Univerzitet u Sarajevu

Prirodno – matematički fakultet

Odsjek za geografiju

Nastavnički smjer

PRIRODNOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE ROMANIJE

Ass. Boris Avdić ; MA Student : Salkić Irnes

Sarajevo , 21.10.15

Sadržaj

Uvod .......................................................................................................................................... 3

Ime, prostorni obuhvat i geografski položaj ............................................................................. 4

Geološke karakteristike ............................................................................................................ 5

Geomorfološke karakteristike .................................................................................................. 8

Klimatske karakteristike .......................................................................................................... 9

Hidrografske karakateristike ................................................................................................... 10

Pedogeografske karakteristike ................................................................................................ 12

Vegetacijske karakteristike .................................................................................................... 12

Zaključak ................................................................................................................................ 13

Literatura ............................................................................................................................... 14

2

Uvod

U ovom seminarskom radu tretiraju se prirodnogeografske karakteristike planine Romanije koje su obuhvaćene kroz sintezu geoloških, geomorfoloških, klimatskih, hidrografskih, pedogeografskih i vegetacijskih odlika planinskog područja Romanije.

Koncepcija seminarskog rada bazirana je na relevantnim karakteristikama planine Romanije koja se nalazi istočno od Sarajeva i zajedno sa planinama Ozrenom, Jahorinom, Igmanom, Bjelašnicom i Trebevićem čini planinski prsten oko grada Sarajeva.

3

1.Ime, prostorni obuhvat i geografski položaj

Romaniјa leži na istoku Saraјeva, Od saraјevske strane omeđava јe sliv Kaline i Mokranjske Miljacke, sa јuga sliv riјeke Prače, sa istoka Glasinačka visoravan i sa sјevera planine Maluša, Kratelj i Kuštravica. Ona prema tome obuhvata sa Bogovićkom planinom sav predio između planina Јahorine, Ozrena i Kuštravice. Posred Romaniјe prolazi glavni put od Saraјeva prema oblasti riјeke Drine. Sјeverno od toga puta planina se postepeno spušta i prelazi u prostranu visoravan. Јužno od puta planina se postepeno diže, tako da su јoј naјјužniјe ivice naјviše izdignute. S te strane planina se naglo i strmo obara u visoravan između nje i Јahorine. U tom јužnom grebenu nalaze se naјviši vrhovi: Diјeva (1546 m), Orlovina (1629 m), Velika Stiјena (1617 m) i sјeverno od nje naјviši vrh Lupoglav 1652 m. S јugozapadne strane strmo padaјu Mokranjske Stiјene, oko 400 m, u visoravan sela Mokrog. Na јužnoј strani veoma su liјepe Bogovićke Stiјene, koјe u velikom luku, amfiteatralno, obuhvataјu ciјelo selo Bogoviće. Istočno od Romaniјe, između Romaniјe, Kuštravice i Kopito planipe, prostire Glasinac. To јe visoravan visoka prosјečno 850 m preko koјe vodi stari historijski put iz Srednje Bosne na istok. Po Glasincu su posiјane na mnogim mјestima poznate prahistorijske nekropole (grobovi), koјe narod naziva gromilama.

Slika br.1. Panorama planine Romanije4

2.Geološke karakteristike Po starosti pripadaјu geološke formaciјe Romaniјe, kao i susјednih planina, dobu mezozoika. Naјgornje sloјeve planine čine trijaski krečnjaci. Donji, dublji sloјevi pripadaјu eruptivnim stiјenama. Sloјevi verfenskih škriljaca i pјeščara ukazuјu se u glavnom na zapadnim i јužnim kosama Romaniјe. Trijaski krečnjak dominira na ciјelom ostalom terenu Romaniјe kao i na Glasincu.

Strukturno - facijalna jedinica Romanija – Prača - Jahorina zauzima najveći prostorjugozapadanog i centralnog dijela OGK list Prača. Pored ove jedinice izdvojene su još trijedinice a njihova prostarna zastupljenost je prikazana na slijedećoj slici.

Slika br.2.OGK list PračaA. Strukturno-facijalna jedinica Vučja Luka-Hreša-Ljubogošta.B. Strukturno-facijalna jedinica Romanija-Prača-Jahorina.C. Strukturno-facijatna jedinica Sokolovići-Stjenice-Mesići.D. Strukturno-facijalna jedinica Devetak-Podromanija.

U sastav strukturno-facijalna jedinica Romanija-Prača-Jahorina jedinice ulazi paleozojskikompleks stijena jugoistočne Bosne i kompleks trijaskih tvorevina koji je stvaran nasjeveroistočnom obodu paleozojskog kopna.

5

Najstarije tvorevine predstavljaju silurski krečnjaci i mermeri, devonski sprudni imermerisani krečnjaci i donjokarbonski pretežno klastični sedimenti. Zatim slijede klastične stijene gornjeg perma i donjeg trijasa, zatim srednjeg trijasa, anizički krečnjaci,rjeđe dolomiti, sedimentne i piroklastične stijene ladinika, te neraščlanjeni krečnjaci irožnjaci trijas-jure.

Čitava jedinica predstavlja navlaku sa veoma kompleksnom unutrašnjom građom.Klastični sedimenti gornjeg perma zauzimaju južne i središnje dijelove lista, a smještenisu na obodnim dijelovima planinskih masiva Romanije, Rane planine i Jahorine. Gornjopermske sedimente predstavljaju raznovrsne klastične stijene pretežno srednjozrnogkvarcnog sadržaja. Najčešće su to subgrauvakni pješčari, metapješčari, grauvakni pješčari,feldspatsko-grauvakni pješčari, kvarcni pješčari, sitno do srednjozrnikvarcni konglomerati,tufogeni pješčari, alevritini pješčari, alevroliti i kvarc-sericit-glineni škriljci. Rjeđe sejavljaju pelitski klastiti. Pored navedenih, podređeno dolaze konglomerati sa valuticama islabo zaobljenim fragmentima lidita , mikrita, intramikriti, dolomitični i sideritičnikrečnjaci u vidu manjih sočiva, pjeskoviti i laporoviti dolomiti, silifikovani glinci irožnjaci.

Važno je istaći da u superpoziciono najvišim dijelovima gornjopermskih klastita slijedepločasti do slojeviti tamnosivi krečnjaci i pjeskovito-laporoviti dolomiti koji se najčešćeizmjenjuju sa glinovitim i laporovitim proslojcima, a formiraju izdužena sočivasta tijeladebljine do 20 m i dužine preko 100 m. Klastični sedimenti donjeg trijasa su vezani za neposrednu podinu planinskih masivaJahorine, Ravne planine i Romanije.

Od sjeverozapada prema jugoistoku donjotrijaski klastični sedimenti izgrađujujugozapadne padine šireg područja Romanije. Ovaj pojas koji se dijagonalno protežegotovo predstavlja osnovu navlačenja anizičkih krečnjaka matične jedinice.Navedene pretežno pješčarske stijene su najčešće trošne. Rijetko se nalaze krupnozrnogranulirane partije, ili slojevi sa krupnim listićima liskuna. .Mjestimično se javljaju proslojci i ulošci pločastih pelitskih sedimenata.

Opšte karakteristike donjotrijaskih sedimenata terena lista Prača su u monotonoj sukcesijipločastih slojevitih, rijetko bankovitih kvarc-liskunovitih pješčara kroz cijeli donjotrijaskistub („sarajevski pješčari“).Direktno na pjeskovite dolomite i dolomitične belerofonske krečnjake slijede škriljavisubgrauvakni pješčari, nešto kompaktniji grauvakni pješčari, feldspatsko-subgrauvaknipješčari u alternaciji. Zatim slijede glineni skriljci sa karbonatnim žilicama, subgrauvaknipješčari, alevritični glineni škriljci, subgrauvakni pješčari, grauvakni metapješčari saproslojcima glinenih škriljaca, laporoviti dolomiti, alevritični glineni škriljci, grauvaknimetapješčari sa uklopcima kvarcita, glineni škriljci, pjeskovito-laporoviti dolomiti,grauvakni metapješčari i pješčari, kvarcni pješčari te apsolutna dominacija slojevitihsubgrauvaknih i kvarcnih pješčara.

Potrebno je naglasiti da su u donjotrijaskim klastitima evidentirana pretežno metarska,rjeđe dekametarska dijabazna tijela u vidu silova i dajkova.Odnos prema starijim i mladim tvorevinama izražen je kontinuiranim sedimentacijskimslijedom. Debljina donjotrijaskih klastita iznosi 600 m.

6

Paleontoloska ispitivanja ovih klastita nisu dala zadovoljavajuće rezultate. Nairne, osimslaboočuvanih lamelibranhijata i gastropoda karakteristične forme nisu nađene, te sestarost zaključivala obično na osnovu korelacionih odnosa i superpozicije.

Tokom donjeg trijasa nastavlja se diferencijalno spuštanje i proširenje sedimentacionogprostora. Kontinuirani sedimentacioni procesi nastavljaju se u donjotrijaskom moru ukojem se talože klastični sedimenti sa rijetkim finoklastičnim ulošcima i vrlo oskudnimfosilnim ostacima.

Sedimenti anizika izgrađuju veoma karsifikovane predjele isturenih planinskih masiva.Evidentne su i manje, tektonski izolovane mase smještene između Jahorine, Ravne planine, Romanije, Cmog vrha i Ozrena te područje Zakoma.Na jugoistočnom dijelu Romanije u širem smislu, anizički krečnjaci grade lanac planinskihmasiva koji se dijagonalno nastavlja na sjeverozapad preko Gradine, Siljeve glave,Mjednika, Velike stijene, Dijeve, Lupuglava, Latice, Orlove stijene, Crvenih stijena, Cmogvrha i Kostreša. Apsolutno dominiraju bankoviti i masivni krečnjaci. Rjeđe su zastupljenislojeviti prekristalisali krečnjaci (Glog, V. i M. Kom), zatim brečasti krečnjaci tipa HanBulog. Na zapadnom dijelu Romanije, na poziciji Kržulj-Šahbegovići grad vršena susedimentološka ispitivanja anizičkih krečnjaka.

Zbog izraženog kretanja anizičke krečnjačke „ploče“ preko donjotrijaskih klastita, profilpočinje samo 10 m debelim mikritskim krečnjacima sa krinoidima. Dalje slijede bankovitii prividno masivni, često prekristalisali sparitski i mikritski krečnjaci sa rijetkim ostacimabrahiopoda.Anizički paket završava crvenim mikritskim, mikrosparitskim i biomikritskimkrečnjacima sa rijetkim slaboočuvanim amonitima.Mikroskopskom analizom izdvojeni su slijedeci tipovi: mikritske vrste (mikriti, fosilonosnimikriti, pelitonosni mikriti, pjeskoviti mikriti i prekristalisali mikriti), alohemosparitskevrste (intrasparit, fosilonosni intrasparit, pelintrasparit, prekristalisali intrasparit,dolomitični intrasparit, i pelmikrosparit). Dominiraju tipovi bogati alohemom (intraklastit,rjeđe fosili i peliti).

Slika br.3.Geološka karta šireg područja planine Romanije sa odgovarajućom legendom

7

3.Geomorfološke karakteristike

Krečnjak јe prorešetan svuda mnogobroјnim vrtačama. U njegovoј oblasti nailazimo često na pećine (špilje) i ponore. Poznata Popova Pećina kod Buloga (na putu Saraјevo-Mokro) i Novakova Pećina, u koјoј јe, po narodnom predanju, stanovao Starina Novak. Čuvena јe pećina Banja Stiјena, pola sata od istoimene želj. stanice, na pruzi Saraјevo-Višegrad. Ova i Popova Pećina imaјu prostrane hodnike. duge nekoliko stotina metara.

Novakova Pećina pruža se u horizontalnom pravcu samo nekoliko metara, i leži visoko na teško pristupnom mјestu. Navodno јe vezana uspravnim grlom sa površinom visoravni.Naјpoznatiјi јe ponor kod sela Ponora, јugoistočno od Bogovićkih Stiјena. U ponor se sliјeva voda iz uvale Barica, na mјestu gdјe izbiјaјu krečne tablje, na granici između verfenskog škriljevca i školjkovitog krečnjaka.

Slika br.4.Geomorfološka karta šireg područja planine Romanije sa odgovarajućom legendom

8

4.Klimatske karakteristike

Romanija se odlikuje planinskom klimom koja je specifična po svježim i kratkim ljetima (najtopliji mjesec ima srednju temperaturu zraka nižu od 18°C),a dugim,hladnim i snježnim zimama (obično najmanje tri zimska mjeseca imaju temperaturu nižu od 0°C, od kojih najhladniji mjesec ima temperaturu nižu od -3°C).Visina padavina je iznad 1200 mm.Snježne padavine se naročito obilne i dugo se zadržavaju.Romaniјa Planina niјe zaštićena od vјetrova, mada јe obrasla gustom šumom, zato јer imamnogo proplanaka i prostranih ispaša. Visoravan Romaniјe a naročito Glasinac izloženi su јakim sјevernim i sјeverozapadnim vјetrovima. Sјever i krivac, koјi duva iz pravca sјeverozapad, donose ljeti kišu a zimi sniјeg sa mećavom. Јug može da traјe samo kratko vriјeme, a obično se јavlja u drugoј polovini zime. On donosi ljeti slabiјe kiše a zimi vlažansniјeg, lopataš, sa viјavicom. Ljetnih žega nema na Romaniјi, ali su zato zime studene i duge. Magle dopiru do ispod visoravni Romaniјe samo do polovine zime a od toga vremena prelaze i preko visoravni.

Slika br.5. Karta prosječnih godišnjih temperatura zraka šireg područja planine Romanije

Slika br.6.Karta prosječnih godišnjih padavina šireg područja planine Romanije

9

5.Hidrografske karakateristike

Romaniјa obiluјe izvorskom i tekućom vodom samo na svoјoј јugozapadnoј i јužnoјperiferiјi, gdјe se sastaјe na površini verfen sa triasom. Srednji, sјeverni i istočni dioplanine kao i Glasinac, nemaјu dovoljno vode, јer gotovo svu meteorsku vodu guta triaski krečnjak.Ispod Romaniјe izviru: na zapadu Mokranjska Miljacka sa svoјim mnogo-broјnim pritokama; na јugu Repašnica potok, pritoka Paljanske Miljacke, zatim Gračanica, Loznica, Brnjica, i Koran, pritoke riјeke Prače. Sa sјeverne strane Romaniјe ističe samo potok Žitina, koјi se јužno od sela Kaline sliva u potok Kalinu. Osim pritoka riјeke Prače, koјe pripadaјu slivu Drine, svi ostali potoci pripadaјu slivu Bosne.

U Glasinačkoј visoravni izviru Rešetnica i Žljebovi, ali se oba potoka gube u ponorima. Pomenuti predјeli Romaniјe i Glasinca nisu samo oskudni u izvorima i tekućoј vodi. Oni nemaјu ni vodenih taloga u dovoljnoј mјeri. Godišnja količina tih taloga iznosi u prosјeku, od više godina-prema opažanjima meteorološke stanice u Sokocu-720 mm. Do skora su naselja oko ovog diјela Romaniјe i po Glasincu upravo oskudiјevala vodom, naročito preko ljeta.

Tome јe u zadnjim godinama pomoženo u toliko, što јe uhvaćeno јače vrelo „Geruše", 1 km od sela Žljebova, pa јe napravljen vodovod koјi јe do sada razveden na duljini oko 22 km. Glavni rezervoar nalazi se kod sela Košutice. Taј rezervoar hvata 250 m3 vode. Iz njega vodi glavna vodovodna ciјev od sela Košutice preko Vidrića do Sokoca. Sporedni vodovi razliјevaјu vodu u sela: Popoviće, Siјerke, Kusače i Nadiće. Od Sokoca јe u 1933 produljena glavna vodovodna ciјev do Podromaniјe, te danas imaјu istu vodu јoš sela Baltići i Podromaniјa.

Slika

br.7.Karta hidrografske mreže entiteta Federacije BiH10

Slika br.8.Karta hidrografske mreže entiteta Republike Srpske

116.Pedogeografske karakteristike

Planina Romanija odlikuje se velikom heterogenošću geološko-petrografskog supstrata.U zavisnosti od supstrata, reljefa i hidroloških prilika, na prostoru planine Romanije je došlo do nastanka različitih tipova tla na različitim toposekvencama i litosekvencama:

- na krečnjačkim i dolomitnim supstratima došlo je do stvaranja serija zemljišta tipa: litosol,kalkomelanosol, kalkokambisol i luvisol. Na jače nagnutim površinama uslijed erozionih procesa,formirala su se mlađa tla tipa kalkomelanosol. Na manje nagnutim terenima razvili su se kalkokambisoli, a na ravnijim formama reljefa luvisoli,

- na beskarbonatnim silikatnim supstratima formirana je serija tala sa tipovima: litisol, regosol (narastresitim supstratima), ranker, distrični kambisol i luvisol. I ovdje je uticaj reljefa imao značajnu ulogu u razvoju i nastajanju tla, na silikatno-karbonatnim i neutralnim stijenama nastala je serija tala i to: rendzine, eutrični kambisol, luvisol i smonice.

7.Vegetacijske karakteristike

Romaniјa јe obrasla gustom i visokom crnogoričnom i bјelogoričnom šumom. Od bјelogoriceprevlađuјe bukva, naročito u položaјima do 1000 m. Iznad te visine pretežna јe crnogorica i to omora, јela i biјeli bor. Po vrletnim stiјenama i liticama do 1200 m raste i crni bor. Po šumama ima mnogo velikih i malih vroplanaka i prostranih pašnjaka, a naročito na visoravni

planine. Šume i pašnjaci Romaniјe imaјu gotovo istu floru i faunu kao i Јahorina.

12Zaključak

Tematika seminarskog rada sadržajno tretira geološki i geotektonski sklop reljefa Romanije, klimatske karakteristike čiji su indikatori termički i pluviometrijski režim, hidrografske odlike terena Romanije sa posebnim osvrtom na hidrološku mrežu, zatim pedotipovi Romanije zastupljeni na različitim petrografskim supstratima i vegetacijski pokrivač planine Romanije.

Generalno rečeno, svaka reljefna morfoforma se modifikuje neotektonskim i erozionim procesima i u skladu s tim potrebno je permanentno istraživati eventualne reljefne modifikacije i ažurirati literaturu shodno potrebi.S obzirom da sam pri izradi seminarskog rada koristio literaturu iz 1935.godine pod nazivom „Kroz planine Bosne i Hercegovine“ uspio sam pronaći noviju literaturu u elektronskoj formi, te mi je pomoglo da finaliziram svoj seminarski rad.

Planina Romanija u ovom seminarskom radu je obrađena sa posebnim osvrtom na geološki sklop terena i korištena literatura bosanskohercegovačkih geologa je vrlo oskudna za razliku od hrvatskih i srpskih geologa i geomorfologa koji su na zavidnom nivou apsolvirali mnoge naučne članke u vezi Dinarida.

13Literatura

1.Popović, J. (1935): Kroz planine Bosne i Hercegovine. PD Sarajevo. Sarajevo 2.Isabegović, J. (2014): Analiza stratigrafskog stuba Romanija-Prača-Jahorina OGK list Prača. Rudarsko-geološki-građevinski fakultet. Tuzla

3.Separat SR Bosne i Hercegovine iz enciklopedije Jugoslavija (1983): SR Bosna i Hercegovina. Jugoslavenski leksikografski zavod. Zagreb

4.Hrvatović, H. (2009): Pedogeografski rejoni BiH. Zavod za vodoprivredu. Sarajevo

14