personality dito 2009
DESCRIPTION
personality dito 2009TRANSCRIPT
e man die ruim dertig jaar ge-
leden het woord ‘mental coa-
ching’ in onze taal introduceerde, laat met
zijn hele wezen een ronduit onuitwisbare
indruk achter. Geen wonder dat toppers uit
theater, politiek, sport en zakenleven zich
regelmatig door ‘Frits’ voor een gage van
honderd euro per uur laten ‘resetten’. We
hebben amper in zijn kantoor plaats geno-
men, de cappuccino is nog in aantocht, of
Frits Löhnen werkt met een cabareteske act
niet alleen op de lachspieren, hij geeft ook
antwoord op de vraag hoe ondernemers het
hoofd bieden aan al die crises van tegen-
woordig. De voormalige judokacoach, die
grote namen trainde, staat namelijk met
zijn hele lichaam enkele seconden amech-
tig tegen de kantoorwand te spartelen.
“In zware tijden doen ondernemers vaak
dit met hun bedrijf: ze worden hun pro-
blemen.” Daarna ‘wrikt’ hij zich los van de
muur, neemt letterlijk twee meter afstand
en zegt: “Vraag jezelf kalm en bedaard
af: wat is er nu werkelijk aan de hand?
Die vraag zal nog dagen door ons hoofd
echoën. Löhnen slaagt er inderdaad in zijn
cliëntèle, waartoe ik me deze ochtend soms
ook reken, met distantie naar de zaken te
laten kijken. Hoe? “Kijk, observeer! Is die
economische malaise echt zo erg? Moet je
je daar continu druk over maken?”
Hallo, volgens onze premier is de crisis
zelfs erger dan die van de jaren dertig. Me
dunkt...
“Is het echt zo erg? Kunnen we niet meer
eten of zo? Luister, we leven mede door de
enorme invloed van de media meer en meer
in twee werelden, de reële en de bedachte.
Laat je toch niet gek maken door die ‘als
dit, als dat’-vragen. Over de Mexicaanse
griep, de Q-koorts, de economie, de oor-
log tegen het terrorisme, noem maar op.
Doe daar niet aan mee. Gebruik je gezond
verstand, ga naar binnen, naar je centrum.
Zeg nee tegen de krankzinnigheid van deze
tijd. Astrologie, helderziendheid, tijdreizen,
Jomanda. Echt allemaal onzin, het haalt je
weg uit je centrum, uit je kracht. Zeker
ondernemers die dagelijks met mensen
Dito Magazine stapte in de voetsporen van onder anderen Hennie Huisman, advocaat Pim de Vos en talloze
anonieme topsporters, politici en ondernemers. In de voormalige Noach Kerk in Amsterdam-Noord is namelijk het
Instituut Mental Coaching gevestigd van de 71-jarige vitale judoka/sportleraar en mental coach Frits Löhnen.
>>
130 dito
D
‘Wat is er nu werkelijk aan de hand?’
Mental coach Frits Löhnen over de crises van tegenwoordig
frits lohnen.indd 130 26-10-09 21:05:23
>>
130 dito
by ditovisie
et leven wordt heel aangenaam als je zelfbewustzijn
alsmaar toeneemt’
‘H
frits lohnen.indd 131 26-10-09 21:05:32
werken, moeten zich concentreren op dat-
gene waarop ze de meeste grip hebben. Op
hemzelf dus, op zijn systeem van lichaam
en geest. Alleen dan kan hij echt creatief
worden. Het lichaam is het mooiste en ge-
niaalste dat je bezit. Een wonder. Waarom
bestuderen ondernemers dat zo weinig?”
En daarmee los je de vraagstukken van
deze tijd op?
“Ik bestudeer het lichaam al ruim vijftig jaar.
Ons DNA zorgt ervoor dat de mens zich let-
terlijk overal aanpast. We kunnen overal te-
gen. Hoe erg en zwaar het ook is. Wat onze
voorouders meemaakten, staat in geen ver-
houding tot wat wij nu meemaken: oorlogen,
honger, massawerkloosheid, epidemieën waar
geen kruid tegen opgewassen bleek. Een van
mijn cliënten heeft een bedrijf waarin tien
mensen ontslagen moeten worden. Daarbij
hoort een goede vriend van hem. Daar zat
die ondernemer vreselijk mee. Maar dan zeg
ik: ‘Ze kunnen er allemaal tegen, ze krijgen
bovendien ook nog een uitkering. Het is
geen ramp, het komt goed.’ En dat kwam het
ook. Sommigen hebben al een nieuwe baan,
anderen bijvoorbeeld pakken de studie op
die ze wilden afmaken.”
Wel makkelijk?
“Dat is het ook! Moet die man dan in pa-
niek raken omdat onze premier dat zegt?
Door die fundamentalist nota bene.”
Fundamentalist?
“Ja! Diezelfde Balkenende stelt namelijk
dat ‘men zonder geloof niet kan functi-
oneren’. Ik hoop dat het een ‘slip of the
tongue’ was, maar ik vrees dat hij het echt
meent. Een mens kan zonder religie mis-
schien juist beter functioneren. Ik woon
wel in een kerk, maar ik zie religie als de
wortel van het kwaad. Toch staat in mijn
kantoor een Boeddhabeeld. ‘Alleen de wer-
kelijkheid is spiritueel’, zei hij namelijk.
De rest is inderdaad onzin. Ik luister er
zelfs niet meer naar.”
Hoe werkt de methode Löhnen precies?
“Laatst kwam hier een ondernemer bin-
nen. Helemaal in paniek. Schulden van
hier tot Tokio, een faillissement dreigde.
Dan zeg ik …”
... wat is er nu werkelijk aan de hand?
“Juist! Er volgde een heel verhaal, hij was
besodemieterd. Enfin, de schulden liepen
enorm hoog op. Zijn verhaal was oprecht,
eerlijk. Hij sprak de volle waarheid. Dat eis ik
namelijk van iedereen die met mij komt spar-
ren: ‘Hier wordt niet gejokt.’ We zijn ook geen
lafaards en we steken ook niet ons hoofd in
het zand. Nee, erop af! Zoals een judoka in
een gevecht. Dus adviseerde ik hem met zijn
schuldeisers, de bank en de Belastingdienst,
te gaan praten. Zijn schulden terugbetalen
zal een levenswerk moeten worden. Ja, niet
leuk, maar een ramp is het natuurlijk niet. Na
een week was hij terug, hij had met ieder-
een openhartig en oprecht gesproken. Wat
bleek? Ze gingen hem een beetje helpen. Hij
was helemaal opgeknapt.”
Simpel!
“Ja, maar zwaar om het helemaal te door-
gronden. Mensen twijfelen vaak, zitten
in een spagaat, dubben zich suf. Kopen,
verkopen? Blijven, weggaan? Ik adviseer
dan het volgende: neem een beslissing en
praat er met niemand over, zelfs niet met je
beste vrienden. Verder: voor de uitvoering
neem je twee, drie of pakweg een jaar de
tijd en je kijkt vervolgens naar welke kant
de weegschaal uitslaat. Dat deed bijvoor-
beeld een bedrijfsdirecteur die ik coach.
Een groot Canadees bedrijf wilde zijn fami-
liebedrijf kopen. Daarbij kwam enorm veel
sentiment vanuit zijn familie naar boven.
Maar als hij zijn bedrijf niet verkocht, zou
hij er een enorme concurrent bij krijgen.
Hij deed wat ik zojuist beschreef: hij be-
alkenende is een fundamentalist’‘B
132 dito dito 133
frits lohnen.indd 132 26-10-09 21:05:56
sloot zijn zaak te verkopen en ging met die
stille afspraak de onderhandelingen in. Een
stille afspraak met jezelf geeft je kracht,
die maakt je sterker, stiller, slimmer ook.
Door die verandering in zijn houding kreeg
hij iets van: trek me maar over de streep!
Die Canadezen boden hem daardoor al mil-
joenen meer dan het bedrag dat hij in zijn
hoofd had. Hij bekeek alles rustig en sloot
vervolgens heel overwogen de deal.”
Wel een heel mooi succesverhaal, zeg!
“Maar het is nog niet afgelopen. Vanwege
de lage dollarstand wilden die Canadezen
het bedrijf na verloop van tijd weer aan
hem terugverkopen. Inmiddels is het oude
familiebedrijf, veel groter dan voorheen,
terug in zijn handen.”
En dat komt allemaal door dit mentale
trucje?
“Door te beslissen bande hij in elk geval
stress en twijfel uit. Probeer het zelf maar
uit. Zit je ergens mee, twijfel je, neem dan
gewoon een beslissing. Laat zo’n besluit
vervolgens enkele maanden op je inwerken,
maar ga er ondertussen wel naar leven. Na
de afgesproken tijd is de weegschaal naar
een kant overgeheld, heb je helderheid ge-
creëerd en neem je de beslissing definitief.
In dat proces moet je jezelf niet lopen be-
donderen. Nee, echt de beslissing in stilte
nemen en vervolgens wacht je af.”
U spreekt met een
enorme drive. Waar
komt die vandaan?
“Ik ben er een groot
voorstander van dat
mensen tegen zichzelf
praten, maar daaraan
ook serieuze afspra-
ken koppelen. Ik sprak
vijftig jaar geleden
bijvoorbeeld met me-
zelf af dat ik overal tegen zou kunnen.
Dat kan ik dan ook. Ik zie elke dag als
een nieuw avontuur. Leef zoveel mogelijk
in het nu, in de werkelijkheid. Ik sla niet
door naar het stoffelijke, materie zegt me
dan ook weinig, maar ik houd me ook niet
bezig met het buitenaardse, met het leven
na de dood, met het hiernamaals. Verspil-
ling van tijd.”
Wat sprak u nog meer met uzelf af?
“Ik wil mooi oud worden, niet een demente
bejaarde worden maar een oude wijze man
bij wie jongeren voor raad komen. Daarom
ben ik vegetariër en drink ik geen alcohol.
Af en toe een Cubaanse sigaar. Zonder veel
reclame zit mijn agenda vol. Ik ben bezig
aan mijn tweede boek, in januari begin ik
weer met de opleiding tot mental coach en
ik geef regelmatig seminars aan bedrijven.
Groot succes. De volgende dag loopt mijn
mailbox vol met complimenten.”
Maar echt rijk bent u niet: uw Porsche is al
twintig jaar oud.
“Maar het is wel mijn gabbertje. Ik heb hem
vijf jaar geleden gekocht en zorg goed voor
hem, zoals ik voor alles wat me dierbaar is
goed zorg. Geld is belangrijk, hoor, begrijp
me goed, maar ik lig er niet wakker van als ik
vijfhonderd euro minder verdien. Ik ken men-
sen die in de Quote 500 staan en me huilend
smeken om hulp en me duizend euro per uur
willen betalen. Maar dat weiger ik dan.”
Wat mankeert deze mensen volgens u?
“Hebzucht! Alsmaar meer willen! In alles
de grootste willen zijn. Verliezen ze iets,
dan hebben ze echt het gevoel dat hun arm
wordt geamputeerd. Daarbij: miljonairs heb-
ben vooral in de VS niet alleen macht, maar
ook veel aanzien. Maar in Nederland blijven
het toch altijd ‘zakkenvullers’. Ik hoor het ook
van BN’ers die al die feestjes bij langs lopen.
Miljonairs staan niet vol in aanzien. Vanwege
die financiële schandalen is het ‘over lijken
gaan’ inmiddels ‘uit’. Dat steekt ze. Iedereen
wil natuurlijk goed verdienen, comfortabel
leven en er goed en verzorgd uitzien. Maar
onze diepste wens is, denk ik, dat iedereen
zelfbewust en als individu wil leven, zonder
schade toe te brengen aan een ander en het
milieu. Maar we willen ook lekker in ons vel
steken zonder allerlei onzin tussen de oren.
In de toekomst zullen nog de nodige heilige
huisjes worden ontmanteld. Alle religies zul-
len zichzelf, van binnenuit, uiteindelijk op-
heffen.”
U ziet er voor een 71-jarige goed uit en
bent uiterst vitaal.
“Het leven wordt heel aangenaam als je
zelfbewustzijn alsmaar toeneemt. Ik wil
inderdaad een voorbeeld zijn. Niet dat ik
het zo goed doe. Maar omdat het zo een-
voudig is wat ik doe.” n
132 dito dito 133
by ditovisie
frits lohnen.indd 133 26-10-09 21:06:39
e opkomst van Middelkoop
als financieel orakel mag op-
merkelijk worden genoemd. Na een carriè-
re als freelance persfotograaf volgde een
baan als economisch journalist bij RTL-Z.
Zijn journalistieke werk heeft hij inmid-
dels achter zich gelaten om zich – sinds
een paar jaar geleden – te wijden aan zijn
‘goudwinkeltje’, zoals hij het noemt. Mid-
delkoop heeft nooit economie gestudeerd
en is volledig autodidact. Toch weerhoudt
dat hem er niet van om in zijn boeken en in
de media met grote stelligheid te beweren
dat het huidige financiële systeem ‘termi-
naal’ is. In beleggerskringen maakt hij met
zijn pleidooi om in deze onzekere tijden
vooral in goud te investeren (bij voorkeur
zíjn goud) niet altijd vrienden. “Willem
predikt voor eigen parochie”, verwijten
critici hem. Zij refereren aan het goud-
beleggingsfonds dat hij vorig jaar startte
en aan zijn webwinkel, waar je letterlijk
fysiek goud kunt kopen. Middelkoops za-
kelijke activiteiten zouden dus direct pro-
fiteren van zijn sombere voorspellingen.
Middelkoop verbloemt niet dat hij een
duidelijk financieel belang heeft bij de
huidige onzekerheid (en de daarmee ge-
paard gaande vlucht in goud). Maar hij
pareert deze bekende kritiek graag met de
verwijzing dat hij als een van de weini-
gen, gedocumenteerd en wel, de huidige
economische crisis al voorspelde ruim
voordat die crisis van zich deed spreken.
Andere critici houden het erop dat Mid-
delkoop een nar is: onderhoudend om
naar te luisteren, maar niet helemaal seri-
eus te nemen. Middelkoop kent de kritiek
en bouwt ondertussen onverstoord verder
aan het realiseren van zijn dromen. Dit
najaar komt zijn nieuwe boek uit, met de
veelzeggende titel Hoe overleef ik de kre-
dietcrisis?
Welke herinnering heb jij aan het verdie-
nen van je eerste serieuze geld?
“Ik heb altijd geld graag verdiend en zaken
gedaan. Al in de tijd dat ik na mijn studie
HTS Confectie startte als freelance foto-
journalist in dienst bij Het Parool deed ik
er veel klusjes bij. Ik weet het nog precies.
In 1985 was mijn jaaromzet uit fotografie
35.000 euro. Een jaar later 70.000 euro.
En in het eerste jaar nadat ik fulltime als
fotograaf werkte 150.000 euro.”
Hoe ben jij ooit de fotojournalistiek in
gerold?
“Ik verslond als twaalfjarige jaarboeken
zoals Jaar in Beeld. Geweldig! Ik heb ze
nog allemaal. Ik heb altijd dat soort beel-
den willen maken. Mijn journalistieke leer-
school was bij Panorama. Ik ben de enige
die Klaas Bruinsma in leven heeft gefoto-
grafeerd. Daar ben ik heel trots op. Hij is
één keer gearresteerd en daar had ik lucht
van gekregen. Ik ben gaan posten bij het
politiebureau en daar liep hij geboeid met
‘Ik heb veel weggelachen in het verleden’
Willem Middelkoop
Willem Middelkoop is de afgelopen maanden in no time uitgegroeid tot
een landelijke beroemdheid. Met dank aan de kredietcrisis. Goedbekeken
programma’s als De Wereld Draait Door en Pauw & Witteman wilden
hem nadat Wall Street crashte elke avond aan tafel voor zijn scherpe
commentaren. Maar hij is meer dan een tv-mannetje met tegendraadse,
soms bewust provocerende opinies. Ook politiek Den Haag consulteert
hem tegenwoordig regelmatig voor zijn analyses. Een gesprek over geld
verdienen, de lasten van rijkdom en de kunst van het genieten.
28 dito dito 29
D
willem middelkoop.indd 28 26-10-09 19:47:57
>>
zijn handen op zijn rug. Ik riep: ‘Klaas!’
Hij draaide zich om en ik had mijn foto.
Die foto heb ik meer dan honderd keer ver-
kocht. Maar ik heb ook foto’s gemaakt vijf
minuten nadat de El Al Boeing was neerge-
stort. Ik was als fotograaf nooit te beroerd
om achter de brandweer aan te rijden.”
Hoe word je rijk volgens jou?
“Als je echt heel rijk wilt worden, houd je
focus bij alles wat je doet. Dan word je het
ook. Rijke mensen hebben die focus.”
En heb jij talent voor geld verdienen?
“Het begint met ideeën. Mijn grootste ta-
lent is misschien wel dat ik heb geleerd
welke ideeën je wel en niet moet uitvoe-
ren. Veel dromers denken aan een leuk
project, maar vragen zich niet af of het
ook wat gaat opleveren. Daar moet je een
neus voor krijgen.”
Wil jij rijk worden?
“Geld is niet mijn doel. Groucho Marx zei:
‘Geld stelt je in staat om die dingen niet te
doen die je liever ook niet wilt doen.’ Omdat
ik veel dingen niet wil doen, heb ik gelukkig
geld om dingen uit te besteden. Geld geeft
nu eenmaal vrijheid. Met geld koop je tijd.
Dat begint al met een schoonmaakster in-
huren. Ik heb een netwerk om mij heen van
tien mensen die dingen voor mij doen.”
Maak jij geen fouten?
“Natuurlijk. Maar ik merk al snel of iets wel
of niet werkt. Het is niet erg als je een keer
fout zit. Maar je moet rücksichtslos durven
kappen. Net als met beleggen. Het is niet erg
als je foute posities hebt, maar je moet ze
op tijd afkappen. ‘Cut your losses en let your
profits run’, is een bekend beursgezegde.”
Hoe vind je het dat jouw onheilstijdingen
niet altijd serieus worden genomen?
“Toen in 2007 mijn eerste boek Als de dol-
lar valt uitkwam, lachte iedereen me uit.
Maar daarin heb ik de huidige crisis juist
voorspeld. De Duitse filosoof Schopenhau-
er beschreef het al meer dan honderd jaar
geleden: er zijn drie fasen van ontkenning.
Eerst maken ze je belachelijk, daarna be-
strijden ze je uit alle macht om uiteinde-
lijk te roepen dat ze het altijd al hebben
gezegd.”
28 dito dito 29
special people by dito
ijn grootste talent is misschien wel dat ik heb
geleerd welke ideeën je wel en niet moet uitvoeren’
‘M
willem middelkoop.indd 29 26-10-09 19:48:02
Hoe verklaar je de positieve berichten
die we ook horen, zoals het herstel op de
beurs?
“Als de autoverkopen een maand met der-
tig procent dalen en we komen van min
vijftig procent,
dan kun je zeggen
dat we het diep-
tepunt hebben
gehad. Maar dat
betekent niet dat
de crisis voorbij
is en het systeem
weer gezond is.
Niemand durft te zeggen dat het systeem
kapot is, zoals het Sovjetsysteem ook in-
eens kapot was. Toch zie ik dat zo, zoals ik
al schreef in Als de dollar valt.”
Nemen mensen je nu serieuzer?
“Soms ben ik de nar. Even lachen om Wil-
lem. Dan kom ik in een programma na
Erik Hulzebosch. Maar ook serieuze clubs
vragen me. Ik ben geweest bij de parle-
mentaire onderzoekscommissie die de cri-
sis onderzoekt. En ook Mark Rutte heeft
mij wel eens gevraagd met hem te praten.
Ik geef mijn analyses. Oplossingen heb ik
niet. Je kunt zo ziek worden dat het termi-
naal is, zeg ik ze dan.”
Het feit dat je geen economische achter-
grond hebt, hindert je niet?
“Ik heb mij nooit laten weerhouden door
het feit dat ik ergens geen verstand van
had. Als ik er niks van weet, zorg ik dat
ik er de volgende dag wel alles van weet.
Voordeel is dat je als buitenstaander niet
in dogma’s denkt.”
Hoe ben je in financiele zaken geinteres-
seerd geraakt?
“In 1987 stortte de beurs in. ‘Wall
Street just crashed’, hoorde ik iemand
zeggen op mijn vakantieadres. Later
bleek de beurs snel te herstellen, maar
er was bij mij wel een zaadje geplant
wat betreft dat er iets fout kon gaan
in het systeem. Dat idee is nooit weg-
gegaan. Het boek The Great Depression
of the 1990’s van Ravi Batra heeft mij
sterk beïnvloed. Hij is een Indiase eco-
noom en een soort mentor voor mij.
Rond 1990 bedacht ik me dat ik over een
aantal jaren wilde stoppen met fotogra-
fie, omdat ik op mijn vijftigste niet meer
met die camera wilde rondrennen. Aan-
vankelijk probeerde ik in Rusland iets
zakelijks te beginnen, dat niet is gelukt.
Het ging om export van Russisch hout.
Als dat was gelukt, was ik nu een grote
houthandelaar geweest. Na het Russische
debacle ging ik op zoek naar een ander
gouden idee. De huurmarkt in Amsterdam
zat destijds op slot. Ik ging appartemen-
ten kopen en verhuren aan expats. Dat
ben ik in 1995 gaan ontwikkelen. Ik heb
acht appartementen gekocht in twee,
drie jaar tijd. Vrienden zeiden: ‘Dat kan
niet, anders zou iedereen het wel doen.’
Maar het lukte. Daarmee heb ik mijn eer-
ste miljoen verdiend. Ik had in no time
voor drie miljoen aan hypotheken op
mijn naam staan. Het stond in geen ver-
houding tot mijn inkomen als freelance
fotograaf, dat ik toen nog was. Achteraf
was het natuurlijk waanzin. Tussen 2001
en 2004 heb ik al mijn onroerend goed
verkocht, omdat ik hoogtevrees kreeg en
dacht dat het tij ging keren. Vervolgens
ben ik fulltime mijn nieuw verkregen
vermogen gaan beheren.”
Te vroeg verkocht?
“Nu zou ik het niet meer hebben kunnen
verkopen voor een goede prijs. Vooraf
weet je nooit wat de top van de markt is.
Je moet niet wachten op de top. Je bent
er te vroeg uit of te laat. Je kunt beter te
vroeg zijn.”
Hoe ben je in goud gerold?
“In 1999 ontdekte ik goud. Goud is een
heel bijzondere wereld op zich. Goud stond
op 250 dollar per ounce, inmiddels is die
prijs verviervoudigd. Ik roep nu al sinds
2002, gedocumenteerd in mijn columns:
goud is je financiële redding. Banken heb-
ben hun goudloket gesloten. De financiële
wereld heeft goud jaren geleden al dood
verklaard. Ook begrijpelijk, want de ban-
ken willen ons laten geloven in papieren
waarden. Daar verdienen ze meer mee.
Bovendien hebben wij de gouden stan-
30 dito dito 31
De materiele genoegens van Willem Middelkoop
Auto
BMW730-D en BMW 540
Restaurants
Dynasty, Amsterdam
Vakantieplek/huis
Voor 5000 euro per week huur ik altijd een
heel mooie villa ergens in Zuid-Europa.
Favoriete websites
Op www.vacancesprovence.nl en
www.taha.nl staan de mooiste huurvilla’s van
Spanje, Portugal en Zuid-Frankrijk.
Stad
Vancouver
Pakken
Boss of Zegna
Skigebied
Verbier
Gadget
Blackberry
..
.. ..
willem middelkoop.indd 30 26-10-09 19:48:17
daard verlaten en daarmee de koppeling
tussen de waarde van goud en geld. Dus
goud heeft die functie verloren. Ik heb het
goudloket weer geopend.”
Hoe?
“Ik kreeg toegang tot een leverancier die
goud kon leveren en toen heb ik een re-
tailmarkt ontwikkeld voor goud en zilver.
Via mijn webshop (www.amsterdam-
gold.com) kan iedereen sinds eind 2008
bij mij goud kopen. Baren vanaf honderd
gram tot een paar kilo. Je krijgt de be-
stelling thuis gestuurd of je kunt het op-
halen bij de fabriek in Amsterdam. Het
is vanaf de eerste maand winstgevend.
Mijn vastgoedwinsten heb ik sinds 2001
belegd in goud- en zilverbedrijven. Op 1
juli 2008, net voor de financiële wereld
instortte, ben ik het goudfonds Gold Dis-
covery Fonds begonnen. En vooral heb ik
me gestort op Canadese exploratiebedrij-
ven die gespecialiseerd zijn in goud en
zilver vinden. Zoeken naar goud is een
proces van soms jaren. Bij goudaders
weet je nooit hoe groot de ader is, in te-
genstelling tot bij gas en olie. Na een hit
kan de prijs ineens van tien naar honderd
miljoen dollar gaan. En nog meer. Dat ge-
beurt niet vaak, maar vaak genoeg. In dat
onderwerp ben ik gespecialiseerd. Ik geef
beleggers sinds drie jaar tips over nieuwe
grondstofontdekkingen. Dit op basis van
boorresultaten die bekend worden ge-
maakt, daarover geef ik dan een discovery
alert. Een abonnement kost vierhonderd
euro per jaar. Ik stop per 1 januari met
deze nieuwsbrieven, omdat ik deze kennis
exclusief wil houden voor het fonds. Er
zijn beleggingen geweest die +850% en
zelfs +2200% hebben gedaan. Maar ook
die -80% hebben gedaan. Maar gemiddeld
komen we zeer gunstig uit.”
Maakt geld gelukkig?
“Sommige vermogende mensen hebben
zorgen, zie ik om mij heen. Hoe voorkom
ik dat mijn vermogen verdampt? Hoe re-
gel ik mijn security? Vinden mijn vrienden
mij leuk om mijn geld of om wie ik ben?
De kunst is te genieten van geld. War-
ren Buffet is nu bijna tachtig
jaar en gaat gewoon door.
Niet omdat hij meer geld wil,
maar omdat hij het spelletje
zo leuk vindt.”
Ben je verrast door je succes?
“Vanaf het moment dat Leh-
man Brothers in september
2008 omviel en Wall Street
implodeerde, is bij mij de
telefoon gaan rinkelen. Ik
zat in tien dagen tijd drie
dagen bij Pauw & Witteman
en drie keer bij De Wereld
Draait Door. Vanaf dat mo-
ment kent iedereen je in Ne-
derland. Ik zei hetzelfde als
ik al vijf jaar had gezegd op
RTL-Z. Maar toen luisterde
niemand. De tijd was er nu
rijp voor.” n
30 dito dito 31
by ditospecial people
arren Buffet is nu bijna tachtig jaar en gaat gewoon door. Niet omdat hij meer geld wil, maar omdat hij het spelletje zo leuk vindt
‘W
willem middelkoop.indd 31 26-10-09 19:48:43
rots vertelt ‘Tchjeu’ in de show-
room van zijn miljoenenconcern
over de jongste sportieve ontwikkelingen
van AS Trencin. “Zoals we nu spelen, promo-
veren we wellicht naar de hoogste Slowaak-
se divisie”, vertelt de 54-jarige ondernemer,
die op filosofische toon eraan toevoegt dat
de top van een berg heel doelgericht, staps-
gewijs en planmatig moet worden beklom-
men. Opvallend is dat we in zijn verhaal de
cultvoetballer van de jaren zeventig, tach-
tig herkennen: eigenwijs, authentiek, maar
ook controversieel. “Twee seizoenen terug
degradeerden we met pech uit de Slowaakse
eredivisie”, vertelt hij. “Dan weet je dat je
door de media, in een land waar niemand
zijn nek boven het maaiveld mag uitsteken,
wordt aangepakt. Maar ik raak dan niet als
zo’n typische voetbalbobo in paniek. Nee, ik
ga gestaag door. De kunst is dan om juist
vast te houden aan de ingeslagen weg en
geen paniekvoetbal te spelen. Rome is toch
ook niet op één dag gebouwd?”
Ling spiegelt zich aan clubs als SC Heeren-
veen en FC Twente, die structureel bouwen
aan een organisatie geleid door stressbe-
stendige specialisten die met verstand van
zaken reageren op de waan van de dag. In
Lings ogen krijgen emoties te makkelijk de
overhand in ‘t Wereldje. “Topclubs hebben
vaak wel een beleidsplan,” stelt hij terecht
vast, “maar als de resultaten uitblijven, ver-
dwijnt dat snel weer in de prullenbak. Ajax
legde na een diepgravend onderzoek het ge-
hele beleid bij Marco van Basten, de nieuwe
trainer. Maar al na acht maanden gooide hij
er het bijltje bij neer. Opvolger Martin Jol
eist op zijn beurt een nieuwe technische
staf, met uiteraard opnieuw nieuwe spelers.
Zo’n wisselend beleid kost tientallen miljoe-
nen. Aan dit soort kapitaalvernietiging zul
je mij nooit zien meewerken. Het heeft niks
te maken met de vraag of Jol wel of geen
goeie trainer is, maar de structuur van de
club is ‘uit het lood’. Ajax moet weer terug
naar zijn kernwaarden, zijn authentieke
assets zoals de (jeugd)opleiding. Daar is
een stabiel en vasthoudend beleid voor
nodig.”
Vanuit zijn vitaliteitimperium Fitshape in Wateringen runt Tshen la Ling, de cultvoetballer van weleer, zijn
voetbalclub in Slowakije. Ja, u leest het goed. In het stadje Trencin, zeg maar het Heerenveen van dit voormalige
Oostblokland beijvert de ondernemer, actief in vitaminepillen en stenen, zich voor een comeback in het profvoetbal.
Investeren in buitenlandse voetbalclubs kan op
de lange termijn heel rendabel zijn.
56 dito dito 57
T
AS TrencinHet Slowaakse voetbalavontuur van een topondernemer
Oud-cultvoetballer Tshen la Ling
tshen la ling.indd 56 26-10-09 20:19:03
>>
Tel uit je winst
Ling heeft zijn leergeld betaald. De cultspe-
ler voetbalde in Nederland, Griekenland en
Frankrijk zo’n vier miljoen gulden bij elkaar.
De 17-voudig international investeerde op
advies van ‘anderen’ vervolgens zijn fortuin
in squash- en tennisbanen, in bowlingbaan-
centra en kledingzaken. Van de ene op de
andere dag stond de net uitgevoetbalde
Ling echter een miljoen in de min. De ex-
topspeler viel diep, maar raakte niet in
paniek en klom met grote voortvarendheid
naar boven. Inmiddels bestiert de multimil-
jonair Fitshape-Professional Fitness health
& lifestyle-company. Een vijf werkmaat-
schappijen tellende holding op het gebied
van wellness, fitness en gezondheid. Numico
wilde in 2002 voor enkele tientallen miljoe-
nen Euro Fitshape, inclusief kantoren, een
fabriek en vijftig medewerkers, opkopen.
Maar Ling weigerde. Hij zag namelijk zelf
het enorme perspectief van de gezondheids-
markt en besloot zijn visie langzaam maar
gestaag uit te rollen.
Vandaag hangen aan de wanden van zijn
showroom portretten van zijn cliëntèle,
onder wie Frank Rijkaard, Ronald de Boer
en Jaap Stam, maar ook Arjen Robben, We-
sley Sneijder en Rafael van der Vaart. Zij,
en tientallen andere spelers die tobden
met blessures of een mindere fysiek, zijn
inmiddels dankzij de Fitshape-specialisten
aanmerkelijk fitter geworden. Ling: “Je zou
denken dat dit voor sportclubs interessant
zou zijn. Maar die houden vanwege hun con-
servatisme en tegenstrijdige belangen vaak
de boot af. En als je dan, zoals mij over-
kwam, een manager treft van een Engelse
topclub – nee, ik noem geen naam – die met
mij langdurig sprak over een intieme samen-
werking maar vervolgens tegen een interna-
tionaal vakblad mijn verhaal weergeeft alsof
hij het zelf ontdekt heeft, dan word ik weer
geconfronteerd met dat jatten en pronken
met andermans veren, een element in het
56 dito dito 57
by ditospecial people
en medewerker met mijn mentaliteit als voetballer schop ik direct op straat’
‘E
tshen la ling.indd 57 26-10-09 20:19:12
topvoetbal waarvan ik me distantieer.”
Daarbij komt dat Ling vanwege zijn inter-
nationale netwerk sinds acht jaar mede-
eigenaar is van een voetbalschool in
Athene. Hij vertelt: “De school stoomde
met onze voeding- en fitnessprogram-
ma’s vele talenten klaar voor het grote
werk, onder wie enkele Zuid-Amerikaanse
supertalentjes. We hebben inmiddels we-
reldwijd een enorm netwerk van zo’n tien
ervaren scouts met een beter voetbaloog
dan ik. Zij kijken verder dan de scouts van
de gevestigde clubs, die doorgaans vanuit
hetzelfde hotel in Buenos Aires met zijn
allen in dezelfde vijver vissen. Wij gaan
echter de sloppenwijken in. Ik tipte een
aantal clubs over spelers die inmiddels
vele miljoenen opleverden. Zo wees ik vier
jaar geleden ADO Den Haag op de 1 meter
90 lange Argentijnse spits Nicolás Frutos.
Hij kostte toen 150.000 euro, was 22 jaar.
Maar de toenmalige trainer, Frans Adelaar,
had geen tijd om te gaan kijken. Diezelfde
Frutos speelt inmiddels bij Anderlecht en
zijn marktwaarde schommelt tussen de zes
en zeven miljoen euro. Ik tipte drie jaar
geleden twee topclubs om voor 500 dui-
zend dollar de Argentijnen Ivan Lavezzi en
German Denis te kopen. Ze spelen inmid-
dels bij Napoli en zijn international. Zo
kan ik nog een tijdje doorgaan. Spelers die
onze scouts al jaren op de korrel hadden
en die in totaal voor
vijf miljoen euro inge-
kocht hadden kunnen
worden, hadden bin-
nen enkele jaren een
verkoopwaarde van
zo’n 35 miljoen euro:
tel uit je winst! En je
hebt weer volop her-
investeringmogelijkhe-
den voor een club. Al snel concludeerde
ik dat voetbalbestuurders en trainers, vaak
door omstandigheden gedwongen, korte-
termijndenkers en opportunisten zijn.”
Optimisme in Slowakije
Ling is daarbij al sinds tien jaar als vast-
goedondernemer actief in Roemenië, Bul-
garije en Slowakije. Op een dag reed hij
door Trencin, een stadje met zo’n zestig-
duizend inwoners in Zuid-Slowakije met
een achterland van 250.000 Slowaken.
“Naast de streek rond de hoofdstad Bratis-
lava is deze regio het meest in ontwikke-
ling”, vervolgt Ling, die in januari 2007 AS
Trencin kocht. “Mijn Nederlandse partners
en ik kochten voor anderhalf miljoen tach-
tig procent van de aandelen, de gemeente
en een sponsor hebben elk de resterende
tien, dus in totaal twintig procent. De
club heeft een stadion voor zo’n vijftien-
duizend toeschouwers. We creëren daar in
alle rust een topsportklimaat. De selectie
vullen we met talenten van onze voetbal-
school. Ze maken gebruik van de produc-
ten en de kennis van Fitshape, maar ook
van onze voetbalknowhow. Onder andere
mijn voormalige Ajax-trainer Tomaslav Ivic
is een van onze adviseurs. Het doel is dat
we op termijn de club gaan uitbouwen en
met de jonge internationals Europa in-
gaan. Spelers kunnen zich daardoor in de
kijker spelen en zichzelf én de club finan-
cieel verbeteren.” Ling brengt zijn plannen
inmiddels met de nodige foto’s en kranten
tot leven, op de site van de club zien we
beelden van de laatste wedstrijden. Bui-
ten de dertig contractspelers, van wie een
deel afkomstig uit de zes landen van Lings
scoutingnetwerk, telt de club inmiddels
zestig betaalde medewerkers, van jeugd-
trainers tot administratief personeel. Er
zijn plannen voor een nieuw stadion met
een multifunctioneel karakter. Ling vliegt
sinds twee jaar maandelijks enkele malen
naar zijn club om de club ter plekke, stap
58 dito dito 59
De voormalig profvoetballer heeft zich ontwikkeld tot
veelzijdig ondernemer.
tshen la ling.indd 58 26-10-09 20:19:41
voor stap, naar zijn hand te zetten. “Toen
ik erin stapte, waren 25 van de 30 spelers
op leeftijd en niet interessant. Daarvan
zijn er nu nog drie over, de rest is tus-
sen 18 en 21 jaar. De meeste komen uit
Slowakije, daar zit traditioneel veel talent.
Toen Tsjecho-Slowakije in 1976 Europees
kampioen werd, bestond het gros van dat
team uit Slowaken. Daar komt bij dat de
Slowaakse economie de afgelopen tien jaar
in de lift zit, ook de crisis slaat er minder
hard toe dan elders in het Oostblok. Dat
optimisme zie je terug in het voetbal. Het
Nationaal Elftal heeft zich dan ook voor
het WK geplaatst.”
Hollandse School
Voetbal blijft de grootste sport ter wereld.
Zeker als het wat oplevert, is dat een leuke
uitdaging, vertelt Ling. “Niet alleen voor
mij maar ook voor mijn twee Nederlandse
partners die er bij betrokken zijn. Ook zij
zien het met de club en het topvoetbal-
concept enorm zitten. De ondernemer Ling
is namelijk totaal niet te vergelijken met
de voetballer Ling. Van een medewerker
met mijn mentaliteit als voetballer neem
ik meteen afscheid. Als ondernemer ga ik
voor discipline, uiteraard ook op financieel
terrein. Ik moet weten waar het budget
naar toe gaat en of alle afspraken worden
nagekomen, maar ook hoe het personeel
zich voelt. We zijn goed op weg een sta-
biele en rendabele voetbalclub op te bou-
wen. Inmiddels focussen we ons meer
op het voetbal zelf. We introduceren het
circulatievoetbal van de Hollandse School
door de hele club. Onze vorige trainer
speelde te opportunistisch, te fysiek en
stond niet open voor innovatieve ideeën,
dus zijn contract is niet verlengd. Ik wil
de Nederlandse voetbalstijl mengen met
het sterke fysieke Slowaakse spel. Die
mix zie je terug in de technische staf, de
cultuurbewakers van de club, trainers zijn
passanten.”
Volgens Ling zijn ze goed op weg bij AS
Trencin. “In onze selectie zitten inmid-
dels 21 internationals, de meeste spelen
in nationale jeugdteams. Een ventje uit
Paraguay is een supertalent. Geen enkele
garantie dat hij doorbreekt, maar hij blinkt
elke wedstrijd uit. Verder hebben we een
16-jarige Slowaakse, technisch vaardige
spits van 201 centimeter. In onze visie is
de spits van de toekomst een sterke, grote
jongen die ook kan voetballen, zie Zlatan
van Barcelona. Deze jongen is over twee
jaar wellicht 2.05 meter en wie weet hoe
goed. We draaien inmiddels op een jaar-
budget van 1,7 miljoen euro, terwijl in-
middels nog maar drie, vier ton per seizoen
via sponsoring, tv-rechten en recettes bin-
nenkomt. Over een of twee jaar moeten we
echt gaan draaien. De vruchten van onze
investeringen zijn al zichtbaar. Onze oud-
speler Csaba Horvath, Slowaaks interna-
tional, is inmiddels een aantrekkelijke
aanwinst voor de eredivisie geworden.
Twee voormalige jeugdspelers staan
inmiddels onder contract bij Liverpool
(Skretel) en Besiktas (Holsoko). Voor deze
spelers hebben we hoge transfersommen
ontvangen.”
AS Trencin staat tijdens onze ontmoe-
ting derde. Ling wil met de club uiteraard
naar de hoogste afdeling om vervolgens
de voetbalwereld opnieuw te verrassen.
“In mij schuilt nog altijd dat voetbal-
lertje dat de dingen anders aanpakte. Zo
liep ik tijdens een wedstrijd nooit blind
met iedereen naar voren of naar achteren.
Nee, ik bleef juist staan. Daardoor stond ik
vaak vrij, en eenmaal aan de bal was het
hosanna. Zo ben ik ook als ondernemer:
waar anderen problemen zien, zie ik vaak
kansen.” n
estuurders en trainers zijn vaak paniekvoetballers’‘B
58 dito dito 59
by ditospecial people
tshen la ling.indd 59 26-10-09 20:19:48
82 dito dito 83
reinildis van ditzhuyzen.indd 82 26-10-09 20:37:43
>>
82 dito dito 83
aarom zijn etiquetteregels
belangrijk volgens u?
“Etiquetteregels zijn niet tuttig, maar
vooral nuttig. Ze maken het dagelijks ver-
keer tussen mensen gemakkelijker en over-
zichtelijker. Mensen die de omgangsvor-
men niet goed kennen, voelen zich vaak
onzeker. Dat is niet prettig. Je kunt dus
maar beter weten hoe het eigenlijk hoort.
Soms lijken die regeltjes lastig, maar uit-
eindelijk maken ze het leven makkelijker.”
Is er in deze tijd een opleving in de be-
langstelling voor etiquette?
“Etiquette is van alle tijden. In de oud-
heid bestonden al teksten met precieze
omgangsregels. En in de zestiende eeuw
schreef Desiderius Erasmus een in Neder-
land zeer invloedrijk werk op dit gebied.
Amy Groskamp-ten Have heeft in de mo-
derne tijd grote invloed gehad. Sinds de
eerste uitgave van Hoe hoort het eigenlijk?
zijn daarvan meer dan tweehonderddui-
zend exemplaren verkocht. In 1959 is Amy
Groskamp-ten Have overleden, maar ook
na haar dood is de vraag naar haar stan-
daardwerk gebleven. De door mij geheel
herziene uitgave uit 1999 beleefde binnen
twee maanden vier herdrukken en stond
een halfjaar in de Boeken Top 10. Na de
Dikke Ditz zijn er nu ook varianten zoals
de Dunne Ditz voor onderweg en de Kinder
Ditz voor kinderen. Onlangs is de Dutch
Ditz verschenen voor buitenlanders die in
Nederland komen wonen. Ik denk dat er
altijd wel behoefte is aan duidelijkheid
over hoe we met elkaar moeten omgaan.
En misschien in relatief onzekere periodes,
zoals die waarin wij nu leven, zelfs nog
meer dan anders.”
Hoe is men bij u als auteur uitgekomen?
“Ik werd destijds benaderd door de uitge-
ver met de vraag of ik het bestaande boek
wilde bewerken, zoals velen voor mij in de
loop der jaren daarvan een bewerking had-
den gemaakt. Mijn eerste reactie was af-
wijzend. Ik had weinig met het onderwerp
etiquette. Het is bovendien niet mijn vak,
in de eerste plaats ben ik historica. Ik ben
het boek wel gaan lezen en kwam tot de
conclusie dat er van het origineel eigenlijk
weinig meer over was. In de loop der jaren
was het boek vaak bewerkt en aangepast.
Ik zei: ‘Als ik het doe, schrijf ik een com-
pleet nieuw boek. Weliswaar in haar geest,
maar opnieuw geschreven.’”
Uit wat voor milieu komt uzelf?
“Heel keurig, zal ik maar zeggen. En de
goede manieren heb ik dan ook met de
paplepel ingegoten gekregen. Verder heb
ik ten behoeve van het boek veel gereisd,
onder meer naar Frankrijk en Italië. Veel
van de huidige omgangsregels komen daar
oorspronkelijk vandaan.”
Is het moeilijk om je etiquette eigen te
maken?
“Natuurlijk zijn er veel regels te bedenken.
Maar uiteindelijk zijn alle etiquetteregels
terug te brengen tot twee basisregels. Eén:
houd rekening met een ander, ofwel laat
de ander in zijn waarde. Twee: wees duide-
lijk tegenover de ander.”
Op welke leeftijd moet je er volgens u mee
beginnen?
“Ik denk dat je kinderen van jongs af aan
moet leren hoe het hoort. Later zullen ze
je er dankbaar voor zijn. Als je al jong
hoort hoe het moet, wordt het een tweede
natuur. Op je zevende weet je niet beter.
Daarom heb ik ook een boekje geschreven
voor kinderen.”
‘Etiquette is niet tuttig maar nuttig’
Reinildis van Ditzhuyzen
Etiquette is niet alleen voor de elite. Het was Amy Groskamp-ten
Have die in 1939 als eerste de belangrijkste etiquetteregels opstelde
voor een groot publiek. Sinds de eerste uitgave van haar klassieker
Hoe hoort het eigenlijk? is er veel veranderd. Historica Reinildis van
Ditzhuyzen heeft het goede werk van Groskamp-ten Have tien jaar
geleden overgenomen en aangepast aan de noden van deze tijd. En de
belangstelling voor omgangsvormen lijkt groter dan ooit, zo blijkt uit de
klinkende verkoopcijfers van dit standaardwerk. Een interview over hoe
het eigenlijk hoort.W
visie by ditoby ditospecial people
Fotografie: Bert Beelen
reinildis van ditzhuyzen.indd 83 26-10-09 20:37:46
Waarin verschilt uw boek van het origineel?
“Een boek over etiquette is deels tijds-
gebonden en moet dus geregeld worden
aangepast. In sommige opzichten leiden
wij immers een ander leven dan onze
(groot)ouders. Wat de inhoud betreft is
met het oog op alle digitale ontwikke-
lingen het hoofdstuk over communicatie
sterk uitgebreid. Ook is een apart hoofd-
stuk toegevoegd over omgangsvormen
in andere landen. We reizen immers veel
vaker dan vroeger. Daarnaast heb ik ook
veel meer dan in de vorige edities willen
uitleggen hoe bepaalde regels tot stand
zijn gekomen. Ik heb daartoe uitgebreid
onderzoek gedaan naar de geschiedenis en
achtergrond van etiquetteregels.”
Heeft u daarvan een voorbeeld?
“Het mes is van origine ook een aanvalswa-
pen. Daarom is het omgeven met verboden
en taboes. Sinds de middeleeuwen geldt de
regel: breng het mes nooit naar de mond en
lik er zeker niet aan. Daarom geldt nu nog
steeds dat je een mes met de punt naar je
toe aan een ander geeft. Het eten met mes
en vork is overigens een relatief nieuwe ge-
woonte. Vroeger was een mes er alleen om
te snijden, niet als hulpmiddel. Men sneed
met een mes in de rechterhand het vlees
in hapklare brokken. Daarna legde men het
mes neer, pakte men de vork in de rech-
terhand en bracht men de stukjes daarmee
naar de mond. Pas rond 1900 kwam vanuit
Engeland het gebruik over om met de vork
in de linkerhand en het mes in de rechter-
hand afwisselend te snijden en te eten. Nog
steeds is het eten met mes en vork lang
niet in alle Europese landen ingeburgerd.
Fransen en Italianen eten veelal alleen met
vork. Zij gebruiken een stukje brood om
eten op de vork te schuiven.”
Hoe komt het dat wij Nederlanders in de
perceptie van veel anderen geen manieren
hebben?
“Historisch wordt dat inderdaad zo gezien.
In de DutchDitz ga ik daar uitgebreid op in.
In tegenstelling tot andere Europese lan-
den hadden wij eeuwenlang geen noemens-
waardig hofleven. We hadden nauwelijks
voorbeelden van adel die het ‘gewone’ volk
liet zien hoe het wel moest. Tegelijk had-
den wij in de handel veel succes, zoals in
de Gouden Eeuw. We konden het ons dus
permitteren om niet al te gemanierd door
het leven te gaan; we hadden het immers
ver geschopt zónder etiquette. Daarnaast
moet je de grote invloed van Calvijn niet
onderschatten. Calvijn stond voor het ge-
lijkheidsideaal. En etiquette vereist nu een-
maal een vorm van hiërarchie. Later, in de
jaren zestig en zeventig, viel het typische
anti-autoritaire en antihiërarchi-
sche gedachtegoed bij uitstek in
Nederland in goede aarde.”
Is ons gebrek aan manieren een
voor- of nadeel in het zakelijk
verkeer?
“Het nadeel is dat we door ons
gebrek aan wellevendheid soms
zaken mislopen. Er zijn voorgeno-
men fusies voortijdig gesneuveld
door ons gebrek aan manieren.
Maar het biedt ook voordelen:
we doen als Nederlanders rela-
tief makkelijk zaken, omdat we
ons niet geremd voelen. We laten
weinig kansen schieten.”
Etiquette gaat ook over tafel-
manieren. Wat is het nut van de
regel ‘gij zult niet roeien’?
“Roeien wil zeggen dat je tijdens
het pauzeren (bijvoorbeeld tijdens een toe-
spraak, als je een slokje neemt, als je even
wacht) het heft van mes
en vork als roeispanen over de rand van het
bord laat steken met de stelen op tafel. Het
hoort zo: leg ze kruiselings op je bord (klok-
positie ’20-over-8’). Als je klaar bent, leg je
mes en vork parallel op het bord, het mes
rechts met de snijzijde naar de vork (klokpo-
sitie ’20-over-4’). Deze regel heeft een func-
tie. Als je roeit, kun je namelijk in
de war komen met het bestek van je
buurman of -vrouw. Daarnaast is de
kans groter dat je het tafellaken vies maakt.
Als je je hieraan houdt, is bovendien voor
iedereen duidelijk, ook voor de ober, dat je
klaar bent met eten of niet.”
Hoe eet je asperges op een beschaafde
manier?
“Je kunt gerust met de rechterhand de
asperge bij het dikke uiteinde pakken. Je
doopt de zachte punt vervolgens in de
84 dito dito 85
inderen moet je van jongs af aan leren hoe het hoort’‘K
reinildis van ditzhuyzen.indd 84 26-10-09 20:37:59
(eier)saus en brengt deze, ondersteund
door een vork, naar de mond. Het zachte
deel eet je op, het hardere deel zuig je uit.
Als je dit allemaal te lastig vindt, mag je de
asperge ook gewoon in stukjes snijden.”
Kluiven?
“Kip en klein gevogelte kun je kluiven als
een schaaltje water met een citroenschijfje
op tafel staat. Kluif wel graag discreet in
de rechterhand houden. Kreeft eet je echter
met mes en vork. Met behulp van een kreef-
tenvorkje haal je het vlees uit de scharen. De
dunne scharen aan de sprieten kun je breken
met de vingers en vervolgens uitzuigen.”
Een van de belangrijkste nieuwe regels:
hoe omgaan met de mobiele telefoon?
“Eigenlijk is het heel simpel. Respecteer
je directe omgeving en zorg dat je geen
overlast veroorzaakt. Dus niet luidkeels
en ongegeneerd bellen in winkel en trein
of op straat. En zet tijdens vergaderingen,
recepties en etentjes je mobieltje uit. Als je
per se bereikbaar moet zijn, zet dat dan op
trilstand en meld dat je een belangrijk tele-
foontje verwacht. Leg een mobiel ook nooit
pontificaal op tafel tijdens een bespreking
of etentje. Dat stoort de concentratie.”
Wat is uw grootste ergernis?’
“Ik erger mij aan platheden en grof taalge-
bruik van mensen als Paul de Leeuw, Youp
van ‘t Hek of Gordon. Het lijkt wel alsof
de behoefte om te shockeren op de Neder-
landse televisie steeds groter wordt. Daar-
mee lopen wij echt op kop in Europa.”
Wat vindt u van het verschijnsel Double
Dutch gaan? Ofwel: ieder voor zich een
deel van de restaurantrekening betalen?
“Mijn stelregel is: degene die uitnodigt
betaalt. Ik maak dat altijd duidelijk aan
het begin. Je vraagt gewoon: ‘Wat wil je
bestellen?’ Om te voorkomen dat altijd de-
zelfde betaalt, kun je ook afspreken dat je
dat om en om doet. Als je met een grote
groep gaat eten, is het prima om het hele
bedrag hoofdelijk om te slaan. Je moet
dan natuurlijk wel voorkomen dat je niet
allemaal apart bij de kassa afrekent, want
dat is voor de ober erg onpraktisch. Voor
mensen die geen dure drank hebben ge-
nomen of weinig hebben gegeten, kan de
rekening delen trouwens vervelend zijn.
In dat geval kun je afspreken dat iedereen
ongeveer neerlegt wat hij denkt te hebben
gegeten en gedronken.”
Ziet u ook wel eens voorbeelden van hy-
percorrect gedrag?
“Een broodje met mes en vork pakken en
dat vervolgens met een mes opensnijden
vind ik overdreven. Dat is helemaal ner-
gens voor nodig. Je kunt een broodje
gewoon met de hand pakken en er een
stukje van afbreken. Dat geldt ook voor
stokbrood; Fransen doen dat ook zo. Ook
te veel bestek op tafel hoeft voor mij niet.
Vroeger deed men dat wel; vislepels, as-
pergebestek, vorkjes voor dit en dat...
Maar ik vind dat erg gedateerd. Houd het
liever simpel en overzichtelijk.”
Bent u nu uitgegroeid tot Miss Etiquette?
“Soms meer dan mij lief is. Sinds ik dit
boek heb geschreven, hoor ik vaker in
mijn omgeving ‘Doe ik het zo goed zo?’,
als iemand bijvoorbeeld zijn wijnglas vast-
houdt. Ik vind dat heel vervelend. Voor
mensen die dat vragen is etiquette vooral
een keurslijf waarin zij zich gevangen voe-
len. Natuurlijk zijn er regels genoeg, maar
daarom is het nog niet nodig om stijf van
de zenuwen een diner bij te wonen. Je
moet doen wat je denkt dat juist is. Het
gaat erom dat je je enigszins bewust bent
van wat je doet. Dat is belangrijker dan je
precies aan alle regeltjes te houden.”
Heeft u nieuwe projecten op stapel staan?
“Ik werk nu aan een boek over omgangsvor-
men in de Arabische wereld. Ik was onlangs
met Willem-Alexander en Máxima mee op
een reis naar Oman, Abu Dhabi en Dubai.
De gewoonten daar zijn zó anders. Zulke
landen krijgen steeds meer contact met het
Westen. Ik denk ook dat daaraan behoefte
is. Hoe moet je je gedragen tijdens een of-
ficieel diner, receptie of ontvangst? Zowel
voor de westerse wereld als voor de Arabi-
sche wereld is er veel onduidelijkheid.” n
84 dito dito 85
by ditospecial people
reinildis van ditzhuyzen.indd 85 26-10-09 20:38:12
Het parkeerterrein van de verslavingskli-
niek Addictions SolutionS in Voorthuizen
staat bommetje vol bolides van de gefor-
tuneerde, maar zwaar verslaafde cliëntèle.
De vijfsterrenkliniek zet alle zeilen bij
om aan de vraag te voldoen. “Verslaafden
vinden in deze tijd namelijk een prachtig
excuus om een dubbele dosis van hun fa-
voriete middel in te nemen”, vertelt Bram
Bakker, een van de kliniekpsychiaters, tij-
dens de heerlijke lunch in het restaurant.
“Het slechtste en het zwakste in de mens
steken nu het sterkst de kop op. Alleen
ondernemers die het best tegen de stress
en paniek kunnen, blijven in deze ‘survival
of the fittest’-periode overeind.”
De psychiater heeft weinig op met de re-
actie van de ex-minister van Economische
Zaken en Quote 500-miljonair Herman
Heinsbroek, die in de vorige Dito stelde
dat de crisis kon worden aangewend om
meer ‘te landen’. “Investeer in je interieur,
creëer warmte, gezelligheid”, adviseerde
hij ons. Na een schamper lachje sneert
Bakker: “Met zo’n opmerking toont Heins-
broek hoog boven de realiteit te ‘zweven’.
De ondernemers die hier zijn opgenomen,
hadden helemaal geen tijd om ‘gezellig te
landen’. De crisis bezorgt hen pure paniek.
Ze moeten medewerkers ontslaan, financi-
ele gaten dichten. Ze zijn aan het brok-
ken rapen. Onze cliëntèle volhardt daar-
door juist in haar verslavingen, onder het
motto: ‘Ik kan er allemaal niks aan doen,
dus open ik een nieuwe fles.’ Het effect
daarvan is dat ze eerder en harder crashen
en ten einde raad bij ons aankloppen. Wij
brengen ze onder meer aan het verstand
dat hun verslaving de slechtste stress-
management is die bestaat. Een cleane
ondernemer zegt na een zware dag niet:
‘Goh, ik ga weer aan de borrel of de snuif.’
Nee, hij gaat lekker vroeg naar bed, naar
de sauna, lekker zweten in de fitnessclub
of hardlopen.”
Van dat laatste geeft de 45-jarige Bak-
ker structureel het goede voorbeeld. De
psychiater is een verdienstelijk langeaf-
standsloper en schrijft daar ook over. Hij
publiceerde onlangs New York New York,
een boek over zijn ervaringen tijdens het
lopen van de marathon der marathons.
Bakker bepleit met verve de looptherapie
als alternatief voor antidepressiva en pro-
moot de kracht van de mind-bodyconnectie.
Hij ziet de mondiale crisis dan ook als een
‘wake up call’ voor de mensheid om ‘lekker
fit’ te worden, en dat vooral ook te blijven,
en dagelijks fris aan het werk te gaan.
“Liever een marathon dan een burn-out en
een verslaving”, aldus Bakker.
‘Elk voordeel hep zijn nadeel en omgekeerd’
De twee kanten van de crisis
De crisis laat niemand ongemoeid. Sommigen zien het als een alles verslindend monster. Maar de ware
ondernemer pakt juist de kansen die het gevolg zijn van de nieuwe realiteit. Dito vroeg enkele Dito-
ondernemers hoe om te gaan met de economische neergang.
140 dito dito 141
Bram Bakker
crisisverhaal.indd 140 26-10-09 21:13:07
>>
Dat de gemoede-
ren verhit raken,
merkt ook Patricia
Kuiper-Vermeer van
Just2Match. Het re-
latiebureau voor het
topsegment draait
stabiel door, maar ook
hier snijdt het zwaard
aan twee kanten. Aan
de ene kant merkt ze
dat onder het motto ‘met een gelukkige liefde kun je
alles aan’ de behoefte aan duurzame relaties enorm toe-
neemt. “Het aantal singles blijft gestaag toenemen. Is
een huwelijk, een relatie al niet sterk, dan loopt die
door de huidige maatschappelijke stress en onzeker-
heid sneller op de klippen. Maar dat wil niet zeggen
dat mensen geen vaste relatie meer willen. Integendeel,
door de alsmaar oplopende individualisering stijgt juist
de behoefte aan contact, een emotionele verbinding,
enorm. Dus voor de lange termijn ben ik dan ook bui-
tengewoon optimistisch.”
Maar op de korte termijn mag de crisis snel over-
waaien. Tot haar cliëntèle behoren nogal wat ban-
kiers, bij uitstek mensen die werkzaam zijn in een
branche waarin de onzekerheid toeneemt. “Ben je
net ontslagen of dreigt ontslag,” vertelt de Alkmaar-
se op de maandag dat de DSB Bank definitief failliet
is verklaard, “dan heb je wel wat anders aan je hoofd
dan een nieuwe relatie. Ook singles doen een pas op
de plaats, willen eerst lekker in hun vel komen voor-
dat ze zich weer actief melden op de relatiemarkt.”
Deze pauze heeft weer het voordeel dat Patricia haar
organisatie nog sterker op poten kan zetten. Just-
2Match zal in de nabije toekomst door presentaties
en exclusieve singlemiddagen meer naar buiten tre-
den. Verder ontwikkelde het bureau een directory-
systeem dat singles nog beter met elkaar zal mat-
chen. Deze onderzoeksmethode werkt volgens het
Discovery Profiel van Insight en is een inspirerend
instrument voor persoonlijke ontwikkeling waarmee
mensen meer inzicht krijgen in zichzelf en in de
ander.
140 dito dito 141
ondernemen by dito
Ooit finishte Dion Bartels in New York
de marathon in 3.45 uur. “Maar lopen
is niet echt meer mijn ding.” Inmiddels
trekt de 50-jarige topadvocaat elke
ochtend in een zwembad al crawlend
de nodige baantjes. Niet alleen werkt
hij zo aan zijn conditie, de Utrechter
visualiseert daarbij ook zijn perfecte
werkdag. Alles in zijn werkleven staat
in het teken om zoveel mogelijk van
de zes miljard euro terug te halen die
malafide en criminele indirecte vast-
goedaanbieders bij duizenden niets
vermoedende Nederlanders hebben ‘op-
gehaald’. De financiële lijken vallen in
deze tijd massaal uit de kast, de ge-
dupeerden staan in de rij. Kassa dus!
Bartels is dankzij een effectief media-
beleid plus zijn daadkrachtige strategie
in korte tijd een prominente Nederlan-
der geworden. De topadvocaat duikt
in het gat dat mede door het werkloos
toezien van politiek Nederland is ge-
creëerd. “Verreweg de meeste politici
hebben totaal geen belangstelling voor
deze problematiek”, aldus de advocaat.
“Zelfs de VVD, waarvan ik al vanaf mijn
23ste levensjaar lid ben, laat onze
doelgroep in de kou staan. Den Haag
vindt namelijk dat beleggers die vijf-
tigduizend of meer beleggen niet poli-
tiek beschermd dienen te worden. Zelfs
de AFM (Autoriteit Financiële Markten)
deed er tot voor kort niets aan. Voeg
daaraan de economische malaise toe en
ons succes is verklaard.”
Hij schroomt dan ook niet om tot de
volgende conclusie te komen: “De cri-
sis is naast mijn vrouw en kinderen het
allermooiste wat me in mijn leven is
overkomen.” Maar inmiddels ervaart
Bartels dat het ook een vlijmscherp
zwaard is dat aan twee kanten snijdt.
Vanwege persoonlijke bedreigingen en
intimidaties nam hij onlangs gas te-
rug. Hij raakte midden oktober voor de
tweede maal in een maand betrokken
bij een dubieus ‘verkeersongeluk’. Beide
ongevallen zijn nog in behandeling bij
de politie. “Maar ik ben inmiddels wel
aan mijn derde Volvo toe. Mijn bijdrage
aan het opheffen van de crisis.” Zijn
kantoor is vanwege de bedreigingen in-
middels zo gereorganiseerd dat zijn af-
wezigheid voor korte of langere tijd kan
worden opgevangen. De advocaat richt
zich vanwege zijn persoonlijke veilig-
heid voorlopig alleen op marketing en
publiciteit.
Dion Bartels Patricia Kuiper-Vermeer
crisisverhaal.indd 141 26-10-09 21:13:23
Pronken met juwelen en andere luxere
items is in deze tijd nog altijd niet ver-
boden. Althans, dat is de ervaring van
Marcel Koster van Koster en Zonen. “Het
gaat weliswaar een stuk minder”, ver-
telt hij. “Maar crisis, het woord alleen
al. Nee, dat gaat me te ver. We hebben
jaren achtereen top gedraaid, elk jaar
groeiden we. We hebben geen mensen
hoeven ontslaan en staan nog altijd
stevig op onze benen. Het topsegment
blijft altijd kopen, maar mensen die
moeten sparen voor een mooi horloge,
moeten even in de wachtkamer. Maar
aan de andere kant, zoals Johan Cruyff
al zei: elk voordeel hep zijn nadeel en
omgekeerd. Deze tijd maakt je scher-
per, opmerkzamer. Klanten gaan sneller
‘zeuren’. De markt saneert. De ‘moeilijke
gevallen’ verdwijnen daardoor. Ik dien
daardoor onze medewerkers meer te
ondersteunen, meer te helpen.”
142 dito dito 143
Ook Dito-deelnemer in spe Angé-
lique Koopmans van SheSuit blijft
doorinvesteren in haar ‘salon’, een
kleermakerszaak, specifiek voor da-
mes. “In oktober heb ik onze zesde
medewerker aangetrokken. Vooral
vanuit de particuliere hoek zien we
de vraag gestaag toenemen. Niet
alleen uit Nederland, maar ook uit
België, Luxemburg en Duitsland. We
hebben inmiddels dames die voor de
vijfde en zelfs zesde maal een nieuw
pak bij ons komen aanmeten”, aldus
de historica, die onder meer werkte
bij Fokker voordat ze in 2007 begon
met ‘een ouderwets kleermakersbe-
drijf in een innovatief jasje voor da-
mes’. “De opdrachten in de zakelijke
markt daarentegen lopen wat terug.
Talloze bedrijven vragen offertes aan
voor gepaste kleding voor hun me-
dewerksters. Maar de meeste daarvan
gingen ‘on hold’ met als argument:
‘We vinden het in deze slechte tijden
ongepast om onze medewerkers zo
mooi te kleden.’ Toen dacht ik: als
iedereen dat nou gaat doen, hebben
we straks zeker een crisis.”
Angélique Koopmans
Marcel Koster
‘Het gaat weliswaar een stuk minder, maar crisis? Het woord alleen al’
Marcel Koster met zijn vrouw.
crisisverhaal.indd 142 26-10-09 21:13:41
142 dito dito 143
by ditoondernemen
André Verdam aan Tafel! wordt inmiddels meer en
meer gevraagd om exclusieve bijeenkomsten aan
huis of op andere intieme locaties op te luisteren.
De huiskok vertelt: “In zwaardere tijden zoeken
mensen meer naar intimiteit, authenticiteit en
puurheid. Mensen in het hogere segment bezoe-
ken minder frequent luxe restaurants. Niet zozeer
vanwege de prijs - al met al komen wij vaak boven
die prijs uit - maar vanwege het gebrek aan intimi-
teit. Mensen willen meer en meer alleen met hun
vrienden en relaties in een vertrouwde omgeving
genieten. Daarvan plukken wij de vruchten.”
Egbert Hennen draait zelfs beter dan
ooit. De ‘topverkoper’ en Dito-colum-
nist geeft dankzij de malaise meer en
meer verkooptrainingen ‘on the job’,
individueel of in groepen. “Ik geef de
verkopers ter plekke adviezen, en dat
werkt”, vertelt hij. “Want de verkoper
neemt al die spookverhalen van de
klant over, zoals ‘we zijn te duur’, ‘er
zijn te veel concurrenten’ en ‘sinds de
crisis in de VS kopen mensen helemaal
niks meer’. Gaf ik voor de crisis twee
dagen per week verkooptrainingen, in-
middels train ik vijf tot zes dagen per
week ‘on the job’.” Volgens Hennen zit
de crisis vooral tussen de oren. “Ech-
te ondernemers denken in oplossin-
gen. Kan het niet rechtsom dan toch
linksom. Ikzelf werkte jarenlang in de
makelaardij. Zeker grote kantoren heb-
ben het moeilijk, sommige vallen om.
Maar ik denk dan meteen: juist nu is
het de kans voor kleine zelfstandigen;
je verkoopt elke maand een paar huizen
en vangt 7500 euro aan courtage. Goed
geld, hoor! Kortom: elke tijd biedt weer
nieuwe kansen, wel dien je soms de ba-
kens te verzetten. Nou en? Nu ben ik
op weg naar een klant die zich door mij
laat adviseren om zoveel mogelijk free
publicity te genereren. Want de me-
diabudgetten lopen terug, dus willen
bedrijven free publicity. Ook weer een
product dat gesmeerd loopt. Kassa!”
Egbert Hennen
André Verdam
‘Mensen willen meer en meer alleen met hun vrien-den en relaties in een ver-
trouwde omgeving genieten. Daarvan plukken wij de
vruchten’
crisisverhaal.indd 143 26-10-09 21:14:06
164 dito dito 165
joep schrijvers.indd 164 26-10-09 21:28:33
‘Mr. Rat’ Joep Schrijvers over overleven in het zakenleven
Zijn boek Hoe word ik een rat? werd jaren geleden een bestseller. Dit succes betekende zijn doorbraak als
fulltime schrijver. Nog regelmatig mag Joep Schrijvers het bedrijfsleven graag voorzien van vrolijke kritische
kanttekeningen. Een interview over de kunst van het manipuleren, de getto’s van Detroit en zijn leven na het
schrijven van een wereldhit.
>>
onkelen, streken uithalen en
samenzweren zijn in een orga-
nisatie een alledaagse bezigheid. Wie spant
met wie samen? Wie zijn er twee handen op
één buik? Wie manipuleert wie, waartoe en
hoe? Mensen die vertrouwen op de formele
verhoudingen, op het ‘nette’ spel, komen
bedrogen uit. Beslissingen komen niet al-
leen tot stand door rationele afwegingen
van voor- en tegenargumenten. Nee, het
andere spel, het ondergrondse politieke
machtsspel, is minstens even belangrijk.
Dit is althans de heilige overtuiging van
Joep Schrijvers, auteur van de bestseller
Hoe word ik een rat?, waarmee hij enkele ja-
ren geleden landelijk bekendheid verwierf.
De voormalig organisatieadviseur geeft in
zijn nog altijd actuele boek een fascinerend
inzicht in het politieke gedoe in bedrijven.
Hij beschrijft, soms ironisch maar altijd
toegankelijk, de meest voorkomende ‘gore’
streken. In zijn werkkamer in zijn woning in
Amsterdam blikt hij terug op zijn succes en
beschouwt hij de wereld.
Hoe kwam u erbij een boek met zo’n titel
te schrijven?
“Ik heb een achtergrond in de IT. Als IT-
adviseur, onder andere bij het toenmalige
BSO Origin, heb ik gewerkt voor veel grote
bedrijven en organisaties. Op een gege-
ven moment deed ik veel advieswerk voor
de zorgsector. Dat is een sector met veel
overlegorganen waar politiek gekonkel bij
uitstek een goede voedingsbodem vindt.
Daar ben ik mijn onschuld verloren en fei-
telijk ontmaagd, zou je kunnen zeggen.”
Wat was het moment?
“Mijn ogen werden geopend tijdens een
sessie met een zogenoemde stuurgroep
die een opdracht had meegekregen. Ik
weet nog goed dat de voorzitter van deze
stuurgroep op een whiteboard de namen
schreef van alle sleutelspelers, voorzien
van commentaren op de sterke en zwak-
ke eigenschappen van elke persoon. Een
analyse waarin openlijk belangen en on-
derlinge relaties in kaart werden gebracht.
Het ging zelfs zo ver dat werd gezegd: ‘Die
moet je op eer bespelen, die met jaloezie
en die kun je gerust negeren ondanks zijn
grote mond.’”
Wat dacht u toen?
“Ik voelde geen morele verontwaardiging,
maar was vooral verbaasd. Ik ben graag
een waarnemer aan de zijlijn. Sommige
lezers hebben wel verontwaardigd gerea-
geerd, tot vandaag aan toe. Nog altijd kom
ik mensen tegen die mij boos toespreken
over het feit dat ik dit boek heb geschre-
ven. Zij zeggen dat ik mensen aanzet tot
het kwaad.”
Doet u dat ook?
“Het is natuurlijk met enige ironie ge-
schreven, maar tegelijkertijd is het meer
dan dat: ik wil processen ontmaskeren. Ik
kan mij vinden in de stelling dat wie geen
vuile handen heeft gemaakt niet heeft ge-
leefd. Je kunt je niet als een heilige buiten
de maatschappij plaatsen. Dus kun je
164 dito dito 165
by ditoondernemen
K
‘Sommigen zeggen dat ik mensen aanzet tot het kwaad’
joep schrijvers.indd 165 26-10-09 21:28:34
maar beter een beetje weten hoe het spel
wordt gespeeld. Ik heb ook doelbewust niet
gekozen voor een titel als Hoe herken ik een
rat?. Die zou impliceren dat de lezer aan de
goede kant van de moraal zou zitten.”
Wat is de ‘smerigste’ streek die u als rat-
tengoeroe zelf ooit heeft uitgehaald?
“Nou vooruit, een klein voorbeeld… Ik was
ooit bezig om als manager van een afdeling
een andere afdeling over te nemen. Maar ik
wilde niet iedereen mee hebben. Ik had een
lijstje met namen gemaakt om deze coup mee
te plegen. Vervolgens maakte ik de grootst
denkbare beginnersfout. Ik liet mijn lijstje
liggen op een kopieermachine. Maar erger
nog: mijn baas, tegen wie ik aan het oppone-
ren was, had inmiddels het briefje gevonden.
Het spel was in één keer uit en de beoogde
samenvoeging ging niet door. Ik spotte met
de allereerste les: laat nooit sporen na.”
Wat is het grootste misverstand over ma-
nagement?
“Management gaat uit van een maakbaar-
heidsideaal. Als ik maar de goede stappen
zet, dan haal ik mijn doel. Dat gaat voorbij
aan het feit dat er ook nog zoiets is als
Vrouwe Fortuna. Zonder geluk heb je geen
succes. Het is niet alleen calculatie. Veel
boeken over managen en leidinggeven be-
noemen dat niet voldoende.”
Is elke topman een ‘rat’ in uw visie?
“Ja, natuurlijk. Ze hebben veel concurrenten
weten te verslaan, zowel binnen als buiten
de poorten. Je moet kunnen omgaan met
‘het kwaad’ als je succes wilt hebben. Maar
in de lagen onder de top weet men vaak ook
van wanten. Obstructie plegen of imago’s
schaden gebeurt ook in lagere echelons.
Het is zeker niet zo dat de top corrupt is en
de werkvloer heilig. Integendeel.”
Hoe kunnen bedrijven zich te weer stellen
tegen een rattencultuur?
“Je ziet op businessschools dat de managers
van morgen worden opgeleid tot ‘leiders’. No-
dig zijn leidinggevenden die verder denken
dan de kortetermijnwinst en hun eigenbe-
lang. Er is een roep om leiders die denken
aan een groter algemeen belang en daarnaar
handelen. Op managementopleidingen zie je
daarom een groeiende aandacht voor karak-
tervorming. Wat zijn als leider mijn schaduw-
zijden? Hoe werkt dat door in het bedrijf? Dit
is bedoeld om mensen die macht hebben te
trainen om zichzelf te corrigeren.”
Hoe kijkt u aan tegen topmanagers en on-
dernemers?
“Ondernemers zijn heel anders dan mana-
gers of bestuurders. Ik houd van onder-
nemers.
Onlangs was ik met een aantal onderne-
mers in Noord-Korea op een handelsmis-
sie. Ik vind het namelijk leuk om als een
soort antropoloog ondernemers in het
wild te bestuderen. Er was een onderne-
mer mee met een goed gevoel voor geld
en ook nog gevoel voor personeel. Dat is
een ideale combinatie waarvoor ik veel
bewondering heb. Die man was authentiek
en had daar niet voor geleerd. Dat vind ik
dus mooi.”
Maakt u veel reizen?
“Onlangs was ik kort na elkaar in Beijing
en Detroit. Ik zag de globalisering in twee
gedaanten. De euforie en energie in Bei-
jing versus de verslagenheid in Detroit.
Detroit is de afgelopen decennia van 2,3
miljoen inwoners naar 850.000 inwoners
gedaald. Je ziet er verlaten weilanden,
overwoekerd, met hier en daar verlaten
panden waar drugs wordt gedeald. Dat fas-
cineert mij mateloos.”
Wat zijn lessen die u trekt op zo’n reis?
“Iemand vertelde mij over de handel in
Azië: ‘Niets is wat het lijkt. En als je denkt
het te snappen, zit het toch nog anders in
elkaar.’ Zijn les was dat je in die landen be-
hoedzaam moet handelen. Er is daar cor-
ruptie en er zijn veel belangen. Een goede
ondernemer weet hoe de hazen lopen en
verdiept zich in de belangen van anderen.
Daar is niks mis mee.”
Heeft u helden die u inspireerden bij het
schrijven van uw boek?
“Baltasar Gracián kan ik iedereen aan-
raden. Hij schreef: ‘Voor iedereen is een
duimschroef op maat te maken.’ Gracián
was een soort biechtvader aan het Spaan-
se hof en schreef zijn boek De kunst van
de voorzichtigheid in 1650. Maar dit boek
166 dito dito 167
en goede ondernemer weet hoe de hazen lopen’
‘E
joep schrijvers.indd 166 26-10-09 21:28:51
leest alsof hij een tijdgenoot is. Hij is ook
voorstander van de kunst van het veinzen.
Je moet dus juist niet authentiek zijn, zo-
als eigentijdse managementgoeroes vaak
propageren, maar anderen laten geloven
dat je het bent. Dat lees je dus nooit in de
huidige generatie managementboeken.”
Het is nogal een rauw wereldbeeld…
“Ja, dat is ook wel zo. Maar er schuilt ook
veel waars in.”
Was u verrast door het succes van uw boek?
“De eerste oplage bestond uit niet meer
dan een paar duizend exemplaren. Ik gaf
workshops en lezingen over dit thema
toen ik nog in loondienst was. Daarvoor
was opvallend veel belangstelling, ik had
toen al door dat een boek een goed idee
was. Dat boek liep meteen goed. Het be-
gon met een klein radio-interview en toen
volgden de kranten. Het was een hype. Op
een gegeven moment kopte de krant dat
Zalm het boek had gekocht voor de hele
ministersploeg van destijds. Toen ging het
helemaal hard. In zo’n vijftien landen is
het nu vertaald, met in totaal een verkoch-
te oplage van zo’n 180.000 exemplaren.”
Is het ook in het buitenland een succes?
“In Amerika sloeg het niet aan. Toch te
controversieel waarschijnlijk. In China
hetzelfde. Het is er wel vertaald, maar het
boek kwam niet door de censuur.”
Hoe kijkt u naar de huidige economische
crisis?
“Deze crisis toont aan hoe groot de on-
derlinge afhankelijkheden zijn tussen
landen en regio’s. En dat er behoefte is
aan meer controle en toezicht. Als je het
rattenspel speelt in een kleine groep: so
what? Maar als het opgenomen is in we-
reldwijde ketens, volgt een kettingreactie.
Als de macht op drift raakt en mensen zich
blindstaren op hun spreadsheets en met
verkeerde incentives worden opgejaagd,
dan heeft dat wereldwijd grote gevolgen.”
What’s next voor Mr. Rat?
“Ik heb altijd gezegd dat ik na mijn veer-
tigste auteur wil zijn en meer boeken wil
schrijven. Voor de buitenwereld ben ik
natuurlijk Mr. Rat. Een soort Swiebertje-
effect. De Rat is natuurlijk nog altijd mijn
broodwinning, dus ik verzet mij er niet te-
gen. Maar ik wil mij ook verbreden. Ik heb
sindsdien ook andere boeken geschreven,
zoals Het wilde vlees. Over de frictie tus-
sen begeerte en hartstocht en wat je
moet doen om te voorkomen dat die niet
ontspoort. Het is een boek over toezicht.
Dat geldt ook voor de graaizucht van
de top. Hoe complexer de samenleving
wordt, hoe meer gemonitord moet wor-
den. Dit najaar komt een ander boek uit,
mijn eerste roman. Het thema is heden-
daagse gelukszoekers.” n
166 dito dito 167
by ditoondernemen
De 9 favorieten van Joep Schrijvers
Tv-serie
Six Feet Under
Wijn
Rode wijn uit het Ahr-dal, Noord-Eifel
Roman
De meester en Margarita van Michail
Boelgakov
Managementboek
De kunst van de voorzichtigheid van
Baltasar Gracián
Gerecht
Huisgemaakte paté met gekaramelli-
seerde uitjes
Gadget
iPhone
Auto
New Beetle
Designobject
De lampen van Benno Premsela
Geluksmoment
Koken om half zes met een glas wijn
in de hand
joep schrijvers.indd 167 26-10-09 21:29:14