV_205x297.indd 2 16.07.2015 17:23

Wyobraźmy sobie następujące zdarzenie: Na dworze upał. Do apteki wchodzi kobieta w wieku ok. 55 lat. Stróżki potu spływają jej po twarzy, ma ciężki oddech. Z rozmowy dowiadujemy się, że odczuwa w klatce piersiowej ból, który promieniuje do pleców i lewej ręki. Dolegliwości nasilają się przy poruszaniu i wysiłku. Nagle osoba osuwa się na ziemię, tracimy z nią kontakt. Co robić? Jak działać?

Ratujemy życie!

BLS – proste zabiegi ratujące życie Upewnijmy się, czy jesteśmy

bezpieczni. W aptece nic nam nie grozi, ale w innych przestrzeniach zwróćmy uwagę np. na samochody, przechodniów, a nawet zwierzęta. Sprawdźmy, czy osoba jest przytomna. Potrząśnijmy ją za ramię, jakbyśmy budzili ze snu. „Otwórz oczy! Halo, czy mnie słyszysz?” Gdy wiemy, że osoba jest nieprzytomna, zapewnijmy sobie pomoc – dodatkową parę rąk do działania (to usprawni szybkie wezwa-nie pomocy i dostarczenie sprzętu). Odchylmy głowę poszkodowanego i przyłóżmy ucho do jego ust i nosa, tak, by jednocześnie widzieć klatkę piersio- wą. Metodą „WIDZĘ” (ruchy klatki pier-siowej), „SŁYSZĘ” (szmer oddechowy), „CZUJĘ” (powiew oddechu poszko-dowanego na policzku), sprawdzamy obecność oddechu poszkodowanego przez 10 sekund. W tym czasie powin-niśmy usłyszeć 2 do 3 oddechów. Kar-piowaty, łykający, pojedynczy oddech w ciągu 10 sekund nie jest prawidło-wym oddechem! To tzw. oddech ago-nalny, potocznie uznawany za ostatnie tchnienie poszkodowanego. W sytuacji stresowej, jaką jest zatrzymanie krąże-nia, szukanie tętna u poszkodowanego mija się z celem i tylko opóźnia wdroże-nie działań ratunkowych. Pamiętajmy: brak oddechu = brak krążenia!

Gdy wiesz, że poszkodowany nie oddycha, poleć świadkowi zdarzenia wezwa-nie pomocy. Przekaż mu komunikat następującej treści: „Zadzwoń pod nr 112 lub 999 i zgłoś, że w aptece (tu nazwa/lokalizacja) znajduje się nieprzytomny i nieoddychający człowiek. Prowadzimy RKO.” Następnie ułóż ręce na środku klatki piersiowej osoby poszkodowanej i miarowo, 100 razy na minutę, uciskaj energicznie 30 razy na głębokość 5-6 cm. Potem, jeśli możesz, wykonaj 2 oddechy ratunkowe. Swoimi ustami obejmij usta poszkodowanego, odchyl jego głowę, zatkaj nos i wdmuchnij powietrze 2 razy. Później kontynuuj masaż. Masz pełne prawo nie podawać poszkodowanemu oddechów metodą usta-usta. Wówczas skup się na masażu klatki piersiowej i wykonuj go nieprzerwanie bez pauz na oddechy. Co 2 minuty powinieneś zadbać o zmianę osoby, by utrzymać odpowied- nią jakość masażu. Wykonując te czyn- ności stwarzamy poszkodowanemu ok. 10-15% szans na przeżycie. Tu warto zadać sobie pytanie, co jeszcze mogę zrobić, by skuteczniej ratować życie? Co jeszcze ułatwi mi działanie ratun-kowe i zminimalizuje mój stres?

AED – sufler w stresowej sytuacji Nikt nie może czuć się komfortowo w sytuacji, gdy ratuje człowieka podczas zatrzymania krążenia. Dlatego każde urządzenie, które ułatwi działanie, jest na wagę złota. Taką pomocą jest Automatyczny Defibrylator Zewnętrzny (ang. Automated External Defibrilla-tor). Urządzenie to zaprojektowane jest tak, by wspierać za pośrednictwem komend głosowych i/lub podświetlanych piktogramów czynności ratującego. Fakt otrzymywania poleceń zmniejsza stres u ratującego i, co najważniejsze, daje mu pewność właściwego postępowania. Głównym przesłaniem użycia AED jest jak najszybsza defibrylacja serca, gdy znajduje się ono w fazie migotania poprzedzającej właściwe ustanie aktyw-ności elektrycznej powodującej ruch serca (asystolia). Przyjmuje się, że wdrożenie wczesnej defibrylacji w ciągu maks. 2 minut od zatrzymania krążenia daje aż 60% szans na powrót wydolnego rytmu pracy serca.

Najważniejszą cechą AED jest fakt, że jest ono adresowane dla użytkowników, niebędących personelem medycznym, co umożliwia ich instalowanie w dowolnych przestrzeniach społecz-nych (środki komunikacji, kina, teatry, muzea, taksówki, apteki itp.). W sytuacji, gdy podczas NZK (nagłego zatrzymania serca) i RKO (resuscytacji krążeniowo-oddechowej) dostarczono nam AED, natychmiast powinniśmy przerwać wszystkie czynności i urucho-mić urządzenie, a następnie postępo-wać zgodnie z komendami głosowymi urządzenia. Na wstępie należy nakleić na ciało poszkodowanego 2 elektrody – jedną w okolicy prawego obojczyka, drugą w okolicy lewego boku klatki piersiowej. Pierwszym etapem działania AED będzie analiza stanu poszkodowa-nego. Proces ten jest całkowicie automa-tyczny i jedynym zachowaniem, jakiego oczekuje się od osoby ratującej, jest nieporuszanie poszkodowanego i zapobieżenie dotykaniu go przez inne osoby postronne. AED samodzielnie rozpozna, z jaką aktywnością serca ma do czynienia i, w zależności od jej typu, w postaci wyraźnych komend wdroży określone postępowanie. Po dokonaniu analizy AED może zalecić defibrylację lub też nakazać dalszy masaż bez defi-brylacji albo ocenę oddechu. Głównym wymogiem skutecznej współpracy na linii ratownik – AED jest dokładne wykonywanie poleceń urządzenia przez osobę udzielającą pomocy. Współpracując z AED, warto pamiętać o następujących zaleceniach bezpie-czeństwa: elektrody powinny być po naklejeniu dokładnie dociśnięte do ciała poszkodo-wanego, podczas analizy i defibrylacji nie wolno dotykać poszkodowanego (w skrajnym przypadku może to spowo-dować porażenie prądem ratownika), poszkodowany powinien mieć w momencie naklejania elektrod w miarę suchą klatkę piersiową, by zminimalizować ryzyko przeskoku iskry między elektrodami.

autor: mgr MARCIN GIZICKI„MED-SAR” Szkolenia Asekuracja Ratownictwo www.medsar.info




R E

K L

A M

A



OCEŃ BEZPIECZEŃSTWO

SPRAWDŹ PRZYTOMNOŚĆ

UDROŻNIJ DROGI ODDECHOWE

WEZWIJ POMOC ZAPYTAJ O AED

SPRAWDŹ ODDECH

30 UCIŚNIĘĆ 2 WDECHY

KONTYNUUJ, AŻ POWRÓCI KRĄŻENIE, DOTĄD, DO KIEDY WOKÓŁ JEST MOŻLIWIE BEZPIECZNIE. GDY TRACISZ SIŁY, POPROŚ, BY KTOŚ CIĘ ZMIENIŁ.

DO CZASU DOSTARCZENIA AED WYKONAJ CYKLICZNIE

GDY DOSTANIESZ AED, WŁĄCZ GO I POSTĘPUJ ZGODNIE Z INSTRUKCJAMI URZĄDZENIA: NAKLEJ ELEKTRODY. POCZEKAJ, AŻ AED ZANALIZUJE STAN PACJENTA. GDY PODŚWIETLI SIĘ PRZYCISK

WYŁADOWANIA, UPEWNIJ SIĘ, ŻE ANI TY, ANI NIKT INNY NIE DOTYKA POSZKODOWANEGO I WYKONAJ DEFIBRYLACJĘ. NASTĘPNIE DALEJ WYKONUJ POLECENIA AED.

POSTĘPOWANIE PODCZAS ZATRZYMANIA KRĄŻENIA DZIAŁANIE Z UŻYCIEM AED

ZAPEWNIJ SOBIE POMOC

H

PO UZYSKANIU ODDECHU = KRĄŻENIA - POZYCJA BEZPIECZNA. NIE ODKLEJAJ ELEKTROD!

R E

K L

A M

A

Rozejrzyj się. Upewnij się, że nic Ci nie grozi. Priorytet to bezpieczeństwo Twoje i partnera.

Potrząśnij za ramię. Zawołaj: „Otwórz oczy! Czy mnie słyszysz?” W przypadku braku reakcji działaj dalej.

Poproś konkretną osobę, by została z Tobą do pomocy.

Odchyl głowę poszkodowanego.

Przez 10 sek. sprawdź, czy widać ruchy klatki piersiowej, czy słyszysz szmer oddechu, czy czujesz powiew oddechu poszkodowanego. Prawidłowy oddech: 2-3 oddechy na 10 sek. Jeśli jest mniej niż 1 oddech na 10 sek. – działaj dalej.

Każ świadkowi postępować zgodnie z procedurą wezwania pomocy, nakaż mu dostarczyć AED, jeśli jest dostępne. Niech poczeka na ewentualne pytania dyspozytora. Dbaj o bezpieczeństwo Twoje i partnera.

Zaciśnij płatki nosa poszkodowanego. Obejmij swoimi ustami usta poszkodowanego. Przez ok. 2 sek. podaj Swój wdech do ust pacjenta. Staraj się, by przerwy między uciśnięciami a wdechami były jak najkrótsze.

Ułóż ręce na środku klatki piersiowej. Wykonaj rytmicznie 30 uciśnięć klatki piersiowej na głębokość 4-5 cm. Uciskaj w tempie 100 uciśnieć na minutę.

Opracowano na podstawie wytycznych ERC 2010. Wykorzystano ilustracje z prezentacji ERC 2005. źródło: „MED-SAR” Szkolenia Asekuracja Ratownictwo / www.medsar.info

PAMIĘTAJ: SZYBKIE UŻYCIE AED (W CIĄGU 2 MINUT OD ZATRZYMANIA KRĄŻENIA) TO 60% WIĘCEJ SZANS

NA URATOWANIE POSZKODOWANEGO!

R E

K L

A M

A



sta z kremu z filtrem SPF6, umożliwi jej to przebywanie na słońcu 120 minut w tych samych warunkach, zanim pojawią się pierwsze oznaki rumienia. Biorąc jednak pod uwagę pocenie się, mechanicznie wycieranie kremu z filtrem, kąpiele wodne, należy ten teo-retyczny bezpieczny czas przebywania na słońcu dla każdego fototypu podzie-lić przez 4 (120 min/4 = 30 minut)[2].

Polecając pacjentom krem z filtrem, należy zwrócić uwagę, by chronił skórę nie tylko przed promieniowaniem UVB, lecz również przed UVA-1 (fale o zakre-sie 340-400 nm, są najgroźniejsze dla skóry, przenikają do skóry właściwej) i UVA-2 (fale o zakresie 320-340 nm).

Po drugie: zażywane leki i składniki diety mogą wchodzić w niebezpieczne reakcje z promieniowaniem UV Odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne na skórze powstają po ekspozycji na promienie UVA po wcześniejszym zastosowaniu ogólnie lub miejscowo uczulającej substancji. Potrzeba trzech czynników, aby wystąpiło fotouczule-nie: obecności leku w organizmie lub na powierzchni skóry, promieniowania UV oraz indywidualnych skłonności do reakcji alergicznej (nie u każdej osoby stosującej lek wystąpi uczulenie).

Wskaźnik

ochrony

przeciwsło-

necznej jest

zwielokrot-

nionym

czasem,

w którym

osoba o

określonym

fototypie

może

przebywać

na słońcu

bez wystą-

pienia

rumienia

Kąpiele słoneczne – komu odradzać?Badania IMGW[1] analizujące pogodę w Polsce wskazują, iż roczna liczba dni bardzo słonecznych stanowi ok. 15 proc. wszystkich dni w roku. Nie dziwi zatem, że stęsknieni za promieniami słonecznymi rodacy tak chętnie się opalają. Należy to jednak robić odpowiedzialnie, gdyż konsekwencje kąpieli słonecznych mogą być groźne. Na co koniecznie należy zwrócić uwagę pacjentów odwiedzających aptekę w sezonie letnim?

Po pierwsze: krem z filtrem SPFOchronę zewnętrzną skóry przed promieniami UV zapewniają produkty kosmetyczne zawierające filtry

fizyczne (tlenek tytanu, tlenek cynku, tlenki żelaza), filtry chemiczne (w swej cząsteczce mają grupę karboksylową, pod wpływem kwantu energii ulega izomeryzacji) oraz związki wychwytujące wolne rodniki (np. witamina E i jej estry, tokotrienole, beta-karoten, flawonoidy). Zdolność do ochrony przed promieniowaniem UV określa wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej. Oznaczany jest symbolami: IDP (ang. Immediate Pigmentation Darkening) i PPD (ang. Persistant Pigmentation Darkening) – określa zdolność do ochrony przed promieniowaniem UVA, promieniowanie to przenika do skóry właściwej, SPF – (ang. Sun Protection Factor) lub IP, LSF – określa zdolność do ochrony przed promieniowaniem UVB, które przenika do warstwy podstawnej naskórka, pobudza syntezę melaniny i produkcję witaminy D, wywołuje także oparzenia słoneczne. Wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej jest zwielokrotnio-nym czasem, w którym osoba o określonym fototypie może przebywać na słońcu bez wystąpienia rumienia. Przykła-dowo, minimalna dawka rumieniowa dla fototypu III wynosi 20 minut (dana osoba może przebywać tylko 20 minut na słońcu w południe, nad morzem bez kosmetyku chroniącego przed promieniowaniem UV, po 20 minutach może wystąpić rumień oparzeniowy). Jeśli jednak skorzy-

autorka: mgr farm. ANNA JAKOWSKA


Przypisy: 1. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Identyfikacja i ocena ekstremalnych zdarzeń meteorologicz-nych i hydrologicznych w Polsce w II połowie XX wieku. 2. Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV – Beata Stanisz, Katedra i Zakład Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.

Odczyn fotoalergiczny to pojawiający się stan zapalny skóry przebiegający analogicznie do odczynu reakcji kontaktowej typu IV według Gella i Coombsa. Pod wpływem energii świetlnej obecne w organizmie cząsteczki leków lub kosmetyków (w skórze) przekształcają się w nowe substancje, które łącząc się z białkami komórek skóry, tworzą pełnoaktywne alergeny. Konsekwencją działania substancji fotoalergizujących i pro-mieniowania słonecznego jest m.in. fotoalergiczny wyprysk kontaktowy. Należy zaznaczyć, iż zmiany choro-bowe w przebiegu fotoalergii wystę-pują tylko u części osób oraz pojawiają się zarówno w miejscach eksponowa-nych na słońce, jak i nie poddanych działaniu światła.

Odczyny fototoksyczne powstają na drodze uwalniania wolnych rodników (energii) przez substancje chemiczne będące w kontakcie ze skórą. Wyni-kiem tego procesu jest uszkodzenie struktur komórkowych i rozwój ostrej reakcji zapalnej. W przeciwieństwie do mechanizmu powstawania odczynu fotoalergicznego nie biorą tu udziału procesy immunologiczne. Odczyny te przyjmują postać rumienia, obrzęku, pęcherzy ściśle ograniczonych do miejsc eksponowanych.

Powstaje trudność w różnicowaniu tych odczynów z odczynami fotoaler-gicznymi, gdyż reakcje fototoksyczne mogą być wywołane przez wszystkie substancje o działaniu światłouczulają-cym (wiele leków może dawać obydwa typy reakcji). Jednym z takich leków jest ketoprofen (NLPZ), który często stosowany jest w postaci doustnej, jak i zewnętrznej.

Niektóre leki powodują reakcje odle-głe mające postać trudnych do zdia-gnozowania i leczenia przebarwień skóry, paznokci lub błon śluzowych. Zmiany te mogą pojawić się na ciele po kilku dniach, miesiącach lub nawet latach.

Również składniki naszej diety mogą stać się potencjalnie niebezpieczne w połączeniu z ekspozycją na promieniowanie UV. Rośliny zawierające związki kumarynowe (pasternak, ko- per, pietruszka, seler, arcydzięgiel, dziurawiec, cytryna, limonka, berga-motka, nagietek, mniszek lekarski) mo- gą wywoływać reakcje fotoalergiczne.



ABC bezpiecznego opalania – wskazówki dla pacjenta: latem unikaj słońca w godz. 10-14, nałóż krem na 30 minut przed ekspozycją na słońce, powtarzaj aplikację kremu co 2-3 godziny i zawsze po kąpieli, dzieci do 3. r.ż. oraz osoby mające włosy blond lub rude i bardzo jasną skórę nie

powinny się opalać (z uwagi na małą ilość melanosomów zawsze ulegają poparze-niu słonecznemu),

dzieciom do 6. m.ż. zaleca się stosowanie kremów z filtrem fizycznym, pamiętaj o kapeluszu oraz okularach przeciwsłonecznych kupionych u optyka, pamiętaj, że promieniowanie UVA przenika również przez ubrania, pamiętaj o lekkostrawnej, dobrze zbilansowanej diecie, unikaj ciepłych

i ciężkich pokarmów, zrezygnuj z perfum (substancje fotouczulające), czytaj ulotki zażywanych leków, często przebywanie na słońcu jest przeciwwskaza-

ne i grozi powikłaniami. źródło: „Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV”, Beata Stanisz, Katedra i Zakład Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Leki, których przyjmowanie powinno skłonić do rezygnacji z kąpieli słonecznej: antybiotyki: sulfonamidy-sulfametoksazol, sulfatiazol, wszystkie

tetracykliny, fluorochinolony (norfloksacyna, ciprofloksacyna, ofloksacyna),

leki przeciwgrzybicze: itrakonazol,

leki stosowane w trądziku: isotretinoina,

leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: ketoprofen, ibuprofen, naproksen (w interakcje ze słońcem nie wchodzi paracetamol),

leki moczopędne: furosemid, hydrochlorotiazyd,

leki obniżające poziom cholesterolu: fenofibrat,

leki stosowane w zaburzeniach psychicznych: chlorpromazyna, perazyna,

leki przeciwcukrzycowe: glipizyd,

hormonalna terapia zastępcza i antykoncepcja hormonalna (efektem ekspozycji na słońce są przebarwienia),

leki przeciwdepresyjne: amitryptylina, dezipramina – ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne podczas stosowania tych środków grozi sinawo- czerwonymi lub szaro-niebieskimi przebarwieniami w obrębie szyi, dekoltu, dłoni oraz odbarwieniem tęczówki,

leki przeciwmalaryczne/choroby dermatologiczne: chlorochina, hydroksychloro-china, chinakryna – przebarwienia skóry, podniebienia twardego oraz paznokci pod wpływem promieniowania UV.

źródło: „Leki współczesnej terapii”, J. K. Podlewski, A. Chwalibogowska-Podlewska; www.mp.pl



Nawet częściowe ograniczenie wyro-bów mięsnych robi różnicę, zmniejsza bowiem ryzyko chorób kardiologicz-nych aż o 20%. Dzieje się tak głównie ze względu na wysoką zawartość białka sojowego, będącego często podstawą diety wegetariańskiej. Soja, z racji zawartości flawonoidów oraz niena-syconych kwasów tłuszczowych, ma działanie ochronne na układ krążenia i śródbłonek naczyniowy. Korzyści te są również spowodowane niższym spożyciem tłuszczów nasyconych, cholesterolu oraz większym spożyciem warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, orzechów oraz roślin strączkowych. Wszystkie warzywa strączkowe z racji obecności węglowodanów złożonych, wolno trawionych oraz wysokiej zawar-tości błonnika działają korzystnie na glikemię. Dodatkowo większe spoży-cie pozostałych warzyw, produktów pełnoziarnistych oraz orzechów obniża ryzyko insulinooporności i cukrzycy typu 2. Warto jednak pamiętać, że pomimo wielu zalet soja jest także źró-dłem tioglikozydów, które upośledzają czynność tarczycy, przyczyniając się do powstania wola. Nie powinny jej zatem nadużywać szczególnie osoby z chorą tarczycą. Warto także pamiętać, że nieumiejętnie zbilansowana dieta bezmięsna (podob-nie zresztą, jak i mieszana) niesie ze sobą ryzyko wielu niedoborów witami-nowo-mineralnych i może prowadzić do anemii, zaburzeń miesiączkowania, zaparć, biegunek, problemów skórnych, krzywicy czy osteoporozy. W diecie roślinnej występuje zdecydowanie większe spożycie substancji antyodżyw-czych, które hamują wchłanianie wielu składników mineralnych, np. żelaza,

Profesor

Valter Longo

w przepro-

wadzonych

badaniach

dowiódł, że

dieta obfitu-

jąca w mięso

jest tak samo

groźna, jak

wypalanie

każdego

dnia 20

papierosów

Dieta wege

autorka: JUSTYNA MARSZAŁKOWSKA-JAKUBIKdietetyk medyczny, specjalistka ds. zdrowia publicznego

Korzyści przemawiające za rezygnacją z dań mięsnych są dziś bezsprzeczne i potwierdzone wieloma wiarygodnymi badaniami. Twierdzenie, jakoby dieta bezmięsna była niekompletna i nie pokrywała zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze, już dawno odeszło do lamusa.

Wegetarianizm jest rodzajem diety eliminacyj-nej, która charakteryzuje się wyłączeniem z posiłków mięsa i wszystkich produktów

zawierających mięso (w tym drobiu, ryb czy owoców morza). Potrawy wegetariańskie, w przeciwieństwie do wegańskich, mogą jednak zawierać mleko, nabiał, jaja czy miód. Wiele badań naukowych potwierdziło, że prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta wegeta-riańska, laktoowowegetariańska, laktowegetariańska czy wegańska (patrz: ramka) jest korzystna dla wszystkich grup społecznych, włączając osoby starsze, małe dzieci, sportowców, kobiety ciężarne czy w okresie laktacji. Dieta ta może być stosowana przez całe życie. Dieta wegetariańska nie wymaga suplementacji, wegańska wymaga zażywania witaminy B12 oraz okresowo witaminy D. Dorośli wegetarianie i weganie są szczuplejsi niż reszta populacji, co jest związane z większym spożyciem produk-tów niskokalorycznych bogatych w błonnik pokarmowy (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych) oraz niską zawartością tłusz-czu w diecie. Duża podaż błonnika w diecie zmniejsza także ryzyko choroby uchyłkowej jelita grubego. Uchyłki są obecnie nazywane chorobą cywilizacyjną, ich przy-czyną jest przede wszystkim niska podaż warzyw i produktów pełnoziarnistych w diecie. Udowodniono, że dieta bogata w białko zwierzęce sprzyja powstawaniu nowotworów. Prof. Valter Longo w przepro-wadzonych badaniach dowiódł, że dieta obfitująca w mięso jest tak samo groźna, jak wypalanie każdego dnia 20 papierosów. Osoby na diecie bezmięsnej mają także o 28% niższe ryzyko zachorowania na choroby serca.


Żelazo roślinne jest żelazem niehemowym, które zdecy-dowanie trudniej się wchłania ze względu na obecność fitynianów, błonnika czy polifenoli obecnych w tychże produktach. Dobrym sposobem na zwiększenie wchła-nialności żelaza jest zmniejszenie poziomu fitynianów poprzez moczenie (roślin strączkowych) czy zakwaszanie oraz fermentację (chleb na zakwasie, kiszenie warzyw, np. buraków). Także obecność witaminy C zwiększa przyswajanie żelaza. Istnieją także badania mówiące o tym, że długoterminowe stosowanie diety bezmięsnej powoduje adaptację organizmu do niższych dawek tego pierwiastka. Ponadto częstotliwość występowania anemii u wegetarian oraz osób na diecie mieszanej jest porów-nywalna. Również biodostępność cynku w diecie roślinnej jest niższa niż u osób jedzących mięso. Przede wszystkim ze względu na wysoką zawartość fitynianów. Podobnie jak w przypadku żelaza, zakwaszanie, moczenie czy kieł-kowanie (np. fasoli) oraz obecność kwasu askorbinowego zwiększają wchłanialność cynku. Problem z wapniem pojawia się jedynie w diecie wegan. Dobrym jego źródłem są zielone warzywa liściaste (kapu-sta, jarmuż, rukola) oraz przetwory owocowe i sojowe wzbogacone w ten minerał. Produkty typu sezam, migdały czy fasola, pomimo że bogate w wapń charakteryzują się niską jego biodostępnością. Witamina B12 występująca wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego (nabiał, jaja) jest dostarczana w wystarczającej ilości w diecie laktoowowegetarian. Weganie powinni stosować suplementację B12. Co istotne, badania pokazują, że duża ilość kwasu foliowego, często występująca w dietach roślinnych, może maskować niedo-bory kobalaminy.

cynku, magnezu czy wapnia. Do naj- częściej omawianych problemów z dietą wegetariańską należy zapo-trzebowanie na białko, wapń, kwasy omega-3, żelazo, cynk i witaminę B12. W przypadku różnorodnych produktów roślinnych dostarczających białko nie ma żadnego problemu z uzupełnia-niem wszystkich niezbędnych amino-kwasów w diecie, czy to wegańskiej czy wegetariańskiej. Warto jednak pamiętać, że w diecie osób spożywają-cych duże ilości produktów białkowych ciężej strawnych, jak pełne zboża czy rośliny strączkowe, zapotrzebowanie na białko powinno być wyższe. Warto także pamiętać, by w każdym posiłku dostarczać organizmowi produkty bogate w aminokwasy egzogenne, których organizm nie jest w stanie sam wytworzyć. I tak – lizynę i metioninę znajdziemy w soi i komosie ryżowej. Niedobór tych aminokwasów może prowadzić do osteoporozy, biorą one bowiem udział we wchłanianiu wapnia. Fenyloalanina występuje w jajach, nabiale, produktach zbożo-wych, warzywach i owocach, jej niedo-bór może prowadzić do problemów z koncentracją, obniżenia nastroju, a nawet niepłodności. Izoleucyna oraz leucyna występują głównie w nasio-nach kukurydzy i mleku – objawy niedoboru do złudzenia przypominają hipoglikemię. Treonina jest bardzo rozpowszechniona w produktach spo-żywczych, znajdziemy ją w ziarnach pszenicy i owsa, orzechach, roślinach strączkowych oraz nabiale. Zbyt niskie spożycie z pożywieniem tego amino- kwasu prowadzi do zaburzenia trawie-nia (szczególnie białka), może powo-dować stłuszczenie wątroby. Tryptofan, aminokwas biorący udział w wytwarza-niu serotoniny, występuje w bananach i nabiale. Jego brak może prowadzić do anemii, a nawet zahamować laktację. Walinę znajdziemy w ryżu, orzechach i siemieniu lnianym. Ten aminokwas jest szczególnie istotny dla sportowców, jest bowiem niezbędny do wytwarza-nia energii w mięśniach. Jego brak może spowodować bezsenność, utratę łaknienia i spadek masy ciała. Dieta bez udziału ryb czy jaj może powodować niedobór kwasów EPA oraz DHA istotnych dla układu krążenia oraz rozwoju mózgu (szczególnie u dzieci). Warto uzupełniać te kwasy, spożywając algi morskie, orzechy włoskie, len, olej rzepakowy czy dania na bazie soi wzbo-gacone w DHA.

W przypad-

ku różno-

rodnych

produktów

roślinnych

dostarczają-

cych białko

nie ma żad-

nego proble-

mu z uzu-

pełnianiem

wszystkich

niezbędnych

aminokwa-

sów w die-

cie, czy to

wegańskiej

czy wegeta-

riańskiej

Rodzaje diety wegetariańskiej: semiwegetarianizm – wyklucza tylko mięso czerwone, pescowegetarianizm – zezwala na spożywanie ryb i owoców morza, pollowegetarianizm – wyklucza mięso czerwone i jego przetwory oraz dopuszcza

okazjonalnie spożywanie ryb i owoców morza, laktoowowegetarianizm – wyklucza mięso czerwone i drobiowe wraz z podrobami

i przetworami, ryby i owoce morza oraz żelatynę i podpuszczkę zwierzęcą (dodawaną do serów), dopuszcza spożywanie nabiału i jaj, laktowegetarianizm – eliminuje dodatkowo jaja, dopuszcza spożywanie nabiału, owowegetarianizm – jego przedstawiciele nie jedzą mięsa czerwonego i drobiowego,

przetworów mięsnych, nabiału, ryb i owoców morza, żelatyny i podpuszczki, spożywa-ją jednak jaja, weganizm – wyklucza wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso czerwone

i drobiowe wraz z podrobami i przetworami, ryby i owoce morza, żelatynę, podpuszcz-kę zwierzęcą, miód, nabiał oraz jaja, witarianizm (raw food) – dopuszcza spożywanie wyłącznie warzyw i owoców, za-

zwyczaj nieprzetworzonych, ponadto witarianie nie mogą jeść niczego podgrzanego powyżej 42 st. C, frutarianizm – jego przedstawiciele jedzą tylko owoce, niektóre odmiany diety dopusz-

czają wprowadzenie do menu orzechów, nasion i pestek, frutarianie są także witaria-nami, czyli nie podgrzewają swoich dań do temperatury powyżej 42 st. C, ortodoksyjni frutarianie spożywają jedynie te owoce, które same spadły z drzewa.




prowadzenie apteki

Tym razem, zgodnie z zapowiedzią, odpowiedzmy sobie zatem na pytanie – kiedy faktycznie warto inwestować w recepturę i doposażyć ją w nowy sprzęt?Uzasadnienie ekonomiczne brzmi: oczywiście tylko wtedy, gdy jest popyt na leki recepturowe, do sporządzenia których konieczny jest taki sprzęt. A popyt manifestuje się w receptach, które do apteki trafiają. Jakie więc recepty mogą zachęcić nas do rozwoju receptury? Przede wszystkim, gdy wypi-sane są na leki do stosowania zewnętrz-nego, w składzie których znajdują się antybiotyki: najczęściej neomycyna, nystatyna, gentamycyna i chloramfe-nikol oraz chemioterapeutyk: metro-nidazol. Mogą to być maści, pasty, pudry płynne, zasypki, roztwory, gałki dopochwowe oraz krople, np. do nosa czy uszu. Przepisy nakładają na nas już od dłuższego czasu obowiązek, aby wykonywać takie preparaty w warun-kach zapewniających określoną, wysoką czystość mikrobiologiczną finalnego preparatu. Preparaty z antybiotykami zapisywane są – w dużych ilościach – przez lekarzy dermatologów i ginekologów. Jeżeli nasza apteka zlokalizowana jest w pobliżu przychodni, gdzie pracują i przyjmują pacjentów medycy o tych specjalnościach, z pewnością należy poważnie myśleć o zakupie na recep-

Nie każda

receptura

musi

posiadać

lożę

z nawiewem

laminarnym,

nie każda

musi być

wyposa-

żona w

unguatory!

Jak rozwijaćrecepturę?

autor: dr n. farm. MACIEJ BILEKaptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej

Kiedy faktycznie warto inwestować w recepturę i doposażyć ją w nowy sprzęt?

W tytule niniejszym świadomie nawiązałem do publikacji sprzed miesiąca, która zatytuło-wana była „Jak urządzać recepturę?”. Czy-

telnicy „Farmacji Praktycznej” pamiętają z pewnością kilka pytań, które sugerowałem, aby zadał je sobie każdy aptekarz. Po pierwsze ten, który otwierając aptekę, planuje urządzić recepturę. Po drugie zaś i ten, który – w zgodzie z przepisami – chce tchnąć w nieczynną recepturę nowe życie i na powrót reaktywować jej codzienną czynność. Pierwszym pytaniem było: czy w naszej aptece będzie na to dogodne miejsce? Drugie brzmiało: czy finansowo podołam temu zada-niu? Trzecie: czy będzie w ogóle co robić? Wreszcie czwarte: jaki asortyment surowców będzie niezbędny do uruchomienia receptury?We wspomnianym artykule dowodziłem, że urządzenie receptury wbrew pozorom wcale nie musi być kosz-towne. Oczywiście pod warunkiem, że trafnie rozeznamy potrzeby naszych pacjentów i lekarzy. A to właśnie brak tego rozeznania jest przyczyną najczęstszego błędu, który popełniają aptekarze, urządzając recepturę, mianowicie: przeinwestowania. Nie każda receptura musi posiadać lożę z nawiewem laminarnym, nie każda musi być wypo-sażona w unguatory! Tymczasem rady takie spotkać można bardzo często i, dodajmy od razu, równie często kończą się one dla apteki... stratą kilkudziesięciu tysięcy złotych w sprzęcie całkowicie nieprzydatnym, w najlepszym razie używanym kilka razy w ciągu miesiąca, który nie ma szans zwrócić poniesionych nakładów.Pamiętajmy: receptura to nie ekspedycja apteki, która w momencie uruchamiania nowej placówki musi być wyposażona w setki, jeśli nie tysiące preparatów. Recep-tura jest bardzo specyficzną częścią apteki i musi ona rozwijać się powoli, wzrastać wraz ze wzrastającym zapotrzebowaniem naszych pacjentów i okolicznych lekarzy, i także wraz z nim się zmieniać. Dlatego właśnie proponowałem, by w nowo otwieranej aptece receptura była początkowo urządzona jak najmniejszym kosztem. Nie ma sensu wyposażać jej w sprzęt „na wyrost”, gdyż takie postępowanie jest nieracjonalne z punktu widzenia ekonomicznego.

szego rozdrobnienia lub roztarcia, skutkiem czego otrzy-mana postać leku pozostawia wiele do życzenia: charak-terystyczne „grudki” powodują dyskomfort u stosującego maść pacjenta, a nierzadko prowadzą np. do podrażnień skóry. Oczywiście poprawne wykonanie leku w unguatorze poprzedzić powinna mikronizacja substancji leczniczej, przeprowadzona w tradycyjnym moździerzu. Kolejną wadą unguatora jest to, że sporządzonego leku... nie widać, a zatem nie jest możliwa ocena jego jakości, którą możemy prowadzić na bieżąco, gdy przygotowujemy lek w miseczce i mieszamy za pomocą pistla. Pytanie zatem: czy warto inwestować środki finansowe w zakup unguatora? Owszem, gdyż to urządzenie cenne, przydatne, oszczędzające czas, ale niekonieczne w nowo-czesnej nawet recepturze. Jeżeli jesteśmy zwolennikami tradycyjnego „kręcenia”, pozostańmy nimi i nie ulegajmy modzie.W kolejnych artykułach, które ukażą się na łamach „Farma-cji Praktycznej”, przedstawię najczęściej spotykane, pocho-dzące z własnej praktyki, przepisy na leki recepturowe, z którymi mogą zetknąć się wszyscy, którzy dopiero zaczy-nają swą przygodę z recepturą! Zapraszam do lektury!

turę loży z nawiewem laminarnym, pod którą będziemy wykonywać leki oraz sterylizatora do naczyń. Dzięki tym dwóm sprzętom można będzie wykony-wać leki o wysokiej czystości mikrobio-logicznej i sprostać wymogom Inspekcji Farmaceutycznej. Inwestycję w sprzęt taki traktować musimy jednak nie jako usprawnienie pracy na recepturze, a wyłącznie jako dostosowanie się do obowiązującego prawa! Z jakimi kosztami trzeba liczyć się, chcąc wykonywać leki recepturowe z antybiotykami pod lożą z nawiewem laminarnym i przy użyciu wyjałowio-nych naczyń i utensyliów? Wszystko zależy od firmy i parametrów. Steryliza-tor to ceny od 2 do ok. 3 tys. zł, loża, w zależności od wielkości i parametrów, to od ok. 2-2,5 tys. zł do ponad 10 tys. zł. Można myśleć oczywiście o zakupie sprzętu używanego, co znacznie redu-kuje koszty. Pamiętajmy jednak, że ste-rylizator i loża z nawiewem laminarnym to nie moździerze i szkło laboratoryjne, których stan ocenić jest bardzo łatwo. To, czy nawiew laminarny i sterylizator działają poprawnie, nie jest widoczne na pierwszy rzut oka! Tymczasem czystość mikrobiologiczną leku, którą mają te sprzęty zapewnić, egzekwują inspektorzy Inspekcji Farmaceutycznej. Pamiętajmy również, że wyjałowione naczynia i nawiew jałowego powietrza to nie wszystko: należy zaopatrzyć się m.in. w preparaty odkażające, osobny fartuch, rękawice... Wiele osób doda jeszcze: w unguator.Unguator to urządzenie, które w apte-kach ma tyluż oddanych zwolenników, co zagorzałych przeciwników. Czym jest? Z pewnością – wyrazem wkracza-jącej do aptek nowoczesności. Pozwala szybko wykonywać nie tylko maści, ale także czopki i gałki. W zależności od modelu, wkład farmaceuty pracującego przy unguatorze, ograniczać może się wyłącznie do odważenia odpowiednich składników i zaprogramowania trybu pracy urządzenia. Specjalny system końcówek dozujących, aplikatorów, jednorazowych mieszadeł oraz pojemni-ków na maści daje możliwość wyko-nania leku recepturowego w układzie zamkniętym. Cena? W zależności od konfiguracji i stopnia zautomatyzowa-nia ok. 3-4 tys. zł.Dlaczego zatem wokół unguatora tyle kontrowersji? Przyczyną wielu z nich jest nieumiejętna obsługa: farmaceuci często dodają do podłoża maściowego substancje czynne bez ich wcześniej-

Pamiętajmy

również, że

wyjałowione

naczynia

i nawiew

jałowego

powietrza

to nie

wszystko:

należy

zaopatrzyć

się m.in.

w preparaty

odkażające,

osobny

fartuch,

rękawice...

Wiele osób

doda

jeszcze:

w unguator


Podyskutuj o tym!Jesteś podobnego zdania, co autor? Podziel się

swoimi przemyśleniami na temat receptury! Napisz do nas na adres:

[email protected]

Najciekawsze wypowiedzi opublikujemy na łamach „Farmacji Praktycznej”.

Zapraszamy również do oddania głosu w naszej SONDZIE na stronie www.farmacjapraktyczna.pl

prowadzenie apteki

W ostatnim czasie dociera do nas coraz więcej sygnałów nie tylko o nieprawidło- wościach związanych z wywozem leków poza granice kraju oraz odwróconym łańcuchem dostaw, ale także z rosnącym problemem fałszowania recept. Szczególnie poważną kwestią, zarówno z punktu widzenia płatnika publicznego, jak i farmaceuty, są coraz częstsze niestety próby nieuprawnionego pozyskiwania kluczowych leków refundowanych.

Fałszywe recepty – coraz większy problem farmaceutów

Według danych z Centrali Narodowego Fundu-szu Zdrowia (www.nfz.gov.pl) fałszywe recepty najczęściej dotyczyły preparatów należących

do takich kategorii, jak: silne leki przeciwbólowe, leki przeciwzakrzepowe, wziewne leki przeciwastmatyczne czy też insuliny i paski do pomiaru poziomu cukru we krwi. Jaka jest skala tego zjawiska? Z danych Funduszu wynika, że problem fałszowania recept nie dotyka wszystkich woje-wództw. Najwięcej przypadków nielegalnego pozyskiwa-nia leków przy pomocy podrobionych recept zarejestrowały na swoim terenie Oddziały NFZ w województwach pomor-skim (638), małopolskim (447), kujawsko-pomorskim (248) oraz łódzkim (223). Na pozostałym terenie proceder ten nie został odnotowany lub też występował w stopniu marginalnym. Jak deklaruje Centrala NFZ, w skali kraju od początku bieżącego roku odnotowano 1945 zgłoszeń fałszerstw, co w odniesieniu do ilości wszystkich zrefundo-wanych w 2014 r. recept (154 180 788) nie wydaje się być znaczącą liczbą. Podrabiane recepty dotyczą jednak przede wszystkim leków, których brak może mieć dramatyczne skutki dla stanu zdrowia, a nawet życia pacjentów. Przy realizacji sfałszowanych druków pieniądze płatnika publicznego nie trafiają więc do osób uprawnionych i najbardziej potrze-bujących, ale wypływają z systemu. Na całym procederze stratne mogą być także apteki, narażone na zwrot kosztów refundacji uzyskanej na podstawie podrobionych recept.

Jak rozpoznać podrobioną receptę? Obecnie coraz rzadziej spotyka się recepty przerabiane ręcznie, gdzie łatwo zauważyć ingerencję osoby trzeciej, polegającą np. na zmianie treści recepty poprzez dopisanie większej ilości leku innym charak-terem pisma czy kolorem długopisu. Pojawiające się „fałszywki” to często wydruki komputerowe spełniające na pierwszy rzut oka wszystkie wymogi prawne. Zakres informacji, jakie musi zawierać recepta, na której przynajmniej jeden z przepisanych leków, środków spożywczych specjal-nego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych jest refundowany, znajdziemy w rozpo-rządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich, jednak przy pobieżnej weryfikacji dobrze sfałszowany dokument może nie odbiegać od przyjętego ogólnie wzoru. Recepta może posiadać pieczęć lekarza oraz dane pacjenta, a także unikalny

Pojawia-

jące się

„fałszywki”

to często

wydruki

kompu-

terowe

spełniające

na pierwszy

rzut oka

wszystkie

wymogi

prawne

oprac.: KAROLINA KUMANEKredaktor „Farmacji Praktycznej”,na podstawie materiałów z Centrali NFZ


prowadzenie apteki


prowadzenie apteki

numer identyfikujący receptę nada-wany przez NFZ, składający się z 22 cyfr, określający m.in.: identyfikator Oddziału Wojewódzkiego NFZ, kategorię dostępności leku czy cyfrę kontrolną. Żadna recepta, która nie spełnia wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia, nie powinna być zrealizowana. Podobnie, jeżeli którykolwiek z elementów składających się na pra-widłowo wypisany dokument wzbu-dza wątpliwości farmaceuty pod względem autentyczności. Zgodnie z zapisami ustawy Prawo farmaceu-tyczne oraz rozporządzenia w spra-wie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych z 18 października 2002 r. farmaceuta powinien odmówić realizacji recepty, co do której istnieje podejrzenie o braku autentyczności. Szczególną uwagę warto zwrócić na recepty wystawione na drogie i/lub ciężko dostępne leki refundowane z grup objętych szczególnym ryzykiem, a więc tych, na które pojawia się najwięcej podrobionych recept. – Autentyczność recepty jest stwier-dzana przez osobę ją realizującą na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia życiowego. Oko-liczności brane pod uwagę to przede wszystkim sam wygląd przedstawia-nej do realizacji recepty, informacje zaczerpnięte z instytucji powołanych do ścigania przestępstw fałszowa-nia dokumentów, w tym również informacje z Narodowego Funduszu Zdrowia o numerach recept zablo-kowanych – tłumaczy Beata Pienią-żek-Osińska, Główny Specjalista w Biurze Komunikacji Społecznej Centrali NFZ.

Jak ustrzec się przed realizacją fałszywych recept i gdzie szukać informacji o numerach zablokowanych? W przypadku wystąpienia uzasad-nionych podejrzeń dotyczących autentyczności realizowanej recepty lub stwierdzenia faktu jej sfałszo-wania apteka powinna zgłosić taki przypadek do Wojewódzkiego Oddziału NFZ. Wewnętrzna plat-forma wymiany informacji Naro-dowego Funduszu Zdrowia (SZOI/Portal Świadczeniodawcy) pozwala bowiem na niezwłoczne przeka-zywanie niezbędnych wiadomości wszystkim aptekom z obszaru

podlegającego danemu Oddziałowi, a także pozostałym Oddziałom Wojewódzkim oraz Centrali NFZ, gdzie prowadzona jest Centralna Baza Recept dostępna online. Można w niej znaleźć informację m. in. o receptach sfałszowanych oraz o numerach recept, które zostały

zgłoszone przez osoby uprawnione lub świadczeniodawców, jako druki skradzione czy zniszczone, przez co nie powinny być realizowane. Infor-macja o numerach recept zablokowa-nych przekazywana jest także w postaci elektronicznej do wszyst-kich aptek.

Jak zapewnia Narodowy Fundusz Zdrowia, dane przekazywane są na bieżąco, a recepty zablokowane nie są realizowane od dnia następującego po dniu zamieszczenia informacji w systemie. Oznacza to, że przy aktualizacji systemu aptecznego raz na dobę, do czego apteki zobowiązane są przez Naro-dowy Fundusz Zdrowia, nie ma możliwości reali-zacji zablokowanej recepty. W przypadku realizacji recepty, której numer został już umieszczony w bazie NFZ jako zablokowany oraz minął okres przewidziany na aktualizację i dostosowanie sys-temu aptecznego do wprowadzonych przez NFZ zmian, apteka będzie musiała zwrócić koszty refun-dacji uzyskanej na podstawie podrobionej recepty. Jeżeli jednak recepta została sfałszowana, ale jej numer nie został udostępniony jako numer zablo-kowany, apteka nie ponosi żadnych konsekwencji związanych z jej realizacją, pod warunkiem, że sam druk recepty oraz jej treść są zgodne z aktualnym rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich. W Centrali NFZ w Departamencie Kontroli kwestią fałszowania recept zajmuje się specjalna Sekcja Zwalczania Nadużyć i Współpracy z Organami, której zadaniem jest m.in. wykrywanie podobnych nadużyć i współpraca zarówno z Oddziałami Wojewódzkimi, jak i organami ścigania.

W przypadku

wystąpienia

uzasadnionych

podejrzeń

dotyczących

autentyczności

realizowanej

recepty lub

stwierdzenia

faktu jej sfałszo-

wania apteka

winna zgłosić

taki przypadek

do Wojewódz-

kiego Oddziału

NFZ www.farmacjapraktyczna.plPodyskutuj o tym na forum!

Zapewne każdy kierownik chce mieć w swoim zespole odpowiedzialnych i lojalnych pracowników, którzy angażują się w swoją pracę. Aby sprostać temu wyzwaniu, kluczowy jest sam początek tworzenia tego zespołu, czyli odpowiednio przeprowadzona rekrutacja i selekcja osób. Co decyduje o sukcesie tego procesu?

Jak zatrudnić dobrego pracownika?

Skuteczny dobór kapitału ludzkiego nie sprowa-dza się jednak do ogłoszenia w prasie, zebrania kilkunastu CV, zaproszenia na rozmowę kilku

kandydatów i wyboru tego jednego. O sukcesie rekru-tacji decyduje jakość przygotowania się do poszcze-gólnych etapów oraz to, co zaoferujemy zatrudnionej osobie.

Zdefiniować profil pracownika zgodny z wizją i strategią rozwoju apteki Często popełnianym błędem jest zapominanie, że odbiorcą naszych usług jest pacjent, nie zaś apteka sama w sobie, do której aplikuje kandydat. Dobry kierownik powinien znać filozofię apteki, jej misję i strategię rozwoju. Warto zatem na wstępie poszukać odpowiedzi na poniższe pytania:

1 Jacy pacjenci najczęściej odwiedzają moją aptekę?

2 Czy mojej aptece bardziej zależy na utrzymaniu stałych pacjentów czy też na pozyskiwaniu nowych?

3 W jaki sposób apteka będzie przyciągać do siebie pacjentów?

Odpowiedzi na te pytania pozwolą wygenerować profil pacjenta, jego potrzeby i wymagania. A to pozwoli zdefiniować cechy, kompetencje i umiejętno-ści, które powinien posiadać pracownik pierwszego stołu, by mógł sprostać jego oczekiwaniom.

Profil pracownika z punktu widzenia potrzeb całego zespołu Kompetencje przyszłego pracownika warto też ocenić pod kątem współpracy i funkcjonalności całego zespołu.

Nie chodzi bowiem o to, żeby zatrudnić wybitnego pracownika, zupełnie oderwanego od potrzeb całego zespołu. Ważne jest, żeby wpasował się do niego, uzupeł-niając jego braki lub wzmacniając dodatkowo mocne strony. Jednak, aby móc rzetelnie odpowiedzieć sobie na to pytanie, dobry kierownik powinien znać swój zespół. Jakie role pełnią poszczególni jego człon-kowie? Szukając odpowiedzi na tak postawione pytanie, można wyko-rzystać jedno z narzędzi do pomiaru ról zespołowych – tzw. kwestiona-riusz Belbina. Bardzo ważne jest, aby wspólnie (najlepiej z całym zespołem) przedyskutować profil nowego pracownika. Dowiedzieć się, jaki typ osobowości wzmocniłby efektywność całego zespołu. Czy korzystne dla niego byłoby posiada-nie osoby o cechach lidera, któremu można by delegować zadania, czy przeciwnie – zespół potrzebuje osoby, która skrupulatnie będzie wywiązywać się ze swoich zadań bez wychodzenia przed szereg. Jeśli ten początkowy etap zostanie przygotowany w sposób rzetelny i profesjonalny, dużo łatwiej będzie

Kompeten-

cje przyszłe-

go pracow-

nika warto

też ocenić

pod kątem

współpracy

i funkcjonal-

ności całego

zespołu

R E

K L

A M

A

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

XylogelHYDRO_FarmacjaPraktyczna_205x297_lm.ai 1 09.03.2015 15:04


prowadzenie apteki

autorka: MAGDALENA SOKOŁOWSKA-LEGERzałożycielka MELIORES Centrum Rozwoju Osobistego, coach i trener umiejętności osobistych, społecznych i edukacyjnych

R E

K L

A M

A

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

XylogelHYDRO_FarmacjaPraktyczna_205x297_lm.ai 1 09.03.2015 15:04

R E

K L

A M

A

przejść do kolejnego etapu rekruta-cji, jakim jest sformułowanie cieka-wego ogłoszenia do mediów. Jeśli bowiem dbamy o jakość współpracy zespołowej, wyrażenie typu: „gwarantujemy pracę w miłej atmosferze” nie jest już pustym frazesem bez pokrycia. Warto ten aspekt na wstępie uwypuklić. Szcze-gólnie dla przedstawicieli młodego pokolenia bywa on na tyle ważny, że w poszukiwaniu swojego „zawodo-wego eldorado” skłonni są zmieniać pracę nawet kilka razy w roku.

Co jeszcze może przyciągnąć kandydatów? W procesie rekrutacji określenie wysokości zarobków przyszłego pracownika ma, co zrozumiałe, kluczowe znaczenie. Pozostawmy jednak ów temat indywidualnym rozstrzygnięciom. Warto jednak przy tej okazji wspomnieć, że istnieje również szereg pozapła-cowych form motywujących czy zachęcających do podjęcia pracy. Nie wszyscy bowiem utożsamiają sukces zawodowy z ilością cyfr na koncie. Są osoby, dla których istotna jest możliwość rozwoju, stawianie sobie kolejnych wyzwań, uczenie się nowych rzeczy. W takim przypadku pracodawca może zaproponować przyszłemu pracownikowi dodatkowe kursy i szkolenia, które z jednej strony podwyższą też jakość pracy danej osoby, z drugiej zaspokoją jej chęć rozwoju. Dobrą alternatywą, która z pewnością przyciągnie poten-cjalnych kandydatów do pracy, jest pakiet świadczeń, np.: dodatkowe ubezpieczenia czy karty upraw-niające do korzystania z obiektów sportowo-rekreacyjnych, które kosztują pracodawcę stosun-kowo niewiele. Praca w zgranym zespole może być wzmacniana wyjazdami integracyjnymi, które scalają zespół. Nie musi to być od razu wyjazd kilkudniowy. Świetnie sprawdzają się wspólne wyjścia po pracy na kolację. Istnieje również grupa osób, dla których nadrzędny jest tzw. afektywny aspekt pracy – chodzi tu o utrzymywanie dobrych relacji z przełożonym i z pozosta-łymi pracownikami. Jeśli jako pra-codawca mamy się czym pochwalić w tej mierze, napiszmy o tym również już w ogłoszeniu z ofertą

pracy. Z pewnością przyciągniemy tym kandyda-tów, dla których wynagrodzenie jest istotne, lecz nie stanowi kwestii nadrzędnej.

Co dalej? Niezwykle istotne jest ustalenie kryteriów analizy CV, która ma na celu odrzucenie tych kandydatów, którzy nie spełniają podstawowych warunków jak wykształcenie czy doświadczenie. Wszystko jednak zależy od zdefiniowanego wcześniej profilu. Może się okazać, że ważniejsze od doświadczenia będą cechy charakteru (np. samodzielność, upór, rze-telność itd.). Te aspekty osobowości mamy szansę sprawdzić podczas rozmowy kwalifikacyjnej, do której powinniśmy się dobrze przygotować. Brzmi banalnie, a jednak nadal często się zdarza, że rekrutujący studiuje po raz pierwszy CV kandy-data, kiedy ten siedzi już naprzeciw. Jeśli szu-kamy wśród kandydatów profesjonalisty, musimy być nim sami – także w roli osoby rekrutującej. Przygotujmy odpowiedni zestaw pytań, ćwiczeń, dzięki którym sprawdzimy, czy dany kandydat posiada poszukiwane przez nas cechy. Oczywiście nie ma jednego doskonałego środka na osiągniecie sukcesu w rekrutowaniu pracownika. Zdarza się, że osoby wybitne słabo wypadają w testach oceny i odwrotnie. Wiąże się to z podziałem na ekstra-wertyków, którym z większą łatwością przychodzi mówienie o sobie i podkreślanie swoich mocnych stron aniżeli osobom z introwertyczną duszą, którzy często mają wiele do zaprezentowania, ale presja działa na nich paraliżująco. Dlatego tak istotne jest stworzenie warunków sprzyjających otwarciu się. Nie stawiajmy siebie wyżej niż kan-dydata. Rozmowa kwalifikacyjna powinna opierać się na partnerstwie: „Ja, rekrutujący, mówię kogo potrzebuję – ja, kandydat, mówię, co potrafię”. Jeśli te perspektywy są zbieżne, najczęściej docho-dzi do podjęcia współpracy.


Jeśli szukamy

wśród kandy-

datów profe-

sjonalisty, mu-

simy być nim

sami – także

w roli osoby

rekrutującej.

Przygotujmy

odpowiedni

zestaw pytań,

ćwiczeń,

dzięki którym

sprawdzimy,

czy dany kan-

dydat posiada

poszukiwane

przez nas

cechy


prowadzenie apteki

• 50 mg x 6 tabl.• 100 mg x 6 tabl.

• 50 mg x 2 tabl.• 100 mg x 2 tabl.

Sumamigren (Sumatriptanum). Skład i postać: 1 tabletka powlekana zawiera 50 mg sumatryptanu w postaci 70 mg bursztynianiu sumatryptanu oraz substancje pomocnicze, w tym: laktoza jednowodna (123,5 mg), lak czerwieni koszenilowej (E 124) lub 100 mg sumatryptanu w postaci 140 mg bursztynianiu sumatryptanu oraz substancje pomocnicze, w tym: laktoza jednowodna (247 mg). Wskazania: Doraźne zwalczanie napadów migreny. Dawkowanie i sposób podawania: Sumamigren jest dostępny w postaci tabletek powlekanych 50 mg i 100 mg. Sumatryptanu nie należy stosować profi laktycznie. Wskazany jest do leczenia napadu migreny jako jedyny lek i nie należy go podawać jednocześnie z ergotaminą lub pochodnymi ergotaminy (włącznie z metyzergidem). Lek należy stosować jak najszybciej po wystąpieniu napadu migreny. Jest on również skuteczny po zastosowaniu w dowolnym stadium napadu bólu. Dorośli: Zalecaną doustną dawką jest 50 mg. U niektórych pacjentów wymagane jest podanie dawki 100 mg. W przypadku nie ustąpienia objawów po podaniu jednorazowej dawki leku, nie należy przyjmować kolejnej dawki leku podczas trwania tego samego napadu migreny. Następną tabletkę można przyjąć podczas kolejnego napadu. Jeżeli zastosowanie jednorazowej dawki leku spowodowało ustąpienie objawów, jednak napad migreny powrócił, drugą dawkę leku można przyjąć w ciągu kolejnych 24 godzin, pamiętając, że nie należy stosować dawki większej niż 300 mg na dobę. Tabletki należy połykać w całości popijając wodą. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby, maksymalna dawka dobowa wynosi 50 mg. Dzieci i młodzież (w wieku poniżej 18 lat): Leku nie należy stosować u dzieci i młodzieży ze względu na brak wystarczających danych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa stosowania. Pacjenci w podeszłym wieku (powyżej 65 lat): Dane na temat stosowania sumatryptanu w postaci tabletek u pacjentów w wieku powyżej 65 lat są ograniczone. Nie wykazano znaczących różnic w farmakokinetyce między tą grupą badanych, a osobami młodszymi. Do czasu zebrania szczegółowych danych klinicznych stosowanie sumatryptanu w tej grupie pacjentów nie jest zalecane. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na sumatryptan lub którąkolwiek substancję pomocniczą produktu. Nie stosować w zapobieganiu napadom migrenowym. Nie stosować u pacjentów w wieku poniżej 18 lub powyżej 65 lat. Choroba niedokrwienna serca lub objawy z nią związane, skurcz naczyń wieńcowych (dusznica Prinzmetala), przebyty zawał mięśnia sercowego. Przebyty udar mózgu lub przemijający mózgowy napad niedokrwienny. Choroby naczyń obwodowych. Umiarkowane i ciężkie nadciśnienie oraz niedostatecznie kontrolowane nadciśnienie. Stosowanie równocześnie z inhibitorami monoaminooksydazy (sumatryptanu nie można stosować przez 2 tygodnie od zakończenia leczenia inhibitorami monoaminooksydazy). Równoczesne stosowanie z lekami zawierającymi ergotaminę lub jej pochodne, jak np. metyzergid lub innymi lekami z grupy agonistów receptorów 5-HT1. Ciężka niewydolność wątroby. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Lek należy stosować tylko u pacjentów po dokładnym rozpoznaniu migreny. Nie jest wskazany u pacjentów z migreną hemiplegiczną, podstawną lub okoporaźną. Leku nie należy stosować u pacjentów z grupy ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, w tym pacjentów palących tytoń lub stosujących substytuty nikotyny bez uprzedniej oceny stanu układu krążenia. Szczególną ostrożność należy zachować u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn w wieku powyżej 40 lat, których także zalicza się do grupy ryzyka. Należy jednak wziąć pod uwagę, że nie w każdym przypadku przeprowadzone badania pozwalają prawidłowo zdiagnozować istniejącą chorobę serca, oraz to, że w bardzo rzadkich przypadkach ciężkie objawy sercowe mogą wystąpić bez współistniejącego schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Po podaniu leku może wystąpić przemijający ból oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej i gardle, czasami o znacznym nasileniu. Objawy te mogą sugerować chorobę niedokrwienną serca. W razie ich wystąpienia, zaleca się odstawienie leku i wykonanie odpowiednich badań. Lek może wywołać krótkotrwałe zwiększenie ciśnienia krwi i obwodowego oporu naczyniowego. Lek należy stosować bardzo ostrożnie u pacjentów z leczoną chorobą nadciśnieniową. U pacjentów z bólem głowy typu migrenowego, u których wcześniej nie rozpoznano migreny oraz u pacjentów z uprzednio rozpoznaną migreną, ale z nietypowym obrazem danego napadu bólu głowy, należy brać pod uwagę inną przyczynę dolegliwości - pochodzenia neurologicznego. Należy pamiętać, że pacjenci, u których występuje migrena, mogą należeć do osób z grupy ryzyka wystąpienia naczyniopochodnego uszkodzenia mózgu, jak np. przemijający mózgowy napad niedokrwienny czy udar mózgu. Podczas jednoczesnego stosowania leku i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) odnotowano wystąpienie zespołu serotoninowego (w tym zmiany stanu psychicznego, niestabilność układu wegetatywnego oraz zaburzenia nerwowo-mięśniowe). Wystąpienie zespołu serotoninowego odnotowano także po jednoczesnym stosowaniu tryptanów z inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Jeżeli równoczesne leczenie sumatryptanem i lekami z grupy SSRI/SNRI jest klinicznie uzasadnione zaleca się odpowiednią obserwację pacjenta. Lek należy podawać ostrożnie pacjentom, u których można spodziewać się zmian we wchłanianiu, metabolizmie lub wydalaniu leku np. w niewydolności wątroby lub nerek. Lek należy stosować z dużą ostrożnością u pacjentów, u których stwierdzano napady drgawek lub czynniki obniżające próg drgawkowy. U pacjentów uczulonych na sulfonamidy po podaniu leku mogą wystąpić objawy alergii o różnym nasileniu, od zmian skórnych do wstrząsu anafi laktycznego. Informacje na ten temat są ograniczone, niemniej jednak należy zachować ostrożność u tych pacjentów. Długotrwałe stosowanie jakichkolwiek leków przeciwbólowych może spowodować nasilenie bólu głowy. Jeśli u pacjenta występuje lub jest podejrzewana taka przyczyna bólu głowy, powinien on odstawić lek i zasięgnąć porady lekarza. U pacjentów, u których występują częste lub codzienne bóle głowy pomimo (lub z powodu) regularnego stosowania leków przeciw tym bólom, należy rozważyć rozpoznanie bólu głowy zależnego od ciągłego stosowania leków. Podczas jednoczesnego stosowania leku i preparatów zawierających ziele dziurawca (Hypericum perforatum) działania niepożądane mogą występować częściej. Nie należy stosować dawki większej niż zalecana. Ze względu na zawartość laktozy, produktu nie należy stosować u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy typu „Lapp” lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Produkt zawiera lak czerwieni koszenilowej, który może wywołać reakcje alergiczne (tabletki powlekane 50 mg). Działania niepożądane: Działania niepożądane zostały pogrupowane według częstości występowania, określonej w następujący sposób: bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1000 do <1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000); bardzo rzadko (<1/10 000), nieznana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Niektóre z wymienionych działań niepożądanych mogą być objawem migreny. Zaburzenia układu immunologicznego. Nieznana: objawy nadwrażliwości od zmian skórnych (jak pokrzywka) do rzadkich przypadków wstrząsu anafi laktycznego. Zaburzenia układu nerwowego. Często: zawroty głowy, senność, zaburzenia czucia, w tym parestezje i niedoczulica. Nieznana: napady drgawek, które wystąpiły u osób z napadami drgawek stwierdzanymi w przeszłości lub współistniejącymi czynnikami predysponującymi do ich wystąpienia, jak i u osób bez czynników ryzyka. Drżenie, dystonia, oczopląs, mroczek. Zaburzenia oka. Nieznana: migotanie światła, podwójne widzenie, zmiany w polu widzenia, utrata widzenia, w tym stałe ubytki widzenia. Zaburzenia widzenia mogą być składową napadu migreny. Zaburzenia serca. Nieznana: bradykardia, tachykardia, kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca, przemijające zmiany niedokrwienne w zapisie EKG, skurcz naczyń wieńcowych, dusznica bolesna, zawał mięśnia sercowego. Zaburzenia naczyń. Często: przemijający wzrost ciśnienia tętniczego krwi wkrótce po podaniu leku, nagłe zaczerwienienie, zwłaszcza twarzy. Nieznana: niedociśnienie, zespół Raynauda. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia. Często: duszność. Zaburzenia żołądka i jelit. Często: u niektórych pacjentów występują nudności i wymioty, ale ich związek z podawaniem sumatryptanu nie jest jasny. Nieznana: niedokrwienne zapalenie okrężnicy, biegunka. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej. Często: uczucie ciężkości (objaw zazwyczaj przemijający, może być silny i występować w różnych częściach ciała, w tym w klatce piersiowej i gardle). Bóle mięśni. Nieznana: sztywność karku, bóle stawów. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania. Często: ból, uczucie gorąca lub zimna, napięcia lub ucisku (objawy te zazwyczaj są przemijające, mogą być silne i występować w różnych częściach ciała, w tym w klatce piersiowej i gardle). Uczucie słabości, zmęczenie (objawy te najczęściej mają nasilenie łagodne do umiarkowanego i są przemijające). Badania. Bardzo rzadko: niewielkie zmiany wartości parametrów czynności wątroby. Zaburzenia psychiczne. Nieznana: lęk. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej. Nieznana: nadmierne pocenie się. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: Sumamigren 50 mg oraz Sumamigren 100 mg odpowiednio nr 8967 i 8968 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: 2013.05.27

dostępny w opakowaniach:

SUM/149/05-2015

W trosce o pacjenta z migreną!

Zabierz na wakacje Sumamigreni miej migrenę z głowy!

R E

K L

A M

A

nauka


leku. Z kolei nasilenie efektu działania leku obserwujemy podczas jego łącznego stosowania z estrogenami oraz doustnymi dwuskładnikowymi środkami antykoncepcyj-nymi. Stosowanie razem z diuretykami (głównie pętlo-wymi) zwiększa utratę potasu, co jest szczególnie istotne u pacjentów, którzy zażywają równocześnie glikozydy nasercowe, z uwagi na zwiększone ryzyko zaburzeń rytmu serca. Prednizon hamuje działanie doustnych leków przeciwzakrzepowych, głównie acenokumarolu i warfaryny, dlatego w tych grupach pacjentów wskazana jest modyfikacja dawkowania. Prednizon może nasilać działania niepożądane NLPZ głównie w stosunku do górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Interakcje metyloprednizolonu Metyloprednizolon można stosować w skojarzeniu z chemioterapeutykami przeciwgruźliczymi, a w leczeniu chorób nowotworowych – z lekami alkilującymi, anty-metabolitami i alkaloidami barwinka. Jednoczesne stosowanie metyloprednizolonu i cyklosporyny powo-duje wzajemne hamowanie ich metabolizmu; co z kolei zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia drgawek. Podobnie jak w przypadku prednizonu należy ostrożnie stosować w skojarzeniu z NLPZ, z uwagi na zwięk-szone ryzyko uszkodzenia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Glikokortykoidy mogą zwiększać klirens nerkowy salicylanów. Należy bezwzględnie zachować ostrożność w przypadku jednoczasowego podawania kwasu acetylosalicylowego i glikokortykosteroidów

Glikokortykosteroidy (GKS) są dzisiaj powszechnie stosowanymi lekami w licznych chorobach, gdzie wykorzystujemy zarówno ich efekt przeciwzapalny, a także liczne inne działania plejotropowe. Trudno wyobrazić sobie dzisiaj reumatologię, hematologię, onkologię, alergologię, pulmonologię, nefrologię czy medycynę paliatywną bez tej grupy leków. Świadomy ich wybór, świadomość potencjalnych interakcji oraz skuteczna prewencja działań niepożądanych są niezbędne do bezpiecznego stosowania tej grupy leków, która różni się zarówno profilem farmakokinetycznym, farmakodynamicznym oraz profilem działań niepożądanych.

Interakcje hydrokortyzonu Hydrokortyzon osłabia działanie leków przeciwzakrzepowych i prze-

ciwcukrzycowych. Nasila utratę potasu szczególnie w skojarzeniu z diure-tykami pętlowymi. Jednoczasowe stosowanie z NLPZ powoduje zwięk-szenie ryzyka wystąpienia krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmo-wego. Fenobarbital, fenytoina, ryfampi-cyna, efedryna i w mniejszym stopniu pseudoefedryna osłabiają działanie hydrokortyzonu.

Interakcje prednizonu W przypadku równoczesnego stosowa-nia prednizonu z fenobarbitalem, feny-toiną, ryfampicyną, a także efedryną i pseudoefedryną może dochodzić do osłabienia działania farmakologicznego

Niekorzystne interakcje glikokortykosteroidów

Prednizon

może

nasilać

działania

niepożą-

dane NLPZ

głównie

w stosunku

do górnego

odcinka

przewodu

pokarmo-

wego

autor: dr n. med. JAROSŁAW WOROŃfarmakolog kliniczny, Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Wydziału Lekarskiego UJ CM Kraków, Szpital Uniwersytecki w Krakowie

nauka



u chorych z hipoprotrombinemią. Inhibitory CYP3A4 (makrolidy – ery-tromycyna, klarytromycyna, azolowe środki przeciwgrzybiczne – itrakonazol, a także pochodne 1,4 dihydropirydyny z grupy inhibitorów kanałów wapnio-wych) mogą zmniejszać metabolizm kortykosteroidów i dlatego należy odpowiednio zredukować dawkę. Leki indukujące enzymy wątrobowe, takie jak fenobarbitak, ryfampicyna, fenylbu-tazon, fenytoina oraz karbamazepina, mogą nasilać metabolizm i zmniejszać skuteczność kliniczną metyloprednizo-lonu. Jak już wspomniano, GKS mogą zmieniać reakcję na leki przeciwkrze-pliwe, dlatego też należy monitorować parametry układu krzepnięcia. GKS zwiększają zapotrzebowanie na insu-linę i doustne leki przeciwcukrzycowe. Stosowanie metyloprednizolonu z tiazydowymi środkami moczopęd-nymi zwiększa ryzyko wystąpienia hipokaliemii i nietolerancji glukozy. U osób leczonych kortykosteroidami w dawkach immunosupresyjnych nie należy stosować szczepionek zawie-rających żywe atenuowane wirusy; można stosować szczepionki inaktywo-wane lub wytworzone metodami inży-nierii genetycznej, jednak odpowiedź może być osłabiona lub nie wystąpić. Jednoczasowe stosowanie fluorochi-nolonów zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia ścięgien oraz zwiększa ryzyko pęknięcia ścięgna Achillesa. Równoczesne podawanie inhibitorów cholinoesterazy (np. neostygmina, pirydostygmina) może wywołać prze-łom miasteniczny. Poprzez działanie mineralokortykoidowe metylopred-nizolon może podwyższać ciśnienie tętnicze i osłabiać działanie leków hipotensyjnych. Zwiększając wyda-lanie potasu, metyloprednizolon może powodować nasilenie działania glikozydów nasercowych. Metotreksat wpływa na działanie metyloprednizo-lonu poprzez synergistyczny wpływ na przebieg choroby, co może pozwolić na zmniejszenie dawki steroidu. Metylo-prednizolon może częściowo hamo-wać blokadę nerwowo-mięśniową wywołaną przez leki zwiotczające, np. pankuronium. Może równocześnie nasilać reakcję na leki sympatykomi-metyczne, np. salbutamol, fenoterol. Możliwe jest również wystąpienie interakcji z lekami przeciwlękowymi oraz przeciwpsychotycznymi, głównie interakcji farmakokinetycznych, które należy oceniać indywidualnie.

Interakcje deksametazonu Deksametazon osłabia działanie leków przeciwzakrzepo-wych z grupy antywitamin K oraz leków hipoglikemizują-cych. Nasila działanie toksyczne glikozydów nasercowych, szczególnie w skojarzeniu z lekami moczopędnymi, z uwagi na zwiększoną utratę potasu. Równoczesne sto-sowanie NLPZ powoduje zwiększenie ryzyka wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego, jednak w przypadku deksametazonu ryzyko to jest najmniejsze w całej grupie GKS z uwagi na fakt, że deksametazon nie wykazuje działania mineralokortykoidowego. Fenobarbital, leki prze-ciwpadaczkowe, przeciwhistaminowe, ryfampicyna oraz efedryna, a także w mniejszym stopniu pseudoefedryna osłabiają działanie deksametazonu, estrogeny z kolei nasi-lają jego działanie.

Interakcje betametazonu Betametazon jest stosowany głównie w postaci zastrzy-ków dostawowych i okołostawowych, jednak pomimo tej drogi podania nie można wykluczyć ryzyka interakcji z lekami stosowanymi ogólnoustrojowo. Estrogeny mogą nasilać działanie deksametazonu, z kolei fenyto-ina, fenobarbital, ryfampicyna oraz efedryna, indukując metabolizm leku, osłabiają jego efekt terapeutyczny. W skojarzeniu z diuretykami, szczególnie z pętlowymi i amfoterycyną B możliwe jest nasilenie hipokaliemii. Betametazon osłabia działanie insuliny, doustnych leków hipoglikemizujących, leków przeciwzakrzepowych. W praktyce konieczna jest zwykle modyfikacja dawko-wania. Jednoczesne stosowanie z NLPZ stosowanymi sys-temowo zwiększa ryzyko uszkodzenia górnego odcinka przewodu pokarmowego, wystąpienia lub nasilenia obja-wów owrzodzenia przewodu pokarmowego. GKS mogą osłabiać odpowiedź na leczenie somatotropiną. Jedno- czesne stosowanie z glikozydami nasercowymi, w szcze-gólności z metylodigoksyną, zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca, które związane są z występowa-niem hipokaliemii. Warto zaznaczyć, że u pacjentów stosujących GKS bez innych dodatkowych czynników ryzyka nie jest wskazane stosowanie jako cytoprotekcji górnego odcinka przewodu pokarmowego inhibitorów pompy protonowej.

Estrogeny

mogą

nasilać

działanie

deksameta-

zonu,

z kolei

fenytoina,

fenobarbital,

ryfampi-

cyna oraz

efedryna,

indukując

metabolizm

leku, osłabia-

ją jego efekt

terapeu-

tyczny

O ile w początkowym okresie leczenia większość pacjentów stara się skrupulatnie przestrzegać tych zaleceń, z biegiem czasu odse-tek takich osób coraz bardziej się zmniejsza. Wiele rodzajów terapii chorób przewlekłych to terapie objawowe, których celem końco-wym nie jest wyleczenie, a jedynie złagodzenie objawów dolegliwości lub zapobieganie wystąpieniu groźnych dla życia czy zdrowia powikłań. Brak nakreślonej przez lekarza perspektywy zakończenia terapii, różne okoliczności życiowe – np. wyjazd na urlop, do sanato-rium, pogorszenie sytuacji mate-rialnej, cechy charakteru pacjenta i sposób radzenia sobie w sytu-acjach stresowych (choroba innego członka rodziny) powodują, że akceptowane i przestrzegane przez pacjenta początkowo zalecenia schodzą na dalszy plan.

Kolejnym czynnikiem, który sprzyja nieprzestrzeganiu zaleceń lekar-skich, jest polipragmazja, czyli stosowanie wielu rodzajów leków i preparatów wspomagających. Nierzadko jest to np. kilkanaście i więcej różnego rodzaju tabletek, zwłaszcza, jeśli jednemu choremu ordynowane są leki przez lekarzy różnych specjalności. Im bardziej skomplikowane są zalecenia tera-peutyczne, tym mniejsza szansa na ich realizację. Niektórzy pacjenci skrupulatnie zakładają zeszyciki, w których próbują rozpisać i roz-łożyć w czasie oraz w kolejności wszystkie zaordynowane leki i pre-paraty i sami mówią, że realizacja tych wszystkich zaleceń i pamięta-nie o nich nie pozwala już na żadną inną aktywność w ciągu dnia. Mają

Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych (z ang.: „compliance” lub „adherence”) w medycynie, w szerokim rozumieniu, oznacza stopień, do jakiego zachowanie pacjenta w zakresie przyjmowania leków, przestrzegania diety i dokonywania zmian w stylu życia jest zgodne z zaleceniami lekarza lub farmaceuty. W znaczeniu węższym odnosi się do zgodnego z zaleceniami stosowania odpowiedniej dawki i czasu przyjęcia leków. Przeciwieństwo przestrzegania zaleceń terapeutycznych określa się mianem „non-compliance”.

W kontekście compliance przeprowadzono i opublikowano wiele badań naukowych u chorych przewlekle (nadciśnienie tęt-

nicze, cukrzyca I i II typu, przewlekła białaczka, u osób w wieku ponad 65 lat, u zarażonych wiru-sem HIV). Analizy te wykazały, że ponad 50% pacjentów zaprzestaje regularnego stosowania leków, diety czy zaleceń co do trybu życia. Badania przeprowadzone w 2011 r. wykazały, że stopień przestrzegania zaleceń lekarskich jest różny w róż-nych krajach i tak na przykładzie nadciśnienia tęt-niczego, nie realizowało zaleceń: w Walii – 38,1%, w Anglii – 41,5%, w Polsce – 57,6%, na Węgrzech – 70,3% pacjentów.*

O przestrzeganiu i nieprzestrzeganiu zaleceń lekarskich

nauka

O ile w po-

czątkowym

okresie

leczenia

większość

pacjentów

stara się

skrupulatnie

przestrzegać

zaleceń

lekarza,

z biegiem

czasu od-

setek takich

osób coraz

bardziej się

zmniejsza

R E

K L

A M

A


autor: dr n. med. LESZEK MAREK KRZEŚNIAKspecjalista chorób wewnętrznych

R E

K L

A M

A


często poczucie, że czegoś nie zdą-żyli wykonać bądź też przeświad-czenie, że o czymś zapomnieli.

Przyporządkowanie chorego do określonej grupy pacjentów jest zwykle dla lekarza jasne i określa, jaki w danym okresie będzie sche-mat leczenia. System organizacji służby zdrowia i liczne obowiązki sprawozdawcze sprawiają, że coraz mniej jest czasu na rozmowę z pacjentem, na sprawdzenie czy realizowane są wydane wcześniej zalecenia, na rozwianie wątpliwo-ści pacjenta, na ocenę możliwości wystąpienia działań niepożądanych w przypadku przewlekłego stoso-wania konkretnych preparatów. Powtarzanie recepty dla przewlekle chorego to za mało, aby podtrzymać więź z pacjentem. Wielu z nich odbiera to jako brak zaintere-sowania ze strony lekarza, bo przypisanie osoby do określonego rozpoznania i standaryzacja postę-powania zabiera pacjentowi resztki nadziei na zmianę tego stanu rzeczy i jego sytuacji zdrowotnej. Wytwarza też u wielu pacjentów postawę bagatelizacji choroby i wynikających z niej powikłań. Wiele ze stosowanych przewlekle preparatów z biegiem czasu staje się przyczyną objawów ubocznych, działań niepożądanych czy interak-cji leków, które z kolei nierzadko wymagają kolejnych konsultacji u innych specjalistów, np. okulistów, dermatologów, neurologów itd.

Ponadto wiele leków, np. insu-lina, przy niezachowaniu zaleceń dietetycznych, może prowadzić do groźnych zaburzeń, jak np. hipogli-kemia. Zbytnie obniżenie ciśnienia tętniczego, zwłaszcza u osób w wieku podeszłym lub z nasiloną miażdżycą, prowadzić może do takiego pogorszenia komfortu życia, że w świadomości pacjenta rodzi się poczucie, że leczenie, które sto-suje, jest gorsze niż sama choroba. Sprzyja też decyzji o przyjmowaniu leków tylko w okresie nasilenia się dolegliwości.

Wymyślono wiele sposobów zdalnego sprawdzania realizacji zaleceń lekarskich, od kontroli wykupowania recept poczynając. Dla osób w podeszłym wieku, osób

z demencją, dla opiekunów osób przewlekle chorych, opracowano różnego rodzaju pudełeczka z odpowiednimi przegródkami, do których wkłada się preparaty z przeznaczeniem „na rano”, „na południe”, „na wieczór”. Niektóre firmy farmaceutyczne świadomie zmieniają kolor czy kształt tabletek, aby lepiej i łatwiej było zapamiętać lub przypomnieć sobie o konieczności stosowania określonego preparatu.

Rozwój telemedycyny spowodo-wał także opracowanie systemów przypominania o konieczności przyjmowania leków, np. prze-ciwkrzepliwych czy innych, przez powiadamianie – kiedyś przy pomocy pagerów, teraz przy pomocy telefonów komórkowych. Prawdopodobnie w stosunkowo niedługim czasie doczekamy się powszechnego stosowania w cha-rakterze przypominaczy mikrochi-pów wbudowanych w opakowania

zawierające tabletki, które będą nie tylko przypomi-nać, ale i nadzorować prawidłowość prowadzonych kuracji. Będą one komunikować, kiedy ilość leku u pacjenta jest zbyt mała i grozi przerwaniem ważnej dla życia terapii, podobnie jak dziś drukarki przypomi-nają, że kończy się tusz i trzeba kupić nowy toner.

Chociaż systemów kontroli może być wiele i coraz bardziej wymyślnych, to zasadniczej zmiany należy oczekiwać wtedy, gdy dla osób dziś przewlekle chorych zostaną opracowane terapie prowadzące do stosowania leczenia przyczynowego i w konsekwen-cji do wyleczenia.

Przypisy:

* Dane statystyczne z badania realizowanego w 16 krajach UE, wyniki przed-

stawiono na forum Parlamentu Europejskiego w grudniu 2011 r. Koordynato-

rem badań był Uniwersytet Medyczny w Łodzi.

Niektóre

firmy farma-

ceutyczne

świadomie

zmieniają

kolor czy

kształt

tabletek,

aby lepiej

i łatwiej było

zapamiętać

lub przy-

pomnieć

sobie o ko-

nieczności

stosowania

określonego

preparatu

nauka


R E

K L

A M

A


nalewki apteczne

Prognozy pokazują, że wkrótce 1/4 populacji krajów uprzemysłowionych przekroczy 65 lat. Starzejemy się jako społeczeństwo, ale indywidualnie próbujemy z tym procesem walczyć. Jak przeżyć lata 50+ w dobrym zdrowiu? Receptą jest aktywność fizyczna i urozmaicona dieta.

Naturalna recepta na witalność

B adania populacji seniorów poka-zują, że dość powszechne są niedo-bory witamin, zwłaszcza z grupy B

oraz niektórych składników mineralnych (magnezu, wapnia, żelaza, cynku i selenu). Ich niedobór w organizmie odbija się nieko-rzystnie, powoduje zmęczenie, problemy z koncentracją uwagi i niechęć do podejmo-wania nowych zadań. Dlatego cały zestaw witamin B można znaleźć w multiwitami-nowych preparatach. Niedobór witamin ma przyczyny cywilizacyjne. Jest to wzrastające spożycie wyrobów piekarniczych z białej mąki pszennej oraz wysokie spożycie cukru. Niedobory witamin mogą być też spowodo-wane chorobami przewodu pokarmowego, przyjmowaniem leków, alkoholizmem, pale-niem papierosów.

Niedobór witamin grupy B, a zwłaszcza folia-nów, u osób w wieku podeszłym może przy-czynić się do powstania dysfunkcji umysłowej. Badania pacjentów z demencją, chorobą Alzheimera czy Parkinsona pokazują, że mają oni również obniżony poziom witaminy C i E. Zapewnienie odpowiedniego statusu obu witamin może poprawić funkcje układu immu-nologicznego, krwionośnego i nerwowego, ma wpływ na pracę mózgu. Badanie z udziałem 3831 osób w wieku powyżej 65 lat, pokazało,

autorka: prof. IWONA WAWER

że wyższe spożycie witaminy C jest powiązane z lepszymi funk-cjami poznawczymi. Wyższe spożycie witaminy C z dietą i suplementami diety, samej lub razem z witaminą E, może opóź-niać spadek zdolności poznaw-czych następujący z wiekiem.

Witamina C lepiej się wchła-nia, gdy pochodzi z naturalnych źródeł. Acerola, malpigia gra- natolistna (Malpighia glabra) ma owoce podobne do wiśni o kwaśnym smaku. Owoce te są wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym do produk-cji preparatów zawierających witaminę C, bowiem mają jej szczególnie dużo: 1400-2500 mg w 100 g owoców. Wśród znanych surowców mogą jej dorównać tylko owoce dzikiej róży (Rosa rugosa).

Za główny czynnik powodujący starzenie się organizmu i powsta-wanie chorób degeneracyjnych są uważane uszkodzenia DNA białek i lipidów skutkiem utlenia-

Niedobór

witamin

grupy B,

a zwłaszcza

folianów,

u osób

w wieku

podeszłym

może

przyczynić się

do powstania

dysfunkcji

umysłowej


nia i reakcji rodnikowych. Eliksir młodości i witalności musi więc zawierać antyoksydanty – związki przeciwdziałające utlenieniu i likwidujące rodniki. Są to głównie witaminy antyoksydacyjne A, C i E, a również związki typu polifenoli. Szczególnie dużo polifenoli (anto-cyjanów, katechin i tanin) o silnych właściwościach antyoksydacyjnych zawierają owoce aronii. To polski „czarny skarb”, a regularne picie soku z aronii pomoże utrzymać w dobrej formie serce, układ krwio-nośny i wzrok.

W krajach Dalekiego Wschodu znanym środkiem poprawiają- cym witalność seniorów był i jest żeń-szeń. Pierwsze wzmianki o sile działania jego korzenia pochodzą z czasów Dynastii Shang (1600-1100 r. p.n.e.), ale historyczny opis medycznych zastosowań, który powstał ok. 200 r. n.e, podaje takie wskazania, jak: zmęczenie, brak apetytu, krótki oddech, słaby puls, poty, bezsenność, amnezja, cukrzyca, impotencja.

Obecnie wiemy, że bioaktywne związki Panax ginseng to ginse-nozydy – w koreańskim surowcu jest ich ponad 40. We współcze-snych badaniach wykazano, że żeń-szeń wpływa na poprawę odporności i wytrzymałości orga-nizmu. Ich uczestnicy uzyskiwali lepsze wyniki w testach wysiłko-wych, poprawę koncentracji i lepszy refleks. Efekty stosowania ekstraktu żeń-szenia (4% ginsenozydów) to: poprawa ogólnego samopoczucia, stanu przy chronicznym zmęczeniu, czasu reakcji, wydolności fizycz-nej, szybkości podejmowania decyzji.

Interesującym składnikiem jest koenzym Q10, który bierze udział w procesie oksydacyjnej fosforyla-cji. Przy jego niedoborze organizm ma mniej energii. Niestety, ilość koenzymu w organizmie maleje z wiekiem. Stężenie CoQ10 jest często znacznie obniżone u osób chorych, np. z miaż- dżycą i chorobą niedokrwienną. Dłużej trwający niedobór CoQ10

nalewki apteczne

może być przyczyną chorób, zwłaszcza niewydolności takich narządów, jak serce, które zuży-wają dużo energii. Jest to argu-ment za włączeniem go w skład preparatów antyoksydacyjnych podawanych profilaktycznie, razem z witaminami C i E.

Coraz więcej jest dowodów na to, że występowanie niedoborów witamin z grupy B oraz witaminy C dotyczy nie tylko osób w podeszłym wieku, ale również osób żyjących w ciągłym stresie. Biznesmenom, pracownikom korporacji, którzy jedzą coś w pośpiechu poza domem, a chcą utrzymać dobrą kondycję, przyda się suplement diety zawierający: koenzym Q10, witaminę B2, B3, B6, kwas foliowy, biotynę, wita-minę E, witaminę C z aceroli oraz sok z aronii.

We współczes-

nych badaniach

wykazano,

że żeń-szeń

wpływa

na poprawę

odporności

i wytrzymałości

organizmu.

Ich uczestnicy

uzyskiwali lepsze

wyniki w testach

wysiłkowych,

poprawę

koncentracji

i lepszy refleks


kuchnia farmaceutyczna


Spróbuj bez mięsa!Kuchnia wegetariańska to nie tylko brak mięsa. To bogactwo smaków i aromatów.

Komponując bezmięsne dania staraj się unikać gotowych zamienników (zazwyczaj są to produkty sojowe – pasztety, parówki czy pasty kanapkowe),

jak najczęściej natomiast wykorzystuj naturalne produkty (sezonowe warzywa i owoce, grzyby, kasze czy orzechy) i podawaj je z coraz to innymi przyprawami,

które wydobędą nowe smaki z popularnych produktów.

Składniki: •250 g ugotowanej kaszy jaglanej•250 g startej marchwi•40 g oleju lub oliwy•1 białko jaja

•1/2 szklanki posiekanych orzechów (np. nerkowce)

•1/2 szklanki sezamu (czarnego lub białego)

•1/2 szklanki bułki tartej lub otrąb•2 łyżki sosu sojowego•ostra papryka•pieprz•sól

Przygotowanie: Wszystkie składniki wymieszaj w misce. Wilgotnymi rękoma formuj kotlety. Układaj na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Piecz ok. 30 minut w temp. 200 st. C. W połowie przełóż kotlety na drugą stro-nę, aby się równomiernie przypiekły. Podawaj na zimno lub na ciepło, z dużą porcji warzyw.

JUSTYNA MARSZAŁKOWSKA- -JAKUBIKspecjalista dietetyki medycznej, specjalista ds. zdrowia publicznego

Jaglano-marchwiowe kotlety z sezamem i orzechami

***Oto kolejna pozycja na niekończącej się liście kotletów z kaszy jaglanej. To danie na zimno smakuje równie dobrze jak i na ciepło. Sycąca i bardzo prosta w przygotowaniu propozycja na obiad w formie „na wynos”.

kuchnia farmaceutyczna


Wiele znanych nam wcześ- niej dań można zrobić w wersji bezmięsnej. Warto

się w nich rozsmakować i nawet jeśli nie wyeliminujemy w 100% mięsa ze swojej diety, sięgać po nie przynajmniej dwa razy w tygodniu, zamiast trady-cyjnego mięsnego posiłku. Boczniaki doskonale imitują mięso w gulaszu (w smaku przypominają nieco tra- dycyjne „flaczki”). Kasza jaglana z dowolnymi warzywami (burak, mar-chewka) to świetna baza do kotletów. Tofu sprawdza się w roli kurczaka, a w diecie wegańskiej także w roli jaja. Z soczewicy można przyrządzić dosko-nały pasztet, a z ciecierzycy popularny hummus, który pasuje zarówno do pieczywa jak i krakersów. Wszystkie warzywa korzeniowe nadają się nato-miast do past kanapkowych – w ich towarzystwie wędlina jest naprawdę zbędna. Koniecznie trzeba zadbać o to, by posiłki pomimo braku pełnowarto-ściowych źródeł białka dostarczały go nam w optymalnej ilości i składzie. Aby zoptymalizować skład aminokwa-sowy w jak największej liczbie posił-ków należy łączyć produkty zbożowe z nabiałem i strączkami (np. musli z jogurtem lub pieczywo z hummusem) czy jaja z warzywami oraz nasionami (w sałatce, kotletach lub zapiekance). Pamiętajmy również, by nie skupiać się na kilku ulubionych produktach. Łączmy ze sobą różne rodzaje kasz, warzyw strączkowych, płatków zbo-żowych czy pestek i orzechów. Tylko taka różnorodność dostarczy naszemu organizmowi wszystkich niezbędnych składników.

Soczewica z morelami

Składniki: 50-60 g zielonej soczewicy (suchej)

•10 suszonych moreli •kilka kropli oleju rzepakowego

•1 ząbek czosnku•filiżanka gęstego jogurtu naturalnego

Przygotowanie:Soczewicę namocz na noc w zimnej wodzie, rano wylej wodę i przepłucz soczewicę na sitku. Ugotuj do miękkości w nieosolonej wodzie (bez przykrycia). Morele wypłucz i namocz w ciepłej wodzie. Pokrój w paski i wymieszaj z soczewicą. Dodaj zmiażdżony ząbek czosnku, odrobinę soli i oleju. Podawaj z jogurtem.

***To sycąca i orzeźwiająca propozycja na drugie śniadanie. Białko w tym daniu pochodzi z dwóch źródeł – z nasion soczewicy oraz jogurtu. Do tego spora dawka błonnika oraz słodycz moreli. Idealna przekąska w ciągu dnia.

Gulasz z boczniaków

Składniki: 250 g boczniaków•1 marchewka•2 ziemniaki

•1/2 papryki •puszka pomidorów•1/2 cebuli•łyżka oleju rzepakowego lub oliwy

Przygotowanie: Cebulę posiekaj drobno i zeszklij na oleju. Dodaj pokrojoną marchewkę i paprykę oraz ziemniaki pokrojone w kostkę. Dolej pół szklanki wody i duś 10 minut pod przykryciem (aż ziemniaki będą miękkie). W tym cza-sie umyj i pokrój w paski grzyby, dodaj do warzyw wraz z pomidorami, przypraw do smaku pieprzem, solą i chilli i duś jeszcze kwadrans.

***To propozycja obiadu bez mięsa. Boczniaki są świetnym zamiennikiem mięsa, głównie z racji całkiem sporej zawartości białka. Grzyby te są także źródłem witamin i soli mineralnych.


kultura

Miłosne dylematy

Zespół najbardziej utalentowanych ludzi na świecie pracuje pod okiem genialnego Alana Turinga nad złamaniem skomplikowanego kodu, którym posłu-gują się naziści. Ich niesamowite dokonania, oparte częściowo na pracy polskich naukowców, pozwalają położyć kres najbardziej okrutnej wojnie w historii dużo wcześniej, niż wydawało się to możliwe. Po tych wydarzeniach Turing w blasku chwały przystę-puje do badań, których efektem będzie największa rewolucja naszych czasów – powstanie komputera. Mimo niesamowitych zasług, ekscentryczny naukowiec wpadnie w poważne kłopoty, które w dramatyczny sposób odmienią jego los.

„Gra tajemnic”, reż. Morten Tyldum, wyst.: Benedict Cumberbatch, Keira Knightley, Matthew Goode, Mark Strong. Dystrybucja: Monolith Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: GRA TAJEMNIC, mają szansę otrzymać płytę DVD w prezencie.

ROZWIĄZANIE KONKURSÓW Z NR 5 (85):film DVD „Medicus” (hasło: MEDICUS): Marcin Gackowski • płyta „Mysz” Adama Struga (hasło: MYSZ): Marta Paryło-Cyga • książka „Leon Pietraszak. Ucho od śledzia” Katarzyny Madey (hasło: UCHO): Grażyna Ińska • książka „Bez ograniczeń. Jak rządzi nami mózg” Marii Mazurek (hasło: MÓZG): Karolina Baniel

Zapraszamy do udziału w naszych konkursach!Wejdź na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl

Anglia, połowa XIX stulecia. Młoda i piękna Bathsheba Everdene (Carey Mulligan) dziedziczy wielką farmę. Wbrew obowiązu-jącym zwyczajom postanawia walczyć o jej utrzymanie w świecie zdominowanym przez mężczyzn. Dziewczyna zwraca uwagę trzech z nich: Gabriela Oaka (Matthias Scho-enaerts) – pasterza, którego zachwyca jej niezależność; Franka Troya (Tom Sturridge) – przystojnego i lekkomyślnego sierżanta oraz Williama Boldwooda (Michael Sheen) – zamożnego właściciela ziemskiego. Trzech mężczyzn rywalizuje o względy Bathsheby, co prowadzi do nieuchronnego konfliktu...„Z dala od zgiełku” to nowa ekranizacja klasycznej powieści Thomasa Hardy’ego – autora sfilmowanej swego czasu przez Romana Polańskiego „Tessy d’Urberville” – zaliczanej do arcydzieł literatury angiel-skiej. Obraz zrealizował Thomas Vinterberg, reżyser „Polowania” i „Festen”.

„Z dala od zgiełku”, reż. Thomas Vinterberg, scen. David Nicholls, wyst.: Carey Mulli-gan, Matthias Schoenaerts, Michael Sheen, Tom Sturridge, Juno Temple, Sam Phillips, Bradley Hall, Hilton McRae, Jessica Barden, Harry Peacock, Victor McGuire, Jody Halse. Dystrybucja: Imperial – Cinepix. Premiera: 17 lipca 2015 r.

EKSCENTRYCY I KODOŁAMACZE

Olśniewająca wizualnie opowieść o namiętności, walce o niezależność, trudnych wyborach i życiowych wyzwaniach.

DVD

FILM

MEGA HIT!


kultura

Choć tradycje winiarskie w Polsce dopiero się kształtują, rodzimi winiarze nie narze-kają na brak zainteresowania enotury-styką. I nic w tym dziwnego – winiarska Polska jest niezwykle intrygująca, nieod-kryta, a dla wielu zagranicznych turystów wręcz dziewicza. „Winnice w Polsce“ Ewy Wawro to wspaniale wydany przewodnik po polskich winnicach. Zaprezentowano w nim 50 najciekawszych winnic z całego kraju godnych polecenia miłośnikom trunku. Z książki dowiemy się: czego enoturysta powinien szukać w ofercie winiarza, kiedy i gdzie odbywają się najważniejsze winiarskie imprezy, festyny i degustacje w kraju, dokąd pojechać i w jakich miejscach się zatrzymać, by skosztować wybornego polskiego wina i poznać tajemnice jego wytwarzania, wreszcie – jakie atrakcje turystyczne należy koniecznie zobaczyć przy okazji pobytu w winnicy. Rozsmakuj się w wybornych polskich winach i spędź miło wolny czas, wędrując rodzimymi winiarskimi ścieżkami.

„Winnice w Polsce”, Ewa Wawro, Wydawnictwo Multico

Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: WINNICE, mają szansę otrzymać książkę w prezencie.

Nowy sposób na relaks, odstresowanie, speł-nienie ambicji twórczych. I nowa kategoria książek, które we Francji sprzedają się już lepiej niż książki kucharskie! Szał koloro-wania ogarnął już Francję, Anglię, Belgię i inne kraje europejskie. Książkę kupują nastolatki, studenci, menedżerowie, kobiety sukcesu i gospodynie domowe. Wydawcy proponują coraz to nowe formy – od prostych wzorów po najbardziej wyrafinowane obrazy. Dlaczego dorośli chcą kolorować? „Odpo-czywam, bo muszę skupić się tylko na tym...” „Odkrywam w sobie zdolności artystyczne...” „Budzi się we mnie wyobraźnia...” „Głowa przestaje mnie boleć” – wymieniają się doświadczeniami czytelnicy. A „Huffington Post” pisze: „Kolorowanie powoduje dobre samopoczucie, uspokojenie, jak również stymuluje obszary mózgu odpowiedzialne za zdolności manualne, zmysły, kreatywność. Trend w zawrotnym tempie rozchodzi się na kolejne kraje Europy i w USA. A my wie-rzymy w powodzenie i dobroczynne działanie tej przyjemnej mody. A na koniec potwier-dzenie naukowe. O leczeniu kolorami wiemy wszyscy, ale kto wie, że o relaksacji poprzez kolorowanie pisał już Carl G. Jung?”

„Piękne antystresowe kreatywne kolorowanie dla dorosłych”, Amber

Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: KOLOROWANIE, mają szansę otrzymać książkę w prezencie.

ENOTURYSTYKA W RODZIMYM WYDANIU

TWÓRCZA AUTOTERAPIA

Projekt muzyczny Macieja Miecznikow-skiego i Krzysi Górniak w 50-tą rocznicę śmierci wielkiego amerykańskiego wokalisty i pianisty jazzowego. On – znakomity muzyk o charakterystycznym głosie, szczególnie pięknie brzmiącym w romantycznym repertuarze. Ona – znana gitarzystka jazzowa, której delikatność i kobiecość w połączeniu z wirtuozerią jest unikatem na rynku muzycznym. W efekcie dostajemy wyjątkowe połączenie dwóch różnych temperamentów i osobowości. W ich wykonaniu światowe przeboje Nat King Cole’a, m.in. „Unforgettable”, „Route 66”, „When I Fall In Love” wyśpiewane i zagrane z uczuciem w niekonwen-cjonalnych aranżacjach na dwie gitary i wokal brzmią nad wyraz świeżo. „Tribute To Nat King Cole” to granie intymne, „blisko ucha”, pełne emocji. Na koncertach Maciej i Krzysia wprawiają słuchaczy nie tylko w chwile zadumy i uniesienia. Połączenie świetnego kontaktu z publicznością i niespożytej energii jest gwarancją udanego, rozryw-kowego koncertu. To duet doskonały zarówno na małe, kameralne imprezy, jak i na duże sceny.

„Tribute To Nat King Cole”, Maciej Miecznikowski, Krzysia Górniak, Atom String Quartet, Dux

Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: KING, mają szansę otrzymać płytę w prezencie.

LIRYCZNIE, Z WERWĄ I BLISKO UCHA

KSIĄŻKA MUZYKA KSIĄŻKA

BEST- SELLER!


krzyżówka R E

K L

A M

A

Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 20 etui na pieczątki ufundowanych przez producenta leku Sumamigren. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 28.08.2015 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected]. Regulamin konkursu dostępny jest na stronie www.farmacjapraktyczna.pl.

Imię i nazwisko:.........................................................................................................................................................................................Dokładny adres:.........................................................................................................................................................................................e-mail:.........................................................................................................................................................................................Telefon: .........................................................................................................................................................................................Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2002 r. Nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do Grupy Polpharma.Każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Podanie danych jest dobrowolne.Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. w określonych powyżej celach*.Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną*.

Data: ........................................... Podpis: ..............................................................................*) Należy skreślić w przypadku niewyrażenia zgody.

Rozw

iązaniem

krzyżów

ki z nr 5 (8

5) „Farmacji P

raktycznej” jest h

asło: ŻUR

AVIT –

KOM

PLEKSO

WA

LINIA

PRO

DU

KTÓ

W Z ŻU

RAW

INĄ

. K

oce o

trzymu

ją: Wło

dzim

ierz Bęb

enek, A

neta P

iecho

wiak, Lilian

na K

rawczyk, B

arbara D

reszczyk, Grażyn

a Bilew

icz-Wo

jciecho

wska, E

lżbieta K

ról, K

atarzyna Jed

ynak,

Wład

ysława Szetela, G

rażyna Lep

oro

wska, E

milia P

awło

wska, M

ałgo

rzata Ko

marn

icka, Sylwia Sp

allek, Do

rota Jan

czyńska, Izab

ela Waw

rzyniak, W

ioletta K

otlarek,

Bo

gu

sław O

rczykow

ski, Alin

a Soro

czyńska, Lilian

na K

uro

wska, E

lżbieta R

zeźniczak, K

ing

a Dru

karczyk, Aleksan

dra K

ołek, B

arbara W

ilk, An

eta Rem

biszew

ska, Jan

Sierpecki, P

aulin

a Ko

no

pka, K

atarzyna G

ackow

ska, Zo

fia K

row

iak, Beata Skład

ano

wska, M

arek Sikora, M

ateusz Skład

ano

wski, A

neta M

leczak, Katarzyn

a Mąd

ra, Lu

cyna K

orp

al-Zam

iatała, Mag

dalen

a Kw

intal, K

arolin

a Juska, M

ałgo

rzata Feldh

eim, G

rażyna Iń

ska, Dian

a Bo

lano

wska, A

nn

a Rad

zimo

wska i B

og

dan

Wo

lano

wski.

SU

M/1

55

/07-

20

15

Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie:

–9 10 11 12 13 141 2 3 4 5 6 7 8 15 16

17 18 19 20 21 22 23 24

!

R E

K L

A M

A

* IMS/02/2015, 03G (Proton Pump Inhibitors, H2 Antagonists, Antacids)

Ranigast MAX (Ranitidinum). Skład i postać: Każda tabletka powlekana zawiera 150 mg ranitydyny w postaci chlorowodorku (co odpowiada 168 mg ranitydyny chlorowodorku). Substancja pomocnicza o znanym działaniu: żółcień pomarańczowa (E110). Wskazania: Objawowe leczenie dolegliwości żołądkowych niezwiązanych z chorobą organiczną przewodu pokarmowego: niestrawność (dyspepsja), zgaga, nadkwaśność, ból w nadbrzuszu. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie. Produkt wskazany jest w doraźnym leczeniu dolegliwości dyspeptycznych u pacjentów w wieku powyżej 16 lat. W przypadku wystąpienia objawów niestrawności zwykle stosuje się 1 tabletkę 150 mg na dobę. W razie nawrotu dolegliwości można zastosować 1 tabletkę 150 mg 2 razy na dobę. Dobowa dawka leku nie powinna być większa niż 300 mg (2 tabletki). Produktu nie należy stosować dłużej niż 2 tygodnie. Jeśli dolegliwości nie ustępują po 2 tygodniach leczenia, należy bezzwłocznie zweryfi kować diagnozę. Dawkowanie w niewydolności nerek: U pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) wydalanie ranitydyny może być zmniejszone, co może prowadzić do zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi. Hemodializa zmniejsza stężenie ranitydyny w surowicy. U pacjentów przewlekle dializowanych należy podać ranitydynę w dawce 150 mg bezpośrednio po dializie. Sposób podawania. Tabletkę należy połknąć w całości, popijając niewielką ilością wody. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Nie stosować u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 16 lat. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Leczenie antagonistami receptora histaminowego H2, w tym m.in. ranitydyną, może maskować objawy raka żołądka i opóźniać właściwe rozpoznanie. Ranitydyna jest wydalana przez nerki, co może prowadzić do zwiększenia jej stężenia w surowicy krwi u pacjentów z niewydolnością nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min). Ranitydyna nie jest odpowiednia dla pacjentów z zaburzeniami czynności nerek pozostających bez opieki medycznej. Pacjenci, którzy stosują równocześnie niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i ranitydynę powinni być systematycznie kontrolowani. Dotyczy to szczególnie pacjentów w podeszłym wieku oraz pacjentów z chorobą wrzodową w wywiadzie. Ranitydyna chroni przed związaną ze stosowaniem NLPZ chorobą wrzodową dwunastnicy, ale nie żołądka. Istnieją nieliczne doniesienia sugerujące, że ranitydyna może wywołać ostre napady porfi rii. Dlatego należy unikać stosowania produktu u pacjentów z ostrą porfi rią w wywiadzie. Jeśli dolegliwości nie ustępują po 14 dniach leczenia, należy bezzwłocznie zweryfi kować diagnozę. Produkt nie jest wskazany do stosowania u następujących grup pacjentów bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą: pacjenci z zaburzeniami czynności nerek (klirens kreatyniny mniejszy niż 50 ml/min) i/lub wątroby; pacjenci przebywający pod kontrolą lekarską z innych przyczyn; pacjenci z innymi dolegliwościami lub stosujący leki zarówno przepisane przez lekarza, jak i bez recepty; pacjenci w średnim wieku lub w podeszłym wieku z nowymi objawami niestrawności lub u których objawy te uległy zmianie w ostatnim czasie; pacjenci z trudnościami z przełykaniem, przewlekłym bólem brzucha lub niezamierzoną utratą masy ciała w połączeniu z objawami niestrawności. Stwierdzono, że w pewnych grupach pacjentów, jak osoby w podeszłym wieku, pacjenci z przewlekłymi chorobami płuc, z cukrzycą lub z zaburzeniami odporności może istnieć zwiększone ryzyko zachorowania na pozaszpitalne zapalenie płuc. W dużych badaniach epidemiologicznych wykazano, że ryzyko zachorowania na pozaszpitalne zapalenie płuc u osób aktualnie przyjmujących ranitydynę, w porównaniu z osobami, które przerwały leczenie, zwiększa się o 1,82 (1,26 – 2,64 przy przedziale ufności CI 95%). Produkt zawiera lak z żółcienią pomarańczową (E110), która może powodować reakcje alergiczne. Działania niepożądane: Działania niepożądane obserwowane w czasie leczenia ranitydyną podano poniżej. W wielu przypadkach nie wykazano związku przyczynowego między stosowaniem ranitydyny a wystąpieniem tych objawów. Działania niepożądane zostały sklasyfi kowane zgodnie z częstością występowania: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100, <1/10), niezbyt często (≥1/1000, <1/100), rzadko (≥10 000, <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000). Zaburzenia krwi i układu chłonnego: Bardzo rzadko: Zmiany w obrazie krwi (leukopenia, trombocytopenia), zwykle przemijające. Agranulocytoza lub pancytopenia, czasami z hipoplazją lub aplazją szpiku. Zaburzenia układu immunologicznego: Rzadko: Reakcje nadwrażliwości (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, gorączka, skurcz oskrzeli, niedociśnienie i ból w klatce piersiowej). Bardzo rzadko: Wstrząs anafi laktyczny. Działania te występowały po pierwszej dawce. Zaburzenia psychiczne: Bardzo rzadko: Przemijające stany splątania, depresja i omamy, szczególnie u pacjentów ciężko chorych lub pacjentów w podeszłym wieku. Zaburzenia układu nerwowego: Bardzo rzadko: Bóle głowy (czasami silne), zawroty głowy i przemijające zaburzenia dotyczące ruchów mimowolnych. Zaburzenia oka: Bardzo rzadko: Przemijające niewyraźne widzenie, prawdopodobnie w wyniku zaburzenia akomodacji oka. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: Tak jak w przypadku innych antagonistów receptora H2 bradykardia i blok przedsionkowo-komorowy. Zaburzenia naczyniowe: Bardzo rzadko: Zapalenie naczyń. Zaburzenia żołądka i jelit: Niezbyt często: Ból brzucha, zaparcia, nudności, (objawy te ustępują w czasie trwania leczenia). Bardzo rzadko: Ostre zapalenie trzustki, biegunka. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Rzadko: Przemijające zmiany aktywności enzymów wątrobowych. Bardzo rzadko: Zapalenie wątroby (komórkowe, kanalikowe lub mieszane) przebiegające z żółtaczką lub bez, zwykle przemijające. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Rzadko: Wysypka skórna. Bardzo rzadko: Rumień wielopostaciowy, wypadanie włosów. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Bardzo rzadko: Bóle mięśni i bóle stawów. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Rzadko: Podwyższenie stężenia kreatyniny (zwykle niewielkie; normalizuje się w czasie trwania leczenia). Bardzo rzadko: Śródmiąższowe zapalenie nerek. Zaburzenia układu rozrodczego i piersi: Bardzo rzadko: Przemijająca impotencja, ginekomastia, mlekotok. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa. Tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309, e-mail: [email protected] Podmiot odpowiedzialny: Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10191 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek dostępny bez recepty. ChPL z dnia 2015.03.12.

RAN-

MAX

/299

/04-

2015

UDANEGO GRILLOWANIA!

Pierwszy na zgagę*


krzyżówka

farmacja praktyczna 2/2013 52

farmacja praktyczna nr 7-8

Documents