isigaba esiphakathi isikhokelo sikatitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • abafundi...

43
ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala IBakala 5 ULwazi ngezoBomi

Upload: others

Post on 15-Nov-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

ISig

aba

esiP

haka

thi

ISik

hoke

lo si

kaTi

tsha

la

IBakala

5ULwazi

ngezoBomi

Page 2: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 1 -

IZIFUNDO NGEZOBOMI KWIBAKALA 5

ISIKHOKELO SIKATITSHALA

IKOTA 1

Iiveki Ulwazi-nkqubo, izixhobo, uthungelwano, uvavanyo, amagama amatsha

LO 1 & AS 5.1.1 LO 4 AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO Iindlela zokugcina umgangatho wokutya

• Vula ingxoxo zamaqela ezimalunga nomgangatho wokutya, umzekelo: ukugcina umgangatho wokutya, ukugcina ukutya ezikhabhathini, ukongeza izikhuseli (jonga iilebhile zokutya okuthengayo), njalo-njalo.

• Nika abafundi ulwazi lwako konke emabakwazi malunga neendlela zokugcina ukutya : umzekelo: ukufaka ukutya kwizibandisi; ukuqwayita ukutya; ukugcina ukutya kwiipakethe ezincamathelayo (ezikhutshwe umoya); ukupheka ukutya; ukugcina ukutya kude lee nezidleleli/izitshabalalisi ezifana namaphela, iimpuku, neempukane; ukunkonxa ukutya, njalo-njalo.

• Bonisa inkathalo ngezempilo rhoqo ubamba ukutya, umzekelo: hlamba izandla, hlamba e.g. wash hands, hlamba izitya, hlamba iziqhamo nemifuno phambi kokuba uzisebenzise, njalo-njalo.

• Phonononga indlela egcinwa ngayo incasa yokutya kwiinkcubeko ezahlukeneyo, umzekelo: ukupheka inyama ingavuthwa ncam; ukugalela ulwelo oluthile enyameni okanye ekutyeni, nnjalo-njalo.

IZIXHOBO:

• Imagazini, iincwadi zophando, iziqhamo, imifuno, izitya, njalo-njalo • Ukubonisa ngezinto ezisongela ukutya, umzekelo: iipakethe

ezincamathelayo (ezikhutshwe umoya), iitoti, iibhokisi, njalo-njalo. • Iilebhile zokutya

UTHUNGELWANO:

• EzeNdalo (i-NS), LO3 • UbuGcisa neNkcubeko (i-A & C ), LO 1

UVAVANYO:

• Iingxoxo zamaqela • Uluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Ukutya okucoliweyo iipakethe ezincamathelayo iilebhile izidleleli preservative utensils

ULWAZI-NKQUBO NGEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ubuchule bokubaleka ngeendlela ezahlukeneyo. Ukunyamezela ekubalekeni, njengokubaleka ubuthumile kwimidyarho.

• Ukuzifudumeza: 5-10 imizuzu yokunkcunkca nje, ze ikhatshwe yimithambo yokuzolula. Zolule: apha phezulu emzimbeni; imilenze, ingakumbi iziqa ezi; imisipha nezihlunu zamathanga. Yenza umthambo wokuzolula nje ungashukumi, into ethetha ukuthi zolule ze uzibambe njalo ungabonisi ntshukumo yakuzixhuzu-xhuzula.

Page 3: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 2 -

• Unyamezelo ekubalekeni: Abafundi mabankcunkce imizuzu engama-20,

okanye babaleke umgama ongange khilomitha enye. • U-Fartlek: mabenze u-Fartlek ngokuthi benze imidlalo yezantya eziphezulu,

okanye babaleke ngezantya ezahlukeneyo. • U-Parlauf: Abafundi mabenze u-Parlauf ngokuthi babaleke ngezibini, oko

ikukuthi babaleke ze banikezelane ngamakhuni. Omnye kwesi sibini makabaleke umgama ongangeemitha ezingama-50 ajikele kuloo mmandla umisiweyo, ze abuyele umva anike ugxa wakhe oya kwenza kwaloo nto naye lo gama lo ebeqalile ephumle.

• Ukuqala ngokuma apha emva komgca – kumbaleko we- + 60m • Mabaqale ngokubuthuma: • Mabaye emva emgceni • Mabaye ngokwemigca yabo

Bebuthumile njalo – izandla zisemva komgca Iminwe ibekwe apha emgceni yaye inxusane namagxa Intloko le ijonge ezantsi Inyawo eli langaphambili libubhekela apha emgceni Isiqa esi senyawo elingasemva sijongane neqatha lenyawo elingaphambili

• Mabazilungise Amahleza abe ngaphezu kwamagxa Intloko le ijonge ezantsi

• Mabaye Baphakamise iingalo Batyhalele umzimba ngaphambili besebenzisa imilenze engasemva Babe ngathi bayazimpompa iingalo ezi Xa begqiba ukubaleka – batyhalele isifuba esi ngaphambili, iingalo zijulwe ngasemva

• Mabazipholise ngokunkcunkca nje kancinci, ze bagqibezele ngokwenza imithambo yokuphefu-phefumla, bezolula-lula njalo becotha.

IZIXHOBO

• Ibala lombaleko elisibaca, impempe UTHUNGELWANO:

• LO 1 weZifundo ngezoBomi, uPhuhliso lwezeMpilo UVAVANYO:

• Uvavanyo AMAGAMA AMATSHA:

buthuma umthambo zolule baleka ukuphumla impempe indlela

Iveki 2 LO 1 & AS 5.1.1

ULWAZI-NKQUBO Ukugcina umgangatho wamanzi

• Iindlela zokwenza amanzi abe nokuseleka • Ilungelo lokusebenzisa amanzi acocekileyo • Cacisa ukuba umgangatho wamanzi ugcinwa njani, umzekelo: thetha

ngeendawo zokucoca amanzi; amadama awakhiweyo; ukugalela iikhemikhali (ezifana ne-calcium, i-chloride, njalo-njalo) emanzini.

Page 4: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 3 -

LO 4 AS 5.4.3

IZIXHOBO:

• Isithethi sembeko/ incwadana UTHUNGELWANO:

• ULwazi lweTeknoloji, u-LO1 • IJografi (i-Geo), LO2

UVAVANYO:

• Iphepha lomsebenzi AMAGAMA AMATSHA:

coca engekho mpilweni incasa iikhemikhali ungcoliso

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ubuchule bokubaleka: Umbaleko wokunikezelana ngamakhuni

• Ingcebiso eziya kutitshala xa elungisa amaqela akhuphisanayo kumbaleko wokunikezelana ngamakhuni

• Iqela ngalinye malibe neembaleki ezine: Imbaleki 1(mayibe yebamba isibini ngamendu apha eqeleni layo): Mayiqale

ugqatso Imbaleki 2: Mayibaleke kwindlela ethe tye yangasemva. Imbaleki 3: Mayibaleke kwigophe lesibini lebala Imbaleki 4: (Le yeyona mbaleki inamendu eqeleni layo) mayigqibezele

ugqatso. • Abafundi mabaziqhelise lo mbaleko wokunikezelana ngamakhuni. Abo

bathatha amakhuni kwabanye mabaziqhelise ngokuhamba umgama ongangeemitha ezingama-20 phambi kokuba bafikelele kummandla wokunikezelana ngamakhuni.

• Mabazilolonge ngokuthi bame kwiindawo ezima kuzo iimbaleki xa zilungiselela umdyaro wokunikezelana ngamakhuni, bandule baye kuma apho ugqatso lumele ze luqale khona.

IZIXHOBO:

• Ibala lombaleko elisicaba, impempe, amakhuni okunikezelana UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo olungabhalwayo (olwenziwa ngokujonga ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo)

AMAGAMA AMATSHA:

Ibala/indlela ubuchule ukuthatha inxaxheba iligxa umbaleko wokunikezelana ngamakhuni ummandla

Page 5: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 4 -

Iveki 4 LO 1 AS 5.1.1 LO 4 AS 5.4.3

ULWAZI-NKQUBO Ukugcina umgangatho wamanzi kwiimeko ezahlukeneyo

• Cacisa ukuba enziwa njani ukuba aseleke amanzi, umzekelo amanzi asemilanjeni, asemadameni, asemaquleni, njalo-njalo (ngokuwabilisa, ze ugalele intwana ye-chloride (okanye ibhlitshi).

• Umsebenzi onokuwenza ngokuzithandela: ungamema igosa likamasipala lize esikolweni lize kwenza intetho emalunga neendlela acocwa ngazo amanzi, iindlela esinokuwakhusela ngazo kwizingcolisi, neendlela esinokuwonga ngazo. Kungenjalo dlalela abafundi ividiyo ebonisa amanzi ecocwa.

• Umsebenzi onokuwenza ngokuzithandela: Wena nabafundi tyelelani kwidama elithile okanye emlanjeni othile niye kujonga indlela angcoliseka ngayo amanzi. Abafundi mabeze neendlela abacinga ukuba singagcina ngazo imilambo yethu, amadama ethu, namachibi ethu ecocekile.

IZIXHOBO:

• Iipowusta ezinemifanekiso ebonisa iindlela zokukhusela amanzi kwizingcolisi/ ividiyo/umsebenzi wakwamasipala, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO:

• ULwazi lobuGcisa (i-Tech), LO 1 • IJografi ( i-Geo), LO 2

UVAVANYO:

• Abafundi mabaqonde ukuba ikwaluxanduva lwabo ukugcina amanzi ecocekile kwaye enencasa.

AMAGAMA AMATSHA:

umgangatho ungcoliso amadama ividiyo igosa lakwamasipala

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ubuchule bokubaleka: Umbaleko wokunikezelana ngamakhuni

• Ukuzifudumeza – ukunkcunkca nokwenza imithambo yokuzolula (njengoko bekucacisiwe ngaphambili)

• Phinda laa msebenzi sele wenziwe umalunga nokuqala kwiimimandla yokuma nokubaleka kwimibaleko yokunikezelana ngamakhuni.

• Abafundi mabadlale umbaleko wokunikezelana ngamakhuni besebenzisa izixhobo ezifana iibhola,njalo-njalo. Umzekelo: Yahlula iklasi ngokwabafundi aba-5-6 eqeleni, uqinisekise ukuba la maqela uwahlule ngokobuchule babafundi obulinganayo kulo mbaleko. Nika iqela ngalinye ikhuni okanye ibhola. Amalungu eqela ngalinye enza iqela lombaleko wokunikezelana ngamakhuni eliza kukhuphisana namanye. Imbaleki yokuqala mayibaleke umgama ongangama-25 eemitha, ijikele kummandla omisiweyo, yandule ukubuyela emva inike imbaleki yesibini ikhuni, njalo-njalo. Wonke umfundi kwiqela ngalinye makalifumane elakhe ithuba lokubaleka. Iqela eliphumela kuqala entanjeni lilo eliphumeleleyo (ukuba imigaqo yalo mbaleko ibithotyelwe).

Page 6: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 5 -

Ukufundisa ubuchule bokunikezelana ngamakhuni Bengawaphethanga amakhuni abafundi bafundise ukuba benze oku kulandelayo:

• Mabahambe nje okanye babaleke kancinci ukuya kumgama omisiweyo, bakufika kwimbaleki elandelayo babambane nje ngezandla.

• Mawandiswe umgama, nabafundi basinyuse isantya ebebebaleka ngaso bengaphethanga makhuni, bathathe nje ngokubambana ngezandla nembaleki elandelayo.

• Bephethe amakhuni, bafundise ukuba xa benikezelana ngamakhuni lo unikwayo makangajongi ngasemva, kuphela olulele isandla ngaphakathi/ngaphandle ukuze alifumane ikhuni.

• Abafundi mabahlale emigceni yabo ngokuthi bajonge phambili. • Mabazame bafumane ikhuni kummandla wokunikezelana okumgama

wama-20 eemitha. • Balolonge ukuze bafunde ubuchule bokunikezelana ngamakhuni ngokuthi

banyuse isantya abebebaleka ngaso siye phezulu kakhulu. • Bayalele ukuba baphumle

IZIXHOBO:

• Ibala elisibaca, izitulo ezithambileyo, iirula, amakhuni, impempe UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Luyaqhubeka, ngokuthi kujongwe ukuba umfundi unakho na ukwenza into ekuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Umbaleko wokunikezelana ngamakhuni umgama ukhuphiswano ikhuni

Iveki 4 LO 2 & AS 5.2.1

ULWAZI-NKQUBO Makujongwe amalungelo abantwana

• Vula ingxoxo engamalungelo abantwana ngokwemiqathango yoMgaqo-siseko woMzantsi Afrika nanjengoko kubhaliwe kuXwebhu lwaMalungelo.

• Bafake kwiimeko ngeemeko abafundi, umzekelo: bafundele imiboniso ubabonise nemifanekiso yeemeko zokusetyenziswa nzima kwabantwana, impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo

• Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa ngokungenalusini.

IZIXHOBO:

• UMgaqo-siseko, imiboniso nemifanekiso yeemeko eziyingxaki, umzekelo: eyokunyashwa kwamalungelo abantwana.

UTHUNGELWANO:

• UbuGcisa neNkcubeko, LO1 • EzeMbali, LO 1

UVAVANYO:

• Ukudlala iindima • Uluhlu lovavanyo

Page 7: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 6 -

LO 4 & AS 5.4.3

AMAGAMA AMATSHA:

ukukhusela ukuhlonipha ukungazithembi ukungakhululeki umsebenzi ukungakhuseleki ukunyashwa

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Bonisa umsebenzi wommandla wokunikezelana ngamakhuni kumbaleko wonikezelwano ngamakhuni

• Cacisa malunga nommandla wokunikezelana ngamakhuni (okumgama

wama-20 eemitha) • Beka abafundi kummandla wonikezelwano ngamakhuni ze ubabonise

ubuchule balo mmmandla. • Xa kunikezelwana ngamakhuni:

Mabahambe/babaleke kancinci/umganyana nje omfutshane. Mabamane bewunyusa umgama/babaleke ngesantya esiphezulu

Bengaliphethanga ikhuni; Beliphethe ikhuni Lo ufumana ikhuni makangajongi ngasemva Lo ugqithisa ikhuni makabethele lo amnikayo uphawu lokuba

angaqalisa ukubaleka • Phumla ngoku

IZIXHOBO: • Ibala elisicaba, iirula, amakhuni, impempe, izinto ezimiswe njengophawu

lwento ethile UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Kuyajongwa, kuboniswe AMAGAMA AMATSHA:

ummandla uphawu ubuchule

Iveki 5 LO 2 & AS 5.2.2

ULWAZI-NKQUBO: Usebenzisa amalungelo abantwana kwiimeko eziyingxaki ezahlukeneyo

• Bazise ngeemeko eziyingxaki ezimbalwa, ezifana nokucalu-calulwa, ezioint ukucatshukelwa, ukuthatha ngokuba into injalo kuba isenziwa ngumntu othile, ukuthatha amacala.

• Abafundi basebenzisa iimbono zabo ukuchonga amalungelo noxanduva kwiimeko eziyingxaki ezahlukeneyo.

IZIXHOBO:

• Imiboniso • UMgaqo-siseko • Iphepha-ndaba • Iimagazini • Iipowusta

Page 8: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 7 -

LO 4 & AS 5.4.3

UTHUNGELWANO:

• EzeNtlalo • ULwazi lweTeknoloji, LO3 • UbuGcisa neNkcubeko (i-A&C), LO1

UVAVANYO

• Umsebenzi obhalwayo/uvavanyo lwasekugqibeleni • IMemorandam

AMAGAMA AMATSHA: Gxininisa kumagama akwizifundo ezidlulileyo.

Ucalu-calulo ucaphukelwano ukuthatha ngokuba into injalo kuba isenziwa ngumntu othile ukuthatha amacala

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Bonisa ubuchule bokuxhuma

• Zifudumeze - ngokunkcunkca nokwenza imithambo yokuzolula (umsebenzi waseklasini).

• Yahlula abafundi ngokwamaqela. • Zikhethele umlenze oya kuqala ngawo ukuxhuma kumdlalo wokuxhuma. • Ukuxhuma umtsi omde ubuqale ngokuma – abafundi bema endaweni enye

beyidibanisile imilenze le, baze benze umtsi omnye ukuya kutsho apho banokufikelela khona phambili.

• Xhumela ngaphaya kwentambo/iintonga ezi ziqelelene. • Inyathelo lomtsi omde ukusuka ebhodini, inyawo elinye lisemva komgca. • Imilenze neengalo ezi mazibe semva komzimba obhabhayo. • Yiya kuwa ngamadolo agobileyo, imilenze neengalo ezi zijulwe

ngaphambili. • Ezinye iindlela: ubuchule bokuxhuma kumdlalo wokuxhuma:

ukunyebelezela, ukhabe uye phezulu (ngokuzithandela). • Phumla ngoku (zolule, wenze imithambo yokuphefu-phefumla).

IZIXHOBO: • Iintonga, iintambo, ibhodi yokuwela, umgangatho othambileyo

UTHUNGELWANO

• IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO 1 UVAVANYO:

• Ukujonga ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo AMAGAMA:

amadolo phambili ibhodi ukuzolula ukunyebelezela nyusa

Iveki 6 LO 3 AS 5.3.1

ULWAZI-NKQUBO: Ukuzazi wena buqu: Bazibona bengoobani abafundi /bazibona njani /baziqonda njani izinto abazenzayo

Page 9: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 8 -

LO 4 & AS 5.4.3

• Vula ingxoxo ngeendlela esiyibona ngazo impumelelo yomntu. • Abafundi mabachonge iimeko apho bakhe bazibona bephumelela khona. • Abafundi mababhale uluhlu lwezinto ezintle ezibonwabiswayo, umzekelo:

ukufundela uvavanyo, ze baluphumelele. • Bhala phantsi amagama amathathu achaza umntu ozithembileyo – uzibona

enjani yena?, umzekelo uyasebenzisana nabanye, usoloko onwabile/ezithembile, usoloko eluncedo kwabanye, njalo-njalo

IZIXHOBO:

• Uncwadi olumalunga nempumelelo yabantu abaziwayo/abakalamaqhawe. • Imifanekiso yeengcinga ezimbi neyeengcinga ezintle • Imifanekiso ebonisa abantwana bephumelela kwizinto ezithile.

UTHUNGELWANO:

• UbuGcisa neNkcubeko (i-A &C), LO1 • Inzululwazi ngezoQoqosho noLawulo (i-EMS), LO 1

UVAVANYO:

• Ukwenza nokuyila- abafundi bangenza imifanekiso yabantu abasoko bonwabile, bethetha izinto ezintle, njalo-njalo, besebenzisa amaphepha, iziziba okanye eminye imifanekiso.

• Baziqambele okanye bazenzele imifanekiso ebonisayo ukuba bangoobani, bekhokelwa yimibuzo efana nale: Yintoni ekonwabisayo, zeziphi izinto obalasele kuzo, ziziphi izinto owakhe waziphumelela?, njalo-njalo

AMAGAMA AMATSHA:

impumelelo ukuncoma ukuba neqhayiya

ukuzazi wena ubuqu

ULWAZI-NKQUBO NGEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Bonisa ubuchule bokuxhuma embalekweni

• Abafundi bachonga inyawo abaqala ngalo xa bexhuma kumdlalo wokuxhuma. Bayenza njani le nto? Bayalele ukuba batsibe intambo engaphakamanga kuyaphi.

• Uhlobo lwesikere/sebenzisa intambo engaphakamanga kuyaphi. • Mana uyinyusa kancinci intambo. • Yazisa umfundi izixhobo zomdlalo wokuxhuma, ugxininise kwezo kuwelwa

phezu kwazo. • Yazisa umfundi ngobuchule bokuwela phezu kwento (kumdlalo

wokuxhuma) ngokwendlela kaFosbury (ngokuzithandela). IZIXHOBO:

• Izixhobo zomdlalo wokutsiba, intambo, umatrasi werabha UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Ukujonga ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo; abafundi bayavavanyana

Page 10: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 9 -

AMAGAMA AMATSHA:

izikere ukwandisa izixhobo nciphisa ubude

ukuwa phezu kwento (kumdlalo wokuxhuma) ngokwendlela kaFosbury Iveki 7 LO 3 & AS 5.3.1 LO 4 & AS 5.4.3

ULWAZI-NKQUBO: Yenza isicwangciso sendlela oza kwenza ngayo ukuze uphucule indlela ozibona ngayo.

Nanga amanyathelo oya kuchankcatha kuwo xa usenza isicwangciso:

1. Chonga iziphene onazo. 2. Chaza ukuba iziphene ozichongileyo ziyichaphazela njani indlela ozibona

ngayo. 3. Cwangcisa izinto ocinga ukuzenza ukuze uphucule iziphene onazo. 4. Sebenzisa konke okuzuzileyo kwiimeko ezijikeleze ubomi bakho.

IZIXHOBO:

• Itshati yezinto ezilulutho kwakunye netshati yeziphene • Iitshati yobuqu bomntu

UTHUNGELWANO:

• UbuGcisa neNkcubeko (i-A&C), LO 1 • EzeNtlalo (i-SS), LO1

UVAVANYO:

• Imizobo yeengcamango AMAGAMA AMATSHA:

Ubuqu bomntu itshati imizobo yeengcamango

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Yazisa umfundi ngokujulwa kwejavelini

• Sebenzisa ibhola yeqakamba, uyijule kude kakhulu. • Baleka uye kumgca okrweliweyo, ujule ibhola yeqakamba unganyathlanga

emgceni. IZIXHOBO:

• Ibhola yeqakamba, iiteyiphu zokuthatha umlinganiselo, izinto zokuphawula imimandla emisiweyo.

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo olungabhalwayo, olujonga ukuba ingaba umfundi uyakwazi ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

ubude bhabhayo ijavelini

Page 11: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 10 -

Iveki 8 LO 3 & AS 5.3.1 LO 4 & AS 5.4.3

ULWAZI-NKQUBO: Uphuhliso lwendlela entle omawuzibone ngayo

• Sebenzisa isicwangciso sakho kwiimeko ezijikeleze ubomi bakho.

IZIXHOBO: • Umboniso weemeko ezijikeleze ubomi bakho

UTHUNGELWANO: • UbuGcisa neNkcubeko (i-A&C, LO1 • Ezentlalo (i-SS), LO1

UVAVANYO: • Uvavanyo lwesicwangciso

AMAGAMA AMATSHA:

impumelelo isiphazamisi izinto ozizuzayo ukuzixabisa

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ubuchule bombaleko wasebaleni nowasendleleni UVAVANYO:

• Ukhuphiswano lombaleko

Iveki 9 LO 3 & AS 5.3.1 LO 4 & AS 5.4.3

ULWAZI-NKQUBO: UVAVANYO OLUSESIKWENI ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA

UVAVANYO OLUSESIKWENI:

ImiDlalo yaseBaleni

• Eyokujula • Eyokuxhuma • Eyokubaleka • Eyombaleko wokunikezelana ngamakhuni

Iveki 10 LO 3 & AS 5.3.1 LO 4 & AS 5.4.3

ULWAZI-NKQUBO UMSEBENZI WOVAVANYO

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ukugqitywa kovavanyo embalekweni

• Umbaleko womgama omde (i-600m) • Phinda imisebenzi edlulileyo

Page 12: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 11 -

IKOTA 2

Iiveki Ulwazi-nkqubo, izixhobo, uthungelwano, uvavanyo, amagama amatsha

Iveki 11 LO 1 & AS 5.1.2 LO 4 & AS 5.4.2

ULWAZI-NKQUBO Ingxaki yezempilo kokusingqongileyo

• Chaza intsingiselo yamagama, imeko yezentlalo, ubukho bomntu nemeko yendawo aphila kuyo:

Imeko yezentlalo: ulwalamano phakathi kwabantu nendlela abaphila ngayo, umzekelo: ukusebenzisa iziyobisi, ukusela utywala, njalo-njalo

Ulwalamano phakathi komntu nendawo aphila kuyo: Ufuthelwano phakathi komntu nendawo ami kuyo, umzekelo: ukungcoliseka kwendalo/kokusingqongileyo.

• Abafundi baphonononga iingxaki zempilo ekuhlaleni, ezivela ngenxa yeemeko zentlalo nofuthelwano phakathi komntu nendawo ami kuyo.

IZIXHOBO:

• Imifanekiso • Iincwadana/iibrotsha • Amaphetshana olwazi • Iimagazini • Amaphepha-ndaba

UTHUNGELWANO:

• UbuGcisa neNkcubeko (iA&C), LO1 • EzeNdalo (iNS – LO 3

UVAVANYO:

• Uvavanyo olungabhalwayo, lokuujonga ukuba ingaba umfundi uyakwazi ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo

• Umsebenzi obhalwayo ukuqinisekisa ukuba abafundi bayayiqonda iindlela

aphila ngayo umntu, ndawonye nendlela alamene ngayo nendawo ami kuyo, futhi beyiqonda indlela eziyichaphazela ngayo impilo yomntu ezi meko. .

AMAGAMA AMATSHA:

Ezendalo/okusingqongileyo ulwalamano phakathi komntu nendawo aphila kuyo ezentlalo ingingqi

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ukulandelelana kwentshukumo xa kusenziwa imithambo yomzimba/xa kudaniswa Umthambo womzimba: umdibaniso weentshukumo, umzekelo: ukuziqengqa uye emva/phambili …ukwenza uqilikibhode ngecala… ukuxhuma ungxabalazile… ukuma ngezandla… ukuma ngentloko…njalo-njalo. Umdaniso: umdibaniso weentshukumo zokuhamba nezingezizo ezokuhamba eziquka ukubaleka…ukuxhuma…ukujikeleza…ukujinga-jinga…ukuxhathisa ngezinto okanye ngaphandle kwezinto (iibhola, amaribhili, njalo-njalo.)

Page 13: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 12 -

IZIXHOBO:

• UMthambo womzimba: ukhuko olubilisayo, amaribhili, umculo, okanye izinto zomdaniso/umthambo womzimba eziphathwa ngesandla.

UTHUNGELWANO:

• LO1 IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1 UVAVANYO: AMAGAMA AMATSHA:

Imithambo yomzimba imigaqo iribhili izixhobo ulandelelwano umsebenzi wesiqhelo umdibaniso

Iveki 12 LO1, & AS 5.1.2 LO 4 & AS 5.4.2

ULWAZI-NKQUBO Iindawo oluvela kuzo ulwazi olumalunga neengxaki zezempilo ezidalwa zimeko zeengingqi/kokusingqongileyo

• Yiza nolwazi oluvela kumasipala wasengingqini/ekliniki/ecaweni/emapoliseni/njalo-njalo, ukuze uchonge, ze ugxininise umba weengxaki zezempilo ezingingqini.

• Ukuphengulula ingxaki ethile yezempilo ezingingqini usebenzisa ulwazi olufumeneyo.

IZIXHOBO:

• Ulwazi olufumeneyo • Amanani • Amaphethsana omsebenzi • Iincwadana/ iibrotsha • Amaphepha-ndaba, njalo-njalo.

. UTHUNGELWANO:

• IZibalo (i-Maths), LO 5 UVAVANYO: Uvavanyo olungabhalwayo, lokuqonga ukuba ingaba umfundi uyakwazi ukwenza okuthile ujonge kwitafile yolwazi. AMAGAMA AMATSHA:

izinto ekuvela kuzo ulwazi ulwazi amanani iincwadana/iibrotsha isicwangciso-qhinga ukugxininisa

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ulandelelwano lweentshukumo kujongwe ukungaguqu-guquki ikakhulu (ukuqinisa ipatheni yentshukumo) Ukuqinisa ezi patheni zentshukumo zilandelayo: UMthambo womzimba: umdibaniso weentshukumo, umzekelo: ukuziqengqa uye emva/phambili …ukwenza uqilikibhode ngecala… ukuxhuma ungxabalazile… ukuma ngezandla… ukuma ngentloko…njalo-njalo.

Page 14: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 13 -

Umdaniso: umdibaniso weentshukumo zokuhamba nezingezizo ezokuhamba eziquka ukubaleka…ukuxhuma…ukujikeleza…ukujinga-jinga…ukuxhathisa ngezinto okanye ngaphandle kwezinto (iibhola, amaribhili, njalo-njalo.) IZIXHOBO:

• UMthambo womzimba: ukhuko olubilisayo, amaribhili, umculo, okanye izinto zomdaniso/umthambo womzimba eziphathwa ngesandla.

UTHUNGELWANO:

• LO1 IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1

UVAVANYO: AMAGAMA AMATSHA:

ziqengqele ngaphambili ziqengqele ngasemva ukuma ngezandla ukwenza uqilikibhode ngecala

Iveki 13 LO 1 AS 5.1.2 LO 4 & AS 5.4.2

ULWAZI-NKQUBO Sombulula ingxaki yezentlalo engingqini Khokela abafundi ukuba benze oku kulandelayo xa bezama ukusombulula ingxaki ethile yezentlalo engingqini yabo: amaNyathelo emabawathabathe ukusombulula le ngxaki:

1. Mabachonge ingxaki 2. Mabayichaze le ngxaki 3. Mabayihlalutye le ngxaki (kutheni ikho nje le ngxaki?) 4. Izisombululo: mabeze neendlela ezininzi engasonjululwa ngazo le ngxaki. 5. Mabakhethe isisombululo esichanekileyo.

IZIXHOBO:

• Ulwazi • Iincwadana zolwazi • Amaphepha-ndaba • Iimagazini

UTHUNGELWANO:

• IZibalo (i-Maths), LO5 /i-SS

UVAVANYO: • Imisebenzi ebhalwayo

AMAGAMA AMATSHA:

Isisombululo chanekileyo hlalutya chonga

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ulandelelwano lweentshukumo, ( ikakhulu) kujongwe ukungaguqu-guquki (ukuqinisa ipatheni yentshukumo)

Page 15: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 14 -

Ukuqinisa ezi patheni zentshukumo zilandelayo: UMthambo womzimba: umdibaniso weentshukumo, umzekelo: ukuziqengqa uye emva/phambili …ukwenza uqilikibhode ngecala… ukuxhuma ungxabalazile… ukuma ngezandla… ukuma ngentloko…njalo-njalo. Umdaniso: umdibaniso weentshukumo zokuhamba nezingezizo ezokuhamba eziquka ukubaleka…ukuxhuma…ukujikeleza…ukujinga-jinga…ukuxhathisa ngezinto okanye ngaphandle kwezinto (iibhola, amaribhili, njalo-njalo.) IZIXHOBO:

• Iibhola • Izazinge • Amaribhili • Iintambo

UTHUNGELWANO: • LO1 IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1

UVAVANYO: • Uvavanyo olusesikweni lungenziwa ngoku, kusetyenziswe iinqobo

zokugweba ezikhethiweyo apha ngasentla.

Iveki 14 LO 1 & AS 5.1.2

ULWAZI-NKQUBO: Sombulula ingxaki yezentlalo engingqini Makwenziwe ngokwesicwangciso: abafundi mabenze ngokwendlela abacwangcise ngayo ngokwenza umsebenzi ocwangcisiweyo. Kungasetyenziswa kwalo msebenzi ukuvavanya ukuba ingaba abafundi bayayiqonda kakuhle na le ngxaki bathetha ngayo. Umzekelo: ingayile ilandelayo imigaqo:

1. Yilani ibhodi yepowusta eza kubonisa ukuba nijonge ukuyisombulula njani ingxaki yezentlalo eniyibonileyo engingqini yenu.

2. Zikhetheleni nayiphi na ingxaki esengingqini yenu, nandule nilandele amanyathelo emaniwathathe okuyisombulula.

3. La manyathelo makabhalwe kule powusta yenu. 4. Sebenzisani izihloko ezingezantsi xa nibhala le powusta yenu. 5. Sebenzisani imifanekiso nemibala enomtsalane ukuze abantu babe

nomdla kule powusta yenu.

Niza kuhlolwa ngale ndlela ilandelayo: Izihloko:

Chongani ingxaki (2:amanqaku) Chazani ingxaki (3: amanqaku) Hlalutyani ingxaki (kutheni ikho nje?) (10: amanqaku) Izisombululo: yizani neendlela ezininzi engasonjululwa ngazo le ngxaki (3:

amanqaku) Khethani isisombululo esichanekileyo (1: inqaku ) Inkangeleko yalo msebenzi (1: inqaku) Ewonke: 20 (amanqaku)

Page 16: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 15 -

LO 4 & AS 5.4.2

IZIXHOBO:

• Iibhodi zeepowusta, • Amaphepha (u-A3 ubukhulu) • Iipensile zemibala ngemibala • iikhrayoni • IiKhokhi, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO: • EzeNdalo (i-NS)

UVAVANYO: • Umsebenzi wovavanyo olusesikweni

AMAGAMA AMATSHA:

iikhrayoni chanekileyo ninzi

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ulandelelwano lweentshukumo kujongwe ukungaguqu-guquki ikakhulu (ukuqinisa ipatheni yentshukumo) Ukuqinisa ezi patheni zentshukumo zilandelayo: UMthambo womzimba: umdibaniso weentshukumo, umzekelo: ukuziqengqa uye emva/phambili …ukwenza uqilikibhode ngecala… ukuxhuma ungxabalazile… ukuma ngezandla… ukuma ngentloko…njalo-njalo. Umdaniso: umdibaniso weentshukumo zokuhamba nezingezizo ezokuhamba eziquka ukubaleka…ukuxhuma…ukujikeleza…ukujinga-jinga…ukuxhathisa ngezinto okanye ngaphandle kwezinto (iibhola, amaribhili, njalo-njalo.) IZIXHOBO:

• Iibhola • Izazinge • Amaribhili • Iintambo

UTHUNGELWANO: • LO1 IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1

UVAVANYO: • Uvavanyo olusesikweni lungenziwa ngoku, kusetyenziswe iinqobo

zokugweba ezikhethiweyo apha ngasentla.

Iveki 15 AS 5.2.2

ULWAZI-NKQUBO Ukusebenizisa intetho okanye ingcinga esoloko isetyenziswa njalo nje; ucalu-calulo; ukuthatha amacala. Qala ngokucacisa la magama alandelayo: Intetho okanye ingcinga esoloko isetyenziswa njalo nje: into oyibethelele engqondweni, ukutyabeka omnye ngento ethile.

Page 17: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 16 -

LO 4 AS 5.4.2

Ukuthatha amacala: Ukuzipha amathuba angcono kunomnye ngenxa yokuba nentiyo Ucalu-calulo: ukwahlula ngendlela engamkelekanga phakathi kwabantu ababini, okanye phakathi kwamaqela, ubonakalisa umkhethe. Fundisa ngezi zihloko usebenzisa umntu wesithathu. Le nto ithetha ukuthi fundisa abafundi ngokuthi ubafundele amabali angeentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, angokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nocalu-calulo lwabantu. Qala uwahlule la magama. Khetha umboniso/ibali ongeentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, uqinisekise ukuba abafundi bayayilandela intsingiselo yeli gama kuqala. Wandule ulandelise ngamabali angokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nocalu-calulo lwabantu, njalo-njalo. Bavumele abafundi ukuba beze neyabo imizekelo yeentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, angokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nocalu-calulo lwabantu, njalo-njalo. QAPHELA!: La magama aneentsingiselo ezibufana, ngoko ke ungagxininisi kwintsingiselo xa uzama ukunika umahluko phakathi kwawo. IZIXHOBO: Amabali amafutshane nemiboniso esuka kwiincwadi zamabali, okanye kuluncwadi lwabantwana. Kanti ke wena titshala ungabakhekela abafundi ukuze benze eyeyabo imiboniso engala magama. UTHUNGELWANO: IziFundo zoLwimi: LO1: Sebenzisa umdlalwana wobulinganiswa nowokwenziwa kwezinto ngomlomo njengemisetyenzana eyongezelelweyo. UVAVANYO: Uvavanyo olungabhalwayo, xa kubuzwa imibuzo ze iphendulwe ngethuba kusenziwa imidlalwana yobulinganiswa ebonisa intsingiselo yalaa magama. AMAGAMA AMATSHA:

ukusebenzisa intetho okanye ingcinga esoloko isetyenziswa njalo nje ukuthatha amacala ucalu-calulo

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Ulandelelwano lweentshukumo kujongwe ukungaguqu-guquki (ukuqinisa ipatheni yentshukumo) Ukuqinisa ezi patheni zentshukumo zilandelayo: UMthambo womzimba: umdibaniso weentshukumo, umzekelo: ukuziqengqa uye emva/phambili …ukwenza uqilikibhode ngecala… ukuxhuma ungxabalazile… ukuma ngezandla… ukuma ngentloko…njalo-njalo. Umdaniso: umdibaniso weentshukumo zokuhamba nezingezizo ezokuhamba eziquka ukubaleka…ukuxhuma…ukujikeleza…ukujinga-jinga…ukuxhathisa ngezinto okanye ngaphandle kwezinto (iibhola, amaribhili, njalo-njalo.)

Page 18: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 17 -

IZIXHOBO:

• Iibhola • Izazinge • Amaribhili • Iintambo

UTHUNGELWANO: • LO1 IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1

UVAVANYO: • Uvavanyo olusesikweni lungenziwa ngoku, kusetyenziswe iinqobo

zokugweba ezikhethiweyo apha ngasentla.

Iveki 16 LO 2 & AS 5.2.2

ULWAZI-NKQUBO Cwangcisa ukuze usombulule iimeko (ezingingqini): zokusetyenziswa kweentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, zokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nezocalu-calulo lwabantu. Sebenzisa umdlalwana wobulinganiswa Isicwangciso-qhinga esinconywa ngokusebenza kwiimeko ezifana nokufundisa oku kuchazwe ngasentla kukwenzisa umdlalwana wobulinganiswa. Yenza imidlalwana ebonisa iintetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, ukuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nebonisa ucalu-calulo lwabantu. Yahlula abafundi ngokwamaqelana, wandule unike umfundi ngamnye indima yokuba ngumlinganiswa othile kwiqela akulo. Wena ke bakhokele ukuze badlale iindima zobulinganiswa belinganisa iimeko zokusetyenziswa kweentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, zokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nezocalu-calulo lwabantu. Ngaloo ndlela abafundi baya kuba nako ukufunda izakhono neendlela zokuhlangabezana neemeko ezinjalo kwiimeko ezijikeleze ubomi babo. IZIXHOBO:

• Sebenzisa iimpahla zeqonga, abafundi mabanxebele ukudlala iindima ezithile zobulinganiswa..

UTHUNGELWANO:

• IziFundo zoLwimi

UVAVANYO: • Uvavanyo olungabhalwayo, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza

izinto ezikuluhlu lovavanyo AMAGAMA AMATSHA:

impahla yeqonga umlinganiswa imidlalwana yobulinganiswa isimo umqeqeshi

Page 19: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 18 -

LO 4 AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Imidlalwana yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo

• Le yimidlalwana othi ufumane amanqaku ngayo xa uthe wachana loo nto imisiweyo, okanye wafaka ibhola kuzo, njengaxa kufakwa ibhola emngxunyeni kumdlalo webhola yomnyazi., okanye kukhatyelwa ibhola ezipalini kumdlalo webhola ekhatywayo, njalo-njalo.

• Wuguqule umdlalo, umzekelo umdlalo webhola yomnyazi okanye, ekhatywayo, okanye ibhaskethibholi, uwenze ube mfutshane. Yenza ukuba imigaqo ilungele wena neqela lakho, ungade wenze eminye emitsha ukuze ilungele owenu umdlalwana.

• Fundisa imigaqo emitsha oyifakeleleyo, ugxininise nakubuchule obufakeleyo kumdlalwana owuguquleyo.

IZIXHOBO:

• Izixhobo zemidlalo zibalulekile • Izinto ezimiswayo eziza kubonisa imimandla ethile • Impempe • Imixwayo emibala-bala ukwenzela ukuba amaqela ahluke

UTHUNGELWANO: • IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1: ukuphucula ezeMpilo

UVAVANYO: • Luyaqhubeka, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto

ezikuluhlu lovavanyo AMAGAMA AMATSHA:

umxwayo izixhobo guquliweyo ququzela guqula

Iveki 17 LO 2 & AS 5.2.2

ULWAZI-NKQUBO: Fundisa isicwangciso osenzileyo sokusombulula iimeko ezingingqini: iimeko zokusetyenziswa kweentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, zokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nezocalu-calulo lwabantu. UMSEBENZI WOVAVANYO OLUSESIKWENI Umzekelo: Utitshala angenza umsetyenzana ofuna ukuba abafundi:

1. Bachonge ixesha apho bakhe bahlangana (ngolwabo ohlobo) nemizekelo yeemeko zokusetyenziswa kweentetho okanye iingcinga ezisoloko sisetyenziswa njalo nje, zokuthathwa kwamacala ngendlela engamkelekanga, nezocalu-calulo lwabantu.

2. Babhale phantsi loo mizekelo kumhlathana omnye nje kuphela. 3. Beze nesicwangciso okanye zibe mbini ezimalunga neendlela abacinga

ukuzisombulula ngazo ezo meko.

IZIXHOBO: • Sebenzisa amanqaku athathiweyo, amanqaku abhaliweyo, imiboniso

namabali

Page 20: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 19 -

LO 4 AS 5.4.1

UTHUNGELWANO:

• IziFundo zoLwimi

UVAVANYO: • Olusesikweni

AMAGAMA AMATSHA:

amanqaku abhaliweyo iimeko imizekelo

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Imidlalwana yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo

• Le yimidlalwana othi ufumane amanqaku ngayo xa uthe wachana loo nto imisiweyo, okanye wafaka ibhola kuzo, njengaxa kufakwa ibhola emngxunyeni kumdlalo webhola yomnyazi., okanye kukhatyelwa ibhola ezipalini kumdlalo webhola ekhatywayo, njalo-njalo.

• Wuguqule umdlalo, umzekelo umdlalo webhola yomnyazi okanye, ekhatywayo, okanye ibhaskethibholi, uwenze ube mfutshane. Yenza ukuba imigaqo ilungele wena neqela lakho, ungade wenze eminye emitsha ukuze ilungele owenu umdlalwana.

• Fundisa imigaqo emitsha oyifakeleleyo, ugxininise nakubuchule obufakeleyo kumdlalwana owuguquleyo.

IZIXHOBO:

• Izixhobo zemidlalo zibalulekile • Izinto ezimiswayo eziza kubonisa imimandla ethile • Impempe • Imixwayo emibala-bala ukwenzela ukuba amaqela ahluke

UTHUNGELWANO: • IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1: ukuphucula ezeMpilo

UVAVANYO: • Luyaqhubeka, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto

ezikuluhlu lovavanyo

Iveki 18 LO 3 & AS 5.3.2

ULWAZI-NKQUBO Bonisa ukuba uyayiqonda inguqu eqhubekayo kwimizimba yamakhwenkwe neyamantombazana Sebenzisa umntu wesithathu xa ufundisa lo mbandela. Sukusebenzisa abantwana abaseklasini xa ufuna ukwenza umzekelo ngezi nguqu. Kungcono usebenzise amabali, imifanekiso, imizobo xa ufuna ukubonisa umahluko phakathi komntu oyindoda nongumfazi. Qala ngokwenza ukuba imeko apha eklasini isilungele esi sihloko, ngokunxulumene nale miba ilandelayo:

• Abafundi mababonise intlonipho ngalo mahluko uphakathi kwamakhwenkwe namantombazana.

• Elowo makayihloniphe inkangeleko yomnye apha eklasini, oko kuquka nomzimba wakhe.

• Mabawazi onke amanqanaba ahlukeneyo okukhula

Page 21: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 20 -

LO 4 AS 5.5.1

IZIXHOBO:

• Iitshati nemifanekiso yemizimba ebonisa iinguqu ezenzeka emzimbeni xa ukhula.

• Imifanekiso ebonisa amalungu obudoda nobufazi

UTHUNGELWANO: EzeNdalo (i-NS)

UVAVANYO: • Olungabhalwayo, kusetyenziswa imisebenzi ebhaliweyo

AMAGAMA AMATSHA:

Ixesha lokufikisa ilungu lobufazi ilungu lobudoda ukuhlamba/ukuya exesheni amatile-tile ukwaluka

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA UVAVANYO LWEMIDLALWANA YOKUMISWA KWEZINTO (IITOTI, IIPALI, IIBHOTILE) UKUZE KUJULWE IBHOLA KUZO

• Zoba amanqaku aya kusebenza njengeenqobo zokugweba xa uvavanya ubuchule nezakhono abanazo abafundi kwimidlalwana eguquliweyo.

Umzekelo: ezi nqobo zokugweba zilandelayo zingasetyenziswa: - Ukusebenzisana kwesandla namehlo - Ukusebenzisana kwenyawo namehlo - Ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo kancinci - Ukuyenzisisisa into - Indlela ocinga ngayo - Isinxibo

IZIXHOBO:

• Izixhobo zemidlalo zibalulekile • Izinto ezimiswayo eziza kubonisa imimandla ethile • Impempe • Imixwayo emibala-bala ukwenzela ukuba amaqela ahluke

UTHUNGELWANO: • IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1: ukuphucula ezeMpilo

UVAVANYO: • Luyaqhubeka, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto

ezikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Indlela ocinga ngayo ukuyenzisisisa into ukusebenzisana ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo kancinci

Page 22: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 21 -

Iveki 19 LO 3 & AS 5.3 2 LO 4 & AS 5.4.1

UVAVANYO LWEKOTA ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA UVAVANYO LWEMIDLALWANA YOKUMISWA KWEZINTO (IITOTI, IIPALI, IIBHOTILE) UKUZE KUJULWE IBHOLA KUZO

• Zoba amanqaku aya kusebenza njengeenqobo zokugweba xa uvavanya ubuchule nezakhono abanazo abafundi kwimidlalwana eguquliweyo.

Umzekelo: ezi nqobo zokugweba zilandelayo zingasetyenziswa: - Ukusebenzisana kwesandla namehlo - Ukusebenzisana kwenyawo namehlo - Ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo kancinci - Ukuyenzisisisa into - Indlela ocinga ngayo - Isinxibo

IZIXHOBO:

• Izixhobo zemidlalo zibalulekile • Izinto ezimiswayo eziza kubonisa imimandla ethile • Impempe • Imixwayo emibala-bala ukwenzela ukuba amaqela ahluke

UTHUNGELWANO: • IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1: ukuphucula ezeMpilo

UVAVANYO: • Luyaqhubeka, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto

ezikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Indlela ocinga ngayo ukuyenzisisisa into ukusebenzisana ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo kancinci

Iveki 20 LO 4 & AS 5.4.1

UVAVANYO LWEKOTA ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA UVAVANYO LWEMIDLALWANA YOKUMISWA KWEZINTO (IITOTI, IIPALI, IIBHOTILE) UKUZE KUJULWE IBHOLA KUZO

• Zoba amanqaku aya kusebenza njengeenqobo zokugweba xa uvavanya ubuchule nezakhono abanazo abafundi kwimidlalwana eguquliweyo.

Umzekelo: ezi nqobo zokugweba zilandelayo zingasetyenziswa: - Ukusebenzisana kwesandla namehlo - Ukusebenzisana kwenyawo namehlo - Ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo kancinci - Ukuyenzisisisa into - Indlela ocinga ngayo - Isinxibo

Page 23: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 22 -

IZIXHOBO:

• Izixhobo zemidlalo zibalulekile • Izinto ezimiswayo eziza kubonisa imimandla ethile • Impempe • Imixwayo emibala-bala ukwenzela ukuba amaqela ahluke

UTHUNGELWANO: • IziFundo ngezoBomi (i-Life Orientation), LO1: ukuphucula ezeMpilo

UVAVANYO: • Luyaqhubeka, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto

ezikuluhlu lovavanyo

Page 24: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 23 -

IKOTA 3

Iiveki Ulwazi-nkqubo, izixhobo, uthungelwano, uvavanyo, amagama amatsha

Iveki 21 LO 1 & AS 5.1.2 LO 4 & AS 5.4.4

ULWAZI-NKQUBO Phonononga imeko yezentlalo nemeko yobukho bomntu kwindawo ami kuyo

• Chonga iingxaki zezempilo ezingingqini. Izifo ezikhoyo ezingingqini • Qwalasela izifo ezikhoyo ezingingqini. • Cacisa malunga nezifo ezasulelayo. • Zazi iimpawu noonobangela bezifo ezikhoyo ezingingqini, umzekelo: zoba

iingcinga zakho nendlela oza kwenza ngayo ingxelo, ngqamanisa amagama nemifanekiso.

IZIXHOBO:

• Imifanekiso • Iincwadana • Amaphetshana olwazi • Iimagazini • Amaphepha-ndaba

UTHUNGELWANO:

UVAVANYO: • Olungabhalwayo- ungqamaniso lwamagama nemifanekiso

AMAGAMA AMATSHA:

engingqini -asulela asulela iimpawu zesifo

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Abafundi benza iintshukumo ezinesingqi, umzekelo:

• Sebenzisa umculo apho abafundi baya kwenza imithambo elandelelanayo eqinisa ukubetha kwentliziyo nemiphunga, njengale: hambelana nomculo lowo udlalayo, baleka kuloo ndawana (bala ka-8)…ngcileza kuloo ndawana (bala ka-8)…tsiba-tsiba emacaleni (tsiba kubeka-4)…buyela umva…iingalo zingayekanga ukujiwuza phezulu phantsi.

• Utitshala angenza nayiphi na intshukumo enesingqi esebenzisa iibhola, amarhibhili, izazinge njengezixhobo zesandla. Cinga ipatheni okanye iintshukumo ezilandelelanayo eziza kwenziwa yiklasi yakho. Abazi kuyithanda ngako le nto!

IZIXHOBO: • Umculo wee-CD • Iibhola • Izazinge • Amarhibhili • Iintambo okanye izikhafu

UTHUNGELWANO: • UbuGcisa neNkcubeko

Page 25: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 24 -

UVAVANYO:

• Jonga inkqubo yabafundi AMAGAMA AMATSHA:

isingqi ukubetha iintshukumo ezilandelelanayo

imithambo yokuqinisa ukubetha kwentliziyo nemiphunga

Iveki 22 LO1 & AS 5.1.2 LO 4 AS 5.4.4

ULWAZI-NKQUBO Izicwangciso-qhinga zokukhusela izifo

• Abafundi mabazobe iingcamango abanazo malunga nokuzikhusela kwizifo, balungise kakuhle ulwazi abalufumeneyo, bandule banike ingxelo eklasini.

• Mababhale neendawo (ezifana noomasipala, iikliniki, iicawe zasekuhlaleni/ izikhululo zamapolis/njalo-njalo) ekunokufunyanwa kuzo ulwazi oluya kunceda ekuchongeni iingxaki zezempilo ezikhoyo ezingingqini.

• Phicotha izakhono eziya kuba sisisombululo seengxaki zezempilo ezikhoyo ezingingqini

IZIXHOBO:

• Amaphetshana olwazi • Iincwadana zolwazi

UTHUNGELWANO: UVAVANYO: AMAGAMA AMATSHA:

apho ulwazi luvela khona

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Iintshukumo ezinesingqi ezigxininisa kwisimo esi somzimba, nesimbo. Abafundi mabenze iintshukumo ezilandelelanayo (ingangumdaniso okanye ibe ngumthambo womzimba) eziquka ukuxhuma, ukujinga-jinga, ukubaleka, ukutsiba-tsiba, nokungcileza (iintshukumo ezihambisayo nezo zingahambisayo) kugxininiswa kwisimbo nesimo somzimba. Sebenzisa umculo ukuze yonke le nto inike umdla. Imizekelo: Umdaniso: Yenza amanyathelo omdaniso aquka ukuxhuma nokujinga-jinga. Umthambo womzimba: yenza ezi ntshukumo zilandelelanayo zaphantsi: Umile unjalo…baleka ngeenzwane kangangamanyathelo ama-5…yeka ke ume kwakhona…jinga-jinga apha emacaleni…ziqengqele phambili…de ume ngentloko…xhuma ude ume …wenze umjekelo we-¼ ubaleka de uye kuma ngesandla… yima kwakhona… xhathisa ngomlenze omnye iingalo ezi zisemacaleni…ziqengqele ngasemva ze ume kwakhona.

Page 26: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 25 -

Gxininisa kumzimba othe tye, ume kakuhle kanye xa uza kuqala umthambo, yenza umthambo womzimba, wandule ube nendlela owuyeka ngawo lo mthambo. IZIXHOBO:

• Amakhuko abilisayo • Iintambo • Amaribhili • izazinge, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO: • UbuGcisa neNkcubeko

UVAVANYO: • kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

ukwenza imithambo yomzimba ukuxhathisa

Iveki 23 LO 2 & AS 5.2.3 LO 4 AS 5.4.4

ULWAZI-NKQUBO: Ukubaluleka kwabahlobo QAPHELA: Yilindele into yokuba abanye abafundi basenokuba banezinto ezibuhlungu ezisandula kubehlela, okanye kukho inguqu enkulukazi ebomini babo. Abafundi mabaxoxe ngoku kulandelayo:

• Umhlobo wenene ndimbona ngolu hlobo (bhala phantsi iimpawu zakhe nezinto akholelwa kuzo.

• Ibali lobuhlobo (elithathwe encwadini, kwiphepha-ndaba, okanye kwimagazini).

• Ukubaluleka kokuba nabahlobo benene • Ibali lobuhlobo ngexesha leentlungu okanye lenguqu ebomini bomntu

(elithathwe encwadini, kwiphepha-ndaba, okanye kwimagazini). • Ukubaluleka komhlobo wenene ngexesha leentlungu, okanye lenguqu

ebomini IZIXHOBO: • Ulwazi • Iincwadana zolwazi • Amaphepha-ndaba • iimagazini

UTHUNGELWANO: UVAVANYO: AMAGAMA AMATSHA: ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Iintshukumo ezinesingqi ezigxininisa ekwenzeni nasenkululekweni Dlala umculo ze uyalele abafundi ukuba benze imithambo emininzi eyahlukeneyo, okanye iintshukumo zemidaniso.

Page 27: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 26 -

Lo ngumsetyenzana waseklasini obavumelayo ukuba bazidlalele nje besebenzisa iintshukumo zemithambo yomzimba okanye zomdaniso, kunjalonje befakela nezabo iintshukumo ezilandelelanayo neepatheni. Bakalasebenzisa izixhobo zesandla ezifana nezi: amaribhili, iibhaluni, iintambo, izazinge, njalo-njalo. Ezi ntshukumo maziquke ukujuba neminye imijingo.

Jula iingalo ukusuka ekunene uye ekhohlo, amadolo la egobile Jula iingalo emva naphambili, amadolo la egobile

Qaphela: Ukujuba kuxela ukuba uyawagoba amadolo la xa usenza intshukumo. Yitsho abafundi bangqale oku:

• Isimo esi somzimba: bagcine umzimba lo uthe tye ukubheka phezulu • Isimbo: basebenzise izandla besenza iintshukumo ezinesingqi kodwa

zijinga nje kakuhle – hayi ezixhuzuxhuzulayo • Bagxininise kwiindawo zokuqala intshukumo neendawo zokugqibezela

ezo ntshukumo.

IZIXHOBO: • Izazinge • Amaribhili • Iintambo, njalo-njalo

UTHUNGELWANO: • UbuGcisa neNkcubeko

UVAVANYO: • Uvavanyo olusesikweni, kujongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza

izinto ezikuluhlu lovavanyo AMAGAMA AMATSHA:

Ukuzidlalela ukhululekile umsetyenzana waseklasini isangqa ipatheni

Iveki 24 LO 3 & AS 5.3.3

ULWAZI-NKQUBO Xoxa nabafundi ngoku kulandelayo:

• Ukubaluleka kokuthetha iimvakalelo zakho, ungazigcini ngaphakathi kuwe.

• Iindlela ezichanekileyo zokuthetha iimvakalelo zakho, umzekelo: xa uzithetha nabanye, xa ubhala iimvakalelo neengcinga zakho phantsi.

IZIXHOBO:

• Yongeza

UTHUNGELWANO:

UVAVANYO • Yongeza olwakho

AMAGAMA AMATSHA:

yongeza

Page 28: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 27 -

LO 4 AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Imidlalwana yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo Yazisa imidlalwana yokumiswa kwezinto ukuzo kujulwe ibhola kuzo, njengomdlalo webhola ekhatywayo, okanye yomnyazi, ukuze ufundise izakhono nobuchule, ndawonye nemigaqo yomdlalwana lowo. Khetha imidlalwana emine ze uyalele abafundi ukuba baye kumabala ngamabala ukuze bazilolonge kwizakhono ezahlukeneyo. Utitshala makakwazi ukuhlalutya izakhono ezifunekayo kumdlalo ngamnye. Umzekelo: Ibhola ekhatywayo Fundisa ezi zakhono zilandelayo (uqeqesho lokufumana izakhono ezimisiweyo)

• Ukubetha ibhola ngentloko – amehlo akho angasuki ebholeni – wandule uyibethe ngesibunzi .

• Ukudlulisa ibhola ngomphakathi wenyawo, njalo-njalo. Ibhola yomnyazi • Ukufaka ezipalini • Ukubamba • Ukudlulisa ibhola • Indlela onyathela ngayo (xa uphethe ibhola iinyawo zimi njani) Ibhaskethibholi • Ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo • Ukudlulisa ibhola • ukubamba • ukudlulisa ibhola esifubeni • ukufaka ibhola Ibhola yerabha (iMat ball) • ukujula • Ukudlulisa • Ukubamba • ukubaleka • ukufaka amanqaku

IZIXHOBO: • Iibhola ezininzi ezahlukeneyo ukulungiselela loo mdlalo uthile wokufaka

ibhola kugqitywe kuwo ngelo xesha

UTHUNGELWANO:

UVAVANYO: • Uvavanyo oluqhubekayo, kuyajongwa ukuba umfundi uyasazi isakhono

esifunekayo nesikuluhlu lovavanyo AMAGAMA AMATSHA:

Ukubaleka nebhola uyikhaba njalo ukudlulisa ibhola isifuba ukufaka ibhola

Page 29: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 28 -

Iveki 25 LO 2 & AS 5.2.2 LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO: Xoxa ngeendlela zokumelana neemvakalelo, umzekelo: ukubhala iimvakalelo neengcinga zakho encwadini; ukubonisa iimvakalelo zakho ngobugcisa (ngokuzoba, ngokudanisa), ukuthetha nomhlobo wenene, umntu omthembayo, okanye onokukucebisa. Yazisa abafundi ngeemeko ezahlukeneyo:

• Bavumele babonise iimvakalelo zabo ngokuchanekileyo kwimeko nganye. • Mabazikhethele imeko ethile, baze bacacise ukuba bakalamelana njani

neemvakalelo malunga nemeko leyo. .

IZIXHOBO: • Amabali nemiboniso

UTHUNGELWANO: • UbuGcisa neNkcubeko

UVAVANYO: • Kuyajongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto ezikuluhlu

lovavanyo AMAGAMA AMATSHA:

imvakalelo incwadana imeko bonisa

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo (luyaqhubeka) Yazisa imidlalwana yokumiswa kwezinto ukuzo kujulwe ibhola kuzo, njengomdlalo webhola ekhatywayo, okanye yomnyazi, ukuze ufundise izakhono nobuchule, ndawonye nemigaqo yomdlalwana lowo. Khetha imidlalwana emine ze uyalele abafundi ukuba baye kumabala ngamabala ukuze bazilolonge kwizakhono ezahlukeneyo. Utitshala makakwazi ukuhlalutya izakhono ezifunekayo kumdlalo ngamnye. Umzekelo: Ibhola ekhatywayo Fundisa ezi zakhono zilandelayo (uqeqesho lwezakhono)

• Ukubetha ibhola ngentloko – amehlo akho angasuki ebholeni – wandule uyibethe ngesibunzi.

• Ukudlulisa ibhola ngomphakathi wenyawo, njalo-njalo. Ibhola yomnyazi • Ukufaka ezipalini • Ukubamba • Ukudlulisa ibhola • Indlela onyathela ngayo (xa uphethe ibhola iinyawo zimi njani) Ibhaskethibholi • Ukubaleka nebhola ngokuyikhaba njalo • Ukudlulisa ibhola • Ukubamba

Page 30: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 29 -

• ukudlulisa ibhola esifubeni • ukufaka ibhola Ibhola yerabha • ukujula • Ukudlulisa • Ukubamba • ukubaleka • ukufaka amanqaku

IZIXHOBO: • Iibhola ezininzi ezahlukeneyo ukulungiselela loo mdlalo uthile wokufaka

ibhola kugqitywe kuwo ngelo xesha

UTHUNGELWANO: Yongeza

UVAVANYO:

• Uvavanyo oluqhubekayo, kuyajongwa ukuba umfundi uyasazi isakhono esifunekayo nesikuluhlu lovavanyo

Iveki 26 LO 3 & AS 5.3.6 LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZINKQUBO Cacisa iindlela ngeendlela zokufunda, umzekelo: ukuzoba iingcamango, izishwankathelo, njalo-njalo. IZIXHOBO:

• Yongeza ezakho.

UTHUNGELWANO: • Yongeza.

UVAVANYO: • Yongeza.

AMAGAMA AMATSHA:

Indlela yokufunda umzobo weengcinga zakho

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo, ugxininise kwimigaqo. Ngokwamaqela, sebenzisani ulwazi enilufumeneyo nezakhono kwimeko yosetyenziso lwezakhono evulelekileyo. Oko kukuthi, sebenzisa isakhono sebhaskethibholi osifundileyo kumdlalo webhaskethibholi. Lo ingangumsetyenzana waseklasini, apho amaqela akhuphisana namanye, esebenzisa izakhono zalo mdlalo uthile ezifunyenweyo. Umzekelo: Qala ngebhola ekhatywayo. Iklasi yakho yonke, ingamaqela ezi-5 mayizifunele enye iklasi eza kukhuphisana nayo, ze kuyiwe kwimida emisiweyo apho la maqela aya kuqubisana khona.

Page 31: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 30 -

IZIXHOBO:

• Izixhobo ezifunekayo kule midlalwana, ibala malahlulwe ngokwemida ecacileyo, impempe, imixwayo emibala-bala, izinto eziza kumiswa ukuze zibonise imimandla ethile, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO:

• Yongeza

UVAVANYO: • Uvavanyo oluqhubekayo, kuyajongwa ukuba umfundi uyasazi isakhono

esifunekayo esikuluhlu lovavanyo AMAGAMA AMATSHA:

Imida emisiweyo ibala lomdlalo izinto ezimiswayo ukuze zibonise imimandla ethile impempe

Iveki 27 LO 3 & AS 5.3.6 LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZINKQUBO Abafundi mabaqambe indlela yokufunda ebalungelayo. Banike isihloko abaza kufunda ngaso, baze basebenzise loo ndlela yokufunda baziqambele yona apho kuso. ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo, ugxininise kwimigaqo. Ngokwamaqela, sebenzisani ulwazi enilufumeneyo nezakhono kwimeko yosetyenziso lwezakhono evulelekileyo. Oko kukuthi, sebenzisa isakhono sebhaskethibholi osifundileyo kumdlalo webhaskethibholi. Lo ingangumsetyenzana waseklasini, apho amaqela akhuphisana namanye, esebenzisa izakhono zalo mdlalo uthile ezifunyenweyo. Umzekelo: Qala ngebhola ekhatywayo. Iklasi yakho yonke, ingamaqela ezi-5 mayizifunele enye iklasi eza kukhuphisana nayo, ze kuyiwe kwimida emisiweyo apho la maqela aya kuqubisana khona. IZIXHOBO:

• Izixhobo ezifunekayo kule midlalwana, ibala malahlulwe ngokwemida ecacileyo, impempe, imixwayo emibala-bala, izinto eziza kumiswa ukuze zibonise imimandla ethile, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo oluqhubekayo, kuyajongwa ukuba umfundi uyasazi isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Imida emisiweyo ibala lomdlalo izinto ezimiswayo ukuze zibonise imimandla ethile impempe

Page 32: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 31 -

Iveki 28 LO 3 & AS 5.3.2 LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZINKQUBO Qhubeka: abafundi mabasebenzise indlela yokufunda abaziqambele yona UVAVANYO IZIXHOBO:

• Imifanekiso • Imizobo • Iipowusta

UTHUNGELWANO:

• EzeNdalo (i-NS) UVAVANYO:

• Yongeza AMAGAMA AMATSHA:

Ixesha lokufikisa ilungu lobufazi ilungu lobudoda ukuhlamba/ukuba sexesheni amatile-tile ulwaluko

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo, ugxininise kwimigaqo. Ngokwamaqela, sebenzisani ulwazi enilufumeneyo nezakhono kwimeko yosetyenziso lwezakhono evulelekileyo. Oko kukuthi, sebenzisa isakhono sebhaskethibholi osifundileyo kumdlalo webhaskethibholi. Lo ingangumsetyenzana waseklasini, apho amaqela akhuphisana namanye, esebenzisa izakhono zalo mdlalo uthile ezifunyenweyo. Umzekelo: Qala ngebhola ekhatywayo. Iklasi yakho yonke, ingamaqela ezi-5 mayizifunele enye iklasi eza kukhuphisana nayo, ze kuyiwe kwimida emisiweyo apho la maqela aya kuqubisana khona. IZIXHOBO:

• Izixhobo ezifunekayo kule midlalwana, ibala malahlulwe ngokwemida ecacileyo, impempe, imixwayo emibala-bala, izinto eziza kumiswa ukuze zibonise imimandla ethile, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO:

• Yongeza UVAVANYO:

• Uvavanyo oluqhubekayo, kuyajongwa ukuba umfundi uyasazi isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Imida emisiweyo ibala lomdlalo izinto ezimiswayo ukuze zibonise imimandla ethile impempe

Page 33: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 32 -

Iveki 29 AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA UVAVANYO OLUSESIKWENI LWEZAKHONO NOBUCHULE KWIMIDLALWANA YOKUMISWA KWEZINTO (IITOTI, IIPALI, IIBHOTILE) UKUZE KUJULWE IBHOLA KUZO Utishala makaqwalasele oku:

• Ukuthatha inxaxheba • Izakhono (ukukwazi ukwenza intshukumo) • Ubuchule (ukwenza intshukumo ngohlobo oluchanekileyo,

njengokubamba kakuhle ibhola xa uyidlulisa ngesifuba (kwibhaskethibholi)

• Isinxibo esichanekileyo, nokuziphatha kakuhle

Iveki 30

IVEKI YOVAVANYO OLUSESIKWENI

Page 34: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 33 -

IKOTA 4

Iiveki Ulwazi-nkqubo, izixhobo, uthungelwano, uvavanyo, amagama amatsha

Iveki 31 LO 1 AS 5.1.4 LO 4 AS 5.4.5

ULWAZI-NKQUBO Ifuthe leziyobisi empilweni yomntu

• Cacisa ukuba yintoni isiyobisi: into eliyeza ethi ibe nefuthe elihle okanye elibi emzimbeni womntu.

• Imizekelo yefuthe elihle: Iyeza lokuthomalalisa iintlungu, lokupholisa amanxeba, lokuphelisa uxinzelelo emzimbeni, lokudambisa ukudandatheka komphefumlo, njalo-njalo.

• Imizekelo yefuthe elibi: i-Dagga,” u-tik”, “ne-crack”, nezinye iziyobisi. • Cacisa ukuba ukusebenzisa iziyobisi kuneliphi ifuthe empilweni yomntu,

umzekelo: - Ukuba nesiyezi - Ukungazikisi ukucinga - Ukungafuni kutya - ukuzilahlela

IZIXHOBO:

• Imifanekiso yeentlobo zeziyobisi – ezilungileyo nezingalunganga

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo olungabhalwayo, kusetyenziswa uhlobo lokubuza nokuphendula imibuzo

AMAGAMA AMATSHA

iziyobisi intsangu/i-dagga iyeza ukuzilahlela entweni umdla wokutya ukuzikisa ukucinga

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Bonisa iindlela zokhuseleko emanzini nakwimimandla ejikeleze amanzi

• Buza ukuba bakalaphi na abafundi abakwaziyo ngenene ukudada. • Bakalaphi abafundi abakhe batyelele kwiindawo ezinamachibi okudada. • Bakalaphi abafundi abakhe bandwendwela ngaselwandle ngeeholide

zabo.

Abo bathi bona bayakwazi ukudada, babuze ukuba badla ngokudada phi. Babonise imifanekiso yamachibi okudada okanye yolwandle, eyamadama, eyeendawo ezisacaleni lolwandle – ukwenzela abo bakalazange bakhe baya echibini babe nomfanekiso-ngqondweni wechibi okanye wendawo ejikeleze ulwandle. IZIXHOBO:

• Imifanekiso yamadama, iindawo ezijikeleze ulwandle, amachibi okudada, njalo-njalo

UTHUNGELWANO:

Page 35: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 34 -

UVAVANYO:

• Jonga inkqubo yabafundi AMAGAMA AMATSHA:

Indawo engaselwandle indlela yokuzikhusela ngesiqhelo ichibi lokudada

Iveki 32 LO1 & AS 5.1.2. LO 4 & AS 5.4.5

ULWAZI-NKQUBO Ifuthe leziyobisi empilweni yomntu QAPHELA! Fundisa esi sifundo usebenzisa umntu wesithathu, umzekelo: ngokwenza amabali.

• Cacisa malunga nefuthe leziyobisi ekuhlaleni - Uphulukana nabahlobo benene, ufumane abo baziiphuqe - Uba lilolo - Uluxhalabisa kakhulu usapho lwakho, njalo-njalo

IZIXHOBO:

• Amabali amafutshane okanye imiboniso

UTHUNGELWANO: • Yongeza

UVAVANYO: • Imisebenzi ebhalwayo ukuqinisa umqondo

AMAGAMA AMATSHA:

ukuqonda ukuqinisa

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Bonisa iindlela zokhuseleko emanzini nakwimimandla ejikeleze amanzi

• Iindlela zokuzikhusela xa usiya echibini lokudada 1. Qala ngokuzicoca ngamanzi abandayo ukuzigcina usempilweni,

kanti loo nto iya kwenza ukuba umzimba lowo wakho ulungele amanzi abandayo. .

2. Sebenzisa isicocisi ukuze ubulale zonke iintsholongwane phambi kokuba ungene emanzini.

3. Dada kwicala elinganzulwanga 4. Thobela yonke imigaqo yalapho echibini.

QAPHELA. (Ngokuzithandela): ungaphuma nabafundi niye kwichibi lasengingqini, niqinisekise ukuba nisebenzisa imigaqo njengoko ibhaliwe apha ngasentla. Kungenjalo esi sifundo masifundiswe nje eklasini. IZIXHOBO:

• Imifanekiso yezixhobo zasechibini lokudada, impempe, nezixhobo zokunceda umntu orhaxiweyo

Page 36: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 35 -

UTHUNGELWANO:

• Yongeza UVAVANYO

• Kuyajongwa ukuba umfundi unakho na ukwenza izinto ezikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

ezempilo iintsholongwane amanyathelo alumkileyo

Iveki 33 LO 2 & AS 5.2.4 LO 4 & AS 5.4.5

ULWAZI-NKQUBO: Igalelo lamadoda nabafazi kwiinkcubeko ezahlukeneyo

• Cacisela abafundi ukuba yintoni inkcubeko: inkcubeko yimilo apho iqela elithile labantu likholelwa ngokufanayo, lithetha ulwimi olunye, kwaye likholelwa kwizinto ezifanayo.

• Banike imizekelo (usebenzisa imifanekiso) yabantu beenkcubeko ezahlukeneyo abafana namaJuda, amaKholwa, amaSilamsi, amaZulu, amaXhosa, njalo-njalo.

• Yitsho kubafundi baze negama lomntu okanye leqela labantu abakhe banegalelo ezingingqini zabo. Khokela abafundi ukuba bachonge amaqhawe ezingingqini zabo, umzekelo: umntu ozibingelela ngokupha abantu abahluphekileyo isuphu; abantu abalondoloza abantu abagulayo, njalo-njalo.

IZIXHOBO:

• Imifanekiso ebonisa iinkcubeko ezahlukeneyo/ amaphepha-ndaba/iimagazini, njalo-njalo.

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Abafundi bakalazenzela eyabo ingqokelela yabantu beenkcubeko ezahlukeneyo, babonise nokuba mnye okanye babini abantu abanegalelo ezingingqini zabo.

AMAGAMA AMATSHA:

ingqokelela iingingqi igalelo iinkcubeko hlukeneyo

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Bonisa iindlela zokhuseleko emanzini nakwimimandla ejikeleze amanzi Amanyathelo alumkisayo omawuwathathe xa nityelela iindawo ezikufutshane nolwandle okanye amadama: Baxelele kwangethuba abafundi ngeengozi ezinxulumene nokudada emadamini. Abafundi mabakaladadi emadamini.

• Xa utyelela iindawo ezikufutshane nolwandle: 1. Thobela imigaqo yemibutho yohlangulo. 2. Dada phakathi kweeflegi, okanye kwimida emisiweyo kuphela. 3. Zithathele ingqalelo izilumkiso zohlangulo, njengodanya-danya

weflegi okanye ukukhala kwempempe.

Page 37: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 36 -

IZIXHOBO:

• Impempe • Iiflegi ezidanyazayo • Imifanekiso yeendawo ezikufutshane nolwandle

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo olusesikweni, kuyajongwa ukuba umfundi unaso isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

iimpawu impempe umda omisiweyo

Iveki 34 LO 2 & AS 5.2.4 LO 4 & AS 5.4.5

ULWAZI-NKQUBO: Igalelo lamadoda nabafazi kwiinkcubeko ezahlukeneyo

• Xoxa ngegalelo likaBaw’uNelson Mandela. • Xoxa ngegalelo labafazi kwiintsapho zabo nasezingingqini zabo.

IZIXHOBO:

• Amabali namabali angobomi bamaqhawe aziwa kwilizwe lonke liphela

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Umsebenzi obhalwayo AMAGAMA AMATSHA:

iiqhawe balulekileyo ingingqi

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Thatha inxaxheba kwiindlela zokhuseleko emanzini nakwimimandla ejikeleze amanzi

• Imisetyenzana yohlangulo, oko kukuthi linganisa xa sele uhlangula umntu ngokuthu uqwalasele amanqaku ohlangulo okuziqhelisa.

• Ziqhelise indima yokukhusela, oko kukuthi khalisa impempe. • Izinto ezincedisayo ngelixa udada, nentambo • Umgaqo omileyo: cela uncedo – musa ukubeka ubomi bakho esichengeni

– mjonge ntshoo emehlweni lo mntu umhlangulayo – hlala uzolile – sebenzani njengeqela elimanyeneyo.

• Iindlela zoncedo lokuqala ezisisiseko – funda isikhokelo soncedo lokuqala esaziwayo, ukuze ufundise ngaso iindlela zokuphefumla (zobuchule) xa usengxakini yokurhaxwa, neendlela zokuvusa lowo usengxakini.

IZIXHOBO: • Isikhokelo soncedo lokuqala • Izinto ezincedisayo ngelixa udada, ezinjengezo zikugcina udada apha

ngaphezulu neentambo, needyasi ezikukhuselayo ukuze ungatshoni emanzini, njalo-njalo.

Page 38: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 37 -

UTHUNGELWANO:

• LO 1 UVAVANYO:

• Uvavanyo olusesikweni, kuyajongwa ukuba umfundi unaso isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Izinto ezincedisayo ukuze udade apha ngaphezulu ukuphefumla ngezinto ukuvusa umntu obengekho-zingqondweni

Iveki 35 LO 2 & AS 5.2.5 LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO: Amatheko nezithethe

• Xoxa malunga nokuba siyintoni isithethe - isithethe sisenzeko okanye umkhwa weqela elithile,okanye wengingqi ethile, okanye wesizwe esithile. Salamene kakhulu neenkolo nokukholelwa, umzekelo: amakholwa aphehlelela abantwana beselula kakhulu, njalo-njalo.

• Xoxa ngamatheko eenkcubeko ezahlukeneyo, anjengeekilisimesi kumaKholwa, ixesha lokuzila ukutya kumaSilamsi, njalo-njalo

IZIXHOBO: • Imifanekiso yamatheko nezithethe zeenkcubeko ezahlukeneyo

UTHUNGELWANO:

• Yongeza UVAVANYO:

• Abafundi bakalazenzela ingqokelela yeenkolo ngeenkolo. AMAGAMA AMATSHA:

izithethe iinkolo ingqokelela amatheko

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo (lusaqhutywa). Qwalasela iikhowudi zasehlotyeni:

• Umdlalo weqakamba • Umdlalo wentenetya • Ithibholi (T-ball) • IIvolibholi

Fundisa ngezakhona zale midlalo ibaliweyo apha ngasentla. Ngokwamaqela ezi 5-6 abafundi mabasebenzise laa ndlela yezitishi ukuze bafundise ngezakhono ezahlukeney, umzekelo:

Isitishi 1: Umdlalo weqakamba - Ukubamba iphini lokubetha ngendlela eyiyo - Ukuma phambi kommandla wokubeka iinyawo xa ubetha ibhola - Ukwenza iintshukumo zokukhusela icala lakho phaya phambili.

Page 39: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 38 -

Isitishi 2: Umdlalo weqakamba

- Ukubamba ibhola - Ukujula ibhola - Ukuqengqa ibhola

Isitishi 3: Umdlalo wentenetya

- Umthambo wokuhambelanisa isandla neliso – xhuma-xhumisa ibhola apha kwiphini lokubetha uhamba njalo

- Qakathisa ibhola ngephini lokubetha Isitishi 4 : ithibholi

- Betha ibhola isuke kuT- - Ukuganga ibhola - Jula ibhola iye kungena kowona mmandla ukufutshane

Yiba ngathi uyahlala apha ekufundiseni ubuchule kule midlalo. IZIXHOBO:

• Ibhola ezahlukeneyo eziza kulungela loo mdlalo ukhethiweyo ngelo xesha UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo oluqhubekayo, kujongwa ukuba umfundi unaso na isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

Iiveki 36 LO 2 & AS 5.2.5

ULWAZINKQUBO Amatheko neenkolo

- Qinisa ulwazi lweenkolo ngeenkolo asele benalo abafundi ngokuthi wazise le misetyenzana ilandelayo

- Ukubalisa amabali eenkcubeko ezahlukeneyo - Ukulinganisa iindima ezidandalazisa izithethe zeenkcubelo

ezahlukeneyo njengokuphehlelela, imitshato, nolwaluko - Abafundi bakalade banxibe bebonisa isinxibo seenkcubeko

ezahlukeneyo IZIXHOBO:

• Imifanekiso, amabali nezinxibo zeenkcubeko ezahlukeneyo ezisetyenziswa kwizithethe

. UTHUNGELWANO:

• Yongeza UVAVANYO:

• Ukudlala indima AMAGAMA AMATSHA:

Ukuphehlelela umtshato ulwaluko

Page 40: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 39 -

LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo (lusaqhutywa). Qwalasela iikhowudi zasehlotyeni:

• Umdlalo weqakamba • Umdlalo wentenetya • Ithibholi • IIvolibholi

Fundisa ngezakhona zale midlalo ibaliweyo apha ngasentla. Ngokwamaqela ezi 5-6 abafundi mabasebenzise laa ndlela yezitishi ukuze bafundise ngezakhono ezahlukeneyo, umzekelo: Isitishi 1: Umdlalo weqakamba

- Ukubamba iphini lokubetha ngendlela eyiyo - Ukuma phambi kommandla wokubeka iinyawo xa ubetha ibhola - Ukwenza iintshukumo zokukhusela icala lakho phaya phambili.

Isitishi 2: Umdlalo weqakamba

- Ukubamba ibhola - Ukujula ibhola - Ukuqengqa ibhola

Isitishi 3: Umdlalo wentenetya

- Umthambo wokuhambelanisa isandla neliso – xhuma-xhumisa ibhola apha kwiphini lokubetha uhamba njalo

- Qakathisa ibhola ngephini lokubetha Isitishi 4 : Ithibholi

- Betha ibhola isuke kuT- - Ukuganga ibhola - Jula ibhola iye kungena kowona mmandla ukufutshane

Yiba ngathi uyahlala apha ekufundiseni ubuchule kule midlalo. IZIXHOBO:

• Ibhola ezahlukeneyo eziza kulungela loo mdlalo ukhethiweyo ngelo xesha UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Uvavanyo oluqhubekayo, kujongwa ukuba umfundi unaso na isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Imida emisiweyo ibala lemidlalo izinto ezimisiweyo ezibonisa imimandla ethile impempe

Page 41: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 40 -

Iveki 37 LO 3 & AS 5.3.4 LO 4 & AS 5.4.1

ULWAZI-NKQUBO Ukumelana nobundlobongela Sebenzisa umntu wesithathu xa ufundisa ngesi sihloko. Ngamanye amazwi bafundele amabali eemeko zobundlobongela abafundi.

• Funda ibali lemeko yobundlobongela ekhayeni okanye engingqini. • Buza abfundi ukuba bebenokumelana njani na bona nemeko

yobundlobongela echaziweyo ebalini. • Chaza ezinye iimeko zobundlobongela baze abafundi bamane bechaza i

iindlela ebebenokumelana ngazo nemeko nganye oyichazileyo. • QAPHELA! Ungaze uthi abafundi mabakubalisele ngeemeko

zobundlobongela abakhe bazifumana bona.lo ngumcimbi oethe-ethe nofuna ukuqwalaselwa kuphela ekhusini.

• Fundisa abafundi izakhono ezifunekayo ukuze bakwazi ukumelana neemeko zobundlobongela, njengezi zilandelayo:

- Zama ukuzikhupha kwiimeko zobundlobongela - Thetha nomntu omthembileyo - Zola uthethe nje kamnandi xa uthetha nendlobongela - Yimamelisise into ethethwa yindlobongela ungangxami

ngokuphendula, njalo-njalo IZIXHOBO:

• Imiboniso • amabali, njalo-njalo

UTHUNGELWANO:

• Yongeza UVAVANYO:

• Yongeza AMAGAMA AMATSHA:

ubundlobongela impatho-gadalala iimeko

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo, usebenzisa izakhono nobuchule (lusaqhutywa).

Utitshala makahlule abafundi ngokwamaqela alinganayo ngokwazi ukwenza izinto. La maqela makakhuphisane kumdlalo omnye kule ibaliweyo ngasentla. Abafundi mabasebenzise izakhono abazifumenyo zaloo mdlalo ukhethiweyo bakhuphisana kuwo.

Umzekelo: Umdlalo weqakamba • Amaqela makathose ukuze kwaziwe ukuba leliphi iqela emaliqale

ukubetha ibhola. • Icala eligangayo lifumana ithuba lokukhupha elo qela belibetha ibhola. • Wuguqu-guqule lo mdlalo mhlawumbi ngokuthi unciphise inani leeova

okanye inani leeova emazibethwe ngumntu ngamnye.

Page 42: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 41 -

Sebenzisa eli thuba uhlole abantwana ngokweenqobo zokugweba ezibekiweyo, umzekelo: ukubetha ibhola ngephini, ukuganga, isinxibo, ukuziphatha kakuhle, njalo-njalo. IZIXHOBO:

• Izixhobo ezifunekayo zale midlalo, imida yebala lomdlalo esikwe ngokucacileyo, impempe, imixwayo emibala-bala, izinto ezimiswayo ezibonisa imimandla ethile, njalo-njalo

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Luyaqhubeka, kuyajongwa ukuba umfundi unaso na isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Imida emisiweyo ibala lomdlalo izinto ezimisiweyo ezibonisa imimandla ethile iimpempe

Iveki 38 LO 3 & AS 5.3.5

ULWAZI-NKQUBO Ukunika nokufumana ingxelo

• Cacisela abafundi ukuba kuthetha ukuthini ukufumana ingxelo entle, umzekelo:

- Wenze into entle kwaye abazali bakho bayazidla ngawe. - Ufumene amanqaku amahle kuvavanyo, kwaye utitshala wakho

uyavuyisana nawe ngale nkqubela uyenzileyo. - Uzame kangangoko ukuba uwenze uwugqibe lo msebenzi, kodwa

akuwugqibakala ngexesha. Nokokunjalo, utitshala wakho uyakubulela ngalo mzamo ungaka. u have tried your best to complete the task but could not finish it in time. Yet your teacher thanks you for your effort.

• Cacisela abafundi ukuba kuthetha ukuthini ukufumana ingxelo embi,

umzekelo: - Inkqubo yakho esikolweni yile ungenakho ukuzidla ngayo, nabazali

bakho bayakungxolisa ekhaya ngale nto. - Umhlobo wakho ufuna ukuxhaswa nguwe ngeexesha leentlungu,

kodwa wena ukhetha ukungamhoyi. - Iqela lakho aliphumelelanga kulo mdlalo, ngoku umqeqeshi wakho

ugxeka wena ngale nto. Abafundi mababonise ukuba bebeya kumelana njani na bona nezi meko. Bebeya kunika ingxelo enjani bona kwiimeko ezahlukeneyo. IZIXHOBO:

• Amabali • imiboniso

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

Page 43: ISigaba esiPhakathi ISikhokelo sikaTitshala...impatho gadalala yabantwana, njalo-njalo • Abafundi bona mabakhombe iimeko eziyingxaki kuloo mifanekiso, apho amalungelo abantwana anyashwa

- 42 -

LO 4 & AS 5.4.1

AMAGAMA AMATSHA:

ingxelo

ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA Phonononga imidlalwana eyahlukeneyo yokumiswa kwezinto (iitoti, iipali, iibhotile) ukuze kujulwe ibhola kuzo, usebenzisa izakhono nobuchule (lusaqhutywa). Utitshala makahlule abafundi ngokwamaqela alinganayo ngokwazi ukwenza izinto. La maqela makakhuphisane kumdlalo omnye kule ibaliweyo ngasentla. Abafundi mabasebenzise izakhono abazifumenyo zaloo mdlalo ukhethiweyo bakhuphisana kuwo. Umzekelo: Umdlalo weqakamba

• Amaqela makathose ukuze kwaziwe ukuba leliphi iqela emaliqale ukubetha ibhola.

• Icala eligangayo lifumana ithuba lokukhupha elo qela belibetha ibhola. • Wuguqu-guqule lo mdlalo mhlawumbi ngokuthi unciphise inani leeova

okanye inani leeova emazibethwe ngumntu ngamnye. Sebenzisa eli thuba uhlole abantwana ngokweenqobo zokugweba ezibekiweyo, umzekelo: ukubetha ibhola ngephini, ukuganga, isinxibo, ukuziphatha kakuhle, njalo-njalo. IZIXHOBO:

• Izixhobo ezifunekayo zale midlalo, imida yebala lomdlalo esikwe ngokucacileyo, impempe, imixwayo emibala-bala, izinto ezimiswayo ezibonisa imimandla ethile, njalo-njalo

UTHUNGELWANO: UVAVANYO:

• Luyaqhubeka, kuyajongwa ukuba umfundi unaso na isakhono esifunekayo esikuluhlu lovavanyo

AMAGAMA AMATSHA:

Imida emisiweyo ibala lomdlalo izinto ezimisiweyo ezibonisa imimandla ethile impempe

Iveki 39 LO 4 & AS 5.4.1

UVAVANYO ULWAZI-NKQUBO LWEZIFUNDO ZOPHUHLISO LOMZIMBA UVAVANYO OLUSESIKWENI LWEZAKHONO NOBUCHULE KWIMIDLALWANA EYAHLUKENEYO YOKUMISWA KWEZINTO (IITOTI, IIPALI, IIBHOTILE) UKUZE KUJULWE IBHOLA KUZO

Iveki 40

IVEKI YOVAVANYO OLUSESIKWENI