stratejik Çevresel değerlendirme el kitabı

Stratejik Çevresel Değerlendirme

Pratik El Kitabı

Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) hakkında Taslak Türk Yönetmeliğini uygulama için Pratik El Kitabı

Hazırlayanlar: Ameco Environmental Services, Utrecht, Hollanda Witteveen+Bos, Deventer, Hollanda TÇT, Ankara, Türkiye TC Çevre ve Orman Bakanlığı TC Kültür ve Turizm Bakanlığı işbirliği ile, As part of the project: Hollanda Ekonomik İşler Bakanlığı Uluslararası İş ve İşbirliği Ajansı EVD tarafından finansı karşı-lanan “Türkiye’de Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Yönetmeliğinin Uyarlanması ve Uygulan-ması” Projesinin bir parçası olarak yürütülmüştür.

Mart, 2005

İÇİNDEKİLER

GENEL 4

1. SÇD GEÇMİŞİ VE İÇERİĞİ 4 1.1. Giriş 4 1.2. Taslak yönetmeliğin uygulama kapsamı 4 1.3. SÇD’den kim sorumludur? 4 1.4. Bu pratik el kitabında ne bulacaksınız? 4 1.5. SÇD ve planlama süreci 4 1.6. SÇD aşamaları 4

2. ELEME 4 2.1. Eleme amacı 4 2.2. Eleme prosedürü 4

3. FORMAT OLUŞTURMA VE PROBLEM ANALİZİ 4 3.1. İlgili diğer plan veya programların belirlenmesi 4 3.2. Çevresel amaçların belirlenmesi ve çevresel belirleyicilerin geliştirilmesi 4 3.3. Temel bilgilerin toplanması 4

4. KAPSAM BELIRLEME 4 4.1. Kapsam belirleme amacı 4 4.2. Önemli etkilerin belirlenmesi 4 4.3. Alternatiflerin belirlenmesi 4 4.4. SÇD kapsamı üzerinde istişare 4

5. ETKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 4 5.1. Plan veya program etkilerinin analizi 4 5.2. Olumsuz etkilerin azaltılması 4 5.3. Etkilerin ölçülmesi ve alternatiflerin karşılaştırılması 4 5.4. Bilgi boşlukları ve belirsizlikleri 4 5.5. Taslak SÇD raporunun hazırlanması 4

6. KALITE KONTROL 4

7. KARAR VERME VE BİLGİLERİN HAZIRLANMASI 4

8. İZLEME 4 8.1. İzleme için amaç ve metodların geliştirilmesi 4 8.2. Olumsuz etkilere karşı tepki 4

9. SÇD VE DANIŞMA 4 9.1. İstişare (Danışma) için gerekenler 4 9.2. Practical aspect s of consultation Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

10. SÇD HAKKINDA SIK SORULAN SORULAR 4

EK I: TEMEL BİLGİLERİN VE EĞİLİMLERİN TOPLANMASI VE SUNUMU 4

EK II: ÇEVRESEL HEDEFLERİN VE BELİRLEYİCİLERİN GELİŞTİRİLMESİ 4

EK III: KAPSAM BELİRLEME DOKÜMANI İÇİN ÖNERİLEN ANA HATLAR 4

EK IV 4

İKİNCİL, KÜMÜLATİF VE SİNERJİK ETKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 4

EK V: SÇD METOTLARI 4

EK VI SÇD RAPORUNUN YAPISI VE İÇERİĞİ 4

EK VII 4

KALITE GÜVENCE KONTROL LISTESI 4

EK VIII İZLEME 4

EK IX 4

INTERNET KAYNAKLARI 4

ÇEVRESEL ETKI DEĞERLENDIRMESI DIREKTIFI (85/337/EEC, 97/11/EC ILE DEĞIŞTIRILMIŞTIR) 4

HABITATLAR DIREKTIFI (92/43/EC) 4

DOĞAL HABITATLARIN VE VAHŞI FAUNA VE FLORANIN KORUNMASI HAKKINDA 4

DIĞER KAYNAKLAR 4

BIRLEŞMIŞ MILLETLER AVRUPA EKONOMI KOMISYONU (UNECE) STRATEJIK ÇEVRESEL DEĞERLENDIRME HAKKINDA PROTOKOL (2003) 4

EKLER

.

Ek 1: Temel bilgilerin ve eğilimlerin toplanması ve sunumu Ek 2: Çevresel hedeflerin ve göstergelerin geliştirilmesi Ek 3: Kapsam belirleme dokümanı ana hatları Ek 4: İkincil, kümülatif ve sinerjik etkilerin değerlendirilmesi Ek 5: SÇD metotları Ek 6: SÇD Rapor yapısı Ek 7: Kalite Güvencec Kontrol Listesi Ek 8: İzleme Ek 9: SÇD için Internet Kaynakları Sözlük Referanslar

Taslak SÇD El Kitabı

4

GENEL

Bu yayın, Türk arazi kullanımına ve boyutsal planlamaya ait stratejik çevresel değerlendirmeyi (SÇD), Taslak Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Yönetmeliği’ne göre nasıl uygulanacağı hakkında pratik kullanımını göstermektedir. El Kitabı, Türkiye’deki SÇD Yönetmeliği kapsamına giren tüm plan ve prog-ramlara uygulanacaktır. El Kitabı kanunun yorumlanmasını amaçlamamaktadır, ancak Taslak Yönetmelik ve mevzuatın yeniden düzenlenmesi ile birlikte ele alınmalıdır. TASLAK SÇD Yönetmeliği’nin tam metni ayrı olarak mevcuttur. 2005 Nisan’ından sonra Türk SÇD yönetmeliğinde ortaya çıkacak her bir değişiklik bu el kitabında anla-tılan bazı mevzuat ayrıntılarını geçersiz kılabilir. Bu yüzden, bir SÇD prosedürü başlatmadan önce, SÇD uygulamasının kapsamı, halkın katılımı ihtiyaçları, vb gibi bazı konular hakkında yönetmeliğin kontrol edilmesi tavsiye edilmektedir. El Kitabı, Türkiye’de SÇD ile ilgili tüm taraflar için geliştirilmiştir: - Plan ve programların oluşturulmasından sorumlu yetkili makamlar; - Çevre konularından sorumlu makamlar; - Oluşturulan plan ve programların yönetiminden sorumlu diğer idari kurumlar; - SÇD’yi üstlenen danışman ve müşavirler; - Plan ve programlardan etkilenen tüm kamu, sivil toplum kuruluşları, iş çevreleri ve girişimciler. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Taslak SÇD Yönetmeliği’nin Türkiye çapında uygulanmasından sorum-ludur. Bu el kitabının hazırlanmasında, İngiliz Başbakan Yardımcı Ofisi tarafından kaleme alınan SÇD el kita-pları ve İskoç İdari Planlama Bölümü kadar Avrupa Komisyonu tarafından oluşturulan SÇD el kitabın-dan yararlanılmıştır. Bazı tablolar, şekiller ve metin kısımları doğrudan bu kaynaklardan alınmıştır. El ki-tabının sonunda, kullanılan bu kaynaklar daha detaylı bir şekilde belirtilmiştir.


5

1. SÇD GEÇMİŞİ VE İÇERİĞİ 1.1. Giriş Temmuz 2004’de AB Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Direktifi (20001/42), hem plan ve prog-ramların geliştirilmesindeki hem de bu plan ve programlar hakkında karar verme sürecindeki potansiyel çevresel etkileri dikkate alma hedefini sağlamak için yürürlüğe girmiştir. Direktif, çevre üzerinde olası önemli etkilere sahip tüm düzenleyici plan ve programlara uygulanmasını amaçlamaktadır. Direktif, plan ve programlara ait etkilerin sistematik bir süreci için temel gerekçelerin ana hatlarını belirlemektedir. Di-rektif, temel çevresel bilgilerin toplanmasını ve sunumunu, plan ve program alternatiflerinin çevresel et-kilerine göre geliştirilmesini ve karşılaştırılmasını, ve halkın ve ilgili kamu kuruluşlarının SÇD sürecinde-ki danışılmalarını belirtmektedir. SÇD Yönetmeliği, tam anlamıyla uygulandığı zaman, daha iyi bilgilendirilmiş ve daha geniş biçimde destek bulmuş planlama kararlarının üretilmesine yardımcı olacaktır. Bu sırasıyla, çevre için daha üst seviyede koruma ve daha sürdürülebilir bir kalkınma sağlayacaktır. Öngörülen Avrupa Birliği’ne katılımda, Türkiye yaklaşım sürecini başlatmıştır ve AB SÇD Direktifi gerek-liliklerini kendi ulusal mevzuatına uyarlamıştır. Bu sürecin sonucu olarak Taslak Türk SÇD Yönetmeliği oluşturulmuştur. 1.2. Taslak yönetmeliğin uygulama kapsamı Taslak yönetmelik resmi ve idari planlara uygulanmaktadır. Yönetmelik bunları; ulusal, bölgesel veya yerel seviyede kamu kuruluşu tarafından hazırlanması ve/veya onaylanması söz konusu olan, veya TBMM veya Bakanlar Kurulu’nun onayı için bir kamu kuruluşu tarafından hazırlanan, ve yönetmelik, mevzuat veya idari koşulun gerek duyduğu plan veya programlar olarak tanımlamaktadır. Yani, SÇD Yönetmeliği, örneğin, sektörel sanayi kuruluşu tarafından geliştirilen zorunlu olmayan bir plana uygulanmaz. Taslak SÇD Yönetmeliği ayrıca tarım, ormancılık, balıkçılık, enerji, sanayi, ulaştırma, atık yönetimi, su yönetimi, haberleşme, turizm, kentsel ve kırsal planlama veya arazi kullanımı için hazırlanacak plan ve programlara SÇD Yönetmeliğinin uygulandığını belirtmektedir. SÇD ayrıca, çevre üzerinde olası önemli etkilere yol açabilecek bazı plan ve program değişikliklerini de uygulanmalıdır. SÇD, sadece, ulusal sa-vunma, sivil savunma, doğal afetlerle mücadele veya mali ve bütçe plan ve programlar için zorunlu de-ğildir. 1.3. SÇD’den kim sorumludur? Taslak SÇD Yönetmeliği (madde 5), Taslak SÇD Yönetmeliği kapsamında bulunan bir plan veya prog-ramı tasarlayan yetkili kurumun, kendisi veya üçüncü bir taraf tarafından hazırlanacak SÇD Raporun-dan sorumlu olacağını belirtmektedir. SÇD Raporu, plan veya program ile birlikte, önerilen plan veya programın ilgili idare tarafının onaylamasından önce veya onay için yasal sürecin başlamasından önce Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunulmalıdır. 1.4. Bu pratik rehberde ne bulacaksınız? Bu pratik rehber, Türk taslak SÇD Yönetmeliğinde öngörülen SÇD amacını ve sürecini açıklayarak Tür-kiye’deki SÇD uygulamasını destek vermektedir. Ana metinde, SÇD prosesindeki aşamalar sırasıyla ele alınmış ve ilgili yerlerde Oymapınar Turizm Gelişim Projesi için yapılan SÇD sürecinden örnekler verilmiştir. Bu proje, Antalya’nın doğusunda yer alan Oymapınar bölgesi turizm planının geliştirilmesi ile ilgilidir. Ekte, genel tablolar ve kontrol listeleri gibi ilave bilgi ve pratik rehber konuları bulunmaktadır.


6

El kitabı aşağıdaki yapıya sahiptir: Bu bölümde SÇD konusuna giriş yapılmıştır. SÇD’nin ana hedefleri yukarıda kısaca belirtilmiş, ve bu bölümün geri kalan kısmında ise SÇD süreci tanımlanmış ve SÇD ve planlama süreci arasındaki ilişki açıklanmıştır. Bölüm 2’den 8’e kadar her bir bölüm SÇD sürecinde aşamalandırılmıştır ve her bir aşama boyunca iler-lemenin nasıl olması hakkında önerilerde bulunmaktadır. Bölüm 2, bir plan veya programın Taslak SÇD Yönetmeliği’ne göre SÇD’sinin yapılıp yapılmayacağını karar veren eleme konusunu tanımlamaktadır. İçerik ve problem analizinin oluşturulduğu Bölüm 3, plan ve SÇD sürecinin başlangıcını oluşturan temel bilglerin toplanmasını ve problem analizini açıkla-maktadır. Bu aşamada, çevresel hedefleri içeren plan veya program amaçları detaylı olarak ele alın-maktadır. Bölüm 4’de anlatılan Kapsamlaştırma, hangi etkilerin ve plan ve program alternatiflerinin SÇD’de göz önünde bulundurulması gerektiğini, bu etkilerin nasıl dikkate alınacağını ve SÇD sürecine kimlerin katılması gerektiğini karar veren süreçtir. Kapsamlaştırma süreci sonuçları kapsamlaştırma ra-porunda belirtilmektedir. Bölüm 5, etkilerin gerçek değerlendirilmesi ile ilgilenmektedir. Hem plan ve programların çevresel et-kilerinin nasıl öngörülebileceğini ve değerlendirilebileceğini hem de bu etkilerin azaltılması ve izlenmesi için gerekliliklerin listelenmesini kapsamaktadır. Bölüm 5 ayrıca, önerilen SÇD raporu formatının ana hatlarını belirlemektedir. Bölüm 6, Taslak SÇD yönetmeliği içine dahil edilmiş kalite kontrol mekanizmalarına genel bir bakış sağlamaktadır. SÇD raporu, Çevre ve Orman Bakanlığı ile üçüncü taraflar arasındaki görüşmeler ile gözden geçirilir. SÇD raporunun ve plan veya program önerilerinin tamamlanmasından sonraki aşama, plan ve program hakkında karar alma aşamasıdır. Bölüm 7, SÇD’nin bu karar alma sürecindeki rolünü ve karar hakkında bilgi tedariği için gereklilikleri açıklamaktadır. Bölüm 8, plan veya program uygulan-maya başladıktan sonraki çevresel etkilerin izlenmesi imkanlarının ana hatlarını belirlemektedir. Taslak Yönetmelikteki SÇD sürecine göre, halka, Çevre ve Orman Bakanlığı’na ve diğer devlet kurum-larına danışmak önemli olduğu için, bölüm 9 danışma konusuyla özel bir şekilde ilgilenmektedir. Bu bö-lümde halkın katılımı toplantıları gereklilikleri daha ayrıntılı açıklanmaktadır. Bölüm 10’da, SÇD hakkında sık sorulan sorular cevaplandırılmıştır. 1.5. SÇD ve planlama süreci Şekil 1, SÇD ve planlama süreci arasındaki ilişkiyi açıklamakta ve SÇD’nin her bir aşamasında gereken önemli kararları ve sağlanacak dokümantasyonu özetlemektedir. SÇD uygulaması SÇD’nin, plan yap-ma sürecine tam anlamıyla entegre edildiğinde daha çok etkili olacağını göstermiştir. SÇD ayrıca enteg-re edildiği zaman, birkaç plan sürecinin ve SÇD faaliyetleri örtüştüğü ve birbiriyle etkileşim içine girdiği için daha etkili olmaktadır. Temel bilgilerin toplanması, örneğin, hem SÇD hem de plan veya program gelişimi hakkında bilgi vermektedir. Benzer şekilde, çevresel etkilerin kapsamlaştırılması, planlama sü-recindeki plan veya program alternatiflerinin üretilmesine etki etmesi olasıdır. Bundan dolayı, SÇD, yeni ya da revize edilmiş bir plan veya program ilk düşünüldüğü zaman hemen başlatılmalıdır, ve planlama sürecinin her aşamasında girdiler sağlanmalıdır. Ayrıca, kara verici meka-nizmanın ve projeden etkilenen tarafların mümkün olduğunca sürece katılmaları iyi bir fikirdir. Bununla birlikte, SÇD ve planlamanın entegrasyonu karmaşıktır. SÇD, planlama sürecini etkileyen bilgi-leri üretir. Plan gelişimi sırasında sürekli yeni fikirler ortaya çıkmakta ve elemine edilmektedir ve SÇD prosedürü bu gelişmelere cevap vermelidir. Hem SÇD’de hem de planlama sürecindeki gelişmelerin


7

kontrolünün sağlanması, ve her iki prosesin de aynı projelerin, planların, verilerin, vb malzemelerin kul-lanılmasının sağlanması, plan gelişimindeki ve SÇD yönetimindeki büyük zorluklardan birisidir. Bu el kitabına ait kapsamın, entegre edilmiş SÇD-planlama projelerinin proje yönetimi içine girmesinin dışında başka bazı önemli hatırlatmalar aşağıda belirtilmiştir: • Adaptasyon için bu tür projelerin oturmaya ihtiyacı vardır, ve yeterli zaman ve kaynaklarla planlan-ması gerekmektedir. Esnek olunmalı ama aynı zamanda projenin tamamlanmasına odaklanılmalıdır. Yeni fikir ve anlayışların dahil edilmesi ile projenin tamamlanma süreci arasındaki denge bulunmalıdır. • SÇD ve plan süreçlerindeki değişiklikler takip edilmelidir. Birçok kişi ve kurumun katılımı ile gelecek-te geliştirilecek farklı tasarımların, değişikliklerin veya alternatiflerin bulunması yaygındır. Değişikliklerin ve uyarlamaların arasında her zaman bağlantı olmaz, çoğu kez gerçek planlar ile çevresel etkileri de-ğerlendirmek için kullanılan planlar arasındaki uyuşmazlığa yol açarlar. Bu zaman kaybına sebep olur. • Anahtar (planlama ve SÇD) ekiplerin entegrasyonu veya bu ekipler arasında iyi iletişimin sağlanma-sı, bir ekibin diğeri ile bağlantısının kesilmesi ve bu ekiplerin birbirinden uzaklaşması riskini en düşük seviyeye indirecektir. 1.6. SÇD aşamaları Şekil 2, Türk SÇD Yönetmeliğindeki SÇD sürecini anlatmaktadır. Ayrıca, SÇD aşamalarını ve Türk SÇD sistemindeki diğer tarafların rollerini göstermektedir. Bölüm 2’den 8’e kadar, SÇD Yönetmeliğindeki ge-reklilikler hakkında aşama aşama öneriler verilmiştir. SÇD’nin belirli yönleri hakkında ayrıntılı bilgi Ekler serisinde ele alınmıştır.

Table 1. Planlama Prosesi ve SÇD Prosesi arasındaki bağlantılar Planlama aşaması

SÇD aşaması Bu aşamanın hedefi Hangi Karar Hangi Belge

Plan veya pro-gramın veya değişiklikliğin başlaması

Eleme Taslak yönetmeliğe ait EK II’ye gore elemeyi yapmak

Ilgili plan veya programa SÇD yapılıp yapılmay-acağının karar verilmesi Çevresel düşüncelerin en erken planlama aşamasında entegre edilmesinin sağlanması

Ilgili plan veya pro-gram için SÇD’nin uygulanıp uygulan-mayacağı

Eleme kararı

Konu ve seçeneklerin be-lirlenmesi ve danışma için hazırlanılması

Temelin oluşturulması Ilgili diğer plan veya pro-gramların belirlenmesi. Çevre koruma hedeflerinin belirlenmesi ve planla ilgilerinin ifade edilmesi Olası gelecek eğilimleri de içerecek şekilde temel bilgilerin toplanması. Çevresel problemlerin be-lirlenmesi.

Plan içeriğinin belge-lenmesi Bölgedeki önemli çevre problemleri hakkında odaklanılmayı sağlamak; Plan seçeneklerini ve etkilerini test etmek için kullanılacak çevresel hedefleri ve kriterleri geliştirmek Bir sonraki temel tanım-lamayı, öngörüyü ve izleme aşamalarını düzene koymak Etki öngörüsü ve izlen-mesi için bir temel sağlamak

Diğer hangi planlar, programlar ve çevre koruma hedefleri planı etkiler SÇD’de hangi çevresel hedefler ve belirleyiciler kul-lanılacaktır Hangi veriler to-planacaktır ve ko-layca kullanılması için hangi yapıda olacaktır Plan-yapma sıras-ında hangi çevresel problemler göz önünde bulunduru-lacaktır

Ilgili planların, pro-gramların ve çevre koruma hedeflerinin listesi Temel çevre hakkında veri Ilgili çevresel problem-lerin listesi


8

Planlama aşaması


Konu ve seçenekler üz-erinde danışma

Kapsam belirleme SÇD’nin kapsamının karar verilmesi Alternatiflerin belirlenmesi ve değerlendirilecek alter-natiflerin seçimi SÇD’nin kapsamı hak-kında halk ve ilgili kurum-larla danışma süreci SÇD kapsam belirleme dokümanının hazırlan-ması

SÇD’nin önemli konuları kapsadığından emin olmak

Hangi alternatifler göz önünde bulun-durulacak ve değer-lendirilecek Hangi etkilerin sonra incelenmesi gereke-cektir Etkiler nasıl değer-lendirilecektir SÇD sürecine kim katılacaktır

Kapsam belirleme dokümanı Kapsam belirleme için yapılan halkın katılımı toplantısı tutanakları

Önerilen planın hazırlanması

Etkilerin değerlendiril-mesi ve SÇD Raporunun hazırlanması Plan ve alternatifleri üz-erindeki etkilerin öngörül-mesi, değerlendirilmesi ve incelenmesi Olumsuz çevresel etkileri önlemek, azaltmak ve yok etmek için önlemlerin önerilmesi Taslak SÇD Raporunun hazırlanması

Ilgili tüm etkilerin belir-lenmesinden ve değer-lendirilmesinden emin olmak Etki hafifletme önlem-lerinin tamamen dikkate alındığından emin ol-mak

Belirli seçeneklerin, politikaların ve öner-ilerin hangi etkileri olacaktır Uygulanan plan politikalarının olum-suz etkilerinin ne kadarından kaçınıla-cak, azaltılacak veya etkisi hafifletilecek Bilgiler nasıl sunula-cak

Taslak SÇD Raporu şunları içerecektir: Plan seçeneklerinin politikalarının ve öner-ilerinin etkileri Etkilerin alternatifler boyunca değerlendiril-mesi/karşılaştırılması

Önerilen etki hafifletme önlemleri nasıl uygulanacak Önerilen izleme ölçümleri SÇD metodolojisi Bilgi eksiklikleri

Önerilen rapor hakkında halka danışma

SÇD hakkında halka danışma Bugüne kadar ki SÇD sonuçlarının sunumu Halktan ve çevreden sorumlu kurumlardan ge-len girdilerin araştırılması Danışma sonuçlarının dikkate alınması Nihai planda SÇD raporu sonuçlarının nasıl dikkate alınıldığının gösterilmesi

Ana hat ve problemler hakkında daha fazla bilginin toplanması Halkın, çevresel konu-lardaki fikirlerinin ve kaygılarının ortaya çı-karılması Çevresel konularda bilgi ve fikirlerin uygun bir şekilde dikkate alın-dığının gösterilmesi

Kime ve nasıl dan-ışılacak Danışma sonuçları nasıl entegre edile-cek

Danışma süreci Nihai SÇD Raporu

SÇD Raporunun Çevre ve Orman Bakanlığı ta-rafından incelenmesi SÇD Raporunun tamam-lamak ve Çevre ve Orman Bakanlığına sunmak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından ka-litesinin control edilmesi

SÇD raporu bilgisinin yeterli olduğundan emin olmak SÇD sürecinin uygun bir şekilde takip edildiğin-den emin olmak

SÇD raporu ve süreci uygun ise Eğer ilave bir bilgiye gerek varsa

Çevre ve Orman Bakanlığı görüşleri control eder

Planının tamam-lanması ve ben-imsenilmesi

Karar verme ve halkı bilgilendirme Plan karar vermeye çevresel görüşlerin ente-gre edilmesi Benimsenen planın yay-ınlanması ve programın izlenmesi

Projeden etkilenen herkesin alınan karar hakkında bilgilendiril-mesini sağlamak

Plan veya program hakkındaki karar, bu karardaki SÇD’nin rolü


9

Planlama aşaması


Izleme ve uygu-lama

Plan uygulamasının çevre üzerindeki önemli etkilerinin izlenmesi

Olumsuz etkilerin belir-tillmesini sağlamak Planın uygun bir şekilde uygulanmasını ve gele-cek plan veya incele-melere desteklemesini sağlamak Gelecek SÇDler için bilgi sağlamak

Olumsuz etkilerin tanınması

Izleme sonuçları


10

Şekil 1. Taslak yönetmelik ile düzenlenen SÇD Prosedürü

Yetkili kurum, yönetmelikteki Ek-III’ü göz önünde bulundurarak taslak SÇD raporu kapsam belirleme dokümanını, kapsam belir-leme ve kalite kontrol aşamalarında yapılacak halkın katılımı to-plantıları ile ilgili önerileri de içerecek şekilde hazırlar

Çevre ve Orman Bakanlığı, yönetmelikteki Ek-I ve Ek-II’ye göre bir plan/programa SÇD uygulanıp uygulanmayacağına karar ve-rir

Yetkili kurum, SÇD raporunun özel formatı ile ilgili halkın görüşlerini almak için halkın katılımı toplantısını düzenler

Yetkili kurum taslak kapsam belirleme dokümanını sonlandırarak SÇD raporu formatını belirler

Yetkili kurum taslak SÇD raporunu hazırlar.

Yetkili kurum, hazırlanan SÇD raporu hakkında halkın görüşlerini almak için halkın katılımı toplantısını düzenler.

Yetkili kurum SÇD raporunu sonlandırır ve Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunar.

Çevre ve Orman Bakanlığı SÇD raporunu inceler ve değerlendirir ve yetkili kuruma raporun kalitesi ile ilgili görüşlerini bildirir.

Eğer Çevre ve Orman Bakanlığı raporda eksik unsurlar ve yanlışlar bulursa, yetkili kurumdan bunları düzeltmesini talep eder.

Yetkili kurum rapordaki eksik unsurları tamam-lar ve/veya yanlışları düzeltir.

Yetkili kurum plan/program hakkında kesin kararını verir ve (onaylanmış) plan/programı bilgilendirici rapor ve izleme pro-gramı ile birlikte Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunar.

Yetkili kurum ayrıca SÇD sürecine katılmış halka ve ilgili kurum-lara ve organizasyonlara aldığı karar hakkında bilgi verir.

Yetkili kurum ve Çevre ve Orman Bakanlığı uygulama sırasında plan/programın önemli olumsuz çevresel etkilerini izler.

Yetkili kurum, Çevre ve Orman Bakanlığı, ilgili kuruluşlar ve yet-kili kurumun belirleyeceği organizasyonların katılımı ile kapsam belirleme toplantısını düzenler

Çevre ve Orman Bakanlığı toplantıya gözlemci sıfatı ile katılır ve yetkili kurum toplantı ile ilgili sekreterya işlerini yerine getirir.

Çevre ve Orman Bakanlığı toplantıya gözlemci sıfatı ile katılır ve yetkili kurum toplantı ile ilgili sekreterya görevini yerine getirir.

Çevre ve Orman Bakanlığı, kararı hak-kında halkı bilgilendirir.


11


12

2. ELEME 2.1. Eleme amacı Elemenin amacı, bir plan veya programın SÇD konusu olup olmayacağını karar vermektir. Eleme SÇD sürecindeki ilk basamaktır ve bu süreç, çevresel önemin planlama sürecinin en erken aşamasına dahil edilmesini sağlamak için plan veya programın geliştirilmesi başlar başlamaz çalıştırılmalıdır. Eleme sürecine yol göstermek için, taslak yönetmelik, EK II’de açıklanan eleme prosedürünü içermek-tedir. Eleme sürecini basitleştirmek için, taslak yönetmelikteki Ek I, SÇD’nin kesinlikle uygulanacağı plan veya programları listelemektedir. Ancak, bu plan ve programlar, Türk Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) yönetmeliğine gore ÇED gerektiren gelecekteki proje veya faaliyetler için bir çerçeve oluşturursa sadece SÇD gerektirir. “Bir çerçeve oluşturma” plan veya program uygulamasının gelecekte ÇED gerektiren proje başlangıcı sonuçlarına sahip olacağı anlamına gelmektedir. Plan veya programlar çoğu kez, belirli bir bölge veya sektörde gelişme izninin nasıl verildiği hakkında yol gösteren kriter veya şartları içermektedir. Bazı kriterler, örmeğin, izin verilen gelişme türü hakkında sınırların yerleştirilmesi ile, veya iznin verilmesinden once projelerin karşılaması gereken belirli şartları oluşturarak bir çerçeve oluştururlar EK-I’de listelenmiş plan veya programlar için eleme şöyledir: eğer plan listede bulunuyorsa ve ÇED ge-rektiren proje veya faaliyetler için bir çerçeve oluşturuyorsa SÇD’ye tabidir. Ek I’de listelenmemiş plan veya programlar ve mevcut plan ve programlar üzerindeki değişiklikler için eleme prosedürü SÇD’nin gerekli olup olmayacağını karar vermelidir.

2.2. Eleme sürecinden kim sorumludur? Çevre ve Orman Bakanlığı SÇD yönetmeliğindeki EK I’de yer almayan plan veya programların SÇD’ye konu olup olmayacağını karar verir. Yetkili Kurum, plan ve program için taslak yönetmelikte altı çizilen eleme sürecini belgeleyerek bir dosya hazırlamalı ve Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunmalıdır. Bakan-lık daha sonra, veri ve sunulan belgeleri inceler ve önerilen plan veya programın SÇD’ye tabi olup ol-madığı hakkındaki kararını yetkili kuruma bildirir. Bakanlık ayrıca eleme kararı hakkında kamuoyunu bilgilendirmelidir. 2.2. Eleme prosedürü Taslak yönetmelikte açıklanan eleme süreci üç aşamadan oluşmaktadır (bkz Şekil 4):

1. Ön Eleme (aşama 1) Ön eleme, taslak SÇD Yönetmeliğindeki Ek I’de listelenmiş plan veya programların kontrolünü içerir. Eleme sürecine tabi olan plan veya program eğer SÇD Yönetmeliğindeki EK I’de yer alıyorsa ve ÇED gerektiren proje veya faaliyetler için bir çerçeve oluşturuyorsa SÇD gereklidir. Çevre Düzeni Planları i-çin ayrı bir kural uygulanır: eğer plan veya programdan önce planlama hiyerarşisinde büyük ölçekte SÇD uygulanmış ise daha küçük ölçekteki planlar için SÇD’ye gerek yoktur. Eğer üst ölçekli plan küçük ölçekli planın hazırlandığı zamanda günün şartlarına uymuyorsa veya üst ölçekli plan, küçük ölçekli planın uygun bir değerlendirilmesi için yeterli ve ayrıntılı bilgi içermiyorsa tabi ki daha küçük ölçekli plan-lar için SÇD gerekli olabilir.

2. Hassas Alanlar (aşama 2) Eğer plan veya program SÇD Yönetmeliğindeki Ek I’de yer almıyorsa, veya mevcut plan veya program-lar üzerinde değişiklik söz konusu ise bir sonraki aşama, plan veya programın hassas alan üzerinde doğrudan etkisi olup olmadığını değerlendirmektir. Hassas alanlar Ek IV’de listelenmiştir. Bu alanlar, ulusal veya uluslararası antlaşmalara göre korunması gereken alanlardır. Bazı hassas alanlar şunlardır:

SÇD Yönetmeliğindeki Ek II, önerilen veya modifiye edilecek plan veya programa, SÇD’nin zorunlu olup olmadığını belir-lemek için gerekli eleme prosedürü basamaklarını açıklamaktadır.


13

Milli Parklar, Ulusal Koruma Alanları, “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları, Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, Hassas Kirlenme Bölgeleri, vb.

Şekil 2, bir plan veya programın hassas bir bölge ile nasıl ilişkilendirilebileceğini anlatan muhtelif durum-ları göstermektedir. Bir plan veya program: - Hassas alan ile örtüştüğünde (durum A); - Hassas alana temas ettiğinde (durum B); - Hassas alanın dışında ancak yakın olduğunda hassas alan üzerinde olumsuz etkiler beklenebilir.

Plan veya programın çevresel etki alanı (örneğin; akustik bölge, yükselen su seviye bölgesi) hassas alanı etkilemektedir (durum C).

Şekil 3. Hassas alan ile önerilen plan veya program arasındaki ilişki Durum A söz konusu olduğunda, SÇD gereklidir. B, C ve D durumları halinde hassas alan üzerinde do-laylı etkiler muhtemeldir ve eleme konu konu yapılmalıdır. 1. Bireysel(plan veya program bazında) Eleme (aşama 3) Bireysel eleme sırasında herbir plan veya program, veya değişiklik, çevre üzerinde muhtemel önemli etkileri olup olmadığını görmek için tek tek incelenir. Beklenen çevresel etkilerin sistematik bir ön analizi gerekmektedir. Muhtemel etkilerin genel bir bakışını sağlayan ve her etki için önemli olup olmadığını ve etkinin doğası ve boyutu hakkında yeteri kadar bilginin olup olmadığını belirten ilgili bir matris hazırlan-malıdır. Eğer bu basit inceleme sonunda önemli etkilerin beklenmesi sonucu ortaya çıkarsa plan veya proje için SÇD gerekecektir. Şayet önemini belirlemek amacıyla yeteri kadar bilgi olmayacağı beklenen etkiler varsa, daha fazla araştırma gerekmektedir. Şayet ilgili matris önemli bir etki olmadığını belirtirse, o zaman SÇD’ye gerek bulunmamaktadır. Taslak Yönetmelik, plan veya program özelinde eleme sırasında muhtemel etkilerin geniş bir önemini göstermektedir. Ek II; Etkilerin önemini karar vermek için hem çevresel etkilerin sınıflandırılması hem de etkilerin ve etkilen-mesi olası alanın özellikleri, özellikle aşağıda belirtilen hususlar göz önünde tutularak, dikkate alınmalı-dır: - etkilerin olasılığı, süresi, frekansı (sıklığı) ve geri döndürülebilirliği (tersinirliği);

A B

C

Zone of environmental im-pact

Sensitive area

D

A B

C

Çevresel etki alanı

Hassas Bölge

D


14

- etkilerin kümülatif yapısı; - insan sağlığı veya çevreye yönelik riskler (örneğin kaza nedeniyle); - etkilerin büyüklüğü ve boyutu (coğrafi alanı ve etkilenmesi olası nüfusun boyutu); - aşağıdakilere bağlı olarak etkilenmesi olası alanın değeri ve hassaslığı:

⋅ özel doğa özellikleri veya kültürel miras, ⋅ çevre kalite standartlarının veya sınır değerlerinin aşılması, ⋅ yoğun arazi kullanımı;

- ulusal veya uluslararası koruma statüsüne sahip alanlar veya peyzaj üzerindeki etkiler. Tablo 2: Bireysel eleme için ilişki matrisi örneği

Olası etkiler Önem İlgi Bilinmeyen Su kirliliği Yok, suya etkisi bu-

lunmamakta

Toprak kirliliği Yok, toprağa etkisi bulunmamakta

Hava Kirliliği Bazı emis-yonlar, etkiler için daha muhtemel, ayrıca trafik artışı beklen-mekte

Peyzaj etkisi Belirsiz, detaylı plana bağlı

İnsan Sağlığı Belirsiz, plan yer-leşim yakınında yeni bir yol içer-mektedir

...vb ... vb. ... vb. ... vb. Eleme aşaması, potansiyel etkiler üzerinde geniş bir araştırmaya gerek duymamaktadır. Önemli etkile-rin olup olmayacağını karar vermek için, evvelce uygulanmış benzer plan veya programlar hakkındaki uzman görüşleri ve çalışmaları yeterli olacaktır. Şayet bu tür bir araştırma muhtemel etkilerin önemi hakkında yeteri kadar kesinlik sağlamıyorsa, o zaman emniyetli tarafta hata yaparak SÇD uygulamak önerilir. SÇD uygulamasının erken aşamalarında, eleme kararları hakkında büyük bir çaba harcamak gereke-cektir. Zamanla, bir eleme kararları yapısı, ilerideki eleme kararları için örnek sağlayabilir. Şekil 3 Taslak SÇD Yönetmeliğine ait Ek II’de özetlendiği gibi tüm eleme sürecini göstermektedir:


15

Şekil 3: Eleme Prosedürü

Duyarlı yöre etkileniyor mu

(Ek-IV)?

Aşama 3

Eleme

Ön eleme(Ek-I)

SÇD prosedürüne başla

Plan veya program Ek-I’de mi?


Bireysel eleme İlişki matrisi yap ve sınıflandır

Bilinmiyor

Açık/şüpheli

Önemli etkileri var

Bilgi eksikliği üzerine ek inceleme gerekli

Önemi üzerine ek inceleme gerekli

Önemli etkileri yok SÇD gerekli değil

Aşama 1

Aşama 2 Doğrudan

Evet

Hayır veya dolaylı


Hayır


16

3. FORMAT OLUŞTURMA VE PROBLEM ANALİZİ Geliştirilen plan veya plan değişikliğine SÇD’nin uygulanması karar verildiğinde, plan ile ilgili olan alan-daki mevcut durumun analiz edilmesi gerekmektedir. Bu aşamada yetkili kurum sadece SÇD’nin ilk a-şamaları için değil ayrıca planlama sürecinin kendisi için de gerekli olan ilk bilgileri derler. Bu; planlama formatının bir envanterini, plan ve programın kapladığı alandaki mevcut durumun genel bir özetini ve eğilim ve problemlerin bir analizini içerir. Karar almayı ve SÇD’yi plan veya programın hazırlık sürecine entegre etmeyi sağlamak için bu gereç, konuların tanımlandığı ve alternatif seçeneklerin geliş-tirildiği başlangıçta gereklidir. Çoğu kez böyle temel bilgilere mevcut belgelerde kolayca ulaşılabilir, ve geniş saha araştırmasına ge-rek kalmayabilir. Bu aşamada, plan alternatiflerinin geliştirilmesinde kullanılacak bilgi ve veriyi bulmak için diğer kurumlara ve kamuoyuna danışmak yararlı olabilir. 3.1. İlgili diğer plan veya programların belirlenmesi Bir plan veya program, diğer plan veya programlar tarafından veya ulusal veya bölgesel politikalarda ya da yönetmeliklerde belirlenen harici çevresel amaçlar tarafından farklı yollarda etkilenebilir. İlgili diğer plan veya programların hazırlanmasında yürütülen çevresel değerlendirmeler de ayrıca kullanışlı bilgi kaynakları olabilir. Düşünülen plan veya program ve ilgili politikalar ve planlama dokümanları arasındaki ilişki, yetkili kurumun hepsinden yararlanmasını mümkün kılmak - bazı çevresel konular diğer plan ve programlarda değinilmiş olabilir – ve herbir tutarsızlığı ve sınırlamayı tanımlamak için belirtilmelidir. İlgili ulusal politikalar, planlar veya programlar planlama hiyerarşisinde diğer seviyelerde olabilir, veya bunlar aynı alana veya yakınına etkileyen diğer sektörler için hazırlanabilir. Eğer plan veya programın planlama ve politika formatı karmaşık ise, ilişkileri gösteren bir tablo, matris, şema veya harita oluşturmak faydalı olabilir.


17

Şekil 4. Oymapınar Turizm Gelişme Projesinden Örnek 3.2. Çevresel amaçların belirlenmesi ve çevresel belirleyicilerin geliştirilmesi Bir çok plan ve programın amacı, elde etmeye çalıştığı ekonomik ve sosyal hedefler üzerine odaklana-caktır. Bununla birlikte plan veya programlar ayrıca, ya plan veya programın kendisi için ya da yukarıda açıklandığı gibi planlama formatından geliştirilen çevresel amaçlara da konu olmaktadır. İlgili bölgesel planlarda bölge için oluşturulmuş çevresel politika amaçları özellikle burada uygun olabilir. Bir plan veya programla ilgili çevresel amaçlar ölçülemeyebilir (“doğal alanların korunması” veya “atıkla-rın azaltılması” gibi), ayrıca planın, yerine getirmek için ihtiyaç duyduğu daha özel kriterleri veya şartları içerebilir (örneğin; “trafikte net bir artışın olmaması”, veya “su kalite standartları veya emisyon limitleri gibi plan üzerindeki sınırlamalar”). SÇD ve plan veya program gelişimi sırasında, bazı amaçların ve şartların, SÇD sürecinin yapısını yardım edebilecek bir takım belirli kriter veya belirleyicilere dönüştü-rülmesine gerek olabilir. Bunlar, plan veya program alternatiflerinin gelişimini ve karşılaştırılmalarını, ve önemli çevresel etkilerin belirlenmesini etki edebilir. Çevresel amaçlar ve belirleyiciler, mümkünse, çevre konularında sorumlu yetkililerle yapılacak görüş-melerle geliştirilmelidir. Yetersiz projelendirilmiş amaçlar veya belirleyiciler yanıltıcı SÇD sonuçları vere-cektir.


18

Ek I, çevresel amaçların ve belirleyicilerin ideal olarak projeden etkilenen taraflarla istişare ederek nasıl tasarlanabile-

ceğini açıklamaktadır.

3.3. Temel bilgilerin toplanması Temel bilgiler, çevresel etkilerin öngörülmesi ve izlenmesi için ana hatları çizer ve bunlarla ilgili çevresel problemlerin ve alternatif seçeneklerin belirlenmesine yardımcı olur. Bazı temel bilgilerin SÇD’nin bu aşamasında ve plan sürecinde toplanması gerekmektedir. SÇD süreci ilerlerken temel bilgilerin topla-nılmasına devam ve analiz edilmesi gerekmektedir çünkü SÇD raporu “hiç bir şey yapılmaması” diye anılan bir tanımı içermelidir. Bu, plan veya programın uygulanmaması durumunda, çevrenin mevcut du-rumunun ve gelişiminin tanımıdır. Temel bilgilerin toplanması sadece SÇD’nin veya planlama sürecinin belli bir aşamasında yapılmaz, ancak süresiz de devam edemez. Dolayısıyla, pratik bir yaklaşım gereklidir. Bilgilerin toplanması için bir zaman sınırı konulmalıdır. İlgili tüm bilgilerin bir kerede toplanması beklenmemelidir, fakat eksik bilgile-rin belirlenmesi ve plan veya programın izlenmesi gibi gelecekteki faaliyetler doğrultusunda her bir boş-luğu doldurmak için düzenlemeler yapılmalıdır.

Ek II, temel bilgilerin nasıl toplanacağını ve sunulacağını açıklamaktadır.

Oymapınar Turizm Gelişme Projesi SÇD ve ve planı için geliştirilen amaçlar:

1) Sosyo-ekonomik gelişme amaçları:

• Turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve turizm sezonunun uzatılması, • Kıyıda gelişen turizm yatırımlarının iç bölgelere yönlendirilerek dengeli dağılımının sağlanması, • Yerel halkın turizm faaliyetlerine direk katılımının sağlanması

2) Çevresel amaçlar:

• Yenileme limitleri içinde yenilenebilir kaynakların kullanımı (özellikle su kaynakları) • Doğa koruma (flora, fauna) • Kültürel ve arkeolojik değerlere yönelik katma değer oluşturulması • Yerel halkın bilinç düzeyinin artırılması


19

4. KAPSAM BELIRLEME 4.1. Kapsam belirleme amacı Kapsam belirlemenin hedefi SÇD raporunun kapsamını belirlemektir: hangi alternatiflerin ve etki tür-lerinin değerlendirileceği, bunların nasıl değerlendirileceği, planlama aşamasını yeterli bilgilendirmek için değerlendirmenin hangi seviyede yapılacağı, ve SÇD sürecinde nasıl bir danışmanın olacağı. SÇD uygulamasındaki yaygın bir problem SÇD raporları genellikle fazlasıyla uzun ve masraflıdır. Sağlam bir kapsam belirleme, sadece sorun olan etkileri ve alternatifleri kapsamayı sağlayacaktır. Kapsam belirleme yetkili kurumun sorumluluğu altındadır, ancak Çevre ve Orman Bakanlığı ve halk gibi diğer kurumlara kapsam belirleme sürecinde mutlaka danışılmalıdır. Kapsam belirleme aşaması sonuçları yetkili kurum tarafından kapsam belirleme dokümanında belgelendirilmelidir.

Kapsam belirleme dökümanı için tavsiye edilen bir çerçeve Ek 3’te verilmiştir. Bu çerçeve SÇD Raporunda ele alınması gereken konulara bir genel açıklama getirmektedir. Kapsam belirleme raporunun bu konuları detaylı olarak ele alması

gerekmemektedir çünkü bu konular SÇD raporunda detaylı olarak işlenecektir.

4.2. Önemli etkilerin belirlenmesi Kapsam belirleme, SÇD Raporunda sadece önemli çevresel etkilerin geniş biçimde incelenmesini sağlamalıdır. Kapsam belirlemede sık sık neyin “önemli” olduğunu belirlemede zorluklar yaşanmaktadır. Kullanışlı basit bir kontrol, etkinin plan üzerinde dikkate değer bir tesiri olup olmadığı sorar. Erken plan veya program aşamasında, muhtemelen bu karara temel teşkil edecek biraz bilgi vardır ancak aşağı-daki soru listesi yardımcı olabilir.

• Çevresel şartlarda büyük bir değişim olacak mı? • Yeni özellikler mevcut çevre ile ölçek dışında kalacak mı? • Etki, alanda nadir mi olacak veya özellikle karmaşık mı olacak? • Etki, geniş bir alana yayılacak mı? • Sınır aşırı potansiyel bir etki olacak mı? • Bir çok insan etkilenecek mi? • Diğer türlerin (fauna ve flora, ticaretler, tesisler) birçok alıcı ortamı etkilenecek mi? • Değerli veya nadir özellikler veya kaynaklar etkilenecek mi? • Çevresel standartları ihlal edecek bir risk var mı? • Koruma alanlarının, bölgelerinin, özelliklerinin etkilenme riski olacak mı? • Etkinin ortaya çıkma olasılığı yüksek mi? • Etki uzun zaman devam edecek mi? • Etkinin geçici olmasından ziyade kalıcı mı olacak? • Etkinin periyodik olmasından ziyade sürekli mi olacak? • Eğer periyodik ise seyrek olmasından ziyade sık sık mı olacak? • Etki geri dönüşsüz mü olacak? • Etkiden kaçınmak, azaltmak, veya onarmak veya telafi etmek zor mu olacak?

4.3. Alternatiflerin belirlenmesi Alternatifler, plan ve programın amaçlarını yerine getirmeyi amaçlayan farklı stratejiler olarak açıklana-bilir. Öne sürülen alternatifler, mantıklı, gerçekçi, uygun ve ulusal politikalar ve çevresel standardlara göre olmalıdır. Alternatifler ayrıca, her birinin farklı çevresel yargılarını vurgulayacak kadar belirgin ol-malıdır ki stratejik seviyede anlamlı karşılaştırmalar yapılabilinsin. Tablo 3 Oymapınar Turistik Gelişim Projesi için geliştirilmiş olan 3 alternatifin (“hiçbir şey yapmama durumu” da dahil) genel açıklamalarını vermektedir. Önemli konuları açığa kavuşturmak amacıyla, kapsam belirleme seviyesinde ele alınan alternatifler çok fazla detaylandırılmamalıdır. Sadece alternatifler arasındaki ana farklılıklar ele alınıp belgelendirilmeli-dir.


20

Projeden etkilenecek tarafları, alternatiflerin üretilmesi ve değerlendirilmesi sürecine, istişare yolu ile dahil etmek faydalı olabilir. Bu süreçte projeden etkilenecek tarafları çekmenin etkili bir yolu, belirlene-cek seçeneklerin gösterilmesidir. Süreç esnasında ele alınan alternatifler belgelendirilmeli ve bunların neden daha fazla ileriye götürüldüğü veya götürülmediği belirtilmelidir. Gerekli olduğu yerlerde, yetkili kurum, ilgi çekici veya uygulanabilecek olan alternatifleri neden ele almadıklarını belgelendirmelidir. Bu seçimler için geçerli olan gerekçeler, SÇD ve planlama sürecinin daha sonraki aşamalarında sorgula-nabileceği için sağlam olmalıdır. Göz önünde bulundurulacak alternatiflere ait örnekler

• Mal veya hizmetlerin talebini düzenlemek için önlemler • Kaynak atığını azaltmak veya bunlardan korunmak için önlemler • Ihtiyaçları (enerji, taşınabilirlik, atık üretiminin önlenmesi gibi) karşılamak için farklı yaklaşımlar

(senaryolar) • Prosesler veya teknolojiler (nükleer güç santralleri/elektrik güç santralleri/rüzgar enerjisi ile en-

erji üretimi) • Farklı görüşlere (ekonomik model, çeveresel model, peyzaj modeli) dayalı yerler veya güzer-

gahlar için farklı senaryolar (konut, organize sanayi bölgleri, doğal koruma alanları). • Senaryolar içine gruplaştırılabilecek alternatifler, örneğin, hızlı ekonomik büyüme, “en

sürdürülebilir” seçenek, vb. Anahtar plan konular için, seçeneklere ait hiyerarşi göz önünde bu-lundurulmalıdır.

• Aşamalandırılmış gelişme için programlar 4.4. SÇD kapsamı üzerinde danışma

Yetkili kurumun gönüllü olarak çabalayacağı toplum ve projeden etkilenen tarafların katılımının yanısıra, yetkili kurumun kapsam belirleme aşaması sırasında halkın katılımı toplantıları düzenlemesi zorunludur. Bu toplantı için taslak kapsam belirleme dökümanını hazır olmalıdır. Çevre ve Orman Bakanlığı temsil-cisi veya temsilcileri halkın katılımı toplantılarında yer almalıdır. İlave olarak, ilgili kurum ve kuruluşların temsilcileri ve halk davet edilmelidir. Bunlar:

- Üniversite temsilcileri - Araştırma ve uzman enstitüleri - Meslek odaları - Çalışma birimleri - Dernekler ve Sivil toplum kuruluşları ve - Halk. Yetkili kurum kapsam belirleme toplantısına katılacak olanları en az 15 (onbeş) işgünü öncesinden ha-ber vermelidir. Katılımcılara bir yazı ile haber verilmeli ve bu yazıya taslak kapsam belirleme dökümanı eklenmelidir. Yetkili kurum toplantı esnasında sekreterlik görevleriyle yükümlüdür ve Çevre ve Orman Bakanlığı’na gönderilecek olan toplantı tutanaklarını oluşturmalıdır. Kapsam belirleme toplantısının gündeminin önemli konuları aşağıdakileri içermelidir: - Kapsam belirleme dökümanının, plan veya programı ile ilgili konuları belirleyip belirlemediği ve tas-

lak kapsam belirleme dökümanında ilave konuların ele alınıp alınmaması gerektiği - SÇD işlemi dahilinde nasıl ve kimin katılımıyla halkın katılımı sürecinin gerçekleştirilmesi gerektiği. Danışma toplantısından sonra, yetkili kurum kapsam belirleme dökümanını, kapsam belirleme toplantı-sında edinilmiş olan geribildirimi göz önünde bulundurarak sonuçlandırır.


21

Tablo 3: Oymapınar Gelişim Projesinde geliştirilmiş olan alternatiflerin genel bir bakışı

FaaliyetYörenin Mevcut Eğilimler Doğrultusunda Gelişimi

Doğa ve Peyzaj Yönelimli Turizm Gelişim Projesi Yeşil Dünya Projesi

Golf Alanları ve golf Otelleri

Otleller ve Eğlence Birimleri

Oymapınar Kentsel Gelişim Alanı

Oymapınar Gelişim ve Aktivite Merkezi

Doğa Parkı, Bölge Parkı

Oymapınar Bölge ParkıRekreasyon alanı ve günübirlik aktiviteler

Çok amaçlı spor turizmi

Jip Safari, Motosikler, bisiklet ve trekking rotaları, Bot Turu

Gençlik Turizmi ve Kamp Alanları

Seleukeia Arekeoloji Parkı

Ekoturizm ve hobi bahçeleri

Agro Turizm

Tarım ve HayvancılıkYaban Hayatı Koruma Sahası

Ticaret Birimleri


22

5. ETKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Kapsam belirleme aşamasında, bir plan veya programın ve alternatiflerinin muhtemel çevresel etkileri belirlenir. Değerlendirme aşamasında, yetkili kurum bu çevresel etkileri analiz etmeli ve ölçmelidir. Olumsuz etkilerin muhtemel olduğu yerlerde, etkileri azaltma imkanları dikkate alınmalıdır. Taslak SÇD raporu SÇD işlemindeki bu aşamanın anahtar çıktısıdır. Taslak yönetmelik, SÇD’de ele alınması gereken etkilere dair bir rehberlik sağlar: bunlar muhtemelen, biyolojik çeşitlilik, nüfus, insan sağlığı, fauna, flora, toprak, su, hava, iklim faktörleri, kültürel miras (mi-mari ve arkeolojik miras dahil), peysaj ve yukarıdaki unsurların kendi aralarındaki etkileşimini içeren çevre üzerindeki belirgin etkilerdir. Bu etkiler, ikincil, kümülatif, sinerjik, kısa, orta ve uzun vadeli, kalıcı ve geçici, pozitif ve negatif etkileri içermelidir.

Ek 5, ikincil, kümülatif ve sinerjik etkilerin tanımlarını açıklamaktadır

Diğer bir deyişle, SÇD’de dikkate alınabilecek etkilerin kapsamı çok geniştir. Ancak, taslak yönetmelik, SÇD’nin muhtemel ve belirgin olanlarla sınırlı olabileceğini belirtmektedir. Kapsam belirleme aşaması sırasında, daha ileri seviyede detaylandırılması gereken etkiler ve belirgin olmamaları beklenen ve bu aşamada ele alınmaları gerekmeyen etkiler arasındaki farklılıklar belirlenmelidir. Sonuç olarak, kapsam belirleme dökümanı, etki değerlendirmenin önemli bir kılavuzudur. Kapsam belirleme ve değerlendirme aşaması, etkilerin olasılıkları ve doğaları ve muhtemel etkileri azaltma metodu bakımından bir dizi anahtar önemi içerir. Ancak, değerlendirme aşamasında etkiler çok daha detaylı olarak ele alınır. Bu, temel bilgilerin toplanması gibi daha önceki görevlerin tekrar gözden geçirilmesini gerektiren yeni bilgi ve konuların ortaya çıkabileceği anlamına gelmektedir. Şekil 5 etkilerin incelenmesi sürecinin genel bir görünümünü sunmaktadır. Bu şekil ayrıca, kapsam-laştırma aşaması ile de ilgilidir. Şekil 5, farklı çevresel etkileri bulunabilecek farklı plan ve program un-surlarının uygulanmasını amaçlamaktadır. Bu unsurlar, plan politikaları, seçenek önerileri veya faali-yetler olarak ayrılabilirler. 5.1. Plan veya program etkilerinin analizi Tahmin edilen etkilerin doğasının ve büyüklüğünün belirlenebilmesi için etkilerin araştırılması gerek-mektedir. Plan veya programın ve alternatiflerin etkilerinin değerlendirilmesi için birkaç çeşit SÇD me-todu mevcuttur (İlave bilgi kaynakları için Ek 9’teki referans listesine bakınız). Bir metod üzerinde karara varmadan önce, mevcut olan metodları gözden geçirmek ve beklenen etkilerin kapsamına, plan işlemine ve mevcut kaynaklara en fazla uyanların seçilmesi yararlı olacaktır. Fazla karmaşık bir meto-dun ve bunun sonucunda oluşacak olan plan hazırlamadaki erteleme riskinin kaynak uzantısına dikkat etmesi önemlidir. Ek 5’te SÇD metodlarının genel bir görünümü verilmiştir. Metodların avantajları ve dezavantajları ver-ilmiştir. Tablo ayrıca, her metodun hangi aşamada en fazla uygulanabilir olduğunu da belirtmektedir. Bu listenin geniş kapsamlı olmadığına dikkat edilmelidir. Stratejik bir değerledirme için metotlar seçerken aşağıdaki kriterler yardımcı olacaktır: SÇD metodları:

– Doğru; – Uyarlanabilir/esnek, planlama süreci açıldıkça gelişebilir; – Verimli ve ekonomik olmalıdır.


23

SÇD’deki uygulama metodları: – Sistematik olmalıdır, yani planın tüm taraflarının değerlendirmesinde tam ve titiz, ve ta-

rafsız olunmalıdır; – Kendi içinde tutarlı olmalıdır, değerlendirme ve plan süreci arasında kuvvetli bağlantılar

bulunmalıdır; – Obejektif olmalıdır, böylece değerlendirmedeki subjektiflik ve peşin hükümlülük en aza

indirilmektedir; – Saydam olmalıdır, böylece değerlendirmeyi kullananlar değerlendirme sonuçlarına nasıl

ulaşıldığını anlayabilirler. Bir plan veya program bireysel projeler için öneriler içerdiğinde, bunlar, belirli çevresel etkilerin geniş bir şekilde tahmin edilebilmesini sağlayabilmek için yeterli seviyede değerlendirilmelidir. Şayet, proje için daha sonradan Çevresel Etki Değerlendirmesi gerekiyorsa, SÇD bulguları ile desteklenmesi muhte-meldir, ancak plan ve program kapsamında, ÇED için gerekli olan ayrıntı seviyesini sağlaması uygun ve hatta mümkün olmayacaktır. Etkilerin nicel terimlerle açıklanması gerekmez. Güçlü veriler yetkili kurumun veya uzman danış-manların detaylı nicel tahminlerde bulunmasını sağlayabilir ve bunlar, bir plan veya program etkilerinin belirgin olmadığı, bir eşik değerine yakın veya kümülatif olduğu zamanlarda özellikle kullanışlı olabilir. Ancak nicelleme her zaman tahmin edilebilir değildir ve nitel geniş temas metodlar, stratejik değer-lendirme çalışması için eşit şekilde geçerlidir. Ancak nitel, “tahmin edilmiş” anlamına gelmemelidir. De-ğerlendirme sonuçları, gerçekleştirilen çalışmaların sonuçları, tartışmalar veya istişareler gibi kanıtlarla desteklenmelidir. Etkiler, “daha iyiye veya daha kötüye gidiyor” gibi kolayca anlaşılabilir terimlerle veya ++ (çok olumlu) ve – – (çok olumsuz) arası bir ölçekle belirtilmelidir. Ancak tahminler daha detaylı ve nitel olabilir, örneğin ölçülebilir etki: ... 2005 ile 2020 arasında milyonda 10’dan 12’ye artacaktır; veya ... 2005 ile 2020 arasında %20 artacaktır; veya ... 2020 itibariyle Senaryo A uyarınca %20 ve Senaryo B uyarınca %16 artacaktır; veya ... 2020 itibariyle ulusal standardları %6 geçecektir şeklinde olacaktır. Bir plan veya programın etkilerinin ele alınması sırasındaki ana kurallar şöyle olabilir: - Muhtemel etkiler açısından sembol ve diğer tür bilgi sunma yollarının kullanılması esnasında (örne-

ğin, pozitif, negatif, belirsiz, belirgin olmayan), her zaman için SÇD amacına uygun olan temel bilgi-ye atıfta bulunacak şekilde sembol seçimini açıkla ve ispat et.

- Etkinin kalıcı mı yoksa geçici mi olduğunu ve etkinin gözlenmesinin muhtemel olduğu zaman peri-yodunu göz önünde bulundur. Zaman periyodu da plan veya programın türleri ve göz önünde bu-lundurulan alternatiflerin türüne göre değişiklik gösterecektir.

- Plan ve programın sonucu olarak çevresel problemlerin yer değiştirmelerinin diğer alanlara olacak etkilerini göz önünde bulundur.

- Değerlendirmeye bağlı olan riskler veya belirsizlikler mevcut ise, bunlar açıkca belirt.


24

Şekil 5: Bir planın etkilerinin değerlendirme süreci Plan veya program politikasının, seçeneğinin, önerinin veya faaliyetinin kısa, orta ve uzun vadede etkisi

ne olacaktır? Doğrudan etkilerin yanısıra ikincil, kümülatif ve sinerjjk etkileri de göz önünde bulundur. Tereddüt durumunda, en kötü durumu düşün veya belirsizliği azaltmak amacıyla daha fazla bilgi topla.

olumsuz olumlu ya da

nötr belirgin olmayan Uygulamaya bağlı

↓ ↓ ↓ ↓ Etki azaltılabilir mi? Özellikle,

önemli bir çevresel amaca bağlı ise, çevre duyarlı veya etki geri

dönüştürülemez ve yerine başkası getirilemez veya kümülatif olarak

belirgin ise?

Etki geliştirile-bilir mi?

Etkiyi daha belir-ginleştirmek için di-ğer hangi veriye ihti-yaç duyulmaktadır?

Doğru etkinin gerçek-leştirildiğini garanti etmek için ne yapıl-

ması gerekmektedir?

hayır evet evet hayır ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓

Plan ve plan al-ternatifleri çı-karmayı veya

değiştirmeyi göz önünde bulundur

Plan ve program al-ternatifini uygun şe-kilde etkisini azalt ve bu değişimi belgele

Etki azaltma önlemleri şunları içerebilir:

- plan ve plan alter-natifinin ifade şeklinin

değiştirilmesi; - uygun olmayan veya çevresel amaçları teş-vik etmeyen plan al-ternatiflerinin ortadan

kaldırılması; - yeni plan alternati-

flerinin ilave edilmesi; - mevcut alternatiflerin

en iyi yönlerini bir-leştirerek yeni alter-

natiflerin tasarlanması - spesifik gelişmelerin çevresel etki değer-lendirmesinde göz

önünde bulundurula-cak konuların belir-

lenmesi

Değişik-lik yok

Bu konuyu tekrar-dan ele almadan

önce daha fazla te-mel veri topla.

SÇD Yönetmeliği, SÇD raporunun,

“gerekli bilgilerin to-planması esnasında karşılaşılan (teknik

eksiklikler veya bilgi yetersizliği gibi) her türlü zorluğu” tartış-

masını gerektirir. Belirsizlik örnekleri

olarak; bir geliş-menin gerçekleş-

tiğinde nasıl görüneceği, gele-

cekte hangi toplum-sal taşıma hiz-metlerinin kul-

lanılabileceği veya gelecekte hangi kir-lilik kontrolü teknolo-

jileri mümkün ola-bileceği.

Belirsizlikle başa çıkmanın bir yolu,

etki tahmininin kesinlik derecesinin

SÇD raporunda yazılmasıdır.

Doğru etkiye varmak için uygulama

Plan veya plan alter-natifinin etkisi genel-

likle planın nasıl uygu-landığına bağlıdır, bu yüzden etkileri kesin bir şekilde tahmin et-mek mümkün olmay-acaktır. Bu çeşit bir belirsizliği azaltmak

için – ve bir hafifletme önlemi olarak – SÇD ekibi konunun uygu-

lama esnasında uygun şekilde ele alınmasını garanti etmek amacı-yla önlemler almalıdır.

5.2. Olumsuz etkilerin azaltılması Taslak SÇD Yönetmeliği, SÇD Raporunun, plan veya program uygulamasının çevre üzerinde yapması beklenen herhangi önemli olumsuz etkileri önlemek, azaltmak ve mümkün olduğunca tamamen yok et-mek için gerekli olan önlemlerin tanımlarını içermesini gerekli kılmaktadır. Bu tür etki azaltma önlem-


25

lerinin araştırılması tüm SÇD süreci boyunca devam eder. Genellikle, etki azaltma seçenekleri plan al-ternatiflerinin geliştirilmesinin bir parçasıdır. Ancak, etki azaltma önlemleri, değerlendirme aşamasında daha detaylı incelenmektedir. Bu önlemler, hem olumsuz etkilerin hem de etkilerden sonra alınmış faaliyetleri etkin bir şekilde önlemeyi içerebilir. Olumusuz etkilerin etkin şekilde engellenmesi ve geliş-miş veya faydalı etkiler, plan ve porgramların hazırlanmasında göz önünde bulundurulmalıdır. Etki azaltma geniş bir şekilde olabilir, bunlar: - Göz önünde bulundurulan alternatif veya plan ve programın tamamında yapılan değişiklikler - Uygulama aşamasında uygulanacak olan teknik önlemler, örneğin tampon bölgeler, dizayn prensip-

lerinin uygulanması - Belirli projeler veya proje sınıfları için projenin çevresel etki değerlendirmelerinde ele alınacak olan

konuların belirlenmesi - Diğer plan ve programların değiştirilmesi için öneriler Etki azaltma önlemlerinin tanımları raporda açıkça ayırt edilebilir olmalıdır ama ayrı bir bölüm olarak sunulması gerekmez. Bazen, bir etki azaltma önleminin açıklamasını, önlemin doğasına bağlı olarak, alternatiflerin açıklanmasında, plan geliştirme veya izleme bölümünde verilmesi daha mantıklı olur. 5.3. Etkilerin ölçülmesi ve alternatiflerin karşılaştırılması Bir SÇD raporunda, tahmin edilen etkiler sadece açıklanmaz, ayrıca ölçülür. Plan üzerinde istişare ve ayrıca karar verme konusunda, hangi etkinin en ciddi olacağının ve alternatifler üzerinde etkilerin nasıl farklılaşacağını raporun gösteriyor olması önemlidir. SÇD ve plan işleminde daha önceden tasarlanmış olan çevresel amaçlar, etkilerin ölçülmesi ve birbirleriyle karşılaştırmaları için faydalı bir araç teşkil eder-ler. Her alternatif, amaca göre, amaçların gerçekleştirilmesi için katkıda bulunup bulunmadığına dair ölçülebilir. Etki ve alternatiflerin tek bir “doğru” karşılaştırması mevcut değildir: farklı karşılaştırmalar farklı yönleri ortaya koyacaktır ve birden fazlası kullanışlı olabilir. SÇD’de, karşılaştırmalara yardımcı olması açısın-dan genellikle matrisler ve tablolar kullanılır. Tercih edilen alternatif hakkında karara bir katkı olarak, farklı alternatifler için değerlendirme sonuçlarının bir tabloda özetlenmesi kullanışlı olabilir. Bu bütün al-ternatifler arasından en uygun olanın belirlenmesinde yardımcı olabilir. “Hiçbir şey yapmama” alternatifi bu karşılaştırmaya dahil edilmelidir. Aşağıda, Oymapınar Turizm Projesi SÇD Raporundan alınmış bir örnek alternatif karşılaştırması yer almaktadır. Bu raporda, her alternatifin etkileri ayrı bir bölümde açıklanmıştır. Her alternatif için etki ma-trislerinin genel bir görünümü, aynı yapıyı koruyarak oluşturulmuştur (bkz. Tablo 4) ve bu alternatifler arasında bir karşılaştırma yapılmasını sağlamıştır.


26

Tablo 4 Oymapınar Turizm Projesi SÇD Raporundaki alternatiflerden birisinin sunumu.

ÇEVRESEL KRİTERLER SU KAYNAKLARI FLORA KÜLTÜREL SOSYAL EKONOMİK

FAALİYETLER YÜZEY YERALTI ORMANLAR ENDEMIKLER FAUNA PEYSAJ DEĞERLER YAPI YAPI ATIKLAR

OTELLER VE GÜNLÜK FAALİYETLER

-1 -1 -1 -1 -2 -1 -1 1 1 2 -2

BÖLGESEL PARK2 0 0 0 1 1 0 1 1 -1

SELEUKEIA KORUMA ALANI

0 0 0 0 0 0 -1 2 1 1 -1

SPOR FAALİYETLERİ0 0 0 0 0 0 0 1 1 0

AGRO-TURİZM0 0 0 0 0 0 0 1 2 0

KAMP YAPMA VE GENÇLİK TURİZMİ 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0

JİP SAFARİ-BİSİKLETE BİNMEK

TREKKING

0 0 -1 -1 -1 -1 0 1 2 -1

*YOLLARIN MEVSİMSEL BAKIMLARI SAĞLANMALIDIR *SEYAHATLER DÜZENLENMELİDİR *YOLLARIN TAŞIMA KAPASİTELERİ BELİRLENMELİ VE TUR YOĞUNLUĞU UYGUN ŞEKİLDE AYARLANMALIDIR

AÇIKLAMA

*BİNALAR PEYSAJA UYGUN ŞEKİLDE DİZAYN EDİLMELİDİR *FLORA VE FAUNA ÖZELLİKLE İNŞAAT ESNASINDA KORUNMALIDIR *ATIKSU ARITMA TESİSLERİ KURULMALIDIR

BÖLGENİN AŞIRI KULLANIMI ENGELLENMELİ VE KORUMA GELİŞTİRİLMELİDİR

HASSAS TURİZM GELİŞİM ALTERNATİFİ

ÇİFTÇİLER İÇİN ORGANİK GIDA ÜRETİMİ ÜZERİNE BİR EĞİTİM PROGRAMI HAZIRLANMALIDIR ÇEVRESEL BİLİNCİN SAĞLANMASI İÇİN BELİRLİ PROGRAMLAR DÜZENMELİDİR


27

5.4. Bilgi boşlukları ve belirsizlikleri Değerlendirme esnasında herhangi bir zorlukla karşılaşılmış ise (teknik eksiklikler veya teknik bilgi yetersizliği gibi), bunlar SÇD raporunda yazılmalıdır. Taslak yönetmelik, bilgideki boşlukların raporda açıkça belirtilmesini gerektirmektedir. SÇD raporu sınırlamalarının net olması raporun güvenilirliğini arttırır. Bu sınırlamaların açığa çıkartılma çabaları engellenebilir. Tekrar gözden geçirme aşamasında gizlenmiş olan kusurların ortaya çıkartılması SÇD dökümanına ve bundan sorumlu olan kuruma olan güvenin kaybolmasına neden olacaktır. Aynı nedenlerden dolayı, örneğin plan veya program ile geliştirilecek olan eğilimler veya proje detayları gibi varsayımlar da açıkça be-lirtilmelidir. SÇD bilgilerinin sınırlamaları da açık olmalıdır ki yetkili kurum uygun şekilde bunlara cevap verebilsin. Bilgideki boşluklar hakkında üç farklı kategoride ayırım yapılabilir: 1. Karar verme konusunda gerekli bu bilgi olmadan bir karar verilemez. 2. Karar verme konusuyla ilgili ekstra araştırma, gerekçeler veya izleme faaliyetleri gerek-mektedir. 3. Karar verme konusuyla ilgili değil. SÇD raporu, bilgideki boşlukların önemini karar vermek ve çözümlenmeleri için muhtemel yol-ları kategori 1 ve 2’de belirtmelidir. SÇD raporunun tam olması için plan veya porgram uygulaması izleme düzenlemelerinin taslağını göstermelidir. Aslında, neyin izleneceği ve bunun nasıl yapılacağı SÇD sürecinin ilk safhalarında ve plan ve programın hazırlanışı süresince ele alınmalıdır. İzleme üzerine olan 8nci Bölüm, izleme amaçlarının ve metodlarının geliştirilmesi üzerine rehberlik sağlamaktadır. 5.5. Taslak SÇD raporunun hazırlanması Etkilerin değerlendirilmesi ve ölçülmesi SÇD raporunda belirtilir. Bu rapor, resmi halkın katılımı toplantılarının tamamlanmış olduğu taslak plan ve programına yansıtıp desteklemelidir. Taslak SÇD Yönetmeliğinin Ek III’ü SÇD raporunda sunulacak olan bilgileri listelemektedir

Ek 6, taslak SÇD yönetmeliği uyarınca SÇD raorunun bir şablonunu sunmaktadır.

SÇD raporunun taslak plan veya programdan farklı bir döküman olarak yazılması gerekmez iken, ondan net bir şekilde ayırt edilmelidir. Döküman, SÇD raporuna bağlı olan taslak yönetme-liğe uyulduğunu göstermelidir. Yetkili kurum, SÇD raporunun uzunluğu ve sunulacak olan ayrıntıların seviyesini belirlemede, bunun bir halka danışma belgesi olması amacını unutmamalıdır. Karar verenler, diğer plan/programı hazırlayan kurumlar, çevre sorumluluğuna sahip kurumlar, yasal danışmanlar, Sivil Toplum Kuruluşları ve halk dahil olmak üzere geniş bir okuyucu kitlesinin ilgisini çekmesi muhtemeldir. Bu okuyucu kitlesi dikkate alınarak yazılmalı ve hazırlanmalı ve teknik olmayan bir özet içermelidir. Ek 8’de SÇD süreci ve SÇD raporu için bir kalite güvence kontrol listesi verilmiştir. Bu ek, uluslararası iyi SÇD uygulama prensiplerini temel almaktadır. Bu kontrol listesi, SÇD’den sorumlu olan ekip tarafından kullanılır. SÇD raporunun kalitesi yeterlidir.


28

6. KALITE KONTROL Türkiye’de oluşturulan SÇD’lerin iyi kalitede olmasını sağlamak için, SÇD işleminde iki adet ka-lite kontrol mekanizması kurulmuştur. İlki SÇD raporunun halka danışılması ile gözden geçir-mektir. Buna göre, SÇD Raporunun tam bir taslağı, taslak plan veya program ile aynı zamanda hazır hale getirilmelidir, böylece her iki doküman hakkındaki danışmalar birleştirilebilir. Katılım, ilgili birey ve organizasyonlara, SÇD bilgisinin dikkatle incelenmesi ve yorumlarda bulunulması imkanını sunar.

Bölüm 9, SÇD’nin bir parçası olarak ilgili kuruluşlar ve halkla istişare konusunda daha detaylı bir rehberlik sağlar.

İkinci kalite kontrol mekanizması Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yapılan gözden geçirmedir. Halkla istişareden sonra, yetkili kurum, taslak SÇD Raporunu nihai hale getirir ve onu Çevre ve Or-man Bakanlığı’na sunar. Bakanlık da SÇD’yi, iki anahtar soruya göre gözden geçirir:

• SÇD raporundaki bilgiler, plan veya program hakkında karar vermek için yeterli ve uygun mu?

• SÇD işlemi uygun şekilde izlenmiş mi? Kapsam belirleme dökümanı, gözden geçirme işlemi için önemli bir referans oluşturmaktadır, çünkü SÇD’de, nelerin nasıl araştırılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Kapsam belirleme dökümanından sapmalar, elbette, SÇD raporunda iyice tartışılmış olmaları halinde kabul edilebilir. İlave olarak, taslak yönetmelik, Bakanlık tarafından araştırılması ve değerlendirilmesi gereken birkaç belirli konuyu ortaya koymaktadır: 1. İncelemelerin, hesaplamaların ve değerlendirmelerin, uygun veri, bilgi ve dokümantasyona da-

yandırılıp dayandırılmadığı, 2. Plan veya programın ve hatta alternatiflerinin, çevre üzerindeki muhtemel etkilerinin derinleme-

sine değerlendirilip değerlendirilmediği, 3. Çevre üzerindeki muhtemel olumsuz etkilerin yok edilmesi amacıyla gerekli etki hafifletme ön-

lemlerinin belirlenip belirlenmediği, 4. Alternatiflerin yeteri kadar incelenip karşılaştırılıp karşılaştırılmadığı ve alternatiflerin, plan amaç-

larına ve de ilgili ulusal politik gerekçelere ve çevresel standardlara uyup uymadığı, 5. Kapsam belirleme çalışmaları ve halkın katılımı toplantısının usule uygun ve tam olarak yapılıp

yapılmadığı ve toplantılar esnasında ortaya çıkmış olan fikirlerin, SÇD Raporunda yeteri kadar değerlendirilip değerlendirilmediği,

6. Halkın katılımı toplantısının usule uygun ve tam olarak yapılıp yapılmadığı ve halkın katılımı top-lantısında ortaya çıkartılmış olan sorunlara, yeterli çözümlerin bulunup bulunmadığı,

7. SÇD Yönetmeliği’nin EK III’ünde (SÇD raporunun içeriğini açıklayan) belirtilmiş olan konuların yeteri kadar uyum sağlayıp sağlamadığı.

Bakanlığın, SÇD raporunun kalitesinin yüksek olmasını ve SÇD sürecinin kusursuz işlemesini sağlamasına yar-dımcı olmak amacıyla bu kılavuzdaki Ek 7’de Kalite Güvence kontrol listesi verilmiştir. Kontrol listesi SÇD’nin iyi uygulaması için uluslararası standardları içermektedir.

Çevre ve Orman Bakanlığı yetkili kuruma, SÇD Raporunun gözden geçirilmesi ile ilgili görüşlerini bildirecektir. Bakanlık, SÇD Raporunda önemli eksiklikler veya hatalar bulursa, bunların, yetkili ku-rum tarafından düzeltilmesi gerekecektir.


29

7. KARAR VERME VE BİLGİLERİN HAZIRLANMASI SÇD’nin esas amacı, bu plan ve programlar hakkında karar verme sırasında potansiyel çevresel et-kilerin göz önünde bulundurulmasını sağlamaktır. Taslak yönetmelik, aslında, SÇD Raporundaki bil-gilerin ve danışma sırasında alınmış cevapların, plan ve programın hazırlanması sırasında ve bunun uygulanması için alınan nihai karardan önce dikkate alınmasını gerektirmektedir. Bunun için, yetkili kurum, plan ve planın uygulanması için ortaya konulmuş izleme gerekçeleri hakkında karar verme konusunda, SÇD’deki bulguların nasıl ele alındığını açıklayan bir bilgilendirme raporu hazırlamalıdır. Bu bilgilendirme raporunda muhtemel izleme önlemlerinin detaylı bir şekilde verilmesi gerekmemek-tedir çünkü SÇD Raporu bunları zaten işaret etmiş olmalıdır. Bu bilgilendirme raporunun Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunulması gerekmekle birlikte ayrıca rapor, SÇD sürecinde yer almış halk ve ilgili kuruluşlar tarafından da ulaşılabilir olmalıdır. Yetkili ku-rum ayrıca, halkı, plan ve programın kabul edildiğine dair bilgilendirmeli ve kopyalarının kendilerine sunulmamış olması halinde, rapora ulaşabilmelerini sağlayacak düzenlemelerin gerçekleştirilmesini sağlamalıdır.


30

8. İZLEME izleme, plan veya programın uygulanması halinde gerçekleşecek çevresel etkilerin, öngörülen etkil-erle karşılaştırmasına imkan sağlar. Bu yüzden uygulama sırasında ortaya çıkan problemlerin, önceden tahmin edilmiş olsalar da olmasalar da, belirlenebilmesini ve gelecekte yapılacak tah-minlerin daha doğru yapılmasını sağlar. Ayrıca, gelecekteki plan ve programlar için temel bilgilerin toplanması ve projelerin Çevresel Değerlendirme Raporları için gerekecek bilgilerin hazırlanması için de kullanılabilirler. İzleme ayrıca, değerlendirme bilgilerindeki belirsizlikle de ilgilenmek için kullanışlı bir yoldur. Örneğin, bir izleme programı, potansiyel olarak ciddi ancak belirsiz olan bir etki için planlanabilir. İzleme sonuçları, etkinin gerçekten meydana geldiğini gösterir göstermez, yetkili kurum daha fazla zararın önüne geçmek için harekete geçebilir. 8.1. İzleme için amaç ve metodların geliştirilmesi Taslak SÇD Yönetmeliği’nin izleme konusundaki hazırlıkları, plan veya programın hazırlanması veya uyarlanması sırasında değil, etkin hale konulması sırasında uygulanır. Ancak, izleme için yapılan hazırlıklar, SÇD’nin geri kalanından farklı bir uygulama olarak işleme tabii olmamalıdır. Neyin izlene-ceği ve bunun nasıl yapılacağı her zaman için plan veya programın hazırlanmasında göz önünde bulundurulmalıdır. Çoğu durumda, izleme için kullanılan bilgiler, temel bilgileri sağlayan bilgilerle birlikte, dış kurumlar tarafından temin edilecektir. Yetkili kurum, izleme bilgisinin, ihtiyaçlarına uygun, güncel ve güvenilir olduğunu temin etmek için dikkkat etmelidir. İzleme önerileri, raporlar ve izlemenin diğer sonuçları her zaman için bilginin kaynağını belirtmelidir. Taslak SÇD Yönetmeliği ile uygunluk gösteren izleme, mevcut izleme düzenlemeleri ile birleştirile-bilir. Ancak, izleme, bir plan veya programın ugulanması için yapılmış düzenlemeler altında oluştu-rulmamışsa, bunun uygulanması için yeni bir prosedürel adım gerekecektir. Plan uygulamasının tüm yönlerinin izlenebilmesi pek mümkün değildir. Daha etkin olmak için, izleme, belirsizliğin azaltılmasına ve kaybedilmeleri halinde bir daha oluşmayacak veya baskı altında bulunan çevresel değerlerin üzerine odaklanmalıdır. Plan uygulama izlemesinin mevcut planlarla entegre hale getirilmesi ayrıca verimliliği arttırır.

Ek 8 izleme hakkında daha fazla bilgi vermektedir.

8.2. Olumsuz etkilere karşı tepki Yetkili kurum, izlemenin olumsuz etkileri ortaya çıkartması durumunda nasıl karşılık vereceğini göz önünde bulundurmalıdır. Taslak Yönetmeliğin kendisi çevresel koruma üzerine yeni gerekçeler yaratmamakla birlikte, diğer mevzuat ve kanunlar yetkili kurum veya diğer kurumların faaliyetlerini zorunlu kılabilir. Beklenmeyen olaylar için yapılan düzenlemelerin ayrıntıları, SÇD raporunda oluştu-rulmuş etki hafifletme önlemlerine dahil edilebilir. Olumsuz etkilerin bulunması durumunda gerçekleştirilebilecek faaliyetleri içeren bir öneri izleme programının belgelenmesi için olası bir format Tablo 5’de gösterilmektedir. Yetkili kurum, izleme programında belirtilen izleme faaliyetlerinin uygulanmasından sorumludur.

Tablo 5. İzleme verilerinin belgelendirilmesi Ne izlenmelidir (etki?)

Ne tür bilgi ge-rekmektedir (be-lirleyici)?

Bilgi nereden elde edilebilir (bilgi kaynakla-rı)?

Mevcut bilgiler-de eksiklik var mı ve bunlar nasıl çözümle-nebilir?

İyileştirici faali-yet ne zaman göz önünde bu-lundurulmalıdır?

Hangi iyileştirici faaliyet gerçek-leştirilir?


31

9. SÇD VE DANIŞMA Taslak yönetmelik içeriğindeki danışma, Çevre ve Orman Bakanlığı, ilgili kuruluşlar ve de halkı içer-mektedir. Halk olarak, bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişileri, ve dernekleri, kuruluşları veya grupları tanımlanmaktadır. Bu, plan veya program tarafından etkilenecek veya etkilenebilecek veya plan veya programla ilgilenen halkı içerir ancak bununla sınırlı değildir. Halk, konu ile ilgili bireyler ve ayrıca sivil toplum kuruluşları ve meslek odaları tarafından temsil edilebilir. SÇD sürecinde, halkla danışma içinde bulunmanın önemli olmasının birkaç nedeni vardır: - Yerel halk, yerel uzmanlık ve bilgi sağlayabilir, - Halkın katılımı önemli konuların ve endişelerin belirlenmesinde yardımcı olabilir, - Yerel halk ve ilgili gruplar, gözönünde bulundurulması için ilave alternatifler önerebilir, - Halkın katılımı daha sonra ortaya çıkabilecek olası çelişkilerin önlenmesini sağlar, - Halkın katılımı SÇD sürecinin açıklığını temin eder ve bu da geri dönüşüm açısından SÇD karar

verme işleminin güvenilirliğini ve plan veya program için halk desteğini arttırır. Ideal olarak, halkla istişareler, yetkili kurum tarafından bilgilerin hazırlanması ile sınırlı değildir, ay-rıca halkın, SÇD işlemine bir katkısının bulunmasını sağlar. 9.1. Danışma için gerekenler Plan veya program uygulamasının etkileri ile ilgilenmesi muhtemel kurumlara, SÇD Raporuna dahil edilecek olan bilgilerin kapsamı ve seviyesi konusunda danışmada bulunulabilir. Bu kurumlar ilgili kuruluşlar olarak belirlenmektedirler. Belirli bir plan veya program ve SÇD Raporu üzerine danışıla-cak olan halkın belirlenmesi yetkili kuruma aittir. Taslak SÇD yönetmeliğine ek olarak, yetkili kurum, sorumlu bulunduğu plan veya program ile ilgili olan her yasal zorunluluk ve yönergeyi doğal olarak göz önünde bulundurmalıdır. Halkın katılımı toplantısına katılacak olanlar, yetkili kurum tarafından, halkın katılımı toplantısından 5 (beş) çalışma gününden önce, ekinde SÇD raporunun bulunduğu bir mektup ile bildirilmelidir. Halkın katılımı toplantısı, daha önceden kapsam belirleme toplantısında ortaya koyulmuş koşullara uygun bir şekilde yetkili kurum tarafından gerçekleştirilmelidir. Şekil 6, SÇD Yönetmeliğinde belirtilen danışma gerekçelerini özetlemektedir. 9.2. Pratik Danışma Yönleri Danışma işlemleri karmaşık olabilir ve dikkatli şekilde planlanmalıdır. Danışmanlığın nasıl yürütüle-ceğine dair, taslak yönetmeliğin şartlarının nasıl karşılanacağını belirginleştiren bir taslağın hazır-lanması (normal olarak, plan veya program için daha geniş bir danışma stratejisinin bir parçası olarak) yardımcı olabilir. Böyle bir strateji, danışma işleminin amaçları, hangi danışma faaliyetlerinin yürütüleceği, hangi bilgi ve dökümanların hazır hale getirileceği ve bunların nasıl elde edilebileceği, danışma sonuçlarının nasıl ele alınacağı ve danışılan kişilere nasıl geribildirim yapılacağına dair bir açıklama içerebilir. Etkin olmak için, danışma, doğru becerilere, bilgi ve deneyime sahip kişilerce ele alınmalıdır. Dan-ışma, kurum dışı uzmanların yardımı ile yönetilebileceği gibi, yetkili kurum, kendi personelinin dan-ışma kapasitesini de kurabilir. Bu, özellikle düzenli olarak SÇD ve plan süreçlerinden sorumlu kurum için geçerlidir. Danışmanın şekli ve bireylerin ve organizasyonların katılımı, plan ve programın doğası ve boyutuna göre değişecektir. Örneğin, yerel temsil grupları, özelikle söz konusu bölgeye odaklandıkları için, bölgesel bakış açılarını ele almaları zordur. Benzer şekilde, bölgesel seviyede temsil edilen kurumlar her zaman için yerel konulardan haberdar olmayabilir. Katılımcıların uygun seviyelerde sağlanması önemlidir. Bazı danışmanlar aktif katılımcı olmak istemeyebilirler. Sadece bilgilendirilmek ve katılım veya yazılı danışma ile daha geniş bir anlamda katılma isteğinde bulunabilirler. Diğerleri daha aktif rol almak


32

isteyeceklerdir. Çoğu etken, ilgilerini ve katılımlarını teşvik etmek için kullanılacak olan önlemlere bağlıdır. Projeden etkileneceklerin homojen bir grup olmadığının bilincinde olmanın ve ne şekilde katılımda bulunmak istediklerini belirtmelerine izin vermenin en iyi çalışma şekli olduğunu bilmek önemlidir. SÇD işlemi ilerledikçe ve yeni konular ortaya çıkıp diğerlerinin geçerliliği kayboldukça, projeden etkilenenlerin listesi genellikle uzayacak ve değişecektir.


33

Şekil 6. Taslak SÇD Yönetmeliği’ne gore SÇD süreci akım şeması

Zorunlu faaliyet

İsteğe bağlı faa-liyet

Lejand:

10. SÇD HAKKINDA SIK SORULAN SORULAR 1. STRATEJİK ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME NEDİR? Kısaca, SÇD bir plan ya da programın çevresel etkilerini değerlendirme sürecidir. SÇD Yönetmeliği daha kesin bir tanım sunar: bir stratejik çevresel değerlendirme raporunun hazırlanması, raporun kalite kontrolünün yapılması, karar verme mekanizması içinde bu raporun göz önünde bulundurulması ve plan veya programın onayından sonra gerekli bilgilendirmenin yapılması ve izleme hususlarında yürütülecek çalışmalardır. 2. SÇD YÖNETMELİĞİ ALTINDA HANGİ PLAN VE PROGRAMLAR SÇD GEREKTİRİR? Yapısı, boyutu ve önerilen konum sebebiyle çevre üzerinde önemli etkileri olabilecek plan veya pro-gramlar, ve bunlara ait değişiklikler SÇD gerektirmektedir. Ek I’de, SÇD’ye her zaman konu olan plan ve programları listelemektedir. Diğer plan ve programlar için SÇD uygulanabilirliğine, Ek II’de belirtilen eleme sürecine bağlı olarak, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından karar verilir. Genel olarak, Ek I’de olmayan plan ve programlar da, eğer duyarlı bir böldede ise veya önemli çevresel etkiye sebep olacak-larsa, bunlara da SÇD uygulanacaktır. Ancak, milli savunma, sivil savunma ve doğal afetlerle mücadele kapsamında yer alan plan ve program-lar ile mali veya bütçe plan ve programlarına yönetmelikce SÇD uygulamasına gerek duyulmaz. 3. SÇD’Yİ KİM UYGULAYACAK? Yönetmelik, SÇD’yi kimin uygulayacağını belirtmemektedir. SÇD’nin doğru yapıldığını sağlama zorunlu-luğu çoğunlukla, plan veya programı oluşturan Yetkili Kurumdadır. Ancak, bu görevi, kurumun kendi personeli ya da danışmanlar ya da her ikisi birlikte yapılabilir. 4. SÇD MALİYETİNİ KİM KARŞILAYACAKTIR? SÇD Raporunun hazırlanması ve bununla beraber halkın katılımı, plan veya programı geliştiren kurum tarafından finanse edilecektir. 5. BİR SÇD YAPILMIŞ OLSA DAHİ ÇED HALA GEREKLİ MİDİR? SÇD Yönetmeliği ÇED Yönetmeliğini reddetmez. Pratikte SÇD genellikle geniş öneri ve alternatifler ile ilgilenmektedir. ÇED ise proje odaklıdır ve belirli bir önerinin çevre üzerindeki etkileri üzerine daha ay-rıntılı bilgi gerektirir. SÇD daha ileri bir safhada ÇED’in hazırlanmasına yardımcı olacaktır ancak gerek-liliğini ortadan kaldırmaz. 6. EĞER BİR SÇD YÜKSEK BİR SEVİYEDE VEYA “ANA” PLAN VEYA PROGRAM ÜZERİNE YAPILMIŞSA, DAHA ALT SEVİYE PLAN VEYA PROGRAMLARI İÇİN DE, VEYA DAHA İLERİ BİR SAFHADA YAPILMASI GEREKLİ MİDİR? SÇD yönetmeliği, hiyerarşilerde plan veya programlar arasında kopyalamanın önüne geçer. Yönetme-lik, eğer üst ölçekli bir SÇD uygulanmışsa o zaman daha alt ölçekte bir SÇD’nin uygulanmayacağını be-lirtmektedir. 7. HÜKÜMET SÇD’NİN ONAYI VEYA GÖZDEN GEÇİRİLMESİ İÇİN BİR KURUM OLUŞTURACAK MIDIR? SÇD’NİN KALİTE KONTROLÜ NASILYAPILACAKTIR? Halka danışmadan sonra tamamlanacak SÇD raporunun kalitesini Çevre ve Orman Bakanlığı kontrol edecektir. SÇD Yönetmeliği, Bakanlık tarafından incelenecek SÇD raporunu ve süreçinin ana hatlarını şekillendirir. SÇD el kitabı, bakanlık kalite kontrolü için nasıl daha iyi hazırlanacağını açıklamaktadır. 8. BELİRLİ BİR FAALİYETİN SÇD’Sİ HAKKINDA YORUM GETİREBİLİR MİYİM? SÇD Yönetmeliğinin şartları halkın katılımını, tüm SÇD süreci boyunca sağlamaktadır. SÇD Yönetme-liği iki halkın katılımı toplantısını şart koşmaktadır: biri SÇD sürecinin kapsam belirleme aşamasında, biri de kalite kontrol aşamasında.


33

9. SÇD SÜRECİNİN TÜMÜ NE KADAR SÜRMEKTE VE MALİYETİ NE KADAR OLMAKTADIR? Bu sorunun kesin bir cevabı yoktur, SÇD süresi ve maliyeti, ilgili olduğu konunun planlama sürecinin yapısına ve SÇD sürecinin ne kadar iyi uygulandığına bağlı olmaktadır. Sağlam bir kapsam belirleme, örneğin, SÇD süreci ile gerçekten ilgili olan etkiler üzerindeki prosese odaklanarak ve diğerlerini eley-erek, SÇD süresini ve maliyetini azaltabilir. Uygulamada bir SÇD, bir kaç aydan bir kaç yıla kadar zaman alabilir, ve planlama süreci maliyeti %0.1 ile %15’i arasında bir maliyeti olur.


34

EK I: TEMEL BİLGİLERİN VE EĞİLİMLERİN TOPLANMASI VE SUNUMU Hangi bilginin toplanacağına karar verilmesi Aşağıdaki prensipler bilgi toplanmasını düzenlemeye yardımcı olabilir: - Toplanan bilgi plan veya programın boyutsal ölçeği ile ilgili ve uygun olmalıdır. - Bilgi toplama, plan veya program alanının çevresel özelliklerine odaklanmalıdır, bunlar: (i) plan veya

program alanı ile ilgili çevresel konuları belirlemek için yeterli olmalıdır; ve (ii) önemli etkisi olabile-cek plan ve program hakkında olmalıdır.

- Toplanmış veri ve bilgi, çevresel amaçlar ve belirleyiciler (bunlar, kapsam aşamasında geliştirilmiş olmalıdır!) ile ilgili olmalıdır.

Temel bilgilerin türleri ve kaynakları Temel bilgiler hem ölçülebilir hem de nitelikli olabilir. Nicel bilgiler genellikle mevcut izleme ve araştırma faaliyetleri sonucu oluşturulmakta, nitel bilgi ise uzman görüşünü temel almaktadır. SÇD’nin hedefleri i-çin, nitel bilgi, kanıtlanmış bulgularla desteklenmelidir. (örneğin, istatistiki veriler, kanıtlanmış veri kay-nakları, vs.) Yetkili kurum, ihtiyaçları bulunan bilginin bazılarına sahip olabilir, ancak SÇD sürecine uy-gun bir temel sağlamak için doldurulması gereken bilgi boşlukları bulunabilir.

Bilgilerin Sunumu Çoğu zaman, bilginin harita haline getirilmesi, plan ve program bölgesi boyunca nasıl değişeceğini gös-termek açısından kullanışlıdır. Bu açıdan Coğrafi Bilgi Sistemi (GIS) özellikle kullanışlıdır. Bilgi katman-larının oluşturulmasını sağlar ve bir bilginin diğeri ile ne kadar yakından ilgili olduğunu incelemek müm-kün olur. Bu yolla, coğrafi modeller ve bağlantılar belirlenip araştırılabilir. Verinin haritalaştırılamadığı yerlerde, grafikler, çizelgeler ve diğer görsel sunum formları, verinin daha kolay anlaşılmasına yardımcı olabilir.

Oymapınar Turistik Gelişim Projesi için SÇD ekibinin bağlantıya geçmiş olduğu yetkili kurumlar: - Milli Savunma Bakanlığı - Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü) - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Maden İşleri Genel Müdürlüğü) - Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü) - Karayolları Genel Müdürlüğü - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü - Kültür Bakanlığı (Turizm Bakanlığı ile birleştirildi) (Kültürel ve Doğal Varlıkları Koruma Genel Müdürlüğü) - Orman Bakanlığı (Çevre Bakanlığı ile birleştirildi) (Orman Genel Müdürlüğü, Doğal Parklar, Avlanma ve Vahşi

Hayatın Korunması Genel Müdürlüğü, Araştırma Planlama ve Koordinasyon Bölümü) - Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı - Elektrik Araştırma ve İnceleme İdaresi Genel Müdürlüğü - BOTAŞ - POAŞ - EÜAŞ Genel Müdürlüğü - Manavgat Kaymakamlığı - Oymapınar Belediyesi Sivil Toplum Kuruluşlarının, ilgili kamu kuruluşlarının projeye katılımı ve yerel halkın eğitimi pilot projede öncelikli amaçlardır. Bu bağlamda, ilgili Bakanlıkların İl Müdürlükleri temsilcilerinin, Yerel Gündem 21 temsilcilerinin, ÇED (Çevresel Etki Değerlendirme) hazırlamış bazı müşavir firmalarının katılımı ile bir koordinasyon ve bilgilendirme to-plantısı düzenlenmiştir.


35

Eğilimlerin belirlenmesi Birçok bilgi, geçmiş veya o zamandaki kayıdı sağlayarak, çevresel durumu, zamanında, bir nokta veya noktalarda kayıt altına alacaktır. Bununla birlikte, mümkün olduğu yerde, hem tarihi eğilimleri hem de mevcut politikaların devam etmesi açısından gelecekteki eğilimleri, planları ve programları “hiçbirşey yapmama durumu” altında incelemek önemli olacaktır. Özellikle, eğilimlerin, mevcut politika, plan ve programların, karar verilmiş hedeflere ulaşıp ulaşamayacağını veya hedefe yaklaştığını veya uzaklaştı-ğını göstermeye yardımcı olacaktır. Bu eğilim analizi mevcut ve potansiyel gelecekteki çevresel prob-lemleri öne çıkarmaya yardımcı olmalıdır.

36

EK II: ÇEVRESEL HEDEFLERİN VE BELİRLEYİCİLERİN GELİŞTİRİLMESİ Yönetmelik, çevresel hedeflerin, SÇD sürecinin kendisi için geliştirilmesine gerek duymamaktadır, an-cak doğru düşünce seviyesinin elde edilip edilmediğini sağlamak için SÇD sürecinde geniş bir şekilde kullanılmaktadır. Çevresel hedeflerin geliştirilmesi, plan veya programın daha çevre dostu ve sürdürüle-bilir olmasını sağlayabilir. Hedef, istenilen değişim yönünü belirterek planlanan bir ifadedir. Planlama sürecinde, üç çeşit hedef konu ile ilgilidir: - Plan hedefleri, geneli uzman görüşleri, halka danışma ve politik onay süreçlerinden geçerek söz

konusu plan veya program için benimsenmiş hedeflerdir. - Dış hedefler, plancıların, SÇD sürecinden bağımsız gözle bakmaları gereken hedeflerdir. Bunlar

çevre koruma hedeflerini (SÇD raporunda belirtilmesi gereken) içermektedir, ancak bunlar, belli bir sayıda ev inşaa etmek için bir politika ihtiyacı gibi, ekonomik veya sosyal olabilir.

- Çevresel hedefler, planın çevresel etkilerinin test edilebileceği metodolojik bir ölçüt sunmaktadır. Bu hedefler, çoğu zaman plan veya dış hedeflerle örtüşmelerine rağmen bunlardan farklıdırlar. Çev-resel hedefler çoğu kez, diğer plan ve programlarda belirtilmiş olan çevresel koruma hedeflerinden (dış etkenler) veya plan ve program içeriğinden ve çevresel problemlerin gözden geçirilmesinden oluşturulabilmektedir.

Hedefler ölçülebilir şekilde ifade edilebilir (örneğin “sera gazları emisyonunun azaltılması” hedefi, “CO2 emisyonlarını 2010 yılı itibariyle %12.5 azaltmak” olarak ifade edilebilir). hedeflerin gerçekleştirilmesi normalde belirleyiciler kullanılarak ölçülmektedir. Şekil 6 bazı çevresel amaç ve belirleyicileri belirtmektedir. Bunlar, yerel koşulları ve konuları göz önün-de bulunduracak şekilde uyarlanmalıdır. Örneğin, yerel çevresel amaçlar, yerel seviyedeki koşulları yansıtmak için ilave edilmelidir; alan ile ilgili olmayanlar çıkarılıp daha detaylı hedefler eklenmelidir. Mi-nerallerle ilgili bir plan, örneğin, toprak ve su kalitesi, hidrolojik rejimin devamı ve mineral rezervleri için daha fazla hedef içerebilir ve bunları daha detaylı bir şekilde ifade edebilir.

37

Şekil 6. Çevresel hedeflere ve belirleyicilere ait örnekler Çevresel hedefler ve belirleyiciler SÇD konuları

- Muhtemel çevresel hedefler (elemeler, eklemeler ve düzeltmeler yolu ile bölge-sel/yerel koşullara uyarlanacak olan)

- muhtemel çevresel belirleyiciler: temelin, öngörülerin, izlemenin belirlenmesi yolları; (eleme, ekleme ve düzeltmel yolu ile böl-gesel/yerel koşullara uyarlanacak olan)

Biyolojik çeşit-lilik, fauna ve flora

- Yaban hayata ve korunan türlere ait ola-rak seçilmiş alanların zarar vermekten kaçınılması

- Geri dönüşü olmayan kayıplardan kaçı-narak biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi,

- Karakteristik habitatların ve türlerin gözle görülebilir seviyelere çıkartılması

- Çiftlik hayvanlarında uzun vadeli azal-manın geriye çekilmesi

- Önemli yaban hayatı alanlara ve bağlı oldukları ekolojik süreçlere ait sürdürüle-bilir yönetimin sağlanması

- İnsanların yaban hayat ve yaban hayat alanları ile ilişki kurmaları için fırsatların sağlanması

- Koruma bölgeleri hakkında kaydedilmiş zarar seviyeleri

- hedefler - ulusal açından önemli yaban hayatı alan-

larının kayıt edilmiş durumları - koruma alanlarının sayısı/büyüklüğü

Nüfus ve insan sağlığı

- insan sağlığının korunması ve geliştiril-mesi

- suçun azaltılması ve önlenmesi, suç korkusunun azaltılması

- gürültü ve titreşimin azaltılması

- nüfus büyüklüğü - Nüfus yapısındaki değişiklikler - Sağlıklı ortalama ömür - Ölüm sebepleri - 1,000 kişi başına düşen kayıt altına alın-

mış suç - Suç korkularına ait araştırmalar - Trafik kazaları sayısı - Ortam gürültü seviyesinden etkilenen in-

san sayısı - Huzurlu bölge oranı

Su ve toprak

- Su kirliliğinin doğal sistemlere zarar vermeyecek seviyelere indirilmesi

- Taşıma kapasitesi içinde su çekilmesi-nin, kaçağının ve doldurulmasının sürdü-rülmesi (gelecekteki kapasite dahil)

- Kirliliğin azaltılması ve toprak kalitesi ve miktarının korunması

- Atığın en az seviyeye düşürülmesi ve geri dönüşüm, kompostlaştırma veya enerji üretimi yolu ile tekrardan kullanımı ve geri kazanımı

- Önemli ekolojik süreçlerin (örneğin hid-roloji, su kalitesi, kıyı süreçleri) sürdü-rülmesi ve yenilenmesi

- Nehirlerin, kanalların ve tatlı su kaynakla-rının kalitesi (biyolojik ve kimyasal)

- Yeraltı suyu kullanımının kalitesi ve mik-tarı (sektör olarak, sızıntılar dahil) ve erişi-lebilirliği)

- Suya bağlı habitatlardaki, özellikle belir-lenmiş olan sulak alanlardaki su varlığı

- Yeşil alan /kahverengi alan miktarla-rı/kayıpları

- Göçükten, dayanıksızlıktan vs. etkilenmiş ev sayısı

- Konut yoğunluğu - Atığın düzenli depolama alanlarında

bertarafı - Kirlenmiş arazi

38

Çevresel hedefler ve belirleyiciler Hava

- Hava kirliliğinin doğal sistemlere zarar vermeyecek seviyelerle sınırlandırılması

- Seyahat ihtiyacının azaltılması

- Hava kirliliği olan günlerin sayısı - Emisyon sınır değerlerinin sağlanması - Önemli hizmetlere erişim - Ulaşım şekline göre kişi başına bir yılda

katedilen mesafe - şekil ayrımı - trafik yoğunluğu

İklim Faktörleri

- Sera gazları emisyonlarının azaltılması - İklim değişikliklerinin etkilerine, örneğin

su baskını, aşırı hava şartlarından dolayı yolculukların engellenmesi vs. karşı has-sasiyetin azaltılması.

- Elektrik ve benzin kullanımı - Bölgedeki yenilenebilir enerji kaynakla-

rından üretilen elektrik - Bina ve konut başına enerji harcaması - CO2 emisyonları - Su baskını riski

Kültürel miras ve peysaj

- tarihi binaların, arkeolojik alanların ve diğer kültürel açıdan önemli vasıfların korunması

- iyi çalışan, iyi dayanan ve iyi görünen yerlerin, alanların ve binaların oluşturul-ması

- Heryerde ve özellikle belirlenmiş alan-larda peysajın korunması ve geliştirilme-si

- Çeşitliliğe ve yerel farklılıklara değer ve-rilmesi ve bunların korunması

- Halka açık yerlerin, kültürel miras ve peysajların kalitesinin ve sayısının arttı-rılması

- “Risk altında” olan arkeolojik bölgelerin yüzdesi

- Boş duran konutların sayısı ve oranı - Bina işlevselliği: kullanım, ulaşım ve alan - bina etkisi: yapı ve malzemeler - iç çevre, kentsel ve sosyal entegrasyon,

özellik ve yenilik - Halka açık alan ve yeşil alanlar dahil ol-

mak üzere özel bir güzelliği veya kalite-sinden dolayı belirlenmiş olan arazi yüz-desi

- Parkların ve açık alanların 200 metreye kadar yakınında olan nüfusun oranı

Yetkili kurum, bu aşamada aşağıdakileri göz önünde bulundurmalıdır: - çevresel hedefler, sonuçların nasıl elde edileceğine değil (“girdi” veya metotlar), çıktılara (veya neti-

celere) odaklanmalıdır. Örneğin, özel yaban hayatı alanlarının korunmasından çok gelişmiş biyolojik çeşitlilik üzerine odaklanmalıdırlar. Bu, sıklıkla girdi terimleri arasında yer alan plan hedeflerinin çev-re için en mümkün olanları olup olmadığının karşılıklı kontrolünü sağlar.

- Çevresel hedef ve belirleyicilerin geliştirilmesi ve temel bilgilerin toplanması birbirlerine bildirmelidir. Hedefler daha net oldukça, bunlar, temel bilgi üzerinde odaklanmaya yardımcı ve bağlayıcı olmalı, bu sırada temel bilgiler hangi çevresel hedeflerin, belli bir plan için en önemli olduğunun belirlenme-sine yardımcı olmalıdır.

- Hedefler, ölçüm ilerleme sırasında belirleyicilerle açıkca ilişkilendirilmeli, aksi takdirde bunlara doğru yönlendirilmiş olmalıdır.

- Her hedefe gerçekten ihtiyaç duyulmalıdır ve bunlar tekrarlanmamalı veya diğer hedeflerle örtüş-memelidir. Deneyimler sonucu, SÇD için gerekli konuları içermek ve süreci etkili ve yönetilebilir kıl-mak amacıyla 25 amaçtan 12’sinin yeterli olduğunu ortaya çıkmaktadır.

39

EK III: KAPSAM BELİRLEME DOKÜMANI İÇİN ÖNERİLEN ÇERÇEVE Bu çerçeve sadece bir öneri olarak görülmelidir çünkü kapsam belirleme dökümanı için farklı formatlar mümkündür. Kapsam belirleme dökümanının az ve öz olması akılda tutulmalıdır. SÇD raporlarında, burada sözü geçen konular daha ayrıntılı olarak ele alınacaklar. 1. Giriş - Bu kapsam belirleme dokümanının amacı:

⋅ SÇD kapsamını karar vermek ⋅ Danışmayı yardım etmek ⋅ SÇD raporunun hazırlanması için kontrol listesi olarak kullanmak ⋅ SÇD raporunun gözden geçirilmesi için çerçeve olarak kullanmak

2. Söz konusu plan veya programın tanımı - Plan veya programın kısa bir tanımı, ana hedefleri ve diğer plan veya programlarla ilişkisi; - Eleme sürecinin sonuçları: Neden bir SÇD, plan ve program için gerekli?

3. Konum - Plan bölgesi sınırlarının tanımı - Önemli şekilde etkilenecek bölgelerin kısa bir tanımı. Buna, ilgili çevresel özellikler de da-

hildir. Bunlar: duyarlı bölgeler, kültürel mirasın yerleri ve doğal güzellikler, akustikler, trafik, hava kalitesi, su kalitesi ve miktarı, biyolojik çeşitlilik v.b. gibi unsurları içerebilir. Bu bölümü kısa tutmak için tanım harita üstünde tam bir açıklama ile sunulabilir

5. Plan hedefleri ve alternatifleri - Çevresel hedeflerin ve kriterlerin tanımlaması - SÇD’de işaret edilecek plan veya programın tanımı ve bunlar için eylem tanımı. Hangi çeşit

alternatifler seçilecek? 6. Değerlendirilecek Çevresel Etkiler - SÇD raporunda beklenen ve ayrıntılı şekilde açıklanması gerekecek çevresel etkiler ve bu

etkilerin seçimi için harekete geçme. - Olası etki hafifletme önlemleri. - Değerlendirme için kullanılacak tüm yaklaşım ve metotların tanımı 7. Süreç - Plan veya program için hangi karar gerekli olacak? - Plan veya program için kim karar verecek? - İş programını içeren SÇD ve planlama sürecinin (kısa) bir tanımı:

⋅ Danışmanın önemi (nasıl ve kimle?) ⋅ Bilginin önemi (nasıl ve kime?) Halk oturumunun önemi (ne zaman ve kim için?)

40

EK IV İKİNCİL, KÜMÜLATİF VE SİNERJİK ETKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Birçok çevresel problem, birkaç büyük ve belirgin problemin değil, birçok küçük ve çoğunlukla dolaylı etkilerin birikmesinden ortaya çıkmaktadır. Örnekler, sessizliğin kaybolması, peysajdaki değişimler, kırlık ve sulak alanların kaybolması ve iklim değişikliğini içermektedir. Bu etkilerle Çevresel Etki Değerlendirmesi boyunca proje bazında uğraşmak çok zordur. Ancak SÇD sevi-yesinde bunlar en etkili şekilde belirlenip ifade edilirler. Taslak SÇD Yönetmeliği, etkilerin değer-lendirmesinin ikincil, kümülatif ve sinerjik etkileri içermesini gerektirmektedir. İkincil ve dolaylı etkiler bir plan veya programın doğrudan bir sonucu değil, bazen karmaşık bir yoldan geçerek oluşan doğrudan bir etkinin sonucudur. İkincil etkilere; yer altı su seviyesini değiştiren ve bu yüzden yakınındaki bir sulak alanın ekolojisini etkileyen bir gelişim; ve diğer gelişmeleri kolay kılan veya çekici hale getiren bir proje inşaatı örnek olarak verilebilir.

Kümülatif etkiler, tek başlarına önemsiz etkilere sahip olan ancak bir araya gelerek önemli bir etki yaratabilecek çeşitli gelişmelerden dolayı; veya planın çeşitli tekil etkilerinin (örneğin, gürültü, toz veya görsel etki) birleşik bir etkisinin olduğu yerlerde meydana gelirler.

Sinerjik etkiler, kümülatif etkilere benzemektedir, ancak tekil etkilerin toplamından daha büyük bir etki oluşturacak şekilde birbirlerini etkilerler. Örneğin farklı kirleticilerin birleşimi, her kirleti-ciye ayrı ayrı dayanan bitkilere zarar verebilir.

Bu terimler ayrışık değildir. Çoğunlukla kümülatif etkiler ikincil ve sinerjik etkileri içerecek şekilde ele alınmaktadır.

Gelişme Etki Etki

Etki

EtkiEtki

Gelişme

Gelişme

Gelişme

Gelişme

Etki

Etki

Etki

Etkileşim

41

Kümülatif etkilerin değerlendirilme prensipleri - Kümülatif etkilerin değerlendirilmesi, SÇD sürecinin ayrı bir aşaması olarak görülmemelidir.

Aksine, kümülatif etkiler, SÇD ve plan veya program hazırlanışının bir parçası olarak göz önünde bulundurulmalıdır.

- Kümülatif etkilerin değerlendirilmesi, alıcı ortamlar üzerindeki hem doğrudan hem de dolaylı etkilerin belirlenmesine odaklanmalıdır. Alıcı ortamlar, doğal kaynakları (örneğin hava, su, toprak), nüfus bölümlerini (örneğin belirli bölgelerde yaşayan insanlar veya toplumun kolay zarar görebilir kısımları) veya ekosistemleri veya türlerini (örneğin kırsal alanlar) içerebilir.

- Kümülatif etkiler, idari sınırlar açısından çok, ekosistemler ve toplumlar gibi alıcı ortamların doğal sistem sınırlarına ilişkin ele alınmalıdırlar.

- Bir plan ve programdaki politika veya önerilerin kümülatif etkileri ve diğer plan ve program-ların etkileriyle etkileşimden dolayı ortaya çıkacak etkiler göz önünde bulundurmalıdır.

- Kümülatif etkiler gözönünde bulundurulurken, plan veya programın, geçmiş, mevcut ve olası gelecek faaliyetlerle bağlantılı olarak, alıcı ortamların verimli veya sürdürülebilir kılın-ması için gerekli olan kapasitesi/eşiğine ne kadar yaklaştığı değerlendirilmelidir.

- Kümülatif etkilerin değerlendirilmesi önemli bir belirsizliği içermektedir. Şayet bunu yok et-mek mümkün değil ise, belirsizlik yazılmalıdır.

EK 5’de, SÇD yöntemleri daha ayrıntılı olarak açıklanmıştır, ancak, matrisler ve (GIS) harita-lama gibi etkilerin genel bir bakışını vermek için kullanılan bu metotların özellikle kümülatif etkil-erin değerlendirilmesinde kullanışlı olabileceğinden bahsetmek yararlı olacaktır. Daha fazla bilgi için, Avrupa Komisyonunun Dolaylı ve Kümülatif Etkilerin Değerlendirilmesi ve Etki Etkileşimleri Yönergesine bakınız (bkz internet kaynakları). F

42

EK V: SÇD METOTLARI

SÇD aşaması Metot

Tem

eli b

e-lir

le b

ase-

etki

leri

be-

lirle

Etki

leri

ta

hm

in e

t

Etki

leri

de-

ğerl

ned

irs

uyu

mlu

lu-

ğuke

s-

Avantaj Dezavantaj

Literatür araştırması Birçok SÇD’de nispeten basit ve açık metotlar yeterli olacaktır. Literatür araştırması, genel bir plan ve programlar ve geniş ölçüde incelenen etkiler için yaygın olarak kullanılan ve etkili bir me-tottur.

X X X X - Çabuk - Ucuz

- Uygulanabilirlik plan ve programa bağlıdır

Uzman Hükmü Uzman hükmü, basitçe bir uzman tarafından, belirli bir (teknik) problemin analizi sonucunda ver-ilmiş olan veridir.

X X X X X - çabuk - Tartışmaya açıktır (di-ğer uzmanlarca)

Halkın Katılımı Halkın katılımı, resmi katılım olarak düzenlenebilir, ancak röportaj, katılım grupları, anketler vs. şeklinde de düzenlenebilir.

X X X - Yerel bilgilerin kullanılması

-

Matrislerin kullanılması Bir alt faaliyet listesinin bir çevresel etki parametreler listesine çapraz referanslanması için ızgara çizelgeler kullanılabilir. Çoğu SÇD matrisleri çeşitli formlarda kullanır. Matrisler amaçlar ve farklı politika sektörleri arasındaki potansiyel ikilemlerin belirlenmesi için uyum analizi yapmak amacıyla da kullanılabilir.

X X X - çabuk - ucuz

-

Bilgisayar modellemesi Bilgisayar modelleri, stratejik tercihlerin çevresel göstergeler üzerindeki etkisinin hesaplanması için kullanılabilir. Örneğin, bunlar İngiltere’de, habitat temin analizinde ve vergi politikasının, (ulusal) enerji kullanımı, araç ile katedilen yol ve toplumsal taşımacılığın kullanımı üzerine etkil-erinin simüle edilmesi için uygulanmıştır.

X X X - kesin - nicel

- pahalı (olabilir) - bazen bir model oluş-

turmak zaman alabilir

Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) Bunlar özellikle, arazi kullanımı planlamasında, yol çalışmaları, bölge seçimi ve aynı alanda bu-lunan çeşitli projelerin kümülatif etkilerinin değerlendirilmesinde kullanışlıdırlar. Ayrıca, örneğin, arazi işgali veya kirlilik kaynaklarına olan uzaklık fonksiyonunun hesaplanması şeklinde etki analizinin desteklenmesi amacıyla da kullanılabilirler.

X X X - nitel ve nicel - esnek - kolaylıkla ÇKA

(bkz aşağı) ile birleştirilebilir

- oldukça fazla temel veri gerekmektedir

- pahalı olabilir

43

Maliyet etkinlik analizi En azından bir hedefin veya amacın maliyetini ortaya çıkaran seçimin yapılması için kullanılmak-tadır (çevresel veya finansal). Bu, faaliyetlerin, hava ve su kalitesi standardının, emisyon sınır-larının veya kaynak birleştirme tahsisleri gibi varolan (çevresel) hedefler veya amaçların kısıt-ladığı durumlarda kullanışlı bir tekniktir.

X X - - SÇD kapsamında sınırlı/belirgin kullanım

Maliyet-Kâr analizi (MKA) Mümkün olabildiğince çok etkinin birleştirilmiş bir değer olarak ifade edilebileceği bir tekniktir: Kâr-maliyet oranı, gözden geçirilen tercihler arasında seçim yapmak amacıyla bir temel oluştur-maktadır.

X X - birleşik değer - eğer bilinen deneyim sayısı yok ise ayrıntılı çalışmalar için geniş çapta araştırma gerek-tirir

- pahalı olabilir

Çoklu kriter analizi (ÇKA) Bu, tüm etkilerin belirginliğini ifade etmek amacıyla birleştirilmiş tek bir değerin kullanılmasın-dansa (MKA’da olduğu gibi), birkaç anahtar değerlendirme kriterinin üzerine ayrı ayrı puanla-manın yapıldığı, MKA’nın gelişmiş bir şeklidir. Matematiksel uygulamaların kullanılması, ağırlık-lar ve kriter puanlarının birleştirilmesi tercihlerin sıralandırılabilmesini sağlamaktadır. ÇKA’nın MKA’ya karşı avantajı, çevresel maliyetlere geçici olarak bir değer biçilememesine rağmen, hem çevresel hem de finansal maliyetlerin birleşik bir analizini sağlayabilmesidir. ÇKA belirsiz bir çözüme ulaşmaz. Farklı ağırlık kümeleri analiz edilebilir.

X - hassasiyet analizi ile kolayca bir-leştirilebilme

- şefafflık - ağırlık takımları sub-

jektiftir

Hayat döngü analizi (HDA) HDA, ürünün yapılışı sırasındaki, üretimi için kullanılan hammaddenin çıkarılışından dağıtımına ve kullanımına, ve muhtemelen tekrardan kullanımına veya geri dönüşümüne ve son olarak ber-tarafına kadar tüm evrelerin detaylı olarak ölçülmesini içermektedir. HDA, bir üreticinin, ürünün hayatındaki her aşamasında, ne kadar enerji ve hammadde kul-lanılacağı ve ne kadar katı, sıvı ve gaz atığın üretileceğini hesaplayabilmesini sağlamaktadır.

X X - atık yönetimi planları ve pro-gramları ve sek-törel planlar ve programlar (ör. Enerji tedariği) için çok kullanışlı

- pahalı - fazla zaman alıcı

44

EK VI SÇD RAPORUNUN YAPISI VE İÇERİĞİ Bu çerçeve sadece bir öneri olarak düşünülmelidir, SÇD raporu için farklı formatlar olabilir. Sağdaki sütunda, çerçeve, taslak yönetmeliğin Ek III’de listelendiği gibi SÇD raporunun zorunlu taraflarına atıfta bulunmaktadır.

Başlık İçerik Yönetmelik

Özet Raporun teknik olmayan özeti 12

Genel Bakış içeriği Raporun, içindekiler kısmı, ve raporun her bir bölümünde hangi konunun değinildiğini açıklayan kısa özetler.

Giriş Kapsam tanımını (plandaki politikalar dizini), SÇD raporuna ait amacın açık-lamasını içerir.

1

Planın, ulusal politika ve diğer plan/programlar ile birlikte ana hedeflerinin ve içeriğine ait ana hatların açıklanması.

1

Plan bölgesinin mevcut çevre durumu (mümkünse bir harita üzerinde iş-aretlenmiş) ve mevcut eğilimleri ve baskıları göz önünde bulundurarak planın uygulanmaması durumunda çevrenin nasıl gelişeceği (hiç bir şey yapmama)

2

Plan/programın politikaları veya önerileri ile olası etkilenecek bölgeler (mümkünse harita üzerinde işaretlenmiş) ve bunlara özgü çevresel özellikler (yukarıdakilerin tanımlamaları)

3

İçerik ve anahat

Planın işaret ettiği mevcut çevresel problemlerinin bir tanımı 4

Ana alternatiflerin bir tanımı ve alternatiflerin neden seçildiğine dair bir açık-lama

8

Çevresel hedefler ve kriterler ve bunların neden benimsendiği ve değer-lendirmede nasıl uygulandığı konusunda kısa bir (örneğin değerlendirme matrislerinde) açıklama

5

Her bir alternatifin olası önemli etkilerinin bir tanımı 6

Plan alternatifleri ve çevresel değer-lendirme

Etkileri özetleyen plan alternatiflerine ait karşılaştırma

SÇD’yi kimin uyguladığına, ve SÇD sürecinde hangi tarafların katıldığına dair açıklama. Halkın katılımı toplantısının ana hatları, ve katılım sonuçları

9 Kullanılan Me-todoloji

Değerlendirme metotları için eylem ve bunlara ait açıklama, ve teknik eksik-likleri veya bilgilerdeki ya da teknik konulardaki eksiklikleri içeren değer-lendirmenin geçerliliğini kısıtlayan her bir sınırlamaya ait bir açıklama

8, 11

Etki azaltma Önemli çevresel etkileri önlemek, azaltmak ve telafi etmek için öngörülen önlemlerin bir açıklaması. Bu açıklamada, değerlendirme sürecinin bir sonucu olarak plan alternatiflerine yapılan değişiklikleri içerecektir (daha düşük seviyede gelişme şartlarını, ÇED’e ilişkin, vb. şartları da ayrıca içere-bilir).

7

İzleme Plan uygulamasını izlemek için tahmin edilen ölçümler ve izleme planın gözden geçirilmesine nasıl etkileyeceğine dair bir açıklama

10

Sonuç Bilgi boşlukları ve karar vermede bu boşlukların önemine değinen rapor sonucu

11

İzleme Planlama sürecinde takip edecek adımların açıklanması

Referanslar Kaynak dokümanlar, kaynakça vb.

45

EK VII KALITE GÜVENCE KONTROL LISTESI Kalite Güvence Kontrol listesi SÇD sürecinin kalitesi, iyi bir SÇD ekibinin seçimi, uygun bilgilerin toplanması, etkin öngörü tekniklerinin kullanımı, doğru istişare, ve SÇD bulgularının plan veya program içine entegre edilmesi ile sağlan-malıdır. Bu bölüm, bu yayındaki rehbere ve uluslararası uygulama standartlarına dayandırılmış bir kalite güvence kontrol listesi önermektedir. Kontrol listesi, SÇD’ye katılmış herhangi bir kapasitedeki herhangi bir kişinin kullanabileceği şekilde ta-sarlanmıştır: SÇD’leri uygulayan yetkili kurum, yetkili kurumun danıştığı kurumlar, müfettişler, denetçiler, bağımsız uzmanlar, ve halk. Liste hem SÇD’nin teknik kısmını hem de taslak SÇD yönetme-liği altında SÇD sürecinin prosedürel adımlarını kapsamaktadır. SÇD’nin her bir aşamasında bu nok-taya kadar yürütülen işin kalitesini kontrol etmek için uygulanabilir. Hedefler ve içerik - Plan veya programın amacı ve hedefleri nettir. - Uluslararası çevre koruma hedeflerini içeren çevresel konular ve tahditler, amaçların ve hedeflerin geliştirilmesinde göz önünde bulundurulmaktadır.

- Kullanılan çevresel hedefler net bir şekilde oluşturulmakta ve uygun göstergeler ve hedeflerle bağlantı kurulmaktadır. - Ilgili diğer planlar, programlar ve politikalar ile bağlantılar tanımlanmakta ve açıklanmaktadır (tutarlılık analizi). Kapsam Belirleme - Çevre ve Orman Bakanlığı’na ve halka, uygun yollarla ve uygun zamanlarda, taslak kapsam belirleme dokümanının içeriği ve kapsamı hakkında danışılmaktadır.

- Değerlendirme, önemli konular üzerine odaklanmakta, ve bunlarla yeterli ayrıntıda ilgilenmektedir. - Sonraki hususlardaki konuları elemek için sebepler verilmektedir. Bilgilerdeki boşluklar ve belirsizlikler - Karşılaşılan teknik, prosedürel ve diğer zorluklar tartışılmaktadır: varsayımlar ve belirsizlikler belirtilmektedir. - Bilgilerdeki veya metotlardaki eksiklikler gibi zorluklar açıklanmaktadır. Alternatifler - Gerçekci alternatifler önemli konular için dikkate alınmaktadır, ve bunların seçilme sebebi belgelenmektedir. - Nerede ilgili ise alternatiflere “hiçbir şey yapmama” ve/veya “hiçbir şeyin değişmemesi” senaryoları dahildir. - Her alternatifin çevresel etkileri (hem olumsuz hem de olumlu) tanımlanmakta ve karşılaştırılmaktadır. - Alternatifler ve ilgili diğer planlar, programlar veya politikalar arasındaki tutarsızlıklar tanımlanmakta ve açıklanmaktadır. - Alternatiflerin seçilme ve eleme sebepleri verilmektedir. Temel bilgiler - Mevcut çevresel durumun ilgili hususları ve bunların plan veya program haricindeki olası gelişmeleri tanımlanmaktadır. - Muhtemelen önemli şekilde etkilenecek bölgelerin özellikleri tanımlanmaktadır. Olası önemli etkilerin tahmini ve değerlendirilmesi - Yönetmelikte listelenmiş kategorileri (biyolojik çeşitlilik, nüfus, insan sağlığı, fauna, flora, toprak, su, hava, iklim faktörleri, mal varlıkları, kültürel miras ve peysaj) içeren etkiler tanımlanmıştır, bununla ilgili olarak; olası diğer etkiler de ayrıca buna da-hildir.

- Her iki olumlu ve olumsuz etkiler göz önünde bulundurulmakta, ve etkilerin süresi (kısa, orta veya uzun dönem olduğu ka-dar dönüşümlü etkilere karşı geri dönüşümü olmayan etkiler) belirtilmektedir.

- Olası ikincil, kümülatif ve sinerjik etkiler uygulanabilir olduğu yerlerde tanımlanmaktadır. - Ilgili olduğu yerde, etkilerin tahmini ve değerlendirilmesi kabul edilmiş standartları ve yönetmelikleri kullanmaktadır. - Etkileri değerlendirmek için kullanılan metotlar tanımlanmaktadır ve uygundur. Etki hafifletme önlemleri - Plan veya program uygulamasının önemli olumsuz etkilerinin herbirini önlemek, azaltmak ve mümkün olduğunca tama-

46

men ortadan kaldırmak için tahmin edilen önlemler gösterilmektedir. - Proje izinlerinde dikkate alınacak konular tanımlanmaktadır. SÇD raporu - Kendi formatında ve sunumunda açık ve kısadır. - Basit, net bir dil kullanmakta ve teknik terim kullanmaktan kaçınmakta veya bunları açıklamaktadır. - Uygun olduğu yerlerde harita ve diğer görsel şekilleri kullanmaktadır. - Kullanılan metodolojiyi açıklamaktadır. - Kime danışıldığını ve hangi danışma metotlarının kullanıldığını açıklamaktadır. - Uzman görüşlerini ve düşünce konularını da içeren bilgi kaynaklarını belirtmektedir. - SÇD’nin tüm yaklaşımını, planın amaçlarını, göz önünde bulundurulan önemli seçenekleri, ve SÇD sonucu plana yansı-yan herbir değişikliği kapsayan teknik olmayan bir özet içermektedir.

Danışma - Plan yapma sürecinin ayrılmaz bir parçası olarak SÇD danışılmaktadır. - Plan veya programdan olası etkilenecek veya bunlarla ilgilenen kuruluşlar ve halk, uygun zamanlarda taslak plan ve SÇD Raporu hakkındaki görüşlerini, kendilerine erken ve etkin fırsat veren çeşitli yollarla ve zaman zaman açıklamak için danışıl-maktadır.

Karar verme ve bilgiler hakkında karar - Çevre raporu ve danışılan kişi veya kuruluşların düşünceleri, plan veya programın neticelendirilmesinde ve benimsen-mesinde dikkate alınmaktadır.

- Bunların nasıl dikkate alındığını belirten bir açıklama verilmektedir. - Benimsenen plan veya program seçiminin nedenleri, düşünülmüş diğer makul alternatifler ışığında verilmektedir. İzleme ölçümleri - Izleme için önerilen ölçümler açık, pratik ve SÇD’de kullanılan hedefler ve belirleyiciler ile bağlantılıdır. - Plan veya programın uygulanması sırasında, izleme, SÇD’deki temel bilgilerdeki eksiklikleri iyileştirmek için uygun yer-lerde kullanılmaktadır.

- Izleme erken aşamada tanımlanacak beklenmedik olumsuz etkileri seçebilir kılmaktadır. - Önemli olumsuz etkilere karşı eylem önerileri yapılmaktadır.

47

EK VIII İZLEME Giriş SÇD yönetmeliği, plan veya program uygulamasının önemli çevresel etkilerini, önceden tahmin edilmemiş olumsuz etkilerin ilk aşamalarda belirlenmesini ve iyileştirme faaliyetlerinin alınmasını mümkün kılmak ama-cıyla izlenmesini gerekli görmektedir. Yetkili kurum, amaç ve hedefleri açısından plan veya program uygula-masını izliyor olabilir. Bunlardan bazıları çevresel olabilir, ancak bu, taslak yönetmeliğin karşılanması için her zaman yeterli olmayacaktır: yetkili kurum, izleme düzenlemelerini planlarken, bu hazırlıklara uyum göster-melerini temin etmelidir. Uygunluk açısından, bu el kitabı, çevresel etkilerin tümünün izlenmesini kapsamak için “SÇD izleme” terimini kullanacaktır. SÇD izleme aşağıdaki gibi soruların açıklanmasında kullanılabilir: - Değerlendirmenin çevresel etki tahminleri eksiksiz miydi? - Plan veya program arzulanan amaçların ve hedeflerin gerçekleştirilmesine katkıda bulunuyor mu? - Etki azaltma önlemleri, beklendiği kadar iyi yapılıyor mu? - Herhangi bir olumsuz çevresel etki bulunmakta mıdır? Bunlar kabul edilebilir sınırlar dahilinde mi yoksa

iyileştirici faaliyetler arzu edilmekte midir? Önerilen izleme yapısı SÇD yönetmeliği, önemli çevresel etkilere ait izlemenin her plan veya program için tek tek yapılması gerek-tiği belirtmez. Bunun doğrudan Yetkili Kurum tarafından yapılması da gerekmez. İzleme, tek tek plan veya programlar için çevresel etkilerle ilgili yeterli bilgilerin sağlanmış olması durumunda çeşitli plan veya pro-gramları kapsayabilir. Diğer bir deyişle, taslak yönetmeliğin gerekçelerinin karşılanabileceği şekilde kurum-genişliği izlemesi için kapsam bulunmaktadır. Hangi uygun seviyede izleme yapılacağı, izlenecek plan veya programın türüne ve boyutuna bağlıdır. Yetkili kurumun, plan ve programlar için nasıl bir izleme sistemi geliştirebileceğine dair adım adım oluşturul-muş bir rehber aşağıda verilmiştir. Adım 1: Ne izlenmelidir? İlk adım, tam olarak neyin izlenmesi gerektiğini göz önünde bulundurmaktır. İzleme ölçümleri açıkca SÇD süreci ile bağlantılı olmalıdır, örneğin, göz önünde bulundurulması gerekenler: - SÇD tarafından geliştirilmiş olan amaçlar, hedefler ve göstergeler - Planın etkilerini belirtecek çevresel ana hatların özellikleri. - Etkilerin değerlendirilmesi esnasında belirlenmiş olan olası önemli etkiler. - Önemli olumsuz etkileri dengelemek veya azaltmak amacıyla önerilmiş olan etki hafifletme önlemleri. İzleme hem olumlu hem de olumsuz etkileri göz önünde bulundurmalıdır. Bir bütün olarak plan ve izleme ile ilgili etkilerini, plan veya programlardaki tek tek önlemlere ait etkilerin üzerindeki kümülatif, ikincil ve sinerjik etkilerini, ve planın uygulama ömrü boyuncaki etkilerini içermelidir. Herşeyi izlemek veya bir etkiyi süresiz izlemek gerekli değildir. Aksine, izleme: - Geri dönüşümü mümkün olmayan önemli çevresel etkiler zarara neden olmadan önce eğilimleri belirle-

mek amacıyla ve, - SÇD’de belirsizliğin bulunduğu ve izlemenin koruyucu veya hafifletici önlemlerin alınmasını sağlayacağı

önemli etkiler üzerine odaklanmalıdır. Adım 2: Ne tür bilgi gerekmektedir? Gerekli çevresel izleme bilgisinin türü (örneğin nicel veya nitel) ve ayrıntı seviyesi, plan detayının ve tahmin edilen çevresel etkilerinin özellikleri ve detay seviyesine bağlı olacaktır. SÇD izleme, plan veya program uygulaması ve izlenen muhtemel önemli etki arasında nedensel bir bağın kurulmasını sağlayacak ölçüm göstergelerini içerecektir. İzleme yapısı, dış faktörleri göz önünde bulundur-mayı ve plan veya program uygulaması ve etki arasındaki bağa odaklanmayı amaçlayacak şekilde kurul-

48

malıdır. Bu bağların kurulmasının zor olduğu yerlerde, plan veya programa ait çıktıların göstergeleri (örneğin emisyonlar) hakkında daha fazla bilgi toplamak gerekebilir. Çevresel değişim üzerine daha içeriksel izleme gerçekleştirmek uygun olabilir. Bu, çevresel değerlendirmede belirtilmemiş olan çevresel etkilerin ve çevre konularının ölçülmesini veya değişimleri daha geniş bir çevresel içerik dahilinde belirlemeyi içerebilir. Ancak bu, taslak yönetmelik tarafından zorunlu tutulmamaktadır. İzlenecek göstergelerin seçimi sırasında, göstergelerin nasıl analiz edileceği göz önünde bulundurulacaktır. İzleme sistemindeki önem, çok sayıda gösterge ile ilgili bilginin toplanmasındansa, uygun analizlerin yapıl-ması ve göstergelerdeki değişimleri yorumlama ve plan veya program etkilerinin belirlenmesinde yer alacak-tır. Göstergelerin analizi aşağıdakileri içerebilir: - Göstergelerdeki değişim: Plan ve programları etkileri göstergelerdeki değişim çizelgelerinin ve ilgili gös-

tergelerin nereye kadar değiştiğinin incelenmesi ile ölçülebilir. Bu, ölçülen konunun profilini yaratmak amacıyla bir grup göstergenin bir arada analiz edilmesi ile gerçekleştirilebilir.

- Temel ve öngörülen etkiler: Göstergeler yönündeki değişimler ve kaymalar, çevre raporunda belgelendi-rilmiş temel durum ve öngörülen etkilere karşı ölçülmelidir.

- Kıyaslama: Göstergeler yönündeki değişimler ve kaymalar, benzer etkilerin oluşup oluşmadığını analiz etmek amacıyla diğer kıyaslanabilir alanlara karşı da ölçülebilir. Kıyaslama, değişimin dış güçlerini göz önünde bulundurarak göreceli performansların değerlendirilmesinde yardımcı olabilir. Bu, en iyi şekilde, ortak çekirdek göstergeler takımı oluşturarak gerçekleştirilebilir.

- Nitel ve nicel bilgilerin kullanılması: Çoğu göstergenin izlenmesi nicel verilerin toplanmasına bağlı ola-caktır. Ancak, anlayışı kuvvetlendirmek için bazı nitel bilgilerin de eklenmesi gerekli olabilir.

- Yorumlar: Analizin bir amacı da, sonuçların kapsamlı bir şekilde yorumlanarak sunulmasıdır. Bu, izleme raporlarında, uygun açıklamalar ve yorumların yapılması yolu ile sunulabilir.

Adım 3: İzleme bilgilerinin mevcut kaynakları nelerdir? Çoğu kurumlar çeşitli şekilde çevresel izleme gerçekleştirirler. Bazı durumlarda, bir plan veya program, daha önceden tanımlanmış olan amaçlar, hedefler ve göstergelere karşı izlenir. Yetkili Kurum, çevresel perfor-mans göstergelerini veya en değerli çevresel göstergeleri geliştirmemiş ise bu tür performans izleme, çevre-sel etkileri zorunlu olarak içermez. Ancak, plan veya programın performans izlemesi, SÇD izlemesi ile bir-likte ele alındığında yardımcı olabilir. Mümkün olduğu yerde, Adım 2’de belirtilmiş olan gerekli bilgiyi elde etmek için mevcut izleme ayarlamaları kullanılmalı. Aşağıdaki gibi konular göz önünde bulundurulmalı: - Plan ve program için mevcut izleme planları nelerdir ve bu, gerekli bilgilerin herhangi birisini sağlamakta

mıdır? - Kurum içinde, diğer plan, program ve projeler için mevcut izleme planları nelerdir, ve herhangi gerekli bir

veriyi elde etmek için birleştirme/toplama veri için kapsam bulunmakta mıdır? - Gerekli bilgi herhangi bir diğer kaynakta, örneğin, daha üst veya düşük düzeyli kurumda veya çevresel

ana hatların oluşturulması için gerekli veri kaynaklarında mevcut mudur? İzlemenin yapılması için organizasyon dahilinde hangi düzenlemeler yapılmalıdır? Adım 4: Mevcut bilgilerde herhangi bir boşluk bulunmakta mı ve bunlar nasıl doldurulabilir? Adım 1’de seçilmiş olan konuları izlemek için ek bilginin toplanması gerekli olabilir. Gerekli bilgilerin uygun maliyetli ve etkin bir şekilde alınabilmesi için bazı yollar şunları içermektedir: - Plan ve programlar için mevcut performans izleme ile SÇD izlemesinin birleştirilmesi. - Ek parametreleri dahil etmek amacıyla mevcut izleme sistemlerinin genişletilmesi. Uygulanabilir olduğu yerlerde, izleme metodlarının standard hale getirilmesi için diğer kurumlarla anlaşmala-

ra gidilmek ve bilgi paylaşımında bulunmaktır. Adım 5: Olmusuz etkilerin bulunması durumunda ne yapılmalıdır? Bir Yetkili Kurum iyileştirici faaliyetin yapılıp yapılmaması ve ne zaman yapılması gerektiğine dair belirlemeyi yapmak için bir süreç veya yapı oluşturabilir, bunlar: - İyileştirici faaliyetin önerileceği zaman için kriter veya eşik değerler (yani, çevresel açıdan arzulanma-

yan/kabul edilemez olarak düşünülecek koşullar nelerdir)

49

- Önemli bir çevresel etki belirlendiyse alınabilecek potansiyel iyileştirici faaliyetler (örneğin, etkilere neden olan plan veya program konularının gözden geçirilmesi ve düzeltmelerin yapılması, önlemlerin geliştiril-mesi, etki hafifletme ve geliştirme önlemleri).

İyileştirme faaliyetlerini uygulayabilecek yetkililer (örneğin, iyileştirici faaliyeti uygulamak için bir başka kurum veya temsilci yetkili olabilir ve danışılmaları gerekebilir).

Adım 6: Çeşitli izleme faaliyetleri için kimler yetkilidir, bunlar ne zaman uygulanabilir, ve izleme sonuçlarının sunumu için uygun format nedir? İzleme stratejisini belgelendirirken: - İzlemenin zamanı, sıklığı ve coğrafi boyutu (örneğin, hedefler zaman dilimlerine bağlantı; ve etkinin kısa,

orta veya uzun vadeli olup olmadığının izlenmesi). - Çevresel bilgilerin toplanmasını, uygulanmasını ve değerlendirilmesini içeren farklı izleme görevleri için

kimler sorumludur. - Amaçları ile ilgili izleme bilgilerinin nasıl sunulacağı ve bunların uzmanlıklarını bilgilere gore kimin

sunması gerektiği (örneğin, bilgiler, çevre konusuna yabancı uzmanların ulaşabileceği şekilde sunu-labilir).

50

EK IX INTERNET KAYNAKLARI Çevre ve Orman Bakanlığı Planlama ve SÇD Dairesi Başkanlığı http://www.cedgm.gov.tr/planlama.htm

Avrupa Komisyonu (EC)Kaynakları: Stratejik Çevresel Değerlendirme 2001/42/EC Kesin plan ve programların çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi hakkında http://www.unece.org/env/eia/documents/ec_0142_sea_directive_en.pdf Direktifin uygulanması 2001/42 Kesin plan ve programların çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi hakkında, Avrupa Komisyonu http://europa.eu.int/comm/environment/eia/030923_sea_guidance.pdf Çevresel Etki Değerlendirmesi Direktifi (85/337/EEC, 97/11/EC ile değiştirilmiştir) Özel tip projelerin Çevresel Etki Değerlendirmesini (ÇED) gerektirmektedir. http://europa.eu.int/comm/environment/eia/full-legal-text/85337.htm Dolaylı, Kümülatif Etkiler ve Etki etkileşimlerinin Değerlendirilmesi hakkında Yönerge http://europa.eu.int/comm/environment/eia/eia-studies-and-reports/guidel.pdf Habitatlar Direktifi (92/43/EC) Doğal habitatların ve vahşi fauna ve floranın korunması hakkında http://europa.eu.int/comm/environment/nature/habdir.htm

SÇD direktifine gore yapılmış SÇD rehberi Stratejik Çevresel Değerlendirme Direktifi: Planlama yetkilileri için rehber; Avrupa Direktifi 2001/42/EC’nin uygulanması hakkında pratik rehber Kesin plan ve programların çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi hakkında İngiltere’de arazi kullanımı ve boyutsal planlar, 2003, Başbakanlık Yardımcı Ofisi http://www.odpm.gov.uk/stellent/groups/odpm_planning/documents/page/odpm_plan_026670.pdf Gelişme Planlarının Çevresel Değerlendirmesi, İskoç İdari Planlama Dairesi, 2003 http://www.scotland.gov.uk/library5/planning/eadp.pdf

Diğer Kaynaklar

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomi Komisyonu (UNECE) Stratejik Çevresel Değerlendirme hakkında Protokol (2003) SÇD Direktifi’ne benzer gerekçeler ile Espoo Konvensiyonu Protokolü. Aşağıdaki sitede kullanışlı pek çok bağlantı bulunmaktadır. http://www.unece.org/env/eia/documents/protocolenglish.pdf Ulaştırma: Avrupa Çevre Ajansı Trans-Avrupa ulaştırma ağının Boyutsal ve Ekolojik Değerlendirmesi: Belirleyicilerin ve GIS metotlarının gösterimi (1998) http://reports.eea.eu.int/GH-15-98-318-EN-C/en/seaoften.pdf Biyolojik çeşitlilik Biyolojik çeşitlilik konvensiyonu Biyolojik çeşitlilik ile ilgili konuların, çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği ve/veya prosesi içine ve stratejik çevresel değerlendirme içine dahil etmek için yönerge http://www.biodiv.org/decisions/default.aspx?m=COP-06&id=7181&lg=0

51

Sözlük Bakanlık:

Çevre ve Orman Bakanlığı

Plan ve Program:

Ulusal, bölgesel veya yerel düzeyde kamu kurumları veya kuruluşları tarafından hazır-lanan ve/veya onaylanan, ya da bir kamu kurum veya kuruluşu tarafından TBMM veya Bakanlar Kurulu tarafından yasal prosedür yolu ile onaylanmak/kabul edilmek üzere hazırlanan plan ve programlar ile kanun, tüzük veya yönetmelik hükümleri gereğince yapılması gereken plan ve programlar ve bu plan ve programlarda yapılacak değişik-likler

Stratejik Çevresel Değer-lendirme (SÇD)

Üst düzeyde bir çevre korumasını ve plan ve programların hazırlanması ve onayı/kabulü aşamasında sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda çevresel faktör-lerin göz önünde bulundurulmasını sağlamak amacıyla çevre üzerinde önemli etkiler yapması muhtemel plan ve programlar için stratejik çevresel değerlendirme raporunun hazırlanması, raporun kalite kontrolünün yapılması, karar verme mekanizması içinde bu raporun göz önünde bulundurulması ve plan veya programın onayın-dan/kabulünden sonra gerekli bilgilendirmenin yapılması ve izleme hususlarında yürütülecek çalışmalar

SÇD Süreci:

Taslak SÇD Yönetmeliği’ne tabi bir plan veya programın stratejik çevresel değer-lendirmesinin yapılması için 10 uncu maddede belirtilen kapsam belirleme ile ba-şlayan ve plan veya programın onayından sonra 13 üncü maddede belirtilen bilgilendirme ve izleme programı ile sona eren süreç

SÇD Raporu: SÇD Raporundaki EK-I listesinde yer alan veya 9 uncu madde gereğince SÇD’ye tabi olduğu belirlenen bir plan veya program için kapsam belirleme ve bu aşamada yapılan halkın katılımı çalışmaları neticesinde belirlenen formata göre hazırlanacak rapor

Yetkili Kurum:

SÇD’ye tabi bir plan veya programın hazırlanmasından sorumlu kuruluş

Duyarlı Bölgeler:

Çevresel etkilere karşı biyolojik, fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel nitelikli özellikleri ile duyarlı olan veya mevcut kirlilik yükü çevre ve halk sağlığını bozucu düzeylere ulaştığı belirlenen yörelerle, yürürlükteki mevzuat ve Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli görülen SÇD Yönetme-liği’nin EK-IV’de yer alan alanlar

İlgili Kuruluşlar:

Çevresel sorumluluklarla sınırlı kalmamakla birlikte, plan veya programların gelişimler-inden etkilenen ve SÇD’nin belirli aşamalarında isteğe bağlı olarak danışılabilecek ku-rumlar.

Gözlemci:

SÇD’nin belirlenmiş aşamalarında halkın katılımı toplantısına katılan Bakanlık temsil-cisi (temsilcileri). Temsilcinin katılımı zorunludur

52

Referans listesi İngiltere Başbakanlık Yardımcı Ofisi ve İskoç İdari Planlama Dairesi tarafından yazılmış SÇD rehberleri bu rehber için önemli bilgi kaynakları sağlamıştır. Uygun tablolar, şekiller ve metin kısımları doğrudan bu kaynaklardan alınmıştır. Bazı spesifik referanslar aşağıda verilmiştir.

• Tablo 1. SÇD Yönetmeliği altında planlama prosesi ve SÇD süreci arasındaki bağlantılar ve SÇD’nin her bir plan-yapma aşamasında gerek duyulan ana kararların özeti. Stratejik Çevresel Değerlendirme Direktifi’nden alınmıştır: planlama kurumları için rehber. Başbakanlık Yardımcı Ofisi. Birleşik Krallık.2003

• Şekil 5. Bir plana ait etkilerin değerlendirilmesi prosesi. Stratejik çevresel değerlendirme direktifi için taslak bir pratik rehberden alınmıştır. Başbakanlık Yardımcı Ofisi. Birleşik Krallık.2004

• Ek 4: Bazı şekiller ve metin kısımları: Dolaylı ve Kümülatif Etkilerin ve Etki etkileşimlerinin De-ğerlendirilmesi hakkında rehberler dokümanından alınmıştır.

• Tablo 6: SÇD hedefleri ve belirleyicilerine ait örnekler: Stratejik Çevresel Değerlendirme Direk-tifi:planlama kurumları için rehber dokümanından alınmıştır. Başbakanlık Yardımcı Ofisi. Birleşik Krallık.2003

• Ek 7:Kalite Güvence Kontrol Listesi: Stratejik Çevresel Değerlendirme Direktifi: planlama kurum-ları için rehber dokümanından alınmıştır. Başbakanlık Yardımcı Ofisi. Birleşik Krallık.2003

• Ek 8: İzleme. Stratejik çevresel değerlendirme direktifi için taslak bir pratik rehberden alınmıştır. Başbakanlık Yardımcı Ofisi. Birleşik Krallık.2004.

stratejik Çevresel değerlendirme el kitabı

Documents