BLM 5 YANGIN NLEME SSTEMLER VE TEHZATLARI5.1 GR Gemilerde kan yangnlar sndrmek iin bir ok sabit sistemler, devreler, ara ve gerelerin nasl, nerede ve ne kadar olaca uluslararas bir konvaksiyon olan ve Trkiye'nin de taraf olduu SOLAS 1974 ve sonra kabul edilen dier kararlarn yangn blmnde ya da 500 GRT'dan kk gemilerde Ulatrma Bakanlt'nn bir tzne gre ayrntl olarak saptanmtr. Gemiler yaplrken ve altrlrken ilgililer bu kurallara uyulup uyulmadn titiz bir ekilde kontrol ederler ve bu kurallara uymayan gemilerin seferlerine izin vermezler. Biz bu blmde yangn ve tehizatlarnn neler olduu, nasl kullanlacaklar, bakm ve tutumalarnn nasl yaplacan inceleyeceiz. Bunu da yaparken SOLAS 74' Blm 2'de 85 kural ve gene IMO'nun "Tanker Safety and Pollution Prevention 1978" konferansnda alnan kurallar nda yapacaz. 5.2 SABT- BORU HORTUM SSTEM Her cins A tr yakt yangnlarn nlemek iin tasarmlanr. Mdahale el ile yaplr, sndrc akkan olarak su kullanlr. Bina iindeki sabit boru tesisat, yangn dolaplar ve hortumlar ile dzenlenir. Gerekirse tesisatn itfaiye iin balants mevcuttur. Sistem slak veya kuru olarak yaplabilir. 5.3 FISKYE (SPRNKLER) SSTEMLER Gemilerde kan yangnlar sndrmek iin SOLAS 74 kurallarna gre baz gemilerde zerinde basnl su bulunan devreler yaplr. Buna Otomatik Basnl Su Pskrtme Sistemi (sprinkler) devresi denir. Sprinkler devresinin suyu, zerinde basnl hava bulunan tatl su tankndan salanr. Su zerindeki basn dt taktirde derhal grlr, duyulur ve alarm harekete geer. Den bu basn otomatik olarak yangn pompalarnn almasn salar. Bu pompa sprinkler ve ana yangn devrelerini besler. Sprinkler devresi tanknda basn dnce, otomatik olarak deniz yangnda yangn sndrme pompalar devre d kalrsa, bu blm dna monte edilmi bir tehlike (emercensi) yangn pompas bulunmaldr.

a) En Dk Kapasite: Eer yangn pompalar farkl kapasitede monte edilmilerse,bir pompann kapasitesi, istenen toplam kapasitenin, yangn pompas saysna blnmesiyle bulunan deer %90'dan daha az olmamal. Bir yangn sndrme pompasnn kapasitesi 25 m3/h'den az olamaz.

b) Pompalarn Tahrik Edilmesi ve Yerletirilmesi: Her yangn pompas, gemi ana sevksisteminden bamsz bir g kayna ile altrlmaldr. 1000 GRT'dan daha kk yk gemilerinde yangn pompalarndan biri zellikle bu pompay tahrik etmek zere ngrlmemi olan bir makine ile tahrik edilebilir, 300 GRT'dan daha kk yk gemilerinde, eer sevk sistemine ait sarf donanm kolaylkla ana makineden ayrlabiliyorsa yangn pompalar ana makinaya balanabilir. Yangn pompalar ve bunlarn deniz balantlar mmkn olduunca geminin bo su hattnn altnda kalacak ekilde yerletirilmelidir.

1

c) Emercensi Yangn Pompalar: 2000 GRT'dan daha byk gemilerde tehlike yangnpompalar, ana yangn pompalar iin istenen toplam sndrme suyu kapasitesinin en az %40'n temin edebilmelidir. 2000 GRT'dan kk gemilerde, pompalarn kapasiteleri, 25 m3/h'den daha kk olamaz. Tehlike yangn pompas suyu ayn anda iki yangn valfndan alarak geminin her yerine verebilmeli. G beslenme dzeni ana yangn pompalarnn yer ald mahallin dnda olmal. b) Yangn Valileri: Gemide yangn valfleri, ayn anda iki yangn nozulu ile birlikte aada belirtilen yerlere ulaacak ekilde yerletirilmelidir.

Seyir esnasnda yolcu ve mrettebatn normal olarak bulunabilecei her yer. Bo kargo yerlerinin her taraf Ro-ro ambarnn her yeriC02 boucu bir gazdr. Hi kimse C02 kullanld zaman kapal veya yar kapal bir yere, gerekli teneffs cihazlar ve can halad kullanmakszn girmemelidir. Kuru tipi szgeli maskeler kullanlmaldr. 1) Yksek Basnl C02 Devresi ekil 2'de on adet silindirden oluan bir yksek basnl C02 devresi ve boaltm donanm grlmektedir. Geminin byklne ve SOLAS 74'e gre bir C02 devresinin elemanlarn, miktarn ve nerelere konulacaklarn belirlemeye alalm. a) Konulacak Mahaller: 1. Makine, kazan ve kargo pompas mahalleri Buralardaki minimum serbest gaz hacmi, aada belirtilen hacimlerden byne eit olmaldr. i Yatay alann, mahallin dek st seviyesindeki taban alannn %40'na dt seviyeye kadar olan, st blm hacimleri de dahil olmak zere, en byk mahalli brt hacminin %40' veya, ii En byk mahallin, kaporta benzeri st blm hacimlerinin de dahil olduu, toplam nacminin %35' veya, iii Kimyasal madde tayan tankerlerde de en byk kargo pompas

mahallinin brt hacminin %45'i Hesaplarda 1 kg C02'e kart olarak 0.56 m3 gaz hacmi esas alnr. 2. Kargo Mahalleri, kapanabilir en byk kargo mahallinin brt hacminin, en az %30'unu doldurabilir miktarda C02 bulunmaktadr. Brt hacim hesabnda, i

dipten, ambar azlar dahil olmak zere ak gverteye kadar olan mesafe ile d kaplamalar veya kargo mahallerini snrlandran dier dey ksmlar gznnde

25

tutulur. Kazan, makine daireleri ve pompa mahalleri iin gerekli ngrlen tpler bu mahallenin bodurulmas iin gereken C02 hacimlerinin %85'ini iki dakika iinde salayabilen grubu serbest brakan abuk ama valfleri ile donatlmal. 2. C02 Tplerinin Yerletirilmesi zel mahallere yerletirilmeli ve gvenilir bir ekilde yerlerine tesbit edilerek bir toplam devresine balanmaldr. Kazan ve makine dairelerinin abuk bodurulmasnda kullanlan tpler bir arada gruplandrmak suretiyle, ayr bir mahalde yer almaldr. Doldurma havas resiveri ve dier benzer amalar iin gerekli olan C02 yangn sndrme sistemlerinin tpleri makine dairesine yerletirilebilir. CO2 tpleri ak gverte zerinde olmaldr. Ak gverte altnda bulunan tplere ait mahallerde, dorudan doruya ak gverteye kan birer merdiven olmaldr. 3. zolasyon Tp mahalleri scakla ve gne nlarna kar, scakl 45 C'i amayacak ekilde korunmaldr. Tp mahallerini evreleyen yzeyler, kumanda istasyonlar iin belirtilen izole deerlerine sahip olmaldr. 4. Havalandrma Ak gverte altnda bulunan tp mahalleri, szabilecek C02'i boaltabilen etkin bir cebri havalandrma sistemi ile donatlmaldr. Bu havalandrma sistemine dier mahaller balanmamaktadr. c) Datm Valflar Deniz suyunun etkisine direnli malzemeden retilmelidir. Valflar geminin hangi blmesine ait C02 devresine bal olduklarn gsteren levhalarla donatlmaldr. C02 tank ve aksesuar yksek basnl C02 ieren silindirlerden daha ucuza mal olmaktadr. Bu tank da geminin klasland kurumun isteklerine gre uygun olarak yaplr. Soutucu gurup tankn ba tarafna monte edilmi olup soutucu olarak Freon 22 kullanlr. Tank da scaklk -18 C olarak saptandndan C02 gaz bu durumda 21 kg/cm2 basn altnda bulundurulur. Tankn iinde bulunan C02 dzeyi elektrikli bir gsterge ile saptanr. Alak basnl C02 yangn sndrme sisteminde C02 miktar hesaplanmas, bir nceki konudaki yksek basnl C02 yangn sndrme sistemindeki gibidir. C02 Gaz in Dikkat Edilecek Hususlar C02 baslm bir kompartmana, burann tam temizliine emin olmadan kimse gnderilmemelidir. Temizlenmesi mmkn olmayan yerlere adam gndermek zorunda kaldmzda solunum cihaz ve can halatlar taklarak girilmelidir. Bir yere C0 2 baslmadan nce bu yer kapatlmal ve hava geirmez hale getirilmelidir.

25

Nitrat ve klorat yangnlarnda, bu maddelerde oksijen bulunmas nedeniyle C02 ile sndrlemeyecei asla unutmamaldr. Makine dairesinde kan bir yangn s"ondrmek iin iki dakika iinde younluu %35'e varan C02 gaz bastmzda hava C02 karm homojen olmayabilir ve hatta dipte bu younluk dier yerlere gre fazla olabilir. Bu yere C0 2 basmaya balandktan 15-20 saniye sonra buras tehlikeli olabilir. Bir insan nefesini 30 saniyeden daha fazla tutamayacandan, alarm sesi duyulur duyulmaz herkes bu yeri terketmelidir. 5.6 HALON (BCF) GAZLI YANGIN SNDRME SSTEMLER Halonlar,- metan ve etanlarn baz ya da tm hidrojen atomlarnn yerine bromin, klorin yada florin gibi elemanlarn hidrojen atomlarnn almas sonucu, bunlarn yanabilir maddelerden yangn sndrc maddelere dntrlmesiyle bulunmutur. Kimyasal olarak bunlar yksek prolok arlkl flour karbon olup soutucu ve plastikler olarak (rnein teflon) kullanlmtr. Bu moleklde fluorin bulunmas genellikle onun eylemsizliini ve dengesini artrr. Dier halojen Gnmzde; Trkiye'de ve dnyada Halon gazl sndrme sistemleri ok zehirli olmas ve ozon tabakasna zarar vermesi nedeniyle yasaklamtr. Halon gaz dier gazlar gibi yangn soutarak ya da boarak sndrmez. Buna karn yanmadan gelen zincirleme kimyasal reaksiyonu, krarak yangn sndrr. Yzey

yangnlarnda %4-5'lik bir halon karm normal ekilde yangn sndrmek iin yeterlidir. lkenin uygulad tze gre boalma sresi 10 ile 20 saniye arasndadr. Merkezi derinlerde bulunan yangnlarn sndrme iin (A snf yangnlar) halon gaznn younluu %10-20 arasnda olabilir. Bu d insanda ba dnmesi yaratabilir. Scaklk dtke verilecek halon gaz miktar artacaktr. Halon 1301; makine ve kazan dairelerinde, petrol ve kimyasal madde tayan tankerlerin kargo pompa mahallerinde, svlatrlm gaz tankerlerinin kompresr dairelerinde, boya ve fenerlik mahallerinde, yalnzca elektrik makinalarnn kapal havalandrma

sistemlerinde kullanlr. 5.7 KPK SSTEMLER "SOLAS 74" n 32,60 ve 61 kurallarnda ve "Tanker Safety and Pollution Prevention, 1978" IMO karar gerei belirli bir tonajdan sonra gemilerde sabit kpk sisteminin bulunmas zorunludur. Ham petrol ve rnlerini tayan gemilerin gvertelerinde bulundurulan devrelerde protein kp, kimyasal rn tayan gemilerin devrelerinde alkol kpk yllardr kullanlmaktadr. Kp oluturan kk habbeler (baloncuklar) yanan sv zerinde bir kat oluturarak buharlamay ve hava ile temas keserek yanmay durdurur. Kpn yangn sndrmede bir etkisi de, su gibi deilse de, biraz da svnn yzey scakln drmesi bakmndan yararl olmaktadr. ki trl kpkleme sistemi vardr: Q (l/dakika): L (M) B (M)

Kpk solsyonu Kargo sahas boyu Gemi genilii

25

KM) b (M) l (M)

\ \

En byk kargo tanknn boyu En byk kargo tanknn genilii Monitrn kpk pskrtme mesafesi

Kpk datm ve monitrlerin kapasitesi: kpk sabit olarak monte edilmi kpkleme sistemlerinden, kpk monitrleri ile pskrtlr. Her monitr, gereken kpk solsyonunun en az %50'sini temin edebilmelidir. Her monitrn debisi 1250 l/dakika'dan daha kk olmamaldr. Monitr ile, monitr tarafndan korunan ve monitr nnde yer alan alann en uzak noktas olan mesafe, monitrn sakin havada kpak pskrtme mesafesinin %75'inden daha byk olmamaldr. Bir monitr ve kpk aplikatr iin bir hortum balama tertibat k kasara nne veya kargo gvertesine bakan yaam mahallerine, sancak ve iskele olmak zere konulmaldr. Her kpk aplikatrnn debisi, dakikada 400 litre'den ve sakin havada pskrtme mesafesi de 15 m'den az olmamaldr. 2. ok Genilemen Kpk Sistemleri: erdeki makine ve cihazlar gznne alnmakszn korunan en byk mahalli, dakikada en az 1 m ykseklikte bir kpk hacmi ile doldurabilecek ekilde kpk retim sistemi boyutlandrlmaldr. 1 ) A z genilemeli kpk: Bire oniki genileme yapar. Dk genilemen kpk monitarlardan, el hortumlarndan yada aplikatrlerden kullanlabilir. Uzak mesafelere uygulanabilen bu kp kullanrken mesafe arttka alann da byyecei unutulmamaldr. s,

d) Orta genilemeli kpk: Bire yzelli genileme yapar. El hortumu ile kullanlabilir.Ancak azami kullanma mesafesi 15 metredir. Bunun anlam kpk kullanann, koruyucu elbise ve solunum cihaz kullanmas gerekir. Bu tr kpklerin tank gibi kapal yerlerde kan yangnlarda kullanlmas daha yararldr.

e) Yksek genilemeli Kpk: Bire bin olarak genileme yapar. Yksek genilemelikpk aktan kullanlmaz. Bu kpk kanallar yolu ile ya da serbest bir ekilde akarak kullanlr. Yangna uygulanrken bir ksm buhara (stime) dntnden ve iinde oksijen oran dk olduundan yangnn snmesine yardmc olur. Yksek genilemeli kpn yaps itibar ile bir yandan soutucu olarak yangn etkiledii gibi, dier taraftan da oluturduu rt ile de yangnn etrafa yaylmasn da nler. Alev alma noktalar dk olan ve suda erimeyen svlarn yangnnda etkili olur. Kpk hava fan yardmyla pskrtlr. Beher dakikada 1.200 ile 54.000 kadem kp balonlar halinde kpk pskrtmek mmkn olur. d) Sulu Film Kp: Bu kpn (Apuaes Film Forming Foom - AFFF)/

esas flor kimyasal slatma katks olur. Yanan svnn stnde sudan daha az younluu olan

25

bir yzc katman oluturur. %94 su ve %6 kpk maddesi karm eklinde, yanan madde stne bildiimiz kpk pskrtme cihaz ile uygulanr. Genileme oran bire ondur. Yangn zerine bu karm uygulandnda, iinde bulunan su ayrarak yangn zerinde oluan yzen cisimler yangn sndrr. Bu sulu film rt paralansa bile yangn sndrme iinde etkinliini srdrr. ok etkili bir yangn sndrc olan bu kpn tek kusuru ok pahal olmasdr.

Elektrii nakletmedeinden, elektrik yangnlarnda etkilidir. Zehirli deildir. Korozyona sebep olmazDezavantajlar:

Soutma etkisi yoktur. Geriye tortu brakr.Kuru toz, yanan madde zerinde kalabildii srece etkisini srdrr. kme olduu taktirde yangn tekrar balayabilir. Yangnn tekrar balamamas iin yanan maddeyi su spreyi ile soutmak ya da kpkle rtmek gerekir. Ancak kuru toz ile kpn birbiri ile uyuan cinsten olmalar gereklidir. Aksi taktirde birbirini bozabilir. Kuru toz pahal olduundan rutubetten korunmalar gerekir. Kuru tozlar zellikle yangn balangcnda rnein dolum terminalinde ya da tanker gvertesinde olan szntlardan doan yangnlarna uygulandnda baarl olur. Toz direkt aleve doru tutulmamaldr. Kuru toz ile zellikle "C" snf yangnlarda ok iyi sonu alnmaktadr. Dier taraftan kimyasal madde tayan gemilerde yangna kar su ve kpkten daha fazla kullanlmaktadr. Petrol tankerlerinde kpk yerine kullanlabilmekte ve yararl olabilmektedir. Kuru tozlu sistem, boru donanm ile uygulanmaktadr. Dezavantaj, yangnla mcadele edilirken yaplan istasyon deiikliinde uzun borular iinde fazla miktarda kalarak zayi olmasdr. Kuru toz deposu, tanklarn gerisinde geminin k tarafnda bulunmakta ve boru donanm gvertede alt yerde, kuru tozu hortumla kullanma olana vermektedir. Yangn balangcnda valf ald taktirde azot arjl tozu iterek hozullardan dar hzla pskrtr. Gverte zerinde uygun yerlerde tankn temizlenmesi iin gaz k delikleri yaplabilmelidir. Sistem en az kargo pompalarnn toplam boaltm kapasitelelerinin %125'i kadar, inert gaz verebilecek kapasitede olmaldr. Sistemin herhangi bir alma durumunda retilen inert gazdaki oksijen miktar, hacimsel olarak %5'i gememelidir. nert gaz nedeniyle korozit buhar veya svlarla temas halinde bulunan sistemdeki paralar bunlara kar dayankl olmal ve uygun kaplamalarla korunmaldr.

25

nert gaz sistemi iin bir alma talimat dzenlenmelidir. Bu bakm ve altrmaya ait aklamalar, ayrca salk asndan doabilecek tehlike uyarlarn, gvenlik ve kaza nlemi hkmlerini iermelidir. nert gaz sistemi makine dairesinde veya zel bir mahalde tesis edilmelidir. zel inert gaz mahalleri, yalnzca inert gaz sistemine ait paralar iermelidir. nert gaz mahalleri iin, yaam mahallerine veya kumanda istasyonlarna herhangi bir giri veya hava giri delikleri yaplamaz. Giriler ve hava giri delikleri, kargo sahasna bakmayan mahallerin nihayet perdesi stnde tertiplenmelidir. Dier bir ekilde bunlar n perdeden, en az 5 m'den az olmamak zere L/25 mesafedeki yan perde zerinde tertiplenebilir. nert gaz devreleri yaam mahallerinden, hizmet mahallerinden veya kumanda istasyonlarndan geirilemez. Gvertedeki ana devre ak ynnde istenen geri dndrmez valflardan sonra, iki veya daha fazla sisteme blnebilir. nert gaz devreleri, suyun ve kargonun, ilerinde birikmesini nleyecek ekilde tertiplenmelidir. Ana inert gaz devresi, bir sahil balants ile donatlmaldr. Ana inert gaz devresi, ar basn veya vakuma kar bir veya daha fazla miktarda gvenlik tehizat ile donatlmaldr. Ana inert gaz devresi ile kargo sistemi arasndaki irtibat, uygun ayarma tertibat ile donatlmaldr. Bunlar; verebilmelider. (Kargo pompalarnn toplam debilerin % 42'si) Bloverler.emme ve basma taraflarnda birer kapama valf ile donatlmaldr. Kargo sahasnn dnda, iindeki gazn etkin bir eklide soutulduu, ayrca kat kkrtl yanma rnlerinin temizlendii, bir gaz temizleyici ngrlmelidir. Kazann duman gaz k ama/kapama durumunu belirten, uzaktan gstergeli bir kapama valf ile donatlmaldr. Kurum temizleme bloveri ancak duman gaz k kapal olduunda alabilecek ekilde, kapama valf ile blover birbirine kilitlenmelidir. Tankn evresinde mahalleren inertlemesi ve tanklardaki kargonun rtlmesi iinde bir inert gaz depolama tesis ngrlebilir. Depolanan miktar yolculuk esnasnda doabilecek inert kayplarn karlayabilecek yeterlikte olmaldr. nert gaz, basnl kamplarda veya tplerde depolanabilir. Basnl kaplar, kargo sahasndaki havaya ak gverte zerinde veya zel yerlerde tertiplenmemelidir. Basnl kaplar ve tp guruplar, emniyet valflarnn gerisinde tertiplenmi bir basn drc valf ile donatlmaldr. Btn bunlardan da grld gibi inert gaz sisteminde ama tanka gaz baslarak oksijen miktarnn %5'in altnda drmesi salanr. Burada da grlecei gibi hep yangn geninin bir kenar ortadan kaldrmak szkonusu olmakta ve oksijen yanmay

gerekletiremeyecek seviyeye indirilmektedir. Bu gazn soutma zellii olmadndan yangnn tekrar balamamas iin bir yandan da soutma ilemi yaplmaldr. Atl gaz zehirli bir gaz olduundan (oksijen az) yangn sndrldkten ya da bu gazn uyguland tanka girmeden evvel ok iyi havalandrma yapmal, oksijen miktar lmeli ve sun'i solunum cihaz

25

taklarak byle yerlere girilmelidir. 5.10 TAINABLR YANGIN SNDRC SSTEMLER Yukardaki blmlerde gemilerde kan yangnlarn nedenlerini ve gemilerde bulunan sabit yangn sndrme tesisleri incelenmitir. Bu tesisler gemilerde kan Kimyasal Basnl Gazl olmak zere drt ksma ayrlr. imdi bu el tipi yangn sndrcleri incelenecektir. Yalnz gemilerde deil tm askeri, sivil bina, tesis, otel, hastahane, ticarethane ve benzeri yerlerde yangna kar ilk kullanlabilecek ara tanabilir yangn sndrclerdir! Bunlardan yaklak 10 kg kadar olanlar el tipi ve bir tekerlekli araca bindirilmi olanlara arabal tanabilir yangn sndrcler denmektedir. Bugn esas olarak be tr tanabilir yangn sndrc piyasada vardr, Bunlar; (K) (G)

f) Sulu g) Kpkl h) Kuru Tozlu i) Buharlaan Gazl-Karbondioksitli j) Buharlaan Gazl (B.C.F.)Tablo 2'de hangi yangn sndrcleri gemilerde nerelerde bulundumamz gerektiini gsterilmitir. Tp (kartu): inde pskrtme maddesi olarak, yksek basnl gaz bulunan kaptr. alma Dzeni: Sndrcnn almasn salayan bir eit ama kapama dzenidir. Deney Basnc: Gvde ve tplerin yap szdrmazlk deneyinde uygulanan akkann basncdr. Birimi kgf/ cm2 'dr. (1 kgf=9.80664 N dir) ZELLKLER Sndrcler -20 C ile +60 C arasnda hibir aksaklk gstermeden emniyetli olarak almaldr. Sndrcnn -20 C'dan daha dk scaklkta almas istendiinde bu husus nceden belirtilmeli ve basamaklandrma -10 C olarak yaplmaldr. Sndrc ba yukar durumda altrlmaldr.

25

Sndrc oda scaklnda (20 2 C) altrldndan ok sonra, etkin bir ekilde sndrmeye balamaldr. Sndrcler, atmosferik etkilerden gerektii gibi korunmak ve bakmlar yaplmak kouluyla, korozyon, eskime vb. nedenlerle grevini yapamaz duruma gelmemelidir. Gvde ve Tpler (Kartular); Gvde ve tplerin, et kalnl dndaki boyutlarnn tayininde yapmc serbesttir. Gvdelerin ba tarafndaki deliin ap, sndrme miktar (dahil) kg'a kadar olanlarda en az 34 mm, daha byk olanlarda ise 28 mm olmaldr. Delik gvdenin rahata ve iyice boaltlabilmesine imkan verecek ekilde vidalanan ve basit aletle alabilen bir kapakla kapatlm olmaldr. Deney Basnlar; Gvde ve tpler szdrmazlk deneylerinde; iinde srekli olarak basn bulunan yada altrld anda basn oluan sndrclerde deney basnc 30 1. Alminyum ve magnezyum ile bunlarn bileimleri ve sodyum ile potasyum yangnlarnda olumlu sonu alnmtr. Tablo 4 Sndrclerin Sndrme Etkileri Sndrcdeki sndrme miktar kg yada litre olarak 3' e kadar 3-6 6-10 10'dan ok alma (pskrtme) sresi saniye olarak (min)

e '9 12 15

k Borular; Sv ya da kpk sndrme maddeli sndrclerin iindeki k borular ve varsa bunlarn zerine koruma kafesleri, korozyona dayankl olmaldr. Pskrtme memelerinin tkanmalarn nlemek iin bu borularn alt ularna szge konulmal ya da bu ular szme iini grecek ekilde biimlendirilmi olmaldr. Koruma szgelerinin delikleri, pskrtme deliklerinden kk ancak szge delikleri toplam gei kesit alan, memelerin alannn 10 katndan az olmamaldr. Hortum; indeki sndrme maddesi miktar 2 kg yada - 2 litreden ok olan sndrclerde, bir ucu sndrcye bal teki ucuna pskrtme eleman taklm alma dzenli bir hortum bulunmaldr. Hortum, ait olduu sndrcden pskrtlen sndrc maddelere ve zararl atmosferik etkilere dayankl olmal ve kullanma srasnda biim deiikliine dayanabilmeli ve patlama basnlar 75 kgf/cm2 oluan C02 gaz basn oluturarak karm darya att gibi bir yandan da habbelerin iini doldurur. Kpk genileme oran 12/18-1'dir.

25

b) Hava kpkl (mekanik) sndrcler: Bu tr sndrclerin iinde nceden hazrlanm kpk konsantresi ve su yada etrafnda su bulunan plastik bir torbada kpk konsantresi vardr. Her iki durumda da itici g olarak iinde C0 2 gaz bulunan bir hortu vardr. Sndrcy kullanmak zere altrma mekanizmas iletildiinde hortu delinir yada ikinci trnde olan torba paralanarak konsantrenin su ile paralanmas salanr. Genileme oran bire sekizdir. Dolu olarak bulundurulan bu sndrc kesinlikle dondan korunmaldr. Bu tip sndrcnn dier sndrclere olan stnlkleri unlardr. i. Dikey ve yatay olanlar zerinde olmayan bir kpk katman oluturur. ii. Hafif svlar zerinde bile durabilir. iii. Yanan yzeyde oluan kpk uzun zaman kalabilir. Yangn yerine gtrlen alet T valf alarak ters evrilir, cihazn ince hortumu rzgar arkaya alnarak yangna doru tutulur. 3. Kuru Tozlu Sndrcler: En yaygn ekilde kullanlan bu tip sndrcler aynen sulu sndrcler gibi alrlar. Sodyum bikarbonat tozu ve i yada d hortuda karbondioksit yada azot Gazlar bulunur. Bazlarn da amonyum slfat veya amonyum fosfat bulunduu gibi bu kuru tozlar hzla dar atmak iin minimaks'n dnda ve iinde basnl gaz bulunan kk silindir kullanlr. A, B, C, E snf yangnlarda kullanlr. st kapa el ile saa evrilirse, silindir delinir ya da alr. Hortutan kan C02 gaz etrafnda bulunan sodyumbikarboit tozunu da beraberinde dar karr. Yangna sklan tozun miktar ile yn, nozul ve valf ile ayar edilir. 7.5 Librek (1 libre=453gr) toz sndrcler 15 saniye 12 librelik sndrcler kullanlmamaldr. 10 litrelik bir sndrc yaklak bir dakikada biter. Senede bir kez doldurulmaldr. Genellikle yarm libre slfirik asite karn 2 libre sodyum bikarbonat konulur. Bu tip sndrcler dier sndrclerin gelimeleri ve daha ok kullanm alan olmas sebebiyle pek yaplmamaldr. 8. Kum, Sodal Tala, Asbestos Battaniye: Kum, sodaya batrlm tala, asbestos battaniye vb. SOLAS 74 Kural 32 "9" maddesinin (3) paragrafnda "Her ate yakma yerinde iinde kum, soda ile slatlm testere tala veya dier onaylanan bir madde bulunan kaplar bulunmas... denilerek gemilerde kan gaz yangnlarn sndrlmesinde bu maddelerden yararlanlmas istenmi bulunmaktadr. Ayrca yangn zerine atmak zere asbest

battaniyelerden de yararl olduu bilinmektedir. Yukardaki blmlerde sabit ve tanabilir yangn sndrc tesis ara ve gereleri incelenmitir. Gemicilikte her eyi zamannda kontrol etmek ve gzden geirmek ok nemli bir hayati bir hususdur. Karada yaayanlar iinde bu kurallar geerli ise de denizde her eyi zamannda kontrol etmek ve gzden geirmenin saylamayacak kadar ok yarar vardr. Hatta diyebiliriz ki can ve mal gvenlii salayan altn bir kuraldr. Bu nedenle yasalar, tzkler uluslararas konvansiyonlar gerei kontrolleri daima zamannda yaplmaldr ki almalarda herhangi bir tehlike olmasn. Bu kontrollerin banda kukusuz yangn ara ve gerelerinin

25

kontrol gelmekte ve en kk bir ihmal sonucu byk felaketler domaktadr. 5.11 YANGINLA MCADELE YARDIMCI ARA VE GERELER Bu blmde eitli yangnlar sndrmek in kullanlan sabit ve tanabilir bir ok tr sndrcler incelenmitir. Bu aralar kullanacak insanlar olduuna gre onlar yangna kar korumak gerei de ak olarak ortaya kmaktadr. Zira yangn bir atetir ve insanda atee kar duyarldr. Yanna pek fazla yanamayaca gibi, yangndan kan yerlerde pek fazla kalmak da mmkn deildir. Bu nedenlerden dolay yangnda baarl olmak iin eitli yardmc ara ve gerelere ihtiya vardr. Bunlar;

25

. T

BEffll NAAT,' ve U

K ZB i l .

FA

* KTAPLII

ise 20.25 saniye kadar kullanlabilir. Kuru toz, gaz basnc ile dar atlnca, alev zerinde eriyerek yangnn oksijenle ilikisini keser ve snmesini salar. Aracn gvdesi 30 kg/cm2 basnca dayankl olup, dolum kapanda basn artmalarna kar emniyet tertibat vardr. Pskrtme hortumu yksek basnca dayankl olup ucunda tetik tertibat vardr. Balca retim eitleri; 1,6,12 kg tanabilir ve 25,50 kg arabal tipleri vardr.

k) Karbondioksitti Sndrcler: Yangn sndrmede en ok kullanlan karbondioksittir. Bu tpte basn altndabulundurulan C02 valf alnca yada pimi ekilip tetie baslnca almaya balar. Valf kapatlnca C02 k da durur. erii cihazn byklne gre yaklak yarm dakikada kullanmak gerekir. Oksijeni azalttndan ve iletken olmadndan elektrik yangnlarnda yararldr. C02 zehirli deildir. Ancak oksijenin azalmasna neden olduundan tehlike dourabilir. Sv halde tplere doldurulan C02'nin 31C'den sonra gaz haline gemesiyle tp 40C'den fazla uzaklklarda tp iinde ar basn oluturduundan gaz haline geen C02 emniyet valfn aarak dar kaar.

l) Halon Gaz Yangn Sndrcler: Halon gazl yangn sndrcler, gemilerde "D" snf hari olmak zerehemen hemen her yerde baarl olurlar. Ksaca B.C.F'de denir. Piyasada 0,7-12 kg el tipi ve 25-100 kg tekerlekli B.C.F sndrclerinin yapld grlmektedir. Bunlar zehirli gaz ikardndan ve ozon tabakasna zararl olduundan dolay kullanlmamaktadr.

m) Karbon Tetraklorrl Sndrcler: Halojenlendirilmi hidrokarbrler snfna dahil olan bu yangnsndrcler yangn sndrme srasnda zehirli gazlar kardndan bugn pek kullanlmamaktadr. -

n) Soda Asitli Sndrcler: Sodyumbikarbonat, slfirik asit ve sudan oluan bir minimakstr. Sndrcbaaa getirildiinde soda bileimi stteki ie iinde bulunan slfirik asit ile birleir. Meydana gelen C02 gaz d kaptaki suyu hzla dar atar. Bu tr sndrcler "A" snf yangnlarda kullanlr. Elektrik yangnlarnda asla

'den az olmamaldr. Hortumun boyu (pskrtme eleman ile birlikte) sndrc yksekliini %80'inden az olmamaldr.

o) Sulu Minimakslar: Bu tr minimakslar i ie iki kaptan oluur. D kabn iindebulunan hortuta basnl karbondioksit gaz (baka gaz da olabilir) ile d kap iinde tatl su vardr. tici gaz minimaks'n dnda bulunan kk silindirlerden de elde edilebilir. Yangnda kullanlmak istenildiinde sndrcnn st kapan bastrmakla kapan altndaki sivri u etraf su ile dolu bulunan karbondioksit hortucunun st kapan deler. Delinen yerden kan gaz ters evrilmi ve yangna doru uzatlm ince hortumdan karken etrafdaki suyu da emerek dar hzla kmasna neden olur. Bu tp sndrcler A snf yangnlarn balangcnda kullanlrlar. Bu tr minimakslarda kullanlan 13.5 t su yaklak bir dakikada biter. kinci kez kullanlmak istendiinde yeni karbondioksit jorj, hortucu koyarak minimaks iaretlenen yer kadar su ile doldurmak gerekir.

p) Kpkl Sndrcler: Tanabilir el tipi kpkl sndrcler yanan yerinstnde uzun sre kalabilen kpkler oluturup yangn havasz brakp, boarak sndrme prensibi zerine yaplmtr. Kp oluturan kabarcklar iinde zararsz karbondioksit gaz vardr. Alet i ie iki silindirden yaplmtr. zellikle B snf olan akaryakt, boya, ya vb. ve ayrca A snf olan kat, aa, tekstil vb. yangnlarnn balangcnda kullanldnda meydana gelen ve hacmi 10 kez byyen kpkle genellikle baar salanr. Elektrik yangnlarnda asla kullanlmazlar. El tipi kpkl sndrclerin iki tr vardr. a) Kimyasal kpkl sndrcler: Bu tr sndrclerin iinde iki tr madde, arj vardr. Birisi alminyum slfat, dieri sodyum bikarbonat olup, kpk

baloncuklarna salamlk verilmesi iin dengeleyici olarak katlmtr. alma mekanizmas .karbondioksitti iki maddeyi biraraya deney getirince, basnc reaksiyon 250 sonucu kg/cm2

sndrcde

kg/cm2,

karbondioksit

sndrcde deney basnc 250 kg/ cm2 eklindedir. Sndrme Byklkleri; Sndrclerin trlerine gre byklkleri Tablo 3'de verilmitir. alma (pskrtme) Sresi; Sndrc, altrma dzeni tam ak olduu zaman oda scaklnda (20 2 C) Tablo 4'de gsterilen srelerde sndrme etkisi olan, sndrme maddesi pskrtmelidir.

13

* T.

Tablo 2 Yangn Sndrcleri YANGINA KARI KORUNACAK YER Yaam Yerleri Salonlar Kuzine Telsiz Dairesi Makine Dairesi UYGUN EL TP YANGIN SNDRC SU, B.C.F,C02 SU, B.C.F,C02 Kuru toz C02, B.C.F C02,B.C.F Kuru toz ya da kpk B.C.F Kpk.B.C.F C02,B.C.F KONULACAK YER

Giri yerlerine yakn koridorlarda Tam kaplarn iine k yerlerine yakn Tam kap kna Yangn tehlikesi olan her

Kazan Dairesi Elektrik Tevzi Tablosu

platformda k yerlerine yakn Tevzi tablosuna yakn yere

imdi de el tipi kullanlan yangn sndrclerin yapsal olarak incelenmesini ve miktarlarnn ne kadar olmas gerektiini incelenecektir. Burda baz tanmlar vermek yerinde olacaktr. Sndrme Maddesi: Sndrcnn iine konulan yangn sndrme nitelii bulunan sv, gaz ve kuru toz halindeki maddeler. Pskrtme Maddesi: - Sndrme maddesinin, sndrcden dar pskrtlmesini salayan, sndrcnn iinde bulunan yada cihazn altrlmas annda oluan veya ayr bir tpte duran basnl bir gazdr. Gvde: ine sndrme (ve pskrtme) maddesi konulan ve sndrcnn tm dier paralarn tayan, ii bo silindir biimli kaptr.

14

yangnlarn gemiyi bir enkaza evirmemesi iin kukusuz ok yararldr. Ancak byk yangn genellikle kk olarak baladnda personel tarafndan zamannda mdahale edilerek bastrldnda yangnn byyerek bir felaket haline dnmesi nlenebilir. te bu tr yangn balanglarn sndrmek iin gemide minimaks denilen el tipi ya da bir araba zerine yerletirilmi tanabilir yangn sndrcler gemilerin gereken yerlerine yerletirilmilerdir. Bu sndrclerin ne olduu ve ne kadar bulunmas gerektii SOLAS 74 ve Trk Standartlar Enstits'nn T.S. 862 yaynlarnda belirtilmitir. Buna gre tanabilir yangn sndrme sistemleri, pskrtme maddelerine gre aadaki ekilde incelenebilir; Sndrme maddesine gre: 1. Sulu yada sulu zelti (SU)

q) Kpkl r) Kuru Tozlu s) Karbondioksitli t) Halon Gazl(BCF) u) Karbon Tetraklrrl v) Soda Asitli

(K) (KT) (C02) (HA)

w) Kum, sodaya batrlm tala ve asbestos battaniye olmakzere sekiz ksmda incelenebilir; pskrtme maddelerine gre ise; Srekli Basnl Tpl (Kartulu) (S) (T)

x) Aralarnda hava giderme tertibat bulunan iki kapama valf veya, y) Aralarnda ayrma paras bulunan iki kapama valfKargo devresi tarafndaki valf kapanabilir geri dndrmez tipte olmaldr. Btn tanklar basn dengeleme tertibatyla donatlmaldr. Kombine yk tayan gemilerin kargo mahallerini nert gaz sisteminden ayrabilmek iin, nert gaz devreleri srgl kr flenlerle donatlmaldr. Slop tanklar, petrol rnleri dndaki kuru yk tamalarnda inertletirilebilmelidir. nert gaz bloverinden sonra kargo sahasna giden devreye, iinden getii ve gazlar bakmndan gvenli olan blgenin en n perdesinde olmak zere iki kumanda valf konulmaldr. Makine dairesi duman gaz devrelerine ve ayn zamanda gazdan korunan mahallere hidrokarbon gazlar veya buharlarn giriini nlemek iin, ana inert gaz devresine iki geri dndrmez gvenlik tertibat konulmaldr. Bu geri dndrmez gvenlik tertibatlar, tm normal trim durumlarnda ve gemi hareketlerinde etkin olmaldr.

46

nert gaz beslemesi esnasnda, ana inert gaz devresindeki basn ve inert gaz bloverinin gerisindeki gazdaki oksijen miktar, srekli olarak lme aletleriyle llmelidir. Bu aletler kumanda dairesinde veya kargodan sorumlu zabitlerin kolaylkla eriebilecei bir mahalde yer almaldr. Tank atmosferini kontrol iin oksijen ve hidrokarbon gazlarn veya buharlarn len tanabilir uygun lme aletleri ile, bunlarn gerekli olan tank balantlar temin edilmelidir. Kazan tesisatlar yanma iin otomatik kumanda tertibatyla donatlmaldr. Birlikte altklarnda yeterli gaz miktar verebilen, en az iki adet inert gaz bloveri ngrlmelidir. Her blover, en azndan istenilen gaz akmnn 1/3'n *TAPLJ|m

*

Tank gvertesinin beher metre karesi iin 1.5 kg toz bulundurulur. Nozullardan beher saniyede yaklak 3.5 kg toz pskrtlr. Gvertelerde bulunan istasyonlara 150 kg'lk arjlar konulur. Daha byk arjl kapasiteleri kukusuz tercih edilir. nk bu arj bitince yenisinin getirilmesi zaman alacandan yangn yeniden balayabilir. niteler genellikle 250 kg'dan az olmamaldr. niteler yerlerine iyi balanm olmal ve yk ve havadan hasar grmeyecek ekilde korunmaldr. nitelerde bulunan kaplar iine konulan tozlara basnl azot gaz uygulannca toz dar hzla pskrtlr. Toz ve azot gaz karm bir ya da daha fazla hortum kullanlarak gerektii yerlerde uygulanmaldr. Nozullarda bulunan ayar valflar ile toz istenen miktar kadar kullanlabileceinden boa kullanmann nne geilebilir. 5.9 NERT GAZ DEVRES Atl eylemsiz gaz dediimiz "inert gaz" bugn byk tankerlerin en byk koruyucusu haline gelmitir. Yangnn szkonusu olduu yerlerde her zaman yangnn kmasn nlemek, yangn sndrmekten ok daha kolay ve nemlidir denilir. Bu nedenle "SOLAS 74" ve "Tanker Safety and Pollution Prevention, 1978" IMO kararna gre 20.000 DWT'dan daha byk tankerlerde yangn nlemek iin kurallar konulmutur. nert gaz sistemi, gerei halinde kargo ve slop tanklarnda atmosferi tecrit edebilen, oksijence fakir bir gaz veya bir gaz karmn ihtiva etmelidir. nert gaz, bir veya daha fazla sayda ana veya yardmc kazanlardan, bir veya daha fazla inert gaz reticilerinden veya bunlarn herhangi bir bileiminden retilebilir. Bamsz brlr sistemli inert gaz reticileri, genellikle kimyasal madde veya svlatrlm gazlar tayan gemilerde ve dizel motorlu tankerlerde kullanlr. Kullanm amacna bal olarak, farkl isteklere gre, retilen inert gazn nitelii tesbit edilmelidir. Bu nitelikler, retilen inert gazn ierdii oksijen miktar, safl ve ilenme noktas ile ilgilidir. 3) Alkol Kp: Bu kpklere ok maksatl kpkler de denilmektedir. nk bu kpkler dier"di yangnlarda da kullanlr. Ancak protein kpkleri gibi fazla etkili olmadklar gibi fazla da kullanmak gereklidir. Denizde kullanlan tm kpkler deniz suyu ile karabilecek durumda olmaldrlar. 16

Bu kpk yangn sndrmekle kalmamal, yanan madde zerinde bir katman oluturarak yangnn tekrar alev alp etrafa yaylmasn nlemelidir. Kpn bu zelliine (Burnb) tekrar alev almay nleme denilir ki protein esasl kpklerin tekrar alev almay nleme zellikleri iyidir. Blm 3. Tablo 1'de kpn hangi tr yangnlarda yararl olduu gsterilmitir. Yangn zerine aplikatrlerle kpk skmadan nce devredeki tm su boalncaya ve kpk grlnceye kadar yararsz su karm baka tarafa boaltmalyz. Kpk hi bir zaman elektrik devreleri zerine sklmamaldr. eitli kpkler birbirine kartrlarak depo edilmelidir. Yksek scaklk ve hava ile temas, kpk ana maddesini etkileyeceinden depolama durumuna dikkat edilmelidir. Yukarda zelliklerini anlattmz kpkler, en ok ham petrol rnlerini tayan tankerlerin yangn sndrme sabit devrelerinde kullanlmaktadr. 5.8 KURU TOZ DEVRELER Kuru toz, sabit devre sisteminde yangn sndrc olarak kullanlmaktadr. ABC, BC ve D snf yangnlarn sndrlmesi iin eitli kimyasal kuru tozlar kullanlmaktadr. Sodyum bikarbonat, amonyum fosfat ya da potasyum tozlarnn kimyasal bir olay olan yangn zincirini krmada, datmada oynam olduklar rol bir hayli etkindir. Ancak kendisinin soutucu etkisi yoktur. Kuru tozlarn avantaj ve dezavantajlarn yle sralayabiliriz; Avantajlar: Birok yangn eitlerinde yararldr. Kpk konsantresinin miktar, korunan en byk mahalli en az be kere tam olarak kpkle doldurabilecek ekilde olmaldr. Kpk, korunan maddelere sabit olarak monte edilmi kanallar iinden sevk edilmelidir. Bu kanallarn k azlar, kpn dengeli bir biimde dalmasn temin edebilecek^ekilde tertiplenmelidir. Kpk reticisi ile datm sistemi arasnda bir kapatma tertibat olmaldr. Kpk reticileri, pompalara, bunlarn g beslemeleri ve kpk konsantresi depolanan yerler, korunan mahallerin dndaki kapal yerlerde tertiplenmelidir. imdi de gemilerde bulunan kpk sistemlerin grdkten sonra, eitlerini inceleyelim. eit kpk vardr.

z) Kimyasal Kpk: Kimyasal kpk hem tanabilir hem de sabit sistemdekullanlr. Ancak uzun hortum gerektiren yangnlarda etkinlii azalr.

aa)Hava Kp: Mekanik kpkte denir. Bu sistemde belirli oranda kpkmaddesi su ile kartrlp bir nozuldan ya da aplikatrden hzla fkrtlnca hava habbelerinden oluan bir sv elde edilir. Drt eit haval kpk vardr. Bunlar;

bb)Protein Kpk: Bu kpk hayvan kanndan, yandan vb maddelerden

46

yaplr.iine gerekli maddeler eklenen bu kpk, krema renginde olup ho olmayan bir kokusu vardr. Su ile karm %3'kpk %97 su olmak zere yaplr ve bire sekiz, bir genileme yapar.

cc)Florprotein Kp: Normal bir protein kp olup iine fliorine maddesiilave edilmitir. Normal protein kpnden stn olup daha fazla geniler. Normal protein kpk, yanan bir svnn zerine atldnda nce svnn iine dalar ve sonra yzeye ktnda baloncuklar sv ile bulatndan bazen kpljc de yanar. Halbuki flor protein svya bulamadndan kpn yanmas da sz konusu olmaz.

dd)Sentetik Kpk: Sentetik olarak yaplan kpk %95 su ve %5 kpk olarakkullanlr. Genileme bakmndan trl sentetik kpk vardr: 1. Az Genilemen Kpkleme Sistemi: Kpkl yangn sndrme sisitemi, tm kargo gverte sahasnda ve gverte hasar grse dahi her bir kargo tanknda, kpk temin edebilecek ekilde dizayn edilmi olmaldr. Gverte kpkleme sistemi basit olmal ve abuk altrlabilmelidir. Sistemin ana kumanda istasyonu, kargo gverte sahas dnda ve yaam mahallerine bitiik olmayacak uygun bir yerde olmal, kolayca eriilebilmelidir. Kpk yangn sndrme pompasnn debisi ve kpk solsyonunun miktar a) Kargo gvertesi m alan bana, dakikada 0.6 litre alnr. Kargo gverte alan, geminin en byk genilii ile toplam kargo sahasnn boyu arplmak suretiyle elde edilir. Yani Q= 0.6 x Lx B (L/dakika) eklindedir. b) En byk tankn kargo gvertesi ksmnn m2 alan bana, dakikada 6 litre alnr. Q= 6 x I x b (I/ dakika) c) En byk monitr tarafndan korunan ve tamamen monitrn nnde bulunan alann m2,si bana, dakikada 3 litre alnr. Bununla beraber bu ekilde bulunan deer 1250 litre/dakika'dan daha az olamaz. Q= 3xBx0.75 (l/dakika) Minimum kpk konsantresi miktar,(a), (b), (c)'de bulunan deerlerden en by gz nne alnarak, inert gaz tesisat bulunmayan tankerlerde en az 30 dakika ve inert gaz tesisat bulunan tankerlerde en az 20 dakika sreyle kpk solsyonunu salayacak ekilde belirlenir. Yukardaki denklemlerde; elementlerden zellikle bromin, maddenin yangn sndrme etkinliini artrr. Dier bir deyile bu bileimler alevin zincirleme reaksiyonunu krarak yangn sndrrler. Halonlar ABD ordusu tarafndan rakamlandrlarak kullanlmlar ve herkes tarafndan benimsenmitir. Halon

18

sndrclerin banda bulunan rakamlardan birinci molekl iindeki karbon atomu adedini, ikincisi fluorin atom adedini, nc klorin atom adedini, drdnc bromin atom adedini ve beincisi de iodine atom adedini tanmlar. Tm halonlar oda scaklnda buharlaan svlar yada svlaan gazlardr. Halon gazlarn geliimi yle olmutur.

Halon 104 (karbontetroklorit) ABD ve Avrupa'da yirminci yzyl balarndakullanlmaya balanmtr. Aleve ve kzgn metale kar kullanldnda fosgen gibi zehirleyici gazlar rettiinden kullanlmas genel olarak onaylanmamtr.

Halon 1001 ikinci dnya sava'nda hem ABD hem de ingiltere tarafndanuaklaran yangnnda kullanlmtr. Ar derecede zehirli olan halon 1001 genel olarak kullanlmas onaylanmamtr.

Halon 1211 Avarupa'da ve Avustralya'da 1955'ten beri kullanlmaktadr. Busndrcnn sabit sistemlerde ve tanabilir sndrclerde kullanlmas ngiltere, Hollanda, Almanya, svire Avustralya ve baz lkelerde kabul edilmitir. Halon 1202 uaklarda sabit sistemler dahil bir ka tip srclerde

kullanlmaktadr. Yangnn scaklk ve dumanda yarataca hasar nlemede baarl olan Halon 1301 infilak - bastrma sistemlerinde bata A ve B snf olmak zere C ve E snf yangnlarnn bastrlmasnda mzelerde, kitaplklarda ve baz yolcu uaklarnda

kullanlmaktadr. Gemiler silindir iinde yksek basn altnda bulunduran halon gazn %5'lik bir karm ideal bir sndrc oluturduu gibi, hzl yangn sndrmesi, temizlii ve canllara hemen zarar vermemesi avantajlarndandr.

46

t.

T. GEM

K$/ T Miv e.^.Bft.Mi KlTAPLJJ

C02 yangn sndrme tesisatnn dnda ve her zaman yanna kolaylkla yanalabilir ve emniyette olmaldr. Uzaktan kumandal datma valflar, bu valflarn bulunduklar yerlerden elle altrlabilmelidir. d) C02 Nozullar ngrlen miktar ve yerde tertiplenmi olan nozullar, CO^in dzgn bir ekilde datlmasn salamaldr. Kazan ve makine dairelerinde en az sekiz adet nozul gereklidir. En az ikisi sintine iinde bulunmaldr. Kargo mahallerinde 800 m3 brt hacimden kk her gverte en az iki adet, daha byk hacimlerde drt adet nozulla donatlmaldr. Nozullar, st gverte altndaki herhangi bir noktadan uzakl 12 m'yi gemeyecek ekilde yerletirilmelidir. e) Alarm Sistemleri Makine, kazan ve kargo pompa daireleri ve benzeri alma mahalleri birer alarm sistemi ile donatlmal sesli uyar, otomatik olarak, bodurmann meydana geldii yeterli bir sre nce harekete gemeli ve ayrd edilebilmeli; mahallerin terkedilmesi iin gerekli sre 20 saniyeden az olmamaldr. f) Uyar Levhalar C02 sistemi iin, serbest brakma istasyonlarnda, datma istasyonlarnda, C02 tp mahallerinde uyarc levhalar bulunmaldr. 2) Alak Basnl C02 Devresi Makine dairesi, ambarlar gibi hacimlere C02 basmak iin, alak basn altnda bulundurulan C02 devreleri kullanlr. Tek bir tankda, birok bilindirin alabilecei C02 gaz bulundurulduundan, silindirlerin arlndan ekonomi salanabilir. Tankn soutucu ve gerekli kontrolleri bir tek temel zerinde beraber monte edilerek hazrlanr ve gemiye konur. Byle bir tank iinde bulunan C02 miktarnda azalma olduunda otomatik bir alarm durumu bildirir. Kullanldktan sonra azalan C02 ikmali gemi bordasna gelen bir kamyon tankerden yaplabilir. Byk gemilere konulan bu Depolar ksmen dolu olan motorlu aralar tayan gemilerin karg mahalleri ile, kapal ro-ro mahalleri iin C02 miktar, kapal en byk kargo mahalline ait brt hacmin, en az %45'ini doldurabilecek miktarda olmaldr. 3. Fenerli ve Boya Mahalleri Fenerli ve boya mahallerinin, ayr bir C02 yangn sndrme sistemi ile donatlmas halinde, mevcut serbest gaz, bu mahallelerdeki hacimlerin %40'na eit olmaldr.

b) Kullanlan C02 Tpleri 1. Dizayn ve Tehizat C02 tpleri normal olarak, her 2 kg sv C0 2'e 3 litre tp hacmi kart gelecek oranda doldurulur. 500 GRT'un altndaki gemilerde tek valf yeterlidir. Yangn valfleri geminin her iki

20

tarafnda dek salar zerinde olmaldr. Yangn valflerinden biri makine dairesi emercensi knn en alttaki giriinin yaknnda olmal. Yolcu gemilerinin makine dairelerini alttan snrlayan ve bir ka yolu olarak yararlanmas dnlen mahallelerde iki adet yangn valf olmaldr. c) Yangn Hortumlar: Tek bir hortumun uzunluu 20 m'yi, makine ve kazan dairelerinde ise 15 m'yi gememelidir. Yangn hortumlar, nozullar takl olarak, yangn valfna yakn ve yanna kolaylkla yaklalabilen yerde olmaldr. Yolcu gemilerinde her yangn valf iin, nozullu bir yangn hortumu bulunur. d) Nozullar: Yalnz kapatlabilen ve ift gayeli nozullar (rnein

pskrtme veya solid jet tipi) kullanlmaldr. Nozul k az ap 12 mm'den daha kk ve 20 mm'den daha byk olmamaldr. 5.5 C02 SSTEMLER Gemilerde ok geni bir kullanm alan bulunan C02 'i iyi tanmamz gerekir. Aksi halde yaplan kullanmalar yarar yerine zarar getirebilir. Renksiz, kokusuz olan C02 (karbondioksit) havadan 1.5 kat daha ardr. Basn altnda bulundurulan bu sv gaz bir altrma mekanizmas ve nozul aracl ile geniletilirse eksi derecede scaklk elde edilir. Bu genileme yaklak olarak hacminin 450 katdr. 1 kg C0 2 0.56 m3 gaz oluturur. Karbondioksit (C02) fazla yaylmaya maruz kalmayaca durumlarda, yangnlarn sndrlmesi iin mkemmel bir boma maddesidir. Ak gvertede ve iskelede etkisi snrldr. C02 makina daireleri, pompa odalar ve elektrik datm mahalli gibi baka trl eriilemeyen kapal yerlerde ierilere kadar girebildii iin etkilidir. suyu, yamurlama devresine girerek yangn kan yere yamurlama biiminde su basarak yangn sndrr. Basnl su tanklar ve su pompalar, korunan mahallerden, kazan dairelerinden, yatk hazrlama mahallerinden, iten yanmal motorlarn bulunduu mahallerden uzakta

yerletirilmelidir. Sistem almad zaman tatl su ile dolu olmaldr. Pompa otomatik gsterme ve alarm tertibatna g temini iin, birbirinden bamsz iki adet g kayna bulunmaldr. Geri dndrmez valfler kullanlmal, her boru devresinde basn gstergeli bir alarm valf olmal. Nozullar ksmlandrlmal. Her ksmda 200'den fazla olmamal m2 bana dakikada 5 litre su pskrtebilmeli ve her nozul sesli bir alarm valf ile donatlmal. 5.4 SU LE YANGIN SNDRME SSTEMLER Gemilerde yangn sndrme iin kullanlan su devrelerini inceleyelim: 1. Adi Yangn Devreleri: Bu devrelere gemilere gerektii zaman su baslr ve kullanlr. Bu devrelerin azlarnda bulunan vanalar almadan evvel, rakorlu yangn hortumlar donatlr. Burada ok nemli olan husus yangnn nerede ktn ve ne tr bir maddenin yandn tayin etmektir. Yangnn merkezi tayin edildikten sonra nereden su alnacaksa buradan yangna olan mesafeye yetecek kadar hortumla donatlr. imdi de suyla yangn sndrmede kullanlan tehizat inceleyelim. a) Yangn Pompalar:

21

1. Pompa Says: 4000 GRT ve zerindeki yolcu gemileri en az adet, 250 ila 4000 GRT arasndaki yolcu gemileri en az iki adet, 250 GRT'n altndaki yolcu gemileri de en az bir adet yangn sndrme pompas ile donatlmaldr. 500 GRT ve stndeki yk gemileri en az iki, 500 GRT'in altndaki yk gemileri de en az bir adet yangn sndrme pompas ile donatlmaldr. Eer

22