GUSHT 20151

Gazet Periodike, (Gusht 2015) Nr. 152

Shprnd

ahet

FALAS

KKKKKomomomomomunitetet vunitetet vunitetet vunitetet vunitetet vendorendorendorendorendoreeeee,,,,,drdrdrdrdrejtues tejtues tejtues tejtues tejtues t menaxhimit menaxhimit menaxhimit menaxhimit menaxhimit

t pt pt pt pt pyjeyjeyjeyjeyjevvvvve n Ballkane n Ballkane n Ballkane n Ballkane n Ballkan

A JETOHET NE DUKAGJIN?

MIDIS DYPRONARVE

T PYLLIT

GAZETARIGAZETARIGAZETARIGAZETARIGAZETARII 'JETO GJELBR'I 'JETO GJELBR'I 'JETO GJELBR'I 'JETO GJELBR'I 'JETO GJELBR'

FAQE 3

T GJITH MUND T BJN DIKA PRT GJITH MUND T BJN DIKA PRT GJITH MUND T BJN DIKA PRT GJITH MUND T BJN DIKA PRT GJITH MUND T BJN DIKA PRFMIJT ME FMIJT ME FMIJT ME FMIJT ME FMIJT ME AFTSI AFTSI AFTSI AFTSI AFTSI T KUFIZUT KUFIZUT KUFIZUT KUFIZUT KUFIZUARAARAARAARAARA

FAQE 5

Zjarret n pyjee kullota

ALBORA KACANIALBORA KACANIALBORA KACANIALBORA KACANIALBORA KACANIFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e Pyjeve

dhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunale

FAQE 4

PYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITA

ZbaZbaZbaZbaZbatimi i strtimi i strtimi i strtimi i strtimi i straaaaatetetetetegjis s pgjis s pgjis s pgjis s pgjis s pyjeyjeyjeyjeyjevvvvve pr e pr e pr e pr e pr menaxhimin e prbashkt t pmenaxhimin e prbashkt t pmenaxhimin e prbashkt t pmenaxhimin e prbashkt t pmenaxhimin e prbashkt t pyjeyjeyjeyjeyjevvvvve n Ke n Ke n Ke n Ke n Kosoosoosoosoosovvvvv

FONDACIONI BASHKOJMFONDACIONI BASHKOJMFONDACIONI BASHKOJMFONDACIONI BASHKOJMFONDACIONI BASHKOJMVLERAT E NATYRS MEVLERAT E NATYRS MEVLERAT E NATYRS MEVLERAT E NATYRS MEVLERAT E NATYRS ME

NJERZIT (CNVP), KOSOVNJERZIT (CNVP), KOSOVNJERZIT (CNVP), KOSOVNJERZIT (CNVP), KOSOVNJERZIT (CNVP), KOSOV

D E K L A R AD E K L A R AD E K L A R AD E K L A R AD E K L A R A T T T T T

Agjensia e Pyjeve t Kosovs (APK) nbashkpunim me Komunat Gjakov, Is-tog dhe Novobrd mbshtetur nga pro-jekti SSPDF financuar nga Ambasada Sue-

deze dhe zbatuar nga Fondacioni CNVP, kafilluar zbatimin e modeleve t Menaxhimitt Prbashkt t Pyjeve prkatsisht n zonatkadastrale Gergoc, Kalican dhe Izvor. Nseciln prej Komunave sht przgjedhurnj fshat ku objektivi kryesor sht t disku-tohet me komunitetet vendore si t menax-hojn bashkarisht pyjet publike brenda ter-

ritorit n funksion edhe t nevojave t tyrepr dru zjarri.far sht menaxhimi i prbashkt ipyjeve?Menaxhimi i prbashkt i tokave pyjoresht ndarja e prodhimeve, prgjegjsive,kontrollit dhe autoritetit vendimmarrsmbi tokat pyjore...

FALEMINDERIT FEDERATA KOMBTARE E PYJEVEFALEMINDERIT FEDERATA KOMBTARE E PYJEVEFALEMINDERIT FEDERATA KOMBTARE E PYJEVEFALEMINDERIT FEDERATA KOMBTARE E PYJEVEFALEMINDERIT FEDERATA KOMBTARE E PYJEVE

VIOLETA GJONIVIOLETA GJONIVIOLETA GJONIVIOLETA GJONIVIOLETA GJONI

Shpesh prballesh me situata t ndryshme, me persona q e quajn vetennormale, sikur kjo nuk ekziston tek asnj, por t gjith kemi ndonj paaft-si. Prballesh me gjeste, mimika e shprehjet: Sa gjynah, sa gjynah. Pse onjerz, ua shtoni m shum dhimbjen me ato fjal e jua kujtoni sa her tdalin nga shtpia se kush jan?! Ata e din dhe e kuptojn por mos juatheksoni m shum, se nuk po i ndihmoni...

FAQE 7

SOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJFederata e Prdoruesve t PyjeveFederata e Prdoruesve t PyjeveFederata e Prdoruesve t PyjeveFederata e Prdoruesve t PyjeveFederata e Prdoruesve t Pyjeve

dhe Kullotave Shkodrdhe Kullotave Shkodrdhe Kullotave Shkodrdhe Kullotave Shkodrdhe Kullotave ShkodrFAQE 6

Edhe n vendet ballkanike, kuEdhe n vendet ballkanike, kuEdhe n vendet ballkanike, kuEdhe n vendet ballkanike, kuEdhe n vendet ballkanike, kuzonat rurale prdorin n mnyrzonat rurale prdorin n mnyrzonat rurale prdorin n mnyrzonat rurale prdorin n mnyrzonat rurale prdorin n mnyrmasive, q nga parahistoria e derimasive, q nga parahistoria e derimasive, q nga parahistoria e derimasive, q nga parahistoria e derimasive, q nga parahistoria e derisot, drurin pr ngrohje, eksperttsot, drurin pr ngrohje, eksperttsot, drurin pr ngrohje, eksperttsot, drurin pr ngrohje, eksperttsot, drurin pr ngrohje, ekspertte bjn vlersimin e drurit pre bjn vlersimin e drurit pre bjn vlersimin e drurit pre bjn vlersimin e drurit pre bjn vlersimin e drurit prlndn e punimit q ai ofron, ash-lndn e punimit q ai ofron, ash-lndn e punimit q ai ofron, ash-lndn e punimit q ai ofron, ash-lndn e punimit q ai ofron, ash-tu si n Gjermani, ku druri prtu si n Gjermani, ku druri prtu si n Gjermani, ku druri prtu si n Gjermani, ku druri prtu si n Gjermani, ku druri prngrohje nuk sht rregull, porngrohje nuk sht rregull, porngrohje nuk sht rregull, porngrohje nuk sht rregull, porngrohje nuk sht rregull, porprjashtim.prjashtim.prjashtim.prjashtim.prjashtim. Para rreth nj viti uPara rreth nj viti uPara rreth nj viti uPara rreth nj viti uPara rreth nj viti uprgatit nj manual i thjesht nprgatit nj manual i thjesht nprgatit nj manual i thjesht nprgatit nj manual i thjesht nprgatit nj manual i thjesht nndihm t pronarve apo pr-ndihm t pronarve apo pr-ndihm t pronarve apo pr-ndihm t pronarve apo pr-ndihm t pronarve apo pr-doruesve t pyjeve, botuar ndoruesve t pyjeve, botuar ndoruesve t pyjeve, botuar ndoruesve t pyjeve, botuar ndoruesve t pyjeve, botuar nform dixhitale, paraprir me viz-form dixhitale, paraprir me viz-form dixhitale, paraprir me viz-form dixhitale, paraprir me viz-form dixhitale, paraprir me viz-ita t shpeshta tek pronar t ndry-ita t shpeshta tek pronar t ndry-ita t shpeshta tek pronar t ndry-ita t shpeshta tek pronar t ndry-ita t shpeshta tek pronar t ndry-shm t pyjeve, e duke u pr-shm t pyjeve, e duke u pr-shm t pyjeve, e duke u pr-shm t pyjeve, e duke u pr-shm t pyjeve, e duke u pr-pjekur pr t pasqyruar n ktpjekur pr t pasqyruar n ktpjekur pr t pasqyruar n ktpjekur pr t pasqyruar n ktpjekur pr t pasqyruar n ktmanual prvojn m t mir tmanual prvojn m t mir tmanual prvojn m t mir tmanual prvojn m t mir tmanual prvojn m t mir tpronarve.pronarve.pronarve.pronarve.pronarve.

2 GUSHT 2015

REFORD (Qendra pr Pyll-tarin dhe Zhvillimin Rural)sht nj rrjet organizatash tshoqatave t pronarve dheprdoruesve t pyjeve privatedhe komunale nga shtat vendet Ballkanit: Shqipria, Bull-garia, Kroacia, Kosova, Maqe-donia dhe Republika Srpska-BiH.REFORD vlerson shum nis-mat e ndrmarra nga qeveritprkatse t rajonit dhe dona-tor t ndryshm n zhvillimine pyjeve, kullotave dhe zonavet mbrojtura.REFORD dhe antart e tij ntakimin e mbajtur n Pej, Ko-sov m 3 - 5 Korrik 2015,shqyrtoi zhvillimet n pylltarin lidhje me njerzit e zonaverurale, veanrisht pyjet efamiljes. Nga ky takim rezultoiqpylli i familjes ende ka mbe-tur nj shtje shqetsuese. De-gradimi i pyjeve nga prerjet epaligjshme n vendet e Ballkan-it Perndimor ka rrnj t thel-la n histori. Pr aq koh sa tdrejtat themelore t prdoruesve dhe pr-onarve t pyjeve nuk sigurohen plotsishtpr njerzit pr t menaxhuar n mnyrt qndrueshme pyjet e tyre dhe prm-bushur nevojat baz pr dru zjarri prngrohje si minimum pr t shmangurvarfrin energjitike n zonat rurale, kytrend ilegaliteti dhe degradimi do t vazh-doj. N betejn e gjat historike ndrm-jet popullsis vendore dhe administratspyjore, rezultatet prfundimtare tregojnq pasojat jan keqmenaxhimi dhe de-gradimi i pyjeve dhe administrate pyjoreka dshtuar n zbatimin e slloganit t pr-dorur kudo dhe kurdoher pr "mbrojtjene pyjeve".Shumica e familjeve q jetojn n zonatrurale n rajon jan tepr t varura ngaburimet pyjore. Legalizimi i tyre, me tdrejta t plota si pronar apo prdoruest pyllit t tyre - t cilin ata e konsid-erojn si pyllin e familjes s tyre - u sigu-ron atyre mundsin pr t prmbushurnevojat pr ngrohje dhe gatim. Kjo gjith-

DEKLARATDEKLARATDEKLARATDEKLARATDEKLARAT

KOMUNITETET VENDORE, DREJTUES TMENAXHIMIT T PYJEVE N BALLKAN

Regional Centre for Forestry and Rural DevelopmentRegional Centre for Forestry and Rural DevelopmentRegional Centre for Forestry and Rural DevelopmentRegional Centre for Forestry and Rural DevelopmentRegional Centre for Forestry and Rural DevelopmentVeljko Vlahovik22/2-1,1000 Skopje, R. MacedoniaE-mail: E-mail: E-mail: E-mail: E-mail: contact@refordcentre.orgebsite: ebsite: ebsite: ebsite: ebsite: http://refordcentre.org

Peja, Kosovo, Korrik 5,2015Peja, Kosovo, Korrik 5,2015Peja, Kosovo, Korrik 5,2015Peja, Kosovo, Korrik 5,2015Peja, Kosovo, Korrik 5,2015

ashtu u krijon mundsin pr rritjen e tardhurave t familjeve t tyre dhe garan-ton zhvillimin e qndrueshm t pyjeve.shtjet e t drejtave t pronsis n pyll-tarin private dhe komunale - t cilat nukjan zgjidhur ende - dhe mungesa e mbsh-

tetjes financiare pr shoqatat e pronarvedhe prdoruesve t pyjeve pr kryerjen eaktiviteteve t ndrgjegjsimit publik,ndikojn negativisht n ruajtjen, zhvillimindhe menaxhimin e qndrueshm t pyjeve.N mnyr q t garantohet nj zgjidhje afat-

gjat lidhur me pyllin e familjes (pylltarinprivate dhe komunale), ne, Organizatat ePyjeve Private dhe Komunale t Ballkanitt bashkuar n Rrjetin Rajonal t quajtur RE-FORD rekomandojm:"Prshpejtimi reformave lidhur mezotrimin e toks, t drejtat e pronsis dheprdorimit n pyjet komunale dhe private.Zgjidhja e mosmarrveshjeve pr tokn,regjistrimi i pronave, decentralizimi i mte-jshm i kompetencave, duke prfshirmbshtetjen e menaxhimit t prbasht tpyjeve me prfshirjen e komuniteteve ven-dore, veanrisht n tokat e degraduara dhebazuar n t drejtat tradicionale;"Prfshirja e plot e masave dhe aktiv-iteteve t pylltaris n programet dhepolitikat e Zhvillimit Rural n mbsh-tetje t pyllit t familjes;"Njohja dhe prfshirja e shrbimeve mje-disore t ofruara nga pyjet private dhekomunale (pylli i familjes) n politikatdhe rregulloret dhe aplikimi i pagesavepr shrbimet mjedisore;"Nj mjedis m mundsues pr pyllin efamiljes n legjislacionin e pyjeve dhe tngjashm me t, duke uar ndr t tjeran m pak procedura burokratike pr tlehtsuar pronart dhe prdoruesit epyjeve pr menaxhimin e qndrueshmt pyjeve dhe shfrytzimin ekonomik;"Prfshirja e duhur e pyllit t familjes(pyjet private dhe komunale) n zonate mbrojtura. Sigurimi i t drejtave dhedetyrimeve pr familjet rurale dhe ko-mpensimi pr privimin nga t drejtat eshfrytzimit t pyjeve n zonat e mbroj-tura;"Mbshtetja e organizatave jo qeveritaret pronarve/prdoruesve t pyjeve prt rritur m tej kapacitetet e tyre nedukimin dhe ndrgjegjsimin e komu-niteteve n zonat rurale, pronarve dheprdoruesve t pyllit t familjes.Shprehim besimin ton q vendosja ekomuniteteve vendore si drejtues tmenaxhimit t pyjeve sht rruga e du-hur pr t marr zgjidhjet m t mirapr zhvillimin e pyjeve, punsimin dheuljen e varfris n zonat rurale t ra-jonit t Ballkanit. Shpresojm q re-komandimet tona do t bhen pjes eaxhends tuaj politike dhe zhvillimit.

Nga ky takim rezultoi qpylli i familjes ende ka mbetur nj sh-tje shqetsuese. Degradimi i pyjeve nga prerjet e paligjshme nvendet e Ballkanit Perndimor ka rrnj t thella n histori. Praq koh sa t drejtat themelore t prdoruesve dhe pronarve tpyjeve nuk sigurohen plotsisht pr njerzit pr t menaxhuarn mnyr t qndrueshme pyjet e tyre dhe prmbushur nevojatbaz pr dru zjarri pr ngrohje si minimum pr t shmangurvarfrin energjitike n zonat rurale, ky trend ilegaliteti dhedegradimi do t vazhdoj. N betejn e gjat historike ndrmjetpopullsis vendore dhe administrats pyjore, rezultatet prfun-dimtare tregojn q pasojat jan keqmenaxhimi...

GUSHT 20153

PYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITAPYLLI FAMILJA DHE TRADITA

Fondacioni Bashkojm Vlerat eFondacioni Bashkojm Vlerat eFondacioni Bashkojm Vlerat eFondacioni Bashkojm Vlerat eFondacioni Bashkojm Vlerat eNatyrs me Njerzit (CNVP), KosovNatyrs me Njerzit (CNVP), KosovNatyrs me Njerzit (CNVP), KosovNatyrs me Njerzit (CNVP), KosovNatyrs me Njerzit (CNVP), Kosov

Sektori pyjor n Kosov konsiderohet me potencial t lart pr t rritur kontributinn ekonomin kombtare. Pylli ofron shumprfitime pr popullin e Kosovs dhe nxitzhvillimin ekonomik. N zonat rurale, t cilatn shumicn e rasteve jan t pasura me pyje,sektori sht nj nga t paktt ofrues tvendeve t puns. Nj sektor i shndetshmpyjor, duke qen nj burim i riprtritshm,sht me rndsi t madhe pr zhvillimin evendit. Sipas vlersimeve t dy inventarvekombtare t pyjeve 2003-2013 realizuar ngaGrupi Norvegjez i Pyjeve (NFG) e Agjensia ePyjeve t Kosovs (APK) n hapsir 10vjeare njri nga tjeri, vllimi i prgjithshm idrurit t prer n Kosov n dhjet vitet efundit sht 16 milion m3, apo e thn ndry-she 1.6 milion m3 pr do vit, rreth 5 herm shum se sa plani vjetor. Nga kjo sasi vler-sohet se 93% e totalit realizohet n mnyrt paligjshme. Nga ana tjetr,furnizimi ligjor i druve tzjarrit n Kosov sht duk-shm m i ult se niveli iqndrueshm i prerjes slejuar vjetore.Por, sa m shum q pyll-taria duket si burim ilegali-teti e konflikti social, mekontributin q i japin Kos-ovs kto burimeve natyroremund t kthehen n frym-zues e lider t paqes sociale,zhvillimit dhe menaxhimitpublik efektiv. Strategjia e repr zhvillim e sektorit tpyjeve (2010-2020) prgatiturme pjesmarrje t gjer t aktorve kryesordhe miratuar nga qeveria e Kosovs ka reko-manduar menaxhimin e prbashkt t pyjevesi pjes e zgjidhjes pr ti kthyer aktivitetet epaligjshme n pyje n menaxhim ligjor tpyllit me pjesmarrje, kontribut e prfitim t pyllit e komunitetit. Pyjet n zona kadas-trale i ofrohen komuniteteve vendore, e atomarrin prgjegjesi pr ruajtje e menaxhim tqndrueshm t tyre.

Nga strategjia n zbatimNga strategjia n zbatimNga strategjia n zbatimNga strategjia n zbatimNga strategjia n zbatimAgjensia e Pyjeve t Kosovs (APK) n bash-kpunim me Komunat Gjakov, Istog dheNovobrd mbshtetur nga projekti SSPDFfinancuar nga Ambasada Suedeze dhe zbatu-ar nga Fondacioni CNVP, ka filluar zbatimine modeleve t Menaxhimit t Prbashkt tPyjeve prkatsisht n zonat kadastrale Ger-goc, Kalican dhe Izvor. N seciln prej Ko-munave sht przgjedhur nj fshat ku objek-tivi kryesor sht t diskutohet me komunite-tet vendore si t menaxhojn bashkarisht py-

Zbatimi i strategjis s pyjeve pr menaxhimin e prbashkt t pyjeve n Kosov

jet publike brenda territorit n funksionedhe t nevojave t tyre pr dru zjarri.far sht menaxhimi i prbashkt i pyjeve?

Menaxhimi i prbashkt i tokave pyjore sh-t ndarja e prodhimeve, prgjegjsive, kon-trollit dhe autoritetit vendimmarrs mbitokat pyjore q ndodhen n territorin ezons kadastrale t fshatit mes AgjencisPyjore dhe komunitetit tinteresuar (prdoruesve) e n nevoj pr druzjarri. Menaxhimi i prbashkt i pyllit kapr baz nj kontrat q specifikon shprn-darjen e autoritetit, prgjegjsis dhe prfiti-meve mes familjeve n nevoj pr materialdrusor n fshatrat e Komuns dhe Agjen-sis Pyjore. Kjo n lidhje me tokat e dedi-kuara pr menaxhim t prbashkt dhe qkan objektiv menaxhues prodhim vjetordruri pr ngrohje, apo produkte t tjera qrezultojn nga punimet silvikulturore qjan t nevojshme pr reahabilitimin e kty-re pyjeve.

Elementt kryesor t menaxhimitElementt kryesor t menaxhimitElementt kryesor t menaxhimitElementt kryesor t menaxhimitElementt kryesor t menaxhimitt prbashktt prbashktt prbashktt prbashktt prbashkt

Qasjet pr llogaritjen e siprfaqes s pyjevepublike n Menaxhim t prbashkt pr

plotsim t nevojave e rehabilitim t pyllitPas przgjedhjes s fshatrave, prfaqsuesite tyre informohen rreth projektit. M pasbhet vlersimi i gjendjes s prgjithshmet fshatit rreth bujqsis, pyjeve, kullotavedhe blegtoris. Po ashtu vlersohet traditambi prdorimin e toks, situata n pyjet pri-vate n fshat dhe ndarja e pyllit pr familje.Prodhimi aktual, furnizimi me dru zjarri ngapyjet private dhe toka bujqsore q dis-ponon do familje jan gjithashtu pjes evlersimit.Agropylltaria apo drurt e mezhdave dhe atoans rrugve, kanaleve, prrenjve e lumen-jve prllogariten se sa kontribuojn nprmbushjen e nevojave vjetore. Nj hap irndsishm sht llogaritja e hendekut nmes t nevojave vjetore dhe potencialin vje-tor t pyjeve private dhe agropylltaris nnivel fshati. Duke shtuar edhe interesimine familjeve pr t marr prgjegjsi prkujdesim on n vendimin pr t vn nnkujdes siprfaqen e pyllit publik tnevojshme pr tu rehabilituar e zhvilluar poredhe pr t prmbushur nevojat vjetore prdru zjarri pr fshatin.Hapat pr zbatimin e Menaxhimit te Pr-bashhkt t Pyjeve n nivel zone kadastraleapo komuniteti q banon n nj fshatHapi i par prfshin informimin e banorvet fshatit, prezantimin e projektit, przgjedhjen e komisionit pr menaxhim tprbashkt t pyjeve. Kjo bhet n nj takimt hapur me pjesmarrjen e t gjith famil-jeve t interesuara n fshat, duke prfshirmeshkuj dhe femra si dhe t fqinjve. Kyhap sht realizuar n fshatrat Geroc t Gja-kovs, Prekoc e Izvor t Novoberds dheKalican t IstogutHapi i dyt sht llogaritja e nevojave vje-tore pr dru zjarri pr ngrohje pr familjetapo grup familjet e fshatit. Kjo shoqrohet

me vlersim t pyllit dhe prcaktim t rritjesvjetore dhe prerjes s lejueshme vjetore tpyjeve n nivel zone kadastrale e ngastrash.Ky hap po ndiqet n vijim pr te tre fshatrate lartprmendur.Hapi i tret sht llogaritja e siprfaqe mesa-tare pyjore q krkohet t ndahet nga sipr-faqja total pyjore q ndodhet n zonen ka-dastrale q t prmbushin nevojat vjetore prdru zjarri pr nj familje, dhe pr t gjithfshatin. Bazuar n llogaritjen komisioni biendakord mbi siprfaqe mesatare pyjore prsecilen nga familjet pjesemarrse.Hapi i katrt sht demarkacioni i siprfaqess prgjithshme t rn dakord pr tu prf-shir n menaxhim t prbashkt n shakllzone kadastrale dhe llogaritja e territorit qsht rn dakord pr t ndar pr do famil-je nga siprfaqja e prgjithshme. M pas kjodemarkohet n terren nn drejtimin e ko-misionit, palt bien dakord se ku dhe kur tpunojn pr do dit. Ajo zbatohet n bazt lists s familjeve, numrat e telefonit dhebien dakord pr ditn dhe vendin ku to-pografi, komisioni e kryefamiljari takohenapo do t jen n dispozicion pr demarka-cionin. N pranin e tyre lexohen koordi-natat e mezhdave t do familje apo grupitt familjeve me GPS, si pjes e zons pyjoret prfshir n menaxhim t prbashkt. Kyproes finalizohet me prgatitjen e hartavedixhitale brenda zonave kadastrale, prcak-timin e kufijve dhe pjesmarrsve n secilnparcel, si pjes e e pyllit t prfshir nMenaxhim t Prbashkt.Agjensia e Pyjeve t Kosovs, Komunat dhefshatrat e przgjedhura me mbshtetjen eFondacionit CNVP jan tashm duke zbat-uar kt projekti. Menaxhimi i PrbashktPyjeve sht nj qasje nga posht - lart, nt cilin aktort vendor marrin pjes n ven-dimmarrje dhe przgjedhjen e prioritetevet bazuara n strategjin e pyjeve. Prfshirjae strukturave qeveritare vendore dhe rajo-nale do t prshpejtoj zbatimin e strategjiss pyjeve.Pritshmrit nga zonat e prfshira n pro-jekt jan eleminimi i prerjeve ilegale n ktopyje dhe sigurimi i nevojave vjetore t perdru t ktyre fshatrave. Po ashtu furnizimi itregut me drut q teprojn t prodhurarsipas kritereve t menaxhimit t qn-drueshm t pyjeve.

Elementt kryesor t menaxhimit t prbashktElementt kryesor t menaxhimit t prbashktElementt kryesor t menaxhimit t prbashktElementt kryesor t menaxhimit t prbashktElementt kryesor t menaxhimit t prbashkt

4 GUSHT 2015

Zjarret n pyje e kullotaALBORA KACANI,ALBORA KACANI,ALBORA KACANI,ALBORA KACANI,ALBORA KACANI,Federata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e PyjeveFederata Kombtare e Pyjevedhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunaledhe Kullotave Komunaledhe Kullotave KomunalePyjet dhe kullotat jan burimet m t rnd-sishme natyrore, pasuri e riprtritshme kujan t lidhura interesat jetsore, ekonomikedhe ekologjike t njerzve n qytete dhe fs-hatra. Kto pasuri jan shpesh pre e dmtimitdhe shkatrrimit ku n shumicn e rastevenjerzit bhen bhen shkaktar t tyre. Nedo t ndalemi ktu tek zjarret n pyje t ciltsjellin pasoja t rnda ekologjike dheekonomike n mjedisin natyror.Por cilat jan disa nga arsyet e rnies s zjar-reve n pyje ? N Shqipri arsyet e rniess zjarreve jan t shumta dhe komplekse.Sipas t dhnave t terrenit pothuajse shu-mica e zjarreve jan t qllimshme. Zjarretshpesh ndodhin pr shkak t pakujdesiss njerzve q punojn dhe kalojn n pyllsi barinj, grumbullues lulesh, gjethesh,frutash, rrnjsh, drursh, kalimtar, vizitore turist. N jug t vendit kryesisht protago-nist bhen obant t cilt e kan pr tra-dit t prdorin kt teknik t rrezikshmepr t rigjeneruar kullotat, pr t vrar in-sektet dhe prmirsuar cilsin e barit ttyre. Ndrsa n Shqiprin e mesme kanjerz t cilt tentojn t vn zjarre tqllimshme pr t tjetrsuar siprfaqen py-jore dhe kullosore n ullishte e pemtore.Ka edhe nga ata q i vn zjarrin pyllit pasikan konflikte individuale pr prdorimine tij apo n rastet e abuzimit ku njerz medhe pa pushtet mundohet t mbulojn gjur-mt e shfrytzimeve t paligjshme. Nga pr-voja e deritanishme duket se asnj rast zjar-ri n Shqipri nuk sht shkaktuar nga tem-peraturat e larta, por ato kan ndikuar nprshkallzimin dhe prhapjen e shpejt tflakve sidomos kt vit ku temperaturat ikaluan 40 grad.Pothuajse do vit kamunges t shifrave tsakta mbi siprfaqetpyjore e kullusore tprshkruara nga zjarretn nivel kombtar. Tdhnat mungojnedhe pr vlersimin edmeve t shkaktuarasi dhe marrjen emasave rehabilituese.Kt vit rastet m tmdha t zjarrevekan ndodhur nPuk, Librazhd, Fier,Vlor, Sarand, Po-gradec, Dibr dheBulqiz. Zjarret nShesh-Bulqiz, Ram-nagore, Selisht, Zer-qan, Liqenin e Zikan prshkruar njsiprfaqe prej rreth350 ha. Mendohet sen zonat me dushqe dmi sht i vogl kra-hasuar n zonat me pyje t larta si shtajo tek Liqeni i zi n Bulqiz, ku dme tmdha jan shkatuar n 200 ha pyje ahu.Megjithat duhet t pranojm se deri tanin nivel Kombtar rastet e zjarreve jan mt pakta se vitet e kaluara dhe pr pasojdmtimet dhe djegiet jan m t reduktu-

ara. Kt vit n vendin ton sht aktivi-zuar sistemi i vrojtim- sinjalizimit bazuar nnj skem efikase menaxhimi. Thuhet sen kt skem jan prfshir rreth 110 vroj-tues, sinjalizues dhe roje mjedisore nga Drejtorit e Shrbimit Pyjor, Agjencia Ko-mbtare e Zonave t Mbrojtura, Inspekto-riati Shtetror i Mjedisit dhe i Pyjeve si dhe130 punonjs t punsuar me kontrataprovizore.N shumicn e rasteve t zjarrit njerzit, ko-munitetet vendore, strukturat e ShrbimitPyjor dhe shrbimi zjarr-fiks kan dhnkontribut n shuarjen e tyre. Ministria e Mje-disit n bashkpunim me Ministrit e tjerakan drguar n ndihm edhe nj mjete flu-turuese (avion) por terreni tepr i vshtirdhe koha e nxeht kan br q disa sipr-faqe t jen dmtuar.

Por far duhetPor far duhetPor far duhetPor far duhetPor far duhetbr pr uljen ebr pr uljen ebr pr uljen ebr pr uljen ebr pr uljen enumrit t zjarrevenumrit t zjarrevenumrit t zjarrevenumrit t zjarrevenumrit t zjarreven Pyje?n Pyje?n Pyje?n Pyje?n Pyje?Ministria e Mjedisitn bashkveprimme Ministrit e tjeradhe strukturat eEmergjencave Civileduhet t prcaktojdhe zbatoj masa tprhershme gjatgjith vitit dhe jovetm n periudhne zjarreve. Ktomasa duhet t prf-shijn masat paran-daluese, masat pr-gatitore, masat elokalizimit dheshuarjes s zjarreve.Masat parandaluesesi edukimi injerzve t grup

moshave t ndryshme (prfshi dhe fmijt)nprmjet takimeve ndrgjegjsuese dhe tra-jnimeve jan tepr t rndsishme pr tulur mundsin e rnies s zjarreve. Po ash-tu informimi dhe propaganda nprmjetmedias s shkruar dhe elektronike z vendt rndsishm n marrjen e masave paran-daluese. Federata Kombtare e Pyjeve dhe

Kullotave Komunale ka realizuar vitet e fun-dit disa trajnime ndrgjegjsuese n Kuks,Dibr, Puk, Mirdit, Tropoj, Berat dheElbasan pr mbrojtjen e pyjeve nga zjarri.Nga kto trajnime rezulton se mungon plan-ifikimi apo prgatitja e planeve prmbrojtjen e pyjeve nga zjarri nga organetprgjegjse ku n shum raste ka prplasjerolesh e prgjegjsish midis dy apo tre ak-torve. Ksaj i shtohet mungesa e theksuare fondeve, mjeteve dhe paisjeve pr njerz-it e prfshir n shuarjen e tyre.Personat q marrin pjes n operacionet eshuarjes s zjarreve shpesh jan t pa trajnu-ar dhe t pamotivuar ekonomikisht. Shta-bet e emergjencs kan deklaruar pafuqine tyre pr t vepruar kundr zjarreve n pyjepr shkak t terrenit ndrkoh q edhe vull-netart jan gjithmone t gatshm t marrinpjes n aksionetanti-zjarr.Pavarsisht vshtir-sive t permendura,ka edhe shembujpozitiv t cilt tre-gojn pr prgjegjsh-mrin e njerzve nmbrojtjen e buri-meve natyrore. Gjat10 viteve t funditnuk vihet re asnjzjarr n ato siperfaqepyjesh ku vet ban-ort jan prkujdes-ur tradicionalishtbrez pas brezi e ndi-hen pronar t kty-re siprfaqeve. Ktoshembuj vijn ngaDibra, Mirdita, Li-brazhdi, Kora,Kuksi, Mati, Tira-na. Prdoruesit tradi-cional dhe vet fshativendos roje gjat gjith vitit pr mbrojtjen epyjeve t tyre. Banort e Kalas s Dodskan 25 vjet q paguajn me t ardhurat etyre 7 roje.far thot legjislacioni shqiptar pr zjarret?Legjislacioni shqiptar prcakton masat dheaktivitetet t cilat duhet t merren nga insti-tucionet prgjegjse pr parandalimin e zjar-

reve n pyje sikurse dhe dnimet pr t ve-pruar n prputhje me ligjin. Disa nga ligjetbaz t miratuara jan::::: Ligji Pr Emergjen-cat Civile, , , , , Pr mbrojtjen nga Zjarri dhepr Shptimin, , , , , Pr Mbrojtjen e Mjedis-it, , , , , Pr Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja,,,,, PrPyjet dhe Shrbimin Pyjor.Sipas ligjit Pr Emergjencat Civile (neni11), do ministr sht prgjegjs pr orga-nizimin, planizimin dhe prballimin eemergjencave civile n veprimtarin q kan prgjegjsi.Ligji detyron Prefektin t organizoj dhe tbashkrendoj punn pr hartimin e plan-eve t prgatitjes pr emergjenc civile nqark dhe pr zbatimin e masave t mbrojtjes.Po ashtu Kryetari i Bashkis ka pr detyr tdrejtoj organizimin dhe bashkrendimin epunve pr hartimin e planeve t prgatitjespr emergjenc civile n bashkin prkatsedhe pr zbatimin e masave t mbrojtjes.Sipas Ligjit Pr Mbrojtjen nga Zjarri dheShptimi dhe atij Pr Pyjet dhe ShrbiminPyjor, organet e shrbimit pyjor, n bash-kpunim me Njsit e Qeverisjes Vendoredhe me strukturat e shrbimit pr mbrojtjennga zjarri dhe t shptimit, organizojnpunn pr parandalimin e zjarrit n fondinpyjor kombtar.

far rekomandojm?far rekomandojm?far rekomandojm?far rekomandojm?far rekomandojm?Pr dmtuesit masat ndshkimore duhett ashprsohen dhe ne kemi prej disa ko-hsh krkuar ndryshimin e ligjit. Ministria eMjedisit po punon pr hartimin e ligjit te ri prpyjet dhe kullotat. Ligji duhet t njoh pr-doruesit aktual t pyjeve n nivel familje, fisidhe fshati, si dhe dhe t drejtn e tyre jo thjesht

pr prmbushje tnevojave personale, poredhe pr prfitimekonomik. Kjo gj rritprgjegjsin tek komu-nitetet vendore dhe nxitmbrojtjen e pyjeve ngadmtimet.Nse bjm progres nnjohjen e pyllit t famil-jes, do t jet m e le-ht pr t lvizur pr-para n shumshqetsime tona t pr-bashkta: respekti prpronsin mbi tokndhe t drejtn e pron-sis private mbi tokn epyllin, programet qe-veritare n mbshtetje tprojekteve pr t shtuarpyjet e kullotat, e drejtapr t tregtuar, apo poli-tika t arsyeshme fiskalee kshtu me rradh, jan

nj mundsi e mir pr t prfshir njerzitpr t ruajtur pronn.Shtabet e emergjencs t t gjitha qyteteveduhet t rrisin fuqin e tyre pr t vepruarkundr zjarreve me mjetet zjarrfikse, ndrko-h q edhe vullnetart dhe do qytetar duhetgjithmon t jen t gatshm t marrin pjesn aksionet anti-zjarr.

Ligji detyron Prefektin t organizojdhe t bashkrendoj punn prhartimin e planeve t prgatitjes premergjenc civile n qark dhe przbatimin e masave t mbrojtjes. Poashtu Kryetari i Bashkis ka prdetyr t drejtoj organizimin dhebashkrendimin e punve prhartimin e planeve t prgatitjes premergjenc civile n bashkin pr-katse dhe pr zbatimin e masave tmbrojtjes.Sipas Ligjit Pr Mbrojtjen nga Zjarridhe Shptimi dhe atij Pr Pyjet dheShrbimin Pyjor, organet e shrbimitpyjor, n bashkpunim me Njsit eQeverisjes Vendore...

Por cilat jan disa nga arsyet e rniess zjarreve n pyje ? N Shqipri ar-syet e rnies s zjarreve jan t shum-ta dhe komplekse. Sipas t dhnavet terrenit pothuajse shumica e zjar-reve jan t qllimshme. Zjarretshpesh ndodhin pr shkak t pakujd-esis s njerzve q punojn dhekalojn n pyll si barinj, grumbullueslulesh, gjethesh, frutash, rrnjsh,drursh, kalimtar, vizitor e turist.N jug t vendit kryesisht protago-nist bhen obant t cilt e kan prtradit t prdorin kt teknik trrezikshme pr t rigjeneruar kullo-tat, pr t vrar insektet dhe prmir-suar cilsin e barit t tyre.

GUSHT 20155

T GJITH MUND T BJN DIKA PRFMIJT ME AFTSI T KUFIZUARA

VIOLETA GJONIVIOLETA GJONIVIOLETA GJONIVIOLETA GJONIVIOLETA GJONIMsuese e arsimit special (terapiste)Msuese e arsimit special (terapiste)Msuese e arsimit special (terapiste)Msuese e arsimit special (terapiste)Msuese e arsimit special (terapiste)

Shoqria jon sht ndryshe nga t gjitha sho-qrit e Bots n lidhje me sjelljen ndaj per-sonave me aftsi t kufizuara. Shpesh prball-esh me situata t ndryshme, me persona q e

quajn veten normale, sikur kjo nuk ekzistontek asnj, por t gjith kemi ndonj paaftsi.Prballesh me gjeste, mimika e shprehjet: Sagjynah, sa gjynah. Pse o njerz, ua shtoni mshum dhimbjen me ato fjal e jua kujtoni saher t dalin nga shtpia se kush jan?! Ata edin dhe e kuptojn por mos jua theksoni mshum, se nuk po i ndihmoni, ve po i venitniedhe at pak shpres q kan. Dhe shpresa etyre sht q t gjejn nj vend n shoqri, tmos fokusohen t gjitha shikimet tona tek ata.Ata jan fmijt tan, motrat e vllezrit tan,niprit e mbesat tona. Jan pjes e shoqrisson dhe duan thjesht nj mirsjellje e jomishrim. Duhet t gjith s bashku ti arg-tojm e ti fusim n gjirin ton social. E megjith-at, si pr udi ndodhi nj dit ajo q n ven-din ton nuk ndodh shpesh. Po bisedoja memiqt e Federats Kombtare t Pyjeve dhepo ju shpjegoja pr profesionin dhe fmijt qtrajtojm. Qe nj reflektim i njers prej pr-faqsuesve q tha: Po sikur ti marrim e tinxjerrim shtitje n pyll q t lozin e t mbjell-

in dhe nj pem? Bora fliste, dhe syt e drej-tor Rexhepit, shklqyen nga kjo ide e Bors.-Po shum mir t ka shkuar mendja Bora.Tju bjm panine, fruta etj, dhe krkoi mira-timin tim n vshtrim pyets. Dhe un q ishamesuar ti nxirrja fmijt pr zhvillimin socialn ambiente t ndryshme ku prballesha me

shikime prej gjynahqari. Muduk dika e pabr, dika ethn si ato shkresat pr t drejtate tyre q myken npr rafte enuk zbatohen kurr. Se n sh-kresa ne jemi shum europianee me shum t drejta. Dhe nukzgjati as 24 or dhe pasi ishimkonsultuar me t gjith stafin eFederats, m marrin n telefondhe me datn 4 Shtator do tiknim n Zall-Dajt. Menjheru mora me organizimin duke juashpjeguar dhe prindrve ku tgjith ishin dakort pr eskursio-

nin, duke falenderuar pa fund stafin e Feder-ats s Pyjeve q m n fund dikush mendoipr to, qoft edhe pr nj dit t vetme. Porq n memorien e tyre do t ngulitej prgjith-mon sepse gjrat ebukura mbahen mendprhere. Ato kthehenn frymzim pr en-drra t tjera pr tu re-alizuar.Dhe erdhi data 4 Shta-tor, dit shum e nxe-ht por shum opti-miste nga mbshtetsite aktivitetit. Federatakishte sjell dy fuoris-trada pr transportin, dy punonjs Born dheXhelalin dhe dy shoferat q kontribuan gjatgjith dits. Bora nuk kishte harruar asnj detajduke bler fletore vizatimi, lojra, okollata. Pormua mu duk pak pesimiste nga ajo dita kurm foli pr eskursionin. Xhelali kishte marrfidan bredhi dhe po shpjegonte pr bims-

in. Fmijt i ndam n dy grupe nga 4 fmijpr grup. Siguruam makinat dhe u nism.U nism me nj prgjegjsi t madhe. Me vetekishim marr porosit nga prindrit: Kujdesmos t ik, mbaje pr dore, kujdes mos kandonj gjarpr, A do t shkoni larg. Prindritnuk kishin faj, nuk ishin msuar tju iknin kaqlarg pa i shoqruar. E megjithat, nj dit ndry-she edhe pr to, por nga meraku nuk besoj seju liruan duart prej tyre. Zot ndi-hmoji kto prindr se shteti nukv dor pr kt shtres! Pse most ket qendra sociale falas e torganizojn me shum kshtuditsh, se pr at kan nevoj.Rruga shkoi shum mir. Push-uam tek nj rrap shekullor dhena bri prshtypje pritja e nj fs-hatari q kujdesej pr pyllin dhepjesn ku Federata e Pyjeve kish-te krijuar nje model t pyllit tfamiljes. Zotria solli menjher karriget dhepyeti se sa fmij jan pr tju bler nga nj lngduke treguar ann mikpritse t banorve t fs-hatrave t Tirans. Qndruam pak tek rrapi mis-terioz q kur e shikoje ngjallte kuriozitet ta pyesje:

Prse t jen grsh-etuar ato deg? Amos do q ti mbashgjithmon pranvetes e po u hapnke frik mos i humbe ngelesh vetm pafmijt e tu! Ishtenj thurje shum errall. Ky rrap don-Ky rrap don-Ky rrap don-Ky rrap don-Ky rrap don-te t thonte sete t thonte sete t thonte sete t thonte sete t thonte sekishte shekuj ktukishte shekuj ktukishte shekuj ktukishte shekuj ktukishte shekuj ktu

e dinte si ta mbante veten e se ato degte dinte si ta mbante veten e se ato degte dinte si ta mbante veten e se ato degte dinte si ta mbante veten e se ato degte dinte si ta mbante veten e se ato degte grshetuara vetm e rinojn e i japine grshetuara vetm e rinojn e i japine grshetuara vetm e rinojn e i japine grshetuara vetm e rinojn e i japine grshetuara vetm e rinojn e i japinjet. Un ktu kam qen, ktu jam ejet. Un ktu kam qen, ktu jam ejet. Un ktu kam qen, ktu jam ejet. Un ktu kam qen, ktu jam ejet. Un ktu kam qen, ktu jam ektu do t jem sepse jam larg rrugs sktu do t jem sepse jam larg rrugs sktu do t jem sepse jam larg rrugs sktu do t jem sepse jam larg rrugs sktu do t jem sepse jam larg rrugs sasfaltuar, jam larg syrit t pushtetit. Jetojasfaltuar, jam larg syrit t pushtetit. Jetojasfaltuar, jam larg syrit t pushtetit. Jetojasfaltuar, jam larg syrit t pushtetit. Jetojasfaltuar, jam larg syrit t pushtetit. Jetojme fshatart e mi, ata me duan dhe ime fshatart e mi, ata me duan dhe ime fshatart e mi, ata me duan dhe ime fshatart e mi, ata me duan dhe ime fshatart e mi, ata me duan dhe idua. E kshtu u nism tek vendi ku dodua. E kshtu u nism tek vendi ku dodua. E kshtu u nism tek vendi ku dodua. E kshtu u nism tek vendi ku dodua. E kshtu u nism tek vendi ku do

t mbillnim fidanin. Fmijt pot mbillnim fidanin. Fmijt pot mbillnim fidanin. Fmijt pot mbillnim fidanin. Fmijt pot mbillnim fidanin. Fmijt poknaqeshin, vizatuan natyrn, kryesishtknaqeshin, vizatuan natyrn, kryesishtknaqeshin, vizatuan natyrn, kryesishtknaqeshin, vizatuan natyrn, kryesishtknaqeshin, vizatuan natyrn, kryesishtpem t ndryshme.pem t ndryshme.pem t ndryshme.pem t ndryshme.pem t ndryshme.Xhelali ndihmoi n hapjen e grops, Mario morifidanin, Erida mori shishet me uj e nga kuri-oziteti donin t merrnin pjes t gjith n ktproes pr ti dhn jet pems ton. Enisi, Enx-hi dhe Anisi po shtypnin dheun. Edhe pse ish-in br balt ato po eksploronin e u knaqn.

Gledisa vazhdonte vizatimin, ndrsa Aldi pomblidhte mbeturinat bashk me t vogln Elisa,3 vje. Elisa u afrua pran bredhit dhe ishte dypllmb m e madhe se bredhi. Shpresojmq vitin tjetr t kthehemi e t shikojm se sasht rritur dhe si do shkoj me Elisn. Un juuroj t dyve shndet por edhe pjess tjetr tgrupit. Edhe udhtimit ton i erdhi fundi dukena prcjell deri tek dera e prindrve.Stafi sot dha nj kontribut t madh. Kta njerzasnj moment nuk na mshiruan, por ne u arg-tuam aq shum sa tregohej tek shklqimi nsyt e tyre. Edhe pse me problematika tEdhe pse me problematika tEdhe pse me problematika tEdhe pse me problematika tEdhe pse me problematika tndryshme sot u ndjem t ndryshmndryshme sot u ndjem t ndryshmndryshme sot u ndjem t ndryshmndryshme sot u ndjem t ndryshmndryshme sot u ndjem t ndryshmpor t barabart.por t barabart.por t barabart.por t barabart.por t barabart.Kjo ishte nj nism humanitare me shpenzimdhe prgjegjsi. Shpresoj q t tilla organizimet marrin prsipr edhe institucione dhe orga-nizma kombtare dhe ndkombtare q tjuabjn sa m t leht pranueshmrin n Sh-qiprin ton.

Faleminderit Federats Kombtare t Pyjevedhe Kullotave Komunale!

6 GUSHT 2015

Kush sht Dukagjini?Kush sht Dukagjini?Kush sht Dukagjini?Kush sht Dukagjini?Kush sht Dukagjini?

SOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJSOKOL GURI &ISLAM LAAJFederata e Prdoruesve t Pyjeve dheFederata e Prdoruesve t Pyjeve dheFederata e Prdoruesve t Pyjeve dheFederata e Prdoruesve t Pyjeve dheFederata e Prdoruesve t Pyjeve dhe

Kullotave ShkodrKullotave ShkodrKullotave ShkodrKullotave ShkodrKullotave Shkodr

Pr nj njeri t zakonshm q e njeh Duk-agjinin n do pjes e sakaj t tij kto dy py-etje mund t tingllojn t uditshme.Dukagjini sht nj trev me shtrirje t gjergjeografike dhe me vlera historike. Ai ka rreth9 bajrake por n kt shkrim ne do t ndale-mi n at te Shals q sht kryeqendra eksaj treve t lasht.Shala prbhet nga 11 fshatra ku jetojn familjee fise t cilat e kan lidhur historikisht jetn etyre me burimet natyrore. Dikur Shala dhefshatrat e saj ishin m shum t populluara sesa sot. Jeta e banoreve vendas ishte e vshtirjo vetm nga terreni malor por edhe nga rregji-mi diktatorial i asaj kohe.Me ardhjen e demokracis si n shum zonat tjera t vendit, edhe Dukagjinasit Shaljanlan trojet e t pareve pr t siguruar nj jetm t mir. Disa prej tyre ui drejtuan fsha-trave e qyteteve fushore e disa t tjer emigru-an n shtete t ndryshme t bots. Nj gj enatyrshme pr kohn dhe vendin.Por nuk duhet t harrojm q vet Dukagjinin prgjithsi dhe Shala n veanti kan buku-ri t rralla natyrore t cilat ofrojn kushte emundsi jetese pr banort. Bukurit naty-rore dhe klimn e fresktt Shals sht vsh-tir ti gjesh jo vetm n Shqipri por edhe nBallkan e m gjer.Shala ka lugina, kreshta eshpate malesh t mrekullueshme. Zona shtshum e pasur me pyje, kullota dhe kafsht egra. Ka uj t bollshm si kristali meburime e kroje t ftohta kudo q t shkosh.Shum studiues e shkrimtar i kan dhnvendin e merituar n veprat e tyre.Pr sa i prket mundsive pr prmirsimine jetess s banorve, Shala ka baza tpafundme pr mbarshtrimin e blegtoris,zhvillimin e bujqsis dhe bletaris. Ajogjithashtu mund t ofroj edhe mundsi tzhvillimit t turizmit rural e malor. Por jovetm kaq, Shala shquhet pr kulturn dhefolkun e jashtzakonshm. Nga Shala kandal burra t urt e me mend n prmasakombtare e ndrkombtare q me penedhe pushk kan shkruar e br histori. Tgjitha kto dhe t tjera na japin t drejt tthemi se n Shal dhe Dukagjin jetohetmadje me krenari dhe dinjitet!

A JETOHET NE DUKAGJIN?

Pr ta vrtetuar kt do t dshironim tjunjohim me jetn e nj fermeri t fshatit Gi-maj n Luginn e Shals. Ai quhet Pal Shy-Pal Shy-Pal Shy-Pal Shy-Pal Shy-tanitanitanitanitani. At e njohin pothuajse t gjith ban-ort e zons. Njburr i thjesht, fjal-pakdhe pun-shum.Me fjalt shtpia sht e Zotit dhe e miqveai na mikpriti nshtpin e tij duke na brt ndihemi sikur e njihnin prej kohsh. Neshijuam aty ushqimet bio t prodhuara ngatoka dhe puna e palodhshme e familjes sPalit.Gjat vizits ton ne patm rastin t bise-dojm rreth jets s tij n fshat pr 12 muajn 900 metra mbi nivelin e detit. Sipas Palit,ai e ka ndrtuar jetn aty me shum pun esakrifica por ndihet i lumtur pr jetn q bnme familjen. Para disa vitesh ai pati munds-in t ndrtoj nj shtpi dy katshe tbollshme pr t gjith famijen e tij. Familja ePalit ka rreth 2 hektar tok ku ka mbjellurdhe kultivuar kultura t ndryshme bujqsoree pyjore (misr pr buk dhe blegtori 0,6ha,patate e perime t tjera 0,1ha - t gjitha llojetnga lakra e deri tek rrepat, pemtari 0,9ha mekumbulla e lloje t tjera si moll,dardh,qershi,pjeshka etj.). Gjithashtu ai ka mbjel-lur arra dhe gshtenja si dhe trajton lajthi tegr pr frut dhe thana pr frut.Ai mbarshtron 50 krer dele, 4 lop dhe 4

derra. Po ashtu ka rreth 15 koshere bletsht cilat i japin nj prodhim shumt mir dhemjaft cilsor, ku edhe burimi i t ardhuravesht i knaqshm. Familja e Palit ka njnumr t mjaftueshm pulash pr prodhimveze pr nevojat e familjes.Me t ardhurat e siguruara Pali ka bler njmakin t ciln e prdor pr nevojat e famil-jes. Ai tashm ka filluar t mendoj prmundsin e zhvillimit t turizmit por mu-ngesa e infrastrukturs rrugore ja bn punnm t vshtir. Me nismn e tij private ai kafilluar punimet pr lidhjen e rrugs q e onn shtpi me rrugn kryesore.N kt zon ka edhe familje t tjera t cilat

kan krijuar kushte t mjaftueshme pr njjetes normale dhe komode si e Palit. Familjae z. Prek Ndue Macaj nga fshati Abat shtnjra prej tyre.Prandaj duke iu kthyer pyetjes n krye t ktijshkrimi mund te themi me plot gojn q nShal e Dukagjin jetohet shum mir dheme dinjitet. Shtetidhe veanrisht Bashkia ere e Shkodrs duhet t kujdesen e ti japin mshum prioritet zhvillimit t ktyre zonave tmrekullueshme me banor bujar dhe pun-tor. Prparsi duhet t ket zhvillimi i tur-izmin rural dhe malor duke nxitur kshtukthimin e njerzve e jo largimin dhe brak-tisjen.

Me ardhjen e demokracis si n shum zona t tjera t vendit, edhe Dukagjinasit Shal-jan lan trojet e t pareve pr t siguruar nj jet m t mir. Disa prej tyre ui drejtuanfshatrave e qyteteve fushore e disa t tjer emigruan n shtete t ndryshme t bots.Nj gj e natyrshme pr kohn dhe vendin.Por nuk duhet t harrojm q vet Dukagjini n prgjithsi dhe Shala n veanti kanbukuri t rralla natyrore t cilat ofrojn kushte e mundsi jetese pr banort. Bukuritnatyrore dhe klimn e fresktt Shals sht vshtir ti gjesh jo vetm n Shqipri poredhe n Ballkan e m gjer.Shala ka lugina, kreshta e shpate malesh t mrekullueshme.Zona sht shum e pasur me pyje, kullota dhe kafsh t egra. Ka uj t bollshm sikristali me burime e kroje t ftohta kudo q t shkosh. Shum studiues e shkrimtar ikan dhn vendin e merituar n veprat e tyre.

GUSHT 20157

GAZETARI I ' JETO GJELBR'GAZETARI I ' JETO GJELBR'GAZETARI I ' JETO GJELBR'GAZETARI I ' JETO GJELBR'GAZETARI I ' JETO GJELBR'

Sa peshon pyl l i i fami l jes?Sa peshon pyl l i i fami l jes?Sa peshon pyl l i i fami l jes?Sa peshon pyl l i i fami l jes?Sa peshon pyl l i i fami l jes?Sa humbet shtet i nga pyl l i i t i j?Sa humbet shtet i nga pyl l i i t i j?Sa humbet shtet i nga pyl l i i t i j?Sa humbet shtet i nga pyl l i i t i j?Sa humbet shtet i nga pyl l i i t i j?Ka shum debate e komente. Prgjith-sisht teknicent e pyjeve t shkolluar ngashteti, argumentojn domosdoshmrine shtetit pronar t pyllit. Familjet ruralee kan ushtruar zejen e menaxhimit tdrurve n mbi 10 mij vite, rrug n tciln kan krijuar prvoj t pasur prmenaxhim t qndrueshm t pyllit prnevoja t familjes. Shteti ka patur avan-tazhin e arbitrit dhe pr gjenerata t traka argumentuar familjen si shkatrrueset pyllit dhe veten si kompetent pr tqen pronar. Sipas ekspertve, pylli pri-vat gjykohet si me produktivitet t ult,pr shkak t fragmentimit t jashtzakon-shm (sidomos kur krahasohet me pyl-lin natyror malor), si dhe pr prmasat evogla t drurve, apo sistemet menax-huese me rotacione t shkurtra. Prma-sat e vogla e komplikojn planifikimindhe ekspertt e vlersojn si t vshtirmenaxhimin e ktij pylli. N prgjith-si, ky gjykim i kudondodhur, nuk vihetn kontekstin e jets rurale, apo n kon-tekstin e shkalls s zhvillimit, nevojaveapo prioriteteve rurale, por gjykohet nstandardin e pylltaris industriale meobjektiv kryesor prodhimin e lnds spunimit. Edhe n vendet ballkanike, kuzonat rurale prdorin n mnyr masive,q nga parahistoria e deri sot, drurin prngrohje, ekspertt e bjn vlersimin edrurit pr lndn e punimit q ai ofron,ashtu si n Gjermani, ku druri pr ngro-hje nuk sht rregull, por prjashtim.Para rreth nj viti u prgatit nj manual ithjesht n ndihm t pronarve apo pr-doruesve t pyjeve, botuar n form dix-hitale, paraprir me vizita t shpeshta tekpronar t ndryshm t pyjeve, e duke uprpjekur pr t pasqyruar n kt man-ual prvojn m t mir t pronarve.Duket me interes q kjo prvoj e hasurt prgjithsohet e t krahasohet mesistemet menaxhuese t ardhurat e prf-tuara prej ksaj pasurie mnyrn se siprkujdeset familja pronare apo i zoti ishtpis pr pyllin e tij dhe rezultatetq ka arritur.

Fami l ja pronareFamil ja pronareFamil ja pronareFamil ja pronareFamil ja pronareN kt shkrim krahasues kam marr sishembull at q kam msuar nga nj pr-onar real, krejt i zakonshm, pr t cilinpylli ka pesh t konsiderueshme prjetes. Ajo q m trhoqi tek ky pronarpara disa vitesh ishte fakti q ai krkon-te ndihm, se si t evitonte realizimin ekshills q i kishte dhn nj ekspert idiplomuar i pyjeve, pr nj rrallim tprgjithshm t gjith pyllit, sipas reko-mandimeve t Silvikulturs. N vend qt shfrytzonte mundsin q iu dha prt prer m tepr, ai ishte tepr i shqet-suar, gati i trembur. Sapo kishim arriturbashk me t n pyll, ai na u lut, q tabindim kt ekspert, q ndrhyrjen e re-komanduar prej tij, mundsisht ta test-onte vetm n nj siprfaqe prov (rreth100 m2) e jo n gjith pyllin, pasi i trem-bej, si gjetjes s kohs e mjeteve pr trealizuar ndrhyrjen, ashtu edhe friks

Midis dy pronarve t pyllit

s mossigurimit t nevojave t familjesnga pylli i tij n vitet vijuese.Samiu sht antar i shoqats s pronar-ve t pyjeve t komuns s Burimit (Is-togut), me nj pyll t vogl n fshatinShushic. Ndrsa e kshilloja q t'i hiqtedisa cungje t mbetura, pasi m dukej sepengonin mbirjen e lndeve t dushkut,ai m vshtroi e m'u prgjigj qet-qet:ato ka kush i heq dhe, ndr koh, mtregonte disa t sapohequra. Jan derrat egr, q ter natn e kalojn dukebr grmime n pyll. Ma do mendja,vijoi m tej, se ata i heqin kto cungje,pasi shpresojn se posht tyre ndodhetushqim i prshtatshm pr ta. Dikushthot se derrat shpresojn se mos gjejntartuf, nn cungjet e lisit ...Ndrkoh, diku, n an t pyl l i t ,ndeshim t shtratifikuar disa fidan tvegjl shkoze e mlleze. Po kto prfar i do? - E pyet dikush nga vizitort.I kam shkulur duke rralluar n shpatintjetr e dua t'i mbjell n rrz t gardhit,shpresoj q pas pak vitesh t shndrro-het n gardh t gjall, pak m rezistent,pasi ka vite q gardhi ekzistues sht nshnjestr t vizitorve nganjher tpaftuar n do 10?15 m, e kto vrima tmdha q i shihni i kan hapur diku ariue diku derrat, duke u lshuar vend edhekafshve t tjera, q t bjn vizita tvazhdueshme, veanrisht tash n vjesh-t e fillim dimr, si n krkim t lendevet dushkut, ashtu edhe t ushqimeve ttjera q i gjen secili sipas oreksit.N dalje t pyllit, diku fare afr oborrit,Samiu tashm ka vendosur q dushkun

ta zvendsoj gradualisht me qershi,moll, dardha e kumbulla, t gjitha tvendit. Duket se zbatimi ka filluar dhefidant jan siguruar po brenda apoanash pyllit, me filiza t egr, q Samiui sharton nga lloje pemsh frutore, q izgjedh si pr nevoja t familjes ashtuedhe q preferohen nga tregu. Nnpem, q po rriten, mbjell edhe patatee perime t tjera. Kt na thot, e kamt domosdoshme, q s paku t jetedhe nj si brez ndars i shtpis mederrat dhe ariun, q si e kan nisur, dot m futen edhe n oborr t shtpis.Duke e hapur kt pjes t pyllit, ndrii-mi i oborrit dhe i dritareve t shtpisdeprton dhe egrsirat tregohen pak mt ndrojtura e largohen nga oborri -vazhdon ai, ndrsa sheh gjith merak sesi do t reagojn kta t agjencis spyjeve.Ndrsa ecim npr pyllin e vogl, te pa-priturat nuk jane te vogla, duke ndrru-ar peizazh e reliev, n nj dru t lartqarri duket nj gung e madhe diku nmes t lartsis s drurit. Blett - vazh-don Samiu - vrtet jan larguar, pordrurin nuk e pres dot, ndoshta nj ditato kthehen dhe le ta ken folen e tyret dikurshme, tek lisi i bletve. Folet ezogjve t vendosura mjaft shpesh nprpyl l , duket s ikur jan br pjes ekurorave t lisave e qershive t egra, qkonkurrojn me ta.Nj tik lviz vazhdimisht n fytyrn e pr-onarit, q duket sikur grindet me pylline tij, duke mrmritur se kshtu nukmund t vazhdohet. Inatin e ka ose me

arushn q i ka hapur shtegun pr tngrn dardhat n kopshtin mbi shtpi,ose me derrat q s fundmi i sulmojnshpesh kopshtin me perime. Sado qbhet mbi pes her pishman n dit, ain do vizit q bn n pyll, shton dikuhumus, diku farra dhe vazhdimishtkujdeset q t'u jap drit filizave q tokae uji u kan dhn jet e drita duhet prt'i rrit, e q drita t arrij n tok, herpas here dika q e z duhet hequr, ekjo dika q her pas her gjat vitit, du-het hequr n gjith pyllin, i arrin rreth10?15 m3 deg e drur n vit, e nga kypastrim, pylli ajroset, t vegjlit rriten et mdhenjt bhen m t shndetshme shtojn ritmet e rritjes. Cungishten nfund t ars, thot se e pret n shirita tvegjl pr do vit. Kjo sht ar n ka-dastr, kshtu q nuk m lejon ligji prprerje rrah. N fakt duhet kujdes, q mosbjer n sy pasi kush i di rregullat. Ndosh-ta t dnone edhe at q nuk sht maln kadaster??? Gjithmon telashi vjennga kto te pyjeve. Me thn te drejtnduket se krkojn gjra gati t pamun-dura dhe as q t lejojn t pressh mshum se tre kubike n vit. Un pr t'idrguar e prdorur n shtpin time, nuke dua lejen e tyre, por pr t'i shitur nukm lejohet, pasi q t bj transportin prn treg apo destinacion m duhet leja etyre. Dardha e ka bishtin prapa, pasi prt nxjerre lejen, m duhet fleta pose-duese, nj dit e harxhoj t shkoj n Is-tog tek kadastra, ku duhet t paguaj mbi5 euro pr fletn poseduese e kjo duhett prsritet dy her n vit, q t bindshtetin tim se ky sht akoma pylli im.Harxho koh, harxho mjete pr lvizje,harxho edhe t holla, se kshtu e do ligji... Un dhe pylli duhet t mbajm vetendhe t tjert, e kjo hallall bhet, por kurt thon jo m shum se tre kubik,ather 't bsh, t lvizsh natn prpjesn tjetr, apo si?Samiu ka mundsi q nj pjes t drurvet prodhuar t'i shes e me parat q fi-ton t investoj pr t shtuar pemt fru-tore, q i kontribuojn si pr dru edhepr fruta pr familjen. E mira e pemveq ai do t shtoj sht edhe fakti se tlargojn nga telashet me kta t pyjeve,q duket sikur jan vetm pr t penguar,thot ndrsa e ul zrin, Samiu. Un vi-jon ai, mund t prodhoj mjaft materialdrusor, duke shkadhitur, diku duke mar-r deg, apo hequr majn e nj lisi, prt ln rrug pr t shkuar lart dardha,ashtu si Samiut i duket m e arsyeshme.Diku rralloj e hedh pak dhera t kompos-tuara pr t provuar mbirjen e lndeve,m tutje mbjell shkozn, arrn, qershin;forcoj pak gardhin dhe rrethoj kopshtinme lakra, e kshtu pa fund, kalon kohatek ai pret, pastron, drejton, pun qduket se nuk ka t mbaruar, i ndjekurnga vshtrimi i dy vocrrakve t tij.

Vi jon n numrin e ardhshm.. .Vi jon n numrin e ardhshm.. .Vi jon n numrin e ardhshm.. .Vi jon n numrin e ardhshm.. .Vi jon n numrin e ardhshm.. .

N kt shkrim krahasues kam marr si shembull at q kam msuar nga nj pronarreal, krejt i zakonshm, pr t cilin pylli ka pesh t konsiderueshme pr jetes. Ajo qm trhoqi tek ky pronar para disa vitesh ishte fakti q ai krkonte ndihm, se si tevitonte realizimin e kshills q i kishte dhn nj ekspert i diplomuar i pyjeve, pr njrrallim t prgjithshm t gjith pyllit, sipas rekomandimeve t Silvikulturs. N vend qt shfrytzonte mundsin q iu dha pr t prer m tepr...

8 GUSHT 2015

Small-scale coppice forestmanagement

Forest fruits forimproving livelihood level

Kshilli Botues: R. Ndreu, N. ollaku, V. Tabaku, J. Male, B. Gashi, I. Zeka, B. Hoxha, A.KacaniKryeredaktor: Prof.Dr Vezir Muharremi Zv.kryeredaktor: Nijazi Idrizi, Ferdin LiajRedaksia: H.Kola, A.Lila, M.Shehi, Prof. Sherif LushajAdresa: Bulevardi Zogu I, Godina e ZP, kati II, TiranMobile: 068 40 75 975; e-mail: kontakt@fkpkk-shqiperi.org

HAKI KOLAHAKI KOLAHAKI KOLAHAKI KOLAHAKI KOLAConnecting Natural Values and People Founda-

tion (CNVP), Kosovo

The forest sector is considered to have a high po-tential in increasing its contribution to the nationaleconomy and the economic development. Forestprovides many benefits to the Kosovo people andis among the biggest providers of employment op-portunities. In rural areas, where in most of casesare rich in forests, the sector is one of the fewproviders of jobs. A healthy forest sector, being arenewable resource, is one of most importantsource for the development of Kosovo. Accordingto the estimates of the two National Forest Inven-tories 2003-2013 realized by NFG, the total vol-ume of wood cut in Kosovo in the last ten years is16 million m3, 93% of which is realized in illegalway. On the other hand, the legal supply of fire-wood in Kosovo is significantly lower than thesustainable level of supply.But as much as Kosovo forest, with presence ofillegality looks as a driver of conflict, the involve-ment of local population can change it in a driverof peace, development and effective public man-agement. A new forest strategy (2010-2020) pre-pared with broad participation of main stakehold-ers and approved by government recommendedjoint forest management as a solution related turnthe illegal activities in Kosovo forest on the legalparticipatory forest management.

From strategy in implementationFrom strategy in implementationFrom strategy in implementationFrom strategy in implementationFrom strategy in implementationKFA in cooperation with Gjakova, Istog and No-voberd municipalities supported by SSPDF projectfinanced by Sweden Embassy and implementedby CNVP, selected villages of these municipalitiesand started the implementation of the JFM inGergoc, Kalican and Izvor. Objective is to discuss

Implementation ofJoint Forest

Management in Kosovo

BASIC ELEMENTS OF JOINT FORESTBASIC ELEMENTS OF JOINT FORESTBASIC ELEMENTS OF JOINT FORESTBASIC ELEMENTS OF JOINT FORESTBASIC ELEMENTS OF JOINT FORESTMANAGEMENT APPROACHMANAGEMENT APPROACHMANAGEMENT APPROACHMANAGEMENT APPROACHMANAGEMENT APPROACH

with communities living inside cadastral zones anddecide how to manage jointly the public forest.

What is the joint forest management?What is the joint forest management?What is the joint forest management?What is the joint forest management?What is the joint forest management?Joint Management of forest lands is the sharing ofthe products, responsibilities, control and decision-making authority over forest lands between ForestAgency and local user groups. It involves a con-tract specifying the distribution of authority, respon-sibility and benefits between families in need forwood material in villages and KFA, with respect toland allocated for Joint Management and annualwood production, or other contributions on forestrehabilitation or silvicultural works.

Approaches on calculation of area ofApproaches on calculation of area ofApproaches on calculation of area ofApproaches on calculation of area ofApproaches on calculation of area ofpublic forest in JFMpublic forest in JFMpublic forest in JFMpublic forest in JFMpublic forest in JFM

First the village representatives are informed aboutthe project. The activities are followed by the as-sessment of the general situation in village, agricul-ture, forest, pasture, livestock traditions on landuse, as well the situation in private forestry in vil-lage, the shares for family, actual production, andactual supply with firewood from private forest.With the families in the selected villages is discussedabout agroforestry and the impact of agroforestry infulfilling the annual needs. An important step is thecalculation of the gap between annual needs andannual potential of private forest and agroforestry invillage level, leads to the decision on area of publicforest needed to fulfill the annual needs on firewood.

Steps on implementation of JFM inSteps on implementation of JFM inSteps on implementation of JFM inSteps on implementation of JFM inSteps on implementation of JFM incadastral zone levelcadastral zone levelcadastral zone levelcadastral zone levelcadastral zone level

First step is information of village, present the projectand selection of forest commission on an open meet-ing with participation of all interested families in vil-lage, to involve man and women in the project asfamily representatives and neighbors as well.Second step is the calculation the annual needsfor forest production for family or group families,as well the annual increment and allowable annualcut of forest.Third step is calculation of average forest area that ful-fills the annual needs for firewood for one family, andfor the entire village. Based on calculation the com-mission agrees on average forest area for family.Fourth step is demarcation of the total area of agreedJFM, and calculation of the areas agreed to sharefor each family from total. After general agreementsstart field work under direction of commission, agreewhere and when to work for each day in forestland demarcation. It is implemented based on thelist of families, their phones numbers and agree ontime they should be available for demarcation. Intheir presence are define the coordination's of each

family or group families by GPS as part of JFMarea, lead finally on preparation of digital maps in-side cadastral zones confines and participants ineach parcel as part of JFM.KFA, Municipalities and selected villages withCNVP support, are already under project imple-mentation based on the MoU between KFA,CNVP and municipalities. JFM is a bottom-up

approach, in which local actors participate in thedecision-making and the selection of priorities basedon forest strategy. Involvement of local and regionalgovernmental structures accelerates the forest strat-egy implementation on reducing illegality in forest-ry and leading on SFM. This, in turn, paves theroad for a broader dissemination of the approachin all villages of Kosovo and broader on region.