knowledge exploration and development local wisdom for …ird.skru.ac.th/rms/file/3296.pdf · 2019....

รายงานวจยฉบบสมบรณ ประจาปงบประมาณ 2554

การสารวจสถานะองคความรและแนวทางการพฒนาภมปญญาทองถน

เพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดสงขลา :

กรณศกษาพนทชมชนในตาบลคลองแห

อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

Knowledge Exploration and Development Local Wisdom For Cultural

Tourism Promotion : A Case Study on Klong – Hae Community,

Hatyai District, Songkhla Province.

ศรรกษ จวงทอง และคณะ

มหาวทยาลยราชภฏสงขลา

ธนวาคม 2558

รหสโครงการ 2554A15662026

รายงานวจยฉบบสมบรณ ประจาปงบประมาณ 2554

การสารวจสถานะองคความรและแนวทางการพฒนาภมปญญาทองถน

เพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดสงขลา :

กรณศกษาพนทชมชนในตาบลคลองแห




สนบสนนโดย สานกบรหารโครงการสงเสรมการวจย

ในอดมศกษาและพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต

สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

ชอวจย การสารวจสถานะองคความรและแนวทางการพฒนาภมปญญาทองถนเพอ

สงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดสงขลา : กรณศกษาพนทชมชนใน

ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

ชอผวจย ศรรกษ จวงทอง

วลาศ วนแกว

บทคดยอ

ชมชนคลองแห มภมปญญาทองถนมากมายทยงไมมการเกบรวบรวม และจดการอยางเปน

ระบบจงขาดโอกาสทจะนาไปพฒนาผลตภณฑ และกจกรรมทสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม

ทเชอมโยงกบตลาดน าคลองแห ซงมการขายอาหารเปนกจกรรมหลกเทานนทงๆทเปนแหลง

ทองเทยวทมชอเสยงของจงหวดสงขลา ดงนนงานวจยนจงมวตถประสงคเพอ ศกษาบรบทและทน

ชมชน และคนหาองคความร การไดมา การถายทอด และใชประโยชนของภมปญญาทองถนทม

ศกยภาพเพอหาแนวทางการพฒนาเปนผลตภณฑการทองเทยว โดยการวจยเชงคณภาพ ซงมการ

สมภาษณกลมและสมภาษณเชงลกผนาชมชน ผสงอายและผมภมปญญาทองถน พรอมทงการ

สงเกตกจกรรมทเกยวของกบภมปญญาทองถน

ผลการศกษา ในอดตคลองแหเปนชมชนชนบทและประชาชนมวถชวตการเกษตรตาม

แนวทางเศรษฐกจพอเพยง แตในปจจบนไดเปลยนเปนชมชนเมองกงชนบท คนมอาชพหลากหลาย

แตอาชพคาขายรายยอยมมากทสด ประชากรประกอบดวยชาวไทยพทธและชาวไทยมสลมใน

สดสวนใกลเคยงกน ทนของชมชนทสาคญคอ วดคลองแห มสยดกลาง ตลาดน าคลองแห หมบาน

หตถกรรมกรงนก ทาเลใกลเมองหาดใหญซงเปนศนยกลางความเจรญของภาคใต และตงอยบน

ถนน ลพบรราเมศร ซงเปนเสนทางหลกของจงหวดสงขลา นอกจากนนคนดงเดมในชมชนคลอง

แห ยงมความสมพนธทดและชวยเหลอกนระหวางบคคลในครอบครวและเพอนบาน รวมทงการ

รวมงานสวนรวม และการรวมกลมทางเศรษฐกจ

การทาอาหารพนบาน การจดการอนรกษสงแวดลอม การจดการฟนฟวฒนธรรมประเพณ

งานหตถกรรมกรงนก และการแพทยพนบาน เปนภมปญญาทองถนทมศกยภาพในการพฒนาเปน

ผลตภณฑและกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมเชน การบรหารจดการพพธภณฑทวดคลองแห

และหมบานหตถกรรมกรงนกใหเปนแหลงทองเทยว การพฒนางานหตถกรรมกรงนก อาหาร

พนบาน และผลตภณฑเกยวกบการรกษาสงแวดลอมใหเปนสนคาทระลก การจดกจกรรมสงเสรม

สขภาพ การแสดงพนบาน และวฒนธรรมประเพณทตลาดน าคลองแหสาหรบนกทองเทยวเปนตน

ข

ผลจากงานวจยทาใหชมชน และเทศบาลมขอมลสาหรบการทาแผนทภมปญญาทองถนเพอ

ออกแบบเสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรม และการพฒนามคคเทศกทองถน นอกจากนนยงใชเปน

ฐานขอมลสาหรบแหลงเรยนร และพฒนาทนมนษยในชมชน

คาสาคญ: องคความร แนวทางการพฒนา ภมปญญาทองถน การทองเทยวเชงวฒนธรรม

ค

Thesis Title Knowledge Exploration and DevelopmentLocal Wisdom For CulturalTourism

Promotion : A Case Study on Klong – HaeCommunity,Hatyai District, Songkhla

Province.

Researchers Sirirak Juangtong

Vilas Wunkaew

ABSTRACT

Klong-Hae community owns variety of local wisdom which never gathers or manages

systematically. Therefore, it is a lost opportunity to utilize it for product development and activities

for cultural tourism promotion that links to Klong-Hae floating market which at present the selling

of food is its only main activity. Never the less, it is a very popular tourism area of Songkhla province.

Therefore, this research aims to study the community experiences and the ownership of capital, to

explore the knowledge gained, transfer and utilization of potential local wisdom for tourism

product development. This research was made by group and in-depth interviews with community

leaders and elderly members whose own local wisdom includes observation on activities concerned

with local wisdom.

The study found that in the past Klong-hae was an agricultural community under a

sufficient economic way of life but during present time the community has changed into semi-

urban area, whose inhabitants have a variety of careers. The majority are small traders. The

inhabitants consist of both Buddhist and Muslim faith equally shared. The community’s most

important area of wealth are Klong-hae Buddhist Wat and the central Masjid as well as Klong-

Hae floating market and the bird-cage production group. This community is located close to

Hatyai District which is the central growth town of southern Thailand. it’s also located on the

Lobburi Ramate, a main road of Songklha Province. The old Klong-Hae local community had

good relation and cooperation with other family and neighborhood groups as well as social and

economic works.

Cooking local food, environment management and reservation, cultural renovation, bird

cage making as well as local medical treatment are local wisdom which can be potentially developed

into products and activities for cultural tourism promotion. For example, management of Wat

ง

Klong-Hae museum and also the bird–cage producing village for sightseeing area. The development

of bird-cage producing, local food as well as the products concerned with environment reservation to

be made as souvenirs. Organization of health promotion activity as well as cultural and traditional

shows at Klong-hae floating market for tourists. The result of this research will provide community

and Muang Klong-Hae municipal with information and data for planning and design for cultural

tourism route and the development of local guides as well as to be used as a source for learning

and development of community’s inhabitants

Key words: knowledge, development, local wisdom, cultural tourism

กตตกรรมประกาศ

คณะวจยขอขอบพระคณสานกบรหารโครงการวจยในอดมศกษาและพฒนามหาวทยาลย

วจยแหงชาต สานกงานคณะกรรมการอดมศกษาทสนบสนนทนวจย ขอขอบพระคณสถาบนวจย

และพฒนาทชวยอานาจความสะดวกในการบรหารจดการ และเทศบาลเมองคลองแหท

ประสานงานเกบขอมล และผทใหขอมลทกทาน


ธนวาคม 2558

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย (ก)

บทคดยอภาษาองกฤษ (ค)

กตตกรรมประกาศ (จ)

สารบญ (ฉ)

สารบญภาพ (ช)

สารบญตาราง (ซ)

บทนา 1

1. ความเปนมาของปญหาการวจย 1

2. งานวจยทเกยวของ 7

3. แนวความคดทใชในงานวจย 11

วตถประสงคการวจย 25

วธดาเนนการวจย 25

1. การเลอกพนทในการศกษา 25

2. รปแบบของการวจยและขนตอนการวจย 25

3. ผใหขอมลหลก 26

4. เครองมอและการเกบรวบรวมขอมลในการวจย 26

5. การวเคราะหขอมล 26

ผลการวจย 26

1. บรบทและทนของชมชนและภมปญญาทองถนทมศกยภาพใน

การพฒนาเปนผลตภณฑการทองเทยว

26

2. องคความร การไดมา การถายทอด และใชประโยชนของภมปญญาทองถน 50

3. แนวทางการพฒนาภมปญญาทองถน 67

สรปและอภปรายผล 68

ขอเสนอแนะ 69

ผลผลต (output) 70

ข

สารบญ (ตอ)

หนา

รายงานการเงน 75

บรรณานกรม 76

ภาคผนวก 80

ภาคผนวก ก แบบสารวจขอมล ปราชญชาวบานหรอผรภมปญญาทองถน

ในโครงการวจยเรอง “การสารวจสถานะองคความรและแนวทาง

การพฒนาภมปญญาทองถนเพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม

ในจงหวดสงขลา”

81

ภาคผนวก ข ประเดนการสมภาษณเชงลก เรอง ภมปญญาทองถน 85

ประวตนกวจย 91

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 กรอบแนวคดการวจย 24

2 สภาพชมชนคลองแห 28

3 แผนทชมชนตาง ๆ ในเขตเทศบาลเมองคลองแห 29

4 พนทบรเวณโคกนกคม 34

5 วดคลองแห 35

6 มสยดกลางประจาจงหวดสงขลา 36

7 หมบานหตถกรรมกรงนก 36

8 ขาวยา อาหารพนบานภาคใต 45

9 การอนรกษสงแวดลอมคลองแห 46

10 พธการกวนขาวยาค 47

11 ภมปญญาการทากรงนกชมชนหนองทราย 48

12 หมอนวดพนบาน 49

13 ภมประเทศชมชนหนองทราย 50

14 ลกษณะของตนไผสสก 52

15 ลกษณะของตนหวายขเหร 52

16 ลกษณะของตนกระทอน 53

17 ขนตอนการดดหวาย 55

18 ลกษณะการควานไมไผ 55

19 การเจาะรสวายเพอใสซกรง 56

20 การใสซกรงนก 57

21 การทาทสาหรบใหนกเกาะ 58

22 กรงนกรปแบบตาง ๆ ของชมชนหนองทราย 59

23 ผลตภณฑจกสานไซดกปลา 63

24 ตนกก 65

25 การผลตหตถกรรมจกสานจากตนกก 65

26 การผลตหตถกรรมจกสานจากตนกกขหมา 66

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1 ภมปญญาทองถนในตาบลคลองแห 37

บทนา

1. ความเปนมาของปญหาการวจย

การพฒนาทผานมานน ประเทศไทยเรงพฒนาประเทศจนเศรษฐกจเตบโตในอตราสง

โดยการพงพงปจจยการผลตทงทรพยากรธรรมชาตและแรงงานทมราคาถกและใชทรพยากรอยาง

สนเปลอง จนทรพยากรหลายอยางหมดสนไป และไมสามารถฟนฟขนมาใหมได ดงนนภายใต

กระแสการพฒนาทตองการความมนคงอยางย งยนในอนาคต จาเปนอยางยงทเศรษฐกจไทยตองถก

ปรบโครงสรางไปสระบบเศรษฐกจทเนนการเพมประสทธภาพและสรางนวตกรรม ซงใชแนวคด

เศรษฐกจสรางสรรคทมพนฐานสาคญอยทการใชองคความร การศกษา การสรางสรรคงาน และการใช

ทรพยสนทางปญญาทเชอมโยงกบเทคโนโลยนวตกรรมสมยใหมบนรากฐานทางวฒนธรรม และ

ภมปญญาทองถน (ศกดชย เกยรตนาคนทร, 2553) ซงเมอพจารณาความหมายของภมปญญา

ทองถนทเอกวทย ณ ถลาง (2540) ไดอธบายไวคอ ความร ความคด ความเชอ และความสามารถจด

เจนทกลมชนไดจากประสบการณทสงสมไวอนเปนผลของการใชสตปญญาในการปรบตวและ

ดารงชพกบสภาวะตาง ๆ ในระบบนเวศหรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงแวดลอมทาง

สงคมวฒนธรรมทมการพฒนาสบสานกนมาในพนททชมชนนนตงถนฐานอย ดงนนภมปญญา

ทองถนจงเปนฐานทสาคญของเศรษฐกจสรางสรรค เนองจากสวนประกอบของเศรษฐกจนคอ

การสบทอดทางวฒนธรรม ศลปะ สอ และงานสรางสรรค ตางสบเนองมาจากภมปญญาทองถนซง

หมายถง ความสามารถในการใชความร เพอพฒนาและดารงชวตของคนในทองถน มการถายทอด

ความรไปใชในการพฒนาทองถนจนเกดเปนความรใหมทมการใชและพฒนาเปนวงจรไมจบสน

(เทดชาย ชวยบารง, 2554) อาหาร ทอยอาศย เครองนงหมและยารกษาโรค

ประเทศไทยมความพรอมในการขบเคลอนประเทศใหเขาสเศรษฐกจสรางสรรคระดบหนง

เนองจากไทยมทรพยากรมนษยทมความคดสรางสรรค มทกษะทางศลปะทสบทอดตอกนมาผาน

วฒนธรรมและภมปญญาทองถนทเปนเอกลกษณ ซงสอดคลองกบยทธศาสตรการพฒนาตาม

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 ทกลาววา “ยทธศาสตรการสรางความเขมแขง

ของชมชนและสงคมใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ ทเนนการสนบสนนการนาภมปญญาและ

วฒนธรรมทองถนมาใชในการสรางสรรค คณคาของสนคาและบรการ” เชนเดยวกบยทธศาสตร

การปรบโครงสรางเศรษฐกจสการเตบโตอยางมคณภาพและย งยน ในแผนพฒนาตามแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 ทใหความสาคญกบการปรบโครงสรางเศรษฐกจ โดยใช

วทยาศาสตร เทคโนโลย นวตกรรม ความคดสรางสรรค ตลอดจนภมปญญาทองถนเปนพนฐาน

สาคญในการขบเคลอนสการพฒนาทมคณภาพและย งยน อยางไรกดประเทศไทยยงขาดความพรอม

2

บางดานในการขบเคลอนเศรษฐกจสรางสรรค โดยเฉพาะในดานการบรหารจดการความรสาหรบ

ภมปญญาของไทย (ฐตกร พลภทรชรน, 2553) เหตผลทสาคญคอ ภมปญญาทองถนเปนแหลง

เรยนรทดทางหนง ไดถกทอดทงไปในระบบการศกษาของประเทศไทยในปจจบน (ประเวศ วะส,

2540) ดงนน จงนาสงสยวาชมชนของไทยสกกแหงทสามารถนาภมปญญาดงเดมของตนมาตอยอด

พฒนาเปนเศรษฐกจสรางสรรคเพอเพมมลคาได ซงตางกบประเทศเกาหลทไดรจกนาแนวคด

เศรษฐกจสรางสรรคมาใชใหเกดประโยชน โดยการสงออกวฒนธรรมเกาหลไปทงโลกจนสรางงาน

และรายไดเขาประเทศมหาศาล

ภมปญญาทองถนของไทยไดสญหายไปมากมาย และไมไดนามาใชใหเกดประโยชนใน

การดาเนนชวตประจาวนและการพฒนาประเทศเทาทควร ปญหาดงกลาวนมาจากสาเหตสาคญคอ

1. เนองจากไทยตองเผชญภยสงครามจากประเทศตาง ๆ ทางตะวนตก ทมอาวธ

ยทโธปกรณทมประสทธภาพมาก จงทาใหตระหนกวาความรวทยาศาสตรและเทคโนโลยของ

ประเทศเหลานนเจรญกาวหนากวามาก จงทาใหไทยละทงภมปญญาของตนโดยมไดพฒนาตอไป

(วฒนธรรมและภมปญญาไทย, 2555)

2. ระบบการศกษาของไทยไดละเลยภมปญญาไทย โดยใหความสาคญกบความรทเปน

สากลตามแบบตะวนตก และไดนาไปใชเปนเนอหาหลกในการจดการเรยนการสอนในปจจบน

(แนวทางสงเสรมภมปญญาไทยในการจดการศกษา, 2555)

3. เทคโนโลย การตดตอสอสาร การคมนาคม ททาใหเกดความสะดวกรวดเรวใน

การเผยแพรขอมลขาวสารและวทยาการตาง ๆ ยคโลกาภวตนสงผลใหคนไทยมวถชวตทสะดวก

สบายขนจนไมเหนคณคาของการใชภมปญญาทองถนในการดารงชวตและละทงไปไมนามาใช

(เอกวทย ณ ถลาง, 2544)

4. ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมทประเทศไทยใช ทาใหเกดการครอบงาทางภมปญญาของ

ชาวตะวนตก สงผลตอวถการบรโภคทเปลยนแปลงไปจากเดมทเคยใชภมปญญาไทยในการบรโภค

ซงเปนสวนหนงในการดแลสขภาพไดหายไป ขณะเดยวกนวถการผลตในระบบทนนยมทเนนเชง

พาณชยมผลใหเลกใชภมปญญาการผลตแบบดงเดมทใหความสาคญกบวฒนธรรมประเพณ

การผลตทตองสอดคลองกบฤดกาลตามธรรมชาต ซงทาใหความหลากหลายทางพนธกรรมพชและ

สตวพนบานตองสญเสยไป

5. การจดการระบบสารสนเทศภมปญญาทองถนยงไมเปนระบบทชดเจนถกตอง

โดยเฉพาะการบนทก การถายทอด และการสบทอดอยางตอเนอง เพราะไมเหนความสาคญของ

ภมปญญาทองถน ซงทาใหเกดการสญหายไปเรอย ๆ และไมไดนามาพฒนาใหเกดประโยชนอยาง

เหมาะสมกบบรบทของสงคมไทยและทองถนทมการเปลยนแปลง

3

ดวยเหตดงกลาวจงเกดปญหากบสงคมไทยในดานการพฒนาประเทศทผดพลาดตงแต

เรมมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม โดยใชฐานความรและภมปญญาของตางประเทศตามกระแส

โลกาภวตนเปนหลก จงทาใหไมสามารถแกปญหาและพฒนาประเทศไทยใหประสบผลสาเรจได

อยางแทจรง เนองจากภมปญญาตางประเทศเปนองคความรทไดมาจากประเทศอนทมไดคานงถง

สภาพภมศาสตร สงแวดลอม สงคม วฒนธรรม เศรษฐกจ การเมองของประเทศไทย (สเมธ ตนต

เวชกล, 2545) จงนาไปสการพฒนาทไมย งยน เพราะผลการพฒนาประเทศไทยทผานมาถงแมวา

ป ร ะ เ ท ศ ช า ต ไ ด ม เ ง น ต ร า แ ล ะ ม ล ค า เ พ ม จ า ก ก จ ก ร ร ม ท า ง เ ศ ร ษ ฐ ก จ แ ต ไ ดทา ใ ห ใ ช

ทรพยากรธรรมชาตมากเกนไป จากการผลตทใชแนวคดทนนยมและเทคโนโลยแบบใหม ซงเกด

ความเสยหายตอระบบนเวศ นอกจากนนคนไทยมคานยมการบรโภคจากวฒนธรรมตะวนตก จงทา

ใหคาใชจายในการดารงชวตสงขน ลดการออมลงและมหนสนมากขน ดงนนในหลายทศวรรษท

ผานมา โครงการพฒนาทองถนของประเทศไทยทไมประสบความสาเรจ เนองจากการละเลย

วฒนธรรมองคความรภมปญญาทองถนทงทตงใจและไมตงใจ ตวอยางเชน นกวางแผนพฒนาได

ละเลยภมปญญาของชาวบานในการวางแผน โครงการและการปฏบตงานและไดนาการจดการแบบใหม

และทนสมยมาใชในการพฒนาภาคชนบทในป พ.ศ. 2507 ผลปรากฏวาโครงการพฒนาหมบาน

จานวน 200 โครงการ ซงเปนกรณศกษาของนชอฟ และแอนเดอรสน ไดประสบความลมเหลวเปน

สวนใหญเนองจากอปสรรคทชมชนไมยอมรบนวตกรรมใหมตาง ๆ ทนาไปใช (เทดชาย ชวยบารง,

2554)

นอกจากนนการใชประโยชนจากภมปญญาดงเดมของคนไทยในวถชวตไดลดนอยถอยลง

โดยเฉพาะในกลมของคนรนใหม ซงไมสนใจสบทอด จงทาใหการดารงอยของภมปญญาทองถน

นนมาจากการปฏบตของคนรนเกาหรอผสงอายทวย 50 ปขนไปเทานน (สทธวงศ พงศไพบลย

และคณะ, 2547) ถาสงคมไทยตกอยในสถานการณทคนสวนใหญไมสนใจและเหนความสาคญของ

ภมปญญาทองถน จะทาใหสงคมไทยไมสามารถดารงเอกลกษณมผลใหขาดความภมใจในรากเหงา

ของตนเอง และขาดโอกาสจะไดรบผลประโยชนในการสรางมลคาเพมของสนคาและบรการ ซง

ตองอาศยทนทางวฒนธรรมและภมปญญาทองถน อยางไรกตามยงมบคคลบางกลม เชน ผนาชมชน

และปราชญชาวบานบางพนทไมทาตามแนวทางการพฒนาสมยใหม แตไดใชแนวทางความร ภม

ปญญา และวถชวตแบบดงเดมทผสมผสานเทคโนโลยใหมบางอยางทเหนวาดและเหมาะสม โดยอย

บนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 ไดนาเสนอไว คน

เหลานไดใหความสาคญกบวถชวตแบบเดม ซงใชสตปญญากบสงทม วธการผลต การบรโภค

ภายใตกตกาการใชทรพยากรธรรมชาตใหสอดคลองกบการพฒนาทย งยน โดยมกฎเกณฑสงคมท

ไดมาจากคตชนวรรณกรรมพนบานซงเปนภมปญญาเพอใชเปนเครองมอในการอบรมสงสอน

4

พฤตกรรมของคนไทยในเรองตาง ๆ เพอใหมการใชทรพยากรธรรมชาตทสมดล คานงถงความ

หลากหลายทางชวภาพ และวธการดงกลาวยงชวยสงเสรมความสมานฉนทและเกอกลของ

สงคมไทยดวยเหตนสองทศวรรษทผานมาเปนยคของการรอฟนทนทางวฒนธรรมภมปญญาดงเดม

ของไทย เพอจงใจใหคนไทยโดยเฉพาะคนรนใหมไดเขาใจคณคา โดยมการวพากษและตความใหม

เพอนามาปรบใชและประยกตกบเทคโนโลยสมยใหม เพอใหเหมาะสมกบบรบทของสงคมปจจบน

โดยปราชญชาวบานและผนาชมชนทกระจายอยในหลายพนทไดใหความสาคญในการสรางอต

ลกษณของชมชน จากการคนหาภมปญญาทองถนทใชประโยชนได มจดเดนทนาสนใจ จงทาใหม

การจดตงพพธภณฑทองถน ศนยสงเสรมวฒนธรรมและภมปญญาทองถนในสถาบนการศกษา เพอ

สนบสนนการศกษาคนควาวจย โดยมวตถประสงคฟนฟอนรกษและพฒนาตอยอดวฒนธรรม และ

ภมปญญาทองถนได เปนรากฐานและพลงขบเคลอนสาคญในการพฒนาคน เศรษฐกจ การเมอง

สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม เพอใหเกดการพฒนาประเทศไทยอยางย งยน (ดเรก ปทม

สรวฒน และคณะ, 2549) การเกดสมฤทธผลดงกลาวตองมแนวทางการบรหารจดการเกยวกบการ

ใชภมปญญาทองถน โดยมขนตอนตาง ๆ คอ การรวบรวมและจดหมวดหม วเคราะหแลวคดเลอก

ภมปญญาเพอดาเนนการในแนวทางทเหมาะสม เชน อนรกษ ประยกต หรอพฒนาตอยอด เปน

เทคโนโลยทใชไดกวางขน และมการทดสอบการใชซงตองอาศยการศกษาคนควาวจย เพอใหได

องคความร แลวจงนาไปเผยแพรใหเกดการถายทอดภมปญญา โดยการจดทาหลกสตรทมเนอหาภม

ปญญาทองถน สาหรบการศกษาทกระดบทงในและนอกระบบ พรอมทงมระบบขอมลสารสนเทศ

ภมปญญาทองถน การดาเนนงานดงกลาวตองไดรบการสนบสนนจากรฐบาล และมการรวมมอกน

ระหวางหนวยงานของรฐและเอกชน และทสาคญรฐตองจดระบบการคมครองทรพยสนทางปญญา

การจดการภมปญญาทองถนใหเกดประโยชนทางเศรษฐกจตองหาวธการสรางมลคา

จากภมปญญาทองถนทเดมมแตคณคา ซงเปนแนวคดของเศรษฐกจสรางสรรคหรอกลาวไดวาตองม

ภมปญญากอนจงเกดเศรษฐกจสรางสรรค เนองจากแนวคดเศรษฐกจสรางสรรคเปนแนวคด

การขบเคลอนเศรษฐกจบนพนฐานของการใชองคความร การสรางสรรคงานและการใชทรพยสน

ทางปญญาทเชอมโยงกบพนฐานทางวฒนธรรมการสงสมความรของสงคม เทคโนโลยและนวตกรรม

สมยใหม โดยสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดกาหนดขอบเขต

เศรษฐกจสรางสรรคของไทยแยกเปน 4 กลม คอ การสบทอดทางวฒนธรรม ศลปะ สอ และงาน

สรางสรรคแบงตามลกษณะของงาน (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต,

2552) ดงนนภมปญญาทองถนจงเปนฐานทสาคญของเศรษฐกจสรางสรรคในกลมการสบทอดทาง

วฒนธรรม ซงมกลมยอยหนงทสาคญคอ กลมการทองเทยวเชงวฒนธรรม ซงเปนการทองเทยวทม

ลกษณะทตองอาศยวฒนธรรม และภมปญญาทองถนเปนจดขายหรอสงดงดดใจนกทองเทยวทม

5

วตถประสงค เพอการแสวงหาประสบการณใหม ๆ ประกอบการเรยนร การสมผส การชนชมกบ

เอกลกษณ ความงดงามทางวฒนธรรม คณคาทางประวตศาสตร วถชวต ความเปนอยของกลมชน

จากสถานทนนๆ รวมถงกจกรรมตาง ๆ และสนคาและบรการ ทสามารถแสดงเรองราวในการพฒนา

สงคมและมนษยผานทางประวตศาสตร อนเปนผลเกยวเนองกบวฒนธรรม องคความร และการให

คณคาของสงคม โดยสะทอนใหเหนสภาพความเปนอยดานเศรษฐกจ สงคม และขนบธรรมเนยม

ประเพณของคนในแตละยคสมย (กาญจนา แสงลมสวรรณ และ ศรนยา แสงลมสวรรณ, 2555) ดงนน

การทองเทยวเชงวฒนธรรมจงเปนเครองมอทสาคญในการแกปญหาการสญหายของภมปญญาทองถน

ของไทย เพราะการละเลยและไมเหนคณคาจากคนไทยในปจจบน และสงผลใหเกดแรงจงใจใน

การจดการภมปญญาทองถน เชน การอนรกษ ฟนฟ และการพฒนาถายทอด เพอนาภมปญญาทองถน

ไปใชใหเกดมลคาเพมทางเศรษฐกจ โดยหาแนวทางพฒนาใหเกดผลตภณฑทางการทองเทยวเชง

วฒนธรรมในลกษณะของสนคาบรการและกจกรรม

ภมปญญาทองถนภาคใตเปนมรดกทางวฒนธรรมอนเกดจากการพฒนา การปรบตว

ปรบวถชวตของคนในภาคใตทประกอบดวยคนไทยและอกหลายชาตพนธทอยรวมกนใน

คาบสมทร มคนมาเลย คนจน และคนทมาจากอนเดยฝายใต แตกลมชนทมจานวนมากทสด คอ

ไทยสยาม โดยภมศาสตรทเปนแหลมทอง มทะเลกวางใหญขนาบอยท งสองขาง มทรพยากรธรรมชาต

ทอดมสมบรณ ทงในทะเล และบนแผนดน อนลวนเปนเขตมรสมใกลเสนศนยสตร มผคนหลาย

ชาต หลายภาษา หลายวฒนธรรมเดนทางมาทงทางบกและทางทะเล เพอมาตงหลกแหลง แสวงหา

โภคทรพยและทามาคาขายเปนเวลาตดตอกนยาวนานกวาพนป มการตงถนฐานทามาหากนกน

หลายลกษณะ ทงบรเวณชายทะเล ทราบระหวางชายทะเลกบเทอกเขา หลงเขา และตามสายน านอย

ใหญจานวนมากทไหลจากเทอกเขาลงสทะเลทงสองดาน ภมปญญาของภาคใตจงมความหลากหลาย

ทงทไดพฒนาการจากการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทางธรรมชาต หรอคนตางทองถนทพกพา

มาจากแหลงอารยธรรมตาง ๆ จนหลอมรวม เกดเปนภมปญญาประจาถน ซงมอยหลายลกษณะ คอ

ภมปญญาในดานประเพณความเชอ ภมปญญาในดานศลปะการแสดง ภมปญญาในดานกฬาและ

การละเลน ภมปญญาในดานอาหารการกน ภมปญญาในดานสงของเครองใชพนบาน เปนตน (0ภม

ปญญาทองถนภาคใต, 25550)

ชมชนในเขตเทศบาลเมองคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา มาจากชมชนดงเดม

ในภาคใตทมประวตศาสตรมายาวนานหลายชวอายคน โดยสนนษฐานจากอาคารบานเรอนดงเดม

วดและมสยด ตลอดจนรองรอยทางคดศกษา ดงนนเชนเดยวกบชมชนอน ๆ ในภาคใตทนอกจากม

ชาวไทยพทธแลวยงมชาวไทยมสลมดวย ในพนทนจงมการสงสมภมปญญาทองถนทสมพนธกบ

วฒนธรรมของคนไทยทงสองเชอชาต จากการเกบขอมลเบองตนในพนทพบวาไดมการนาภม

http://www.siamsouth.com/phum.htm/

http://www.siamsouth.com/phum.htm/

6

ปญญาทองถนมาเปนสงดงดดใจในแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมจนเปนทนยมและรจกใน

ระดบประเทศคอ ตลาดน าคลองแห ซงไดใชภมปญญาการประกอบอาหารพนบานภาคใตเปนจด

ขายสาหรบนกทองเทยวและหมบานโอทอปเพอการทองเทยวหนองทรายทมภมปญญาการจกสาน

กรงนกใหชม อยางไรกตามเมอพจารณาแหลงทองเทยวทงสองแลวพบวาเนนกจกรรมการจาหนาย

สนคาเปนหลก ไมไดมการจดการภมปญญาทองถนมาใชเพอการจดกจกรรมทางวฒนธรรมทให

ความรแกนกทองเทยวอยางตอเนองเปนประจา ดงผลการวจยของ สาลน ทพยเพง (2554) พบวา

“ปจจบนตลาดน าคลองแหมการจดกจกรรมทางวฒนธรรมเฉพาะในชวงวนสาคญหรอเทศกาล

เทานน ทาใหบรรยากาศในตลาดน าคลองแหในวนปกตมกจกรรมเพยงแคการเลอกซอสนคา

เทานน” นอกจากนนนกทองเทยวไดเสนอวา ควรมสนคาทจะนามาจาหนายในตลาดน าคลองแห

เพมเตมคอ สนคาทเกดจากภมปญญาทองถนประเภทของทระลกทแสดงเอกลกษณของตลาดน า

คลองแห ซงปจจบนยงไมมจาหนาย (ปยะฉตร อสาหะ, 2553) ในขณะเดยวกนชมชนหนองทราย

ซงเปนหมบานโอทอปเพอการทองเทยวยงคงมเพยงศนยเรยนรทสาธตการทากรงนกและ

การจาหนายกรงนก เพอการเลยงนกเปนหลกยงมไดมการพฒนาผลตภณฑใหมรปแบบใหมสาหรบ

นกทองเทยวและไมมกจกรรมทองเทยวอน ๆ เลย เนองจากจานวนนกทองเทยวนอย (นายหยด

บลกอเดม, ผใหสมภาษณ)

จากขอมลดงกลาวแสดงวาตลาดน าคลองแหและหมบานโอทอป เพอการทองเทยว

ชมชนหนองทรายยงตองปรบปรงพฒนาเพอไดเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมทเหมาะสม และ

สมบรณแบบมากกวาน โดยการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชงวฒนธรรมจากภมปญญาทองถน

เพอเปนสงดงดดใจนกทองเทยว ซงโอกาสเปนไปไดสงเนองจากในแหลงทองเทยวทงสองและ

พนทชมชนอน ๆ ในเขตเทศบาลเมองคลองแหยงมภมปญญาทองถนตาง ๆ ทเกยวของกบวฒนธรรม

ประเพณของทงชาวไทย-พทธและชาวไทย-มสลม (อดม เพชรธน และคณะ, 2549; ยทธกาน ดสกล,

2554) อยางไรกตามภมปญญาทองถนยงไมไดมการรวบรวมและจดการขอมลอยางเปนระบบ จงทาให

ไมมการวางแผนพฒนาผลตภณฑการทองเทยวทควรกาหนดไวอยางชดเจน เนองจากยงไมมการจดทา

แผนแมบทการพฒนาการทองเทยว โดยเทศบาลเมองคลองแห (ปยะฉตร อสาหะ, 2553) ดงนนจง

ทาใหผวจยไดสนใจศกษา เพอสารวจภมปญญาทองถนของชมชนตาง ๆ ในเขตเทศบาลเมองคลองแห

และศกษาเจาะลกภมปญญาทองถนทเลอกมาเพอการพจารณาผลตภณฑการทองเทยวเชงวฒนธรรม

7

2. งานวจยทเกยวของ

จากการทบทวนงานวจยทเกยวของพบวามงานวจยทศกษาเกยวกบภมปญญาทองถนท

สมพนธกบการทองเทยวเชงวฒนธรรมโดยผวจยเลอกศกษา 4 เรอง ดงน คอ

เรองแรกเปนผลงานวจยของ ทรงคณ จนทจร พสฎฐ บญไทย และไพรช ดตยผาด (2552)

เรอง คณคาอตลกษณ ศลปวฒนธรรมทองถนกบการนามาประยกตเปนผลตภณฑทองถน เพอเพม

มลคาทางเศรษฐกจและการทองเทยวเชงวฒนธรรม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต

โดยใชวธการวจยเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวาศลปหตถกรรมทองถนในแตละภมภาคเปนภม

ปญญาและมรดกทางวฒนธรรมของสงคมเกษตรกรรมทมการสบสานองคความร ความสามารถ ความ

ชานาญตาง ๆ ถายทอดมายงกลมชนรนหลง เมอพจารณาผลการศกษาเฉพาะในเขตภาคใตพบวาใน

พนท 14 จงหวดภาคใตมผลตภณฑหตถกรรมพนบานประเภทผา เครองจกสาน เครองปน ดนเผา

การหลอหลอมโลหะ โดยเครองจกสานและหตถกรรมทอผามความโดดเดนและพบมากทสดเกอบ

ทกจงหวด โดยเฉพาะผลตภณฑเครองจกสานมความเกยวเนองกบวฒนธรรมการดารงชวต เพราะ

เปนเครองมอเครองใชในครวเรอนและการประกอบอาชพ โดยวตถดบจากพชในพนทนามาใชทา

เครองจกสานทหลากหลายชนด เชน ไมไผ หวาย กก ใบเตย ยานลเภา กานมะพราว ฯลฯ เนองจาก

ภาคใตมพนทเปนคาบสมทรจงทาใหมทรพยากรจากธรรมชาตทอดมสมบรณ สวนแนวทางในการ

เพมมลคาทางเศรษฐกจและการสงเสรมใหเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมตองมการพฒนารปแบบ

ของผลตภณฑใหโดดเดนเหมาะกบยคสมยในปจจบน สามารถใชประโยชนไดอยางหลากหลาย

พยายามลดตนทนในการผลตดวยการเลอกใชทรพยากรทมอยในทองถน โดยไมทาใหคณคาและ

คณภาพของผลตภณฑลดลง มการสงเสรมอาชพใหกบคนในทองถน เพอสบทอดภมปญญาไมใหสญ

หาย มการสนบสนนใหมการจดตงศนยสาธตกระบวนการผลต การจดนทรรศการและจดจาหนาย

ผลตภณฑประเภทตาง ๆ ภายในทองถน เพอเปนแรงจงใจและอานวยความสะดวกดานการ

ทองเทยวเชงวฒนธรรมใหกบผเยยมชม จากการวเคราะหของผวจย พบวางานวจยนศกษาภาพรวม

ทงประเทศ โดยเนนประเดนภมปญญาทองถนดานหตถกรรมเทานนทนาไปใชในการเพมมลคาทาง

เศรษฐกจและการสงเสรมการทองเทยวทางวฒนธรรม โดยมแนวทางพฒนาผลตภณฑการทองเทยว

เชน การพฒนาการผลตผลตภณฑท งรปแบบ กระบวนการผลต เพอใหเปนสนคาทดงดดใจ

นกทองเทยว นอกจากนนมการสงเสรมอาชพ ซงเปนวธการสบทอดภมปญญาเพอนาไปสการ

สนบสนนกจกรรมการทองเทยว เชน การจดต งศนยสาธตการผลต การจดนทรรศการ เพอให

นกทองเทยวไดเยยมชม

นอกจากนยงมงานวจยอก 3 เรองทศกษาเกยวกบการนาภมปญญาทองถนมาใชใน

การสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม แตมความแตกตางกบงานวจยเรองแรกทเจาะลกศกษาใน

8

พนทระดบชมชนหนง ๆ ตวอยางเชน งานวจยเรองทสองโดย เพญจนทร สงขแกว และคณะ (2557)

เปนชดโครงการเรองการพฒนาธรกจทองเทยวเชงวฒนธรรม เพอการพงตนเองอยางย งยนของชมชน

บานเขกนอย ตาบลเขกนอย อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ ไดใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

โดยมวตถประสงคทสาคญ เพอพฒนาทรพยากรมนษยใหมความรความเขาใจ แลวจงพฒนาผลตภณฑ

การทองเทยวและพฒนาการขายในธรกจทองเทยวเชงวฒนธรรม การวจยไดทาใหกลมอาชพในชมชน

มความรและไดพฒนาผลตภณฑจากภมปญญาทองถนใหเปนผลตภณฑ การทองเทยวเชงวฒนธรรม

ในลกษณะของสนคาตาง ๆ เชน จากภมปญญาทองถนดานการประกอบอาหาร ไดมการพฒนา

กระบวนการผลตขาวใหมมงใหไดผลตผลทมคณภาพมากขน และพฒนาสารบอาหารมงชดสขภาพ

สวนภมปญญาทองถนดานหตถกรรม เชน ไดพฒนาลายปกผาแบบใหม ลงบนผาทจะใชตดเปน

ตวเสอ นอกจากนนไดพฒนาผลตภณฑของใชใหเปนสนคาทระลก นอกจากผลตภณฑการทองเทยว

ในลกษณะของสนคาแลว ชมชนและผเกยวของไดรวมกน พฒนาผลตภณฑการทองเทยวในลกษณะ

การใหบรการ โดยพฒนากจกรรมการแสดงและการละเลนพนบาน ซงมาจากภมปญญาในดาน

ศลปะการแสดง ไดชดการแสดง 3 ชด ทแสดงอตลกษณในพนทและวฒนธรรมของชาวไทยมง

ชองทางการจาหนายผลตภณฑการทองเทยวนน มทงในและนอกแหลงทองเทยว และในงานเทศกาล

เมอพจารณางานวจยขางตนนจะเนนการพฒนาการผลต และการจาหนายผลตภณฑการทองเทยว

อยางชดเจน แตไมมการพฒนาโปรแกรมการทองเทยวหรอบรการนาเทยว

สาหรบงานวจยเรองทสามนอกจากไดศกษาเกยวกบการพฒนาผลตภณฑทองถนให

ดงดดใจนกทองเทยวแลวยงไดพฒนาโปรแกรมการทองเทยว ซงประกอบดวยการบรการนาเทยว

เพอใหนกทองเทยวชมและไดทากจกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบภมปญญาทองถน งานวจยนคอ

การศกษาเพอพฒนาศกยภาพการทองเทยวโดยชมชน กรณศกษาบานไรกองขง ตาบลหนองคาย

อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหม โดยศภวรรษ เชอเมองพาน และคณะ (2555) ซงใชวธการวจยเชง

ปฏบตการแบบมสวนรวมศกษาในประเดน การจดการขอมลชมชนเพอพฒนาศกยภาพการทองเทยว

โดยชมชนพบวาเดมคนในชมชนกองขงไดเปลยนอาชพการเกษตรเปนหลกเปนการคาขายและ

รบจาง สวนอาชพรองคอการบรการนวดแผนไทย และการปลกและแปรรปพชสมนไพร ดงนน

ผลตภณฑจากภมปญญาทองถนดานการแพทยแผนไทย ซงมอตลกษณของชมชนคอ สนคาเพอ

สขภาพจากสมนไพร และบรการการนวดแผนไทยทใชภมปญญาแบบลานนาทางภาคเหนอทเรยกวา

“การย าขาง” ทศนยบรการสขภาพบานไรกอง ยงมภมปญญาทองถนดานการเกษตรกรททาใหเกด

สนคาอาหารปลอดสารพษคอ ผกและผลไม และใชจดกจกรรมใหบรการการเรยนร การทา

การเกษตรแบบปลอดสารพษแกนกทองเทยว สวนภมปญญาทองถนสดทายคอ ภมปญญาดาน

หตถกรรมจกสานจากไมไผ ไดผลตสนคาแปรรปจากไมไผและการจดกจกรรมสาธตการจกสาน

9

ไมไผ เพอใหนกทองเทยวเยยมชม จากการศกษาขอมลชมชนเพอการทองเทยวดงกลาว ผวจยไดนา

ผลการศกษานไปใชในการพฒนาศกยภาพชมชนเพอการทองเทยว โดยไดมการพฒนาศกยภาพของ

ทรพยากรมนษยในชมชน โดยใหการฝกอบรมเรองการทองเทยวโดยชมชนซงทาใหกลมคนดงกลาว

มความรความเขาใจเพมขน แลวยงพฒนาปฏทนการทองเทยวในชมชนและผลตภณฑการทองเทยว

ในลกษณะของการบรการนาเทยวเปนโปรแกรม ซงประกอบดวยกจกรรมการทองเทยวทพฒนา

จากภมปญญาทองถนดงกลาวมาแลว

สาหรบงานวจยเรองทสคอ เรองผาไหมแพรวาบานโพน: ตนแบบการบรหารโลจสตกส

สนคาภมปญญาทองถนของจงหวดกาฬสนธ เพอการทองเทยวทางวฒนธรรม โดย สชานาถ บญ

เทยง (2554) มประเดนการศกษาเกยวของกบการใชสนคาจากภมปญญาทองถน เพอการทองเทยว

เชงวฒนธรรมแตตางกบเรองทผานมาคอ ทเปนการศกษาสนคาจากภมปญญาทองถนเพยงชนดเดยว

คอ ผาไหมแพรวา และวธการศกษานนไมไดใชวธการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพราะเปน

การศกษาเพอทาความเขาใจและอธบายรปแบบการดาเนนงานของสหกรณศนยศลปาชพ ทอผาไหม

แพรวาบานโพน จงหวดกาฬสนธ ทไดทารปแบบการบรหารโลจสตกสเฉพาะสวนทสอดคลองและ

เหมาะสมกบบรบทชมชนทองถนและวถ ชวตของชาวบานโพนมาประยกตใชในชมชน

ประกอบดวย 4 กระบวนการคอ การจดการวสด การจดการสนคา บรรจภณฑ และการใหบรการ

ลกคา ซงมการดาเนนงานอยางเปนพลวต บนพนฐานการอนรกษภมปญญาทองถนทเกยวของกบ

การผลตไหมแพรวา ซงในกระบวนการดงกลาวน น มการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชง

วฒนธรรม เชน การพฒนาผลตภณฑผาไหมแพรวาใหเปนสนคาทระลกสาหรบนกทองเทยว โดย

พฒนาการตอยอดจากองคความรเดมใหเกดความเปนอตลกษณและจดขายผานความวจตรของ

ลวดลายผา สสนผาทยอมดวยวสดธรรมชาต ความประณตในการทอผาดวยมอและการออกแบบ

บรรจภณฑ จากกระบวนการดงกลาวไดพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชงวฒนธรรมในลกษณะ

ของการใหบรการนกทองเทยว เพอเยยมชมและปฏบตฝกหดในกจกรรมตาง ๆ เชน กจกรรมปลก

หมอนและเลยงไหมแบบเกษตรอนทรย กจกรรมสาธตและฝกหดสาวไหม ยอมสผาไหมและทอผา

ไหม นอกจากนนยงไดจดโปรแกรมการทองเทยวแบบโฮมสเตย ดงน นการดาเนนงานตาง ๆ

ดงกลาวของชมชนไดเปนทยอมรบวาเปนตนแบบชมชน เพอการทองเทยวเชงวฒนธรรม โดยอาศย

ภมปญญาทองถนทเกยวของกบการผลตสนคาหตถกรรมผาทอไหมแพรวาเพยงชนดเดยวเทานน

จากการสงเคราะหงานวจยทง 4 เรองน มประเดนทควรพจารณาคอ

2.1 งานวจยทมวตถประสงคเพอสารวจและบรรยายเกยวกบการนาภมปญญาทองถน

ไปใชในการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวม 2 เรองคอ เรองคณคาอตลกษณศลปวฒนธรรมทองถน

กบการนามาประยกตเปนผลตภณฑทองถน เพอเพมมลคาทางเศรษฐกจและการทองเทยวเชง

10

วฒนธรรม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต และเรองผาไหมแพรวาบานโพน:

ตนแบบการบรหารโลจสตกสสนคาภมปญญาทองถนของจงหวดกาฬสนธเพอการทองเทยวทาง

วฒนธรรม สวนงานวจยอก 2 เรอง มวตถประสงคเพอพฒนาผลตภณฑการทองเทยว โดยอาศยภม

ปญญาทองถนโดยใชวธการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

2.2 การพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชงวฒนธรรมมขนตอนทสาคญ คอ ขนตอนแรก

ตองมการศกษาบรบทชมชนและสารวจ พรอมทงศกษาภมปญญาทองถนใหเขาใจ แลวจงดาเนนการ

ขนตอนทสองคอ การพฒนาโดยตองมการพฒนาทรพยากรมนษยใหเขาใจในเรองการจดการทองเทยว

โดยชมชนและการออกแบบผลตภณฑ แลวจงมการพฒนาผลตภณฑโดยคนในชมชนพรอมทงใช

ความรของผทรงคณวฒเพอตอยอดภมปญญาทองถน

2.3 ประเภทของภมปญญาทองถนในพนทจากงานวจยทศกษาสวนใหญเปนภมปญญา

ทเกยวกบวถชวตของชมชน เชน ภมปญญาการประกอบอาหาร การทาการเกษตร การทาของใชโดย

เปนงานหตถกรรม การแพทยพนบานและการปลกและแปรรปสมนไพร ภมปญญาทเกยวของกบ

งานประเพณ และศลปะการแสดง

2.4 ผลตภณฑการทองเทยวเชงวฒนธรรมม 2 ลกษณะคอ สนคา และบรการจากการจด

กจกรรมการทองเทยวแตละกจกรรม หรอโปรแกรมการนาเทยวทประกอบดวยกจกรรมหลาย ๆ

กจกรรม

นอกจากงานวจยทง 4 เรองทกลาวมาแลว ผวจยไดพบงานวจยทศกษาในพนทตาบล

คลองแหในประเดนทเกยวกบการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรม โดยเฉพาะทตลาดน า

คลองแห โดยไมไดมความเกยวของกบการศกษาภมปญญาทองถนและการพฒนาผลตภณฑ

ทองเทยวเชงวฒนธรรม เชน การศกษาของ สาลน ทพยเพง (2554) เรองการสงเสรมการทองเทยว

ตลาดน า กรณศกษาตลาดน าคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา และการศกษาของ ปยะฉตร

อสาหะ (2553) เรองการพฒนาตลาดน าเพอการทองเทยวเชงวฒนธรรมของเทศบาลเมองคลองแห

อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา อยางไรกตามผวจยไดพบวามงานวจยเรองหนงทไดศกษาเรองการนา

ภมปญญาทองถนไปใชประโยชนในการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทตาบลคลองแห โดยเฉพาะ

ทตลาดนาคลองแห คอ เรองประเพณประดษฐ และอตลกษณชมชนคลองแห โดยยทธกาน ดสสกล

(2553) ซงผลงาน วจยสวนหนงไดศกษากระบวนการสรางประเพณประดษฐในการพฒนาการทองเทยว

ตลาดน าคลองแห โดยคณะกรรมการและเจาอาวาสวดคลองแห ไดดาเนนการฟนฟภมปญญาทองถน

เชน การกวนขาวยาค การรบเทยมดา และการแกะสลกหยวกกลวย ตลอดจนการฟนฟวฒนธรรม

ประเพณ เพอรอฟนความเปนอดตของชมชน สาหรบนาเสนอเปนกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม

ทตลาดน าคลองแห โดยจดกจกรรมมหกรรมยอนตานานคลองแห นอกเหนอจากกจกรรมการขาย

11

อาหารพนบานและสนคาตาง ๆ งานวจยนไดศกษาโดยใชแนวคดทฤษฎทางสงคมวทยา และ

มานษยวทยาเปนหลกมไดใชแนวคดเกยวของ การจดการภมปญญาทองถนและการทองเทยวเชง

วฒนธรรม

ดงน นจากการทบทวนผลงานวจยทเกยวของ ผวจ ยไมพบงานวจยทศกษาเกยวกบ

การสารวจภมปญญาทองถน เพอนามาใชในการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชงวฒนธรรมใน

พนทตาบลคลองแห ประกอบกบสภาพปญหาเกยวกบการจดการภมปญญาทองถน เพอนามาใชใน

การสงเสรมการเทยวเชงวฒนธรรมในพนทนทไดกลาวไวขางตน ผวจยจงไดศกษาเพอสารวจและ

วเคราะหภมปญญาทองถน แลวเลอกมาใชเพอหาแนวทางการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชง

วฒนธรรมในพนทชมชนตาง ๆ ในเขตเทศบาลเมองคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

3. แนวความคดทใชในงานวจย

งานวจยนไดใชแนวคดทฤษฎ คอ แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน แนวคดเศรษฐกจ

สรางสรรค และแนวคดการทองเทยวเชงวฒนธรรมดงน

3.1 แนวคดเกยวกบภมปญญาทองถน

3.1.1 ความหมาย ภมปญญาทองถนคอ ความรทเปนองครวม ความคด ความเชอ

ความสามารถและความจดเจนทกลมชนไดจากผลการใชสตปญญา และประสบการณทสงสมไวใน

การแกปญหา การปรบตว การดารงชวต และการจรรโลงชวต ในระบบนเวศหรอสภาพแวดลอม

ธรรมชาตและสงแวดลอมทางสงคม วฒนธรรมทมพฒนาการสบสานกนมาในพนททชมชนนนตง

ถนฐานอย ดงนนภมปญญาทองถนยงเปนรากฐานการดารงชวตของกลมชนทสาคญยง (เอกวทย ณ

ถลาง, 2540, ชวน เพชรแกว, 2547)

3.1.2 องคประกอบของภมปญญาทองถน จากความหมายของภมปญญาทองถน

จงมองคประกอบทสาคญคอ (จานง แรกพนจ, 2554)

1) องคความร หมายถง ความรหลายอยางมาเชอมโยงกนเปนชดความร

ตวอยางเชน ภมปญญาดานการเกษตรทเรยกวา เกษตรกรรมธาตสของ นายหรน หมดหล ประกอบ

ไปดวยความรเรองดน และธรรมชาตของพชทปลก ซงไดจากวชาการแพทยแผนไทย

2) เทคนคหรอวธการ หมายถง กลวธ หรอการจดการ หรอวธการปฏบตใน

เรองใดเรองหนงใหสอดคลองกบองคความร ซงมความแตกตางกนไปตามประเภทของภมปญญา

เชน เทคนคการผลต เทคนคการจดการ และเทคนคการเชอมประสานความสมพนธ เปนตน

ยกตวอยางจากองคความรในดานการเกษตรทนายหรน หมดหล มดงกลาว เขาจงไดคดและนามาใช

12

ในการปลกพช ซงเปนภมปญญาเกษตรกรรมธาตส โดยมวธการคอ ชวงแรกเขาเรมปลกพรก มะเขอ

แตงกวา และตะไคร จากนนจงปลกกลวย และไมผล ไมยนตนอนๆ ตามมา โดยปลกไมยนตนใน

หลมเดยวกน 3 ตน ซงมความตองการแรธาตแตกตางกน โดยใชความรเรองธรรมชาตของพช และ

ความรเรองธาตอาหารในดน

นอกจากนนภมปญญาทองถนยงมองคประกอบทสามจากการอธบาย

ของชวน เพชรแกว (2547) ดงน

3) ความรสวนทเปนศลป ซงมคณคาจากความดงามทคนคดขนมาดวย

อารมณ ความรสก และจตวญญาณ ซงแตกตางกบองคความรทเปนศาสตรทคนคดขนมาจากการใช

สมอง ดงนนภมปญญาทองถนจงประกอบดวยความเขาใจเกยวกบโลกและชวตทสมพนธกบวธคด

วธปฏบต และวธใหคณคาของกลมชน เชนตวอยางจากบทความของ จานง แรกพนจ (2554) คอ

การทนายหรน หมดหล คดหาวธการปลกพชหลายชนดในหลมเดยวกน เพราะมแนวคดการใช

ทรพยากรอยางคมคา และการอนรกษดน และมความตงใจในสภาพธรรมชาตและสงแวดลอม

นอกจากนนเขาไดวธปลกทเรยนพนบานซงมตนทนตา เพอขายใหคนจนในชมชนสามารถซอไป

บรโภคได และเขามแนวคดพงตนเอง โดยปลกพชเพอขายทตลาดในหมบานไมใชการสงออกส

เมองใหญหรอตางประเทศ ซงทาใหเขาไมตกเปนเบยลางของพอคา

3.1.3 ปจจยททาใหมการกาเนดภมปญญาทองถน

ภมปญญาทองถนกาเนดขนโดยมนษยในแตละพนท เพอใชในการปรบตว

เพอความอยรอดของตนเองและชมชน โดยมปจจยสาคญทมผลตอการสรางสรรคภมปญญาคอ

(ปจจยพนฐานทมอทธพลตอการสรางสรรคภมปญญาทองถน, 2554)

1) ปญหาดานตาง ๆ ทเกดขนในการดารงชวต จงทาใหมนษยจาเปนตองหา

วธการแกปญหาเกดเปนภมปญญา เพอใหตนเองอยรอดอยางมความสข สะดวกสบาย และเหมาะสม

สอดคลองกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต

2) ศาสนาและความเชอเปนรากฐานของการเกดภมปญญาทใหคณคาทาง

จตใจและความรสก

3) สภาพภมศาสตรและสงแวดลอมทาใหมการสรางสรรคภมปญญาท

แตกตางกน

4) การสอสารทาใหมนษยไดรบความร วฒนธรรมจากภายนอกพนท ซงม

ผลตอการสรางสรรคภมปญญา

13

5) กระบวนการเรยนรของมนษย ทงวธการคนควาทดลองดวยตนเอง การ

เรยนรจากผอน ประสบการณทไดจากการปฏบตแลวนามาผสมผสานกบญาณทศนะหรอสตปญญา

ของมนษย จงทาใหเกดภมปญญา

3.1.4 การถายทอดภมปญญาทองถน

การถายทอดภมปญญาทองถนคอ การทาใหผเรยนเขาใจและนาไปปฏบตได

โดยเปนไปอยางอตโนมต และใชสามญสานกประเดนสาคญทควรกลาวถงในหวขอนคอ วธการ

ถายทอด และแหลงทใหการถายทอดหรอแหลงเรยนร

1) วธการถายทอด

ดวงฤทย อรรคแสง (2552) ไดกลาวถงวธการถายทอดภมปญญาไวดงน

1.1) วธสาธต คอ ผสอนทาใหดเปนตวอยาง พรอมทงอธบายทกขนตอน

ใหผเรยนเขาใจแลวใหผเรยนปฏบตตามและไปฝกฝนเอง

1.2) วธการปฏบตจรง คอ ใหผเรยนฟงคาบรรยาย ดการสาธต แลวให

นาไปปฏบตจรง และปฏบตซ า ๆ จนเกดความชานาญ โดยอยในความดแลของผสอน

1.3) การเลยนแบบและจดจา เนองจากการชวยทางานในครอบครวจน

ปฏบตได และมการสบทอดตอ ๆ กนมา

3.1.5 ลกษณะของภมปญญาทองถน

จากการสงเคราะหขอเขยนของ ประเวศ วะส (2536) ประสาท เนองเฉลม

(2546) และกฤตณภต บญยษเฐยร (2548) ซงอางใน Udrn.ac.th/website/attachment/relearning/

10/08.pd5 มดงน

1) ภมปญญาทองถนเปนองคความรทมการสงสมและถายทอดกนมาอยาง

เปนระบบ ดวยกระบวนการกลนกรองทางสงคม เรยนรไดจากประสบพบเจอเหตการณนนดวย

ตนเอง การฟงจากคาบอกเลา และการอานจากการบนทก ความรทเกดขนเปนความสมพนธระหวาง

มนษยกบมนษย มนษยกบธรรมชาต และมนษยกบสงเหนอธรรมชาต คนในทองถนสามารถสราง

องคความรทเกดจากประสบการณจรง และดารงชวตไดอยางสมดลระหวางมนษยกบธรรมชาตและ

สงแวดลอม

2) ภมปญญาทองถนมลกษณะเปนพลวต มการปรบปรงเปลยนแปลงและ

สรางสรรคเมอสภาพทางสงคม สงแวดลอม และวถแหงการดาเนนชวตเปลยนไป การสรางสรรคและ

ปรบปรงภมปญญา เพอปรบใชใหเขากบบรบทของทองถน จงเปนความรทไมหยดนง มการพฒนาการ

อยตลอดเวลา

14

3) เปนความรแบบองครวมทเกดจากการเชอมโยงความรหรอกจกรรมทก

อยางทเกยวของกบวธชวต

4) เปนวถความสมพนธทสมดลระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบธรรมชาต

และมนษยกบสงเหนอธรรมชาต

5) มความจาเพาะของทองถน ภมปญญาทองถนสงสมขนมาจากประสบการณ

หรอความจดเจนจากชวตและสงคมในทองถนหนง ๆ เพราะฉะนนภมปญญาจงมความสอดคลอง

กบเรองของทองถนมากกวาภมปญญาทมาจากภายนอก แตอาจเอาไปใชในทองถนทแตกตางกน

ไมไดหรอใชไดไมดเทาทควร

6) มความเคารพผอาวโส ภมปญญาทองถนใหความสาคญแกประสบการณ

จงมความเคารพผอาวโส เพราะผอาวโสมประสบการณมากกวา

3.1.6 ประเภทของภมปญญาทองถน

สานกงานเลขาธการสภาการศกษา (2547) ไดแบงสาขาภมปญญาโดย

จาแนกเปน 9 ดาน ดงน

1) ดานเกษตรกรรม ไดแก ความสามารถในการผสมผสานองคความร ทกษะ

และเทคนคดานการเกษตรกบเทคโนโลย โดยการพฒนาบนพนฐานคณคาดงเดม ซงคนสามารถ

พงตนเองในสภาวการณตาง ๆ ได เชน การทาการเกษตรแบบผสมผสาน การแกปญหาการเกษตร

ดานการตลาด การแกปญหาดานการผลต และการรจกปรบใชเทคโนโลยทเหมาะสมกบการเกษตร

เปนตน

2) ดานอตสาหกรรมและหตถกรรม ไดแก การรจกประยกตใชเทคโนโลย

สมยใหมในการแปรรปผลผลตเพอการบรโภคอยางปลอดภย ประหยด และเปนธรรม อนเปน

ขบวนการใหชมชนทองถนสามารถพงตนเองทางเศรษฐกจได ตลอดทงการผลตและการจาหนาย

ผลผลตทางหตถกรรม เชน การรวมกลมของกลมโรงงานยางพารา กลมโรงส กลมหตถกรรม เปนตน

3) ดานการแพทยแผนไทย ไดแก ความสามารถในการจดการปองกนและ

รกษาสขภาพของคนในชมชน โดยเนนใหชมชนสามารถพงตนเองทางดานสขภาพและอนามยได

เชน ยาจากสมนไพรอนมอยหลากหลาย การนวดแผนโบราณ การดแลและรกษาสขภาพแบบพนบาน

เปนตน

4) ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดแก ความสามารถ

เกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงการอนรกษ การพฒนา และการใชประโยชน

จากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและย งยน เชน การบวชปา การสบชะตาแมน า

การทาแนวปะการงเทยม การอนรกษปาชายเลน การจดการปาตนนา และปาชมชน เปนตน

15

5) ดานกองทนและธรกจชมชน ไดแก ความสามารถในดานการสงสมและ

บรหารกองทนและสวสดการชมชน ทงทเปนเงนตราและโภคทรพย เพอเสรมความมนคงใหแก

ชวตความเปนอยของสมาชกในกลม เชน การจดการกองทนของชมชนในรปของสหกรณ ออมทรพย

รวมถงความสามารถในการจดสวสดการในการประกนคณภาพชวตของคนใหเกดความมนคงทาง

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม โดยการจดตงกองทนสวสดการรกษาพยาบาลของชมชน และการ

จดระบบสวสดการบรการชมชน

6) ดานศลปวฒนธรรม ไดแก ความสามารถในการสรางสรรคผลงาน

ทางดานศลปะสาขาตาง ๆ เชน จตรกรรม ประตมากรรม นาฏศลป ทศนศลป คตศลป การละเลน

พนบาน และนนทนาการ

7) ดานภาษาและวรรณกรรม ไดแก ความสามารถในการอนรกษและ

สรางสรรคผลงานดานภาษา คอ ภาษาถน ภาษาไทยในภมภาคตาง ๆ รวมถงดานวรรณกรรมทองถน

และการจดทาสารานกรมภาษาถน การปรวรรตหนงสอโบราณ การฟนฟการเรยนการสอนภาษาถน

ของทองถนตาง ๆ

8) ดานปรชญา ศาสนา และประเพณ ไดแก ความสามารถประยกตและ

ปรบใชหลกธรรมคาสอนทางศาสนา ปรชญาความเชอและประเพณทมคณคาใหเหมาะสมตอบรบท

ทางเศรษฐกจ สงคม เชน การถายทอดวรรณกรรม คาสอน การบวชปา การประยกต ประเพณบญ

ประทายขาว

9) ดานโภชนาการ ไดแก ความสามารถในการเลอกสรร ประดษฐและปรง

แตงอาหารและยาไดเหมาะสมกบความตองการของรางกายในสภาวการณตาง ๆ ตลอดจนผลตเปน

สนคาและบรการสงออกทไดรบความนยมแพรหลายมาก รวมถงการขยายคณคาเพมของทรพยากร

นอกจากน ประภากร แกววรรณา (2551) และไดสงเคราะหประเภทของ

ภมปญญาทองถน จากการศกษาวจยออกเปน 2 ประเภท ดงนคอ

1) ภมปญญาทองถนเพอใชในการแกไขปญหา ภมปญญาทองถนเปน

องคความรทเกดจากสตปญญาของชาวบาน เปนศกยภาพหรอความสามารถในการแกไขปญหา

การดาเนนชวตและการประกอบอาชพของชาวบานใหสอดคลองเหมาะสมกบบรบทของชมชน

ทองถน เชน ชาวบานตองการฟนฟดนทมสภาพเสอมโทรมจากการใชปยเคมทาใหจลนทรยทมอย

ในดนถกทาลายจนดนเสอมสภาพ ชาวบานในชมชนทองถนจงรวมกนหาวธการนาจลนทรยทมอย

ในธรรมชาตมาเลยงเพอปรบปรงคณภาพดนและใชประโยชนในการเกษตรอน ๆ อกตวอยางคอ

ภมปญญา สถาปตยกรรมพนบานของภาคใต บานของชาวใตจะมตนเสา ทงนเพราะตนเสาทาให

บานทอยในพนทลมสามารถโยกยายไดงายและทาให มด ปลวกและงขนสบานไดยากขน เปนตน

16

2) ภมปญญาทองถนเพอการพฒนา เปนองคความรความสามารถของชาวบาน

ทคดคน สงสม สบทอด ปรบปรง พฒนา เปนศกยภาพหรอความสามารถในเชงสรางสรรค เชน

การพฒนาปลาราในรปแบบดงเดม เปนปลารากอน หรอปลาราคนอร เปนการสรางมลคาใหกบ

ผลตภณฑ การพฒนาผาฝายยอมสธรรมชาต ซงเดมนาวตถดบธรรมชาตมายอมผาและใหสไดเพยง

6 เฉดส เมอเกดการทดลองพฒนา ทาใหสามารถนาวตถดบธรรมชาตมายอมส ไดมากกวา 100 เฉดส

เปนตน จะเหนไดวาภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบานเปนรากฐานการพฒนาเพอการพงพา

ตนเอง เปนการพฒนาทผสมผสานความรสากลบนฐานของภมปญญาดงเดม ทาใหความรงอกงาม

ไมหยดนง เปนการสรางความรใหม สรางปญญาตอบสนองความจาเปน ความตองการของชมชน

ทองถน ตามสภาพสงคมทเปลยนไป เออประโยชนตอการพฒนาประเทศโดยรวม ทาใหเกดการพฒนา

ทย งยนและมนคง

3.1.7 ความสาคญของภมปญญาทองถน

ภมปญญามคณคาตอการพฒนาชมชนและการพฒนาประเทศ ดง น

(กลมงานภมปญญาทองถน, 2554)

1) ภมปญญาทาใหชาตและชมชนผานพนวกฤตและดารงความเปนชาต

หรอชมชนได

2) ภมปญญาเปนองคความรทมคณคาและความดงามทจรรโลงชวตและวถ

ชมชน ใหอยรวมกบธรรมชาตและสภาวะแวดลอมไดอยางกลมกลนและสมดล

3) ภมปญญาเปนพนฐานการประกอบอาชพและเปนรากฐานการพฒนาท

เรมจากการพฒนาเพอการพงพาตนเอง การพฒนาเพอการพงพาอาศยซงกนและกน และการพฒนา

ทเกดจากการผสมผสานองคความรสากลบนฐานภมปญญาเดม เพอเกดเปนภมปญญาใหมท

เหมาะสมกบยคสมย

3.1.8 บทบาทของภมปญญาทองถนตอการพฒนาชมชน

บทบาททดลองสาคญของภมปญญาทองถนทมตอการพฒนาชมชนมหลาย

ประการคอ (เทดชาย ชวยบารง, 2554)

1) การใชภมปญญาทองถนในการสรางงาน สรางอาชพลและเพมรายได

ใหแกคนในทองถน โดยการใชภมปญญาในการผลตสนคาเพอจาหนายทวไปและการสรางผลตภณฑ

การทองเทยว

2) การใชภมปญญาทองถนในการสรางเสรมสขภาพคนในทองถนใหดขน

เชน การนวดแผนไทย การดแลสขภาพดวยเกษตรธาต 4 เปนตน

17

3) การใชภมปญญาทองถนในการสรางความสามคคและกระบวนการ

มสวนรวมของคนในทองถน เชน ธนาคารขาว ธนาคารโคกระบอ เปนตน

4) การใชภมปญญาทองถนในการดแลรกษาสงแวดลอม เชน การใชวสด

ธรรมชาตแทนถงพลาสตก พธบวชปา เปนตน

5) การใชภมปญญาทองถนในการอนรกษวฒนธรรม เชน การอนรกษ

เครองดนตรไทยโบราณ การแตงกายของคนทองถนตาง ๆ

6) การใชภมปญญาทองถนในการพฒนาเทคโนโลยชมชน เชน การสราง

เครองสขาวแบบชาวบาน

3.1.9 การจดการภมปญญาทองถน

เนองจากภมปญญาทองถนมความสาคญในการพฒนาชมชนและประเทศ

ดงกลาวมาแลว นอกจากน นกระแสโลกาภวตนและวฒนธรรมใหม การเปลยนแปลงของ

สภาพแวดลอมและกาลเวลาทาใหคนปจจบนไมเหนคณคาของภมปญญาทองถนและละทงไป

ดงนน เพอใหภมปญญาทองถนยงคงอยอยางมคณคาและสรางมลคาเพมทางเศรษฐกจใหแกชมชน

ผทมสวนเกยวของ โดยเฉพาะรฐบาลควรมการจดการภมปญญาทองถนอยางเปนระบบให

เหมาะสมกบยคสมย ดงน

1) แนวทางการจดการภมปญญาทองถน

กลมงานภมปญญาทองถน (2554) ไดนาเสนอแนวทางไว 4 แนวทาง

ดงน

1.1) อนรกษ เพอใหภมปญญาทมคณคาหรอมความสาคญตอชมชน แต

กาลงจะหายไปคงอยตอไป เชน การอนรกษประเพณวฒนธรรมทเปนเอกลกษณ สามารถสรางเปน

แหลงทองเทยวของชมชน และสรางรายไดแกคนในชมชนได

1.2) รอฟน เพอใหภมปญญาทสาคญหรอมคณคาแตหายไปแลวถกนา

กลบมาใชใหม และมโอกาสประยกตใหรวมสมยเพอใชประโยชนตอไป

1.3) ประยกต เพอใหภมปญญานนเหมาะสมกบสภาวะแวดลอมใหม

โดยคงไวซงแนวคดหรอฐานความรเดม

1.4) พฒนาตอยอด เพอให เกดการใชประโยชนไดกวาง ขน โดย

การผสมผสานองคความรสากลเขากบภมปญญาเดม อาจเรยกไดวาเปนการสรางภมปญญาใหมหรอ

สงใหม (นวตกรรม: innovation) เปนการสรางทางเลอกทชวยใหใชประโยชนในสงคมปจจบนได

สะดวกสบายขน โดยไมทาลายลางคณคาหรอรากเหงาเดม

18

2) ขนตอนการจดการภมปญญาทองถน

2.1) รวบรวมขอมลทงองคความรและบคคลทเกยวของกบภมปญญา

โดยใชวธการ เชน การสอบถาม การสมภาษณ การจดเวทชาวบาน แลวจดหมวดหมตามวตถประสงค

ของการนาภมปญญาไปใชประโยชน

2.2) วเคราะห จดลาดบ และคดเลอกภมปญญาเพอดาเนนการอนรกษ

หรอ รอฟน หรอประยกต หรอพฒนาตอยอด โดยพจารณาจากความเหมาะสม ความสาคญ การใช

ประโยชนของชมชน ความเปนไปได และโอกาสของการพฒนา

2.3) วจยและพฒนา เพอตอยอดโดยนาศาสตรตาง ๆ มาบรณาการกบ

องคความรภมปญญาทองถนเดม เพอใหไดผลผลตทมาจากภมปญญาทพฒนาแลว สาหรบการใช

ประโยชนเพมขนในพนทนน ๆ และตองมการถายทอดภมปญญานนใหใชในพนท และมการทดสอบ

ประเมนผล เพอจะไดปรบปรงจนไดเทคโนโลยทเหมาะสมตอไป

2.4) นาภมปญญาทไดจากการพฒนาไปทดสอบในพนทอน ๆ เพอพฒนา

เปนเทคโนโลยทใชไดกวางขวางขนในเชงพาณชย

3.2 แนวคดเศรษฐกจสรางสรรค

แนวคดเศรษฐกจสรางสรรคไดรบความนยมและนาไปใชอยางจรงจงในหลาย

ประเทศทวโลก ในขณะทประเทศไทยกาลงอยในขนนาเศรษฐกจสรางสรรคมาประยกตใช เพอ

การกาหนดแผนยทธศาสตร และกลยทธในการพฒนาประเทศ โดยแนวคดนมความเชอมโยงกบ

การใชภมปญญาทองถน และพนฐานทางวฒนธรรมในการขบเคลอนเศรษฐกจ ดงนนในหวขอน

จงใหความเขาใจเกยวกบภมปญญาทองถนกบเศรษฐกจสรางสรรค คอ

3.2.1 ความหมายของเศรษฐกจสรางสรรค

เศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) หมายถง เศรษฐกจทสงเสรมใหม

การผลตสนคาและบรการ โดยอาศยความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ (Comparative Advantage) โดย

ใชประโยชนจากสนทรพยทางวฒนธรรม (Cultural Assets) ซงหมายรวมถง ประวตศาสตร ประเพณ

วถชวต ความเปนอย ผสมผสานกบความร ความคดสรางสรรคและระดบเทคโนโลยทเหมาะสม

เพอสรางความแตกตางใหกบสนคาและบรการ รวมทงสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภค

โดยสนคาและบรการเชงสรางสรรคเหลานมลกษณะเดนรวมกน คอ มความเปนเอกลกษณ ยากตอ

การลอกเลยนแบบและมกขายไดราคา (ฐตเทพ สทธยศ, 2553 อางใน เทดชาย ชวยบารง, 2554)

และสานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดนยามวา เศรษฐกจสรางสรรค

หมายถง แนวคดการขบเคลอนเศรษฐกจบนพนฐานของการใชองคความร การศกษา การสรางสรรคงาน

19

การใชทรพยสนทางปญญาทเชอมโยงกบพนฐานทางวฒนธรรม ตลอดจนการสงสมความรของสงคม

และเทคโนโลยนวตกรรมใหม

จงกลาวไดวาเศรษฐกจสรางสรรคเกดจากความคด ความรทสงสมกนมานาน

ซงภมปญญาทองถนกเกดจากความคดของคนในทองถน ซงเปนฐานสาคญของเศรษฐกจสรางสรรค

ดงนน การพฒนาทสรางสรรคกเปนการพฒนาทวางอยบนฐานของภมปญญาทองถนทเกดจากการ

“ตอยอด” “เพมคา” “หาจดตาง ๆ (เทดชาย ชวยบารง, 2554)

3.2.2 ขอบเขตของเศรษฐกจสรางสรรค

สานกงานคณะกรรมการการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2552)

อางใน เทดชาย ชวยบารง (2554) ไดกาหนดขอบเขตเศรษฐกจสรางสรรคของไทยไว 4 ประเภทคอ

การสบทอดทางวฒนธรรม ศลปะ สอ และงานสรางสรรค แบงตามลกษณะของงานและแตละประเภท

ประกอบดวยกลมยอยดงน

1) การสบทอดทางวฒนธรรม ประกอบดวยกลมยอยคอ งานฝมอและ

หตถกรรม การทองเทยวเชงวฒนธรรม การแพทยแผนไทย และอาหารไทย

2) ศลปะ ประกอบดวยกลมยอยศลปะการแสดงและทศนศลป

3) สอ ประกอบดวยกลมยอยการพมพและสอการพมพการกระจายเสยง

ภาพยนตรและวดทศน และดนตร

4) งานสรางสรรค แบงตามลกษณะของงาน ประกอบดวย กลมยอย

งานออกแบบ แฟชน งานโฆษณา สถาปตยกรรม และซอฟตแวร

จากกลมของเศรษฐกจสรางสรรคพบวาภมปญญาทองถนถกสอดแทรก

อยไดในทกประเภท แตสวนใหญพบในประเภทการสบทอดทางวฒนธรรมและศลปะ

3.2.3 ความสมพนธระหวางภมปญญาทองถนกบเศรษฐกจเชงสรางสรรค

ดงนนภมปญญาทองถนเปนฐานสาคญของเศรษฐกจสรางสรรค หรอกลาว

ไดวาเศรษฐกจสรางสรรคเกดจากภมปญญาทองถนทนามาตอยอดดวยความคดสรางสรรค เพอผลต

สนคาและบรการทตรงกบความตองการของผบรโภคในปจจบน ดงนน เศรษฐกจสรางสรรคจงเปน

ตวขบเคลอนใหเกดการอนรกษศลปวฒนธรรม กระตนใหเกดการสรางสรรคผลงานบนฐานภม

ปญญา และเมอพจารณาในดานการพฒนาเศรษฐกจ วเคราะหไดวา ภมปญญาทองถนเปนปจจยท

ชวยสงเสรมประสทธภาพในทางเศรษฐกจโดยการสรางโอกาสใหประชาชนไดมอาชพทเกยวของ

กบองคความรและทรพยากร ซงสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมในชมชน ทาใหสรางรายได

สงเสรมเศรษฐกจทองถน เชน การทองเทยวเชงวฒนธรรมทกอใหเกดรายไดจากสนคาและบรการ

20

ตอเนองตามมา เชน สนคาทระลก การใหบรการอาหารและเครองดม ทพก การคมนาคม และการนาเทยว

เปนตน (ถงเวลาแปลงวฒนธรรมเปนทน, 2554)

3.3 แนวคดการทองเทยวเชงวฒนธรรม

จากหวขอทแลวไดกลาวในขอบเขตเศรษฐกจสรางสรรคของประเทศไทยวา

การทองเทยวเชงวฒนธรรมเปนกลมธรกจทอยในลกษณะเศรษฐกจสรางสรรค ประเภท การสบทอด

ทางวฒนธรรม ซงดาเนนการโดยอาศยภมปญญาทองถน และวฒนธรรมเปนหลก ดงนนแนวคด

การทองเทยวเชงวฒนธรรมจงนาไปสการศกษา แนวทางในการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชง

วฒนธรรมดงสาระตอไปน

3.3.1 ความหมายการทองเทยวเชงวฒนธรรม การทองเทยวเชงวฒนธรรม หมายถง

การทองเทยวทบคคลมจดสนใจอยทการเรยนรวฒนธรรมตางถน ทมความแปลกแตกตางไปจาก

วฒนธรรมเดมของตนเอง ทงในเรองของวถชวต ความเปนอยของผคน ตลอดจนสถานทแหลง

โบราณสถาน ประวตศาสตร ประเพณ พธกรรม ความเชอ และศลปะแขนงตาง ๆ ทสะทอนความเปน

เอกลกษณของทองถน ซงทาใหนกทองเทยวไดทราบถงประวตความเปนมา ความเชอ และแนวคด

ทมการถายทอดสบตอกนมาผานสงตาง ๆ ซงรวมเรยกวาเปน มรดกทางวฒนธรรม ทมมาตงแตอดต

สบทอดสปจจบน เพอใหคนรนใหมไดศกษา และเปนการสรางประสบการณตรงจากแหลงวฒนธรรม

ทมคณคาแกนกทองเทยวตอไป (วรศกด เหลองสวรรณ, 2551 และรสกา องกร, 2551) นอกจากนน

กาญจนา แสงลมสวรรณ และ ศรนยา แสงลมสวรรณ ไดกลาววา การทองเทยวเชงวฒนธรรมนนม

ความพเศษตรงทนกทองเทยวเนนทการศกษาหาความรในพนทหรอบรเวณทมคณลกษณะทสาคญ

ทางประวตศาสตรและวฒนธรรม สถานทดงกลาวมการบอกเลาเรองราวในการพฒนาทางสงคม

และมนษยผานทางประวตศาสตรอนเปนผลเกยวเนองกบวฒนธรรม องคความร และการใหคณคา

ของสงคม ทสะทอนใหเหนสภาพชวต ความเปนอยของคนในแตละยคสมยทงในดานเศรษฐกจ

สงคม และขนบธรรมเนยมประเพณ และเทศกาลงานประเพณ และสนคาพนเมองในพนทตาง ๆ

นอกจากนนการทองเทยวเชงวฒนธรรม หมายถง การเดนทางของผคนหรอกลมคนจากสถานททอย

ประจาไปยงทองถนอน เพอชนชมกบเอกลกษณความงดงามทางวฒนธรรมของกลมชนอน ทงน

จะตองเคารพในวฒนธรรมของกนและกน เพอกอใหเกดมตรภาพ ความร ความเขาใจและซาบซงตรง

ใจในวฒนธรรมและสงแวดลอมในชมชนนนใหนอยทสด ในขณะเดยวกนชมชนทองถนผเปน

เจาของวฒนธรรมกได ผลประโยชนจากการทองเทยวในดานการสรางรายไดและการจางงาน อน

นามาซงการพฒนาเศรษฐกจและสงคม (วระพล ทองมา วนตรา ลละพฒนา และนวนจนทร ทองมา,

2554 อางจาก บญเลศ จตตงวฒนา, 2548).

21

3.3.2 องคประกอบของการทองเทยวเชงวฒนธรรมม 6 ดาน คอ (เพยงกานต นามวงศ,

2552 อางใน วระพล ทองมา วนตรา ลละพฒนา และนวนจนทร ทองมา, 2554)

1) ทรพยากรทางวฒนธรรมทเปนสงดงดดใจนกทองเทยว 10 ประการ คอ

1.1) ประวตศาสตรและรองรอยทางประวตศาสตรทยงปรากฏใหเหน

1.2) โบราณคดและพพธภณฑสถานตาง ๆ

1.3) งานสถาปตยกรรมเกาแกด งเดมในทองถนและสงปลกสราง

ผงเมอง รวมทงซากปรกหกพง

1.4) ศลปะ หตถกรรม ประตมากรรม ภาพวาด รปปนและแกะสลก

1.5) ศาสนารวมถงพธกรรมตาง ๆ ทางศาสนา

1.6) ดนตร การแสดงละคร ภาพยนตร มหรสพตาง ๆ

1.7) ภาษาและวรรณกรรม รวมถงระบบการศกษา

1.8) วถชวต เสอผาเครองแตงกาย ธรรมเนยมการรบประทานอาหาร

การทาอาหาร

1.9) ประเพณ วฒนธรรมพนบาน ขนบธรรมเนยมและเทศกาลตาง ๆ

1.10) ลกษณะงานหรอเทคโนโลยตาง ๆ ทมการนามาใชเฉพาะทองถน

2) กระบวนการศกษาสงแวดลอม เปนการทองเทยวทมกระบวนการศกษา

สงแวดลอม โดยมการศกษาเรยนรสภาพแวดลอมและระบบนเวศในแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม

เพอปลกจตสานกทถกตองในการอนรกษสภาพแวดลอมใหแกผเกยวของกบการทองเทยว

3) ธรกจทองเทยว เปนการทองเทยวทมการใหบรการทางการทองเทยว

โดยผประกอบธรกจทองเทยว เพออานวยความสะดวกแกนกทองเทยวและไดรบผลตอบแทนใน

กาไรสธรกจการทองเทยว ซงผประกอบการธรกจทองเทยวจะตองมความรเกยวกบสงแวดลอม

ศกษา อกทงชวยอนรกษทรพยากรการทองเทยวทางวฒนธรรมและสงแวดลอม

4) การตลาดทองเทยวเปนการทองเทยวทมการคานงถงการตลาดทองเทยว

คณภาพ โดยแสวงหานกทองเทยวคณภาพใหเดนทางเขามาทองเทยวยงแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม

เพอใหนกทองเทยวคณภาพไดรบรและประสบการณจากการทองเทยวเชงวฒนธรรมอยางพงพอใจ

อกทงชวยอนรกษทรพยากรการทองเทยวเชงวฒนธรรมและสงแวดลอม

5) การมสวนรวมของชมชนทองถน เปนการทองเทยวทมการคานงถงการม

สวนรวมของชมชน โดยใหชมชนทองถนในแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมนนมสวนรวมในการพฒนา

หรอจดการการทองเทยวอยางเตมรปแบบและรบผลประโยชนตอบแทน เพอกระจายรายไดสทองถน

และยกระดบคณภาพชวตของคนในชมชนทองถน

22

6) การสรางจตสานกแกผเกยวของกบการทองเทยว เปนการทองเทยวท

คานงถงการปลกฝงจตสานกทถกตองทางการทองเทยวแกผทเกยวของทกฝาย โดยมการใหความรและ

สอความหมายในการอนรกษทรพยากรการทองเทยวเชงวฒนธรรมและสงแวดลอม เพอใหทกฝาย

เกดความรกความหวงแหนทรพยากรการทองเทยวเชงวฒนธรรมและสงแวดลอม

3.3.3 ประเภทการทองเทยวเชงวฒนธรรม การทองเทยวเชงวฒนธรรม แบงได

เปน 2 ประเภท คอ (วรศกด เหลองสวรรณ และ รสกา องกร, 2553)

1) การทองเทยวเพอการศกษาอดต เปนการทองเทยวสถานททเปนแหลง

รวมเรองราวในอดต มความเปนมาและมความสาคญตอประเทศและชมชน นอกจากนยงเปนแหลง

รวมในการถายทอดภมปญญา และศลปะแขนงตาง ๆ แกผสนใจไดศกษาหาความร เชน แหลง

ประวตศาสตร โบราณสถาน โบราณวตถ เปนตน แหลงทองเทยวประเภทนชารดทรดโทรมไปตาม

กาลเวลาและสภาพแวดลอมทางธรรมชาต รวมทงอาจถกทาลายโดยความรเทาไมถงการณของ

มนษย

2) การทองเทยวเพอการศกษาปจจบน เปนการเทยวชมและศกษาวถชวต

ของคนในพนท ศกษางานฝมอและการประดษฐตาง ๆ ทถายทอดสบตอกนมา โดยสะทอนวถชวต

ความเชอ ผานงานหตถศลป เชน ลวดลายการทอผาพนเมอง การทาเครองปนดนเผา การแสดงตาง ๆ

เชน การเตนการาเคยว เปนตน ตลอดจนการเทยวชมศลปวฒนธรรมและงานประเพณของทองถน

แหลงทองเทยวเพอการศกษาลกษณะนมกจะมการปรงแตงและพฒนา เพอ

สงเสรมการทองเทยวและดงดดนกทองเทยวใหมาเยยมชมมากขน

3.3.4 ผลตภณฑการทองเทยว

ผลตภณฑการทองเทยวเปนองคประกอบทสาคญของอตสาหกรรมและ

ธรกจการทองเทยว โดย จตฝตานนท ตกล และคณะ (2550) ไดใหความหมายและรายละเอยด

เกยวกบผลตภณฑการทองเทยวดงน

1) ผลตภณฑการทองเทยว หมายถง สนคาหรอบรการทเกยวกบการ

ทองเทยวทสามารถสนองความพอใจของผบรโภคหรอผลประโยชนทจะไดรบจากการใชสนคา

หรอบรการทเกยวกบการทองเทยวนน ๆ และผลตภณฑทางการทองเทยวประกอบดวยสนคา

ทางการทองเทยว กจกรรมทางการทองเทยวและบรการการทองเทยว ซงมรายละเอยดคอ

1.1) สนคาทางการทองเทยว หมายถง แหลงทองเทยวประเภทธรรมชาต

แหลงทองเทยวประเภทประวตศาสตร โบราณวตถ และศาสนา และแหลงทองเทยวประเภท

ศลปวฒนธรรม ประเพณ และกจกรรมทแสดงวถชวตของชมชน

23

1.2) กจกรรมทางการทองเทยว ถอเปนผลตภณฑการทองเทยวทสาคญ

ประการหนง ประกอบดวย กจกรรมทองเทยวดานเทศกาลและงานประเพณ การจดแสดงแสง-เสยง

เปนกจกรรมทไดรบความสนใจจากนกทองเทยวมาก กจกรรมกฬาเพอการทองเทยว กจกรรมกฬา

รวมถงการแขงขนและการประกวด มทงระดบนานาชาต ระดบประเทศ และระดบทองถน กจกรรม

พเศษ เปนกจกรรมทสามารถจดวาระในวนสาคญหรอโอกาสพเศษหรอเทศกาล

1.3) บรการทางการทองเทยว บรการทางการทองเทยวเปนองคประกอบ

ทสาคญประการหนงในผลตภณฑการทองเทยว บรการเปนสงทเสนอขายเพอสนองความจาเปน

หรอความตองการของลกคาใหเกดความพงพอใจเชนเดยวกบสนคา แตมความแตกตางจากสนคา

กลาวคอ บรการ เปนการกระทาทเกดขน และสงผลมอบแกผรบบรการหรอลกคาในเวลานนทนท

โดยทผรบบรการตองสมผสและใชบรการนน ๆ บรการไมสามารถเกบสะสมไวไดและเสอมสลาย

เสยหายไปเมอไมมผใชบรการ บรการทางการทองเทยวออกเปน 8 กลม คอ บรการขนสงและ

อานวยความสะดวกในการเขาเมอง บรการสารสนเทศ บรการนาเทยวและมคคเทศก บรการทพก

และสงอานวยความสะดวก บรการภตตาคารและรานอาหาร บรการดานบนเทงเรงรมย บรการดาน

สนคาของทระลก และบรการดานความปลอดภย

จากการทบทวนงานวจยและแนวคดทฤษฎทเกยวของ ผวจยจงกาหนดกรอบแนวคดการ

วจย ดงภาพ 1 คอ

24

ภาพ 1 กรอบแนวคดการวจย

1. การสารวจภมปญญาทองถน

2. การวเคราะหภมปญญาทองถน

- องคความร

- การไดมา

- การถายทอด

- การใชประโยชน

แนวทางการพฒนาผลตภณฑการทองเทยวเชง

วฒนธรรมโดยอาศยภมปญญาทองถน

แนวคด

- การจดการภมปญญาทองถน

- เศรษฐกจสรางสรรค

- การทองเทยวเชงวฒนธรรม

25

2. วตถประสงคการวจย

2.1 เพอศกษาบรบทและทนของชมชน ในตาบลคลองแห และคนหาภมปญญาทองถนทม

ศกยภาพในการพฒนาเปนผลตภณฑการทองเทยว

2.2 เพอศกษาองคความร การไดมา การถายทอดและใชประโยชนของภมปญญาทองถน

2.3 เพอหาแนวทางการพฒนาภมปญญาทองถนใหเปนผลตภณฑการทองเทยวในตาบล

คลองแห

วธดาเนนการวจย

1. การเลอกพนทในการศกษา

พนททจะใชศกษา คอ ชมชนในตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เนองจาก

คณะผวจ ยไดขอมลจากผลการเกบขอมลเบองตนในการสารวจขอมลเพอศกษาศกยภาพการ

พฒนาการทองเทยวตลาดน าคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา โดยคณะวทยาการจดการ

มหาวทยาลยราชภฏสงขลา ในป พ.ศ. 2553 และผลการวจย เรอง การประเมนมลคาทางเศรษฐกจ

ตลาดน าคลองแห กรณศกษา:ตลาดน าคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา โดย อรศรา รมเยน

และคณะ ป พ.ศ. 2553 และผลการสมมนาเรองแนวทางการพฒนา การจดทาแผนชมชนทตาบลคลอง

แห ซงจดโดยคณะวทยาการจดการ ป พ.ศ. 2545 ซงแสดงใหเหนวา การทองเทยวทตลาดน าคลองแห

ไดรบความนยมและสรางรายไดมากใหแกประชาชนในชมชนคลองแห แตผลประโยชนยงไม

กระจายไปทวถงทกชมชน และยงไมมกจกรรมการทองเทยวทหลากหลาย นอกจากธรกจอาหาร ซง

อาจมผลทาใหตลาดน าคลองแหยงยนตอไปในอนาคต ดงนนควรมการศกษาเพอพฒนาผลตภณฑ

การทองเทยวจากภมปญญาทองถนโดยมการสารวจภมปญญาทองถนในชมชนคลองแห

2. รปแบบของการวจย และขนตอนการวจย

การศกษานใชวธการวจยเชงคณภาพ โดยมวธการดงน

2.1 การศกษาขอมลจากเอกสาร และงานวจยทเกยวของเกยวกบภมปญญาทองถน

2.2 หวหนาโครงการวจยลงพนทชมชนรวมกบผรวมวจยเพอประชมแกนนาชมชน

และรบสมครผชวยวจยในชมชน

26

2.3 จดอบรมความรความเขาใจและทกษะในการเสนอขอมล วเคราะหขอมลเบองตน

ใหแกนกวจยและผชวยนกวจย

2.4 คณะผวจย ผชวยวจย และแกนนาชมชนรวมกนวางแผนเกบขอมลและเสนอ

ขอมล วเคราะหขอมลรวมกน

2.5 ทมวจยสงเคราะหขอมลแลวเสนอตอเวทประชาคม แลวหาแนวทางในการพฒนา

ภมปญญาทองถนรวมกบผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒทางภมปญญาทองถนและการทองเทยว

2.6 ทมวจยรวมกนเขยนรายงานการวจยและเผยแพร

3. ผใหขอมลหลก

3.1 แกนนาชมชน ผสงอาย และปราชญชาวบาน ทมความรเกยวกบภมปญญาทองถน

โดยเลอกตวอยางแบบ purposive และ snow ball

3.2 ผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญดานภมปญญาทองถนและการทองเทยว

4. เครองมอและการเกบรวบรวมขอมลในการวจย

ใชการสมภาษณเชงลก การสนทนากลมและการสงเกต

5. การวเคราะหขอมล

ใชการวเคราะหเนอหา (Content Analysis)

ผลการวจย

1. บรบทและทนของชมชน และภมปญญาทองถนทม ศกยภาพในการพฒนาเปน

ผลตภณฑการทองเทยว 1.1 บรบทของชมชน 1.1.1 ทตงและรายชอของชมชนในตาบลคลองแห

ชมชนในตาบลคลองแหอยในเขตการปกครองของเทศบางเมองคลองแห

ซงมสานกงานตงท หมท 7 ถนนคลองแห-คเตา ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

โดยพนทตาบลคลองแหมเนอทประมาณ 24.50 ตารางกโลเมตรหรอ 15,3102 ไร มชมชนทงหมด

35 ชนชน และแสดงในแผนทในภาพท 1 โดยมรายชอดงน

27

1) ชมชนทาไทร

2) ชมชนสะพานดา

3) ชมชนปายาง

4) ชมชนสาราญสข

5) ชมชนสจจกล

6) ชมชนคลองลาน

7) ชมชนแกวสวาง

8) ชมชนหนองบว

9) ชมชนมสลมบานหนองบว

10) ชมชนเมองใหม 6 นรนทรธร

11) ชมชนปรดเปรม-ศรวรรณ

12) ชมชนบานคลองแห

13) ชมชนอมพวน

14) ชมชนสขโขทย

15) ชมชนหลงบกซ

16) ชมชนทงทอง

17) ชมชนเมองใหม

18) ชมชนประชาสรรค

19) ชมชนวดคลองแห

20) ชมชนอนสรณอาจารยทอง

21) ชมชนเพลนจต-เมองใหม

22) ชมชนบางมวง

23) ชมชนคลองเปล

24) ชมชนปากน

25) ชมชนหนองนายขย

26) ชมชนทงปาบ

27) ชมชนทรายทอง

28) ชมชนทาชาง

29) ชมชนทงนา

30) ชมชนหนองทราย

28

31) ชมชนบานเกา

32) ชมชนเกาะหม

33) ชมชนมสยดเกาะหม

34) ชมชนคลองควาย

35) ชมชนบานเอออาทร (คลองแห)

ภาพ 2 สภาพชมชนคลองแห

ชมชนทง 35 ชมชนอยในพนทซงมอาณาเขตตดตอกบพนทใกลเคยงดงน

ทศเหนอ ตดตอกบเขตเทศบาลตาบลคเตา อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

ทศใตตด ตอกบเขตเทศบาลนครหาดใหญ และเทศบาลเมองคอหงส อาเภอ

หาดใหญ จงหวดสงขลา

ทศตะวนออก ตดตอกบเขตเทศบาลตาบลน านอย เทศบาลเมองคอหงส


ทศตะวนตกตด ตอกบองคการบรหารสวนตาบลคลองอตะเภา องคการ

บรหารสวนตาบลแมทอม เทศบาลตาบลบานหาร เขตอาเภอบางกลา จงหวดสงขลา

เนอทตาบลคลองแหมเนอทโดยประมาณ 24.50 ตารางกโลเมตร หรอ

ประมาณ 15,312 ไร

29

ภาพ 3 แผนทชมชนตาง ๆ ในเขตเทศบาลเมองคลองแห

ทมา: กองสวสดการสงคม เทศบาลเมองคลองแห (2554: 8)

1.1.2 สถาบนและองคกรตาง ๆ ในชมชนทสาคญ 1) สถาบนการศกษา 1.1) สถานศกษาในสงกดของเทศบาลเมองคลองแห คอ 1.1.1) ระดบประถมศกษา 1 แหง ไดแก โรงเรยนเทศบาล 1 (อนบาลอจฉรยะ) 1.1.2) ศนยพฒนาเดกเลก 5 แหง ไดแก (1) ศนยพฒนาเดกเลกบานทาไทร (2) ศนยพฒนาเดกเลกบานทงนา (3) ศนยพฒนาเดกเลกกอนเกณฑวดคลองแห (4) ศนยพฒนาเดกเลกบานเกาะหม

30

(5) ศนยพฒนาเดกเลกบานหนองนายขย 1.2) สถานศกษาในสงกดของกระทรวงศกษาธการ 1.2.1) ระดบประถมศกษา 5 แหง ไดแก (1) โรงเรยนบานทงนา (2) โรงเรยนบานหนองนายขย (3) โรงเรยนบานเกาะหม (4) โรงเรยนวดคลองแห (5) โรงเรยนบานทาไทร 1.2.2) โรงเรยนมธยมขยายโอกาส 1 แหง ไดแก โรงเรยนบานเกาะหม 1.3) สถานศกษา/ศนยพฒนาเดกเลกของเอกชน 1.3.1) โรงเรยนสวสดบวร (ชมชนหลงบกซ)

1.3.2) โรงเรยนสงเสรมศาสนาวทยามลนธ

1.3.3) โรงเรยนสอนศาสนา อบตดาอหยะฮ (ชมชนสะพานดา)

1.3.4) โรง เ รยนนรลมฮมมะดยะ (สอนศาสนา) ( ชมชน

สาราญสข)

1.3.5) ศนยพฒนาเดกเลกบานองครกษ (ชมชนสาราญสข)

1.3.6) โรงเรยนฟตฮลมบน (ชมชนบานคลองแห)

1.3.7) สถานรบเลยงเดกฤทธศร (ชมชนบานคลองแห)

1.3.8) สถานรบเลยงเดกบานคณครฉลวย (ชมชนบานคลองแห)

1.3.9) สถานรบเลยงเดกสามพนองเนรสเซอร (ชมชนบาน

คลองแห)

1.3.10) โรงเรยนฟรดอนมสยดอนซอรดดน (ชมชนบางมวง) 1.3.11) โรงเรยนฟรดอนอาลมซะห (ชมชนทาชาง) 1.3.12) โรงเรยนฟรดอนอลมาดนาตลมเนาวาเราะต (ชมชนทงนา) 1.3.13) โรงเรยนฟรดอนมสยดดนยาตลอสลาม (หนองบอ)

(ชมชนหนองทราย) 1.3.14) โรงเรยนฟรดอนบานหนองทราย (ชมชนหนองทราย) 1.3.15) โรงเรยนฟรดอนมสยดนรลกอมารยะฮ (ชมชนมสยด

เกาะหม)

31

1.3.16) โรงเรยนสอนกรอตสาหรบเยาวชน

2) สถาบนและองคกรทางศาสนา

2.1) วด/สานกสงฆ 5 แหง ไดแก

2.1.1) วดคลองแห

2.1.2) วดอมพวน

2.1.3) สานกสงฆโตนดแสงทอง

2.1.4) สานกสงฆทรายทอง

2.1.5) สานกสงฆแกวสวางวราราม

2.2) มสยด/บาลาย 15 แหง ไดแก

2.2.1) มสยดสลามด (ชมชนสะพานดา)

2.2.2) มสยดสาราญสข (ชมชนสาราญสข)

2.2.3) มสยดบานทงนา (ชมชนทงน า)

2.2.4) มสยดอลซอรสสนนะฮ (ชมชนบานเกา)

2.2.5) มสยดนร (ชมชนมสลมบานหนองบว)

2.2.6) มสยดดนยาตลอสลาม (หนองบอ) (ชมชนหนองทราย)

2.2.7) มสยดรยาดสซอรฮม (ชมชนหนองทราย)

2.2.8) มสยดกลางประจาจงหวดสงขลา (ชมชนหนองทราย)

2.2.9) มสยดฟตฮลมบน (ชมชนบานคลองแห)

2.2.10) มสยดนรลกอมารยะฮ (ชมชนมสยดเกาะหม)

2.2.11) มสยดอนซอรดดน (ชมชนบางมวง)

2.2.12) มสยดอาลมซะห (ชมชนทาชาง)

2.2.13) บาลายเซาะมฮามาด (ชมชนสจจกล)

2.2.14) บาลายคลองควาย (ชมชนคลองควาย)

2.2.15) บาลายโตะครหมด (ชมชนบานเกา)

3) สวนราชการอนทตงในพนท ไดแก

3.1) สานกงานทดนจงหวดสงขลา สาขาหาดใหญ

3.2) สถานอนามยคลองแห

4) ธนาคารในพนท ไดแก

4.1) ธนาคารกรงเทพ 2 สาขา (สาขาเมองใหม และสาขาตลาดพงศเจรญ)

4.2) ธนาคารกสกรไทย สาขาถนนลพบรราเมศวร

32

4.3) ธนาคารกรงไทย สาขาบกซ

4.4) ธนาคารไทยพาณชย สาขาบกซ

4.5) ธนาคารกรงศรอยธยา สาขาบกซ

4.6) ธนาคารออมสน สาขาลพบรราเมศวร

5) กลมตาง ๆ ในชมชน แบงเปนกลมทางเศรษฐกจและกลมทางสงคมใน

ภาพรวมของกลมชมชนทงตาบลคลองแห

5.1) กลมทางเศรษฐกจ ประกอบดวย กลมการเงนและกลมอาชพ ดงน

5.1.1) กลมการเงน คอ กองทนหมบาน กลมออมทรพย กลม

ธกส. และกลมสจจะวนละบาท สหกรณการเกษตร สหกรณรานคา

5.1.2) กลมอาชพ คอ กลมแมบานเกษตรกรเครองแกงบานเกาะ

หม กลมผาบาตกชมชนเกาะหม กลมตดเยบเสอผาบานเกาะหม กลมหตถกรรมจกสานกรงนกบาน

หนองทราย กลมผลตภณฑสบสมนไพรชมชนทาไทร กลมอาหารแปรรปปลาเคมชมชนทาไทร และ

กลมผลตภณฑดอกไมจนทนบานหนองบว

5.2) กลมทางสงคม มหลายกลมคอ กลมสตรอาสาพฒนา กลมอนรกษ

ปลายคลอด กลมแมบาน กลมรกษาความปลอดภย กลมฝกอบรมมโนราหวดคลองแห กลมอาสาสมคร

สาธารณสขประจาหมบาน กลมสายใยชมชนตาบลคลองแห และมลนธชมชนสงขลา

6) แหลงทองเทยวทมชอเสยง คอ

6.1) ตลาดนาคลองแห

6.2) หมบาน OTOP เพอการทองเทยวชมชนหนองทราย

7) ศนยวฒนธรรมเฉลมราชคลองแห วดคลองแห

1.1.3 ประวตความเปนมาและสถานการณปจจบนของชมชนในภาพรวม

3) ประวตความเปนมาและสถานการณปจจบนของชมชนในภาพรวม

อดตคลองแหเปนเสนทางเดนเรอสมยกอนจากไทรบร ปตตานและ

กลนตน ตานานเลาวา เศรษฐจากสถานทดงกลาวไดนาทรพยสนเดนทางมาทาบญทวดพระธาต

จงหวดนครศรธรรมราช แตไปไมทนจงฝงทรพยสนไวทชมชนคลองแหบรเวณทปจจบนเรยกวา

“โคกนกคม” ซงอยในบรเวณใกลเคยงกบตลาดน า ซงเปนสถานททคนเชอวาเปนทศกดสทธ

ใครบกรกจะตองมอนเปนไปจากการศกษาประวตศาสตรปรากฏวาชมชนคลองแหมอายเกอบ

300 ป และมรองรอยวาเคยเปนทตงของสวนผลไมของพระยาวเชยรอดตเจาเมองสงขลา ในอดตถง

ปจจบนชมชนนมประชาชนนบถอทงศาสนาพทธและอสลาม ประชาชนทง 2 ศาสนามความสมพนธ

ทดตอกนเชน มกจกรรมทางวฒนธรรมประเพณททารวมกนคอ การกวนขาวยาคหรอขาวมธปายาส

33

นอกจากนนคนในชมชนมความสมพนธทดตอกนเพราะวามกจะเปนเครอญาตกน เนองจากม

การแตงงานกนในหมบานเดยวกนหรอระหวางหมบาน ไมวาจะเปนพทธหรอมสลม ทนาสนใจคอ

วดคลองแหเปนศนยรวมของชมชนตงแตอดตถงปจจบน แมแตชาวไทยมสลมยงเขามารวมงานตาง ๆ

ในวดกบชาวพทธในอดตคลองแหเปนทแวะพกของคนในชมชนรอบขางในการขนสงสนคาไปขาย

และเดนทางตอไปในเมอง เพราะวามปายทจอดรถไฟทไปหาดใหญ นอกเหนอจากการมทาน า

สาหรบเรอมาจอดเพอเดนทางไปทอนตอไป สวนความเปนอยและการทามาหากนในอดต มลกษณะ

พงตนเองตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ซงยงคงมลกษณะเชนนอยบางชมชนในปจจบน เชน

คนในชมชนทานาปลกขาวกนเองเหลอแลวจงขาย ทาสวนผลไม อาศยผกสวนครวทปลกเอง และ

สตวนาเชน กงและปลาทหาไดในคลองแหซงน ายงใสสะอาดนามาบรโภค นอกจากนยงดแลรกษา

สขภาพดวยตนเองโดยใชยาสมนไพรทมาจากภมปญญาทองถน

ในปจจบนชมชนคลองแหมสภาพเปนชมชนเมองมากขน เนองจาก

ความเจรญทรกคบเขามา ทาใหสภาพทางเศรษฐกจและวถชวตของชาวคลองแหเปลยนแปลงไปเชน

อาชพทานาเปลยนไปทาสวนยางพารา และทนาถกขายไปเพอเปนทอยอาศย สรางบานจดสรร

สาหรบประชากรทอพยพเขามาอยในชมชนคลองแห ประกอบดวยชาวไทยมสลมและชาวไทยพทธ

ทมสดสวนใกลเคยงกน จากสถานการณดงกลาวทาใหความสมพนธของคนในชมชนมการแบง

กลมยอยมากขน ไมมความใกลชดสนทสนมรจกกนทงชมชนเหมอนในอดต คนสวนใหญเขามา

ทางานในเมองหาดใหญและมการประกอบอาชพทหลากหลายกวาสมยกอนซงมเฉพาะอาชพ

การเกษตร เชน เปนลกจางโรงงาน รบราชการ ทางานโรงแรม รบจาง โดยเฉพาะอาชพทมากทสด

คอคาขาย อยางไรกตามชมชนบางชมชนยงมการรวมกลมเพอผลตสนคา เชน กรงนกเขาชวา

เครองแกง ผาบาตก เปนตน โดยเฉพาะกรงนกเขาชวาเปนสนคาทมการสบทอดวธการผลตมาจาก

บรรพบรษและอยในวถชวตของชาวมสลม เพราะวาทกคนในครอบครวแมแตเดกสามารถทากรง

นกไดอยางไรกตามวดยงเปนศนยรวมของคนในชมชน โดยเฉพาะวดคลองแหไดจดกจกรรมเพอ

สงเสรมอนรกษประเพณวฒนธรรมเชน การจดงานยอนตานานวถชวตไทยจะมการกวนขาว

มธปายาส การแหหมรบเดอนสบ การชกพระ ประเพณแขงเรอยาว เปนตน นอกจากน นยงม

กจกรรมอน ๆ ทเปนประโยชนแกชมชนในดานการเรยนร สขภาพ และการรกษาสภาพแวดลอม

ปจจบนในชมชนคลองแหมปญหาหลก คอ ปญหาโจรกรรม และปญหาสงแวดลอม โดยพบวา

มการโจรกรรมเพมขนมากในพนทคลองแห สงผลตอความเชอมนทางดานความปลอดภยของ

นกทองเทยวทจะเดนทางมายงตลาดน าคลองแห ปจจบนมการแกปญหาโดยจดใหมอาสาสมคร

อยเวรยามเพอรกษาความปลอดภยในชมชนสวนปญหาสงแวดลอม พบวาน าในคลองแหเนาเสย

มสงปฏกลลอยมาตามน า สงผลกระทบตอบรรยากาศการในการเทยวชมตลาดน าคลองแห และ

34

ไมสามารถใชประโยชนจากแหลงน าไดเหมอนเดม เนองจากมการทงขยะลงคลองเตยผานมายง

คลองแหจากเขตคอหงสและหาดใหญ และเทศบาลมงบประมาณในการจดการเรองสงแวดลอมนอย

ในปจจบนในชมชนจงไดชวยกนแกปญหาโดยจดกจกรรม เชน มการจดตงกลมอนรกษคลองแห

ชวยกนเกบผกตบชวา และทาความสะอาดลาคลองตลอดสาย มการจดกศโลบายในการรวมกน

อนรกษคลองแห เชน การจดแขงขนเรอยาว จดทา EM ball (ลกบอลจลนทรย) มการวดตรวจสอบ

คณภาพน า มการนาขยะมารไซเคล และนาขยะบางสวนมาทาน าหมกชวภาพเพอนามาใชบาบด

น าเสย และมการทาฝายดกขยะมลฝอยในคลองแห โดยไดรบงบประมาณสนบสนนจากบรษท

หาดทพยและสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

1.2 ทนของชมชน

ผลการศกษาพบวาพนทคลองแหมทนชมชนซงเปนศกยภาพทมอตลกษณเฉพาะของ

พนทนคอ

1.2.1 จากประวตศาสตรชมชนไดกลาวถง “โคกนกคม” ซงชาวบานเชอวาเปน

สถานทศกดสทธในชมชนคลองแห ซงเปนสถานทใกลเคยงตลาดน าคลองแห จงทาใหเทศบาลได

วางแผนทจะพฒนาพนทเพอสนบสนนการทองเทยวตลาดนา

ภาพ 4 พนทบรเวณโคกนกคม

1.2.2 ทนาสงเกตในอดตคลองแหเปนทแวะพกในการขนสงสนคาไปขายและ

เดนทางตอไปในเมองหาดใหญ เพราะวามปายทจอดรถไฟและทานาสาหรบจอดเรอ และปจจบนยง

35

สามารถเปนจดแวะของผทใชเสนทางถนนลพบรราเมศรซงเปนเสนทางหลกหนงของจงหวด

สงขลา ดงนนจงอาจเปนปจจยหนงททาใหการจดตงตลาดนาคลองแหประสบความสาเรจ

1.2.3 ในอดตจนปจจบนคนด งเดมในชมชนคลองแหยงมความสมพนธทดตอกน

เพราะสวนใหญเปนเครอญาตกนไมวาไทยพทธ หรอมสลม และมความสมพนธทอบอนใน

ครอบครว แตละบานลกหลานจะดแลผสงอายโดยไมละทงใหอยคนเดยว ดงนน ผสงอายจงม

ความสข สขภาพแขงแรงและอายยน

1.2.4 นอกจากนนวถชวตคนในชมชนปจจบนโดยเฉพาะในหมท 4 และ 5 ยงคงม

ลกษณะในอดตทเปนแบบเศรษฐกจพอเพยง เชน มการปลกผกสวนครวและผลไม ไวกนเองเหลอ

แลวจงนามาขายหนาบาน

1.2.5 ปจจบนนชาวคลองแหมอาชพทหลากหลาย แตสวนใหญมอาชพคาขาย และ

ทนาศกษาตอไปคอ มการรวมกลมทางเศรษฐกจเพอผลตสนคา เชน กลมเครองแกง กลมผาบาตก

และกรงนกเขาชวา เปนตน โดยเฉพาะกรงนกเขาชวาเปนสนคาทมการสบทอดจากบรรพบรษ และ

อยในวถชวตของครอบครวมสลม เพราะวาทกคนในครอบครวแมแตเดกกสามารถชวยพอแม

ทากรงนกได

1.2.6 ทนาสนใจคอวดคลองแหเปนศนยรวมของชมชนตงแตอดตถงปจจบนแมแต

ชาวไทยมสลมยงเขามารวมงานบญตาง ๆ ในวดนกบชาวพทธ นอกจากนนเจาอาวาสวดคลองแห

เปนพระนกพฒนาทไดจดกจกรรมสงเสรมและอนรกษประเพณ วฒนธรรมไปพรอม ๆ กบการดแล

รกษาสภาพแวดลอมในคลองแห

ภาพ 5 วดคลองแห

36

1.2.7 ทสาคญคอมมสยดกลางตงอยทบานหนองทรายเปนศนยกลางในการประกอบ

พธการทางศาสนาและกจกรรมอน ๆ ของชาวไทยมสลมในจงหวดสงขลา

ภาพ 6 มสยดกลางประจาจงหวดสงขลา

1.2.8 มตลาดน าคลองแหทมชอเสยงระดบประเทศ และเปนทรจกของชาวตางชาต

โดยเฉพาะชาวมาเลเซยและสงคโปร

1.2.9 มหมบานหตถกรรมจกรสานกรงนกทถกเลอกใหเปนหมบาน OTOP ของ

จงหวดสงขลา

ภาพ 7 หมบานหตถกรรมกรงนก

37

1.3 ภมปญญาทองถนทมศกยภาพในการพฒนาเปนผลตภณฑการทองเทยว

1.3.1 ภมปญญาทองถนในตาบลคลองแห

จากการสารวจของผวจยและเอกสารของกองสวสดการสงคม เทศบาลเมอง

คลองแห (2554) พบวาตาบลคลองแหมภมปญญาทองถนอยมากมายใน 35 ชมชน โดยแบงแยกตาม

ประเภทของภมปญญา ดงตาราง 1

ตาราง 1 ภมปญญาทองถนในตาบลคลองแห

ประเภท

ภมปญญาทองถน ชอภมปญญาทองถน

ผทมความร/ภมปญญาทองถน

ชอ - สกล ทอย

1.ดานแพทย

แผนไทย/

สมนไพร/

หมอพนบาน

1.1 นวดแผนโบราณ

นางเฝา หละอาหล

นายหม แหละต

นายบญนอย คงนย

นายเฉด บลเสน

นางมะบล โตะแหละ

นางหนะ สามาย

นางมา แกวสวาง

นางประไพ วงศชนากล

นายเจอน มงรตนา

นางทม ปานะบตร

นางสาวกยะ บลหด

นายมาหนบ บลยะขวา

นายรน สมรกษ

ม.1 ชมชนสะพานดา

ม.1 ชมชนสะพานดา73/244

ม.1 ชมชนปายาง

50 ม.10ชมชนหนองทราย

14/6ม.11ชมชนคลองควาย

ม.4 ต.คลองแห ชมชนบางมวง

56/2 ม.5 ต.คลองแห ชมชนปากน


53/1 ม.6 ต.คลองแห ชมชนหนองนายขย

61/1ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล

53 ม.9 ต.คลองแหชมชนทงน า

ม.11 ต.คลองแหชมชนบานเกา

86/3 ม.2 ต.คลองแห ชมชนปรดเปรม-

ศรวรรณ

1.2 หมอพนบาน

1.2.1 หมอพนบาน

ทวไป

นางเฉลา พนธรตน

นายไว สวรรณชาตร

นายจรง สวรรณชาตร

ฮจยอ บลยะลา

นายพลอย อนทรศม

นายจด นวลศร

นายเพยน มณเพรชรตน

นายหละ บลเหลม

ม.2 ต.คลองแห ชมชนหนองบว



85 ม.11 ชมชนมสยดเกาะหม

42 ม.4 ชมชนวดคลองแห

วดคลองแห ชมชนวดคลองแห

56 ม.3 ต.คลองแห ชมชนบานคลองแห


38

ตาราง 1 (ตอ)

ประเภท




1.2.2 รกษาคนถก

งกด

1.2.3 รกษาเดกเปน

ตาล

1.2.4 รกษาโรคเรม

1.2.5 หมอรกษา

เกยวกบกระดก, เสน

นายหมน บลยะแม

นายเชอ ฤทธวงศ

นางเหง แสงส

นายกสาหล บลยะแม

นายเซง เลกสทธ

นางยวน สาระเจรญ

นายมดโข บลยะขวา


138/2 ม.11ชมชนเกาะหม

67ม.3 ต.คลองแห ชมชนบานคลองแห

77ม.5 ต.คลองแหชมชนคลองเปล



79 ม.5 ต.คลองแหชมชนคลองเปล


138/2 ม.11 ชมชนเกาะหม

1.3 ทายาสมนไพร

1.3.1 นามนนวดแก

ปวดเมอย

1.3.2 นามนสดดม/

แกหวด

1.3.3 ยาสมนไพร

น.ส. ซานา มะหมด

นายหนา ชอบงาม

นายสวสด ราชแกว

นางวไล สาสธรรม

124 ม.4 ต.คลองแห ชมชนบางมวง

131 ม.4 ต.คลองแห ชมชนบางมวง

143/45 ถ.รฐบารง ม.4 ต.คลองแห

ชมชนเมองใหม

19/6 ม.4 ชมชนวดคลองแห

2. ดานศลป-

วฒนธรรม/

ประเพณ

ทองถน/

พธกรรม

ทางศาสนา

2.1 ประเพณในศาสนา

อสลาม

2.1.1 สอนอลกรอาน

2.1.2 สอนเดกตารกา

2.1.3 วฒนธรรม

อสลาม

2.1.4 ละหมาดวนรายา

2.1.5 ทาบญกโบร

2.1.6 ผนาละหมาด

ฮจยพงศกร หลอารญ

นายอาเซาะ

ฮจยเฉม หมดหมน

นายหรอหม ชอบงาม

นายฆอซาล เบญหมด

นายแอน บลมาหล

นายหมดสเกต บลโสะ


นายสเหรน บลโตะแหละ

นายหมด บลหมด

นายยโสบ หมดอะดา





32 ม.9 ต.คลองแห ชมชนทงน า

93/1ม.11ชมชนเกาะหม

103 ม.11ชมชนเกาะหม


22/1 ม.10 ชมชนหนองทราย

45 ม.10 ชมชนหนองทราย


39


ประเภท




2.1.7 พธกรรมทาง

ศาสนา


นายฉอป ปตลา

นายหมด บลยะแม


นายยะมน บลเหลบ

นายกอเดช เหมมนต

นายสเหรน บลโตะแหละ

นายเฉด เหมมนต

นายกรส สทธการ

นายลอง ทพยอทย

นายหม เบญหมาด

นายดลรอหมาน ละยสะ

นางมาหรม เบญหมด

นายหมดสะแหละ บลเหลม

นายฆอซาหล เบญหมด

นายแอน บลมาหล

นายหมดสเกต บลโสะ


นายฮารซน จนอ

นายหะหมด บลหมด

นายหะยหรม บลตะหล

ฮลยตะฟา หมดหมน


ม.11 ต.คลองแห

53 ม.10 ต.หนองทราย

11 ม.10 ต.หนองทราย




71/59 ม.1 ต. คลองแห ชมชนหนองบว

45 ม.2 ต.คลองแห ชมชนหนองบว

50 ม.2 ชมชนมสลมหนองบว

51 ม.2 ชมชนมสลมหนองบว

9 ม.8 ต.คลองแหชมชนทาชาง








14/2 ม.11ชมชนคลองควาย


นายซอแหละห หวาฉลง

นายเหลบ หมานระโตะ

นายอา วงศชนากล

นายเกษม บลมหมด


นายอลดลรอซก บลยะแม

นายดะหนาน บลรอหม

131/53 ม.4 ต.คลองแห ชมชนบางมวง



44 ม.5 ต.คลองแห ชมชนปากน


81/1 ม.11 ชมชนมสยดเกาะหม


40


ประเภท




2.2 ประเพณในศาสนา

พทธ

2.2.1 ประเพณ

ทองถน

2.2.2 จดหมรบ

เดอนสบ

2.2.3 จดขนหมาก

2.2.4 พธกรรมทาง

ศาสนา

นายลอง ทพยอทย

นายจรณ ชาวสวน

นายวน ฤทธเทวา

นายถวล ไชยมตร

นายวน ฤทฑเทวา

นางพม ทองเพชร

นางจารสแสงเกต

นางกม สวนแกว

นายเสรม อวเสง

นายคลอย ศรบญ

นายเจอน มงรตนา

นายจานงค แสงแกว (พทธ)

นายเพยน มณเพชรรตน

(พทธ)

นายเจรญ บญรศม

นายเชอ ฤทธวงศ

นายพน อไรรตน

นายไสว ดวงมาลา

นายทอง คงสกล

ม.11 ต.คลองแห ชมชนบานเกา


19/1 ม.2 ต.คลองแห ชมชนหนองบว

ม.4 ต.คลองแห ชมชนหลงบกซ

43 ม.6 ต.คลองแห ชมชนหนองยายขย


93/1 ม.4 ต.คลองแห ชมชนทงทอง

ม.7 ต.คลองแหชมชนทงปาบ


148/9 ม.4 ชมชนเพลนจต-เมองใหม5

69 ม.6 ต.คลองแห ชมชนหนองนายขย



1/1 ม.3 ต.คลองแห ชมชนบานคลองแห

41 ม.3 ต.คลองแห ชมชนอมพวน


ม.5 ต.คลองแห ชมชนทรายทอง

120/2 ม.4 ต.คลองแห ชมชนทงทอง 2.3 การแสดงและเลน

ดนตร

2.3.1 มโนราห

2.3.2 เลนหนงตะลง

2.3.3 การแสดงต

กลองยาว

2.3.4 ขม ระนาดเอก

2.3.5 ครเพลง

2.3.6 เครองสาย

น.ส.วาสนา รกษแลง

ด.ญ.เบญจศร บญรศม

ด.ญ.อภชญา ฤทธเทวา

น.ส.วรกมล แกวมรกต

นางสมมาศ ไชยภม

นายภาณพงศ สงขาชาต

นายธงชย วงศชนากล

คณะกลองยาวนาหงวน

นายกตต เพชรหยก

นางเฉลยว ดเมฆ

73/232 ม.1 ชมชนปายาง



77/5ม.3 ต.คลองแห บานคลองแห


64ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล




107 ม.4 ต.คลองแห ชมชนทงทอง

41


ประเภท




2.3.7 องกะลง

นายชวย ดษกล

นายแลบ สาสธรรม

นายพายพ ชทรพย



86/2 ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล

2.4 การบรหารจดการ

ศลปวฒนธรรม

เจาอาวาสวดคลองแห วดคลองแห

3.ดานศลป-

หตกรรมและ

งานฝมอ

3.1 หตถกรรมจกสาน

กรงนก

นายเฝน เหมมนต

นายกาศ เสนธน

นางกมไท ชนเลศปญญา

กลมหตถกรรมจกสานกรง

นกชมชนหนองทราย



145/51 ถ.รฐบารง ม.4 ต.คลองแหชมชน

เมองใหม

ชมชนหนองทราย

3.2 งานชางไม นายเปลอง พนธรตน

นายสวรรณ จนทรทพย

นายเรอง ผวทอง

นายใจ จนทมณ

นายโยบ ฤทธโต

นายสะอด นาดมา


นายรตน เพชรปาน

นายหละ บลยะแม

นายโสะ การนสนต

นายอวบ หนแกว





ม.6 ต.คลองแห ชมชนหนองนายขย





ม.11 ต.คลองแหชมชนหนองทราย



45ม.10 ชมชนหนองทราย

3.3 ชางแกะสลก


นายสถาพร ทศนวงศ

นายหละ บลยะแม

นายหะหมด บลหมด



ม.11 ต.คลองแห ชมชนหนองทราย


3.4 จกสานทวไป

นายวศาล ขวญชวย

นางคง อรนพ

นางพน คงสกล

55/1 ม.1 ต.คลองแห ชมชนหนองบว



42


ประเภท




นางอะฉะ นาดมา

นางเคลา บญโสภา

นางนอง สาวโรจน

นางเขยน สงขาชาต


87 ม.4 ต.คลองแห ชมชนทงทอง


64 ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล 3.5 จกสานอปกรณจบ

ปลา

นายมกตาด เบญหละหล

นายหมด

45/2 ม.2 ต.คลองแห ชมชนมสลม

บานหนองบว

45ม.10ชมชนหนองทราย 3.6 ชางปนเสา

นายเฉด บลเสน

นายณชพล นพรตน 50 ม.10ชมชนหนองทราย


3.7 เยบผา นายสงา 13 ม.3 ต.คลองแหชมชนบานคลองแห

3.8 ศลปะวาดภาพ นายสถาพร ทศนวงศ 86/41 ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล 3.9 รอยลกปด

นางฮาบยะ บลเหลม

นายสมสข คงชชวย

นายภาณพงศ สงขาชาต



64/1 ม.5 ชมชนคลองเปล 4. ดานผม

ความรดาน

การเกษตร เชน

การเพาะปลก

ขยายพนธ การ

ปรบใช

เทคโนโลย

4.1 เพาะพนธตนไม

นายวเชยร พนธรตน

นายเลยง ดวงสวรรณ

นายฉโกดบลแหละ

(ยางพารา)

ร.ต.ต.เอบ ชาตวฒนา

นายถอง บญรศม

นายเพยร อนทธน

นายคลาย ลภกตโร

นายเทยน นลตบ

นายธาดา สงขาชาต

นายรอเฉด ปลดส

นางนะ บลเหลบ

เหยบ บลกอเดม

นายสนต การนสนต

นางสาวสดา วไลลกษณ

นายเนน ไชยบญดษฐ


114/1 ม.4 ต.คลองแหชมชนหลงบกซ







64 ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล

38/1 ม.9 ต.คลองแหชมชนทงน า



139ม.11ชมชนเกาะหม

87/1ม.5 ต.คลองแหชมชนคลองเปล

87/1ม.5 ต.คลองแห ชมชนคลองเปล

43


ประเภท




4.2 ทาปย/นาหมก

ชวภาพ

นายสวสด ศรเพญ

นายคม แสงเกต

นายอดม เพชรธน


112 ม.4 ต.คลองแห ชมชนหลงบกซ

114/2 ม.4 ต.คลองแหชมชนหลงบกซ

44.3 ปลกผกสวนครว

จ.ส.อ.สมนก อไรรตน

นายคลอง บญรตน

นายจง คงม

นางอาร แซฮอ (ผกบง)



ม.5 ต.คลองแหชมชนทรายทอง

30/1ม.11ชมชนคลองควาย 4.4 สวนผลไม นายชน ละอองเทพ 60 ม.3 ต.คลองแห ชมชนบานคลองแห

4.5 ทาไร นายคลอง กลยเทพ 149/50 ถ.รฐบารงชมชนเมองใหม

4.6 เพาะเลยงสตวน า/

ประมง

นายอดต บลหละ

นายเตบ บลตะหล

นายหมดหน



ม.11 ต.คลองแหชมชนบานเกา 5. ดานผม

ความรดาน

การถนอม

อาหาร/การจด

ทาอาหาร

5.1 ทาปลาแหง/ปลาเคม

นางฟาตมะ โตะโมะ

นางมดะ สขแสง

นางพรรณ สจจากล

นางฟาตหมะ

นางเจะเสาะ

71/142 ม.1 ต.คลองแห ชมชนสาราญสข



ม.1 ต.คลองแห ชมชนสาราญสข

ม.1 ต.คลองแห ชมชนสาราญสข

5.2 การจดทาอาหาร นางซาลมะ หมดอาดม

น.ส.กลยา หมดอาดม

นายอาบดน หมดหมน

นางปรดา หมดหมน

นายอามหนะ ขนพจตร

นางสงวน มณเพชรรตน

นางเนอง อรามเรอง

นางเจรญ โถมรตน

นางสชาดา สงขทอง

น.ส.นฤมล สาสธรรม

นางตอฮาเราะ มหะหมด

นายรอหะบลโตธแหละ

นางปราณบลละโอะ

46/3 ม.2 ชมชนมสลมหนองบว

53/3 ม.2 ชมชนมสลมหนองบว







44/6ม.4





44


ประเภท




นางกอดหยะบลหละ

นายราเชนบลหมน

นางเจม บลหยา

นางจารส แสงเกต

นายเสม บลยะขวา

นายอาหล บลหยา

นางบปผา ยกพนธ

นางกลบ บญรศม

136ม.11ชมชนเกาะหม


20/16 ม.3 ต.คลองแห ชมชนคลองแห

ม.7 ต.คลองแห ชมชนทงปาบ




61 ม.3 ต.คลองแหชมชนบานคลองแห

5.3 ทาขนมลกชบ นางคลอง เตาทอง 81/1ม.5 ต.คลองแหชมชนคลองเปล

5.4 ทาขนมพนบาน

นางฉารกา บลหยา

รกตรพงศ

น.ส.รน สงขาชาต


ม.4 ต.คลองแหชมชนหลงบกซ


5.5 เกบถนอมอาหาร

นายรอหะบล โตะแหละ

นางอม

นายสมใจ ทองชชวย




5.6 การทาขนม

นางพนดา ฤทธธงค

น.ส.รน สงขาชาต

นางเขยน สงขาชาต




5.7 การทาอาหารปกษใต

นางอนงคพนสะแหละหมด

นางสกานดา บลยะขาว

46/1 ม.10ชมชนหนองทราย


6.ดานอนรกษ

สงแวดลอม

ผมความร ความสามารถ

นายอาพล อไรรตน

นายอดม เพชรธน

เจาอาวาสวดคลองแห

62/2 ม.5 ต.คลองแห ชมชนบานเกา

114/2 ม.4 ต.คลองแห ชมชนหลงบกซ

วดคลองแห

45

1.3.2 ภมปญญาทองถนทมศกยภาพในการพฒนาเปนผลตภณฑการทองเทยว

ผลการศกษาหวขอ 1.3.1 พบวามภมปญญาทองถนในตาบลคลองแหทสาคญ

ซงมศกยภาพทจะนาไปพฒนาเปนผลตภณฑการทองเทยว ดงน

1) การประกอบอาหารพนบาน

ในชมชนมผทมภมปญญาในการทาอาหาร และขนมพนบานภาคใต

ตาง ๆ หลายคน และไดใชประกอบอาชพเสรมในตลาดนาคลองแห เชน การทาขาวยาสมนไพรของ

คณสมพศ รณปกษ ทไดรบการถายทอดจากมารดาแลวไดมการปรบปรงรสชาตใหมกลนหอมของ

ผกสมนไพรพนบานทปลกเองในบรเวณบาน และปรบเปลยนสวนผสมจากกงแหงปนเปนปลาปน

โดยไดแบบอยางมาจากแมคาชาวไทยอสลามจนเปนทนยมของลกคาและสรางรายไดใหแก

ครอบครวเฉลยเดอนละสามหมนบาท ซงแสดงการพฒนาภมปญญาดงกลาวใหเกดประโยชน

นอกจากนนยงมการฟนฟภมปญญาการทาขนมจนแบบโบราณทใชเวลานานเนองจากทาดวยมอ

โดยใชโมหนสาหรบโมแปงเปนอปกรณหลก การฟนฟดงกลาวสาธตโดยผสงอายและไดจดขน

เปนประจาในวนงานยอนตานานคลองแหทจดโดยวดคลองแห

ภาพ 8 ขาวยา อาหารพนบานภาคใต

2) การจดการอนรกษสงแวดลอม

ในป 2543 สายน าคลองแหเตมไปดวยขยะและน าเสยไดม พระครปลด

สมพร ธานธมโม เจาอาวาสวดคลองแห และสบโทอดม เพชรธน เปนแกนนาของกลมอนรกษ

46

คลองแหไดรวมมอกนฟนฟแกปญหาสภาพแวดลอมคลองแหอยางตอเนองจนถงปจจบน โดยใช

ภมปญญาทองถนในการจดการคอ การทาน าหมกชวภาพและจลนทรยแบบกอนทงลงในคลองเพอ

แกปญหาดงกลาว รวมกบการคดแยกขยะ จดอบรมการน าหมกชวภาพ และผลตภณฑทเกยวกบ

การอนรกษสงแวดลอมเชน สบชวภาพไลแมลง ปยแหง เพอใหชาวบานใชในครวเรอน จนกระทง

สบโทอดม เพชรธน ไดรบการยกยองใหเปนปราชญชาวบานดานการอนรกษสงแวดลอม นอกจากนน

มลนธโคคาโคลาประเทศไทย และมลนธชมชนไดใหงบประมาณในการจดทาฝายดกขยะในคลองแห

1,300,000 บาท ในป 2552 ในระยะแรกสบโทอดม เพชรธน และสมาชกกลมอนรกษไดชวยกน

ออกแบบและสรางฝายแตไมประสบความสาเรจจนกระทงไดรบความชวยเหลอจาก อาจารยสทธศกด

ตนมงคล จากมหาวทยาลยสงขลานครนทรมารวมดาเนนการจนไดฝายทสามารถดกขยะไดจนถง

ปจจบนดงนนฝายดงกลาวจงมลกษณะเฉพาะทเกดจากภมปญญาของกลมคนดงกลาว แมกระทง

ตลาดน าคลองแหกเปนเครองมอในการบรหารจดการโดยจงใจใหประชาชนเหนคณคาของคลองแห

เพมขนแลวชวยกนดแลอนรกษไมใหนาเนาเสย

ภาพ 9 การอนรกษสงแวดลอมคลองแห

3) การจดการฟนฟประเพณ วฒนธรรมทองถน โดยบรณาการกบการพฒนา

ชมชน

ชวตของคนในชมชนคลองแหในปจจบนไดเรมเปลยนแปลงไปจากอดต

เชนเดยวกบชมชนอน ๆ ดงน นจงทาใหความสมพนธระหวางวดกบชมชนหางเหนกนเมอ

เปรยบเทยบกบในอดต ซงจะเหนไดจากความสนใจเขารวมกจกรรมทางศาสนาวามแตผสงอายเปน

47

สวนใหญในขณะทคนรนใหมมจานวนลดลงเรอย ๆ ดงนนเจาอาวาสวดคลองแห คณะกรรมการ

วดคลองแห กลมรกษคลองแห จงไดใชภมปญญาในดานการจดการเพอมการฟนฟประเพณ

วฒนธรรม ทสญหายไปและกาลงจะสญหาย โดยการบรณาการรวมกบการอนรกษสงแวดลอม

คลองแหและการพฒนาชมชนโดยเฉพาะการจดโครงการวฒนธรรมไทย สายใยชมชนคลองแห

ซงมวตถประสงคเพอ การอนรกษคลองแหและพฒนาชมชนไปพรอมกบการฟนฟประเพณ วฒนธรรม

โดยจดกจกรรมประเพณตาง ๆ ทกเดอนในรอบปทวดคลองแห และบางประเพณไดมการฟนฟ

ภมปญญาทองถนทสญหายไป เชน การแทงหยวก ในประเพณรบหลาเทยมดาแสดงความกตญ�

กตเวทตอเทวดาทไดมาคมครอง ภมปญญาการจดหมบ หรอการจดสารบอาหาร ของใชเพออทศ

สวนกศลแกบรรพบรษในประเพณทาบญเดอนสบเปนตน นอกจากเจาอาวาสวดคอลงแหไดเปน

แกนนาในการจดงานยอนตานานคลองแห ซงมการเลาประวตศาสตรชมชนผานการแสดงละครเวท

มการแสดงวถชวตในอดต เชนการแตงกาย การประกอบอาชพ การประกอบอาหาร ผลตของใช

นอกจากนนในวดยงไดมการจดกจกรรมตาง ๆ ใหคนรนใหมไดเรยนร เชน การอบรมการทาผลตภณฑ

การรกษาสงแวดลอม การราโนรา การจดตงพพธภณฑทองถนและไดสนบสนนการจดตงตลาดน า

คลองแห ซงแสดงใหเหนภมปญญาในการบรหารจดการเพอพฒนาชมชนทบรณาการกบการฟนฟ

ประเพณ วฒนธรรมและสงแวดลอม จนเจาอาวาสไดรบรางวลมากมายโดยเฉพาะรางวลเสมา

ธรรมจกรสาขาสงเสรมและอนรกษสงแวดลอมระดบภาคใต จากสมเดจพระเทพรตนราชสดา

ภาพ 10 พธการกวนขาวยาค

http://chalermrajklonghae.com/images/stories/image/20120909/kraw_tip_1.jpg

48

4) งานหตถกรรมกรงนก

การทากรงนกเปนภมปญญาของชมชนบานหนองทรายในตาบลคลองแห

ทเรมทาครงแรกเมอ 80 ป ทแลว โดยคนไทยพทธมาจากตาบลนานอย วตถประสงคการเรมแรกเพอ

ใชเลยงนกในครวเรอน และไดมการพฒนาภมปญญาทองถนการทากรงนกจากเดมใชมอลวนซง

ตองใชเวลานานมากโดยเฉพาะการเจาะรขดหวายสาหรบใสซไมไผเพอประกอบเปนตวกรง ตอมา

เปลยนเปนสวานมอหมนเพอเจาะร จนในปจจบนนใชเครองมอไฟฟาโดยผใหญบานชอ นายหยด

บลกอเดม ซงเปนประธานกลมหตถกรรมจกสานกรงนก ปจจบนประชาชนหมบานนไดทากรงนก

เปนอาชพหลก โดยรวมกลมกนเพอใหเกดความรก ความสามคคระหวางกน เกดประสทธภาพใน

การผลตและการจาหนายโดยเฉพาะมอานาจในการตอรองราคากบพอคาคนกลาง ดวยเหตนหมบาน

หนองทรายจงเปนแหลงเรยนร ศกษาดงานของเยาวชนจากสถาบนตางๆ ทเขามาเรยนการทากรงนก

ของสมาชกในครวเรอนทมการสอนถายทอดภมปญญาใหแกลกหลานโดยการปฏบตชวยพอแม

ทากรงนกทกวนตอนเยนหลงเลกเรยน และนาทงทเยาวชนคนรนใหมในหมบานนมความสนใจ

อยางจรงจงในการสบทอดการทากรงนก

ภาพ 11 ภมปญญาการทากรงนกชมชนหนองทราย

5) การรกษาสขภาพอนามยโดยวธการของหมอพนบาน

จากการสารวจในพนทตาบลคลองแห ยงคงมการรกษาสขภาพโดยใช

ภมปญญาทองถนของหมอพนบาน โดยเฉพาะในชมชนทคอนขางมวฒนธรรมชมชนทเขมแขงและ

มวถชวตพงตนเองตามแบบเศรษฐกจพอเพยงท ชมชนไทยมสลมคอ บานเกาะหม ทยงคงมหมอ

49

พนบานทรกษาโรคโดยใชสมนไพร และคาถาจากคมภรอลกรอาน เชน หมอรกษากระดก หมอนวด

หมอง และหมอปรงยาสมนไพร จากการสมภาษณ หมอหมน บลยะแม ไดขอมลวา การรกษาคนไข

ทถกงกดจะใชการปดเปาใหหายโดยอธฐานขอพรจากพระเจา และใชสมนไพร เชน เสลดพงพอน

ฟาทะหลายโจน และวาน ทตาละเอยดผสมกบน าขาวพอกทแผล และตมน าสมนไพรใหคนไขดม

สวนการรกษาคนไขทกระดกหกใชวธการเขาเฝอกททาจากไมไผและทาน ามนเมอจดกระดกเขาท

แลวพรอมกบการขอพรจากพระเจานอกจากนนยงมหมอ หะยอ ทเปนหมอปรงยาสมนไพรและ

รกษาโรคโดยใชการสวดคาถาจากคาภรอลกรอาน สวนหมอนวดพนบานในตาบลคลองแหมหลาย

คนสวนใหญเปนผสงอาย และการรกษาและดแลสขภาพโดยใชสมนไพรยงเปนทนยมในบางพนท

ของชาวไทยพทธ เชน เจาอาวาสวดคลองแหไดจดสถานทในวดเพอปรงยาสมนไพรทไดสตรจาก

อาจารย ทอง คง ฆ ส สโร อดตเจาอาวาสวดคลองแหรปท7 ซงไดเขยนตารายาสมนไพรไวใหคน

รนหลงไดใชอนงภมปญญาหมอพนบานมกไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษโดยการเปนผชวย

ในการรกษา สวนการถายทอดใหคนรนหลงในปจจบนนมนอยเพราะคนรนใหมไมสนใจ

ภาพ 12 หมอนวดพนบาน

จากภมปญญาตาง ๆ ดงกลาวในตาบลคลองแห ผวจยไดเลอกศกษาเจาะลกภมปญญา

หตถกรรมจกสาน ซงประกอบไปดวย ภมปญญาหตถกรรมจกสานกรงนกชมชนหนองทราย

หตถกรรมจกสานไซ และหตถกรรมจกสานผลตภณฑจากตนกกขหมา ดงมรายละเอยดในหวขอ

ตอไป

50

2. องคความร การไดมา การถายทอด และการใชประโยชนของภมปญญาทองถน

ผลการศกษาของหวขอทผานมา ผวจยไดเลอกศกษาเจาะลกภมปญญาทองถนทม

ศกยภาพเพอคนในชมชนนามาตอยอดไดในการหาแนวทางการพฒนาผลตภณฑ การทองเทยวเชง

วฒนธรรมในตาบลคลองแห คอภมปญญาหตถกรรมจกสาน ซงเปนความรและทกษะในงานฝมอ

ซงนาวตถดบในธรรมชาตมาแปรรปใชในชวตประจาวนซงสะทอนใหเหนชวตและความเปนอย

ขนบธรรมเนยม ประเพณ ของสงคมแตละสงคมได (วบลย สสวรรณ, 2539) โดยเฉพาะงานหตกรรม

จกสานเปนงานหตถกรรมทมประโยชนใชสอยในชวตประจาวน ทงในครวเรอนและการประกอบ

อาชพในงานวจยน เลอกศกษารายละเอยด 3 ภมปญญา คอ ภมปญญาหตถกรรมจกสานกรงนก

ชมชนหนองทราย หตถกรรมจกสานไซ และหตถกรรมจกสานผลตภณฑจากตนกกขหมา โดยม

รายละเอยดในประเดน องคความร การไดมา การถายทอด และการใชประโยชนของภมปญญา

ทองถน ดงตอไปน

2.1 ภมปญญาหตกรรมจกสานกรงนก ชมชนหนองทราย

ภมปญญาหตกรรมจกสานกรงนก ในชมชนหนองทราย เปนภมปญญาของ “กลม

หตกรรมกรงนกชมชนหนองทราย” กลมนอยในชมชนหนองทราย ซงเปนชมชนเลก ๆ ในเขต

เทศบาลเมองคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา ประกอบดวยครวเรอนกวา 200 ครวเรอน

ยงชพโดยการผลตกรงนกเปนอาชพหลก มตานานการสรางสรรคชนงานดานหตถกรรมมามากกวา

80 ป โดยคาดหวงวาจะไดรบการสบทอดตอ ๆ กนไปอกหลายชวอายคน เปนงานฝมอทมคณคา

เอกลกษณ และความสวยงาม แสดงภมปญญาทองถนทมความสมพนธกบวถชวตของคนไทย

มสลมในภาคใต ทควรคาแกการอนรกษสบสาน และพฒนาตอไป

ภาพ 13 ภมประเทศชมชนหนองทราย

51

2.1.1 องคความรภมปญญาในดานการผลตหตถกรรมจกรสานกรงนก

1) ลกษณะขององคความร

ความรนเปนความรภายในทองถนทสอดคลองกบบรบทและสภาพ

สงคมในชมชนน เนองจากคนในชมชนนเปนชาวไทยมสลม ซงมวถชวตทผกพนกบการเลยงนกเขา

ไวดเลน และฟงเสยงรอง เชนเดยวกบคนในภาคใตอนๆ จงทาใหมการทากรงนก และ ถาผใดมฝมอ

กไดรบการวาจางใหทากรงนก จงทาใหเกดอาชพทากรงนกจาหนาย โดยความรทคนในชมชนไดน

ไมไดมาจากการเรยนรในระบบอยางเปนทางการจากสถาบนการศกษาใด ๆ แตไดรบการเรยนรใน

ครอบครวดวยวธการไดคลกคลแลวซมซบจากการมองเหนและการชวยบคคลในครอบครวทา

กรงนก

2) ความร วธการและเทคนคการผลต

จากการสมภาษณ นายหยด บลกอเดม ไดวธการผลตกรงนกของกลม

หตถกรรมกรงนกหนองทรายมประเดนสาคญ 2 ประเดน คอ ปจจยการผลตทใชในการผลตกรงนก

และขนตอนการผลตกรงนก ดงนคอ

2.1) ปจจยการผลตทใชในการผลตกรงนกม วตถดบและอปกรณ ดงน

2.1.1) วตถดบ มดงน

(1) ไผทนยมใชในการผลตกรงนกบลหลาของชาวบาน

ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา คอไมไผสสก ไมไผหนาม ไมไผตง ทงนขนอยกบ

ลกษณะการใชงาน ชาวบานจะหาเองบางในปา แตสวนใหญจะสงซอจากพอคาซงมอาชพขายไมไผ

โดยเฉพาะ ชาวบานจะนยมไมไผสสกเพอนามาทาเปนกรงนกโดยไมไผสสก จะเปนไมไผทมหนาม

อยเหนอตา กอแนนทโคน ปจจบนหาไดนอย ใชสาหรบซกรงนกราคาแพง ไมไผจะตองแกจด

หรอไมออนจนเกนไปนอกจากนไดใช ไมไผปา มทวไปในปาทอดมสมบรณ เนอไมจะหยาบ ซงจะ

นามาทาซกรงนก ทากรงโหลขายในราคาถก ไมไผปาจะตองแกจดหรอไมออนจนเกนไป สวนไม

ไผตง เปนไมไผซงมลาตนใหญ รอบขอระหวางตน จะมรากฝอย ลาตนจะสเขยวเขม ดงภาพ 15 จะ

เหมาะสาหรบกรงแกะดอก เพราะวาไผตงเนอจะหนา ไมไผทมคณภาพเหมาะแกการทากรงนกเขา

ชวาจะตองไมออนหรอแกจด หาซอไดจากอาเภอขางเคยงหรอสงซอจากพอคาในจงหวดสตล

จงหวดยะลา ไมไผทดจะสงผลใหการผลตกรงนกไดงาย รวดเรว

52

ภาพ 14 ลกษณะของตนไผสสก

(2) หวายทใชในการผลตกรงนกบลหลาของชาวบาน

ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา ม 3 ชนด คอ หวายขรง หวายขเหร หวายเปด สวนหวาย

ทกลมนามาใชมากทสดและสามารถทาไดดทสดคอ หวายขเหร ทงนขนอยกบลกษณะการใชงาน

ของกรงแตละประเภท

ภาพ 15 ลกษณะของตนหวายขเหร

53

(3) ไมทใชในการผลตกรงนกของชาวบาน ตาบลคลอง

แห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา คอไมของตนกระทอนหรอไมทอน (ภาษาถน) ดงภาพ 17

ภาพ 16 ลกษณะของตนกระทอน

(4) ลวดเหลก ทใชในการผลตกรงนกของชาวบาน

หนองทราย มลกษณะขดเปนวงกลม หาซองายจากรานขายวสดกอสราง

(5) กาวลาเทก กาวทใชในการผลตกรงนกของชมชน

หนองทราย อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เพอใชในการยดตดวสด กาวลาเทกตองมลกษณะขาวเหนยว

แหงเรว สามารถยดกบไมไดด กาวลาเทกสามารถซอไดจากรานจาหนายวสดอปกรณ หรอรานขาย

ของชาบรเวณใกลเคยง

(6) ตะปทใชผลตกรงนกของชาวบานบานหนองทราย

ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา คอตะปเขม และตะป 1 นว ซงหาไดจากรานจาหนาย

วสดกอสราง ใชในการสลกฝงลงไปบนเนอหวายกนซโครงนกเคลอน โดยตะปเขมมลกษณะเปน

ตะปขนาดเลกคลายเขม หาซอไดในรานขายวสดกอสรางใชในการทาสลกลงไปบนเนอหวายกนซ

กรงเคลอน สงผลทาใหผลตภณฑคงทน

54

(7) แลก เกอรทาไม ทใชในการผลตกรงนกชมชน

หนองทราย ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา ม 2 ชนด คอน ามนทาไมตราหวสงห

สดามะเกลอ และสตราไมตรา Lobster (วานชเงา) ชาวบานสวนใหญนยมใชในการพนกรงนกท

สาเรจรปพรอมสงแลว เปนขนตอนสดทายในการทากรง

2.1.2) อปกรณทใชในการผลตกรง

อปกรณสาคญทใชในการผลตกรงนกของชาวบานชมชน

หนองทราย อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา คอ กรรไกร คม คอน สวาน มด เครองเจาะไฟฟา และ

เลอยเหลก ดงนคอ

(1) เลอยเหลก มลกษณะเปนซฟนปลาขนาดเลก ใช

สาหรบเลอยตดเหลก หรอทองเหลองในการทาตะขอแขวนกรง

(2) มดทชาวบานนยมใชฝนการผลตกรงนก คอ มดพรา

มลกษณะเหมอนอโต ดามไม เหมอนมดปอกมะพราว ใชผาแบงไมไผใหเปนซเลก ๆ ตามขนาดท

ตองการ มดพราจะตองมความเบา แหลม คม จงจะสะดวกแกการทากรงนกทกรปแบบ

(3) คมทใช คอ คมปากกลม มปากเรยวแหลมกลม

มรองถเลกโดยรอบ ใชสาหรบจบลวดในการผกดงใหแนนซงจะถนดกวาใชมอ คมทดจะตองกลม

ไมเปนสนมขนาดเหมาะกบมอ

(4) คอนทใชในการผลตกรงนกของชาวบานนนนยมใช

คอนหวกลม และคอนเลก คอนหวกลมมลกษณะเปนหวกลมมน ม2 ดาน ดานหนงกลมมน อกดาน

หนงเปนสเหลยม ใชสาหรบตทองเหลองหรอโลหะใหโคง มน คอนหวกลม จะตองทามาจาก

เหลกกลาชนดด ไมมรอยบม หนกสวนคอนเลก มลกษณะเหมอนคอนทวไปขนาดเลก ใชสาหรบต

ตะปเขมขนาดเลกในการทาสลกกรง คอนจะตองผวเรยบ มนาหนก

(5) กรรไกร ชาวบานนยมใชกรรไกรตดผาเพอตดวตถดบท

มขนาดเลก และเพอความสะดวกในการหยบจบสงตาง ๆ

(6) สวาน สวานทใชในการผลตกรงนกของชาวบาน

มดวยกน 2 ชนด คอ สวานมอ และสวานไฟฟา แบบแทนเจาะ ใชในขนตอนการทากรงเจาะหวายหวกรง

2.2) ขนตอนการผลตกรงนก

2.2.1) นาหวายทเปนเสนยาว ๆ มาขดยดตดกบเสาไมกลม/เสาปน

ดงภาพ 18 เพองายตอการจดทาเปนขอบชนสวนตวของกรงนก ซงตองนาเชอกฟางมาผกเอาไว

ปองกน การแยกออกจากกนไวเปนเวลาอยางนอย 2 วน หลงจากเวลาผานไปสามารถนามาใชงานได

55

ภาพ 17 ขนตอนการดดหวาย

2.2.2) นาหวายทขดเรยบรอยแลวมาทาการแกะเชอกออก นามา

กะรตามขนาด/รปแบบทตองการ เชน ตองการทากรงนกเขาขนาดกลาง กตองกะรปประมา 48 ร

หลงจากรสดทายตองเวนระยะหางออกไปประมาณ 1 คน

2.2.3) นาหวายทกะขนาดรเสรจแลวมาทาการปาดออก ตรงสวน

ทเวนระยะหางเอาไว 1 คบ ใหบางตรงสวนปลาย แลวนาอกดานหนงมาปาดโดยวดขนาดเทากนกบ

ดานทปาดแลว จนสามารถประกบกนสนท ดงภาพ 19

ภาพ 18 ลกษณะการควานไมไผ

56

2.2.4) นาตะปประมาณ 2-3 ตว มาตอกลงบนหวายเพอเปนการเชอม

ตอกนโดยไมควรตอกตะปใหปดทบรททาไว

2.2.5) นาเหลกลวดเสนเลกมาผกมดเอาไว 3 สวนคอ หว/ทาย

และตรงกลาง โดยใชคมดงบดไปมา

2.2.6) เมอครบตามจานวนทตองการแลวใหนาไปดด โดยให

ระดบของขอบหวายทกดานเทากนเพอกรงนกจะออกมาสวยงาม

2.2.7) นาหวายอกสวนหนงมาวดขนาดทาสวนหว สวนทาย

รปแบบเดยวกนกบการทาชนสวนตวกรงนก

2.2.8) นาขดหวายทงหมดไปเจาะรโดยใชเครองเจาะรไฟฟา

ภาพ 19 การเจาะรสวายเพอใสซกรง

2.2.9) นามดพรามาปาด สวนทเปนรองรอย ขยจากการเจาะออก

เพอใหเรยบเนยนไมระคายเมอสมผสตวนก

2.2.10) นาไมไผทเตรยมไวมาเลอย วดความยาวตามขนาดท

ตองการ

2.2.11) นาไมไผทเลอยแลวมาผาออกเปนซ ๆ ขนาดตามตองการ

2.2.12) ทาการเหลาซใหมรปแบบตามชนดของกรงทตองการทา

เชน กลม แบน ใหญ เลก แลวดดใหโคงพอควร

57

2.2.13) นาซกรงทเหลาเสรจแลวไปทาการรมซจากควนไฟ พลก

ไปมาจนมสเหลองทอง ทงไวประมาณ 30 นาท และเมอรมซเสรจแลวควรพกวางไวประมาณ 15 นาท

เพอปองกนการตดมอ

2.2.14) นาซทรมแลวมาสอดใสในหวาย ตามรทเจาะเอาไวจนครบ

จานวนทงสวนตว หว ทาย และใชตะปตอกเพอกาหนดระยะหาง เวนวางตามระดบสวนหว กลาง ทาย

ของกรงนก

ภาพ 20 การใสซกรงนก

2.2.15) การทาหนาบดวยเชอกเสนเลก เวนระยะหางตามสมควร

2.2.16) นาสวนหวกรงมาใสตะขอ

2.2.17) ทาทสาหรบใหนกเกาะโดยเชอมตดกบสวนทายกรงนก

ดงภาพ 22

2.2.18) ทาประตใหอยตรงกลางของกรงนก

2.2.19) นากรงนกททาเสรจแลวไปทาแลกเกอรใหทวทกสวน

2.2.20) นาทกสวนมาประกอบตดกนโดยใชตะปตอเพอเชอมตอ

58

ภาพ 21 การทาทสาหรบใหนกเกาะ

2.3) ความรจากสาขาวชาตาง ๆ ทเชอมโยงกนเปนองคความรภมปญญา

ทองถนหตกรรมจกสานกรงนก มดงน

2.3.1) ความรสาขาวชาการเกษตรในแขนงพชศาสตรทนาไปใช

ในการเลอกวตถดบคอไมไผและหวาย ทมลกษณะเหมาะสม นามาใชทาผลตภณฑกรงนกใหม

ความคงทนและสวยงาม ยกตวอยาง เชน ตองเลอกไมไผและหวายทแกจด หรอไมออนเกนไป

สาหรบการทาซกรงนกและโครงสรางของกรงตามลาดบ

2.3.2) ความรและทกษะการใชเครองมอชาง เชน สวาน เลอย

เครองขดไฟฟา จกรเยบผา ฯลฯ

2.3.3) ความรและทกษะในการจกสานผลตภณฑจากหวายและ

ไมไผ

2.3.4) ความรและทกษะในการแกะสลกซงใชในการแกะซกรงนก

และทาตะขอแขวนกรงนก

2.3.5) ความร ความคดสรางสรรค ในการออกแบบผลตภณฑ

กรงนก ซงเปนเอกลกษณของกลม คอ กรงกระปอง กรงออมสน กรงขวด กรงนกเขา กรงตอนกเขา

กรงหวหอมหรอหวจก กรงนกเขาลาพ กรงอยธยา กรงโอง กรงนกเขานคร กรงตอนกและนกบนหลา

ดงภาพท 22

59

กรงนกทรงกระปอง กรงนกออมสน กรงนกเขา กรงหวหอมหรอหวจก

กรงนกลาภ กรงนกเขานคร

กรงนกบลหลา กรงขวด

ภาพ 22 กรงนกรปแบบตาง ๆ ของชมชนหนองทราย

60

2.3.6) ความรในดานการวางแผนการผลต ประธานกลมเปนผม

ความรในการวางแผนการผลต และประสานงานกบสมาชกผผลตเพอใหไดผลผลตทนตามคาสง

ของพอคาคนกลาง

3) การไดมาหรอการเกดภมปญญาทองถน

กระบวนการเกดภมปญญาทองถนนน มความสาคญและควรเนนมากกวา

เนอหาภมปญญา เนองจากตวเนอหานนตอไปขางหนามความลาสมย แตกระบวนการภมปญญานน

ยงนามาใชในการเรยนรและพฒนาใหเกดการตอยอดภมปญญาได กระบวนการเกดภมปญญา

ประกอบดวย 2 สวนทสาคญคอ ปจจยพนฐาน และคน โดยปจจยพนฐานประกอบดวย ทรพยากร-

ธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนทองถน สวนคนนนเปนผทนาปจจยพนฐานดงกลาวมาเชอมตอ

กบภมปญญาดงเดม ประสบการณ และญาณทศนะหรอความฉลาดหลกแหลมของสตปญญาของ

ตนเอง เพอกอใหเกดภมปญญาทองถนใหมขนมา (สทธวงศ พงศไพบลย, 2547)

ดงนนทมาหรอการเกดภมปญญาหตกรรมจกสานกรงนกของชมชน

หนองทรายนนจงอธบายไดดงน

ภมปญญาเดมการทากรงนกนนเกดขนเมอประมาณ 80 ปทแลว โดย

ผบกเบกการทากรงนกเปนคนแรกคอ คนนานอยชอหอม เปนคนไทยพทธ แตตอนหลงไดเปลยนเปน

ไทยมสลม แรกเรมเขาทากรงเพอใชเลยงนกในครวเรอน เพราะชาวไทยภาคใตนยมเลยงนกโดยเฉพาะ

นกเขาชวา เพอดเลน ฟงเสยงรอง และนาไปประกวดแขงขน ดงนนทกครวเรอนทเลยงนกจงตองทา

กรงนกไวเพอใชขงนกแลวทาใหไดรบความบนเทงหลงจากการทางาน อาชพหลกในชมชนนคอ

ทาไร หาปลา และทานา เนองจากสภาพแวดลอมในชมชนทดงเดมเปนปา มพนธไมหลายชนด รวมทง

ตนไผ หวาย และไมยนตนตาง ๆ จงทาใหชาวบานในชมชนไดใชวตถดบทมตามธรรมชาตเหลาน

ทากรงนก ดงนนคนในชมชนจงไดเรยนรการทากรงนกจากนายหอมซงเปนผบกเบก ตอมาคนในชมชน

หนองทรายไดมการพฒนาภมปญญากรงนก ซงแสดงถงการไดรบประสบการณจากสภาพแวดลอม

ทาใหเกดความคดสรางสรรค ออกแบบวธการทาและรปแบบใหม ๆ ของกรงนกโดยมการพฒนา

เปน 3 ยค คอ

ยคท 1 ป พ.ศ. 2510 เปนชวงทเทคโนโลยยงไมเจรญกาวหนา จงใชภม

ปญญาชาวบานในการเจาะรกรงนกโดยการนากานรมเผาไฟเสยบแลวผดเพอเจาะร จะตองทาแบบน

ไปเรอง จงใชเวลานานมากในการทา เนองจากไมมเครองทนแรง

ยคท 2 ป พ.ศ. 2520 ยคนเรมมเครองทนแรงบางแลว คอมการใชสวาน

มอหมนเพอเจาะร

61

ยคท 3 เปนยคปจจบน ผใหญบานของชมชนหนองทราย ไดนาเครอง

เจาะรมาใชกนอยางแพรหลายในหมบาน

ปจจบนนมการทากรงนกกนมากเพราะมลกคามารบกรงนกถงทบาน

โดยลกคาจะโทรมาสงวาตองการขนาดและรปแบบใด เมอครบกาหนดกจะมารบสนคา บางครงกจะ

สงสนคาเพมในวนทมารบสนคาวา งวดตอไป ตองการสนคาแบบไหน และเมอพอคาคนกลางเรมใหทา

และสงสนคาใหลองไปขายด พอเรมขายได ตลาดยอมรบ กเลยทาเปนอาชพ ปจจบนคนในชมชน

หนองทราย เกอบ 90%ทากรงนกเปนอาชพหลก

ดงน นภมปญญาทองถนหตกรรมจกสานกรงนก จงเกดขนมาจาก

ภมปญญาเดมของนายหอม แลวคนในชมชนไดเรยนร มประสบการณทากรงนกจากนายหอม ใน

สภาพแวดลอม และวถชวตทเอออานวยในการเลยงนก และมวตถดบทใชทากรงนก จงทาใหเกด

การสรางสรรควธการผลต และรปแบบกรงนกใหมเพมขน ซงแสดงถงการเชอมโยงปจจยพนฐานตาง ๆ

โดยคนในชมชนทาใหภมปญญาหตกรรมจกสานกรงนกชมชนหนองพายไดมการพฒนาดงกลาว

จนปจจบนไดมการรวมกลมผผลตกรงนก ตงเปนกลมหตถกรรมจกสานกรงนก ชมชนหนองทราย

ซงตงอยทบานเลขท 39/13 หม 10 ชมชนหนองทราย อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา โดยมประธานกลม

ชอ นายหยด บลกอเดม มคณะกรรมการทงหมด 11 คน มสมาชก 74 คน

2.1.3 การถายทอดภมปญญาทองถน

การถายทอดภมปญญาทองถนนนมกเปนเพยงการบอกเลาเรองราวจาก

ประสบการณและจากความทรงจา ตลอดจนการเรยนการสอน โดยการปฏบตจรง สวนใหญไมม

การจดบนทกเปนเอกสาร (วสทธ ใบใม, 2555)

การถายทอดภมปญญาทองถนหตถกรรมจกสานกรงนกทชมชนหนองทราย

ไดเรมจากนายหอมไดถายทอดใหแกผทสนใจจะฝกทากรงนกทบานของนายหอม เมอผทไดรบ

การฝกทาเปนแลวจงกลบไปทาทบานตนเองและไดมการถายทอดในครวเรอน โดยผใหญใน

ครอบครวใหบตรหลานชวยทากรงนกเพอจาหนาย จงทาใหเกดการเรยนรในกลมเยาวชนคนรนใหม

ซงมความเตมใจในการทากรงนก ดงนนในปจจบน ครวเรอนในชมชนหนองทรายประมาณรอยละ 90

ไดทากรงนกขายเปนอาชพหลก นอกจากนนไดถายทอดการทากรงนกใหแกเยาวชนนอกชมชน เชน

นกเรยนโรงเรยนบานทงน า โรงเรยนคเตาวทยา โดยใชบานของประธานกลมหตถกรรมจกสานกรงนก

ชมชนหนองทราย และบานของสมาชกกลมเปนทเรยนรและฝกทา

62

2.1.4 การใชประโยชนภมปญญาทองถน

ภมปญญาหตถกรรมจกสานกรงนกของชมชนหนองทรายใหประโยชนแก

คนในชมชน ในดานสงคมและเศรษฐกจ คอ

1) ดานสงคม การทากรงนกดวยกนในครอบครวทาใหความสมพนธใน

ครอบครวเปนไปไดด เพราะไดมความใกลชดกน ไดชวยเหลอกน สงผลใหครอบครวอบอน

มความสข นอกจากนนกาทากรงนกเขาเปนอาชพเกอบทงชมชนจนเกดการรวมกลมกน จงทาให

เกดความสมพนธทดตอกน ของคนในชมชน เพราะตองมการปรกษาหารอ แลกเปลยนความคดเหน

ในการทากรงนก และไดมการชวยเหลอในการทางานและดานเศรษฐกจ และในปจจบนนภมปญญา

หตถกรรมจกสานกรงนก ยงชวยทาใหชมชนนไดรบการเลอกใหเปนหมบานโอทอป เพอการทองเทยว

ชมชนหนองทราย ซงทาใหเกดความภาคภมใจในทองถนของตน สดทายการทากรงนกมคณคาใน

ดานการสรางนสยทดใหแกคนในชมชน เชน มความสามคคกนในกลม

2) ดานเศรษฐกจ การผลตกรงนกไวใชเองเปนการลดรายจาย และถาผลต

เพอจาหนายจะทาใหมรายไดเพมขนในครอบครวทงรายไดเสรมหรอรายไดหลก นอกจากนนยงทาให

เกดอาชพทผลตสนคาเกยวของกบการทากรงนก

2.2 ภมปญญาหตถกรรมจกสานไซดกปลา ชมชนมสลมบานหนองบว

2.2.1 องคความร

1) ลกษณะขององคความร ภมปญญาหตถกรรมจกสานไซดกปลาเปน

ความรทอยในทองถนของผมความรภมปญญาชอ นายมกตาด เบญหละหล ซงสอดคลองกบบรบท

ของชมชนนทอาณาเขตพนทตดตอคลองอตะเภา ทง 2 ดาน ซงเมอกอนในคลองนมปลาเปนจานวนมาก

จงทาใหชาวบานในชมชนไดมการทาไซดกปลา ดงนน องคความรนจงไดมาจากการเรยนรในวถชวต

ไมไดมาจากการศกษาในระบบ

2) วธการทา/ผลต ไซดกปลา วตถดบทใชทาไซดกปลา ไดแก การทาไซ

เนออวนใชไมไผ 8 ซ (มอยภายในชมชน เลอกไมไผทถาแกมากยงด) ไมไผทนามาทามการเอาไป

แชน ากอน เพอเอาน าหวานในไมไผออกใหหมดเพอกนมอดได สภาพของไมจะใชงานไดนานคงเดม

เนออวน (ซอตามรานในตลาด) เชอกฟาง (ซอตามรานขายของชา) เชอกไนลอน (ใชผกปากไซ)

ชนผกเชอกไว (ซอตามรานขายของชา) ลวดเหลก (ซอในเมองตามรานขายลวด) มด เปนตน ขนตอน

ของการทาไซไมยากอยทการเกบความละเอยดและเทคนคในการทาไซของแตละคนททา

ไมเหมอนกน ถาในชมชนอนจะทาไซดกปลาแบบทดกปลาไดเปนจานวนมากใหมทนสงลกคา

จงทาใหไซไมมความคงทนในการใชงาน เรมจากเอางาปากไซ (โครงลวดเหลก) อนแรกผกตดกบ

63

ไมไผ อนตอไปใชโครงลวดเหลก 4 อนผกกบไมไผบรเวณตรงกลางตวไซ ไมไผททารอบไซ

ประมาณ 8 ไมยดพรอมกนกจะเสรจเปนรปรางโครงไมไผ หลงจากนนเอาเนออวนมาหมกบโครงไซ

โดยใช การชนรอยเชอกไปมาระหวางเนออวนกบโครงลวดเหลก เพอยดกนใหแนน แขงแรง สดทาย

จงตดเนออวนจากปากไซประมาณ 3 นว เพอจะทาทรดปากไซไมใหปลาหลดออกจากไซนนเอง

ถาทาแยกชนเตรยมไวพรอมหลาย ๆ อนทเดยว เวลานามาประกอบจะไดเสรจเรว ไดไซหลายลก

ไมเสยเวลา การทาไซดกปลาจะม 3 แบบมทงไซดกปลากด (ใชเหยอดกโดยหอยเชอรและดกในน าจด)

ไซดกปลาชอน (ใชดกในน าจด) และไซต(ใชดกในน าเคม) แตนายมกตาดทาไซเพยง 2 แบบ คอ

ไซไมไผกบไซเนออวน การทาไซดกปลาแบบไมไผจะใชเวลาพอสมควร ถาทาไมรบประมาณวนละ

2 ลก แตถาไซเนออวนจะทาไดมากกวา 10 ลก จะทาไดเรวเพราะไมตองใชไมไผจานวนมาก

ภาพ 23 ผลตภณฑจกสานไซดกปลา

3) ความรจากสาขาวชาตาง ๆ ในองคความร

3.1) ความรเรองพช คอ ไมไผ ซงตองเลอก ไมไผทแกมาก มาใชเปน

วตถดบ

3.2) ความรเรองธรรมชาตของสตวน า เชน ปลาหรอกง วาชอบเหยอ

ชนดใด ซงจะ นาไปสการออกแบบไซใหเหมาะสม

3.3) ความรและความคดสรางสรรคในการออกแบบ

3.4) ความรในดานภมศาสตร เชน สภาพของแหลงน า และ ฤดกาล ซงม

ผลในการออกแบบไซ

64

2.2.2 การไดมาหรอการเกดภมปญญา

นายมกตาด เบญหละหล ไดเรยนรการทาไซซงมตนกาเนดท ตาบลเกาะใหญ

อาเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา จากบดาเนองจากมความจาเปนตองใชหาปลาในคลองอตะเภา

ซงมปลาอยจานวนมาก อาชพหลกของนายมกตาดคอทาเกษตรกรรมมการปลกผก ทาไรทาสวน

และเปดรานขายนาชากาแฟทบาน เขาทาไซดกปลาเปนอาชพเสรมในการหารายไดเพมเตม หลงจาก

นนเขาไดกทาไซมาเรอย ๆ เพอเปนเครองมอในการดกสตวน าเพอการยงชพภายในครอบครว แตกอน

ไซดกปลาราคาลกละ 30 บาท ซงถกมากในสมยนน ตอมาขนราคาเปน 60 บาท และในปจจบน

ไซดกปลาราคาลกละ 100 บาท จงจงใจใหเขาทาขายเพราะวาไดกาไรประมาณ 50 บาทตอลก เมอกอน

นายมกตาดทาไซดกปลากบไมไผ เพราะวาภายในชมชนมไมไผมาก ตอมาไมไผจานวนลดลงจง

พฒนามาเปนการทาไซเนออวน ถาทาไซกบไมไผปากไซจะกวางประมาณ 60-70 เซนตเมตร ยาว 1 เมตร

20 เซนตเมตร และเอาไมไผมาทาเปนซยาว 1 เมตร 20 เซนตเมตร ใชประมาณ 80-100 ซ แตละซ

จะหางกนครงนว จะใชดกปลาขนาดใหญโดยเฉพาะ ถาดกกงขนาดตงแต 3 เซนตเมตรขนไป ถากง

ขนาดเลกจะหลดออกจากซไมไผ

2.2.3 การถายทอดภมปญญา นายมกตาด เบญหละหล ผมภมปญญาการทาไซดกปลา

ไดถายทอดการทาใหเฉพาะผทอยในครอบครว โดยการใหชวยทาพรอมกบการสาธตใหดและอธบาย

2.2.4 การใชประโยชนของภมปญญา การทาไซดกปลาทาใหประหยดคาใชจาย

และเพมรายไดเสรมเมอทาไซดกปลาจาหนาย

2.3 ภมปญญาหตถกรรมจกสานผลตภณฑจากตนกกขหมา

การจกสานผลตภณฑจากตนกกเปนภมปญญาในดานศลปหตถกรรมพนบานท

เกยวเนองกบการดารงชวตซงมความผกพนกบธรรมชาตและนาไปสการผลตเครองใชในครวเรอน

เชนภาชนะทใชใสขาวเปลอก เปนตน

2.3.1 องคความรภมปญญาหตถกรรมจกสานผลตภณฑจากตนกกขหมา

1) ลกษณะองคความร ภมปญญาจกสานผลตภณฑจากตนกกขหมาเปนของ

นางนอง สาวโรจน ซงเปนผสงอายในชมชนวดคลองแห เปนภมปญญาทนางนองไดคดคน

สรางสรรคขนเอง โดยใชวตถดบในทองถนคอ ตนกกขหมา เปนวสดหลกในการผลต ซงแสดงวา

ภมปญญาน ไดเกดขนจากการเรยนรดวยตนเองของคน ในทองถนซงสอดคลองกบบรบทชมชนไม

เรยนรจากการศกษาในระบบ

65

ภาพ 24 ตนกก

2) วธการผลต มขนตอนคอ การหาวตถดบ คอตนกกขหมา ซงมทวไปใน

บรเวณขางทาง และในสวนซงอยในพนทชมชน แลวตดตนกกขหมา แลวนามาตากแดดใหแหง

ใชเวลา 4-5 ชวโมง โดยคดเลอกตนกกทไมแกและออนเกนไป ซงจะมสสวยและคงทน แลวกรดตด

ตนกกนนตองใชมดตดสวนของลาตนทเปนสามเหลยมออกหนงเหลยมใหเหลอเพยงสองเหลยม

เทานน เมอตนกกแหงแลวจงรดตนกกใหแบนโดยใชหวหรอไมบรรทด แลวนาตนกก 2 เสนสาน

พบเสนบนสลบเสนลางไปมาเรอย ๆ จนไดสวนครอบตนบนของซองใสยาเสน โดยใชตนกก 9 ค

สวนครอบดานลางใชตนกก 8 ค ทาแลวมขนาดเลกกวา สวนครอบดานบน เพอใหครอบกนได

ภาพ 25 การผลตหตถกรรมจกสานจากตนกก

66

3) ความรจากสาขาวชาตาง ๆ ความรเรองการจกสานผลตภณฑจากตนกก

ประกอบดวยความรตานตาง ๆ คอ

3.1) ความรดานการเกษตรเกยวกบพช คอตนกก เพอนาไปใชในการ

ปลก หรอ คดเลอกตนกกทนามาใช

3.2) ความรและทกษะงานฝมอการจกสานตนกก

3.3) ความรและความคดสรางสรรคในการออกแบบผลตภณฑจากตนกก

2.3.2 การไดมา หรอการเกดภมปญญา

ภมปญญาหตกรรมจกสานผลตภณฑจากตนกกขหมา มความเปนมาโดยเรม

จากนางนอง สาวโรจน ซงขณะนน 65 ป ไดสงเกตพบวามตนกกขหมาขนในพนทตาบลคลองแห

อยมากมายทวไป จงมความคดวานาจะนาตนกกมาสานเปนของใชได ประกอบกบนางนอง สาวโรจน

มความรและทกษะในการสานกระบงใสขาวเปลอกอยแลว จงไดนาตนกกขหมามาทดลองสานเปน

ภาชนะใสยาเสนททางภาคใตเรยกวา “หมกยา” กระเปาใสเศษสตางค และเสอผนเลก เปนตน และ

เธอไดนาผลตภณฑดงกลาวไปจาหนายทงานวดคลองแห ซงอยใกลบาน แตในปจจบนเธอมปญหา

ทางสายตาและชราภาพมากแลว จงไมไดทาผลตภณฑจากตนกกอกแลว อยางไรกตามเธอไดถายทอด

วธการสานผลตภณฑจากตนกกใหแกนางประกจ คงแกว ทอยในชมชนเดยวกน ซงมอาชพขายของ

ชา และตงรานอยทหนาวดคลองแห นางประกจ คงแกว ไดใชเวลาวางจากการขายของชา มาทา

ผลตภณฑจากตนกก เชน กระเปาใสโทรศพทมอถอ และกระเปาใสเศษสตางค แลวขายนกทองเทยว

ทเดนผานหนารานไปตลาดนาคลองแห

ภาพ 26 ผลตภณฑหตถกรรมจกสานจากตนกกขหมา

67

จากขอมลการเกดภมปญญาการสานผลตภณฑจากตนกกขหมา พบวา

ภมปญญานเกดจากปจจยทสาคญคอ ภมปญญาเดมของบรรพบรษของ นางนองทไดถายทอดความร

ในการสานกระบงใสขาวสารใหจนนางนองมความรและทกษะดงกลาวแลวเชอมโยงกบสภาพแวดลอม

ทมทรพยากรตามธรรมชาตคอ ตนกกขหมาในพนท และการเปนผทชางสงเกตมความคดสรางสรรค

ของนางนอง

2.3.3 การถายทอดภมปญญา นางนอง สาวโรจนไดถายทอดภมปญญาการสาน

ผลตภณฑจากตนกกขหมาใหแกนางประกจ คงแกว ซงเปนญาตทอยอาศยใกลกน โดยนางประกจ

คงแกว มความรและทกษะในการจกสานอยบางแลว วธการถายทอดนนใชวธการสาธต ทาใหด

พรอมการอธบาย และใหผรบการถายทอดฝกปฏบต

2.3.4 การใชประโยชน นางนอง สาวโรจน ไดรบประโยชนจากการมความร

ภมปญญาการสานผลตภณฑตนกก คอ

1) ไดใชเวลาวางใหเปนประโยชน เนองจากนางนอง สาวโรจนไดเรมทา

ผลตภณฑจากตนกกเมอมอายมากแลว คอ 65 ป จงไดเลกทางาน และอยทบานกบบตรหลาน

2) ไดรายไดจากการจาหนายผลตภณฑจากตนกก

3) ไดเกดความภมใจทไดพ งตนเองไดถงแมจะอายมากแลว สามารถหา

รายไดมาใชเองไดบาง และมผลดตอสขภาพจต

3. แนวทางการพฒนาภมปญญาทองถนใหไดผลตภณฑการทองเทยว

จากผลการศกษาภมปญญาทองถนหตถกรรมจกสานดงกลาวควรไดรบการพฒนาให

ประโยชนสอดคลองกบวถชวตของประชาชนในชมชนคลองแห เชน

3.1 การพฒนาหตถกรรมกรงนกทหนองทรายใหเปนสนคาทมความสวยงาม โดดเดน

มเอกลกษณของตวเองเพอสรางความแตกตางจากผลตภณฑกรงนกทจาหนายในพนทตาง ๆ ในภาคใต

และเพมชองทางจดจาหนายสนคาโดยการประดษฐกรงนกขนาดเลกใหเปนสนคาทระลกเพมรายได

ใหแกชมชน นอกจากนนควรออกแบบดดแปลงกรงนกใหเปนของใชในครวเรอน เชนโคมไฟ และ

นาวสดเหลอใชจากการทากรงนกมาประดษฐเปนของทระลก

3.2 การจดกจกรรมการทองเทยวเพอเยยมชมวถชวตและการสาธตการทากรงนก และ

ใหนกทองเทยวฝกปฏบต

3.3 การสานผลตภณฑจากตนกกขหมา และไซใหมขนาดเลกเปนสนคาทระลก เชน

กระเปาและพวงกญแจ เปนตน

68

นอกจากนควรมการพฒนาภมปญญาอน ๆ ดงน

3.4 การพฒนาอาหารพนบานภาคใตใหมรสชาต รปลกษณเปนทพงพอใจของคนรนใหม

โดยยงคงรกษาอตลกษณทมประโยชนโดยเฉพาะคณคาการรกษาสขภาพผบรโภค เพอเพมสนคาท

อนรกษวฒนธรรมไทยภาคใตในตลาดนาคลองแห

3.5 การจดกจกรรมเพอสาธตขนตอนการผลตสนคาจากภมปญญาทองถน เชน

การประกอบอาหาร และใหนกทองเทยวไดลองทาทบรเวณตลาดนาคลองแห

3.6 การจดแสดงศลปวฒนธรรมภาคใต เชน การแสดงหนงตะลง และโนรา โดยปรบ

เวลาใหเหมาะสมและมการใหขอมลเกยวการแสดงเพอใหเกดความเขาใจแกนกทองเทยวทตลาดน า

คลองแห

3.7 การจดทาผลตภณฑทใชในการอนรกษสงแวดลอมคลองแห เชน น าหมกชวภาพ

และจลนทรยแบบกอนททงลงคลองแหได เพอเปนสนคาจาหนายสาหรบนกทองเทยวท

การมสวนรวมในการอนรกษสภาพแวดลอม

3.8 การจดจาหนายสนคาและใหบรการเกยวกบการรกษาสขภาพ เชน ยาสมนไพร

และการนวดพนบาน

สรปและอภปรายผล

ชมชนในตาบลคลองแหประกอบไปดวยชาวไทยพทธและชาวไทยมสลมในสดสวน

ใกลเคยงกน ซงยงมความสมพนธอนดถงแมจะแยกกนในการประกอบพธกรรมทางศาสนา แตยงม

การรวมงานในงานประเพณตาง ๆ เชน การแตงงาน งานศพ งานประเพณตาง ๆ ของวดคลองแห

เชน ประเพณการกวนขาวยาค วนสงกรานต วนลอยกระทงและการแขงเรอพายเปนตน สอดคลอง

กบงานวจยของ นปาตเมาะ หะยหามะ (2549) ทกลาววา เนองจากกลมชนชาวไทยพทธ ชายไทย

เชอสายจน และชาวไทยมสลมอาศยอยในพนทเดยวกน จงทาใหมการตดตอสมพนธกน มการพงพา

อาศยกน และยอมรบเขาใจในวฒนธรรมของกนและกน นอกจากนนพนทนยงมลกษณะเดน คอ

ยงมวธชวตแบบพงตนเองตามแนวเศรษฐกจพอเพยงในหลายชมชนทงชาวไทยพทธและชาวไทย

มสลม จงทาใหยงคงมภมปญญาทองถนตาง ๆ คอ การทาอาหารพนบาน การจดการอนรกษ

สงแวดลอม และฟนฟวฒนธรรมประเพณ หตถกรรมพนบาน และการแพทยพนบาน สอดคลองกบ

คากลาวของ จานงค แรกพนจ (2555) วาภมปญญาทองถนเปนรากฐานของการผลตในฐานะความร

หรอเทคโนโลยในดานตาง ๆ เพอความเปนอยและอาชพของคนในชมชน และภมปญญาเหลาน

ไดมลกษณะการผสมผสานกนโดยเฉพาะการปรงอาหาร เชน การปรบปรงสวนผสมของขาวยา

69

ชาวไทยพทธจากสตรของชาวไทยมสลม การผสมผสานทางดานนนทนาการ เชน การนยมเลยงนก

เพอการประกวด และการผสมผสานกนในดานการรกษาสขภาพ ดงงานวจยของ นปาตเมาะ หะยหามะ

(2549) ทพบวาชาวไทยพทธและมสลมมการผสมผสานกนในดานการบรโภคอาหาร ภาษา

สถาปตยกรรม นนทนาการ การรกษาโรค และการแตงกาย ดวยเหตดงกลาวเปนปจจยหนงททาให

การกอตงตลาดนาคลองแหประสบความสาเรจเนองจากไดรนความรวมมอจากชาวบานมภมปญญา

การทาอาหารและมอาชพคาขายนอกเหนอจากการเกษตรมาเปนผประกอบการอาหารในเรอ

ทสาคญตลาดนาคลองแหไดเปนตวแทนของการผสมผสานวฒนธรรม ภมปญญาของชาวไทยพทธ

และมสลม ทงชวยลดภาพพจนความรนแรงในจงหวดชายแดนภาคใต รวมทงเปนแหลงทองเทยวท

ประชาชนในจงหวดดงกลาวนยมมาเทยวเพอคลายความเครยดทไดรบจากปญหาในพนทของ

ตนเอง ดงทยทธกาน ดสกล (2553) อธบายวา ตลาดน าคลองแหเปนสถานทพกผอนหยอนใจและ

เปนจดหมายปลายทางในวนหยดของคนในจงหวดภาคใต ดงนนภมปญญาทองถนของชมชนคลองแห

ดงกลาวมศกยภาพทควรพฒนาใหเปนผลตภณฑและกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม เชน

การบรหารจดการพพธภณฑทวดคลองแหและหมบานหตถกรรมกรงนกใหเปนแหลงทองเทยว

การพฒนางานหตถกรรมกรงนก อาหารพนบานและผลตภณฑเกยวกบการรกษาสงแวดลอมใหเปน

สนคาทระลก การจดกจกรรมสงเสรมสขภาพ การแสดงพนบาน และวฒนธรรมประเพณทตลาดน า

คลองแหสาหรบนกทองเทยว เปนตน ดงทงานวจยของ ทรงคณ จนทจร (2552) รายงานวาควรม

การสงเสรมอาชพใหกบคนรนหลงเพอสบทอดภมปญญาในทองถนไมใหสญหาย สงเสรมและ

สนบสนนใหศนยสาธตและจาหนายผลตภณฑตาง ๆ ภายในชมชนตลอดจนมการสงเสรมดาน

การตลาดของผลตภณฑในทองถนใหมศกยภาพสามารถผลตในเชงธรกจไดตามความตองการทง

ภายในประเทศและตางประเทศ

ขอเสนอแนะ

1. ขอเสนอแนะทวไป

1.1 ชมชนและเทศบาลเมองคลองแหควรนาขอมลจากผลงานวจยนไปใชจดทาแผน

แมบทในการสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมทเชอมโยงกบตลาดน าคลองแหนาไปสการพฒนา

เศรษฐกจชมชนทย งยน เชน การทาแผนทภมปญญาทองถนเพอออกแบบเสนทางทองเทยวเชง

วฒนธรรม การพฒนาผลตภณฑทเกยวกบการทองเทยวตาง ๆ การพฒนามคคเทศกทองถน และการพฒนา

แหลงเรยนรเพอพฒนาทนมนษยในชมชน เปนตน

70

1.2 อาจารยผวจ ยควรชมชนคลองแหเปนแหลงเรยนรสาหรบนกศกษาโดยใชผล

การศกษาไปประกอบการสอนในวชาตาง ๆ เชน วชาระเบยบวธวจยทางเศรษฐศาสตร และการพฒนา

เศรษฐกจชมชนเปนตน นอกจากนนยงไดแนวทางการพฒนาโจทยวจยตอไป

2. ขอเสนอแนะสาหรบการทาวจย

2.1 ควรทาวจยเกยวกบการพฒนาผลตภณฑโดยการตอยอดภมปญญาทองถนซงได

ขอมลจากผลการศกษาน

2.2 ควรทาวจยและพฒนาเกยวกบสนทางทองเทยวทเยยมชมกจกรรมเกยวกบ

ภมปญญาทองถน

ผลผลต (output)

การประชมนาเสนอผลงานวชาการระดบชาตในงานประชมวชาการ ความหลากหลายทาง

ชวภาพและภมปญญาทองถน: บรณาการองคความรสการพฒนาทองถนอยางย งยน วนท 9-10 พฤศจกายน

2555 ณ หองประชมพะยอม อาคารสถาบนภาษาและคอมพวเตอร มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

75

รายงานสรปการเงน ประจาปงบประมาณ 2554

รหสโครงการ (NRPM 13 หลก) 2554A15662026

โครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษาและพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต

สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

ชอมหาวทยาลย ราชภฏสงขลา

ชอโครงการ การสารวจสถานะองคความรและแนวทางการพฒนาภมปญญาทองถนเพอ

สงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดสงขลา: กรณศกษาพนทชมชนใน

ตาบลคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

ชอหวหนาโครงการ ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรรกษ จวงทอง

รายงานในชวงตงแตวนท ถงวนท

ระยะเวลาดาเนนการ จานวน ป เดอน

รายจาย

หมวด งบประมาณรวมทงโครงการ

(บาท)

คาใชจายงวดปจจบน

(บาท)

คงเหลอ (หรอเกน)

(บาท)

1. คาตอบแทน 20,800 20,800 -

2. คาจาง 65,800 65,800 -

3. คาวสด 6,600 6,600 -

4. คาใชสอย 6,800 6,800 -

5. คาใชจายอน ๆ

(โปรดระบเปนขอยอย)

- - -

รวม 100,000 100,000 -

จานวนงบประมาณทไดรบ

- งวดท 1 จานวน 60,000 บาท เมอ



รวม 100,000 บาท

.................................................. ..................................................

ลงนามหวหนาโครงการวจยผรบทน ลงนามเจาหนาทการเงนโครงการ

วนท........................................................ วนท........................................................

76

บรรณานกรม

กฤตณภต บญยษเฐยร. (2548). การออกแบบระบบสารสนเทศแหลงเรยนรและภมปญญาทองถน

สาหรบสถานศกษาระดบการศกษาขนพนฐาน. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยราชภฏภเกต.

กลมงานภมปญญาทองถน. (2554). ความรเบองตนเกยวกบภมปญญาทองถน. สานกพฒนา

เกษตรกร กรมสงเสรมการเกษตร.

กองสวสดการสงคม เทศบาลเมองคลองแห. (2554). ทาเนยบชมชนเทศบาลเมองคลองแห.

กาญจนา แสงลมสวรรณ และศรนยา แสงลมสวรรณ. (2555). “การทองเทยวเชงมรดกวฒนธรรม

อยางย งยน.” วารสารนกบรหาร, 32(4), 139-146.

คณะวทยาการจดการ. (2553). “การศกษาศกยภาพการพฒนาตลาดน าคลองแห.” บทสรปผบรหาร.

สงขลา: มหาวทยาลยราชภฏสงขลา, เอกสารโรเนยว.

จานง แรกพนจ. (2552). ภมปญญาชาวบานเพอการพฒนาชมชนและสงคมไทย. คนเมอ

พฤษภาคม 12, 2552, จาก http://elearning.aru.ac.th/2500102/soc02/topic6/print5.htm

จตตานนท ตกล และคณะ. (2550). “โครงการศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยว

ในกลมจงหวดอสานใต.” วารสารวชาการการทองเทยวไทยนานาชาต, 3(2), 336-347.

ชวน เพชรแกว. (2547). “การยกระดบและการปรบใชภมปญญาทองถนในสถานการณปจจบน.”

วารสารกบภาษาไทย, 3(3), 14-23.

ฐตกร พลชวน. (2553). บทความเรองประเทศไทยกบความพรอมในการกาวสเศรษฐกจ

สรางสรรค. คนเมอ กรกฎาคม 25, 2553, จาก http://www.aiter.google.co.th.

ฐตเทพ สทธยศ. (2553). “ทมาทไปและทาไมตองเศรษฐกจสรางสรรค.” วารสารนกบรหาร, 30(1),

9-12.

ดวงฤทย อรรคแสง. (2552). กระบวนการจดการความรภมปญญาทองถนผาไหมมดหมยอมส

ธรรมชาต. วทยานพนธปรญญาโท มหาวทยาลยขอนแกน.

ดเรก ปทมสรวฒน และคณะ. (2549). รายงานการวจยฉบบสมบรณ เรอง การสารวจสถานะองค

ความรและแนวทางพฒนาทนวฒนธรรมและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาทรพยากร

มนษย. กรงเทพมหานคร: คณะวทยาการจดการสารสนเทศศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร.

ทรงคณ จนทจร พสฏฐ บญไชย และไพรช ถตยผาด. (2552). คณคาอตลกษณศลปวฒนธรรม

ทองถนกบการนามาประยกตเปนผลตภณฑทองถนเพอเพมมลคาทางเศรษฐกจและการ

77

ทองเทยวเชงวฒนธรรมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต. มหาสารคาม:

มหาวทยาลยมหาสารคาม.

เทดชาย ชวยบารง. (2554). ภมปญญาเพอการพฒนาทองถนเชงสรางสรรค. กรงเทพมหานคร:

บรษท เอ.พ.กราฟค ดไซนและการพมพ จากด.

นปาตเมาะ หะยหามะ. (2549). การผสมผสานทางวฒนธรรมชาวไทยพทธ ชาวไทยเชอสายจน

และชาวไทยมสลมในอาเภอเมอง จงหวดปตตาน. ปตตาน: มหาวทยาลยสงขลานครนทร

วทยาเขตปตตาน.

แนวทางสงเสรมภมปญญาไทยในการจดการศกษา. ใน วารสารวชาการปท 10 ฉบบท 4 ตลาคม-

ธนวาคม 2550. (2555). คนเมอ กรกฎาคม 25, 2555, จาก http://www.myfirstbrain.com.

บญเลศ จตตงวฒนา. (2548). การพฒนาการทองเทยวอยางยงยน. กรงเทพมหานคร: เพรสแอนด

ดไซน.

ประภากร แกววรรณา. (2551). การจดการความรภมปญญาทองถน. คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน.

ประเวศ วะส. (2536). ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบทเลม 2. กรงเทพมหานคร: อมรนทร.

ประสาท เนองเฉลม. (2546). “วทยาศาสตรศกษากบภมปญญาทองถน.” วารสารศนยบรการ

วชาการ, 11(1), 65-68.

ปจจยพนฐานทมอทธพลตอการสรางสรรคภมปญญาทองถน. (2554). คนเมอ พฤษภาคม 15, 2554,

จาก http://www.trueplookpanya.com/new/cms_detail/knowledge/1835-00.

ปยะฉตร อหาสะ. (2553). การพฒนาตลาดนาเพอการทองเทยวเชงวฒนธรรมของเทศบาลคลองแห

อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา. วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการ

ปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน.

พรเดช ทองอาไพ. (2553). กระบวนการพฒนาภมปญญาทองถน/ภมปญญาไทย. คนเมอ เมษายน

6, 2553, จาก http://fulltext.phuket.psu.ac.th/paper/2551/28530.pdf.

เพญจนทร สงขแกว และคณะ. (2557). การพฒนาธรกจทองเทยวเชงวฒนธรรมเพอการพงตนเอง

อยางยงยนของชมชนบานเขกนอย ตาบลเขกนอย อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ.

มหาวทยาลยราชภฏเพชรบรณ.

เพยงกานต นามวงศ. (2552). การศกษาแนวทางการพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรม ชมชนไหล

หน อาเภอเกาะคา จงหวดลาปาง. วทยานพนธปรญญาโท สาขาวชาการจดการนนทนาการ

และการทองเทยว คณะพฒนาการทองเทยว มหาวทยาลยแมโจ.

78

ภมปญญาทองถนภาคใต. (2555). คนเมอ มถนายน 10, 2555, จาก http://siamsouth.com/

phum.html.

ยทธกาน ดสกล. (2553). ประเพณประดษฐและอตลกษณชมชนคลองแห. วทยานพนธสงคมวทยา

และมานษยวทยามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา มหาวทยาธรรมศาสตร.

วรศกด เหลองสวรรณ และรสกา องกร. (2551). กจกรรมแหลงทองเทยวทองถนและการพฒนา

หมบานตนแบบ. ในเอกสารการสอนชดวชาการพฒนาผลตภณฑชมชน (หนวยท 9-15)

มหาวทยาลย สโขทยธรรมาธราช. นนทบร: สานกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

วฒนธรรม และภ ม ป ญญาไทย . (255 5) . คน เ มอ สง หาคม 3 1 , 255 5 , จาก http://report-

easy.blogspot.com/ 2009/07/blog-post_4792.html.

วบลย ลสวรรณ. (2539). ศลปหตถกรรมพนบาน. กรงเทพมหานคร: ตนออแกรมม.

วสทธ ใบไม. (2555). “การวจยและการศกษาเพอการพฒนาทองถน.” Royabhat Journal of

Sciences, Humanities and Social Sciences. 13(1), 1-8.

วระพล ทองมา วนตรา ลละพฒนา และนวนจนทร ทองมา. (2554). การพฒนาการทองเทยวเชง

วฒนธรรมอยางยงยนของชมชนชาวจนในพนทลมแมนาแมงอน อาเภอฝาง จงหวด

เชยงใหม. คณะพฒนา การทองเทยว มหาวทยาลยแมโจ

ศกดชย เกยรตนาคนทร. (2553). ทนความคดเศรษฐกจสรางสรรค. กรงเทพมหานคร: พมพด.

ศภวรรษ เชอเมองพาน, ปารณย เผาภธร, สงคม แสนบตรด และจกรพงษ พวงงามชน. (2556).

“การศกษาเพอพฒนาศกยภาพการทองเทยวโดยชมชนกรณศกษาบานไรกองขง ตาบล

หนองควาย อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหม.” วารสารแกนเกษตร, 41(ฉบบพเศษ 1), 678-684.

สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2549, กมภาพนธ). ถงเวลาแปลงวฒนธรรมเปนทน. สารสภา

ทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 3(48), 6.

สาสน ทพยเพง. (2554). การสงเสรมการทองเทยวตลาดนา กรณศกษาตลาดนาคลองแห อาเภอ

หาดใหญ จงหวดสงขลา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการโรงแรม

และการทองเทยว คณะบรหารธรกจ เศรษฐศาสตรและการสอสาร.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2552). รายงานการศกษาเบองตน

เศรษฐกจสรางสรรค (The Creative Economy). กรงเทพมหานคร: บรษท บ.ซ. เพรส(บญชน)

จากด.

สานกเลขาธการสภาการศกษา. (2547). ครภมปญญาไทยรนท 3 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

กรงเทพมหานคร: สานกเลขาธการสภาการศกษา.

79

สชานาถ บญเทยง. (2554). “ผาไหมแพรวาบานโพน: ตนแบบการบรหารโลจสตกสสนคาภม

ปญญาทองถนของจงหวดกาฬสนธเพอการทองเทยวทางว ฒนธรรม.” วารสารวจย

มหาวทยาลยขอนแกน, 3(3).

สทธวงศ พงษไพบลย และคณะ. (2547). ชดโครงการภมปญญาทกษณจากวรรณกรรมและ

พฤตกรรม. กองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

สเมธ ตนตเวชกล. (2545, ธนวาคม, 5). พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสอนอะไรเราบาง. มตชน

รายวน, 26.

อรศรา รมเยน. (2553). การประเมนมลคาเศรษฐกจตลาดนาคลองแห. กรงเทพมหานคร: สานกงาน

กองทนสนบสนนการวจย.

อดม เพชรธน และคณะ. (2549). รายงานฉบบสมบรณโครงการวฒนธรรมพนฐานประสานวดเพอ

ความอยเยนเปนสขของชมชนคลองแหปท 1. สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรม

สขภาพ.

เอกรนทร ณ ถลาง. (2554). ภมปญญาชาวบานกบกระบวนการเรยนรของชาวบานไทย. วารสารภม

ปญญาทกษณ.

เอกวทย ณ ถลาง. (2540). “สงคมและวฒนธรรมของกลมชนหลายชาตพนธในภาคใต.” วารสารรสมแล,

18(6), 1-2.

บคลานกรม

หยด บลกอเดม (ผใหสมภาษณ). ศรรกษ จวงทอง (ผสมภาษณ). ทชมชนหนองทราย เทศบาลเมอง

คลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เมอวนท 10 กมภาพนธ 2556.

มกตาด เบญหละหล (ผใหสมภาษณ). ศรรกษ จวงทอง (ผสมภาษณ). ทชมชนมสลมบานหนองบว

เทศบาลเมองคลองแห อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เมอวนท 20 กมภาพนธ 2556.

นอง สาวโรจน (ผใหสมภาษณ). ศรรกษ จวงทอง (ผสมภาษณ). ทชมชนวดคลองแห เทศบาลเมอง


ประกจ คงแกว (ผใหสมภาษณ). ศรรกษ จวงทอง (ผสมภาษณ). ทชมชนวดคลองแห เทศบาลเมอง


80

ภาคผนวก

81

ภาคผนวก ก

แบบสารวจขอมล ปราชญชาวบานหรอผรภมปญญาทองถน ในโครงการวจยเรอง “การ

สารวจสถานะองคความรและแนวทางการพฒนาภมปญญาทองถน

เพอสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดสงขลา”

85

ภาคผนวก ข

ประเดนการสมภาษณเชงลก เรอง ภมปญญาทองถน

91

ประวตคณะวจย

1. หวหนาโครงการวจย ชอ - นามสกล : น.ส.ศรรกษ จวงทอง

ชอ - นามสกล : Miss Sirirak Juangtong

2. เลขหมายบตรประจาตวประชาชน 5101899003614

3. ตาแหนงปจจบน ผชวยศาสตราจารย

4. หนวยงานและสถานทอยทตดตอ

คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏสงขลา

ตาบลเขารปชาง อาเภอเมอง จงหวดสงขลา 90000

หมายเลขโทรศพท 074-325775 โทรสาร 074-321413

โทรศพทมอถอ 0954396497

E-mail: [email protected]

5. ประวตการศกษา : Ph.D.(Rural Development),Central Luzon State University

6. สาขาวชาการทมความชานาญพเศษ สาขาวชาเศรษฐศาสตรธรกจ คณตศาสตร

7. ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ โดยระบ

สถานภาพในการทาการวจยวาเปนผอานวยการแผนงานวจย หวหนาโครงการวจย หรอ

ผรวมวจยในแตละผลงานวจย

7.1 ผอานวยการแผนงานวจย: ชอแผนงานวจย -

7.2 หวหนาโครงการวจย

1) การวจยและพฒนาธรกจขนาดยอมในชมชนจงหวดสงขลา

2) การศกษาการบรหารจดการธรกจกลมผลตภณฑกรงนกเขาตาบลปาชง อาเภอ

จะนะ จงหวดสงขลา

3) การพฒนาการสงเสรมการตลาดของธรกจหตถกรรมอฐและกระเบองดนเผา บาน

ทานางหอม ตาบลน านอย อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

4) รปแบบการแกปญหาการขาดแคลนแรงงานของกลมอาชพผลตภณฑจกสานใย

ตาลบานชะแม ตาบลดหลวง อาเภอสทงพระ จงหวดสงขลา

7.3 งานวจยททาเสรจแลว

1) การวจยและพฒนาธรกจขนาดยอมในชมชนสงขลา, 2550, เผยแพรโดยการ

นาเสนอดวยวาจา ในการประชมวชาการ “ครบรอบ 90 ป มหาวทยาลยราชภฏสงขลา” ใน

หวขอ ฐานการวจยมหาวทยาลยราชภฏสงขลา กบการพฒนาพนทภาคใตตอนลาง จดโดย

92

สานกงานกองทนสนบสนนการวจยเครอขายวจยภาคใตตอนลาง (สกอ.)มหาวทยาลยราช

ภฏสงขลา และจงหวดสงขลา และบทความใน Proceeding จากการประชมวชาการ

“ครบรอบ 90 ปมหาวทยาลยราชภฏสงขลา”

2) การศกษาการบรหารจดการธรกจกลมผลตภณฑนกเขาตาบลปาชงอาเภอจะนะ

จงหวดสงขลา , 2551 แหลงทนคอ มหาวทยาลยราชภฏสงขลา

3) รปแบบการแกปญหาการขากแคลนแรงงานของกลมอาชพผลตภณฑจกสานใย

ตาลบานชะแม ตาบลดหลวง อาเภอสทงพระ จงหวดสงขลา, 2550 แหลงเงนทนคอ


ผรวมวจยท 1

1) นายวลาศ วนแกว

หมายเลขบตรประจาตวประชาชน 3-9004-00126-74-1

หวหนาฝายพฒนาชมชน เทศบาลเมองคลองแห

หมายเลขโทรศพท 0-8195-4319

knowledge exploration and development local wisdom for …ird.skru.ac.th/rms/file/3296.pdf · 2019....

Documents