1

PUNTE: 200

TYDSDUUR: 2 hours

Hierdie vraestel bestaan uit 11 bladsye.

BESIGHEIDSTUDIES

GRAAD 10

JUNIE 2015

2

INSTRUKSIES EN INLIGTING

Lees die volgende instruksies aandagtig deur voordat die vrae beantwoord word.

1. Hierdie vraestel bestaan uit DRIE afdelings AFDELING A: VERPLIGTEND AFDELING B: Bestaan uit VYF vrae, beantwoord enige DRIE vrae. AFDELING C: Bestaan uit VIER vrae, beantwoord enige TWEE vrae. .

2. Neem die geallokeerde tyd vir elke vraag in ag wanneer die vrae beantwoord word.

3. Nommer die antwoorde volgens die vraagnommer soos wat dit in die vraestel gebruik word..

4. Beantwoord die vrae in volsinne tensy anders aangedui.

5. Die puntetoekenning by elke vraag is „n aanduiding van die lengte van die antwoord.

6. Begin die antwoord van elke vraag op „n nuwe bladsy. Byvoorbeeld: Vraag 1 nuwe bladsy, Vraag 2 nuwe bladsy ensovoorts.

7. Gebruik die onderstaande tabel as ‘n riglyn vir puntetoekening en die bestuur van tyd per afdeling: AFDELING A (VERPLIGTEND)

30 PUNTE

15 MINUTE

AFDELING B (DRIE vrae moet beantwoord word in hierdie afdeling)

DRIE VRAE 3X30=90

45 MINUTE

AFDELING C (TWEE vrae moet beantwoord word in hierdie afdeling)

TWEE VRAE 2X40=80

60 MINUTE

TOTAAL 200 PUNTE 120 MINUTE / 2 URE

3

AFDELING A (VERPLIGTEND)

VRAAG 1

1.1 Vier moontlike antwoorde word op die volgende vrae voorsien. Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter (A-D) langs die vraagnommer neer. Voorbeeld 1.1.1 A

1.1.1 Spesifieke en eng omskrewe uitkomste waarna die besigheid sal streef om te bereik. A. Visie B. Missie C. Doelwitte D. Oogmerke

1.1.2 Retail Holdings Bpk. is „n:

A. Publieke maatskappy B. Vennootskap C. Privaat maatskappy D. Beslote korporasie

1.1.3 Hierdie wet gee nuwe regte aan verbuikers deur hulle te help om ingelig te

wees en die regte besluite te neem voor hulle op krediet koop. A. Nasionale Kredietwet B. Wet op Verbruikersbeskerming C. Nasionale Vebruikers Beskermngs Kommissie. D. Nie een van die bogenoemde nie.

1.1.4 Die basiese take van „n bestuurder is:

A. Produksie, organisasie, bemarking en administrasie B. Motivering, kommunikasie, delegering en aktivering

Lleiding, kommunikasie, organisering en beheer C. Beplanning, organisering, leiding en beheer D. Beheer,organisering,leiding en beplanning

4

1.1.5 Vodacom is „n voorbeeld van „n besigheid wat in die ... sektor van die ekonomie bedryf word. A. Primêre B. Tersiêre C. Sekondêre D. Industriële

5 x 2= (10)

1.2 Kies „n beskrywing in KOLOM A wat by die term in KOLOM B pas. Skryf slegs die korrekte letter (A - E ) langs die vraagnommer neer. Voorbeeld 1.2.6 F

KOLOM A KOLOM B 1.2.1 Hierdie funksie is verantwoordelik vir die

rekordering van inligting om bestuur te assisteer gedurende die besluitnemingsproses.

1.2.2 Alle leerders het gesamentlik toegang tot basiese onderwys.

1.2.3 Wanneer „n persoon onregmatige toegang tot

die besigheidsperseel verkry. 1.2 .4 Verwys na die ouderdom, geslag, opleiding,

vaardighede, en rassegroepe in „n gemeenskap.

1.2. 5 „n Dokument wat benodig word tydens die stigtingsprosedure volgens die Nuwe Maatskappywet, Wet 71 van 2008

A. Demografies B. Rowery C. Administratiewe funksie D. Memorandum van Inkorporasie E. Diefstal F. Basiese reg G. Produksie funksie H. Prospektus

5 x 2 = (10)

1.3 Kies die regte woord(e) tussen hakkies. Skryf slegs die korrekte antwoord langs die vraagnommer

1.3.1 (Middel vlak bestuur / Top vlak bestuur) beheer die langtermyn besluite van die besigheid. 1.3.2 Die analise van geleenthede wanneer „n SWOT-ontleding gedoen word is deel van die (interne omgewing / eksterne omgewing) van „n besigheid. 1.3.3 (Smokkelary / Dobbelary) behels die waag van geld op „n spesifieke geleentheid sonder om te weet wat die uitkoms sal wees, met die hoop om geld te wen.

5

1.3.4 Die (primêre sektor / tersiêre sektor) speel „n belangrikr rol deur natuurlike hulpbronne aan die sekondêre sektor te voorsien. 1.3.5. „n Alleeneienaar het (beperkte / onbeperkte) aanspreeklikheid. 5 x 2= (10)

TOTAAL AFDELING A : (30)

AFDELING B

Beantwoord ENIGE DRIE vrae.

VRAAG 2

Lees die onderstaande gevallestudie en beantwoord die vrae wat volg.

Ahmed’s Fabric Store

Ahmed se Materiaalwinkel was die enigste materiaal en naaldwerkmasjien verskaffer in Napier vir „n aantal jare. Onlangs het daar twee nuwe materiaalwinkels oopgemaak. Een van die winkels bied naaldwerkklasse aan en verkoop die naaldwerkmasjiene teen „n afslagprys. Werkers voel omgekrap omdat die ander besighede die werkers se lone met 6% verhoog het. Naaldwerk is nie meer so gewild soos in die verlede nie en baie verbruikers besoek die naaste stad vir „n groter verskeidenheid materiaal. Die Wet op Verbruikersbeskerming en die Nasionale Kredietwet het ook beteken dat Ahmed die manier hoe hy die besigheid se finansiële department bestuur moet verander. Ahmed het ook besef dat sy besigheid verwaarloos en baie outyds is.

2.1 Identifiseer die besigheidsektor in die bogenoemde gevallestudie. (2) 2.2 Analiseer die beheer en invloed wat Ahmed het oor sy omgekrapte werkers en die mededinging in die naaste stad. (6) 2.3 Lys enige VIER regte van Ahmed se verbruikers volgens die Verbruikersbeskermingswet 68 van 2008. (8) 2.4 Maak „n aanbeveling van maniere hoe Ahmed veranderinge in sy besigheid kan aanbring om te voldoen aan die Nasionale Kredietwet. (4) 2.5 Bespreek kortliks wat bedoel word met die konsep „sosio-ekonomiese kwessies. (2) 2.6 Lys VYF sosio-ekonomiese kwessies wat Suid-Afrika verteenwoordig. (5)

6

2.7 Noem enige DRIE elemente wat ons in die mikro omgewing aantref. (3)

(30)

VRAAG 3

Lees die onderstaande gevallestudie en beantwoord die vrae wat volg.

Marc se Matte

Marc Mothiba het as „n matleêr gewerk en toe as „n verkoopspersoon vir 29 jaar met „n lae salaris en slegte werksomstandighede. Die besigheid is verkoop aan nuwe eienaars en dinge het versleg. Elf jaar terug het Marc bedank en uitgevind dat die besigheid geen bydrae tot die Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) of „n pensioenfonds namens hom gemaak het nie. Hy het geen ander keuse gehad as om sy eie besigheid te begin nie, „Marc se Matte‟. In die begin moes Marc kontant betaal vir die matte wat hy bestel het en het hy geleer om streng toesig te hou oor die finansies nadat „n werker voorraad met „n waarde van R8 000 gesteel het. Een van Marc se kliënte het verhuis na „n ander dorp sonder om te betaal vir matte en die arbeid om dit te lê. Marc beskou dit as „n wonderlike ervaring om sy eie besigheid te besit.

3.1 Definieer die term entrepreneur. (2)

3.2 Noem en bespreek kortliks DRIE entrepreneuriese eienskappe wat Marc sal assisteer om „n suksevolle entrepreneur te word. (6) 3.3 Identifiseer die vorm van eienaarskap in die bogenoemde gevallestudie. Motiveer jou antwoord. (3) 3.4 Gee TWEE voordele en TWEE nadele van die vorm van eienaarskap wat geidentifiseer is in vraag 3.3. (8) 3.5 Die bestuur van enige besigheid funksioneer op verskillende vlakke. Noem die verskillende vlakke van bestuur in „n besigheid. (3) 3.6 Marc moes in die begin kontant betaal vir die bestelling van matte. 3.6.1 Verduidelik die verskil tussen kontanthandel en krediethandel. (4)

3.6.2 Identifiseer enige TWEE voordele van krediet aankope. (4)

(30

7

VRAAG 4

Lees die volgende gevallestudie en beantwoord die vrae wat volg:

Edwardo Konstruksie

Edwardo Concalves het marknavorsing gedoen en besef dat daar „n behoefte aan „n konstruksie maatskappy in die Nelspruit omgewing is. Hy noem sy besigheid “Edwardo Konstruksie” Die diens wat hy wil voorsien sluit die uitleg van tuine, bouwerk en aanbouings in. Hy benodig vyf toesighouers om hom te assisteer met die werk en „n sekretaresse om die administratiewe werk te verrig en met kliënte te skakel. Hy kan nie bekostig om duursame kantoortoerusting te koop nie, as gevolg van onvoldoende fondse, maar benodig „n lessenaar, stoel en rekenaar vir sy sekretaresse. 4.1 Edwardo het nie genoeg fondse om kantoortoerusting te koop nie. 4.1.1 Adviseer Edwardo oor enige ander bron van finansiering wat hy kan gebruik. (2) 4.1.2 Verduidelik waarom hierdie tipe finansiering gekies het. (2) 4.3.3 Gee „n beskrywing van die take van die finansiële funksie (2) 3 x 2 = (6)

4.2 Lys enige DRIE voordele om inligtingtegnologie in die administratiewe funksie te gebruik. (6) 4.3 Noem en beskryf kortliks die stappe om inligting in „n besigheid te hanteer. (6) 4.4 „n Maand voordat Edwardo sy besigheid begin het, het sommige industrieë in Suid-Afrika dit as „n goeie tyd bestempel om te staak 4.4.1 Definieer „staking‟ (2) 4.4.2 Definieer „sloerstaking‟ (2) 4.5 Gehalte is die vlak van uitnemendheid wat „n besigheid behaal. Hoe kan Edwardo gehalte verseker in die volgende funksies? 4.5.1 Menslike Hulpbronne funksie. (2) 4.5.2 Algemene Bestuur funksie. (2)

(30)

8

VRAAG 5

Lees die volgende artikel en beantwoord die vrae wat volg.

Suid-Afrika se waghonde sny mobiele telefoon tariewe

Gugulakhe Lourie JOHANNESBURG 20 Okt: Suid-Afrika se telefoon reguleerder het gesê dat hulle mobiele telefoon maatskappye sal dwing om ander verskaffes se tariewe te verlaag, in „n poging om oproepe van verbruikers te verlaag en mededining aan te moedig. Die Onafhanklike Kommunikasie Owerheid van Suid-Afrika (OKOSA), het aangekondig dat hulle mobiele tariewe sal verminder gedurende spitstye na73 sent vanaf 89 sent per minuut vanaf Maart 2011. Die reguleerder het aangekondig dat koste verbonde aan nie-spitstye sal verminder word na 65 sent per minuut. Die doel is om fooie te verminder tot en met 40 sent teen Maart 2013. In Oktober het Suid-Afrika se grootste sellulêre operateur, Vodacom, gewaarsku dat „n dramatiese verlaging van sellulêre tariewe, nadelig sou wees vir die land se ekonomie en kommunikasie sektor. Geneem uit die artikel op www.reuters.com, 29 Oktober 2010 (Vertaal)

5.1 Identifiseer VIER elemente van die markomgewing in die bogenoemde artikel? (8) 5.2 Verduiderlik tot watter mate die besigheid hierdie omgewing kan beheer (2) 5.3 Noem enige ander TWEE mobiele telefoonondernemings, wat met Vodacom meeding.. (2) 5.4 Diffirensieer tussen die formele - en informele sektore in Suid-Afrika (4)

5.5 Identifiseer die hoofrol van OKOSA? (2)

5.6 Die regering het „n aantal reguleerders geskep wat verantwoordelik is vir die toesighouding oor spesifieke dele van die burgerlike samelewing. 5.6.1 Definieer burgerlike samelewing. (2) 5.6.2 Verduidelik en gee DRIE redes waarom n` besigheid goeie verhoudings moet handhaaf met die burgerlike samelewing rondom die besigheid. .. (6) 5.7 Bespreek die rol van die openbare betrekkinge funksie van n onderneming om mededingend te bly. (4)

(30)

9

VRAAG 6

6.1 Skryf die onderstaande afkortings volledig uit.

6.1.1 SAID (2) 6.1.2 NGO‟s (2) 6.1.3 SABS (2) 6.2 Lys die VIER groepe organisatoriese hulpbronne en identifiseer die vergoeding van elk om goedere en dienste te produseer om die doelwitte van die besigheid te bereik. (8) 6.3 Verduidelik kortliks wat is „n „Artikel 21 maatskappy. (2) 6.4 Lees deur die volgende gevallestudie en beantwoord die vrae wat volg.

‘IMAGE’ projek in Suid-Afrika stel die gebruik van mikro-finansiering voor in die

stryd teen MIV en VIGS

Huishoudelike geweld en vigs-infeksies teister al lank die agt dorpe buite Burgersfort in Limpopo provinsie, waar die ‘IMAGE’ projek tans bedryf word. Vroue van die armste huishoudings in die ekonomie word geïdentifiseer en dan aangemoedig om by die program aan te sluit. „IMAGE’ glo dat die oplossing is om vroue se mag te verhoog by die huis, met „n inkomste deur 'n mikrofinansieringsprogram. Die mikrofinansierings-program ondersteun vroue, deur SEF (Small Entrerprise Foundation), wat groeplenings bied vir vroue met bestaande - en nuwe klein besighede, soos vrugte- of klerestalletjies. Die groepe vergader elke twee weke om lenings terug te betaal en om verslag te doen oor sakevordering aanSEF-veldwerkers.

6.4.1 Verduidelik wat bedoel word met „mikro-finansiering‟. (2)

6.4.2 Die „IMAGE‟ program glo dat vroue wat ekonomies bemagtig word belangrik is om HIV en VIGS infeksie aan te spreek. Gee redes daarvoor. (2) 6.5 Bespreek EEN nadelige impak van MIV en VIGS in `n onderneming. (2) 6.6 Definieer die volgende konsepte. 6.6.1 Ongelykhede (2) 6.6.2 Werkloosheid (2) 6.6.3 Armoede (2) (30)

TOTAAL AFDELING B: (90)

10

AFDELING C

Beantwoord enige TWEE vrae in hierdie afdeling.

VRAAG 7

Korporatiewe Sosiale Verantwoordelikheid (KSV) is „n vorm van self-regulering wat geintegreer word in die besigheidmodel. Elke besigheid probeer om verskillende doelwitte te bereik. Die beginsel van sosiale verantwoordelikheid dikteer dat hierdie entiteite klein hoeveelhede hulpbronne skenk, wat bydrae tot die algemene welstand van die mensdom. Hierdie aksies moet nie in enige manier winsgewend wees nie.

Skryf „n opstel waarin jy n kritiese bespreking gee van die volgende aspekte:

x Verskil tussen KMV en KMI (Korporatiewe Maatskaplike Investering) x KSV proses x Doel en inisiatiewe van KSV x Voordele van KSV en KSI vir besighede en die gemeenskap.

(40)

VRAAG 8

Jy het „n vriendin wat beplan om „n nuwe besigheid te begin wat gesonde, vegetariese kitskos in een van die stede in Suid-Afrika sal voorsien. Sy het jou gevra om haar te help om die invloed van die makro-omgewing op haar besigheid in oorweging te bring.

Verwys na die gevallestudie en: x Bespreek die components van die makro- omgewing. x Analiseer die impak van die makro-omgewing op besigheid in Suid-Afrika. (40)

VRAAG 9

Die aankoopfunksie speel „n belangrike rol in die winsgewendfheid van enige besigheid, aangesien besighede sekere goedere en dienste benodig.

11

Skryf „n opstel waarin al die aspekte rakende die aankoopfunksie bespreek word. Sluit die die volgende in jou verslag by.

x Aktiwiteite van die aankoopfunksie x Aankoopprosedure x Voorraadbeheer

(40)

VRAAG 10

‘Let’s Dance’ het „n kein plaaslike besigheid begin. Megan, Precious en Lindo het die besigheid as „n vennootskap begin en bied dansklasse aan as deel van die buite kirrukulêre aktiwiteite van die skool in die gemeenskap. Die besigheid was so suksesvol dat hulle „n geleentheid gesien het om die besigheid ui te brei. Hulle oorweeg om die ondernemingsvorm te verander na „n privaat maatskappy.

Adviseer Megan, Precious en Lindo om die regte besluit te maak deur te verwys na die karaktereienskappe, voordele en nadele van die bogenoemde ondernemings-vorme. Maak „n aanbeveling of die verandering van ondernemingsvorm „n wyse besluit is en of dit die besigheid sal bevoordeel al dan nie. (40)

TOTAAL AFDELING C:(80)

GROOT TOTAAL: (200)

1

MARKS: 200

BUSINESS STUDIES

MEMORANDUM

GRAAD 10

JUNIE 2015

2

Nota aan Opvoeders :

1. Vir afdeling B en C moet kandidate se antwoorde in volsinne wees. Dit hang af van die aard van die vraag.

Volsinne √√ (2) Woorde / frases √ (1)

2. „n Omvattende memorandum word voorsien maar dit is geensins volledig nie. Oorweging moet aan korrekte antwoorde gegee word maar:

x Gebruik „n ander uitdrukking as wat in die memorandum verskyn.

x Wat uit „n ander bron verkry is. x Wat korrek en oorspronklik is.

3. Neem kennis van ander relevante antwoorde wat kandidate verskaf en ken punte ooreenkomstig toe.

4. Afdeling B: 4.1 Indien byvoorbeeld VYF feite vereis word, word die kandidaat se EERSTE VYF feite gemerk en die res geïgnoreer. 4.2. Indien twee feite in een sin geskryf word, gee volle krediet aan die kandidaat. 4.3 In vrae wat daar vereis word dat die kandidaat moet “noem / lys”,hoef die antwoorde van die kandidaat nie noodwendig in volsinne te wees nie. 5. Afdeling C 5.1 Die puntetoekenning van alle opstelle is soos volg:

INHOUD PUNTE Feite 32 L (UItleg) 2 A (Analise) 2 S (Sintese) 2 O (Oorspronklikheid) 2 TOTAAL 40

5.2 INSIG BESTAAN UIT DIE VOLGENDE KOMPONENTE

Uitleg / Struktuur (is daar „n inleiding,inhoud wat behoorlike paragrawe en gevolgtrekking bevat? / is daar logiese vloei/verband in die besprekings?)

2

Analise en interpretasie

Leerder se vermoë om die vraag af te breek om begrip te toon van wat gevra word.

2

Sintese Het die leerders slegs die relevante dele van die vraag saamgevoeg?

2

Oorspronklikheid Voorbeelde, onlangse gebeure, toepaslike neigings en ontwikkelings.

2

3

AFDELING A

VRAAG 1

1.1

1.1.1 D33

1.1.2 A33

1.1.3 B33

1.1.4 D33

1.1.5 B33 2x5 [10]

1.2

1.2.1 C33

1.2.2 F33

1.2.3 B33

1.2.4 A33

1.2.5 D33 2x5 [10]

1.3

13.1 Topvlak bestuur 33

1.3.2 Eksterne omgewing33

1.3.3 Dobbellary33

1.3.4 Primêre sektor33

1.3.5 Onbeperkte33 2x5 [10]

PUNTE [30]

VRAAG 2

2.1 Tersiêre of sekondêre33 [2]

2.2 Omgekrapte werkers

x Ahmed het volle beheer oor sy werkers. 3 [1]

4

Invloed

x Ahmed kan die werkers se lone verhoog3 om meer mededingend te wees. 3

x Ahmed kan die werkers bonusse betaal3 vir uitstekende werk verrig 3

x Enige relevante antwoord 1x2=[2]

Mededinging

x Ahmed het min tot geen beheer oor sy mededingers, maar kan hulle beїnvloed. 3 [1]

Invloed

x Ahmed kan goeie gehalte 3 produkte teen billike pryse verskaf.3 x Ahmed moet sy teikenmark dop hou3 en verbruikerslojaliteit

aanmoedig 3 x Ahmed moet sy mededingers in die mark dophou3 om te kyk wat

hulle doen om nuwe verbuikers te lok. 3 x Enige relevante antwoord 1x2=[2]

Punte(Beheer) [1] Punte(Invloed)1x2=[2] Maksimum punte [6]

2.3 Eerste VIER regte van verbuikers volgens die Verbruikers- beskermingswet 68 van 2008)

x Die reg op gelykheid betreffende die bemarking( ( dit wil sê om nie verskillend behandel te word op grond van ras, geslag, sosio-ekonomiese status of geografiese ligging nie). 33

x Die reg tot privaatheid (deur ongewenste direkte bemarking te beperk). 33 x Die reg om die aankoop van goedere en dienste te kies en daarvoor

magtiging te gee. 33 x Die reg op openbaarmaking en inligting (wat beteken dat inligting oor die

produk of diens in gewone, verstaanbare taal moet wees) 33 x Die reg op regverdige en verantwoordelike bemarking, sodat die verbruiker

nie deur vals bemarking om die bos gelei word nie. 33 x Die reg op eerlike optrede en regverdige ooreenkomste. 33 x Die reg op regverdige, billike en redelike bepalings en voorwaardes, om

verbruikers teen oneerlike bemarkers te beskerm. 33 x Die reg op billike waarde, goeie gehalte en veiligheid van goedere en

dienste. 33 Eerste vier 4x2= [8]

5

2.4 Verantwoordelikhede van kredietverskaffers (aanbevelings)

x Om geld op „n verantwoordelike manier uit te leen.33 x Om te verseker dat klante nie meer geld leen as wat hulle kan bekostig nie,

deur die verbruikers om besonderhede aangaande inkomste en uitgawes te vra wanneer hulle om krediet aansoek doen en om elke klant se kredietgeskiedenis na te gaan.33

x Om te verseker dat die volle koste van die kredietaankope gewys word, insluitend alle fooie en die rentekoers

x Om te verseker dat die klante die koste, risiko en verpligtinge van die kredietooreenkoms verstaan 33

x Om te verseker dat dokumente in gewone, duidelike taal geskryf word sodat alle klante dit kan verstaan.33

Enige2x2= [4] 2.5 Konsep: sosio-ekonomies kwessies

Sosio-ekonomiese kwessies is daardie sosiale probleme waarmee gemeenskappe saam lewe. Sosio-ekonomiese kwessies beїnvloed mekaar.3 [2]

2.6 VYF sosio-ekonomiese kwessies wat in die Suid Afrika ondervind word.

x Werkloosheid3 x MIV/VIGS3 x Misdaad3 x Armoede3 x Arbeidsoptrede3 x Te kort aan vaardighede3 Enige 5x1= [5]

2.7 Enige DRIE elemente in die mikromgewing.

x Gemeenskap rondom die besigheid3 x Visie, missie, doelwitte en oogmerke.3 x Organisasie Kultuur 3 x Organisasie hulpbronne 3 x Organisasie struktuur 3 x Ondernemings se funksies en aktiwiteite 3 x Bestuur en leierskap vlakke 3 x Werknemers 3 Enige 3x1= [3]

PUNTE [30]

6

VRAAG 3

3.1 ’n Entrepreneur is ‘n persoon wat:

x Sy/haar eie besigheid begin33 x Bestuur en organiseer al die aktiwiteite in die besigheid33 x Identifiseer nuwe geleenthede en organiseer die hulpbronne33 x Neem berekende risiko‟s33 x Ontwerp nuwe produkte en dienste of verbeter bestaande produkte en

dienste33 x Begin „n nuwe besigheid met die doel om „n wins te maak en groei te laat

plaasvind33. x Enige ander moontlike antwoord [2]

3.2 Eerste DRIE entrepreneuriese eienskappe.

x Soek na geleenthede3 � Suksesvolle entrepreneurs sien besigheidsgeleenthede waar ander

mense net probleme sien, of geen hoop het nie. 3 � Entrepreneurs soek na geleenthede om dinge vinniger, beter en

goedkoop te doen.3 � Hulle soek na geleenthede om die nodige hulpbronne, soos

finansiering, toerusting, werkruimte en tegniese hulp, in die hande te kry.3

x Toewyding3 � Entrepreneur s werk hard en word soms as werkverslaafdes gesien. 3 � Deur hulle toewyding strewe hulle dikwels na die beste en wil iets hê

waarop hulle trots kan wees.3 x Deursettingsvermoë3

� Deursettingsvermoë is die enkele eienskap wat baie suksesvolle entrepreneurs dryf om aan te hou totdat die werk gedoen is.3

� Entrepreneurs hou aan werk totdat hulle, hulle doelwitte bereik het. 3

x Aanvaar risiko’s3 � Suksesvolle entrepreneurs sal net versigtige en berekende risiko‟s

aanvaar.3 � Voordat hulle hulpbronne toewy, sal hulle eers die risiko‟s wat met „n

besigheisgeleentheid verband hou, opweeg.3 � Hulle probeer om hul risiko‟s te minimaliseer deur ander oor te haal om

die risiko te deel.3 � Hulle sal nie meer risiko‟s loop as wat nodig is nie en hulle sal ook nie

terugdeins voor onvermydelike risiko‟s nie. 3

7

� Entrepreneurs aanvaar finansiële, loopbaan- emosionele, familie- en sosiale risiko‟s

x Droom groot met ‘n duidelike visie3 � Hulle het groot drome om langtermynbelonings, in die vorm van wins, te

behaal.3 � Hulle streef daarna om „n gevoel van persoonlike verwesenliking te

behaal. 3 � Hulle stel duidelike en spesifieke doelwitte en oogmerke vir hulself en die

besigheid3 x Buigbaarheid (maklik aanpasbaar))3

� Entrepreneurs kan vrylik keuses maak of hulle op iets gaan reageer, en ook wanneer en waarop hulle gaan reageer3

� Hulle soek inligting, sodat hulle ingeligte besluite kan neem rakende hulle klante, verskaffers en mededingers. 3

� Hulle ontwikkel gedurig planne om die vordering en buigbaarheid van hulle besigheid te monitor en evalueer3

� Wanneer dinge nie volgens plan verloop nie, ontwikkel hulle vinnig ander oplossings om hulle doelwitte te bereik.

x Begeerte na verantwoordelikheid3 � Entrepreneurs sien hulle besighede as verlengstukke van hulself; hulle

aanvaar dus volle verantwoordelikheid daarvoor. 3 � Hulle glo hulle is moreel, wetlik en finansieël aanspreeklik vir die

besigheid. � Hulle aanvaar verantwoordelikheid daarvoor om hulle kontraktuele

verpligtinge na te kom, of om werk vir hulle klante te voltooi. 3 x Goeie bestuur en leierskap 3

� Entrepreneurs is dikwels aanspreeklik teenoor talle mense, byvoorbeeld klante, verskaffers, beleggers, werknemers, krediteure, gesinne en hul gemeenskappe. 3

� Hulle moet die vermoë hê om ander mense te beїnvloed en aan te moedig om besigheidskontakte op „n hoë vlak op te bou en in stand te hou. 3

x Vertroue in die vermoë om sukses te behaal3 � Talle suksesvolle entrepreneurs glo sterk in hulself. 3 � Hulle het selfvertroue en kan moeilike take voltooi.3 � Hulle wil probleme oplos en suksesvolle besighede tot stand bring. 3

x Hoë energie vlakke 3 � Baie mense begin eers later in hulle lewe „n suksesvolle besigheid,

wanneer hulle nie meer soveel energie as jonger mense het nie3 � Soms is die regte kennis, ervaring en kontakte belangriker as hoë

energievlakke. 3

8

x Passie3 � Talle suksesvolle entrepreneurs word voortgedryf deur hul passie en

die wil om sukses te behaal met die dinge waarin hulle glo3 � Hulle is gedrewe om hulle doelwitte te bereik. 3

x Buitengewone organisasievaardighede3 � Entrepreneurs is goed daarmee om die ander produksiefaktore met

mekaar te kombineer. 3 � Hulle is mense wat oor buitengewone organisatoriese vaardighede

beskik, wat leiding kan neem en die besigheid laat werk.3 x Wilskrag om hindernisse te oorkom 3

� Entrepreneurs het die begeerte en wilskrag om probleme op te los en „n suksesvolle besigheid tot stand te bring.3

x Enige ander relevante antwoord

Punte(Entrepreneuriese eienskappe) [1] Punte(Verduideliking) [1]

Maksimum punte 3x2 = [6] 3.3 Alleenhandelaar/ Eenmansaak33 [2]

3.4 TWEE voordele en TWEE nadele van ‘n Alleenhandelaar/Eenmansaak

Voordele Nadele

x Relatief maklik en goedkoop om te begin 33

x Eienaar is geneig om te konsentreer

op die dinge waarin hy/sy bedrewe is en om die ander bestuursfunksies af te skeep33

x Die eienaar kan vinnige besluite neem33

x Die eienaar moet baie uiteenlopende

take verrig en is dikwels oorwerk.33

x Alle wins behoort aan die eienaar33 x Die besigheid het geen kontinuїteit

nie33

x Die eienaar is baie gretig dat die besigheid moet slaag en werk dus baie hard33

x Die kapitaal is beperk tot dit wat die eienaar kan voorsien of leen; dit kan die ontwikkeling van die besigheid beperk33

x Die eienaar doen ondervinding van alle aspekte van die besigheidsbestuur op33

x Klein besighede kan moontlik nie werksekuriteit bied nie33

9

x Die besigheid is gewoonlik klein; die eienaar maak persoonlike kontak met klante en werknemers33

x Klein besighede kan dikwels nie hoë lone betaal nie; hulle kan dus nie altyd die beste personeel aanstel nie33

x Geen formele dokumentasie is nodig om die onderneming te begin nie, behalwe vir die vereistes van die plaaslike owerhede (bv. dranklisensie)33

x Eienaar is verantwoordelik vir die skuld van die besigheid omdat die besigheid nie „n regspersoon is nie; eienaar het onbeperkte aanspreeklikheid33

x „n Eenmansaak kan dikwels nie onderhandel vir groot afslag nie omdat die besigheid nie in grootmaat kan aankoop nie33

Punte(2 voordele) 2x2= [4] Punte(2 nadele) 2x2= [4]

Maksimum punte [8] 3.5 Die DRIE vlakke van bestuur

x Topbestuur3 x Middelvlak bestuur3 x Laervlak bestuur 3 Max 3x1= [3]

3.6. 3.6.1 Die verskil tussen kontant aankope en krediet aankope Kontant aankope: is wanner die klant (koper) kontant betaal vir `n produk voordat hy eienaarskap daarvan kan kry. 33 [2] Kredietaankope: is wanneer die Klant (koper) onmiddelik eienaarskap Vir die produk ontvang en op `n latere tydstip betaal. 33 [2} MAX [4]

PUNTE [30]

VRAAG 4

4.1.1 Bronne van finansiering x Vriende en familie3 x Termyn lenings3 x „n Oortrokke bankfasiliteit3 x Handelskrediet3 x Afbetalingsverkope3 x Huurkontrak3 Enige 2x1=[2]

10

4.1.2 Verduidelik waarom hierdie tipe finansiering gekies is

x Vriende enfamilie Hulle mag dalk moontlik nie enige rente vra nie, en mag dalk inskiklik oor die terugbetalingsreëlings wees.33

x Termynlenings Die geld moet binne „n spesifieke termyn(tydperk) terugbetaal word. Lenings kan oor die korttermyn of langtermyn aangegaan word. „n Vaste rentekoers kan gehef word.33

x „n Oortrokke fasiliteit Die bank laat die besigheid toe om „n onderhandelbare bedrag te onttrek wat meer is as die geld wat die besigheid in die bank het.33

x Handelskrediet Verskaffers wat „n besigheid toelaat om goedere en dienste aan te koop en later daarvoor te betaal, op „n datum waarop ooreengekom word.33

x Afbetalingsverkope Word gebruik wanneer die besigheid duur items (soos voertiue of masjinerie) wil aankoop en nie die beskikbare kontant het nie. Die besigheid betaal „n deposito en betaal die balans plus rente word dan in paaiemente, oor „n ooreengekome tydperk, terugbetaal33

x Huurkontrak „n Ooreenkoms waarvolgens die besigheid „n item huur, pleks daarvan om dit te koop. 33 Enige relevante antwoord op die leeder se antwoord in 4.3.1 1x2= [2]

4.1.3 Verduideliking van die take van die finansiële funksie x Beplan hoeveel geld die besigheid nodig het33 x Om die geld waarmee die besigheid begin, bedryf of uigebrei word te

verkry33 x Om die fondse binne al die departemente te bestuur33 x Om beleggings te bestuur33 x Om begrotings op te stel33 x Voorsien gespesialiseerde dienste bv. belasting implikasies, konsessies33 x Riskobestuur–ondersoek onsekerhede 33

Any 3x2= [6] 4.2 Eerste DRIE voordele van inligtingtegnologie.

x Beter kommunikasie in die besigheid 3 omdat inligting geredelik beskikbaar is vir die wat dit nodig het.3

x Rekenaarnetwerke word in besighede opgestel3 wat dit moontlik maak vir personeel om met mekaar te komminkeer deur middle van e-pos.3

x Beter kommunikasie met klante 3 en ander mense buite die maatskappy soos byvoorbeeld verskaffers. 3

11

x E-posse, webwerfkommunikasie en sms-boodskappe bereik baie mense tegelyk. 3

x Rekenaarsagtewareprogramme maak dit moontlik dat data gelaai en outomaties verwerk word3, soos rekenkundige sagtewareprogramme soos Pastel3

x Beter finansiële stelsels vir besighede maak gebruik van rekenaars en verkoopspuntstelsels(VP) om verkope op te teken3 en bly op hoogte van handelsvoorraad, geld wat aan ander besighede geskuld word en kredietklante3

x Dokumente kan geskandeer word 3 en aangepas word om in die besigheid gebruik te word. 3

x Dokumente hoef nie in groot kabinette en rakke geliaseer te word nie, 3 dit kan ook op gerekenariseerde bergingstoestelle soos geheuestokkies, CD‟s, DVD‟s, eksterne hardeskywe ens. gestoor word.3 Eerste drie voordele 3X2= [6

4.3 Noem en bespreek kortliks die stappe om inligting in „n besigheid te hanteer

x Versamel data3 � Data is onverwerkte (rou) feite.3 � Data kan versamel word van ander besighiedsfunksies in die

besigheid, of van buite die besigheid.3 � Data moet ontleed word en nagegaan word voor dit tot inligting verwerk

kan word.3

x Verwerk data tot inligting3 � Inligting is data wat verwerk is om dit meer toeganklik en bruikbaar te

maak vir besluitneming.3 � Data kan met die hand verwerk word, of met tegnologie soos

rekenaars. 3 � Metodes: berekening met formules, sigblaaie, die trek van grafieke of

diagramme, opsomming van data in tabelle, evaluasie ens. 3

x Berg inligting3 � ;n Besigheid kan inligting in handstelsel soos lêers, bokse en rakke

en/of rekenaars berg.3 � Meeste besighede gebruik nou rekenaars of elektroniese toestelle soos

geheuestokkies en CD‟s om inligting te berg.3 � Dit is belangrik om rugsteunkopieë van al die inligting wat op die

rekenaars geberg word te maak, in geval dit beskadig word. 3

Punte (EEN vir elke stap) [1] Punte (EEN punt vir die bespreking van elke stap) [1]

Maksimum punte (Drie stappe en verduideliking) 3x2= [6]

12

4.4 Definieer:

4.4.1 Staking „n Staking is „n soort arbeidsoptrede deur werkers wat weier om te

werk,3 ten einde ander belanghebbendes te dwing om toe te stem tot werkers se eise oor kwessies, gewoonlik met die werkgewer. 3 [2]

4.4.2 Sloerstaking „n Vorm van arbeidsoptrede waar die werknemers baie stadiger as gewoonlik werk3, en dit beїnvloed produktiwiteit van die besigheid3 [2]

4.5 Hoe kan Edwardo gehalte in die volgende funksies verseker:

4.5.1 Menslike hulpbron funksie x Duersigtige werwing 33 x Effektiewe, deurlopende ontwikkeling van werknemers. 33 x Ontwikkeling van vaardighede opleiding. 33 x Retensie en opvolgbeplanning. 33 [2]

4.5.2 Algemene bestuur funksie

Die sukses van die besigheid as „n geheel en tussen die funksies binne die besigheid hang grootliks af van kundige beplanning, leiding, organisering en beheer van die bestuur. 33 [2]

PUNTE [30]

VRAAG 5

5.1 VIER elemente/komponente van die markomgewing

x Reguleerders33 x Verskaffers33 x Klante / Verbruikers33 x Mededingers33 Enige 4x2= [8]

5.2 Beheer oor die markomgewing Geen tot min beheer oor die markomgewing, maar kan die omgewing beїnvloed33 [2]

5.3 Enige ander

x MTN33 x Virgin Mobile33 x Cell C33 x Enige relevante antwoord Enige 1x2= [2]

13

5.4 Diffirensieer tussen die formele - en informele sektore in Suid-Afrika

Formele sektor Dit is alle besighede wat formeel geregistreer is om as „n erkende soort besigheidseienaarskap op te tree bv. maatskappye, vennootskappe, beslote korporasies of alleeneienaars33

x Informele sektor Is al die besighede wat nie formeel geregistreer is nie soos byvoorbeeld straatsmouse, kleinboere nutsdienste ens. maar steeds „n bydrae lewer tot ekonomiese groei deur werkskepping33 2x2= [4]

5.5 Identifiseer dir rol wat OKOSA moet vervul. x OKOSA reguleer en monitor die kommunikasie en uitsaai sector in Suid

Afrika.33 [2] 5.6 5.6.1 Definieer die konsep burgerlike gemeenskap

Die burgerlike gemeenskap bestaan uit alle groepe wat „n werklike of potensiële belang of invloed op „n organisasie het om sy doelwitte te bereik.33 [2]

5.6.2Hoekom moet enige besigheid goeie verhoudings handhaaf met die burgerlike samelewing rondom die besigheid? Gee DRIE redes

x Beїnvloed die besigheid se vermoë om doelwitte van die besigheid te bereik33

x Kan „n positiwe invloed hê op die besigheid se bemarking omdat dit „n positiewe beeld van die besigheid kan behou 33

x Kan bydrae tot goeie verhoudings tussen interne en eksterne belanghebbendes. 33 3x2= [6]

5.7 Bespreek die rol wat die openbare betrekkinge funksie het vir `n onderneming wat kompeterend te bly.

x Om werkers goed te behandel en seker te maak dat hulle „n positiewe bydrae maak tot die publieke beeld van die onderneming deur klante goed te behandel en aan hulle behoeftes te voorsien 33

x Ondersteun omgewingsprojekte33 x Ondersteun gemeenskaps projekte33 x Bou positiewe verhoudings met vakbonde 33 x Voorkom negatiewe publisiteit deur eties, verantwoordelik op te tree

en om wette te gehoorsaam.33 Enige 2x2= [4]

14

PUNTE [30]

VRAAG 6

6.1. Waarvoor staan die volgende akortings/akronieme?

6.1.1 SAID– Suid-Afrikaanse Inkomste Diens33 [2]

6.1.2 NRO‟s – Nie Regerings Organisasies33 [2]

6.1.3 SABS – Suid-Afrikaanse Buro van Standaarde33 [2]

6.2 VIER organisatoriese hulpbronne en elkeen se vergoeding x Finansiële hulpbronne (kapitaal)3 Rente3 x Menslike hulpbronne (arbeid)3 Salaris en lone 3 x Natuurlike hulpbronne (grond en geboue) 3 Huur3 x Entrepreneurskap3 Wins3

Hulpbronne[1] Vergoeding[1] 4x2= [8]

6.3. Verduidelik wat `n „Artikel 21 Maatsakppy‟ is.

‘n Artikel 21 Maatskappy of nie-winsgewende organisasies, bestaan nie om „n wins te genereer met hulle bedrywighede nie, ook nie vir die eienaars of lede van die organisasie nie. 33

1x2= [2]

6.4

6.4.1 Verduidelik wat bedoel word met die term ‘ mikrofinansiering’ x „n Tipe bankdiens wat voorsien word aan werklose mense of lae-

inkomste individue of groepe wat op geen ander manier toegang het tot finansiële dienste nie. 33

x Enige relevante antwoord [2]

6.4.2 Die ‘IMAGE’ program glo dat dit belangrik is vir vroue om ekonomies bemagtig te word om HIV en VIGS infeksie aan te spreek. Verduidelik die ekonomiese belangrikheid daarvan. Die IMAGE program glo dat om vrouens ekonomies te bemagtig is belangrik om MIV en VIGS infeksie koerse aan te spreek, omdat vroue ekonomies afhanklik is meer verantwoordelike optrede kan vereis van hulle hulle lewensmaats33

x Enige relevante antwoord [2]

15

6.5 Die impak van MIV en VIGS op `n onderneming. x „n Afname in die grootte van die aktiewe ekononomiese bevolking en

arbeidsmag. 3. 3 x Afname in produktiwiteit en afwesighede van die werkers wat MIV/VIGS

positief is. 3. 3 x „n Afname in die aantal verbruikers3 x „n Las op die land se gesondheids- en maatskaplikedienste se

infrastruktuur 3. 3 Enige 2x2= [4]

6.6 Definieer die volgende konsepte

6.6.1 Ongelykheid Ongelykheid is die mate waartoe mense nie die selfde geleenthede in die lewe gehad het nie, en anders behandelword.33 [2] 6.6.2 Werkloosheid

Werkloosheid is die toestand waar mense wil werk en kan werk, maar nie werk kry nie.33 [2] 6.6.3 Armoede Armoede is die toestand van arm wees-waar mense geen of min geld het nie en dikwels nie vir hulle basiese behoeftes kan betaal nie 33 [2] [30]

Afdeling B se Punte : 3x30=90

16

Afdeling C: Daar is VIER vrae in die afdeling. Beantwoord slegs TWEE vrae

VRAAG 7 KSV en KSI

Inleiding

x Die primêre doel van „n besigheid, op grond van sy visie en missie is om „n wins te maak. 3

x Die winsmotief moet egter met ander minder ooglopende belange gebalanseer word, soos omgewings- ekonomiese en maatskaplike volhoubaarheid.3

x Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid moedig besighede aan om die belange van die gemeenskap in ag te neem deur verantwoordelikheid te neem vir die impak wat besighede se aktiwiteite het op die belanghebbendes.3

x Enige relevante antwoord 2x1= [2]]

Inhoud

Verskil tussen KSV en KSI

KSV KSI

x KSV is die bereidwilligheid van „n besigheid om sosiale verpligtinge na te kom om die lewensgehalte van hul werknemers, aandeelhouers en die gemeenskap te verbeter 33

x KSV word deur wetgewing en ekonomie vereis dat `n onderneming se langtermyn doelwitte die gemeenskap en omgewing sal baat en nie benadeel nie. 33

x Die onderneming se deurlopende verbintenis om eties korrek op te tree en by te dra tot die werkers en hul families se welstand asook die plaaslike gemeenskap . 33

x KSI verwys na die geld wat spandeer word op die gemeenskap333

x `n besigheid moet die impak van sy bedrywighede op die samelewing in ag neem en bydra tot die samelewing se welstand mbv KSI projekte. 33

x Is die belegging van korporatiewe fondse of bates se primêre doel om sosiale doelwitte te bereik omrede die onderneming daarby kan baat? 33

x KSI se doelwit is om die maatskappy se image en reputasie te verbeter, die strategieë en langtermyn volhoubaarheidswaarde vir die aandeelhouers te verseker. 33

17

x Ondernemings moet die besigheid so bestuur om te alle tye `n positiewe impak op die samelewing en gemeenskap uit te oefen. 33

Enige 2x2= [4]

Die KSV proses

x Registreer projekte by die relevante owerhede 33 x Maak seker dat projekte heedendaagse sosio-ekonomiese of omgewings

kwessies aanspreek. 33 x Die bestuur van die besighied moet besluit hoeveel en of hulle gewillig is om

in die projek te belê.33 x Maak seker die projek het „n wettige rekords. 33 x Allokeer gedeeltes van die KSV begroting aan die area‟s wat aangespreek wil

word. 33 3x2= [6]

Doel en inisiatiewe van KSV

x Die doel van KSV is om by te dra tot volhoubare ekonomiese ontwikkeling. 33 [2]

x Inisiatiewe � Omgewingsbewaring33 � Bemagtiging van vroue33 � Bemagtiging van die jeug33 � MIV/VIGS bewusmakingsveldtogte 33 � Voorsien onderwys en opleiding op skool- en op tersiêre vlak.33 � Uitskakeling van armoede en werkskeppingsprojekte. 33 � Landelike ontwikkeling33 � Borgskappe en sportontwikkeling33 � Kuns en kultuur33 � Pensionarisse, hulpbehoewende kinders en/of weeskinders 33 � Om te belê in die welstand van werkenemrs, hulle families en die

gemeenskap 33 Enige 6x2= [12]

Voordele van KSV vir die besigheid

x Help om die beste kandidate te werf 33 x Verbeter werknemersproduktiwiteit33 x Help om klantelojaliteit te bou33

18

x Help om „n positiewe beeld te skep by die verbruikers van die besigheid 33 x Dit help om maatskaplike verantwoordelikheidsbewuste beleggers te lok33

Enige 3x2= [6]

Voordele vir die gemeenskap

x Verbeter die lewenskwaliteit van die gemeenskappe. 33 x Werkskepping deur middel van KSV programme. 33 x Onderwys en opleiding kan voorsien word deur KSV programme, 33 x Dra by tot sosiale ontwikkeling.33 x Dra gewoonlik by tot die ontwikkeling van die infrastruktuur wat gebruik word

deur lede van die gemeenskap 33 Enige 3x2= [6]

Gevolgtrekking

x Entrepreneurs moet „n balans skep tussen KSV en om „n wins te maak33 x Enige besigheid moet daarom aandag gee aan die wêreld en die mense

rondom die besigheid 33 x Enige relevante antwoord Enige 1x2= [2]

Puntetoekenning:

Inligting Maksimum Subtotaal Totaal Inleiding 2 Inhoud Verskil tussen KSV en KSI KSV proses Doel van KSV Initiatiewe van KSV Voordele vir die besigheid Voordele vir die gemeenskap

4 3x2=6 2 6x2=12 3x2=6 3x2=6

36

MAKS 32

Gevolgtrekking 2 Insig Uitleg 2 Analise 2 Sintese 2 Oorspronklikheid 2 TOTAAL 40

19

VRAAG 8

Inleiding

x Die makro-omgewing is die omgewing buite die besigheid. 3 x Die bestuur van die besigheid het geen beheer oor die elemente van die

makro-omgwing nie3 x Daarom is dit belangrik dat die bestuur van die besigheid die omgewing

dophou om die impak van gebeure soos die huidige finansiële krisis op die prestasie van die besigheid te kan antisipeer en daarop te reageer. 3

x Enige relevante antwoord 2X1= [2]

Inhoud Ekonomiese omgewing 3

x Ekonomiese verandering vind konstant plaas in die plaaslike en globale ekonomie en het „n groot invloed op die besigheid.33

x Die ekonomiese toestand in „n land het „n direkte invloed op die sukses of mislukking van die besigheid.33 IMPAK

x Die volgende ekonomiese faktore het „n invloed op die ekonomiese omgewing en moet deur die bestuur :in aanmerking geneem word � Ekonomiese stelsels3

� Dit bepaal die manier waarop die besigheid bedryf word33 � Verskillende ekonomiese stelsel: beplande-, mark- en gemengde

ekonomiese stelsels33 � Suid-Afrika het „n gemengde ekonomiese stelsel33

� Inflasie3

� Die tempo waarteen die algemene prysvlak van produkte/dienste styg het „n impak op die besigheid 33

� Inflasie moet beheer word omdat wanneer dit te hoog is , word dit moeilik vir besighede om „n wins te toon33

� Rentekoerse3 � Rente is die prys wat besighede moet betaal om kapitaal te leen33 � Wanneer die rentekoers hoog is, is dit baie duur om geld te leen33

20

� Vlakke van werkloosheid3 � Hoë werkloosheidsvlakke het „n negatiewe impak op die

besigheid33

� Besigheidsiklusse3 � Daar is soms tye wat ekonomiese groei in „n land afneem en soms

toeneem 33 � Wanneer die ekonomie afneem, spandeer verbruikers minder, wat

beteken dat produksie verminder33 � Wanneer dit toeneem, spandeer verbruikers meer, wat lei tot die

toename van verkope33

� Wisselkoers3 � Die wisselkoers is die prys waar een geldeenheid vir „n ander geruil

word33 � Wanneer die rand swak is, sal die besigheid wat uitvoer bevoordeel

word33 � Alhoewel ingevoerde produkte duurder sal wees33

Opskrif [1] Verduideliking [2]

Impak Enige 2x2=[4]

Sosiale omgewing 3 In Suid-Afrka is armoede / werkloosheid , misdaad en MIV/VIGS faktore wat wat `n negatiewe impak op `n besigheid het. 33 IMPAK

x Armoede3 � Arm mense het min of geen geld, besit min bates en kan nie

bekostig om in hulle basiese behoeftes te voorsien nie33

x MIsdaad3 � Dit is nie net besighede wat belê in sekuriteitstelsels om hulle

produkte en bates te beskerm nie, maar die ligging van die besigheid moet ook oorweeg word om die veiligheid van die werkers en klante te verseker33

x MIV/VIGS3 � In Suid-Afrika het MIV/VIGS „n groot impak op besighede33 � Werker kan bykomende mediese sorg benodig, en die besigheid

sal heel waarskynlik die koste dra 33

21

� Werkers se produktiewiteit kan ook beïnvloed word33 � Dit is nie maklik om geskoolde werkers te vervang wat nie meer

kan werk as gevolg van MIV/VIGS nie33

� Dit kan ook die aantal verbruikers en hulle koopkrag verminder33

Opskrif [1] Verduideliking [2] Impak Enige 2x2=[4]

Fisiese omgewing3

x „n Besigheid word bedryf binne die grense van die fisiese omgewing waar faktore soos beperkte hulpbronne en energiehulpbronne beskikbaar is sowel as reedsbestaande infrastruktuur sal „n impak hê op die besigheid 33

IMPAK x „n Besigheid sal beïnvloed word deur die volgende faktore

� Die beskikbaarheid, bewaring, ontwikkeling en verspreiding van natuurlike hulpbronne 33

� Die tipe energie wat die besigheid gebruik en die koste daarvan sal die produksiekoste beïnvloed.33

� Besoedeling benadeel die omgewing en die mense, daarom word wetgewing ingestel om dit te voorkom 33

� Maniere om die omgewing te beskerm het „n invloed op die bedrywighede van die besigheid. 33

� Die beskikbaarheid van infrastruktuur soos elektrisiteit, water, paaie ens. kan „n invloed hê op „n besigheid se besluit waar om hom te vestig33

Opskrif [1] Verduideliking [2] Impak Enige 2x2=[4]

Tegnologie3

x Vaardighede en kennis bepaal hoeveel tegnologiese ontwikkeling kan plaasvind

x Namate „n besigheid ervarinng opdoen is dit geneig om meer effektief te funksioneer i33

IMPAK x Besighede moet seker maak dat hulle ingelig word indien daar

verandering is in die toerusting of stelsel wat gebruik word33 x Sulke ontwikkeling mag bydrae tot hoër produktiwiteit en hoër

22

wins, 33 x Besighede moet gereeld navorsing doen om nuwe bronne van

tegnologiese innovering te ontwikkel, meer uit te vind oor nuwe produkte, prosesse en benaderings tot bestuur33

Opskrif [1] Verduideliking [2] Impak Enige 2x2=[4]

Wetlike3 x Wetgewing is daarop gerig om „n besigheid se prestasie te reguleer en

„n land se bates te beskerm33

IMPAK x Baie wetgewing soos Die Handves van Regte, die

Indiensnemingswette, Die Wet op Arbeidsverhoudinge ens. het „n impak op besighede 33

x Nuwe wette en wetgewing bied groot uitdagings vir die besigheid en sy bestuur 33

x Bestuur word deur wetgewing gedwing om die nuwe Wet op Arbeidsverhoudinge, die Vaardigheidsontwikkelingswet, die Wet op Gelyke Indiensneming en ander wette te implementeer33

x Die owerhede het ook beleide ingestel om monopolieë en onbillike mededinging te voorkom33

Opskrif [1] Verduideliking [2] Impak Enige 2x2=[4]

Institusionele3

x Die institutionele omgewing sluit die plaaslike, provinsiale en nasionale regering in33

IMPAK x Die regering is op drie maniere by die ekonomie betrokke:

� Groot verskaffers van goedere en dienste, soos gesondheidsdienste en onderwys33

� Koper van goedere en dienste, soos opvoedkundige materiaal33

� Reguleer en verskaf leiding aan die privaat sektor deur die instelling van programme soos GEAR ( Growth and Employment and Distribution) en ASGISA (Accelerated Growth Inisiative South Africa) 33

Opskrif [1]

23

Verduideliking [2] Impak Enige 2x2=[4]

Politieke3

x Politieke faktore het „n buidende invloed op die besigheid omdat mense se langtermynsiening van die land en of dit winsgewend sal wees om geld te belê, beїnvloed 33

IMPAK x Bellegersvertroue sal bepaal word deur of die land deur „n diktatorskap

of demokrasie regeer word33 x Politieke onstabiliteit en konstante veranderings in die regering skep

onsekerheid vir beleggers 33 x In Suid-Afrika het die regstelling van die wanbalanse van die verlede,

regstellende aksie en swart ekonomiese bemagtiging „n gemengde impak op die sakesektor33

Opskrif [1] Verduideliking [2] Impak Enige 2x2=[4]

Internasionale / Globale3

x Nasies is deesdae meer afhanklik van mekaar se tegnologieë, grondstowwe, vaardighede, ekonomieë en politiek as in die

x 0verlede. 33

IMPAK x Handelsooreenkomste het „n impak op die manier waarop „n besigheid

buitelandse markte kan ontgin en ooreenkomste sluit om produkte in en uit te voer33

x Globalisasie is wanneer maatskappye in twee of meer lande sake doen, maar in een tuisland gebaseer is. 33

x Dit bring nuwe uitdagings vir die bestuur mee, soos om verskillende nasies se kulture te verstaan33

x Ander lande het ook verskillende wette en ekonomiese beleide33 x Wisselkoerse, resessie, rentekoerse en die prys van produkte het „n

groot invloed op ons ekonomie33 x Internatsionale politieke, soos eise om demokraties en menseregte kan

„n uitwerking op jou ekonomie hê en selfs tot ekonomiese sanksies lei 33

Opskrif [1] Verduideliking [2]

Impak Enige 2x2=[4]

24

Gevolgtrekking

x Die makro-omgewing het „n impak op die besigheid se interne omgewing en kan sy voortbestaan bepaal33

x Dit is noodsaaklik dat bestuur die uitdagings in die makro-omgewing antisipeer en pro-aktief daarop te reageer33

x Enige ander relevante antwoord 1x2= [2]

Puntetoekenning:

Inligting Maksimum Subtotaal Totaal Inleiding 2 Inhoud Merk die eerste VYF Opskrifte Verduideliking van die omgewing Impak van die EERSTE VYF omgewings wat bespreek word

5x1=5 5x2=10 5x4=20

35

MAKS 32

Gevolgtrekking 2 INSIG Uitleg 2 Analise 2 Sintese 2 Oorspronklikheid 2 TOTAAL 40

25

Vraag 9

Inleiding

x Die aankoopfunksie moet verseker dat die besigheid al die nodige goedere en dienste het, sodat die besigheid doeltreffend bedryf kan word.3

x Die aankoop funksie moet ook die voorraadvlakke in die besigheid bestuur en goeie beheer uit oefen oor vooraad wat aangekoop word 3

x Die tipe aankope wat gedoen word hang af van die tipe besigheid, of dit goedere verkoop of „n diens lewer3

x Enige ander relevante antwoord 2X1= [2]

Inhoud

Die aankoopprosedure x „n Aankopeversoek/ rekwisisie word deur elke departement in die

besigheid voltooi om die koper van hulle behoeftes te verwittig33 x Aankopedepartement kry inligting oor die verskillende goedere en

dienste wat beskikbaar is 33 x Die beste verskaffer word gekies deur die prys, gehalte, aflewering en

naverkoopdiens te oorweeg33 x „n Bestellingsvorm word voltooi en aan die verskaffer gegee33 x Die koper moet die bestelling opvolg, om uit te vind of dit betyds

afgelewer gaan word 33 x Goedere word afgelewer met „n faktuur en „n afleweringsnota 33 x Goedere word na die department wat dit bestel het, gestuur33 x Die finansiële department ontvang die instruksie om die verskaffer te

betaal en alle relevante dokumente word geliaseer33

Kan enige in volgorde wees 8x2= [16]

Aktiwiteite van die aankoopfunksie x Die regte gehalte( kwaliteit)3

� Gehalte verwys na die geskiktheid van die produk vir sy beoogde gebruik33

� Gaan die prys, voorkoms, mates, gewig, tekstuur en alle ander spesifikasies na33

26

� Handelsmerke, gradering, monsters en tegniese tekeninge is metodes wat gebruik word om goedere en dienste gehalte te evalueer. 33

� SABS kwaliteitsmerk word erken as „n internasionale standaard waaraan produkte voldoen 33

Aktiwiteit [1] Verduideliking 2x2= [4]

x Die regte verskaffer3 � Die voorraad vir die besigheid moet dikwels by verskillende

plekke gekoop word33 � Potentiële verskaffers moet in terme van die volgende

geëvalueer word: � Reputasie van die verskaffer 33 � Prys vir die verlanngde gehalte en hoeveelheid 33 � Tyd wat vir aflewering nodig is 33 � Die betaalvoorwaardes33 � Die geografiese ligging33

Aktiwiteit [1] Verduideliking 2x2= [4]

x Die regte kwantiteit (hoeveelheid)3 � Die kopers kan van tyd tot tyd verskillende hoeveelhede van

dieselfde goedere bestel33 � Die voorraadpeile van die besigheid moet op „n deurlopende

basis gemonitor word33 � Koop net die regte hoeveelheid voorraad sodat die besigheid nie

sonder voorraad is, of te veel voorraad aanhou nie33 � Voorraad tekorte sal produksie vertraag of laat ophou33 � Te veel voorraad laat die bergingskoste toeneem en benadeel

die kontantvloei � Voorraad wat sleg word of te oud is, is „n verlies33

Aktiwiteit [1] Verduideliking 2x2= [4]

x Die regte prys3

� Die regte prys is „n prys wat billik en redelik is vir beide die koper en die verkoper33

� Enige besparing op aankope beteken meer wins33 � Onderhandel oor afslag, veral op grootmaataankope33

27

Aktiwiteit [1] Verduideliking 2x2= [4]

x Die regte tyd3

� Die tydsberekening van aankope behels ook „n begrip van die lewertydvereistes van die verskillende verskaffers.33

� Die koper kan kies tussen die volgende alternatiewe: � Spekulatiewe aankope: Dit behels die aankoop van

grondstowwe wat geraamde behoeftes oorskry in die verwagting dat die pryse, of vraag, in die toekoms sal styg33

� Vooruitkoop: Dit verwys na die praktyk om grondstowwe aan te koop in „n hoeveelheid wat huidige behoeftes oorskry, maar nie die geraamde behoeftes nie33

� Minimumaankope: Dit verwys daarna dat die minimum hoeveelheid grondstowwe in voorraad gehou word met die verwagting dat pryse in die nabye toekoms sal daal33

Aktiwiteit [1] Verduideliking 2x2= [4]

Voorraadbeheer

� Die aankopedepartement moet altyd weet hoeveel van watter voorraad in die besigheid beskikbaar is33

� Administrasie en aankope werk saam om die voorraad te bestuur en om akkurate records te hou 33

� Voldoende voorraad beskikbaar is vir verkoop of vir gebruik in produksie33

� Die probleem van veroudering en beskadiging van voorraad geminimaliseer word33

� Die besigheid moenie te veel voorraad aanhou nie Bergingskoste, veroudering en ook nie te min voorraad nie (laer verkope, mededinging) 33

� Die koper moet dus „n balans kry tussen die minimum en maksimum voorraadpeil33

Enige 3x2= [6 Gevolgtrekking

x Die aankope departement moet verseker dat hulle al die nodige materiaal en bates aankoop vir interne sowel as eksterne gebruik 33

x Enige ander relevante antwoord

28

1x2= [2]

Puntetoekenning:

Inligting Maksimum Subtotal Totaal Inleiding 2 Inhoud Aankoopprosedure Aktiwiteite van die aankoopfunksie: Verduideliking Voorraadbeheer

8x2=16 Eerste 4x1=4 4x4=16 3x2=6

42

MAKS 32

Gevolgtrekking 2 Insig Uitleg 2 Analise 2 Sintese 2 Oorspronklikheid 2 TOTAAL 40

VRAAG 10

Inleiding

x Elke besigheid, maak nie saak hoe groot of klein nie, moet direk of indirek deur „n eienaar of eienaars bestuur word3

x Daar is verskillende vorme van eienaarskap wat volgens die wet van Suid-Afrika aanvaarbaar is3

x Entrepreneurs kies die soort eienaarskap wat van hul persoonlike behoeftes en hul besigheid afhang3

x Enige relevante antwoord 2x1= [2]

Inhoud

Karaktereienskappe

Vennootskap

Privaat Maatskappy

x Eienaars word vennote genoem33

x Die naam moet eindig met Eiendoms Beperk (Edms.)Bpk.33

29

x Vennootskappe kan mondelings of skriftelik aangegaan word33

x „n Vennootsakp bestaan uit twee tot „n onbeperkte aantal vennote33

x Vennote onderteken „n vennootskapooreenkoms sodat elke vennoot „n duidelike idee het van wat van hom verwag word33

x Vennote is gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik vir die skuld van die besigheid33

x Daar is geen kontinuїteit nie, as een van die vennote sterf of aftree, word die vennootskap ontbind en die besigheid sluit33

x Vennote kan kontant, vaardighede of kapitaal bydra33

x Elke vennoot betaal belasting in „ hulle persoonlike hoedanigheid 33

x Geen beperking op aandele of aandeelhouers nie3333

x Die onderneming is „n regspersoon, wat beteken dat dit afsonderlik van die aandeelhouers bestaan33

x Aandeelhouers het beperkte aanspreeklikheid vir skuld, hulle kan hulle belegging verloor maar nie hulle persoonlike besittings nie33

x „n Privaat Maatskappy kan nie die algemene publiek vir geld vra nie33

x „n Privaat Maatskappy het kontinuїteit. Dit gaan dus voort as die aandeelhouers die onderneming verlaat33

x Die maatskappy betaal inkomstebelasting op wins33

Enige DRIE eienskappe van ‘n vennootskappy 3x2= [6] Enige DRIE eienskappe van ‘n privaat maatskappy 3x2= [6]

Maksimum [12]

Voordele

Vennootskap Privaat Maatskappy x Dit is maklik, vinnig en goedkoop

om „n vennootsakp te stig.33 x Daar is nie formele vereistes om

`n vennootskap te stig en bestuur nie. .33

x „n Vennootsakp kan meer kapitaal bekom as „n eenmansaak, want daar is meer as een eienaar.33

x Uitgawes, take en verantwoordelikhede word tussen die vennote verdeel, wat die werklas versprei.33

x Elke vennoot is gemotiveerd om hard te werk, omdat hy/sy voordeel sal trek uit die wins wat gemaak word. .33

x Vennote deel verantwoordelikheid

x Die aandeelhouers het beperkte aanspreeklikheid vir skuld, dus word hulle private besittings beskerm33

x Die aandeelhouers hoef nie jaarvergaderings te hou nie33

x Kontinuїteit is onbeperk; onafhanklik van die lewensduur van die lede33

x „n Privaat maatskappy is geskik vir entrepreneurs met „n goeie sake-idee, maar beperkte kapitaal33

x `n Privaatmaatskappy moet ten minste een direkteur(of meer) hê soos gestipuleer in die MOI ( Akte van Oprigting)) .33

x Maatskaapy wet vereis

30

in besluitneming en bestuur van die onderneming .33

x Vennote implementeer nuwe vaardighede en idees in die besigheid tot voordeel van die onderneming. 33

x Daar is net `n paar wetlike vereistes vir die oprigting van `n vennootskap. 33

x Vennote kan in hulle vaardighede spesialiseer wat koste effektief is vir die onderneming. 33

x Vennote word in persoonlike hoedanigheid belas, wat tot laer belasting kan lei. 33

x Vennote bied morele steun, dink kreatief en hou dinkskrums. 33

persoonlike aanspreeklikheid op direkteure wat roekelose/ bedrieglike besluite neem en aktiwiteite doen. .33

x Die geouditeerde/ onafhanklike hersiene finansiële state is opsioneel. .33

x Privaatmaatskappy hoef nie hulle Jaarlikse Finansiële bekend te maak nie. .33

x Privaatmaatskappy het onbeperte aantal aandeelhouers en die spanwydte is onbeperk. .33

x The maatskappy is `n wetlike entiteit, kan eiendomme in sy eie naam koop. Aanspreeklikheid van die aandeelhouers is beperk, .33

x Inligting van `n privaat maatskappy is net toeganklik vir die aandeelhuers. .33

x Die maatskappy kan meer kapitaal genereer. .33

x Ouditering van finansiële state is vrywillig, tensy nodig is volgens die maatskappywet. .33

Enige TWEE voordele van ‘n vennootskap 3x2= [6] Enige DRIE voordele van ‘n privaat maatskappy 3x2= [6] Maksimum [12] Nadele Vennootskap Privaat Maatskappy

x Die vennote het onbeperkte aanspreeklikheid. Hulle is gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik vir die skuld van die besigheid33

x As een vennoot onbevoegd of oneerlik in die vennootskap se transaksies is, kan die ander vennote geld verloor33

x Die besigheid het geen kontinuїteit nie. As‟n vennoot sterf, aftree of uit die vennootskap onttrek, kom die vennootskap tot „n einde33

x „n Privaat maatskappy kan nie geld van die algemene publiek ontvang as kapitaal nie. 33

x Dit moet dus staat maak op die kapitaal wat die aandeelhouers bydrae, of geld leen by „n bank. Die maatskappy moet die rente betaal op die lening33

x Dit is relatief duur en tydrowend om „n privaat maatskappy te stig33

31

DRIE nadele van ‘n vennootskap 3x2= [6] TWEE nadele van ‘n privaat maatskappy 3x2= [6] Maksimum [12]

Aanbeveling

Verandering van eienaarskap na ‘n privaat maatskappy

Enige relevante antwoord van die leerder, moet positief wees vir verandering33

Teen die verandering na ‘n privaat maatskappy

Enige relevante antwoord van die leerder, moet „n negatiewe antwoord verskaf teenoor verandering33 [2] Gevolgtrekking

x Die meeste ondernemings kom tot stand met die primêre doel om wins vir hul eienaars of aandeelhouers te maak33

x Dit is moontlik om „n besigheid se soort eienaarskap te verander indien die behoeftes van die eienaar(s) of die besigheid verander33

x Enige relevante antwoord [2]

Puntetoekenning:

Inligting Maksimum Subtotaal Totaal Inleiding 2 Vennootskap en Privaat Maatskappy Eienskappe Voordele Nadele Aanbeveling

12 12 12 2

38

MAKS 32

Gevolgtrekking 2 Insig Uitleg 2 Analise 2 Sintese 2 Oorspronklikheid 2 TOTAAL 40