tarihsel süreç içinde izmir konakmeydanı

8/3/2019 tarihsel sre iinde izmir konakmeydan

1/41

www.cizgiliforum.com


2/41

TARHSEL SRE NDEKONAK MEYDANI


3/41

zmir Bykehir BelediyesiKent Kitapl

nn Caddesi No: 817/11 kuyularZMRTel: 0 (232) 285 62 64

Faks: 0 (232) 247 60 40www.izmirkitap.net

[email protected]

Tarihsel Sre indeKONAK MEYDANI

Dr. Fikret Ylmaz

BaskStil Matbaaclk A..- stanbul

2200 adet baslmtr

Eyll 2003
mailto:[email protected]://www.izmirkitap.net/


4/41

SUNUBilindii zere Konak Meydan, zmirle btnlemi bir kamusal alan... Yaklak iki yz ylnce olumaya balayan meydan, etrafndaki Hkmet Kona , Saat kulesi, Yal camii,ne

yazk ki 1955 ylnda yktrlan Sar Kla ve onunla ayn sonu paylaan Adliye binas gibiyaplardan oluan Devlet Sitesi arasnda tanml bir mekan zellii kazanmt. Olumuekliyle, kentin hem ynetsel hem de fiziksel merkeziydi. Kentlerin kamusal hayatnda,meydanlar zel ilev ve anlam ta yor. Kentlilerin hepsinin ortak kullanm sz konusuolduundan, kamusal nitelii de bulunan meydanlar, bu zellikleriyle adeta bulunduklarkentlerle zdelemilerdir.

Meydanlar ve kamusal merkezler, kentlilerin yaamlar boyunca oturduklar mahalleninsokaklar kadar ok uradklar ve anlarndaki olaylarn pek ounun getii mekanlarolduundan ortak referans kaynaklardr. Konak Meydan da, zmirlilerin hafzalarnda yerbulmu anlarn ortak mekandr. Bu nedenle dnyadaki rneklerinden izlendii kadaryla,meydanlarn formlar ve fiziksel yaplarna mdahale edilmez. nk, her mdahale sonucuortaya kan deiiklik, nceki dnemin ortak belleinin tahrip edilmesine ve kentsel kimliin

geliiminde kesintiye neden olur. Kentlilerin aidiyet balar oluturduklar ortak alanlartahrip edildiinde, kentle kentliler arasndaki iliki de kesildiinden, kentli bilincinin

gelimesi zorlar.

Btn bunlara ramen, Konak Meydannn tanml formu ve btnl, 1955 ylnda SarKlann yktrlmas yla bozuldu. Kentin ortasnda modern bir merkez yaratlmas iinzmire yakmad yargs yla yktrlan Klann arsas ve talimhanesinin zerinde,uygulanmas ngrlen projelerden hibirisi gerekletirilemedi. Bir batan dier baa yol

geirildi; kprler ina edildi; otobs ve minibs duraklar yapld. Formu defalarcadeitirildi, hatta yllarca kentin ortasnda byk bir boluk olarak kald.

Btn bunlar dikkate alndnda, zmirin en eski kamusal meydannn yeniden ele alnpdzelenmesi, yaplmas gereken almalar arasnda ncelikli nitelenmesini hak etmekteydi.Meydannzmir iin tad anlam ve tarihsel birikim dikkate alnarak yaplacak almayla,

yeniden kentin hayatna kazandrlmas karlmazd. Gmrk nnden eski BahribabaParkna ve Kemeralt giriinden denize kadar uzanan alann her blgesi, bir btnnparalar olarak dnld. Bata meydan olmak zere, Kemeralt blgesi yeniden denizlebuluturuldu.


5/41

Hkmet Kona n ve Saat Kulesi evresi, eski meydann snrlar dikkate alnarak ortayakarld. Bunlarn yannda, bata Tarih Park olmak zere yaratlan dier parklarda, kent

gemiinin izleri yanstlmaya alld. Bu zellikleriyle meydan, zmirin kimliiyle ilgili

referanslar da barndran bir kamusal alan olarak kent hayatna yeniden katlyor.

1955 ylndan beri zmir ve zmirlilerin hayatnda bir belirsizlik sembol olan KonakMeydannn dzenlenmesinde emei geen tm alma arkadalarma teekkr ediyor,zmire yaptklar katkdan dolay kutluyorum.

Ahmet Piritinazmir Bykehir Belediye Bakan


6/41

NSZ

Konak Meydannn olumaya balad yllardan, yeniden dzenlenerek ald bugnekadar geen zaman diliminde yaad sre, niversitelerde rnek ders olarak okutulmayhak edecek kadar ilgin bir gemii barndr yor. XIX. yzyl balarnda, Osmanlmparatorluunun modernizasyonu balamnda yaplan reformlarn, kentin kamusal merkeziolan Konak Meydannn ortaya kndaki etkisi, tad tarihsel nemin baka bir boyutunuoluturmakta...

Yaklak iki yz yldr kentin hem fiziksel hem de ynetsel merkezi olan bu alan ve onaeklemlenen blge, evresindeki yaplarn gndelik ve sembolik ilevleriyle zmiri kentselmekan organizasyonu bakmndan da etkilemitir.Gzelyal ya kadar uzanan alandaki

yerlemeler tramvay hatt yla; Liman, Kordon ve Alsancak Gar yine tramvay hattyla; Kadifekale altna kadar uzanan yerleim alanlar alan yollarla; Basmahane Gar alanbulvarla kentin merkezine yani Konak Meydanna balanmtr. Tarihsel i merkezi

Kemeralt arlar ise zaten meydana doal olarak eklenmi olduundan, Konak hem ialanlar hem de meskun blgelerin bulutuu kentsel bir odak olmutur.

Geliimi tamamlanm kentsel merkezlere hangi amalarla olursa olsun yaplan mdahaleolumsuz sonular dourur. Hereyden nce mdahale ncesindeki yap yla iliki ve anlar

sistematii bozulur ki, insan-kent asndan onarlmas ve geri dnm mmkn deildir.stelik Konak Meydan rneinde yaanan srecin olumsuzluklar sadece bununla da snrldeildir. Konak Meydanna yaplan mdahaleler sonucu, kentin mekan organizasyonundakiuyum bozulmu; meydan zelliinin ortadan kalkmas yla adeta koordinatlarn ortasndakibileke noktas kaybolmu gibi bir etki yaanmaya balanmtr. Sonu ar olmu ve zmir,merkezi bulunmayan bir salnm refleksinin hakim olduu kentlerden birine dnmtr. Son

proje 1955ten beri yaanan sreci sona erdiriyor. lk defa mekansal balantlar ve tarihselzellikleriyle ele alnan Meydan,zmirin kentsel yaamndaki yerini yeniden alyor.

Konak Meydan kentle yeniden buluurken, bu sreci hazrlayan ve emei geen herkese

te

ekkr etmenin zevkli bir grev olduunu belirtmek istiyorum.Dr. Fikret Ylmaz


7/41

indekiler

A- ZMRN KAMUSAL MERKEZNN OLUUMU:1818-1933 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 8

1-Hkmet Kona ve Yal Camii - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 102-Sar Kla - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 133-zmirdadisi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 154-Saat Kulesi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 165-Merkeze Eklemlenen Binalar:

Gureba-y Mslimin Hastahanesi, Vilayet Hapishanesi,

Milli Ktphane ve Elhamra Sinemas - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 196- Kamusal Merkezin Balantlar:Gmrk ve Tramvay Hatlar - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 22

B- KAMUSAL MERKEZN DEM VE ZL:MEYDANDAN TARLAYA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 25

1-Meydann Kamusal Merkez zelliinin Glenmesi - - - - - - - - - - - 252-Sonun Balangc: 1951 zmirmar PlanProje Yarmas ve Konak Meydan - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 273-1955 Sonras Gelimeler ve Ykmlar:Sar Kla, Hapishane ve Adliye - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 28

C- YENDEN DZENLEME ALIMALARI:1955-2002 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 30

1-Yurtd Yardm Talepleri - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 302-Meydan zelliini Yitirmesi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 313-Tarladan Kamusal Alan Yaratma almalar:1970lerden 2002ye - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 33


8/41

20.yy. balarnda Konak merkez alan ve Sar Klaya bak

A- ZMRN KAMUSAL MERKEZNN OLUUMU, 1818-1933

Daha birka ay ncesine kadar bo bir alan olarak uzanan blgenin 1955 ylndaki grnmtasvir edilse; Saat Kulesinin yaknndan balayp, talimhanesiyle birlikte hemen hemen btnalan kaplayan Sar Klay; katl otoparkn yerindeki hapishaneyi, onun hemen sttarafndaki hastaneyi, Hkmet Konann bugn olmayan ksmlar ile hemen bitiiindekiAdliye binasn ve Saat Kulesini bir btn halinde saymak gerekecektir. Belirtilen binalarnmerkezinde ise; Sar Klann bugnk Bykehir Belediyesi hizmet binasna bakan cmlekapsyla, Hkmet Kona ve Adliyenin denize bakan cepheleri arasnda kalan; ortasnda daSaat Kulesiyle Yal Camiinin yer ald Konak veya dier adyla Kla n Meydan yeralyordu.

Olumu formuyla Konak Meydan

Hemen belirtmek gerekir ki, Konak Meydan ya hatrlatmaya uygun zmirlilerin ok iyibildii zere, Sar Klann yklmasyla alan alan ile kla talimhanesinin oluturduu

boluun

ad deildir.Bu boluun ad zmirlilerin deimiyle

Tarla

; onun da deniztarafndaki ksmlar Dolma sfatyla tanmlanmaktadr. Her iki deyim de, bu blgeninyaad dnmler srasnda urad mdahalelerle, kentlilerin yapt gndermeleriyanstmaktadr.

1820lerden itibaren XX. yzyl balarna kadar eitli zamanlarda ina edilmi olan yaplarnbir arada, kentin bu blgesine yerletirilmesinin anlam nedir ve neyi temsil eder?


9/41

Konak civarnda oluan devlet sitesi farkl mimarisiyle zmirde dikkati eken bir kentselunsur haline geldi.

Bu sorularn cevaplar, Osmanl Devletinin tarada rgtlenmeye balamas, tebaasyladevleti nceki dneme gre ok farkl bir grnm altnda buluturuyordu. Bu sreteimparatorluun btn idari merkezlerinde ykselen hkmet konaklar, hastaneler,hapishaneler gibi devlet yaplar, ehirlerin genellikle ayn blgesinde birbirine yakn birekilde konumlandrlyordu. Sz konusu binalar gndelik ilevleri dnda imparatorluk

tebaasna, devletin ve padiahn iktidarn, yceliini hatrlatan sembolik g merkezleriolarak da ilev gryorlard.

Bu zelliklerinden dolay, niformal binalar olarak tanmlanmalar da mmkndr. Szkonusu yaplar manzumesi, XIX. yzyl bandan itibaren, zellikle tara kentlerinin kamusalmerkezleri olarak ekillenmeye baladnda, nceki dnemin Ulu Camii-Pazar yeri eksenlimerkezlerinin ilevinin bittiini de haber veriyordu. Bu deiim; iktidarn meruiyetinisergileme, devletin ideolojik olarak kendini temellendirme yntemleri ve hkmetmeaygtlarndaki ciddi bir farkllamay ieriyordu. Belirtilen dnemden itibaren hem devletinidari merkezi hem de padiahn evi olan saraylar dnemi sona erip, devlet merkezi (bab- ali)ile padiah evinin yani sarayn (Dolmabahe/raan/Yldz) ayrt bir dnem

balamaktadr.

Bu dnemden itibaren padiahlar, saltanatlarnn meruiyeti adna abidevi sultan camileriyaptrmak ve buralarda sembolize olmak yerine, devleti temsil eden resmi hizmet binalarnda,baka bir deyimle dnyevi ilevleri olan yaplarda temsil olunacaklardr.Artk g ve otoritesadece para ve fermanlar zerindeki turalarda veya Cuma gnleri padiah adna okunanhutbelerde deil, insanlarn gndelik ileri iin ziyaret ettikleri kamusal hizmet binalarnda dahissedilmekteydi.

Sar Kla ve Hkmet Kona, kentin denizden grntsne hakim olan devlet yaplaryd.

Osmanl mparatorluunun geirdii bu dnm zmire de yansm ve ehrin fiziksel

yapsnda, XIX. yzyl bandan itibaren yeni bir kentsel dokunun ortaya kmasna zeminoluturmutur.mparatorluun dier kentlerinde olduu gibi zmirde de, XIX. yzyl


10/41

ncesinde, yukarda betimlemeye altmz trden kamusal bir merkez bulmamz mmkndeildir. Dolaysyla zmirde byle bir merkezin oluumu, devletin modern bir monari olmayoluna girmesine bal olarak ortaya kabilmitir.

1- Hkmet Kona ve Yal Camii

Kentin kamusal merkezinin balangc, zmirin nl Voyvoda Konana kadaruzanmaktadr. Voyvoda Konann mlkiyeti Ali Paa vakfna aitti. Fakat, zmiri dneminegre muhassl, mtesellim ve voyvoda gibi deiik isimlerle yneten grevlilerin ikameti iinkullanlmak zere, Osmanl Devleti tarafndan vakftan kiralanmaktayd. Osmanl padiah II.Mahmut, 1808de ittifak szlemesi imzalad ayanlar, bu tarihten ksa bir sre sonra tasfiyeetmeye baladnda, konakta zmir ayannda Katip-olu Mehmet Aa ikamet etmekteydi.Tasfiye hareketinden Mehmet Aa da nasibini alm ve zmiri terk ederek kat Midilliadasnda ldrlm, mallar ise msadere edilerek devlet hazinesine aktarlmt. Ayanlarntasfiyesinin hemen ardndan, tarada merkezin denetimini salamak amacyla bir reformyapan Osmanl Devleti, vilayet sistemini oluturarak, zmire de dier kentlerde olduu gibi

bakentten tayin ettii valileri grevlendirmeye balamt. Dolaysyla Voyvoda Kona daVali Kona haline geldi. Ancak ayanlar devrinde, son kullancsKatipolu ailesi olduuiin Katipolu Kona adyla bilinmeye devam etti.

1869 ncesi Konak ve Sar Kla

Ailenin mallar msadere edilirken yaplan ilemler srasnda konan da ad getiindengnmz tarihileri bu kaytlara dayanarak yazdklar incelemelerde, halk arasnda devameden yanlgy tarihsel aklama haline getirdiler. Oysa, Osmanl Devleti, zmir Valilii iinuygun bir bina ararken, kona 4 Temmuz 1819 tarihinde Ali Paa Vakfndan tekrar kiralad.

stelik geirdii yangn nedeniyle harap halde bulunan kona adeta ihya etme derecesindetamir ettii iin, arsa ve bina kiralar ayr ayr hesaplanan szlemede, bina kiras bu nedenleyok denecek kadar kk bir miktar olarak belirlendi. Tamiri 1819 ylnda tamamlananbinada valilik makam, vali ve ailesinin ikametine ayrlan birim ve vilayet memurlarnnalma ofisleri yer alyordu. Konan cmle kapsnn nndeki kk alan ise, zmirin ilkKonak meydanyd.

Konak, uzun yllar zmir Valilii hizmet binas olarak kullanld. Ancak 1863 ylnageldiinde yklmaya yz tutan ve stanbula yazlan raporlarda, yaanan depremin etkisiyleharabeye dnt belirtilen konan tamiri talep edilmekteydi. 1864 vilayetnizamnamesinden ksa bir sre nce zmir valisi Rait Paa tarafndan gndeme getirilen

konan tamir finansman iin, yenisi yaplmak artyla Karantina binalarnn ve CezayirHannn mzayede ile saylmas kararlatrlmt. Ancak bu proje uygulanmamt. nk


11/41


12/41

Yal Camii

Valilik binas, inaat tamamlandnda nnde yer alan kk camiyle btnleti. Cami, dahaeski konak zamanndan beri sanki vilayet memurlarnn ve ilerini takip etmek iin HkmetKonana gelenlerin ibadetleri dnlerek inaa edilmi gibi bir fonksiyon kazand. Aslnda,blge kamusal merkez olarak gelimeye balamadan nce yaplan cami, bylelikle merkezinen eski unsuru olma zelliine kavutu. Bu kk ve sevimli caminin dier ad da Aye HatunCamisidir. Caminin yap p tarihi ve yaptran kii hakknda deiik fikirler ileri srlse de,bunlarn iinde vakf kaytlarndan karlan bir aklama dierine gre daha dikkate deergrnyor. Buna gre, camiyi yaptran kiinin Dervi Mehmet Paann torunu olan AyeHanm adndaki bir hayrsever olduu anlalyor. Sz konusu kaytlarda, Aye Hanmndedesinin medresesi iine bir cami ina ettirdii de belirtilmekte. Yine vakf belgelerininverdii bilgiye gre Aye Hanm, deniz kysnda kendi adna bir medrese yaptrmolduundan; kendi medresesi iine de bir cami yaptrm olabileceini, konu zerine alanbilim adamlar ihtiyatl bir ekilde dile getiriyorlar. Yapm yl kesin olarak bilinmemeklebirlikte, imdilik varlna dair en eski vakf kayd 1755 olduu iin, belirtilen ylatarihlendirilmektedir. Caminin iinde yer ald medreseden gnmze hi bir izulamamtr.

Bahribaba srtlarndan ...Talimhane Meydanyla Sar Kla

2- Sar Klamparatorluun ynetiminde XIX. yzyl balarnda grlen idari reformu dierleri izledi.Fakat deiimin en nemli halkasn hi phesiz, 1826 ylnda Yenieri Ocannkaldrlmas oluturuyordu. Yenierilerin Osmanl merkezi iktidar zerindeki belirleyicietkisi tarada da kendini hissettiriyor ve yneticilerin onlarn basksndan ikayeti olduklaryzyllardr biliniyordu. zmir ise, yenierilerin kent ynetimine en ok mdahale ettiiyerlerin banda geliyordu.


13/41

Ticaretin aknda yarattklar olumsuzluk ve haklarndaki ikayetlerin sreklilik gsterdiibilindiinden, Nizam- Cedit uygulamalarnn devam ettii 1807 ncesinde, zmirde bir klakurularak yenierilerin etkisi dengelenmek istenmiti. Fakat bu giriim, III. Selim ve Nizam-Cedit ricaline kar yaplan darbe nedeniyle gerekleememiti. 1826 ylnda yenieri oca

ilga edilince, zmire kla yaplmas, gndeme gelen ilk tasarlarn banda yer ald. II.

Mahmudun vermi olduu emir gereince, yeni kurulacak ordunun konulanaca vetalimlerini yapabilecei bir kla inaasnn hazrlklar, zmirde gecikmeden balatld.zmirmuhafz Hasan Paa ve zmir kadsna yazlan emirde klann yaplmas iin gereklihazrlklarn tamamlanmas; zellikle deniz kenarnda bir yer seilmesi ve maliyetinhesaplanarak bildirilmesi talep ediliyordu. O yllarda kentin yerletii alanda deniz kenarndabyk bir kla binasnn yerleecei arsa bulmakta zorlanld anlalyor. Dnlenyerlerden birisi daha Alsancakstasyonunun yerleecei yerden denize doru uzanan aland.Eskiden zmir Tuzlasnn bulunduu mahal olmasndan tr Tuzla Burnu adyla anlanblgenin yar bataklk ve sazlk olmas bu fikrin uygulanmasna engel odu. Tuzla Burnununehir dnda olmas da, bu blgeden vazgeilmesinde etkili olmutu. nk Osmanl

bakentinden gelen fermanlar, klann ehir iinde ve deniz kenarnda yaplmasnda srarediyordu.Bu srarn altnda, denizden bakldnda zmirin kentsel siluetinde devletihissettirecek bir binann olmay bulunuyordu.stanbulda yaplan klalarn planlarndandntrlerek elde edilen bir kla plan, vilayet ynetimine gnderilmi ve plana uygun birarsann temini istenmiti. Bakentin srarlar sonunda, Vali Kona karsnda bulunan birgrup binann istimlak edilerek yktrlmas sonucu aranan arsa yaratld. Bugn KonakMeydan olarak bildiimiz alann 1826 ylndan nceki durumunu grme ansmz olsayd,Sar Klann yerletirildii sahada 10 sabun atlyesi, byk bir tuzhane, 4 kahvehane, 3manav dkkan, 3 meyhane, eitli vakf dkkanlar, 44 odal bir yahudihane ve baz evlerdenoluan bir doku ile karlaacaktk.

Sar Kla, zmirdeki Devlet Sitesinin merkezini oluturuyordu.

Sar Klann Cmle Kaps


14/41

Binalar byk ounluu Lale Devri (1703-1730) dneminin nl sadrazamDamat brahimPaann vakfna aitti. ehrin mimarlarndan Mahmut efendinin yapt almalar sonunda,stanbuldan gnderilen planda n grlen kla iin 32.000 metrekare byklnde bir

arsaya ihtiya bulunduu ortaya kmt. Belirtilen istimlak sonunda kazanlan alan, ihtiyaduyulan arsa iin yeterli gelmeyince, denizden yaklak olarak 13 metre geniliinde dolguyaplmasna karar verildi ve uyguland.

En sonunda 1827 ylnda balayan inaat iin yaklak olarak 1.200.000 kuruluk masrafngrlmesine ramen yaplan harcama muhammen bedelin yaklak iki katna ulat. Ekim1829 tarihli bir belge, kla inasnn tamamlandn bildirdiine gre; ilk yazmalardansonra binann yaklak iki yl iinde bitirildii anlalmaktadr.Fakat Sar Kla kelimenin tamanlamyla ok sorunlu bir bina oldu ve Osmanl Devletinin sona eriine kadar defalarca geniapl tamirat geirdi. nk arsann denizden doldurularak elde edilen ksmnda oluanoturmalar sonucu, binann iindeki koridor kemerlerinde atlaklar meydana gelmiti. Buna ek

olarak, Damlack Deresi klann Bahribaba mezarl tarafndaki duvarlarnn hemenyaknndan denize kavuuyor ve youn yalarda bu alanda su birikiyordu. Btnolumsuzluklara ramen kla, zmirin siluetinde heybetli yapsyla yerini alm ve deniztarafndan bakldnda uzaklardan bile farkedilir olmutu.

Hkmet Konann idari bina olarak yerletii alann hemen yannda, Sar Klann da1829 ylnda bitirilmesiyle, zmirin kamusal merkezinin oluumunda ilk evre tamamlanmt.

3- zmir dadisiXIX. yzyln son eyreine girilirken, eitim sistemindeki deiimlere bal olarak, Avrupalkelerindeki eitim kurumlar Osmanl mparatorluunda da yaygnlamaya balamt.Vilayet merkezlerinde alan idadilerden birisi de 1886 ylnda zmirde hizmete girdi. dadibinasiin belirlenen yerin tesadfen seildiini sylemek mmkn grnmyor.

zmirdadisi (Lise); 1922 sonrasnda zmir Adliyesi

nk dadi binas tam Hkmet Konann yanna, n cephesi meydana ynelik olarakyaplmt. Dolaysyla kamusal merkezin asli unsurlar arsna bir yenisi daha dahil olmutu.dadi binasnn yerletirilme biimi meydann btnln ihlal edecek ekilde deil de,kelimenin tam anlamyla alann tanmlanm yapsn destekleyecek konumda olduundan,Osmanl yneticilerin meydann kamusal ilevinin farknda olduunun ak bir kant olarakdeerlendirilebilir.


15/41

dadi binas,1919 ylnda balayan igal sresince Yunan gal Komiserlii binas olarakkullanld. galden sonra ise, zmir Erkek Lisesi adyla bugnk Atatrk Lisesi binasnatand. Eski idadi binas ise 1970 Austosundaki Hkmet Kona yangnna kadar zmirAdliyesi olarak hizmet verdi.Yangn sonrasnda konak yeniden yaptrlrken idadi binasgzden karlarak yktrld. zmir Adliyesi yeni yaptrlan Sigorta bloklarna tanrken,

idadi/adliye binasnn yerine imdiki Konak Kaymakaml ve l Milli Eitim Mdrlbinas ina edildi.

4- Saat Kulesizmir Saat Kulesi artk Konak n veya Kla Meydan olarak bilinen alann ortasna yaknbir yerde, yaklak bir yl sren bir yapm srecinden sonra ykseldi. Kule II. AbdlhamidinOsmanl tahtna knn 25.yldnm kutlamalar erevesinde, 1 Eyll 1901 tarihindetrenler ve enliklerle ald. Aslnda ayn nedenle imparatorluun deiik merkezlerinde,kaynaklarn belirttii kadaryla 25ten fazla saat kulesi yaplmt.

Saat Kulesi, etrafndaki dier yaplara gre sembolik adan baz farkllklara sahiptir.

Modern bir zaman l arac olmasnn yan sra, kule iktidarn cisimlemi iletkeni ilevinede sahiptir.

Saat Kulesi, Konak Meydannndaki yerini 1901de ald.

mparatorluun deiik kentlerinde ykselen saat kulelerinin mimarisi ve ilevinin tad

anlam farknn, o dnemin insanlar tarafndan gayet iyi bir ekilde kavrand anlalyor.Saatin grntsnde hem zaman hem de iktidarn izlendiini, dnemin airlerinden Faniefendinin Adana Saat Kulesi iin yazd msralar son derece veciz ve estetik bir dilleanlatyor. Diyor ki Fani efendi: Bir muazzam eserdir ki misli yok, naziri yok / Zahiren saatalar, manen hkmet seslenir. Ayn deerlendirme zmir Saat Kulesi iin de geerlidir.Etrafndaki binalarla tanml bir meydan zellii gsteren alann ortasnda ykselen bu zarifyap, alann kullanmnda ksa srede merkez ilevi grmeye balad. Etrafnda bulumalar vegsteriler dzenlenir oldu. Gerekten de saatin imdi almayan an ve genel yaps itibarylaSultan Hamidin grnmeden kendini hissettirmekve etrafnda otorite titreimleri yaratarakiktidarn vurgulama yntemlerine uygun bir ara olmutur. II.Abdlhamidin iktidarnyanstmak amacyla setii semboller genellikle bir sentezi vurgular niteliktedir. Bunlarnkarakterini, islami motiflerin ideolojik destek olarak kullanld ada enstrumanlar olarakbetimlemek mmkndr. Saat Kulesi de bu tanm yanstan zelliklere sahiptir. Projesinde


16/41

vurguland zere kulenin yapsnda Arap mimarisinden esintiler modern izgilerleyanstlrken, kule medeniyetin alametlerinden biriyle buluturuluyordu. Zamann hemizgiselliine hem de dngselliine inanlan ve gnn ezan vakitlerine gre be dilimeayrlarak yaand bir ortamda, insanlarn saat balarna ann darbeleriyle uzaklardan bileduymaya balamalar, padiahn kendini her 60 dakikada hissettirmesini de salyordu.

stelik gn artk be vakitte deil, 24 eit dilimde yaanmaya balamt.

Konak Meydan

Geleneksel olann ideolojik payanda ileviyle modern olanla birletirilmesi zellii, kuleninayrntlarnda da izlenebilmektedir. Saatlerin hemen altnda iki tarafta tura, iki tarafta daOsmanl armas yer almaktayd.Osmanllar hatrlatan ve ven iaret, yaz vb. unsurlarnkaldrlmasyla ilgili kanun ktktan sonra kaznarak yerlerine ay-yldz yaplan arma veturalar da, geleneksel ve modern sentezini yanstmaktadr. II. Abdlhamit tarafndan yaygnolarak kullanlan Osmanl armas, bu dnemde Sar Klann cmle kaps zerine deyerletirilmiti.


17/41

Saat Kulesi ksa zamanda zmirin sembol oldu.

Tura, Osmanl Devletinin yzlerce yldr kulland en nemli egemenlik alametidir ve II.Mahmuta gelinceye kadar binalarn zerine yerletirilmesinden sz etmemiz zordur. nktura sultanlarn sultanlarn imzasdr ve sadece kendi adlarna bastrdklar paralarda veferman/berat tr belgelerde bulunurdu. Bu belgeler de, imparatorlukta sadece nianc yanisadece bir kii tarafndan ekilebilirdi. Osmanl padiahlar bu konuda ok titiz davranrlard.Ender olarak uygulanan el kesme cezas, sanld gibi hrszlk yapanlara deil; sahte fermandzenleyip tura ekenlere verilirdi. II. Mahmut; devlet kadar eski bir askeri tekilat yaniyenieri ocan kaldran, bilindii zere fes giymeyi balatan ve dier pek ok yeniuygulamay, Osmanl diskurundaki deyimiyle bidati sokan padiaht. Saydmz yeniliklere

kar oluan itirazlar, giderek muhalif tepkilere dntnden, Sultan Mahmut stanbulsurlarndaki ve devleti hissettirmek istedii her yere turasn nakettirmiti. Tahmin edildii


18/41

zere, Osmanl saltanatnn srekliliini ve gcn gemiinden aldn kantlayan turayherkesin gzne arpar hale getirerek, yapt yenilikleri merulatrmaya almaktadr.Sultan II. Hamitin Saat Kulesindeki turalar da, saltanatnn meruiyetini gemiten aldnsimgeliyordu. Arma ise, modern bir monari haline evrilen Osmanl Devletini temsilediyordu. Bu zelliklerden dolay da, devlet binalarnda ve kamusal mekanlarda, ok sfatn

hak edecek miktarda kullanlyordu. Eski ve yeninin birlikte modern bir aygt olan SaatKulesinde bir araya getirilmesinden baka kulenin kubbeli emeleri de, bu sentezin dier birrneidir. Ama belki de en dikkat ekeni saatin kiliseye hatrlatan andr. Bununtartldna dair bir iaretin bulunmamas ve eletirilmemesi, padiahn yaratmak istediiimajdan rahatsz olunmad dndrse bile, onun onun tercihine itaatla da aklanabilir.nk kamusal mekanlar, resmi binalar ve kule gibi antlar, bir tarihinin deimiyle Mimarive plastikle boyun edirme ilevine de sahiptir.

Sultan Hamitle kule, zmirlilerin zihninde zdelemi olmal ki,uzun ikdidarn da padiahave rejime kar oluan tepkinin kuleye yneldii anlalmaktadr. Sleyman Ferid Eczacbaanlarnda, II. Merutiyetin ilanndan sonra kuleye saldr da bulunulduundan sz ediyor.

Ayn ekilde Cumhuriyetin ilanndan sonra tura ve armalarn kaznarak yerine ay yldzyerletirilmesi de, semboller araclyla rejim ekimesi olarak alglanabilir.

5- Merkez Eklemlenen Binalar:Gureba-y Mslimin Hastahanesi, Vilayet Hapishanesi, Milli Ktphane ve ElhamraSinemasXIX. yzyl ortalarndan itibaren, devlet sitesinin ortasnda oluan kamusal merkezi belirleyenHkmet Kona, Sar Kla ve Saat Kulesinden oluan yaplara, yakn evresinde yerleendier binalar eklemlendi. Bunlarn en erken tarihli olan Gureba-y Mslmin Hastahanesidir.Osmanl Devletinin uygulad Millet Sistemi gerei her cemaatin, kilise, hastahane gibikendilerine ait hizmet binalarn yaptrma haklar bulunuyordu. Dier Osmanl kentleri gibizmirde de bu haklar erken tarihlerden itibaren kullanlyordu. Ancak her cemaatin birhastahanesi olmasna ramen, sadece Mslmanlarn hastahanesi bulunmuyordu. Bugerekenin belirtildii bir fermana bal olarak, zmir Mslmanlar iin hastahane inaasgiriimi 1849 ylnda gndeme geldi. Damlack Deresinin kysnda Mslmanmezarlklarnn karsnda ve yine ayn cemaatin mahallelerinin balad yerde mahalleinasna baland. 1851 ylnda eksikler olmasna ramen al yaplarak hizmete alnd.Hastahane iki bloklu olarak yaplm, bloklar arasnda gei, darya kapal bir birimlesalanmt.

Mslman Hastahanesi


19/41

Mslman Hastahanesinin nc blou ina halinde

XIX. Yzyl balarnda dierlerinden kk olmak zere nc bir blok daha inaa edildi.Cumhuriyet dneminde de ekler yapld. Hastahanenin uzun yllar bahekimliini, zmirinnl tabiblerinden Dr.Mustafa Enver Bey yapt. Eczacba ise daha sonra bu soyad seecekolan Sleyman Ferid Beydi. Gureba-y Mslmin Hastahanesi adyla uzun yllar hizmetveren binann ad, 1932 ylnda Memleket Hastahanesi olarak deitirildi. Devlet hastahanesiolarak hizmet verirken, 1980li yllarn banda Devlet Hastahanesi Yeilyutta yaplan yenibinasna tandktan sonra, Kadn Doum Hastahanesi olarakkullanlmaya baland. Osmanldneminde yaplan blok dnda kalan ekleri ise, Di Hastalklar Hastahanesine tahsisedildi.

Hastahanenin hemen alt tarafnda ise, Aydn Vilayeti Hapishanesi yaptrld. HapishanelerOsmanlmparatorluuna, Avrupada ortaya klaryla ayn srete giren kurumlard. XIX.yzyl balarnda Avrupa devletlerinde ikencenin nlenmesi iin oluan kamuoyu basksnnda etkisiyle, cezalarn bedene dettirilmesi anlayndan, sulularn toplumdan ayrlarak zelbir mekanda cezalar ekmeleri sonunda, topluma yeniden kazandrlmalar esasna dayalinfaz sistemine geii simgeliyordu. Bu konuda bata Fransa, ngiltere olmak zere, Avrupadevletlerinin alm olduu kararlar, Osmanl Devleti de kabul etti ve imparatorluun vilayetmerkezlerinde hapishaneler yaplmaya baland. zmirin ilk hapishanesi Cezayir Han idi.Bugn yerinde l zel daresi binas bulunan hann st kat odalar mahkum koular, alt katodalar ise zaptiye koularna tahsis edilmiti. Avluda kurulan adrlardan birisi revir, dieriise kantin ilevi grmekteydi.

Vilayet Hapishanesi


20/41

1840l yllardan itibaren zel bir hapishane binas yaplmas tartlm olmakla birlikte,1869ylna dein inaata dair bir gelime salanamad. Belirtilen yl, Hkmet Kona yenidenyaplmaya balarken, binann Kemeraltna uzanan blmnn sonunda hapishane vezabtiyeler iin bir birim yaplmas da plana dahil edildi.

Elhamra Sinemas

Fakat ksa sre yetersiz geldiinden hapishane ve zaptiyeler Cezayir Hanna geri dndler.Vilayet hapishanesinin yapm hep gndemde kald fakat srekli ertelendi. Nihayet 1883tebalanan inaat iin, yapm tartmalar gibi plan tartmalar da yaand. Sonuta Franszcezaevlerinin planlar model alnarak gelitirilen bir plan uyarnca inaat tamamland.Hapishane yktrlaca 1959 ylna kadar kullanld.

Hapishanenin hemen yan tarafnda ise, zmir Milli Ktphanesi ve Elhamra Sinemas yeriniald. Bylece hastahane , hapishane ve ktphane, Sar Kla binasn evreleyen duvarndibindeki tramvay hatt zerine sralandlar. Binalarn bulunduu cadde Hkmet KonannKemeralt giriine alan cmle kapsna kyor, oradan denize doru dnp KonakMeydanna ulayordu. zmirde byk bir ktphane yapma fikri, 1911 ylnda Kadzadebrahimin teklifi ve bir grup zmirli aydnn giriimleriyle ortaya kt. lk giriim sonuvermese de konu gndemden dmemi 23 Haziran 1912de Beyler Sokandaki SalepioluKonann selamlk dairesinde Ktphane hizmete balamtr. Dzenlenen piyango ve dieretkinlikler ile balardan elde edilen gelirlerle nce bir sinema kuruldu. Sinemann geliriyleve Valiliin katklaryla Bahribabada kaldrlan Yahudi mezarl alannda verilen arsazerinde Ktphane binasnn yapmna baland.Temeller ortaya ktnda zmirde Yunanigal gnleri balamt. naat duraklasa da Ktphane kurma fikrini ldrmeye yetmedi.

galden sonra bu kez aslnda, paten sahas yaplmakzere tahsis edilmi

olan

imdiki binannarsas, vali Kzm Paann giriimiyle Ktphaneye verilir. Bu srada Elhamra Sinemas

tadil edilerek, 45.000 lira karlnda alt yllna, stanbuldaki pek Film irketinekiralanr.Sinemann kiras ve yaplan dier yardmlarla yapm tamamlanan bina,Cumhuriyetin 10. yl kutlamalar erevesinde 1933te alr.


21/41

Gmrk

6- Kamusal Merkezin Balantlar: Gmrk ve Tramvay HatlarHkmet Kona ve evresinde oluan Devlet Sitesi, btn yaplarn ayakta olduu yllarda,kentin mekansal dalm dikkate alndnda, fiziksel olarak da zmirin merkezi halinegelmiti. 1880 yllarna geldiinde kent, Kadifekale eteklerinden denize uzanan eski yerleimalanlarnn dna tam; Karatatan balay p Gzelyalya doru uzanan yeni yerleimalanlar olumutu. Dier taraftan Gmrk ile Pasaport arasnda yeni liman ve devamnda

Punta

ya kadar uzanan Kordon blgesindeki yerleim, neredeyse krfezin sonuna ulamt.Hkmet Kona evresinden, kamusal merkezi kentin geleneksel ars-Kemeralt ve hanlarblgesine balayan yollar bulunsa da, gerek Gzelyal gerekse Punta ynndeki iskanalanlaryla ulam olanaklar snrlyd. Ancak tahmin edilecei zere bu alanlarn kamusalmerkeze balanma ihtiyac ok gemeden kendisini hissettirdi. Kordonboyuna sralanmkonutlar, otelleri, kulpleri, restoranlar, barlar ve kafeteryalaryla zmirin prestij mekanolan bu blge ile i kesimi, yeni limann yapmndan sonra hzl bir gelimeye sahne olmutu.

Aslnda yeni limann yapmnn ertelenemez bir ihtiya haline gelmesi, 1856 ylnda verilenimtiyaz gerei, almalara balayan zmir-Aydn Demiryolu Hattnn 1861 ylnda ilkblmnn iletmeye alnmas ve Kasaba Demiryolunun 1864-65 ylnda devreye girmesi

sonucudur. Egenin rnleri, tren katarlaryla hzl ve byk miktarlarda zmir

e ulamaya

balaynca, ister istemez ou ihra edilen bu mallarn ayn hzla sevk edilebilmesi iinmodern liman tesisleri yaplmas kanlmaz olmutu. eitli proje ve yklenici firmadeiikliklerden sonra Rhtm Kumpanyas, 1876 ylnda inaat tamamlandnda, Alsancakve Basmahanedeki tren garlarna getirilen maln, limana aktarlmas sorunubagsterdi.zm iin, rhtm irketi alm olduu imtiyaz gereince, hemen Kordonzerinde lokomotif de iletilecek tarzda bir tramvay hatt demeye balad. ValiliinKordonda lokomotif iletilmesine kar kmasna ramen, limanlarda lokomotifle maltamann Avrupada da grlen bir uygulama olduu gerekesiyle izin verildi.Bu konuda,31Mays 1876 tarihli bir belgenin ierdii cmleler olduka ilgintir:


22/41


23/41

TARHSEL SRE NDEKONAK MEYDANI


24/41

zmir Bykehir BelediyesiKent Kitapl

nn Caddesi No: 817/11 kuyularZMRTel: 0 (232) 285 62 64

Faks: 0 (232) 247 60 40www.izmirkitap.net

[email protected]

Tarihsel Sre indeKONAK MEYDANI

Dr. Fikret Ylmaz

BaskStil Matbaaclk A..- stanbul

2200 adet baslmtr

Eyll 2003
mailto:[email protected]://www.izmirkitap.net/


25/41

SUNUBilindii zere Konak Meydan, zmirle btnlemi bir kamusal alan... Yaklak iki yz ylnce olumaya balayan meydan, etrafndaki Hkmet Kona , Saat kulesi, Yal camii,ne

yazk ki 1955 ylnda yktrlan Sar Kla ve onunla ayn sonu paylaan Adliye binas gibiyaplardan oluan Devlet Sitesi arasnda tanml bir mekan zellii kazanmt. Olumuekliyle, kentin hem ynetsel hem de fiziksel merkeziydi. Kentlerin kamusal hayatnda,meydanlar zel ilev ve anlam ta yor. Kentlilerin hepsinin ortak kullanm sz konusuolduundan, kamusal nitelii de bulunan meydanlar, bu zellikleriyle adeta bulunduklarkentlerle zdelemilerdir.

Meydanlar ve kamusal merkezler, kentlilerin yaamlar boyunca oturduklar mahalleninsokaklar kadar ok uradklar ve anlarndaki olaylarn pek ounun getii mekanlarolduundan ortak referans kaynaklardr. Konak Meydan da, zmirlilerin hafzalarnda yerbulmu anlarn ortak mekandr. Bu nedenle dnyadaki rneklerinden izlendii kadaryla,meydanlarn formlar ve fiziksel yaplarna mdahale edilmez. nk, her mdahale sonucuortaya kan deiiklik, nceki dnemin ortak belleinin tahrip edilmesine ve kentsel kimliin

geliiminde kesintiye neden olur. Kentlilerin aidiyet balar oluturduklar ortak alanlartahrip edildiinde, kentle kentliler arasndaki iliki de kesildiinden, kentli bilincinin

gelimesi zorlar.

Btn bunlara ramen, Konak Meydannn tanml formu ve btnl, 1955 ylnda SarKlann yktrlmas yla bozuldu. Kentin ortasnda modern bir merkez yaratlmas iinzmire yakmad yargs yla yktrlan Klann arsas ve talimhanesinin zerinde,uygulanmas ngrlen projelerden hibirisi gerekletirilemedi. Bir batan dier baa yol

geirildi; kprler ina edildi; otobs ve minibs duraklar yapld. Formu defalarcadeitirildi, hatta yllarca kentin ortasnda byk bir boluk olarak kald.

Btn bunlar dikkate alndnda, zmirin en eski kamusal meydannn yeniden ele alnpdzelenmesi, yaplmas gereken almalar arasnda ncelikli nitelenmesini hak etmekteydi.Meydannzmir iin tad anlam ve tarihsel birikim dikkate alnarak yaplacak almayla,

yeniden kentin hayatna kazandrlmas karlmazd. Gmrk nnden eski BahribabaParkna ve Kemeralt giriinden denize kadar uzanan alann her blgesi, bir btnnparalar olarak dnld. Bata meydan olmak zere, Kemeralt blgesi yeniden denizlebuluturuldu.


26/41

Hkmet Kona n ve Saat Kulesi evresi, eski meydann snrlar dikkate alnarak ortayakarld. Bunlarn yannda, bata Tarih Park olmak zere yaratlan dier parklarda, kent

gemiinin izleri yanstlmaya alld. Bu zellikleriyle meydan, zmirin kimliiyle ilgili

referanslar da barndran bir kamusal alan olarak kent hayatna yeniden katlyor.

1955 ylndan beri zmir ve zmirlilerin hayatnda bir belirsizlik sembol olan KonakMeydannn dzenlenmesinde emei geen tm alma arkadalarma teekkr ediyor,zmire yaptklar katkdan dolay kutluyorum.

Ahmet Piritinazmir Bykehir Belediye Bakan


27/41


28/41

indekiler

A- ZMRN KAMUSAL MERKEZNN OLUUMU:1818-1933 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 8

1-Hkmet Kona ve Yal Camii - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 102-Sar Kla - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 133-zmirdadisi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 154-Saat Kulesi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 165-Merkeze Eklemlenen Binalar:

Gureba-y Mslimin Hastahanesi, Vilayet Hapishanesi,

Milli Ktphane ve Elhamra Sinemas - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 196- Kamusal Merkezin Balantlar:Gmrk ve Tramvay Hatlar - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 22

B- KAMUSAL MERKEZN DEM VE ZL:MEYDANDAN TARLAYA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 25

1-Meydann Kamusal Merkez zelliinin Glenmesi - - - - - - - - - - - 252-Sonun Balangc: 1951 zmirmar PlanProje Yarmas ve Konak Meydan - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 273-1955 Sonras Gelimeler ve Ykmlar:Sar Kla, Hapishane ve Adliye - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 28

C- YENDEN DZENLEME ALIMALARI:1955-2002 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 30

1-Yurtd Yardm Talepleri - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 302-Meydan zelliini Yitirmesi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 313-Tarladan Kamusal Alan Yaratma almalar:1970lerden 2002ye - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 33


29/41

20.yy. balarnda Konak merkez alan ve Sar Klaya bak

A- ZMRN KAMUSAL MERKEZNN OLUUMU, 1818-1933

Daha birka ay ncesine kadar bo bir alan olarak uzanan blgenin 1955 ylndaki grnmtasvir edilse; Saat Kulesinin yaknndan balayp, talimhanesiyle birlikte hemen hemen btnalan kaplayan Sar Klay; katl otoparkn yerindeki hapishaneyi, onun hemen sttarafndaki hastaneyi, Hkmet Konann bugn olmayan ksmlar ile hemen bitiiindekiAdliye binasn ve Saat Kulesini bir btn halinde saymak gerekecektir. Belirtilen binalarnmerkezinde ise; Sar Klann bugnk Bykehir Belediyesi hizmet binasna bakan cmlekapsyla, Hkmet Kona ve Adliyenin denize bakan cepheleri arasnda kalan; ortasnda daSaat Kulesiyle Yal Camiinin yer ald Konak veya dier adyla Kla n Meydan yeralyordu.

Olumu formuyla Konak Meydan

Hemen belirtmek gerekir ki, Konak Meydan ya hatrlatmaya uygun zmirlilerin ok iyibildii zere, Sar Klann yklmasyla alan alan ile kla talimhanesinin oluturduu

boluun

ad deildir.Bu boluun ad zmirlilerin deimiyle

Tarla

; onun da deniztarafndaki ksmlar Dolma sfatyla tanmlanmaktadr. Her iki deyim de, bu blgeninyaad dnmler srasnda urad mdahalelerle, kentlilerin yapt gndermeleriyanstmaktadr.

1820lerden itibaren XX. yzyl balarna kadar eitli zamanlarda ina edilmi olan yaplarnbir arada, kentin bu blgesine yerletirilmesinin anlam nedir ve neyi temsil eder?


30/41

Konak civarnda oluan devlet sitesi farkl mimarisiyle zmirde dikkati eken bir kentselunsur haline geldi.

Bu sorularn cevaplar, Osmanl Devletinin tarada rgtlenmeye balamas, tebaasyladevleti nceki dneme gre ok farkl bir grnm altnda buluturuyordu. Bu sreteimparatorluun btn idari merkezlerinde ykselen hkmet konaklar, hastaneler,hapishaneler gibi devlet yaplar, ehirlerin genellikle ayn blgesinde birbirine yakn birekilde konumlandrlyordu. Sz konusu binalar gndelik ilevleri dnda imparatorluk

tebaasna, devletin ve padiahn iktidarn, yceliini hatrlatan sembolik g merkezleriolarak da ilev gryorlard.

Bu zelliklerinden dolay, niformal binalar olarak tanmlanmalar da mmkndr. Szkonusu yaplar manzumesi, XIX. yzyl bandan itibaren, zellikle tara kentlerinin kamusalmerkezleri olarak ekillenmeye baladnda, nceki dnemin Ulu Camii-Pazar yeri eksenlimerkezlerinin ilevinin bittiini de haber veriyordu. Bu deiim; iktidarn meruiyetinisergileme, devletin ideolojik olarak kendini temellendirme yntemleri ve hkmetmeaygtlarndaki ciddi bir farkllamay ieriyordu. Belirtilen dnemden itibaren hem devletinidari merkezi hem de padiahn evi olan saraylar dnemi sona erip, devlet merkezi (bab- ali)ile padiah evinin yani sarayn (Dolmabahe/raan/Yldz) ayrt bir dnem

balamaktadr.

Bu dnemden itibaren padiahlar, saltanatlarnn meruiyeti adna abidevi sultan camileriyaptrmak ve buralarda sembolize olmak yerine, devleti temsil eden resmi hizmet binalarnda,baka bir deyimle dnyevi ilevleri olan yaplarda temsil olunacaklardr.Artk g ve otoritesadece para ve fermanlar zerindeki turalarda veya Cuma gnleri padiah adna okunanhutbelerde deil, insanlarn gndelik ileri iin ziyaret ettikleri kamusal hizmet binalarnda dahissedilmekteydi.

Sar Kla ve Hkmet Kona, kentin denizden grntsne hakim olan devlet yaplaryd.

Osmanl mparatorluunun geirdii bu dnm zmire de yansm ve ehrin fiziksel

yapsnda, XIX. yzyl bandan itibaren yeni bir kentsel dokunun ortaya kmasna zeminoluturmutur.mparatorluun dier kentlerinde olduu gibi zmirde de, XIX. yzyl


31/41

ncesinde, yukarda betimlemeye altmz trden kamusal bir merkez bulmamz mmkndeildir. Dolaysyla zmirde byle bir merkezin oluumu, devletin modern bir monari olmayoluna girmesine bal olarak ortaya kabilmitir.

1- Hkmet Kona ve Yal Camii

Kentin kamusal merkezinin balangc, zmirin nl Voyvoda Konana kadaruzanmaktadr. Voyvoda Konann mlkiyeti Ali Paa vakfna aitti. Fakat, zmiri dneminegre muhassl, mtesellim ve voyvoda gibi deiik isimlerle yneten grevlilerin ikameti iinkullanlmak zere, Osmanl Devleti tarafndan vakftan kiralanmaktayd. Osmanl padiah II.Mahmut, 1808de ittifak szlemesi imzalad ayanlar, bu tarihten ksa bir sre sonra tasfiyeetmeye baladnda, konakta zmir ayannda Katip-olu Mehmet Aa ikamet etmekteydi.Tasfiye hareketinden Mehmet Aa da nasibini alm ve zmiri terk ederek kat Midilliadasnda ldrlm, mallar ise msadere edilerek devlet hazinesine aktarlmt. Ayanlarntasfiyesinin hemen ardndan, tarada merkezin denetimini salamak amacyla bir reformyapan Osmanl Devleti, vilayet sistemini oluturarak, zmire de dier kentlerde olduu gibi

bakentten tayin ettii valileri grevlendirmeye balamt. Dolaysyla Voyvoda Kona daVali Kona haline geldi. Ancak ayanlar devrinde, son kullancsKatipolu ailesi olduuiin Katipolu Kona adyla bilinmeye devam etti.

1869 ncesi Konak ve Sar Kla

Ailenin mallar msadere edilirken yaplan ilemler srasnda konan da ad getiindengnmz tarihileri bu kaytlara dayanarak yazdklar incelemelerde, halk arasnda devameden yanlgy tarihsel aklama haline getirdiler. Oysa, Osmanl Devleti, zmir Valilii iinuygun bir bina ararken, kona 4 Temmuz 1819 tarihinde Ali Paa Vakfndan tekrar kiralad.

stelik geirdii yangn nedeniyle harap halde bulunan kona adeta ihya etme derecesindetamir ettii iin, arsa ve bina kiralar ayr ayr hesaplanan szlemede, bina kiras bu nedenleyok denecek kadar kk bir miktar olarak belirlendi. Tamiri 1819 ylnda tamamlananbinada valilik makam, vali ve ailesinin ikametine ayrlan birim ve vilayet memurlarnnalma ofisleri yer alyordu. Konan cmle kapsnn nndeki kk alan ise, zmirin ilkKonak meydanyd.

Konak, uzun yllar zmir Valilii hizmet binas olarak kullanld. Ancak 1863 ylnageldiinde yklmaya yz tutan ve stanbula yazlan raporlarda, yaanan depremin etkisiyleharabeye dnt belirtilen konan tamiri talep edilmekteydi. 1864 vilayetnizamnamesinden ksa bir sre nce zmir valisi Rait Paa tarafndan gndeme getirilen

konan tamir finansman iin, yenisi yaplmak artyla Karantina binalarnn ve CezayirHannn mzayede ile saylmas kararlatrlmt. Ancak bu proje uygulanmamt. nk


32/41

yazmalar srasnda Osmanl tara ynetiminde kkl bir reform yaplm ve zmir, AydnVilayetinin merkezi haline getirilmiti.

1869-1872 arasnda yeni Konak yaplaca iin eski Konak yktrlmt.

Bu idari deiiklik Hkmet Kona projesinin de yeniden ele alnmasn ve revizeedilmesini gerektirdi. Bu nedenle bakentten zmire yazlan bir emirde, sz konusu deiimve gerekesi gayet ak bir ekilde dile getirilmekteydi. Sz konusu emirde konanoturulamaz lde harap olduu, hatta gelecek k kartamayaca; her ne kadar tamiriistenmise de Aydn Vilayetinin tekil edilmesi ve zmirin merkez vilayet olmas nedeniylevalilikte alan memurlarn saysnn doal olarak artaca vurgulanyordu. Yenitekilatlanmaya uygun olacak ve kurulacak vilayet meclislerinin almalarna yeterli gelecekekilde, Hkmet Kona projesinin yeniden tasarlanmas da isteniyordu. Ancak bu emirdemimari ilevi dnda, sembolik bir anlambulunduu da gayet ak bir dille vurgulanyordu.zmirin byk bir ticari liman olmas nedeniyle kentte pek okdevletin konsolosu olduu;stelik hergn yzlerce yabancnn geldii bir yer olmas dolaysyla, yaplacak yeni binann

an- hkmeti yabanclara hissettirecekekilde tasarlanmasn isteyen cmleler, HkmetKonann Osmanl Devleti iin tad sembolik anlam aka ifade etmektedir.

Gerekten de yaplan proje ve nerilen inaat malzemesi incelendiinde, yukarda alntlanancmleye uygun hareket edildii anlalmaktadr. zmir valisi Sabri Paaya sunulan projeninmellifi Ron Vitalidir. Mimar Vitalinin projesine gre, zmir sanca mutasarrfl brolar;Aydn Vilayeti meclislerine ait salonlar ve brolar ile Valinin ikametgah, binann denizebakan tarafnda yer alacakt. Bugn konan Kemeralt giriine doru uzanan blmnnsonunda ise, Vilayet Hapishanesi ve zaptiye koularnn bulunmas ngrlmekteydi.Yaplanmuhammen bedeli ise, 1.725.875 kurutur. naat 1869-70 de balam ve 1872 detamamlanabilmitir.

Yapm 1872de tamamlanan Hkmet Kona


33/41

Yal Camii

Valilik binas, inaat tamamlandnda nnde yer alan kk camiyle btnleti. Cami, dahaeski konak zamanndan beri sanki vilayet memurlarnn ve ilerini takip etmek iin HkmetKonana gelenlerin ibadetleri dnlerek inaa edilmi gibi bir fonksiyon kazand. Aslnda,blge kamusal merkez olarak gelimeye balamadan nce yaplan cami, bylelikle merkezinen eski unsuru olma zelliine kavutu. Bu kk ve sevimli caminin dier ad da Aye HatunCamisidir. Caminin yap p tarihi ve yaptran kii hakknda deiik fikirler ileri srlse de,bunlarn iinde vakf kaytlarndan karlan bir aklama dierine gre daha dikkate deergrnyor. Buna gre, camiyi yaptran kiinin Dervi Mehmet Paann torunu olan AyeHanm adndaki bir hayrsever olduu anlalyor. Sz konusu kaytlarda, Aye Hanmndedesinin medresesi iine bir cami ina ettirdii de belirtilmekte. Yine vakf belgelerininverdii bilgiye gre Aye Hanm, deniz kysnda kendi adna bir medrese yaptrmolduundan; kendi medresesi iine de bir cami yaptrm olabileceini, konu zerine alanbilim adamlar ihtiyatl bir ekilde dile getiriyorlar. Yapm yl kesin olarak bilinmemeklebirlikte, imdilik varlna dair en eski vakf kayd 1755 olduu iin, belirtilen ylatarihlendirilmektedir. Caminin iinde yer ald medreseden gnmze hi bir izulamamtr.

Bahribaba srtlarndan ...Talimhane Meydanyla Sar Kla

2- Sar Klamparatorluun ynetiminde XIX. yzyl balarnda grlen idari reformu dierleri izledi.Fakat deiimin en nemli halkasn hi phesiz, 1826 ylnda Yenieri Ocannkaldrlmas oluturuyordu. Yenierilerin Osmanl merkezi iktidar zerindeki belirleyicietkisi tarada da kendini hissettiriyor ve yneticilerin onlarn basksndan ikayeti olduklaryzyllardr biliniyordu. zmir ise, yenierilerin kent ynetimine en ok mdahale ettiiyerlerin banda geliyordu.


34/41

Ticaretin aknda yarattklar olumsuzluk ve haklarndaki ikayetlerin sreklilik gsterdiibilindiinden, Nizam- Cedit uygulamalarnn devam ettii 1807 ncesinde, zmirde bir klakurularak yenierilerin etkisi dengelenmek istenmiti. Fakat bu giriim, III. Selim ve Nizam-Cedit ricaline kar yaplan darbe nedeniyle gerekleememiti. 1826 ylnda yenieri oca

ilga edilince, zmire kla yaplmas, gndeme gelen ilk tasarlarn banda yer ald. II.

Mahmudun vermi olduu emir gereince, yeni kurulacak ordunun konulanaca vetalimlerini yapabilecei bir kla inaasnn hazrlklar, zmirde gecikmeden balatld.zmirmuhafz Hasan Paa ve zmir kadsna yazlan emirde klann yaplmas iin gereklihazrlklarn tamamlanmas; zellikle deniz kenarnda bir yer seilmesi ve maliyetinhesaplanarak bildirilmesi talep ediliyordu. O yllarda kentin yerletii alanda deniz kenarndabyk bir kla binasnn yerleecei arsa bulmakta zorlanld anlalyor. Dnlenyerlerden birisi daha Alsancakstasyonunun yerleecei yerden denize doru uzanan aland.Eskiden zmir Tuzlasnn bulunduu mahal olmasndan tr Tuzla Burnu adyla anlanblgenin yar bataklk ve sazlk olmas bu fikrin uygulanmasna engel odu. Tuzla Burnununehir dnda olmas da, bu blgeden vazgeilmesinde etkili olmutu. nk Osmanl

bakentinden gelen fermanlar, klann ehir iinde ve deniz kenarnda yaplmasnda srarediyordu.Bu srarn altnda, denizden bakldnda zmirin kentsel siluetinde devletihissettirecek bir binann olmay bulunuyordu.stanbulda yaplan klalarn planlarndandntrlerek elde edilen bir kla plan, vilayet ynetimine gnderilmi ve plana uygun birarsann temini istenmiti. Bakentin srarlar sonunda, Vali Kona karsnda bulunan birgrup binann istimlak edilerek yktrlmas sonucu aranan arsa yaratld. Bugn KonakMeydan olarak bildiimiz alann 1826 ylndan nceki durumunu grme ansmz olsayd,Sar Klann yerletirildii sahada 10 sabun atlyesi, byk bir tuzhane, 4 kahvehane, 3manav dkkan, 3 meyhane, eitli vakf dkkanlar, 44 odal bir yahudihane ve baz evlerdenoluan bir doku ile karlaacaktk.

Sar Kla, zmirdeki Devlet Sitesinin merkezini oluturuyordu.

Sar Klann Cmle Kaps


35/41

Binalar byk ounluu Lale Devri (1703-1730) dneminin nl sadrazamDamat brahimPaann vakfna aitti. ehrin mimarlarndan Mahmut efendinin yapt almalar sonunda,stanbuldan gnderilen planda n grlen kla iin 32.000 metrekare byklnde bir

arsaya ihtiya bulunduu ortaya kmt. Belirtilen istimlak sonunda kazanlan alan, ihtiyaduyulan arsa iin yeterli gelmeyince, denizden yaklak olarak 13 metre geniliinde dolguyaplmasna karar verildi ve uyguland.

En sonunda 1827 ylnda balayan inaat iin yaklak olarak 1.200.000 kuruluk masrafngrlmesine ramen yaplan harcama muhammen bedelin yaklak iki katna ulat. Ekim1829 tarihli bir belge, kla inasnn tamamlandn bildirdiine gre; ilk yazmalardansonra binann yaklak iki yl iinde bitirildii anlalmaktadr.Fakat Sar Kla kelimenin tamanlamyla ok sorunlu bir bina oldu ve Osmanl Devletinin sona eriine kadar defalarca geniapl tamirat geirdi. nk arsann denizden doldurularak elde edilen ksmnda oluanoturmalar sonucu, binann iindeki koridor kemerlerinde atlaklar meydana gelmiti. Buna ek

olarak, Damlack Deresi klann Bahribaba mezarl tarafndaki duvarlarnn hemenyaknndan denize kavuuyor ve youn yalarda bu alanda su birikiyordu. Btnolumsuzluklara ramen kla, zmirin siluetinde heybetli yapsyla yerini alm ve deniztarafndan bakldnda uzaklardan bile farkedilir olmutu.

Hkmet Konann idari bina olarak yerletii alann hemen yannda, Sar Klann da1829 ylnda bitirilmesiyle, zmirin kamusal merkezinin oluumunda ilk evre tamamlanmt.

3- zmir dadisiXIX. yzyln son eyreine girilirken, eitim sistemindeki deiimlere bal olarak, Avrupalkelerindeki eitim kurumlar Osmanl mparatorluunda da yaygnlamaya balamt.Vilayet merkezlerinde alan idadilerden birisi de 1886 ylnda zmirde hizmete girdi. dadibinasiin belirlenen yerin tesadfen seildiini sylemek mmkn grnmyor.

zmirdadisi (Lise); 1922 sonrasnda zmir Adliyesi

nk dadi binas tam Hkmet Konann yanna, n cephesi meydana ynelik olarakyaplmt. Dolaysyla kamusal merkezin asli unsurlar arsna bir yenisi daha dahil olmutu.dadi binasnn yerletirilme biimi meydann btnln ihlal edecek ekilde deil de,kelimenin tam anlamyla alann tanmlanm yapsn destekleyecek konumda olduundan,Osmanl yneticilerin meydann kamusal ilevinin farknda olduunun ak bir kant olarakdeerlendirilebilir.


36/41

dadi binas,1919 ylnda balayan igal sresince Yunan gal Komiserlii binas olarakkullanld. galden sonra ise, zmir Erkek Lisesi adyla bugnk Atatrk Lisesi binasnatand. Eski idadi binas ise 1970 Austosundaki Hkmet Kona yangnna kadar zmirAdliyesi olarak hizmet verdi.Yangn sonrasnda konak yeniden yaptrlrken idadi binasgzden karlarak yktrld. zmir Adliyesi yeni yaptrlan Sigorta bloklarna tanrken,

idadi/adliye binasnn yerine imdiki Konak Kaymakaml ve l Milli Eitim Mdrlbinas ina edildi.

4- Saat Kulesizmir Saat Kulesi artk Konak n veya Kla Meydan olarak bilinen alann ortasna yaknbir yerde, yaklak bir yl sren bir yapm srecinden sonra ykseldi. Kule II. AbdlhamidinOsmanl tahtna knn 25.yldnm kutlamalar erevesinde, 1 Eyll 1901 tarihindetrenler ve enliklerle ald. Aslnda ayn nedenle imparatorluun deiik merkezlerinde,kaynaklarn belirttii kadaryla 25ten fazla saat kulesi yaplmt.

Saat Kulesi, etrafndaki dier yaplara gre sembolik adan baz farkllklara sahiptir.

Modern bir zaman l arac olmasnn yan sra, kule iktidarn cisimlemi iletkeni ilevinede sahiptir.

Saat Kulesi, Konak Meydannndaki yerini 1901de ald.

mparatorluun deiik kentlerinde ykselen saat kulelerinin mimarisi ve ilevinin tad

anlam farknn, o dnemin insanlar tarafndan gayet iyi bir ekilde kavrand anlalyor.Saatin grntsnde hem zaman hem de iktidarn izlendiini, dnemin airlerinden Faniefendinin Adana Saat Kulesi iin yazd msralar son derece veciz ve estetik bir dilleanlatyor. Diyor ki Fani efendi: Bir muazzam eserdir ki misli yok, naziri yok / Zahiren saatalar, manen hkmet seslenir. Ayn deerlendirme zmir Saat Kulesi iin de geerlidir.Etrafndaki binalarla tanml bir meydan zellii gsteren alann ortasnda ykselen bu zarifyap, alann kullanmnda ksa srede merkez ilevi grmeye balad. Etrafnda bulumalar vegsteriler dzenlenir oldu. Gerekten de saatin imdi almayan an ve genel yaps itibarylaSultan Hamidin grnmeden kendini hissettirmekve etrafnda otorite titreimleri yaratarakiktidarn vurgulama yntemlerine uygun bir ara olmutur. II.Abdlhamidin iktidarnyanstmak amacyla setii semboller genellikle bir sentezi vurgular niteliktedir. Bunlarnkarakterini, islami motiflerin ideolojik destek olarak kullanld ada enstrumanlar olarakbetimlemek mmkndr. Saat Kulesi de bu tanm yanstan zelliklere sahiptir. Projesinde


37/41

vurguland zere kulenin yapsnda Arap mimarisinden esintiler modern izgilerleyanstlrken, kule medeniyetin alametlerinden biriyle buluturuluyordu. Zamann hemizgiselliine hem de dngselliine inanlan ve gnn ezan vakitlerine gre be dilimeayrlarak yaand bir ortamda, insanlarn saat balarna ann darbeleriyle uzaklardan bileduymaya balamalar, padiahn kendini her 60 dakikada hissettirmesini de salyordu.

stelik gn artk be vakitte deil, 24 eit dilimde yaanmaya balamt.

Konak Meydan

Geleneksel olann ideolojik payanda ileviyle modern olanla birletirilmesi zellii, kuleninayrntlarnda da izlenebilmektedir. Saatlerin hemen altnda iki tarafta tura, iki tarafta daOsmanl armas yer almaktayd.Osmanllar hatrlatan ve ven iaret, yaz vb. unsurlarnkaldrlmasyla ilgili kanun ktktan sonra kaznarak yerlerine ay-yldz yaplan arma veturalar da, geleneksel ve modern sentezini yanstmaktadr. II. Abdlhamit tarafndan yaygnolarak kullanlan Osmanl armas, bu dnemde Sar Klann cmle kaps zerine deyerletirilmiti.


38/41

Saat Kulesi ksa zamanda zmirin sembol oldu.

Tura, Osmanl Devletinin yzlerce yldr kulland en nemli egemenlik alametidir ve II.Mahmuta gelinceye kadar binalarn zerine yerletirilmesinden sz etmemiz zordur. nktura sultanlarn sultanlarn imzasdr ve sadece kendi adlarna bastrdklar paralarda veferman/berat tr belgelerde bulunurdu. Bu belgeler de, imparatorlukta sadece nianc yanisadece bir kii tarafndan ekilebilirdi. Osmanl padiahlar bu konuda ok titiz davranrlard.Ender olarak uygulanan el kesme cezas, sanld gibi hrszlk yapanlara deil; sahte fermandzenleyip tura ekenlere verilirdi. II. Mahmut; devlet kadar eski bir askeri tekilat yaniyenieri ocan kaldran, bilindii zere fes giymeyi balatan ve dier pek ok yeniuygulamay, Osmanl diskurundaki deyimiyle bidati sokan padiaht. Saydmz yeniliklere

kar oluan itirazlar, giderek muhalif tepkilere dntnden, Sultan Mahmut stanbulsurlarndaki ve devleti hissettirmek istedii her yere turasn nakettirmiti. Tahmin edildii


39/41

zere, Osmanl saltanatnn srekliliini ve gcn gemiinden aldn kantlayan turayherkesin gzne arpar hale getirerek, yapt yenilikleri merulatrmaya almaktadr.Sultan II. Hamitin Saat Kulesindeki turalar da, saltanatnn meruiyetini gemiten aldnsimgeliyordu. Arma ise, modern bir monari haline evrilen Osmanl Devletini temsilediyordu. Bu zelliklerden dolay da, devlet binalarnda ve kamusal mekanlarda, ok sfatn

hak edecek miktarda kullanlyordu. Eski ve yeninin birlikte modern bir aygt olan SaatKulesinde bir araya getirilmesinden baka kulenin kubbeli emeleri de, bu sentezin dier birrneidir. Ama belki de en dikkat ekeni saatin kiliseye hatrlatan andr. Bununtartldna dair bir iaretin bulunmamas ve eletirilmemesi, padiahn yaratmak istediiimajdan rahatsz olunmad dndrse bile, onun onun tercihine itaatla da aklanabilir.nk kamusal mekanlar, resmi binalar ve kule gibi antlar, bir tarihinin deimiyle Mimarive plastikle boyun edirme ilevine de sahiptir.

Sultan Hamitle kule, zmirlilerin zihninde zdelemi olmal ki,uzun ikdidarn da padiahave rejime kar oluan tepkinin kuleye yneldii anlalmaktadr. Sleyman Ferid Eczacbaanlarnda, II. Merutiyetin ilanndan sonra kuleye saldr da bulunulduundan sz ediyor.

Ayn ekilde Cumhuriyetin ilanndan sonra tura ve armalarn kaznarak yerine ay yldzyerletirilmesi de, semboller araclyla rejim ekimesi olarak alglanabilir.

5- Merkez Eklemlenen Binalar:Gureba-y Mslimin Hastahanesi, Vilayet Hapishanesi, Milli Ktphane ve ElhamraSinemasXIX. yzyl ortalarndan itibaren, devlet sitesinin ortasnda oluan kamusal merkezi belirleyenHkmet Kona, Sar Kla ve Saat Kulesinden oluan yaplara, yakn evresinde yerleendier binalar eklemlendi. Bunlarn en erken tarihli olan Gureba-y Mslmin Hastahanesidir.Osmanl Devletinin uygulad Millet Sistemi gerei her cemaatin, kilise, hastahane gibikendilerine ait hizmet binalarn yaptrma haklar bulunuyordu. Dier Osmanl kentleri gibizmirde de bu haklar erken tarihlerden itibaren kullanlyordu. Ancak her cemaatin birhastahanesi olmasna ramen, sadece Mslmanlarn hastahanesi bulunmuyordu. Bugerekenin belirtildii bir fermana bal olarak, zmir Mslmanlar iin hastahane inaasgiriimi 1849 ylnda gndeme geldi. Damlack Deresinin kysnda Mslmanmezarlklarnn karsnda ve yine ayn cemaatin mahallelerinin balad yerde mahalleinasna baland. 1851 ylnda eksikler olmasna ramen al yaplarak hizmete alnd.Hastahane iki bloklu olarak yaplm, bloklar arasnda gei, darya kapal bir birimlesalanmt.

Mslman Hastahanesi


40/41

Mslman Hastahanesinin nc blou ina halinde

XIX. Yzyl balarnda dierlerinden kk olmak zere nc bir blok daha inaa edildi.Cumhuriyet dneminde de ekler yapld. Hastahanenin uzun yllar bahekimliini, zmirinnl tabiblerinden Dr.Mustafa Enver Bey yapt. Eczacba ise daha sonra bu soyad seecekolan Sleyman Ferid Beydi. Gureba-y Mslmin Hastahanesi adyla uzun yllar hizmetveren binann ad, 1932 ylnda Memleket Hastahanesi olarak deitirildi. Devlet hastahanesiolarak hizmet verirken, 1980li yllarn banda Devlet Hastahanesi Yeilyutta yaplan yenibinasna tandktan sonra, Kadn Doum Hastahanesi olarakkullanlmaya baland. Osmanldneminde yaplan blok dnda kalan ekleri ise, Di Hastalklar Hastahanesine tahsisedildi.

Hastahanenin hemen alt tarafnda ise, Aydn Vilayeti Hapishanesi yaptrld. HapishanelerOsmanlmparatorluuna, Avrupada ortaya klaryla ayn srete giren kurumlard. XIX.yzyl balarnda Avrupa devletlerinde ikencenin nlenmesi iin oluan kamuoyu basksnnda etkisiyle, cezalarn bedene dettirilmesi anlayndan, sulularn toplumdan ayrlarak zelbir mekanda cezalar ekmeleri sonunda, topluma yeniden kazandrlmalar esasna dayalinfaz sistemine geii simgeliyordu. Bu konuda bata Fransa, ngiltere olmak zere, Avrupadevletlerinin alm olduu kararlar, Osmanl Devleti de kabul etti ve imparatorluun vilayetmerkezlerinde hapishaneler yaplmaya baland. zmirin ilk hapishanesi Cezayir Han idi.Bugn yerinde l zel daresi binas bulunan hann st kat odalar mahkum koular, alt katodalar ise zaptiye koularna tahsis edilmiti. Avluda kurulan adrlardan birisi revir, dieriise kantin ilevi grmekteydi.

Vilayet Hapishanesi


41/41

1840l yllardan itibaren zel bir hapishane binas yaplmas tartlm olmakla birlikte,1869ylna dein inaata dair bir gelime salanamad. Belirtilen yl, Hkmet Kona yenidenyaplmaya balarken, binann Kemeraltna uzanan blmnn sonunda hapishane vezabtiyeler iin bir birim yaplmas da plana dahil edildi.

Elhamra Sinemas

Fakat ksa sre yetersiz geldiinden hapishane ve zaptiyeler Cezayir Hanna geri dndler.Vilayet hapishanesinin yapm hep gndemde kald fakat srekli ertelendi. Nihayet 1883tebalanan inaat iin, yapm tartmalar gibi plan tartmalar da yaand. Sonuta Franszcezaevlerinin planlar model alnarak gelitirilen bir plan uyarnca inaat tamamland.Hapishane yktrlaca 1959 ylna kadar kullanld.

Hapishanenin hemen yan tarafnda ise, zmir Milli Ktphanesi ve Elhamra Sinemas yeriniald. Bylece hastahane , hapishane ve ktphane, Sar Kla binasn evreleyen duvarndibindeki tramvay hatt zerine sralandlar. Binalarn bulunduu cadde Hkmet KonannKemeralt giriine alan cmle kapsna kyor, oradan denize doru dnp KonakMeydanna ulayordu. zmirde byk bir ktphane yapma fikri, 1911 ylnda Kadzadebrahimin teklifi ve bir grup zmirli aydnn giriimleriyle ortaya kt. lk giriim sonuvermese de konu gndemden dmemi 23 Haziran 1912de Beyler Sokandaki SalepioluKonann selamlk dairesinde Ktphane hizmete balamtr. Dzenlenen piyango ve dieretkinlikler ile balardan elde edilen gelirlerle nce bir sinema kuruldu. Sinemann geliriyleve Valiliin katklaryla Bahribabada kaldrlan Yahudi mezarl alannda verilen arsazerinde Ktphane binasnn yapmna baland.Temeller ortaya ktnda zmirde Yunanigal gnleri balamt. naat duraklasa da Ktphane kurma fikrini ldrmeye yetmedi.

galden sonra bu kez aslnda, paten sahas yaplmakzere tahsis edilmi

olan

imdiki binannarsas, vali Kzm Paann giriimiyle Ktphaneye verilir. Bu srada Elhamra Sinemas

tadil edilerek, 45.000 lira karlnda alt yllna, stanbuldaki pek Film irketinekiralanr.Sinemann kiras ve yaplan dier yardmlarla yapm tamamlanan bina,Cumhuriyetin 10. yl kutlamalar erevesinde 1933te alr.

tarihsel süreç içinde izmir konakmeydanı

Documents