K R I T S K O P I S M O

LITERATURA:”KNJIGA O KNJIZI”

Između Evrope,Azije i Afrike na otoku KritaNa mestu na kom se tri kontinenta Evropa,Azija i Afrika najvise približuju,cvala je jedna veoma visoka civilizacija.To je bila egejska civilizacija koja je imala svoje žariste na najvecem otoku Krit koje nam je veoma poznata,naročito pre nekoliko decenija kada je otkrivena palata u mestu Knososu u kojoj je vladao kralj Minos.Ta se palata spominje jos u najranijoj Grčkoj literaturi pod imenom LABIRIT a otkopao ju je 1900 engleski arheolog Evans.Uopste unazad nekoliko desetina godina arheolozi,paleolongvisti i drugi naučnici ne samo da su proširili nase istorijske vidike nego su nas doveli do jasne spoznaje da ne postoji istorija čovečanstva kao jedna organska celina,nego da postoje celine odvojenih ljudskih zajednica,odvojenih ljudskih civilizacija.Svi ti rezultati jasno nam govore da istoriju čovečanstva nemoguće poistovetiti sa istorijom helenskih i posthelenskih naroda.Danas mi gledamo na drevnu predhomersku Grčku i Evropu uopšte u mnogo čemu sasvim drugačije nego naši očevi.Po bogatim rezultatima istraživača Evansa i drugih naučnika pred našim očima se stvara grandiozna slika jedne drevne veoma visoke civilizacije koja je preme najnovijim naucnim zaključcima dala pravu osnovu Helandskoj a potom i čitavoj Evropskoj civilizaciji.Iako se po svom geografskom smeštaju Krit od svih grčkih ostrva nalazi najbliže Egiptu,ipak se danas u nauci smatra kao dokazano da čitava kritska kultura,ne stoji ni ukoliko pod uticajem tada već visokom razvijene egipatske kulture.

Ostrvo Krit je još u najstarijim istorijskim vremenima postao centar,mesto mnogim poznatim pomorcima i trgovcima sa svih strana starog sveta.Tu se razvijala veoma živa trgovina.

Krićani su bili odlični pomorci još pre egipćana i bilo kojeg naroda prednje Azije.Osim toga poznato nam je da su osim toga još u najstarijim vremenima negovali razne biljke za hranu,za lekove i ukras.Celokupna civilizacija i kultura Krita postigle su tako visok nivo da nas to često zbunjuje više nego bilo koje druge civilizacije starog sveta.

Njene početke možemo pratiti sve do unazad 5000 godina a svoje najblistavie doba Krit je doživeo u 700-godišnjem vremenskom razdoblju 2200-1500 pne.U Homerovo doba,oko 850godine pne Kritska kultura je bila samo jos jedna sjajna uspomena.

Kritsi kralj Minos,za koje se duže vreme držalo da je samo mitska legendarna ličnost,koja stara grčka literatura pripisuje sve što se znalo o Kritu 200 godine unazad Trojanskog rata.

Danas ne samo da se u nauci smatra istrijskom ličnošću nego je i dosta dobro upoznat u njegovo vreme.Onaj maločas spomenuti period procvata Kritske kulture nazvan je njegovim imenom.Danas se obično govori o kritskoj ili minojskoj kulturi.

Krićani su bili veoma kulturan narod koji je pazvio profinjenu civilizaciju i kulturu koji čak i neki autori upoređuju sa francuskom kulturom 18 veka,epohom kralja Sunca.

Francuski istoričar Glotz,opisujući Minosovu palatu u Knososu,kaže bez ikakvih ograda „Kraljica u Knososu raspolagala je udobnostima,koji nece pružiti francuskoj kraljici ni sav sjaj dvora Versaja“.

Uopšte gotovo sve što se sačuvalo iza krićana jasno govori da su bili visoko umetnički razvijen narod,da su u svakoj prilici iživljavali svo stvaralački nagon i udarali pečat umetnosti na sve predmete koji su ih okruživali čak i na predmete svakodnevnog života.Na produkte umetničkog obrta,u prvom redu razne posude,na pečate i odeću.

Nekoliko hiljada godina pre sličnih kraljevskih radionica u Urbinu,Severesu i Mejsenu,u Knososu je postojalo divno uređena kraljevska radionica u kojoj su se odrađivale vaze od keramike,posude od kamena i brusilo drago kamenje.

Na kritskoj keramici susrećemo floralne i animalne motive uzete uglavnom iz života u moru.

Bile su cenjene kao trgovački artikl za izvoz pa ih gotovo 5000 godina nalazimo u Egiptu,Siriji,Palestini,Maloj Aziji i Grčkoj.Od skulptorskih i vajarskih dela nisu nam ostavili nikakvih monumentalnih dela,ostavili su nam čitav niz malih životinjskih i ženskih figurica koje su redovno nagi.

Kod njih je neobicno razvijen smisao za oblikovanje golog ženskog tela,i te oblike su često davali čak i mnogim posudama za upotrebu.Od Krićana nam se sačuvalo mnogo slika,koje pokazuju da su bili pravi majstori u tom poslu.

PISMO

U toj visokoj civilizaciji razvio se pod određenim istorijskim zakonom i pismo.Ono je još uvek predmet naučnih diskusija,prvo jer još uvek nije pronađen dvojezični natpis,a drugo jer nam nije poznat ni jezik krićana.

Problem dešifrovanja tih tekstova je do sada pronađeno oko 1600 –otežava još i činjenica što su stari kričani pored jedne grube ideografije imali jednoslikovno i dva linearna pisma.

Većina natpisa trgovačkog su i administrativnog karaktera,sa velikim ličnim imenima i imena gradova.Pretežna većina natpisa potiče iz glavnog grada Titavog ostrva-Knososa a mnogo manji deo iz ostalih kretskih gradova.To su većim delom kraći natpisi, egipatskog karaktera na pečatnjacima i vazama i kao takvi ne pružaju dovoljno pogodan materijal za dešifrovanje.Linearni oblici pisma koji se u nauci obično označavaju slovima A i B razvili su se očito iz slikovnog pisma,i to nesavršeniji oblik iz manjeg savršenog nego uporedo.Poreklo kritskih piktograma po svemu sudeći nema nikakve veze sa egipatskim hijeroglifima.Danas je u nauci prihvaćeno ovo datiranje tih pisama :hijeroglifsko od 2100 do 1580Linearno pismo A od 1650 do 1640 a linearno pismo B od 1450 do 1200,sve do pre naše ere u Knososu i njegovoj bližoj okolini.Čini se da oba linearna sistema A i B još više nego slikovna sadrže fonetskih (slovnih) i silabičkih(slogovnih)elemenata jer se broj znakova u njima smanjuje gotovo za jednu četvrtinu. Svi do sada pronađeni natpisi sa Krita mahom su veoma kratki i skoro isključivo su egipatskog karaktera. Osnovna razlika između linearnog pismaB i linearnog pisma A leže u discipliniranijim duktusu i samim grafickim osobinama koje su pravilnije,kaligrafskije nego u linearnom pismu A.Polako malo po malo ljudi otkrivaju i najskrivenije naučne tajne,a pojedinci koji učestvuju u tom poslu,samo su oni koji u tom otkrivaju uzimaju manje ili više učešća;odnosno kako je tu misao zanosno obukao u pesničko odelo Dobrica Cesarić:U sve ukupnom razvoju ljudske misli i umetnosti,pojedinci su samo one neznatne kapi,koje pomažu da se u vodi stvara duga,koja sja i drhti u hiljadu šara.Tako i nikako drugačije,sigurno će jednoga dana biti rešen i problem Krita, ta najveća zagonetka istorije-kako ga je nazvao jedan od njegovih prvih istraživača, uzvišeni nemački arheolog,istoričar i klasični filolog Ernest Curtius.