SAĞLIK TEKSTİLLERİ 1: BİYOMEDİKAL UYGULAMALARDA KULLANILAN TEKSTİLLER

Yrd.Doç.Dr.Suat CANOĞLU * Yrd.Doç.Dr.S.Müge YÜKSELOĞLU*

*Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Tekstil Eğitimi Bölümü Göztepe-81040 İSTANBUL

GİRİŞ Tıp, tekstil sanayiinin gerek elyaf gerekse mamul olarak sunduğu olanaklardan ağırlığı gittikçe artan bir şekilde yararlanan alanlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır.Yeni tekstil lifleri ve değişik tekstil yüzeylerinin üretilmesi bu alanda yara enfeksiyonlarının önlenmesi, ameliyathane ve ameliyat işlemlerinde hastaların ve personelin hijyeni, çalışması bozulmuş organ ve dokuların fonksiyonlarını üzerlerine almak, değişik şekillerde ortaya çıkan yaraları kapatmak ve damarları dikmek gibi durumlara olanak sağlamaktadır. Seri halinde sunulacak olan bu çalışmada, son yıllarda kullanımı hızla artan endüstriyel tekstillerin bir dalı olan sağlık tekstillerinin (mono ve multifilament iplikler,dokuma-örme ve nonwoven kumaşlar, kompozit yapılar) fonksiyonları, çeşitleri ve uygulama alanları hakkında bilgiler verilmeye çalışılmış ve çalışmanın sonunda tıbbi terimlerle ilgili bir sözlük oluşturulmuştur. 1. Sağlık Alanında Kullanılan Tekstil Lifleri Sağlık alanında kullanılan tekstil ürünlerini meydana getiren lifleri kaynaklarına ve biyolojik bozunurluklarına göre sınıflandırmak mümkündür. 1.1. Elyafın Kaynaklarına Göre Sınıflandırılması (Doğal-Yapay Lifler) Selüloz lifleri kolay temizlenebilir, sterilize edilebilir ve ucuz olmaları nedeni ile biyotıp uygulamalarında şimdiye kadar en çok kullanılan doğal lifler olmuşlardır. Sargı bezi,bandaj yatak takımı, çocuk bezleri, emici maddeler gibi koruyucu sağlık ve hijyen ürünlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Cerrahi ameliyat ipliği malzemesinin üretiminde ipeğin kullanımı oldukça yaygındır ve genellikle braided formunda kullanılmaktadır. PES,PA,PTFE,PP,karbon ve cam lifleri gibi sentetik lifler tıp ve cerrahide büyük ölçüde kullanılmaktadır [1]. Bu lifler içerisinde tıbbi alanda en çok kullanılan poliesterdir. PP lifleri tıbbi uygulamalar için ısı ile yapıştırılan nonwoven olarak kullanılır.Bu uygulama alanında PP’nin başlıca avantajları kısa elyaf dökmemesi, deriyi hassaslaştırmaması, zehirliliği hiç olmaması ve yaralara yapışmaması olmaktadır. Ameliyatlarda kullanılan tamponlar için iki veya üç tabanlı ürünler geliştirilmiş olup polipropilenden meydana gelen dış tabakanın görevi kan ve salgıların ortadaki çekici tampona geçmesini sağlamaktır[2]. Karbon lifleri ise PAN ve suni ipek gibi organik elyaf çeşitlerinden imal edilebilirler. Katı karbondan oluşan liflerin gerilme mukavemetleri yüksektir. Bu özellikleri dolayısı ile tıp alanında protez parçaları olarak kullanılmaları düşünülmüştür. Ayrıca doku onarımı ve yenilenmesinin esas olduğu aşağıda belirtilen üç alanda faydalanılmaktadır.Bunlar: 1. Diz gibi içinde albümin sıvı(synovial) bulunan eklemlerdeki kıkırdakların kemik eklem iltihabı sonucu oluşan hatalı kısımlarını kaplama, 2. Yükleri yaymak ve böylece basınç nedeniyle ağrı meydana gelmesini azaltmak için kemikli bölgelerde deri altı dokuların takviyesi, 3. Vücudun yapı kaslarındaki hataların tamiri (örnek olarak fıtık onarımı) [3].

1

1.2. Elyafın Biyolojik Bozunurluklarına Göre Sınıflandırılması Tıp ve cerrahide kullanılan liflere yapılacak ikinci bir sınıflama da biyolojik bozunabilirlik özellikleridir. Pamuk, viskoz ipeği, poliamid, poliüretan, kollagen ve alginat lifleri implantasyondan sonra 2-3 ay içerisinde vücut tarafından absorbe edilerek biyolojik bozulmaya uğrarlar. Vücut içinde çok yavaş absorblanarak 6 aydan daha uzun sürede bozunmaya uğrayan poliester, polipropilen, politetrafluoroetilen(teflon) ve karbon lifleri biyolojik olarak bozunmayan lifler olarak kabul edilirler. Fakat tıbbi tekstil lifleri ne şekilde sınıflandırılırsa sınıflandırılsın hiçbirinin toksik,alerjik ve kanserojen olmaması gerekir [1]. 2. Biyotıp Uygulamaları İçin Lifli Materyallerin Formları Monofilamentler halinde yumuşak yöntemle çekilebilen Nylon 6, Polipropilen, ve Polidioksanan gibi sentetik termoplastik polimerler ameliyat iplikleri olarak kullanılmaktadır.Yüksek modüllü termoplastik polimerler ise genelde multiflament olarak üretilmektedir.Bunlar daha sonra : 1. Paralel veya biraz bükülmüş olarak kaplanmış Nylon sütunlar 2. Kaplanmış veya kaplanmamış braid halinde üretilmiş ameliyat iplikleri (PET ve poliglaktin sütunlar), 3.Tekstüre edilerek örülmüş ve dokunmuş veya nonwoven kumaşların üretiminde kullanılabilmektedir. Belli uygulamalar için yumuşak ekstrüde edilmiş polimerler PP gibi mikro gözenekli kumaşların üretiminde kullanılmaktadır. Solüsyon veya kuru eğirme yöntemi ile sentetik (PAN gibi) ve rejenere doğal polimerler ile bunların türevlerinden (kitin-kollagen ve selüloz asetat gibi) multi ve monofilament üretmek mümkün olmaktadır. Bu iplikler daha sonra çeşitli tekstil formlarına dönüştürülebilir. Ayrıca bu lifler böbrek diyalizinde, kan oksijenasyon cihazında immobolize edilmiş enzimde ve kontrollü ilaç salma sistemlerinde kullanılmaktadır [4]. 3. Biyomedikal Alanda Kullanılan Lifli Yapıda Özel Materyaller Tekstil endüstrisinde kullanılmadığı halde yapıları ve taşıdıkları önemli özelliklerinden dolayı biyomedikal alanda yararlanılan bazı özel maddeler bulunmaktadır. Bunlardan üçü kollagen, alginat ve kitin lifleridir. Aşağıda bu lifler hakkında bilgi verilmektedir. 1.Kollagen: Kollagen lif şeklinde veya jelatin halinde olan birçok tıbbi ve cerrahi uygulamalarda kullanılan bir protein maddesidir. Cerrahi dikiş ipliği olarak kullanılan kollagen lifleri ipek kadar dayanıklı olup biyolojik olarak bozunabilmektedir. Kollagen %5-10’luk sulu çözeltilerinde çapraz bağlarla bağlanmış bir hidrojel şeklindedir.Yüksek oksijen geçirgenliği olan bu saydam hidrojel yumuşak kontakt lensler için kullanım alanı oluşturmaktadır. 2.Kalsiyum alginat lifleri: Bir tür deniz yosunundan elde edilmektedir. Çok sayıda değişik yaranın tedavisinde denenerek bu liflerin tedavi edici özelliklere sahip olduğu belirlenmiştir.Kalsiyum alginattan üretilmiş yara örtücü materyallerin toksik etkisi olmayıp biyolojik olarak bozunabilmektedir. Bu lifler kanamayı durdurucu olarak kullanılmaktadır. 3.Kitin: Yengeç ve karides kabuklarından elde edilen bir polisakkarittir. Kitinden yapılmış lif ve kumaşlar olağanüstü antitrombojenik özelliğe sahiptir.Bunlar vücut tarafından absorblanır ve tedavi edicidir.Yapay deri olarak kullanılan kitinden yapılmış nonwoven kumaşlar vücuda anında yapışır yeni deri oluşumunu hızlandırır ve ağrıları azaltır. Kitinin alkali ile muamele edilmesinde kitosan denilen bir madde elde edilir.Bu madde viskoz ipeği ile aynı dayanıklılığa sahip filamentler halinde halinde eğrilebilir [1].

2

Tıpta kullanılan doğal ve Yapay lifli materyaller ile özel lif yapısındaki maddelerin hangi amaçla kullanıldıkları Tablo 1’de verilmiştir. Tablo – 1 Biyomedikal Alanda Kullanılan Lifler [5]

Medikal kullanım Lif malzemesi Medikal kullanım için özellikler

Hastaneler için lif malzemeleri

Selülozik, nylon, poliester Sterlize edilebilir,kolay kullanım sağlar,toz oluşturmaz

Ameliyat ipliği Katgüt, ipek, pamuk, nylon, poliglikolik asid, polilaktik asid, polipropilen, polietilen, polietilen –tereftalat,

polibutilen-tereftalat

Steril,düğüm mukavemeti,doku uyumu, kolay işlenir,yumuşak.

Cerrahi bandajlar

Doku yapıştırıcıları Kollagen,oksiselüloz,fibrin,poliüretan Hazırlama kolaylığı, biyolojik

uyumlu, resorbe ,steril Yapay damarlar Dacron,teflon,kollagen,poliüretan,poliglikolik

asid,polieter-üretan Kan uyumlu, gözenekli yapı, resorbe, doku büyümesi için

kolaylık Suni deri (cilt,ten) Silikon/nylon, polipeptidler, silikon/kollagen Enfeksiyon ve sıvı kaybını

önleme, resorbe olma,ağrıyı giderme,doku yüzeyine

yapışma Yumuşak doku implantı Silikon,polilaktik asid,kollagen Ağrıyı giderme,yapışma,

resorbe olma Suni eklem Polimetilmetakrilat,yüksek moleküllü polietilen,silikon Mekanik mukavemet,aşınma

dayanımı, gevşememe Suni kemik Polietilen/apatit,karbon lifi,polietilen tereftalat,cam

seramik Uygun mekanik

mukavemet,kemiğe yapışma(uyma),resorbe olma

Suni böbrek Selüloz, polimetilmetakrilat, ko-polietilen, vinil alkol, poliakrilonitril, polisülfon, polikarbonat, kitin, kitosan

Uygun mekanik mukavemet ve geçirgenlik,kan uyumu

Suni akciğer Silikon,polipropilen,polisülfon,polietilen,teflon Gaz değişimi etkisi,kan uyumu,kan plazma sızıntısını

ortadan kaldırma Suni karaciğer Karbon lifi, selüloz, polieter-üretan Kan uyumu, absorbe edici

aktivite 4. Tıbbi Tekstillerin Sınıflandırılması Tıp uygulamaları için tekstil materyallerini dış uygulamada kullanılanlar ve iç uygulamalarda kullanılanlar olmak üzere aşağıdaki şekilde iki kısma ayırmak mümkündür. 1. Dış uygulamalar (implant edilmeyen ürünler)

a. Yara bakım amacıyla kullanılan ürünler b. Vücut dışında kanı temizleyici cihazlar

c. Ameliyathanelerde hijyen amacıyla kullanılan ürünler 2. İç uygulamalar (implant edilen ürünler)

a. Ameliyat iplikleri b. Yumuşak doku implantları c. Ortopedik implantlar d. Kardiovaskülar implantlar (b,c,d şıkları protez implantlar başlığı altında incelenmektedir.)

4.1. İmplant Edilmeyen Tekstil Materyalleri

Bu tekstil materyalleri vücuda dıştan uygulanan ve deri ile temas edebilen veya etmeyecek şekilde kullanılan ürünlerdir.Tablo 2’de bu ürünlerde kullanılan lifler, tekstil yapıları ve fonksiyonları verilmektedir.Bu sınıfta en çok kullanılan tekstil materyalleri yara sargısı ve bandajdır [6].

3

Tablo 2. İmplant Edilemeyen Yara Bakımı Amacıyla Kullanılan Materyaller [6,7]

Ürün çeşidi Lif tipi Tekstil yapısı Fonksiyonları Yara sargısı: Yara temas tabakası Absorbent ped Ana materyal

İpek,PA,viskon PE Pamuk,viskon Viskon,plastik film

Örme,dokuma ,nonwoven Nonwoven Nonwoven,dokuma

Belirli bir ilacı yaraya ve deri üzerine

uygulamak,enfeksiyona karşı yarayı korumak,kan ve

salgıları absorbe etmek,iyileşmeyi kolaylaştırmak

Bandaj Pamuk,viskon,PA,elastomer iplik

Dokuma,örme,nonwoven Yara üzerindeki sargıyı yerinde tutmak

Hafif destek malzemeleri Pamuk,viskon,Elastomer iplik

Dokuma,örme,nonwoven Yara üzerindeki sargıyı yerinde tutmak

Ortopedik malzemeler Pamuk,viskon,PES,PP lifleri ve poliüretan köpük

Dokuma,nonwoven

Plaster Viskon,pamuk,PP,plastik film,PES,cam lifi

Dokuma,örme,nonwoven Deriye ilaç uygulamak,hareketi

önlemek,yara kenarlarını birleştirmek,ağrıyı kesmek

Gaze Pamuk,viskon Dokuma,nonwoven Sıvı veya salgıları absorbe etmek

Tampon Viskon,pamuk linterleri, odun hamuru

Nonwoven Herhangi bir boşluğa yerleştirilerek sıvıları

absorbe etmek 4.1.1. Yara Bakım Amacıyla Kullanılan Ürünler ve Özellikleri Yara sargısı: Canlı dokularda meydana gelen yaralarda, sargı veya pansuman materyali yarayı örtmek ve iyileştirmek sürecine katkıda bulunmak için kullanılır. Cerrahi sargılar hakkında bilinen en eski kaynak bundan 3500 yıl öncesine ait bir Mısır Papirüsüdür. Mısırlılar o dönemde yaraları keçi yağı ve balla kaplı keten sargılarla tedavi ediyorlardı. Daha sonra Romalılar da günümüzde halen geçerli olan kuru sargılar ve türevlerinin kullanıldığını bilmekteyiz. Bunların en yaygını geleneksel yara sargıları başlığı altında toplanan gazlı bez ve pamuktur. Kuru sargıların en büyük dezavantajı yapışmadır. Yaradaki sıvıyı hızlıca absorbe edip çabuk doyarlar.Yara yüzeyine yapıştıklarından pansuman değişimleri sırasında yeni oluşan dokuları da söküp alırlar. Ayrıca işlem sırasında hastaya acı verirler. 1962 yılında nemli yara iyileşmesi prensibini ortaya atılmıştır.Bu prensibe göre yara yüzeyinde oluşan exuda’nın hapsedilmesiyle oluşturulan nemli ortamda yaraların kuru ortama göre %30-40 oranında daha hızlı iyileştiği ve daha kozmetik bir skar ile sonuçlandığı bildirilmektedir. Bütün bu bilgilerin ışığında ideal bir yara sargısı materyali aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: 1.Exudanın fazlasını emerek yara ve çevre dokuların yumuşamasını, maserasyonu önlemelidir. 2. Yarayı nemli ortamda tutup kurumasını ve kabuk oluşumunu önlemelidir. 3. İyileşen yara dokusuna O2 girişine-CO2 çıkışına izin vermelidir. 4. Vücudun öz ısısını korumalıdır. 5. Mikroorganizmalara karşı bariyer oluşturarak enfeksiyon riskini en aza indirgemelidir. 6. Yaraya yapışmamalı, atravmatik olmalıdır.

4

Yukarıda maddeler halinde ifade edilen sargı kriterlerinin ışığı altında 1970’li yıllardan itibaren geliştirilmiş yara sargıları ortaya çıkmıştır.Bunlar nemli ortamda yara iyileşmesini hızlandıran su geçirmeyen bakterilere karşı bariyer teşkil eden yara yüzeyine yapışmayan sargılardır. İlgili sargılardan bazıları aşağıda belirtilerek kısaca açıklanmıştır Film sargılar: Bir tarafları bir yapışkanla kaplı şeffaf poliüretan film sargılardır. Yaranın gelişim sürecinin takip edilmesine olanak sağlarlar.Yarayı enfeksiyondan korur ve sekonder bir deri işlevi görürler. Hydrocelluer köpük sargılar: Çok yüksek kapasitede emici özelliklerinden dolayı özellikle bol akıntılı ve granülasyon aşamasındaki açık yaralarda kullanılmaktadır.Bunlar da poliüretan yapıda olabilirler. Hydrocolloid sargılar: Bunlar karboksimetilselüloz yapısında sargılardır.Genellikle flexible bir köpük veya sargı şeklinde piyasaya sunulmuşlardır. Limitli absorbsiyon kapasiteleri ve aşırı granülasyon dokusu oluşumuna neden olmaları sebebiyle günümüzde yavaş yavaş terk edilmeye başlanmıştır. Hydrogel sargılar: Bunlar flexible tabaka veya amorf jel şeklinde olabilirler.Şeffaf olup yaradan rahatlıkla temizlenirler. Ayrıca yaraya yapışmazlar. 1990’lı yıllarda Alginat sargıların üretimine başlanmıştır. Bunlar bir tip kahverengi deniz yosunundan elde edilmeye başlanmıştır.Limitli emme kapasiteleri vardır. Az exudalı yaralarda nemli bir yara iyileşme ortamı sağlarlar. Günümüzde geliştirilmiş yara sargılarının limitli etkilerini azaltmak ve birbirlerinin yararlarını arttırmak amacıyla kombine yara sargıları üretilmeye başlanmıştır [8]. Aşağıda tıbbi malzeme piyasasında bulunan bazı yara bakım ürünleri ve özellikleri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır: Mesalt: Bu ürün sodyum klorür içeren emici viskon/polyester karışımı nonwowen yapıda bir kumaştır.İnflamasyon aşamasında bulunan bası yaraları ve cerrahi yaralar gibi ağır akıntılı enfekte yaraların kontrol altına alınması amacıyla kullanılır.Ayrıca exuda ,bakteri ve nekrotik maddeleri emerek temizlenmesini sağlar. Böylece doğal yara iyileşme sürecini hızlandırır. Mepitel: Yaraya yapışmayan şeffaf silikon kaplanmış poliamid ağ yapısı malzemeye esnek ve katlanabilir özellik kazandırmıştır.Çapraz bağlanmış tıbbi silikon, poliamid ağın her lifini kaplar. Silikon emici olmayıp hareketsizdir. Kuru ve sağlıklı deriye yapışırken nemli yara bölgesine yapışmaz. Uygulamayı kolaylaştırmak için polietilen dış kaplaması vardır. Yukarıda söz edildiği gibi Mepitel nemli yara bölgesine yapışmaz böylelikle yara sargısı değiştirmelerinde acıyı azaltır ve yeni şekillenen hassas dokuyu zarar görmeden korur.Yanal sıvı geçirmezliği sayesinde etrafındaki sağlıklı cildin makerasyonunu önler. Mepitel emici değildir ve yara akıntısının emici ve ayrı olan bir nonwoven veya gazlı bezden sargıya geçmesine izin verir. Mefix: Yumuşak,elastik ve kendinden yapışkanlı bir sargıdır.Elastik ve emici olmayan poliester nonwoven yapının delikli olması sayesinde yüksek hava ve buhar geçirgenliği sağlar. Nonwoven, kan ve akıntılara karşı bariyer vazifesi görür [9]. Maxi Pore Dress (Steril hazır pansuman sargısı): Elastik olması sayesinde hastaya rahatlık sağlar. Post-operatif kullanım için uygundur. Kesik, aşınma ve dikiş atılmış yaralarda faydalıdır. Yara ile temas eden polyester tabaka sayesinde kan ve exuda emme gücü yüksek olan pede geçer.Böylece iyi bir iyileşme ortamı hazırlanmış olur.Hipoallerjenik akrilik yapışkan maddesi arkadaki dokusuz yüzeye eşit şekilde yayılmış olduğundan yara yeri üzerinde sargıların güvenli ve emin bir şekilde tespit edilmesini sağlar. Yapışkan Plasterler: Türk standartlarına göre plaster pamuk,viskon veya ikisinin karışımı iplikten düz dokunmuş bez veya plastik filmin iç yüzeyine homojen olarak yayılmış kauçuk veya akrilat esaslı hassas yapıştırıcı içeren pansuman malzemesini tespit etme,yaraları kapama veya küçük bölgeleri hareketsiz tutmada kullanılan tıbbi malzemelerdir [10].

5

Kaldırılabilir yapışkan plaster alanında nonwoven’lar büyük bir pazara pazara sahiptir ve viskoz filament ipliklerden yapılmış film ve kumaşlar ile rekabet etmektedir. Akrilik yapışkan tabakanın gözenekliliği yüksek derecede hava geçirgenliğini sağlamaktadır. Aşağıda tıbbi malzeme piyasasında bulunan plasterlere örnekler verilmeye çalışılmıştır. Medi-Bez: Çinko oksitli, kauçuk bazlı yapıştırıcı özelliğine sahip bez plasterdir.Çizgili özelliği ile cildin hava alması sağlanmış böylelikle sık değiştirme ve uzun süreli uygulamalarda deri iritasyonu minimal düzeyde tutulmuştur.Her türlü cerrahi uygulamada tespitleme amacıyla kullanılmaktadır. Dermapore: Poliakrilat yapışkanlı nonwoven plasterdir. Selülozdan imal edilmiştir.En büyük özelliği hipoallerjenik olmasıdır.Havayı ve teri çok iyi geçirirken su geçirmez.Röntgen filminde gözükmez.Enine ve boyuna kolay yırtılır.Mikro gözeneklidir.Genel cerrahi kullanımlar için özel dizayn edilmiş olan Dermapore, çok hassas ciltler için ve vücudun çok hassas bölgelerinde kullanılır. Medi-İpek: Çinkooksit ve kauçuk yapışkanlı ipek plasterdir.Asetat ipeğinden üretilmiştir. Teri ve havayı geçirir,iyi yapışır,kolay yırtılır ve acıtmadan çıkartılır.Röntgen filminde gözükmez, hipoallerjeniktir.Hassas ciltlerde kullanılır,ciltte alerji yapmaz.Serum iğnesinin sabitleştirilmesinde, göz bölgelerinde ve yaraların kapatılmasında kullanılır. Dermafix: Akrilik yapışkanlı,mikro gözenekli polietilen film dokusuna sahip plasterdir. Hipoallerjenik yapısı sayesinde deride çok uzun süreli uygulamalarda kaşıntı ve kızarıklık yapmaz.Havayı ve teri geçirir,suya dayanıklıdır. Unipore: Poliakrilat yapışkanlı, esnek ve gözenekli nonwoven’dan yapılmış plasterdir. Hipoallerjenik özelliği sayesinde iritasyona sebep olmaz. Hava geçirgenliği sayesinde yaranın hava ile temasını sağlar. Hızlı kullanma esnasında kıvrılmaz ve kendine yapışmaz. Elastik özelliği sayesinde vücuda uyumludur.Hastanın hareket rahatlığını ve sargının yara bölgesine kolayca uyumunu sağlar [11]. 4.1.1.2. Bandajlar Bandajın en yaygın kullanımı, yara üzerindeki sargıyı yerinde tutmaktır.Bu tip bandajlar ağartılmış ve sterilize edilmiş, çeşitli uzunluk ve genişliklerde şeritler halinde kesilmiş pamuk veya viskon’dan üretilmiş düz dokuma kumaşlardır. Bir diğer bandaj tipi, burkulmuş bir bileği veya dokuyu desteklemek için kullanılan destek bandajlarıdır.Yüksek bükümlü pamuk veya krep iplikler ile dokunmasından dolayı elastik özelliklere sahiptir.Benzer özellikler çözgü ipliklerinden birinin normal diğerinin yüksek gerilim altında iki tip çözgü ile dokunan bandajlarda da elde edilir.Bu fonksiyon yuvarlak örme makinesinde tüp formunda örülmüş bir bandaj tarafından da yerine getirilebilir. Bu tip bandajda %25 elastik iplik (genelde Lycra) kullanılır. Basınç bandajları, bir diğer bandaj çeşididir. Derin damar thrombosisi, bacak ülseri ve varisli damarların tedavisinde kullanılır. Elastomer ve pamuk iplikleri ile dokunurlar. Ortopedik yastık bandajları, rahatsızlığı önlemek ve dokuyu desteklemek için basınç bandajları ve plasterler altında kullanılır. Nonwoven ortopedik yastık bandajları polyester ve PP liflerinden üretilirler [12]. Aşağıda tıbbi malzeme piyasasında bulunan bazı bandaj örnekleri verilmiş ve özellikleri belirtilmiştir: Bandafix Elastik Ağ Bandaj:Tampon ve diğer pansuman materyallerini vücudun değişik bölgelerinde sabitlemeyi sağlayan latex ve yün kombinasyonu ile dokunmuş elastik bir bandajdır.Elastikiyeti sayesinde herhangi bir plaster yada seloteyp kullanımı olmadan bütün bandajları tutabilir.Kan dolaşımını engellemez,deriyi tahriş etmez, herhangi bir alerjik reaksiyona yol açmadığı gibi deri teneffüsünü engellemez.[13]. Coban Bandaj: PES lifinden üretilmiş kendi kendine yapışan bir bandajdır.Saça ve deriye yapışmaz, yapışkanlığını zaman içerisinde kaybetmez.Klips ve bağcık gereksinimi

6

yoktur.Özellikle kafa,parmak ve kol bandajı şeklinde uygulanabilir. Coban gözenekli dokusu sayesinde derinin havalanmasını sağlar [14]. Medipus Göz Koruyucu Bandaj: Normal zamanında doğmuş bebeklerin yarıdan fazlası doğumu izleyen ilk hafta içerisinde sarılık geçirirler. Prematüre çocuklarda ise bu oran daha da artar. Eğer bebekte böyle bir durum tespit edilirse fototerapi yöntemi ile tedavi edilir. Bu yüksek yoğunluktaki ışık bebeğin gözleri için çok sakıncalıdır. Böyle durumlarda gözleri ultraviole (UV) fototerapi uygulamasının zararlı ışınlarına karşı koruyucu ürünler geliştirilmiştir. Bunlardan bir tanesi de medipus göz koruyucu bandajdır. Medipus’un cilde temas eden tabakaları PA liflerinden üretilmiş olup çok yumuşak ve insan sağlığına zararlı katkı maddelerinden arındırılmıştır. 4.1.1.3 Ameliyathanede Kullanılan Hijyen Amaçlı Ürünler Ameliyathanelerde kullanılan tekstil ürünleri, hastayı ve sağlık personelini korumalı ayrıca hijyen sağlamalıdır. Bu alanda ürün yelpazesi oldukça geniş olduğundan Tablo 4’te kullanılan ürün tiplerine bazı örnekler verilmiştir. Tablo 4. Hijyen Amaçlı Bazı Ürünler[12] Ürün Çeşidi Lif Tipi Tekstil Yapısı Fonksiyonları Cerrahi Giysi Elbise Başlık Maske

Pamuk,poliester,PP,karbon lifi Viskon Viskon,poliester,cam lifi

Nonwoven,dokuma Nonwoven Nonwoven

Personelden hastaya, hastadan personele enfeksiyon geçişini önlemek, vücut partikülle- rinin ortama yayılmasına engel olmak, tozlara karşı bariyer oluşturmak

İdrar Tutucu Ped Bebek Bezi/Yatak Pedi İç koruyucu tabaka Absorbent tabaka Dış tabaka

Poliester,polipropilen, Süper absorbentler,viskon PE

Nonwoven Nonwoven Nonwoven

Vücut sıvılarını absorbe etmek,hijyen ve emniyet sağlamak

Cerrahi Örtüler Poliester,PE Nonwoven,dokuma Ameliyathanede hastayı örtmek, sıvıların ve enfeksiyonun geçişini önlemek

Aşağıda Tablo 4’ün ışığında tıbbi malzeme piyasasında bulunan bazı ürünler hakkında bilgi verilmiştir: 1. Süper Unique/Poplin Karışım Ameliyat Gömleği İki farklı tipi bulunmaktadır.Bunlar %65 pamuk-%35 poliester ve %50 pamuk-%50 poliester karışımı lamine kumaşlardır.Çift taraflı kullanıma uygundurlar.Kollar ve göğüs kısmı sıvıya dayanıklıdır. 2.Lamibox Ameliyat Gömleği %100 pamuk veya %100 poliester liflerden üretilmiş leke tutmayan yüksek kaliteli kumaştan üretilmiştir. Kollar ve göğüs kısmı çift katmanlı olup sıvı geçirmezler [15]. 3.Steri-Drape 9000 Cerahi Örtüler Radyoloji işleminde kullanılabilmektedir. Üretiminde dublex ve triplex olmak üzere nonwoven materyal kullanılmaktadır.Dublex olanında bir nonwoven materyal (viskon ve poliester lifler), bir poliüretan plastik film kaplı malzeme bulunmaktadır.Gramajı 65 g/m2’dir.Triplex olanı ise bir adet nonwoven materyal (viskoz-poliester),bir adet poliüretan

7

plastik film ve hastanın derisi ile temas eden bir adet selüloz tabakadan meydana gelmiştir. Gramajı 90 g/m2’dir. Üretimlerinde hipoallerjenik yapışkanlar kullanılmıştır.Fazla miktardaki sıvıyı emebilmektedirler. Nem ve bakterilere karşı geçirgen değillerdir [14]. 4.İdrar Tutamama (inkontinans) Sorununda Yardımcı Malzemeler İdrar tutucu pedler,içte koruyucu bir tabaka ortada absorbent bir tabaka ve dış tabakadan oluşan kompozit bir parçadır.İç tabaka genellikle poliester vatka veya polipropilen nonwoven materyalden ,orta tabaka süper absorbentlerden (viskon,vs) oluşmuş ve dış tabaka PE film ile kaplanmıştır.Aşağıda piyasada bulunan pedler ‘den örnekler verilmiştir: Absorban Hijyenik Ped Bunlar normal iç çamaşırı ile kullanılabilmektedir. İdrarı tutarlar ve sızdırmazlar. Ayrıca defalarca yıkanabilirler. Disposable Külot Bunlar tek kullanımlıktır.İdrarı jele çevirme, tutma ve sızdırmama özellikleri vardır. Absorba Hijyenik Külot Bunlar ayakta tedavi gören ve yatan hastalar için kullanılmaktadır. Bel ve bacakları ayarlanabilmektedir. Absorbe Yatak Koruyucu Bunlar çarşafı ve yatağı korurlar. Koltuk,yatak ve sandalye boyutlarında olabilirler.Ayrıca buruşmaz,katlanmaz ve kaymazlar. Defalarca yıkanabilirler. Hastayı yatakta çevirme kolaylığı sağlarlar. İdrarı tutar ve sızdırmazlar. 4.2. İmplant Edilebilen Tekstil Materyalleri İmplant edilebilir tekstil materyalleri ya yara kapatmak amacı ile ameliyat ipliği olarak ya da cerrahi uygulamalarda protez amacı ile vücudun onarılmasında kullanılmaktadır.Tablo 5’te bu sınıfa giren özel tekstil materyallerinin kullanım yerleri,elde edildikleri üretim yöntemleri ve materyal tipleri gösterilmiş olup bu başlık altında sadece ameliyat iplikleri hakkında bilgi verilmiştir. Tablo 5. İmplantasyon yapılabilen materyaller [1]

Ürün Uygulaması Lif Tipi Üretim Sistemi A) Ameliyat dikiş tipleri Biyolojik olarak giderilebilen Biyolojik olarak giderilemeyen

Kollagen, poliaktid , poliglikolik asid ve polibutilen –tereftalat lifler Poliamid,poliester,teflon,polipropilen, Çelik ve polietilen lifler

Monoflament , şerit Monoflament , şerit

B)Yumuşak Doku İmplantasyonları Yapay tendon

Yapay kas Yapay kıkırdak Yapay deri Göz kontakt lensleri/Yapay kornea

Teflon, poliester,poliamid,polietilen,ipek lifleri Poliester ve karbon lifleri Düşük yoğunluklu polietilen Kitin Polimetilmetaakrilat , silikon , kollagen

Dokuma , şerit Şerit Nonwoven

C) Ortopedik İmplantasyonlar Yapay Eklemler/Kemikler

Silikon , poliasetat , polietilen

Kalp kapakcıkları Damar aşılama (ekleme)

Poliester lifleri Poliester,teflon lifleri

Örme,Dokuma Örme,Dokuma

8

Bu tekstil materyallerinin vücut tarafından kabul edilip edilmeyeceğini belirleyen en önemli özellik biyolojik uyumdur. Vücudun implanta nasıl reaksiyon vereceğini etkileyen 4 ana faktör aşağıdaki gibi sıralanabilir: 1.Gözeneklilik Materyalin gözenekliliği insan dokusunun gelişmesini ve implantın kapsülleşme hızını belirleyen en önemli faktördür. Tekstil materyallerinin lifli yapıları yüzünden gözenek boyutunu tayin etmek mümkün değildir.Çünkü dairesel enine kesitli ideal bir gözenek yerine, lifler tarafından iki taraflı maskeleme ile üç boyutlu gözenek aralıkları vardır. Bu nedenle, gözeneklilik için belirli bir tanımlama getirilmiştir. Gözeneklilik, insan dokusunun gelişiminin ve eklentinin kaynaşmasına yardım eder.Tablo6’da tekstil yapılarının gözenekliliği verilmektedir[1,6,16]. Tablo 6. Tekstil yapılarının gözenekliliği [16]

Yapı Materyal Gözeneklilik Çözgülü örme Multiflament poliester >1500cm3 H2O cm2/min

(oldukça gözenekli) Dokuma Multiflament poliester <1500cm3 H2O cm2/min

(düşük gözenekli) Nonwoven Poliüretan <100cm3 H2O cm2/min

(mikro gözenekli)

2.Enine Kesit Düzgün olmayan enine kesitli büyük liflere karşılık küçük silindirik lifler doku ile daha iyi kaynaşırlar.1.5 mm çapında filament iplikler hücre bağlantısı açısından diğerlerinden daha iyi sonuç verirler. 3.Zehirli olmamak (Toksisite) Lif polimeri tarafından toksit maddeler salınmamalıdır. Haşıl ve yağlayıcılar gibi yüzey kirlilikleri bulunmamalıdır. 4. Biyolojik Bozunurluk Polimer biyolojik olarak bozunabilmelidir. Biyolojik bozunma, implantasyonun başarısına etkilidir. Biyolojik bozunması ancak iki yıllık bir süre sonunda gerçekleşerek dayanıklılık karakteri kaybolan poliamid, en reaktif materyaldir. Politetrafluoroetilen (PTFE), en düşük reaktifliğe sahiptir.Polipropilen ve poliester bunların arasındadır. 4.2.1. Ameliyat İplikleri Ameliyat ipliği mekanik bir destek olmaksızın gerilime dayanacak yeterli mukavemet ile yaranın iyileşmesi sağlanıncaya kadar dokuları birbirine yaklaştırmak ve kan damarlarını bağlamak için kullanılan doğal veya sentetik yapıdaki cerrahi materyaldir[17].Aşağıda günümüzde kullanılan bazı ameliyat ipliklerine örnekler verilmiştir. Katgüt Sığır bağırsağının uzunlamasına yarılmasıyla elde edilen bağırsak lamelleri iyi bir temizlik ve ön işlemden sonra iplik haline dönüştürülür,daha sonra yavaş bir şekilde kurutulur ve terbiye edilir.Katgüt özellikle uzun süreli bir dikiş takviyesi duyulan dokularda kullanılmaktadır.Yüksek esneklik ve iyi düğümlenme özelliği gösterir. PGA Resorba Glikol asidin bir polimeridir. Yüksek kopma dayanıklılığı ve iyi esneklik gösterir. Zwirn “E” Kullanılan hammadde kaynağı keten bitkisinin lifleridir. Bitki gövdeleri temizlenir, selüloz olmayan kısımlar pişirme ile temizlenir, taraktan geçirilir ve beyazlatılır. Taraklama

9

sonucunda elde edilen ince keten lifleri iplik haline getirilir ve bükülür.Yüzeyleri pürüzlüdür.Yüksek bir düğüm sağlamlığı sağlar. Ana kullanım alanı karın cerrahisidir. Nylon Sentetik bir poliamid ipliğidir. Poliamidler esnektir ve iplik yüzeyine su toplayabilirler.Yüksek kopma mukavemetine sahip olmaları nedeni ile en küçük iplik çapında bile mikro cerrahide kullanılmaktadır. Supramid Sentetik bir poliamid ipliktir. Supramid, sentetik kökenine rağmen dokuda uzun süreli kaldıktan sonra, peptit türü yapının neticesi olarak yavaş fragmantasyona uğramaktadır.Genellikle deri dikimleri için uygundur.Çok esnek,iyi düğümlenebilirlik özellikleri vardır. Düşük doku reaksiyonları gösterirler. Mopylen Polipropilenin polimerizasyonu ile elde edilen bir sentetik ipliktir. İpliğin üretimi kuru eğirme yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. İplik hidrofobtur.Trombojen olmayan özellikleri nedeni ile mopylen, kalp ve damar cerrahisi ile iltihaplanan ve enfeksiyon kapan yara bölgeleri dahil olmak üzere daimi madde olarak dokuda uzun süre değişmeden kalmak zorunda olan dikişler için uygundur. Uzun süreli yüksek kopma mukavemeti ve mükemmel iplik kayganlığı gösterir. Resopren PVDF’den elde edilen mavi renkli plastik bir ipliktir. İplik üretimi kuru eğirme metodu ile gerçekleştirilir. Resopren kimyasal olarak tesirsiz,su geçirmez ve yıpranmaya karşı dayanıklılığı ve iyi düğüm oturumu sebebi nedeni ile damar cerrahisinde özellikle uzun süreli olan implantasyon için uygundur.Yüksek elastikiyete ve iplik kayganlığına sahiptir [18]. Spolone Klasik poliester gibi üretilirler. Lif oluşumu kuru eğirme yöntemine göre gerçekleştirilir. Spolone hidrofobtur, yıpranmaya karşı dirençlidir. Kalp ve damar cerrahisinde impantasyonların ve protezlerin dikimi için uygundur.Mükemmel iplik kayganlığı ,çok düşük doku reaksiyonu sağlar.Bütün operasyon disiplinleri için uygun bir ipliktir. Çelik tel Paslanmaz ve aşınmaz çelik alaşımından imal edilen bir mineral üründür. Genleşme özelliği göstermezler. Çok düşük doku reaksiyonu özelliğine sahiptirler. KAYNAKLAR [1]. Başer,İ.,Usta İ.,Özyazgan V., “Tıpta Kullanılan Tekstil Materyalleri”,Tekstil ve Teknik Dergisi, Mayıs 1995, s.97-100 [2]. Polipropilen Elyafı Büyüyen Bir Pazar”, Tekstil İşverenleri Sendikası Dergisi, 1987, s.14 [3]. Brown, JMC,”Karbon Esaslı Tekstillerin Cerrahi Uygulamaları”, Tekstil ve Teknik Dergisi, Ocak 1989, s.64 [4]. Shalaby,W.S., “Fibrous Materials for Biomedical Applications”:High technology Fibers, p.87-121,1985 [5]. Hongu T., Phillips G.O,”New Fibers”, Ellis Horwood Limited,1990, s.160 [6]. Rigby A.J.,Anand S.C.,Miraftad M.,”Medical Textiles”TextileHorizions, December 1993, p.42-45 [7]. Böttcher P.,”Medical textiles”: Current Status and Trends,ITB Nonwovens,4-5,1995 [8]. Ok.S.,”Yara Bakımı ve Bu Alandaki Teknolojik Gelişmeler”,Hemşirelik Formu Dergisi”, Haziran 1998, s.119-120 [9]. Tayf (Sca Mölnlycke) Tıbbi Malz.Paz.. San. ve Tic.Ltd. Şti. Ürün Kataloğu [10]. Güven K.Ç., “Cerrahi Maleme”,Eczacılık Teknolojisi, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi,Nobel Tıp Kitap Evi,İstanbul 1997

10

[11]. Seyitler Kimya A.Ş.,Tıbbi Plaster Ürün Kataloğu , İzmir [12]. Bayraktar E.K., Şengönül A.,”T ıbbi Tekstiller”,Tekstil ve Teknik Dergisi, Ocak 1997, s.90 [13]. “Yara Tedavisinde Bandafix Elastik Ağ Bandajı”, Modern Hastane Yönetimi Dergisi, Ağustos 1998 [14]. 3M, Ireland Ltd. Şti Ürün Kataloğu,İstanbul [15]. Bilimsel İç ve Dış Ticaret Ltd.Şti., İdrar Tutamama Sorunlarında Yardımcı Ürünler Kataloğu,İstanbul [16]. Planck H., “Textiles in Medicine”, ITB Nonwovens, (4), 1995, p.6-13 [17]. Ulcay Y,Karaca E., “Amaliyat İpliklerinin Gelişimi”, Tekstil ve Teknik Dergisi,Kasım 1993 [18]. Resorba,”Cerrahi Dikiş Malzemeleri”, Medikal Teknik Dergisi, Eylül 1998, s54-60 SÖZLÜK atravmatik : Travmatik olmayan antitrombojenik : Pıhtılaşmaya karşı braid : Saç örgüsü şerit diyaliz : Bir takım maddelerin gözenekli zardan geçebilme esasına dayanan bir çözümleme yöntemi exuda : İltihap enfeksiyon : Vücut dokularında mikroorganizmaların üremesi ve istilası fragmantasyon : Küçük parçalara ayırmak , bölmek granülasyon : Yaraların iyileşme aşamasında üzerlerinde oluşan tabaka hipoallerjenik : Allerjik etkisi minimum olan inflamasyon : İltihap implantasyon :Vücut içine yerleştirme implant : Vücut içine yerleştirilen iritasyon : Rahatsız edici inflamasyon : İltihap kontakt lens : Kontakt mercek makerasyon : Bir sıvı tarafından yumuşatılmış plazma : Kanın şekilli elemanları dışındaki saman rengi gösteren sıvı kısmı post-operatif : Cerrahi sonrası skar : Hasar veya hastalık sonucu yok olan normal dokuların yerini alan lifli doku Solüsyon : Özellikle lastikleri yapıştırmakta kullanılan koyu yapışkan madde Toksik : Zehirli madde Thoroboz : Damarda veya kalpte kanın pıhtılaşması

11