CAMIN HEYKEL SANATINAPLASTK VE ESTETK KATILIMLARIRahmi

ATALAY(Sanatta Yeterlik Tezi)

Eskiehir-2006 CAMIN HEYKEL SANATINA PLASTK VE ESTETK KATILIMLARI

Rahmi ATALAY

SANATTA YETERLK TEZHeykel Anasanat DalDanman: Prof.Ayta KATI

EskiehirAnadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsubat, 2006 SANATTA YETERLK TEZ Z

CAMIN HEYKEL SANATINA PLASTK VE ESTETK KATILIMLARI

Rahmi ATALAYHeykel Anasanat DalAnadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,

ubat 2006Danman: Prof.Ayta KATI

Bu alma camn bir heykel malzemesi olarak kullanlmasn tarihsel, teknik ve

heykel plastiine estetik katlmlar erevesinde ele almaktadr. Bu alma yaplrken

birinci blm camn tarihesi ve malzeme olarak cam ana bal altnda ele alnmtr. Bu

blmde camn materyal olarak tarih iindeki varl, malzeme olarak kimyasal yaps ve

heykel yapmnda kullanma elverili cam eitleri incelenmitir.

Heykel yapmnda kullanlan Cam Biimlendirme Teknikleri balkl ikinci

blmde; Scak Biimlendirme Teknikleri balklar halinde aklanarak teknik bilgiler

emalar ve fotoraflarla desteklenmitir. Bu blmdeki teknik bilgiler camn heykel

malzemesi olabilirliini sanatlarn rnek almalaryla birlikte aktarlmtr.

Souk Biimlendirme Teknikleri ana balkl nc blmde; hazr ilenmicamn

sl ortam olmadan andrma teknikleri balklar altnda irdelenmitir.

Heykel sanatnda cama ilikin zel yorumlar ve Cam Heykel Plastiinin Estetik

Deerleri ana balkl drdnc ve son blmde cam heykel birlikteliinin estetik ve plastik

yansmalar ele alnarak, camn malzeme olarak heykel sanatna kazandrd zel efektler ve

anlamlar, ller, deerler, tezin zn oluturacak biimde, tek tek ele alnmtr. Camn

hem heykel, hem de grsel estetik iletiime kazandrd benzersiz zellikler rneklerle

kantlanmtr.

ABSTRACT

The present study deals with glass as a material for sculpture in terms of its aesthetic

contributions to historical, technical and plasticity of sculpture. The first section of this study

is concerned with the history of glass under the heading of the use of glass as a material in

sculpture. This section investigated chemical structures of the types of glass convenient for

the art of sculpture.

The second section appears under the heading of Techniques for glass formation in

sculpture and is composed of two main sections called Techniques for Formation Using

the Oven and Techniques for Formation Using External Factors. Technical data have

been supplied by graphs and photos. In addition, works that have used glass have been given

as examples.

As to the final section, relevant comments on glass as well as aesthetical values of

sculpture made of glass have been discussed. In conclusion special effects of glass used as a

material in sculpture and special meanings, as well as criteria and values, have been

evaluated in the present study.

Contributions of glass to both the sculpture and visual aesthetical communications

have been discussed and evaluated in detail. JRVE ENSTT ONAYI

Rahmi ATALAYn Camn Heykel Sanatna Plastik ve Estetik Katlmlar balkl

tezi, //2006 tarihinde, aadaki jri tarafndan Lisansst Eitim retim ve Snav

Ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca, Heykel Anasanat dalnda Sanatta Yeterlilik tezi

olarak deerlendirilerek kabul edilmitir.

Ad Soyad mza ye (Tez Danman) : Prof.Ayta KATI ..

ye : . .

ye : . ..

ye : . ..

ye : . ..

Prof.Dr.Nurhan AYDINAnadolu niversitesiSosyal Bilimler EnstitsEnstit Mdr NSZ

amzda sanatsal yarat pek ok nesneyi bir sanat malzemesi, o malzemeyi de sanatsal iletinin anlatm arac olarak kullanmaktadr. Cam da yzyllar boyu tm gizemiyle, srlaryla gnmze kadar gelerek gerek mimarlkta, gerek gnlk kullanmda, gerekse plastik sanatlar alannda vazgeilmez bir materyal olmutur.

Gnmz sanatnda teknik ve plastik anlamdaki hzl geliim ve deiim cam malzemesini teknik sorunlar ald srece adabir heykel malzemesi olarak bnyesine alm ve camn gizemli dnyasn bir heykel anlatm olarak kullanmtr.

Tez almas olarak bu konunun seilmesinin nedeni: lkemizde heykel malzemesi olarak cam hakknda gerek yazl, gerekse grsel kaynak yetersizliidir. lkemizde heykel sanat pek ok malzemeyle varlk deeri kazanrken, cam malzeme olarak bu kaynak yetersizliinden dolay, heykel sanatnda kullanm alan bulamamtr. Bu tezle hem bu bolua iaret, hem de bilimsel vesilesini bir araya getirmek, hem de bireysel yorum ile katlm salamak, cam-heykel ilikisinde zel amac oluturmutur. zellikle cam-heykel ilikisinde ve btnlemesinde, belirgin ve etkin bir yansma gerekliklere ulaan; k-renk, doku, effaflk, parlt gibi plastik gelerin estetii, heykelde camn bir malzeme olduunun kantdr.

Tezde, alma yntemi olarak analitik yntem izlenmitir. Az olmasna karn tarihe literatrnn yan sra, yabanc literatr aratrmas yaplmtr. Gnmz teknolojisinin vazgeilmez aratrma kaynaklarndan biri olan internet aratrmalaryla alma desteklenmitir. rnek fotoraflar konu ile balantl olarak seilmitir. Her blm konu balklaryla oluturulup ilikili olarak alt balk halinde sunulmutur.

Bu konuda sanatsal-bilimsel katklarndan dolay bana yol gsteren tez hocam sayn Prof.Ayta Katya ayrca teekkrlerimi sunarm.

ZGEM

Rahmi ATALAY

Heykel Anasanat Dal Sanatta Yeterlik

Eitim Yksek Lisans 1998 Anadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Heykel

Yksek Lisans Program

Lisans 1996 Anadolu niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Heykel Blm

Lise 1987 eme Ertan Lisesi-EME/ZMR

1996-Anadolu niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, retim Eleman.

ETKNLKLER

1996 O.D.T.. Mustafa Parlar Sanat Galerisi, Karma Resim Heykel Sergisi, stanbul.1996 D.G.S. Galerisinde Karma Resim Heykel Sergisi, Trabzon.1997 Karma Heykel Sergisi, ngiliz Kltr Sanat Merkezi, Ankara.1997 Devlet Seramik Yarmas Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Ankara.1998 Karma Heykel Sergisi, Palet Sanat Galerisi, Eskiehir.1998 Karma Heykel Sergisi, Mimarlar Dernei, Ankara.1998 Karma Sergi, Anadolu niversitesi 40.yl Etkinlikleri Sergisi, Ktphane Sergi

Salonu, Eskiehir. 1998 Karma Sergi, Gzel Sanatlar Fakltesi retim Elemanlar Sergisi, Ankara. 1998 Karma Sergi, Gzel Sanatlar Fakltesi retim Elemanlar Sergisi, Anadolu

niversitesi Ktphane Sergi Salonu, Eskiehir. 1998 Devlet Heykel Yarmas Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Ankara. 2000 Jokey Kulb Yarmal Sergisi, stanbul, Ankara, Bursa, zmir, Adana, Eskiehir. 2000 Uluslararas Granit Sempozyumu Uygulamalarnn Maket Sergisi, Kore-Pusan. 2001 Uluslararas Karma Heykel Sergisi, Seaul Art Center Seaul KOREA. 2002 63.Devlet Heykel Yarmas Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Ankara. 2002 Anadolu niversitesi G.S.F. retim Elemanlar Karma Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Sabanc Kltr Merkezi, Adana. 2004Anadolu niversitesi G.S.F. retim Elemanlar Karma Sergisi, Koleksiyon, Eskiehir.

2004Yunus Emre ve Sevgi Karma Sergi, Y.E.K.M. Eskiehir. 2004Mat FKB Resim Heykel Karma Sergi, BSM Sergi Salonu, Eskiehir. 2003Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi, 3.Uluslararas renci Trianeli,

stanbul. 2005Karma Sergi Resim-Heykel Mzesi, zmir. 2005Yollar Karma Sergi Galeri Sanat Yapm, Artist, stanbul.

UYGULAMALAR 1995 Anadolu niversitesi Kapal Yzme Havuzu n Heykel Uygulamas. 1997 Marmaris Belediyesi, Astronot Heykeli Uygulamas. 1998Master Bitirme Projesi, Ekore Uygulamas. 1998 Trabzon Lisesi Mimar Bruno Taut Bst Uygulamas, Trabzon. 1999Eskiehir Tren Gar Atatrk Kesi Uygulamas. 2005Anadolu niversitesi D Mekan Uygulamas, Eskiehir.

DLLER, SEMPOZYUMLAR VE MZELER 1999HOJER Uluslararas Ahap Sempozyumu, Danimarka. 1999ODDENSE Uluslararas Ahap Sempozyumu, Danimarka. 1999ODDENSE Ahap Mzesi Kolleksiyonuna kabul edilen sempozyum uygulamas,

Danimarka 1999Turgut Pura Vakf Heykel Yarmas, Mansiyon. 2000Kore Sava ehitleri Adna Dzenlenen Granit Sempozyumu, Kore-Pusan. 2003Uluslararas Ta Heykel Sempozyumu kincilik dl, Almeria, spanya. 2005Uluslararas Ta Heykel Sempozyumu, Erzurum, Trkiye. 2005Uluslararas Ta Heykel Sempozyumu, Almeria, spanya. 2005 Hacettepe Sanat Mzesi, Hacettepe niversitesi, Ankara.

Kiisel Bilgiler

Doum Yeri ve Yl:1971-Erzurum Cinsiyet: Erkek Yabanc Dil: ngilizce

NDEKLER Z ii ABSTRACT iii JR VE

ENSTT ONAYI iv NSZ v ZGEMvi RESMLER LSTESx EKLLER

LSTESxii GR1

BRNCBLMCAMIN TARHESVE MALZEME OLARAK CAM

1. CAMIN TARHES3

2. MALZEME OLARAK CAM 9

2.1. Camn Oluumu 12

2.2. Cam eitleri 13

2.2.1. Tabaka Cam 13

2.2.2. Vitray Cam 14

2.2.3. Cam ubuklar 15

2.2.4. Kle Cam 15

2.2.5. Toz Halinde Cam 16

KNCBLM HEYKEL YAPIMINDA KULLANILANCAM BMLENDRME TEKNKLER

1. SICAK BMLENDRME TEKNKLER18 1.1. Cam Hamuru (Pate De Verre ) Teknii 19

1.2. Esnetme ve Eritme Teknii 21 1.3. Dkm Teknii 23

1.3.1. Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii 26 1.3.2. kertme Teknii 27 1.3.3. Aktarak Dkme Teknii 29

1.4. Bkme Teknii 31 1.4.1. Kalp inde Bkme Teknii 31 1.4.2. Kalp zerinde Bkme Teknii 33

1.5. fleme Teknii 35 1.6. Pres Teknii 37

NC BLMSOUK BMLENDRME TEKNKLER

1. CAM KESME TEKN39

2. TALA AINDIRMA OYMA TEKN41

3. KUMLA AINDIRMA TEKN43

4. ASTLE AINDIRMA TEKN45

DRDNC BLM HEYKEL SANATINDA CAMA LKN ZEL YORUMLAR VE CAMHEYKEL

PLASTNN ESTETK DEERLER

1. CAM, HEYKEL, IIK 53 2. CAM, HEYKEL, RENK 62

3. CAM, HEYKEL, DOKU 69

4. CAM, HEYKEL, EFFAFLIK (TRANSPARENCY) 74 5. CAM, HEYKEL, BO-DOLU 78

6. CAM, HEYKEL, FORM 81

SONU 86

KAYNAKA 88

RESMLER LSTES

Resim 1: Pendant New Kingdom Milattan nce 1400-1630 Amenhetep II.Msr, Corning Cam Mzesi 4 Resim 2: Dkm Tekniiyle Yaplmbir Grup

Heykelcik 1.yzyl Msr 5 Resim 3: Opak Beyaz ie, Portre, 1.Yzyl, Newark Mzesi 6 Resim 4:

Emile Galle Vase, 1898 fleme Teknii, Paris 7 Resim 5: Henry Cross Portre Pate de Vere Teknii, 1900, Corning

Cam Mzesi 8 Resim 6: Cam Frn, Paabahe Denizli ie Cam, Denizli 12 Resim 7: Tabaka Cam 14 Resim 8: Renkli Vitray Cam 14 Resim 9: Renkli Cam ubuklar 15 Resim 10: Kle Cam 16 Resim 11: Toz Halinde Cam 17 Resim 12: Goyle Mathias Goddes almasndan Detay Grnm,

Pate de Verre Teknii, 1992 21 Resim 13: Tom Patti Azurlite Split Riser With Clear Esnetme ve

Eritme Teknii, 1994 23 Resim 14: Amenhotep Bst, Milattan nce 1450-1400 Dkm Teknii,

Corning Cam Mzesi 24 Resim 15: Augustus Bst, 10.Yzyl, Dkm Teknii, Courtesy of

Rmisch-Germanisches Mzesi 25 Resim 16: Howard Ben Tre Basin 6, Byk Cam Ktlelerle Dkm

Teknii, 1991 27 Resim 17: Irene Frolic, Portre III, kertme Teknii, 1999 28 Resim 18: Irene Frolic, Dialoque, Aktarak Dkm Teknii, 1998 30 Resim 19: John Gilbert Luebtow, Linear Form, Kalp inde Bkme

Teknii, 1990 33 Resim 20: Samantha Walker, Mask, Kalp zerinde Bkme Teknii 35 Resim 21: fleme Teknii, fleme ubuu zerindeki Cam Ktle

Biimlendirme Aamas 36 Resim 22: fleme Teknii, fleme ubuundaki Cam Ktleyi Kalba

fleme Aamas 36 Resim 23: Rene Roybicek, Striding Kohlrabi II, fleme Teknii

Ricke Mzesi 1959 37 Resim 24: Cam Kesme Teknii 40 Resim 25: Danny Lane, Pantheon, Cam Kesme Teknii, 2000 41 Resim 26: Tala Andrma Oyma Teknii, Elektrikli El Frezesi 42 Resim 27: Jiri Harcuba, Vladimir Kopecky, Oyma Teknii, 1995 43 Resim 28: Kumla Andrma Teknii, Kum Pskrtme Dzenei 44 Resim 29: Maria Lugossy, Double Form, Kumla Andrma Teknii 45 Resim 30: Naum Gabo, Construction in Space With Crystalize

Centre, Pleksiglass 50 Resim 31: Vasily Kandinsky, Glass Painting With Sun, Stadtiche

Galeri, Munich, 1910 51 Resim 32: Marchel Duchamp, Large Glass, Philadelphia Museum of

Art, 1952 52 Resim 33: Erwin Eisch, inter-net, fleme Teknii, 1999 55 Resim 34: Libensky & Brychtov, Head (With Square Eye), Dkm

Teknii, 1986 58 Resim 35: Libensky & Brychtov, Arcus 1, Dkm Teknii, 1990 68 Resim 36: Bertil Vallien, Head II, Kuma Dkm Teknii, 1995 69 Resim 37: Colin Reid, Dkm Teknii 71 Resim 38: Vaclav Cigler, Unsigned, Kesme ve Parlatma Teknii,

1972 73 Resim 39: Caml Piramit Yap, Louvre Mzesi, 1989 75 Resim 40: Mario Merz, Double Igloo, Kark Teknik, 1979 77 Resim 41: Luciano Vistasi, Due Personaggi, fleme Teknii, 1980 77 Resim 42: Rick Mills, Red Herring, Kark Teknik, 1993 80 Resim 43: Ales Vasicek, Obje, Kesme ve Parlatma Teknii 81 Resim 44: Willi Pistor, Obje, Esnetme ve Eritme Teknii 84 Resim 45: Willem Heesen, simsiz, Kesme-Parlatma Teknii 84

EKLLER LSTES

ekil 1: Pate de Verre Teknii Uygulama emas 20 ekil 2: Esnetme ve Eritme Teknii Uygulama emas 22 ekil 3: Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii Uygulama

emas 26 ekil 4: kertme Teknii Uygulama emas 28 ekil 5: Aktarak Dkm Teknii emas 29 ekil 6: Kalp inde Bkme Teknii Uygulama emas 32 ekil 7: Kalp zerinde Bkme Teknii Uygulama emas 34 ekil 8: Pres Teknii Uygulama emas 38 ekil 9: In Saydam ve Saydam Olmayan Maddelerdeki

Yansma emas 59 ekil 10: In Saydam Olmayan Yzeylerdeki Yansma emas 59 ekil 11: In Saydam Yzeylerden Geme emas 60

GR

nsanolu yzyllar boyunca, doas gerei duygu ve dncelerindeki karmaay

anlaml klma mcadelesi vermive bu dncelerini biimlendirerek anlatmak eyleminde

bulunmutur. nsanolunun biimlendirdii bu dnyasnda pek ok malzeme anlaml klnp

ilevsel bir deer kazanmtr. eitli malzemelerin kullanld bu grntler dnyasnda,

cam da kefedildii dnemden gnmze kadar pek ok alanda kullanld gibi, sanatsal

yaratmda esiz bir malzeme olmu, plastik dilin grnt retiminde, nemli bir ara

olmutur.

Cam, tarihsel sre ierisindeki evriminden, gnmz modern dnyasna kadar, mekan

tasarmna estetik bir boyut kazandran, mekann tm yapsal bileenleriyle birlikte

kullanlmasnn yan sra en gelimiteknik aratan su bardana kadar pek ok alanda

yaygn bir biimde kullanlmaktadr.

Sanatsal yaratcnn kulland dier malzemeler arasnda cam, kefinden gnmze

kadar gizemi ve srlaryla esiz ve tektir. Camn bu gizemi insanolunu dier malzemeler

kadar cezbetmive retilen sanat nesnelerinin anlatm dilini zenginletirmitir. Cam sert

grnen akkan davran ile dier tm malzemelerden farkldr. Bolukta ktlesi olmayan

ve hi yokmuasna duru ve saydam (transparan) olabilecei gibi ahap metal ya da

takadar donuk, mat ve ktlesel etkiye de sahip olabilmektedir.

Cam teknik sorunlar ald mddete sanat nesnesi niteliini tayan zellikle de,

heykel sanatnda kullanlan dier malzemeler gibi ele alnp ilenebilir. Herhangi bir maden

gibi eritilip kalba dklebilir. Taya da ahap gibi yontulabilir. Uygun ortamnda frnn

iine konulan bir kalbn biimini alabilir. fleme tekniiyle akkan olan cam, iyi bir

ustann elinde istenilen biime sokulabilir.

Cam istee bal olarak farkl malzemelerle de (ta, metal, ahap) birlikte

kullanlabilir. Bu tez almasnda malzeme olarak camn heykel sanatyla olan ilikisini

hem teknik hem de estetik olarak ele alnp gnmz adaheykel sanatnda yeri ve

nemine kantlar sunulacaktr. nsanlk tarihinin en nemli buluu olan ateardndan madencilii getirmi, bunu da ok nemli bir baka aama

izlemitir: Camn kefi ve ilenmesi. Bunlarn arasnda elbette, art arda gelen ok uzun zaman dilimleri

szkonusudur. Ama, geirilen aamalar ve sre ne olursa olsun, kum ve kl -bir sylenceye gre gherile- birlikte

stldnda ortaya kan bu yeni deiik maden, getirecei yararlarn anlalmasndan ok nce de amorf yaps,

renk, form ve kla ilgili neredeyse snrsz denilebilecek yorum olanaklaryla, sanatlara yzyllarca estetik

ilhamlar vermitir. leme tekniklerinin gelimesiyle de bu saydam, sert ve krlgan malzeme deiik ilevler

kazanm, hem birbirinden gzel, hem de kullanl cam eya gnlk yaamn vazgeilmez paras olmutur (ART-

DEKOR, 1993, Temmuz-Austos, s.64). BRNCBLM

CAMIN TARHESVE MALZEME OLARAK CAM

1. CAMIN TARHES

Cam zerine yazlan kaynaklarn hemen hemen hepsinde, camn bir raslant sonucu

bulunduu sylentisi efsanelemibir hikayeyle anlatlr. Bu hikayede Romal tarihi Plinye

aittir. Hikayeye gre; Suriyenin Mt.Carmel da evresinden kan Belus nehrinin denize

dkld kutsal kylarda ayinler yaplr, nehrin kumu kartlp suyla ykanarak

temizlenirdi. Bir gn gherile tayan Finikeli denizciler bu kutsal kylara gelip demirler,

kyya inerler. Yemek ve dinlenmektir amalar. Kumlarn arasnda ocak yapacak taparas

yoktur. Onlarda gidip gemilerinden gherile bloklar getirirler. Atei yaktklarnda kum ve

gherilelerin birlikte tepkimeye girmesiyle o zamana kadar hi grmedikleri bir sv ortaya

kar. Bu camdr. (ART-DEKOR, 1993, Temmuz-Austos). Bu hikayenin doruluu

kantlanmamolmasna ramen yaplan deneylerde odun ateinin camlamay

salayabilecek slara ulat kantlanmtr.

Camn kefinden sonra kaytlara gemibuluntular, cam boncuk kalntlardr.

M..3.yzyla kadar orta dou ve Msrda yaplmtr. Kil bir kabn iinde eritilip ipliin

etrafna dolanarak yaplan msr boncuklar altnla ya da ok deerli talarla edeer grlp

kymetli bir tak malzemesi olmutur. Sihirli glere sahip olduu dnlen mavi boncuklar

gnmzde halen Yunanistan, Trkiye ve orta douda nazar boncuu olarak kt ruhlar

kovmak iin kullanlr. anak mlek formundaki ilevsel mutfak eyas olarak ilk cam

rneklerde M..3000 yllarndan nce Msr kltrnde grlmektedir.

Camn kaytlara geitarihi yeni Krallk dnemiyle birlikte Msrda balanmtr.

Belgeler Msrda eski Krallk dneminden kalan pek ok cam retim atlyelerinin,

aralar, potalar ve eitli rnleriyle birlikte bulunduunu gsteriyor (Kkerman, 1985,

s.32).

Msrllar cam ss objesi veya anak mlek gibi formlarn dnda mimari

sslemelerde de kullanmlardr. Gelimiolan dkm tekniinin sayesinde, camdan heykel

rlyef ve mozaikler de yapmlardr. Dkm tekniiyle retilen bir heykelcik ve rlyef belki

de heykel sanatnn ilk cam rnleridir (Resim 1-2).

Resim 1: Pendant New Kingdom Milattan nce 1400-1630 Amenhetep II.Msr, 3.7 x 1.5 cm x 7 mm., Corning Cam Mzesi.

Kaynak: Glass an Artists Medium, Lucarth a Kohler Krause Publications, 1998, USA, s.8

Resim 2: Dkm Tekniiyle Yaplmbir Grup Heykelcik 1.yzyl Msr. Kaynak: Keith Cummings, Techniques of Kiln-Formed Glass, A&C Black (Publishers) Limited, London: 1997, s.27.

Msrla birlikte M..1.yzyl boyunca Akdenizde pek ok cam merkezi ortaya

kmtr. lk fleme teknii Suriyeliler tarafndan kefedilmitir. i bo, ubuklar ve borular

yapan Suriyeli ustalar rastlant eseri stlmbir borunun erimesi ve iindeki havann

tamamen bitmesi sonucunda tekrar iine hava flenerek bir balon oluturulmas sonucunda

bu tekniin bulunduu ifade edilmektedir. (Resim-3). Zaten gnmze kadar eriyik haldeki

ve iine hava flenen tm camlar, nce balon formunu alr sonra da iine girecei kalbn ya

da hnerli ustann elinde tasarlanm bir biimin yapsna dnr.

Resim 3: Opak Beyaz ie, Portre, 1.Yzyl, Newark Mzesi Kaynak:

Glass an Artists Medium, s.10. Camn bu gizemli tarihsel geliimi, Sezarn

Msr istilasyla Romada Avrupann pek ok kentinde ve douda devam etmiti.

(Resim 3). mparatorluun hkm srmekte olduu muazzam byklkteki alan,

fetihler ile alnan blgeler ve ticaret cam objelerin skandinavya ve ngiliz adalar

kadar kuzeyde, ine kadar da douda tannmasn salad (Kohler, 1998, s.11).

Cam slam sanatnda nemli merkezlerin ortaya kmasyla geliim gstermitir.

Bizans da ise cam; altn ve gmle birlikte ele alnm, boya ve temel pigmentlerin

kullanm gelitirilmitir.

Bizansta yetien ustalarn Viyanaya gelmesiyle byk bir cam merkezi kurulmuve

Viyana bal bana bir cam merkezi olmutur. Daha sonra cam atlyelerinin Murano

Adasna tanmasyla da, camda Murano ekol dnemi gelimitir.

Venedikte alan Fransz cam ustalar Artnuveaunun etkisiyle daha pek ok bitki

motifi ve formuyla camda yeni bir dnem balattlar. En tannmlar Nancy okulundan

birka sanatyd. Bunlardan en nemlisi Emile Galledir.

Nancyden bir cam sanatsnn olu olan Emile Galle, ald sanat eitiminin yan sra

cam zanaatnda da yetenek sahibi idi. Nancy okulunun bir yesi olan Nouveau, sanat

dorultusunda cam almalar yapt (Kohler, 1998, s.16). Emile Galle ald botanik

eitimiyle, cam teknolojisine dair deneysel bilgileriyle Art Nouveaunun nemli

uygulayclarndan oldu. (Resim-4).

Resim 4: Emile Galle Vase, 1898 fleme Teknii, 18 cm x 10.9cm, Paris. Kaynak:

Helmut Licke, Glass Art, Germany: 2002, s.148.

Dier nemli sanat da Henry Crostur. Pate de Verre kullanan ilk sanat olan Cros,

Msrl sanatlara yknerek yapt heykelleriyle dneme hem teknik hem de nitelik

asndan damgasn vurmutur. (Resim-5).

Camn bu tarihsel geliimi Amerikada da devam etmitir. Amerikada birka

yzyllk gemii olan cam sanat, dier cam merkezlerine nazaran biraz snk gese de

gnmzde dier konularda da ilikin heykellerinden rnekler sunulacak, nemli cam

sanatlar yetitirmitir.

Resim 5: Henry Cross Portre Pate de Vere Teknii, 1900, 30.5 x 66.3 x 17, Corning

Cam Mzesi.

Kaynak: Glass an Artists Medium, s.16.

2. MALZEME OLARAK CAM Cam yedibin senedir bilinen bir malzemedir ve

gnmzde teknolojinin bu kadar

ileri olduu bir dnemde ana maddesi kum olan bu malzemeden daha saydam bir malzeme

yoktur" (Erin, 1984, Say: 70, s.54).

Cam belirli derecelerde eritilerek sonrasnda katlatnda ilevsel bir deer tayan

inorganik bir malzemedir. Cam aslnda kat bir svdr. Cam bir maden olarak tanmlanr

ama dier madenlere gre de ok nemli bir deiiklii vardr. O da erime noktas deil

yumuama noktas olmasdr. te bu nemli zellii nedeniyle camn iinde bulunduu

ortamn ss arttrlrsa gittike daha ok svlar ve akclk kazanr" (Kkerman, 1985,

s.20). Elinize su ile dolu bir cam bardak ya da herhangi bir kap alndnda, tayc ve

tanan malzemenin ayn olduunu grmek camn kat bir sv olduunun basit bir temsilidir.

Binlerce yl nce cam oluturan temel hammaddeler neyse gnmzde de hemen

hemen ayndr. Gnmzdeki tek fark tesadflere kalmayan bir teknik bilgi donanmnn

oluu ve eklenebilecek hammaddelerin sonucunun cama ne gibi bir zellik vereceinin

bilinmesidir.

Camn yaps inorganik oksitlerden olumaktadr. Bu yapnn en nemli maddesi silica

(kum) dur. Dier maddelerde sodyum veya potasyumdur ki, bunlar camn erime noktasn

oluturur ve camn daha fazla svlamasna etki eder. Bir dieri kire ise camn

sertlemesini ve mukavemetini arttrr. Kurun cam yumuatr ve ayn zamanda prlt

etkisini verir ve parlaklk derecesini belirler. Boraks cam sertletirmekle birlikte scak

ortamlardaki direncini ve s okuna dayanma derecesini arttrr. Metal oksitler ise rengi

belirler ve camn deiik renklerde olumasn salar. Yapsnda oksitler bulunan camlar,

tayfn grnr a ait olan blmn geirirler. Camdaki ilgin renklendirmeler bu zellik

nedeniyle elde edilebilmektedir" (Kkerman, 1985, s.21).

Silica(kum) kuartz, tridimit, kristobalit, akmakta, agata ve opal gibi eitli kristal

formlarn ierisinde bulunmaktadr.bunlarn iinde cam yapmnda kullanlan en yaygn tr

kum formundaki kuartzdr. Toprak altndaki birikintilerden ya da taocaklarndaki kum ta

oluumlarndan elde edilmektedir. Bu yer alt birikintileri yzde doksan dokuz saf silica

zelliine sahiptir. Ayn zamanda silica iinde camda yeil ve sar rengin olumasn

salayan demir oksitlerde bulunmaktadr.

Potasyum (potasyum karbonat), potasyum tuzlarndan elde edilir. Camn erime

noktasn drr ve akkan bir sv gibi davrann salar. Potasyum karmyla

oluturulan camlar sodyum kire karmyla elde edilen camlardan daha sert bir yapya

sahiptir. Kurun oksit camn sertliini ve kalitesini arttrr. Yksek miktarlardaki kurun

ilave edilen camlar zellikle heykel yapmnda kullanlr ve erime scaklklar dktr.

Dkme elverili ve ayn zamanda oyma ve kesilerek biimlendirmeye uygun camlardr.

Sodyum (sodyum karbonat) tuzlu gl sularndan elde edilmesinin yansra yapay

yntemlerle de elde edilebilir. Sodyum camn erime noktasn drerek akkanln arttrr

ve potasl camlara oranla daha zayf bir cam ortaya kmolur. Fakat kire ta katlarak

sodyum-kire-silica karm camn salamln arttrarak gnmzdeki mutfak eyas,

pencere cam ve mimari alanda kullanlan cam gurubunun olumasn salar.

Bu oksitlerin karmn, kullanm alann kullanc kii veya sanatlar belirler. Her

cam reticisi kendi iine uygun zellikteki cam elde etmek iin malzemeler kullanr.

Yardmc katk malzemeleri de gerekliliklerine gre deiiklik gsterir. rnein eski msrda

soda kullanlmtr. Kylarda elde edilen soda cam daha dk slarda erir ve potas camna

gre daha uzun sre akcln korur. Akdeniz lkelerinin bu zellii geleneksel camcln

ortaya kard rnlere ok zel bir kiilik kazandrmtr. Oysa ormanlk blgelerdeki

potas camn eritmek iin daha yksek slar gerektirir. Ayrca oldukada serttir. te bu tr

nedenlerle bu tr cam daha ok andrlarak ssleme iin elverilidir (Kkerman, 1985,

s.23).

Dier bir mineral olan boraks(borik asit) kalaydan elde edilen bir tr kimyasaldr. Cam

formllerinde kullanlr ve eritildiinde camla birlikte akkan bir davrangsterir ve ayn

zamanda sya ve termik oka direnlidir. Baz zel cam trlerinde 895/cm3 gibi

younluklara ulalmaktadr. Bylece termik genileme katsays dk olan borasilikat cam,

dura cam ve kuartz cam gibi cam trlerinin termik oka dayankllk gsterdikleri grlr.

(Friedl, 1980, s.19). Boraks camn son derece sert bir yapya sahip olmasn salar.

Endstriyel alanda laboratuarlarda ve mutfak eyalarnda kullanm alan bulur.

Bu oksitler ve mineraller ilenecek yada yaplacak camn trne ve kulanm amacna

gre farkl llerde ve derecelerde formlize edilerek camn yapsn belirlerler. Dier bir

deyile, szkonusu oksitlerin her biri miktarlarna bal olarak, cama gerek nihai rnde

gerekse retim srasnda, etken olan baz zellikler verirler" (Segel, Kuban, 1995, s.15).

Yukarda belirttiimiz teknik aklamalar ksaca belirtmek gerekirse aadaki gibi

aklayabiliriz.

Cam oluumunu temel hammaddeleri

Normal cam: %72 silis %15 soda %13 kalker Kristal cam: %48 silis %24 potas+soda %28 kurun oksitCam oluumundaki doal hammaddeler: kum-silica (sio2) kireta, kalsiyum oksit (cao) feldspat, kalker, dolamit, sodyum slfat,soda Bu hammaddeler doada hazr bulunan mineraller olduundan dolay

kullanlabilmeleri iin n ilemlere tabi tutulmalar gerekmektedir.

Cam oluumu iin retilebilen maddeler: Soda, solvay metodu ile tuz (nac1) co2 ve na3ten elde edilir. Almino hidrat (al2o3.3h2o) ve kalsine almina (a12o3) Bor (boraks, borik asit, kolamanit) gibi minerallerden elde edilir.

2.1. Camn Oluumu

Camn oluumunda ilk adm cam oluturacak hammaddelerin formlize edilip, bu

hammaddeleri birbirine kaynancaya kadar stmaktr. Cam meydana getirecek maddeler,

uygun miktarlarda kartrlarak harman denilen karm haline sokulduktan sonra,

yaplacak camn cinsine uygun frnlarda eritilirler. (Resim-6). Eski alarda bu eritme ii

odun ocaklarnn zerine oturtulan kil kaplarda yaplrd. Bugn ise genellikle mazot, gaz, ya

da elektrikle stlan zel eritme frnlar kullanlr" (Temel Britanica 1992, cilt: 4, s.115).

Resim 6: Cam Frn, Paabahe Denizli ie Cam, Denizli.

Bir araya getirilen hammaddeler oranlarna gre 1300 derece ile 1500 derece arasnda

sl ortamda belli bir akkanla gelene kadar stlrlar. Bu stma ilemi, camn kullanm

alanna gre eitli frnlarda gerekleir. Bu karm eridii zaman akkan macun

kvamnda cam hamuruna dnr. Istma ilemi ktlenin tam zerinde yaklan gazlar

yardm ile salanr. Istlan karmdan macun kvamnda cam hamuru elde edilir. Akc

duruma gelen cam hamuru, sonra ok deiik yntemlerle biimlendirilir (Demir, 1985,

s.3). Bu biimlendirme yntemleriyle istenilen forma gelen ve sya maruz kalmolan cam

iindeki tansiyondan kaynaklanan herhangi bir atlama ve krlmaya maruz kalmamas iin

yavayavasoutularak tansiyonunun alnmas ya da tavlanmas gerekmektedir. Bu ilem

eritme frnlarnn yan sra soutma amal kullanlan frnlarla mmkn olmaktadr.

Cam biimlendirme yntemlerine takip eden blmlerde genibir yer ayrlacaktr.

Grafikler, fotoraflar ve ema izimleriyle, akkan olan bu cam hamuruna heykel yapma

amal teknikler alternatif rneklerle sunulacaktr.

2.2. Cam eitleri

lenmemimadde olan cam kullanm alanlarna gre gruplandrlabilir. Tezin byk

bir ksmn oluturan frnda biimlendirme yntemleri, yani bata souk olan cam sya

maruz brakma tekniklerinin heykel sanatnda kullanlabilirlii camn gruplandrlmas

gerekliliini dourmaktadr.

Scak cam zerine alan sanat iin, cam seimi ve cam stma ilemleri ok

nemlidir. nk, camn tr yaplacak olan uygulamaya birebir etki etmektedir.

2.2.1. Tabaka Cam

En basit rnei pencere camdr. Yzdrme ilemiyle yaplr ve erimihalde kalplarn

iine dklr. Cilal ve parlak yzeye sahip olan bu cam tr 2mm ile 25mm aras tabakalar

halinde retilebilir. (Resim-7). Sert bir cam trdr ve frnda her trl ileme olanak verir.

Kesilmesi kolaydr sl ortamda kolay erir ve bklebilir. Bkme yntemlerinde kullanm

kolayl olan bu cam tr zerine konulan kalbn biimini kolayca alr ve istenilen forma

uygun bir yzey oluturur.

Resim 7: Tabaka Cam

2.2.2. Vitray Cam

Tabaka halinde retilen bu cam silindir yntemiyle elde yaplr. eitli renklerde

retilen bu cam, genellikle vitray iin kullanlmasna ramen frnlamaya da uygundur.

(Resim-8) Plaka halinde bkme tekniinde kullanlabilirken paracklar halinde kertme

tekniinde de olumlu sonular vermektedir. Deiik renklerde olmas yaplacak heykelde

renkli uygulama olana salar. Vitray almalarnda geirme zellii olan bu cam

tr, heykel almalarnda ktle kalnlna gre geirgenlik zelliini kaybetmesine

ramen, zmparalama ve cilalama ileminden sonra rengini koruyarak parlayan ve yanstan

bir grnm alr.

Resim 8: Renkli Vitray Cam

Kaynak Brad Walker, Contemporary Warm Glass, USA: Four Corners International Inc., 2002, s.11.

2.2.3. Cam ubuklar

eitli renklerde ve uzunluklarda retilen cam ubuklar genelde lamba yapmnda

kullanlmasna ramen bu cam tr de frnda biimlendirmeye uygun bir yapya sahiptir.

(Resim-9) Kalp almalarnda uzun eritler halinde kullanlabilirliinin yan sra krlarak

kk paralar halinde kertme tekniinde de kullanlabilir. Bu cam trnn de renk

seenekleri, form almalarnda heykelin renklilik deerini arttrp yzeyde renkli resimsel

etkiler verebilir.

Orijinalinde geirme zellii olmamakla birlikte, bu cam tr de ktle

oluturulduktan sonra eitli ilemlerle parlayp yanstabilir.

Resim 9: Renkli Cam ubuklar

Kaynak : Cummings, a.g.e., s.39.

2.2.4. Kle Cam Bu cam tr metal kalplara dklerek eitli biimlerde

(kle, topak, bek)

retilmektedir (Resim-10). Tekrar kullanm amal retilen bu cam tr, btn veya

paracklar halinde kullanlabilir. Bu teknik ilk 14. yzylda Akdenizli cam ustalar

tarafndan kullanlmtr. Cam tarihinin hemen her dneminde byle ham cam bloklarnn

hazrlanp, cam biimlendiren atlyelere datld izlenebilir. Hatta bugn bile geleneksel

yollarla camclk yapan kk atlyeler, bu yolla salanan camlar kullanmaktadr ya da

nceden kullanacaklar deiik camlar hazrlayp soutarak katlatrmakta ve sonradan

bunlar gerektii kadar paralayp eriterek biimlendirmektedir" (Kkerman, 1985, s.37).

2.2.5. Toz Halinde Cam

Toz halindeki camn net bir ls yoktur. Byk paralarn krlarak kk paralar

halinde gruplandrlmasyla oluur. (Resim-11) Krma ve ezme yntemiyle yaplrlar.

Krldktan sonra eitli llerdeki eleklerle inceden kalna doru elenerek gruplandrlrlar.

Metal krclarla krlan ya da ezilen cam krklarnn iindeki krma ilemi esnasnda cam

krklarnn iine karan metal tozlarn asitle ya da gl mknatslarla temizlenmesi

gerekmektedir.

Toz halinde cam elde etmenin dier bir yntemi de oklama yntemidir. 500 derecede

stlan cam suyun iine braklarak ok etkisiyle datlp paracklara ayrlmasyla elde

edilir. Bu yntemle elde edilen cam krklar krma ve ezme yntemiyle elde edilen toz

camdan daha kaliteli ve temiz kullanm olana salar. okla elde edilen cam krklarnn

iine yabanc maddeler karmad iin effaflk ve parlaklk derecesi olarak scak

almada kaliteli bir sonu verir.

Toz halindeki cam krklar scak dkm iin hazrlanan cam hamuru ve Pate de Verre

teknii iin uygun bir kullanm zelliine sahiptir. Frn ssnn derecelerine gre

istenildiinde homojen bir yap istenildiinde de tam erime olmamasnn sonucunda yzeyde

noktacklar halinde dokusal bir etki verebilir.

KNCBLM

HEYKEL YAPIMINDA KULLANILAN CAM BMLENDRMETEKNKLER

1. SICAK BMLENDRME TEKNKLER

Camda scak biimlendirme sl ortamn saland frnlarda gerekleir. Yzyllar

boyunca cam sanats deiik biimlerde frnlar kullanmtr. fleme tekniinin

bulunuuna kadar cam retimi frnlarda yaplmtr. fleme tekniinin bulunmasyla retim

hem kolay hem de daha seri bir duruma gelmitir. Bunun sonucunda frnda biimlendirme,

serbest biimlendirme olarak adlandrlmtr. Bu yntemde tek ve zgn sanat nesnesi

retim mant olan sanatlarca tercih edilmive kullanlmtr. zellikle de

20. yzylda camn sanatlar tarafnda materyal olarak grlmesi ve kabul edilmesi, frnda

scak cam almalarna modern anlamda bir ivme kazandrarak gnmz sanatnn tercih

edilen bir teknii olmutur.

Frnda scak cam biimlendirmenin modern anlamda ncs Pate de Verre (cam

hamuru) tekniini bulan ve kullanan Henri Crosstur. Modern Pate de Verre tekniinin

babas Henri Cross aratrmalarna 1880lerde ezilmicamla dkme balad. ntegral renkli

heykel yapma isteiyle balad frnlamay tek yol olarak grd (Cummings, 1997,

s. 46).

ok zahmetli ve sabr isteyen scak cam almalarnda sanatnn yaratclnn

yansra, camn kimyas zerine tahmini bilgiler ve frnla camn koordinasyonuna dair

teknik bilgi donanmnn olmas arttr. Frnda alan insann yaratcl, onun hangi

artlarda neyin etkili olacan tahmin edebilme kapasitesine ve camla alrken

yaratabilecei ana etkenlere dayaldr. Tannmastronomici Sir Froyd Haylee gre bizler

yapabileceklerimizle ok kontrol ediliriz. Eer baz denklemleri zebilirsek o yolda devam

edebiliriz (Cummings, 1997, s. 47). Bu da, bir anlamda rastlanty iyi tahmin etme, sonucu

sezme olarak camn doasnn, sanat zerindeki zorlayc etkisini, gcn gstermektedir.

Scak biimlendirme yntemlerinin dier ana koullarndan biride kalp aamasdr.

Kalp cam almalarda sonucun iyi ya da kt olmasna etki eden nemli bir kouldur.

Kalbn kalnl, incelii, bykl, kkl ve iindeki karmn nitelii cama

srprizlerle dolu bir sre kazandrr. Camn olmasn umduumuz ekle gre koullar

hazrlarken sylenmeyen, ancak bilinen bir anlayvardr. Materyal size hak ettiinizden ya

da umduunuzdan ok daha fazlasn verebilir (Cummings, 1997, s. 47).

1.1. Cam Hamuru (Pate De Verre ) Teknii

Cam hamuru teknii krk cam paracklarnn hamur kvamnda bir karm

salandktan sonra sl ortamda direnli bir kalbn i yada dformunu almasna denir. En

basit haliyle Pate-de-Verre, bobir kalb cam tanecikleriyle doldurmak ve taneciklerle tek

bir form yaratmak iin bir arada eritilene kadar stmak anlamna gelir (Cummings, 1997,

s. 108).

Bu teknikte camn rengine ve formuna nceden karar verilebilmektedir. Sonu srprize

ak olmamakla birlikte kullanlan cam taneciklerinin boyutlar, yzeydeki saydaml, yar

saydaml ya da opakl belirlemektedir. Tanecikler kldke, paracklarn birbirlerine

tutunduu noktalar oald iin, effaflk deeri azalmakta, paracklar bydke

birbirlerine tutunma yzeyleri genilemekte ve paracklarn var olan effaf yzeyleri,

effaflk derecesini arttrmaktadr.

Bu teknikte kullanlan cam tanecikleri un kadar ince pirin tanesi kadar byk

olabilmektedir. Genellikle termal okla paralanan cam tanecikleri tercih edilmektedir.

Tanecikleri genellikle scak cam suya dkerek yapmlardr. Bu sre tanecikler istenen

boyuta ulaana kadar tekrar edilir. lk paralanma tamamlandktan sonra cam sadece 550

dereceye kadar stmak yeterlidir (Cummings, 1997, s. 107).

Bu tekniin ilk zorunluluu ak kalp tekniinin kullanlmasdr. lemin rahat ve

sonucun mkemmel olmas iin elimizin yada kullandmz aletlerin rahata alaca

aklkta kalp aznn olmas gerekmektedir. Yaplacak ilk ilem hazrlanmve

nemlendirilmicam hamurunun kalbn i yzeyine elle yada eitli aletlerle fikse edilmesidir

(ekil-1). Btn yzey ince taneciklerle kaplandktan sonra istenilen et kalnl salanr. Bu

da genelde 1 cm ya da 2 cmdir. Bu ilem bittikten sonra kalbn i yzeyine kaplanan cam

hamurunun nemini atmas iin belli bir sre beklenir. Bu nem atma ilemi tamamlandktan

sonra frnlama esnasnda karmn kendini brakmamas iin, kalbn ii destek amal sya

dayankl pudralanmkatlarla doldurulur. Yaklak bir hafta sren frnlama ileminden

sonra kalp karlr ve yksek sdan dolay sertliini kaybetmiolan kalp karm camn

yzeyinden temizlenir. Cam form ortaya ktktan sonra temizleme ve parlatma amal

ilemlere tabi tutularak istenilen etki salanr (Resim-12).

ekil 1: Pate de Verre Teknii Uygulama emas Kaynak: Cummings,

a.g.e., s.108.

1.2. Esnetme ve Eritme Teknii

Eritme tekniinin mant, cam paracklarnn sl ortamda sertliini kaybederek,

nceden belirlenen kalba ya da yzeye yerletirilerek, yer ekimi gcne direnmeden iinde

bulunduu ortamn biimini almasdr. Ayn genleme katsaylarna sahip olan cam

paracklarnn uyumu frnlama aamasnda ve soutma aamasnda tasarlanmolan formun

ktlesini muhafaza etmesini salar.

Bu teknikte erimenin minimum seviyede tutulmas gerekir ki bu da yaklak 750-800

C civarndadr. Genelde dz yzeylerde kullanm kolayl salayan bu teknikle rlyef

uygulamalar yaplabilir. Eer boyutlu formlar yaplmak istenilirse erime salandktan

sonra cam scak haldeyken mdahale edilerek form verilebilir.

Aamalarn izmiolduumuz emayla anlatmak istersek birinci aamada hazrlanan

kalbn ierisine cam paracklar yerletirilir (ekil-2). kinci aamada cam paracklar n

snmada deforme olmaya balarlar ki bu da 650o

C de gerekleir. Bu aamada cam

paracklar eriyerek yapkanlk kazanr ve hem paracklarn birbirlerine kaynamalar

gerekleir hem de yerekimi sayesinde birbirine yapan paralar kalbn formunu almaya

balar. nc aamada frnn scaklk derecesi 700o

C derecededir ve bu aamada erimeye

balayan cam paracklar akkanlk kazanarak tam bir homojenite gerekleir. Gerek

anlamda erime bu aamada gerekleir. Drdnc aamada ise frn scaklk derecesi 800

derecededir ve istenilen st erime derecesi bu aamada gerekleir. Cam paracklar

tamamen birbirine kaynamas ve kalbn iindeki yzeylere tamamen oturmas salanr. Bu

eritme ileminin sresi uygulama yapan sanatlarn deneyimleri sonucunda belirlenir.

stenilen etki yakalanana kadar bu sre uzayabilir ya da ksa tutulabilir.

Yerletirme

Is verme

kme-kaynama

Bu ilem sonrasnda birbirine kaynayan cam paralar lokal k yansmalar oluturur.

I yakalayan yanstan ve kran yzey zenginlii ve dokusal efekt oluturur ki bu da

heykelde dier malzemelerin yzey dokularna karlk, camda isel ve her an deiebilen

bir dokusal zenginlik kazandrr.

s.165.

1.3. Dkm Teknii

Serbest biimlendirme yntemlerinden bir dieri olan cam dkm teknii bu tezde ele

alnan teknikler iinde boyutlu obje retme amal olan, heykel sanat iin en uygun ve

sanatlar arasnda genikullanm alan olan bir tekniktir. Kendi iinde de pek ok yntemi

olan bu tekniin kullanlmas ok eskilere dayanmakla birlikte camn gemitarihini

incelediimiz zaman, gnmz teknolojisi dorultusunda retilen rnler kalitesinde

rneklere de rastlamaktayz.

rneklerden birisi eski Msr uygarlnda karmza kan Kral Tutankamondan nce

Msra yaklak 60 yl krallk yapmolan Amenhotep llnin bstdr. Bu bst kaytlara

gemiolan ve bilinen en eski cam dkm teknii kullanlarak yaplminsan portresidir

(Resim-14). "Eski zaman (antik) cam heykeller ok enderdir. Bu bilinen en eski cam

portrelerden bir tanesidir. Muhtemelen TUTANKHAMENden 60 yl nceki msr kral

AMENHOTEPin ban gsteriyor. Cam ustal zanaat Amenhotepin hkmdarl

zamannda Msrda ortaya kmtr. Bu kafa ok dikkatli bir ekilde muhtemelen basit bir

heykeltratarafndan ilenmitir. "(http://www.cmog.org/index. Asp?pageId=1186#1)

Kaynak: http://www.cmog.org

Dier nemli bir rnekte Augustusun bstdr. Balmumu tekniiyle yaplmolan bu

alma yzeyde sonradan oluan atlaklaryla frnda yaplan dkm tekniinin kesin bir

kantdr. Balmumundan allan bu model, sonradan kalplanarak balmumunu stma ya da

buhar yntemiyle kalptan karp, kalp iinde oluan negatif bolua cam doldurularak elde

edilmitir. Btn detaylarn grnr olmas yksek s kullanlarak dkm yapldnn

gstergesi olup atlaklarda, yksek snn her zamanki riskinin bir sonucudur. (Resim 15)

Bu teknikleri ksaca sralayacak olursak;

1.3.1. Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii

Bu yntem dier dkm yntemlerine nazaran saydamln en ok saland

yntemdir. Saydamlk derecesi tam olmamakla birlikte grme kalitesindeki yar saydamlk

iyi bir dkm sonrasnda yakalanmaktadr. Bunun nedeni de yaplan forma uygun bir cam

ktlenin kalbn iinde syla ok az deitirilerek camn var olan yapsn muhafaza edip

cam ktlenin saydamln kalp iindeki forma aktarlmasdr. Bu dkm daha nceden

hazrlanmve camlatrlmkle camlarla olanakldr. ekilde grld gibi kalbn iine

yerletirilen byk cam ktleleri sl ortamda akkan bir duruma gelerek kalbn negatif

boluunu doldurmaktadr (ekil-3) (Resim-16). Renk eitlilii hazr malzemenin

olanaklaryla elde edilir. almann boyutlarn da cam ktlelerin ls belirlemektedir.

ekil 3: Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii Uygulama emas Kaynak:

Cummings, a.g.e., s.82.

1.3.2. kertme Teknii Dkm tekniklerinde ele alnan dier bir yntemde

kertme tekniidir. Tekniin adndan da anlalaca gibi sl ortamda eriyen camn

kmesi ve kalba oturmas asl amatr. Kk cam krklarnn kullanld bu

yntemde ak kalp kullanmak zorunludur ve da ncede dier blmlerde

bahsettiimiz gibi paracklarn boyutlar ne kadar byk olursa camn grnrdeki

kalitesi de yani effaflk derecesi de o kadar belirgin olur. Tam erimenin

kullanlmad bu teknikte hem cam kalitesini bozmamak hem de sya maruz kalan

ktlenin frndan karldktan sonra termal oklara maruz kalmamas iin s derecesi

dk seviyelerde tutulmaldr. Ama cam paracklarnn krk yzeylerinin

birbirleriyle kaynamas ve her paracn bnyesinde muhafaza ettii effafln

genel ktleye aktarlmasdr. Is ne kadar yksek tutulursa hem cam kalitesi bozulur

hem de frnlama sonras atlama ve krlmalar oluur. kertme tekniinde iki

yntem vardr. emalarla da anlatlan bu yntemlerden birincisinde az ak olan

kalbn, az yksek tutularak formun olumasna yetecek kadar cam kr koyarak

frnlamadr. kincisi de frna verilen kalbn ierisindeki cam

krklarnn kmesi sonucu gerektiinde, dardan mdahalelerle cam ilave edilerek ilemin

kalp dolana kadar srdrlmesidir. (ekil-4)(Resim-17)

ekil 4: kertme Teknii Uygulama emas Kaynak: Cummings, a.g.e., s.82.

Kaynak: Klein, a.g.e., s.75. 1.3.3. Aktarak Dkme Teknii

Aktarak dkm tekniinde iki kalp kullanlmaktadr . stte yksek sya dayankl

iinde erimeye hazr cam krklarnn bulunduu seramik bir kap alt tarafta ise eriyen camn

akarak asl formun oluaca ikinci bir kalp kullanlr. Bu teknikte dikkat edilmesi gereken

en nemli unsur, alt taraftaki kalbn teknik olarak bu dkme uygun yaplmasdr. Bunun

iinde kalpta var olan isel boluklarn cam akn srekli klacak ekilde oluturulmas

gerekmektedir. stteki kalpta eriyerek akkan bir davrana geen cam alt taraftaki kalb

dibinden itibaren doldurmaya balar(ekil-5). Eer kalp az dar tutulursa bu akma ilemi

kalbn st ksmlarnda camn kalp yzeyine temasyla tkanr ve kalbn alt ksmlarnda

dkm ilemi gereklemez.

ekil 5: Aktarak Dkm Teknii emas

Kaynak: Cummings, a.g.e., s.89.

Kesintisiz bir cam ak salanmaldr. Bunun iinde stteki kalbn altnda bulunan

delikle kalp aznn llerinin birbirine uyumlu olmas gerekmektedir. Cam aknn

apnn kalp az geniliinden daha kk olmas gerekmektedir. Cam ak ve

kalba ulama mesafesi de akan camn apn belirlemektedir. Bunu ayarlamakta bu

teknii kullanan sanatlarn deneyimleriyle belirlenir. nk her form kendi iinde bu

deerleri barndrr ve sabit bir kural bulunmamaktadr.

Bu teknikte de camn niteliini arttrmak ve effaflk derecesini ykseltmek iin byk

cam krklar kullanlmaldr. Birden fazla bolua sahip kalplar iin st taraftaki cam

tayc kaplarn saylar da arttrlabilir. Ya da st taraftaki kalbn dkm deliklerinin says

arttrlabilir. Bu dkmde eitli renk karmlar uygulanabilir. stenilen renkteki cam

krklar kullanlarak rastlantsal yzey etkileri salanabilir. (Resim-18)

Kaynak: Klein, a.g.e., s.74.

1.4. Bkme Teknii

Bkme teknii geniuygulama alan olan ve sonucu birebir etkileyen birka

yntemden olumaktadr. Bu tekniin ana bileenleri de dier teknikler gibi sl ortam, cam,

asl formun oluaca kalp ya da platform ve yer ekimidir. Genelde plaka camlarla

uygulanan bu teknikte cam paralarnn deforme edilerek biimlendirilmesi amatr.

Dier btn scak cam tekniklerindeki frnlama sreleri gibi tabaka halindeki

pencere camnn frnn iindeki dzenee yerletirilerek belli bir kvama gelene kadar

stlmas ve istenilen forma adapte olana kadar bekletildikten sonra souma aamasn

iermektedir.

1.4.1. Kalp inde Bkme Teknii

Bu teknikte nceden hazrlanmolan bir alt kalp ve zerine syla yerleerek istenilen

formun oluaca bir veya birka paradan oluan plaka camlar kullanlr. En ince 3mm en

kalnda 15 mmlik plaka camlar kullanlr. Is ve yerekimi cam plakann kalba kmesini

salamaktadr. Bu yntemde istenilen form nceden belirlenerek bu forma uygun ldeki

cam kullanlr. Uygun s ortamnda kalbn stne konulan cam plaka btn yzeylere temas

edebilir. (ekil-6)

ekil 6: Kalp inde Bkme Teknii Uygulama emas

Kaynak: Cummings, a.g.e., s.54.

Frn iindeki s derecesi yaplacak tasarma etki etmekle birlikte, istenilen erime

derecesi de camn yapsn muhafaza etmesini salamaktadr. 600o

C derecede erimeye

balayan cam plaka 700 derecede yerekiminin sayesinde yavaa kalba oturur ve kalp

iindeki negatif yzeylere temas eder. Yksek s bu teknikte risk oluturmaktadr. Eer

yksek s kullanlrsa cam plaka tam akkanla ular ve yzeylere oturan cam akarak

kalbn dibine birikir.

Bu yntemde cam effafln kaybetmemekle birlikte deiik renklerdeki cam

plakalar kullanlarak grsel efektler arttrlabilir. (Resim-19)

Kaynak: Cummings, a.g.e., s.62.

1.4.2. Kalp zerinde Bkme Teknii

Kalp zerinde bkme teknii kalp iinde bkme tekniiyle ayn manta sahiptir tek

fark iki teknikteki yzey farkdr. Birisinde camn kalba oturan yzeyi dierinde ise tam

tersi grnr olmaktadr.

Camn stne konulmas iin sabit bir kalp kullanlr zerine konan cam plakann

dengesini salamak zordur. Camn kalba deen yzeyi kalptan kaynaklanan souk bir

blge oluturmasndan dolay atlamay tetikleyebilir. Kalbn zerine konan cam syla

sertliini kaybederek kalbn zerine ker ve alttaki kalbn formunu alr (ekil-7). Bu

teknikte de istee gre renkli cam kullanlr. Bu iki teknikte de her sanatnn deneyimi ve

gzlemi, frnlama srelerini belirlemektedir. (Resim-20)

ekil 7: Kalp zerinde Bkme Teknii Uygulama emas Kaynak: Cummings,

a.g.e., s.55.

1.5. fleme Teknii

fleme ubuunun bulunuu cam biimlendirme yntemlerine byk bir ivme

kazandrmtr. Bu tekniin bulunuuna kadar ilkel yntemlerle retilen cam eyalar bu

ubuk sayesinde daha hzl ve ok sayda retimi salamtr. "o gne kadar, snrl

tekniklerle, snrl sayda ve snrl biimlerde retilebilen cam, birdenbire bu snrlarn

avermitir. Gnlk yaant iin pek ok yeni konular ve biimler camdan yaplabilmeye

balamtr. "(Kkerman, 1985, s. 56)

Cam retiminin artn salayan bu teknik: zel olarak hazrlanmbir madeni boru,

pota iinde sv durumda bulunan cama daldrlr ve hafife dndrlerek zerine cam sarlr

ve yine uygun hzla dengelenip dndrerek dar alnr. Bu sv durumundaki cam biraz

souyup akcl azalnca borunun ucundan yavaa flenirse, cam imeye balar ve

dzgn bir kre oluur. Ayn zamanda biraz daha souyarak tamamen katlar. Bu kk

kre, artk tekrar potadaki erimicama daldrlp, evresine bir kez daha byk bir cam

ktlesi oluturmak iin hazrdr. (Kkerman, 1985, s.54) Byk bir ustalk ve hner

isteyen bu ilem ubuun ucuna alnan cam ktlesinin flenerek biimlendirilmesiyle devam

eder (Resim-21-22). Bu ilem direkt kalbn iine veya serbest biimde yaplr.

ubuun ucunda ki cam tekrar stlarak ayn scaklkta ki cam ilaveler yaplabilir. Bu da

kullanm eyasndan ok heykel sanatna ynelik bir ilemidir.(Resim-23)

Aamas

26.8 cm, Ricke Mzesi 1959.

Kaynak: Helmut Licke, Glass Art, Germany: 2002, s.260.

1.6. Pres Teknii

Ezme yntemi olarak da adlandrlan bu teknik direkt olarak erimidurumdaki camn,

nceden hazrlanmiki kalbn arasnda sktrlmasyla gerekleir (ekil-8). Bu teknikte

cam kalnl yaplacak olan forma snrlayc bir unsur tekil eder. Genelde yzeysel

tasarmlar iin kullanlan bu yntem, heykel yapm iinde elverili bir tekniktir. Her ne

kadar hacim genilii olmasa da baz zel tasarmlarda birka para, sonradan bir araya

getirilerek boyutlu olarak dzenlenebilir.

ekil 8: Pres Teknii Uygulama emas Kaynak: nder Kkerman, Cam Sanat, Ankara: DouMatbaas, 1985, s.30.

NC BLM

SOUK BMLENDRME TEKNKLER

Cam (meta) ve sanat nesnesi olarak varlk deeri kazand dnemden gnmze

kadar kesilip, yontulup, oyma ilemi uygulanp parlatlmtr. Bu ilemler genelde camn

souk evresinde yaplmaktadr. flenen veya frndan kan cam souduktan sonra, gerek

dekor amal gerekse rtuamal bu ilemlere tabi tutulmutur. Bu ilemler ok yeni

olmamakla birlikte en eski kalnt cam objelerinde dahi karmza kmaktadr.

Eskiden bu ilemlerin uzun ve zahmetli bir sreci kapsard. Gnmzde bu ilemler

teknoloji sayesinde kolaylamakla birlikte, sanatlarn nne snrsz olanaklar

sunmaktadr." Neyseki bugn bu yntem bu kadar zahmetli ve grltl deil. Eski moda

yntem hala ie yarar durumda. Fakat yeni yksek teknoloji eseri elmas gereleri, byk

cam paralarn k hzyla parlatabiliyor. Sanatlarn kullanabilecekleri heyecan verici bir

ok yntem ve biimlendirilmicam kesme, oyma, parlatma ve monte etme yoluyla grsel

ifade yaratmada kullanabilecekleri bir ok yeni yol sunmaktadr. Tabaka halindeki camlar,

dkm yoluyla yaplmkat bloklar ve heykelsel formlar, iirilmiii boformlarn tm

kesilip oyulup, parlatlabiliyor ve monte edilebiliyor. (Kohler, 1998, s.143)

Bu blmde bahsedeceimiz teknikler sayesinde souk cam, heykel sanatnn en eski

maddeleri (ta, ahap) gibi nitelik kazanmtr. Her ne kadar tave ahap gibi kendi iinde

mukavemeti olmasa da, bu teknikler dorultusunda camn kendi kimliine uygun yntemler

gelitirilmive camda istenilen form zenginlii ve grsel efektler kolayca uygulanr

olmutur.

1. CAM KESME TEKN

Bu yntemin eitli kullanm alanlar vardr birincisi plaka cam kesmek ikincisi ktle

camn zerinde keserek biimlendirmek. Bir dieri de fleme tekniiyle retilmitasarm

keserek biimlendirmek. Plaka cam kesme yntemi daha ok vitray sanatlarnn kulland

bir teknik olmasna karn, gnmzde cam alan sanatlar tarafndan camn kesilip

paralar birletirilerek ktle etkisi yakalamak sonradan eitli ilemlere tabi tutmak amal

kullanlmaktadr. nceleri elmas ulu kalemler sayesinde yaplan bu ilemde ama camn

yzeyine bir krlma izgisi ekerek basn karsnda bu izgi sayesinde cam iki paraya

ayrmaktr. Gnmzde ise bu ilem elmas ulu elektrikli testereler sayesinde her ekilde

kesim yapma olasl tanr. "Bugn piyasada iinde gmme soutma sistemi bulunan

testerelerin birok eidi ve boyutunu bulmak mmkn. Bak azlar ounlukla elmas

kaplama fakat piyasada daha ucuza karbit baklarda bulunmaktadr. "(Kohler, 1998, s.145)

Bu yeni makineler ve elmas ular sayesinde cam kesme ilemi andrma yaparak

gereklemektedir. eitli kalnlklardaki bu elmas ular yaplacak tasarmn biimine gre

veya kesilecek camn kalnlna gre, ilevsel bir deer kazanmaktadr. Bu kesim esnasnda

yksek sya maruz kalan cam soutmak iin, su kullanlmaktadr. Bir aparatla testerenin

ucuna balanan su haznesinden belirli oranlarda su vererek camn iinde var olabilecek

tansiyon riskini ortadan kaldrmak, krlma ve atlama riskini minimuma indirmek

gerekmektedir. "ok iyi tavlanmbir camn bile ierisinde yk (gerilim) bulunur. Is bu

yk arlatrr ve camn atlamasna sebebiyet verir. Her hangi bir yksek-hzl makine

metodu kullanm boyunca, tm camlar ya su ile yada kesme solsyonu ile souk olarak

muhafaza edilmelidir" (Resim-24-25).

2. TALA AINDIRMA OYMA TEKN

Tala andrma teknii souk cam biimlendirme tekniklerinden bir dieridir. Souk

ve sert cama uygulanan bu teknikte de, sya maruz kalan camda termik ok olumamas

nedeniyle sulu andrma metodu kullanlr. Yakn zamana kadar iki aamal uygulanan bu

teknikte, seramik diskler kullanlrd ilk aamada cam andrmak iin kaba silikon karbit

tanecikleri kullanlrken; ikinci aamada yzeyi tesviye amal ince korondum taneleri

kullanlmaktayd. Kullanlan bu silkon karbitler eitli numaralarda olup kalndan inceye

numaralanp talama aamasnda bu numara srasna gre uygulama yaplrd.

Gnmzde bu teknik iin metal balamal ince elmas tanecikli diskler kullanlr.

Yksek kullanma performans gsteren ve daha uzun mrl olan bu disklerle her boydaki

ve kalnlktaki cam kolayca yontulur ve istenilen grsel etki verilebilir. "Tala andrlan

camn grsel olarak etkisi, arkadan gelen ve grntleri kryor olmasdr. Bu ekilde

cam parlaklk ve zengin kllk deeri kazanr" (PEM, AM, 1993, s.6). Ayrca bu disklerin

dier bir avantaj da elmas krklarnn iinde bulunduu metal ban andrma esnasnda,

ortaya kan yksek sya absorbe ederek, oluacak termik oku ortadan kaldrabilmesidir.

Talama ilemi sonrasnda effafln kaybedip matlaan cama cilalama ilemi

uygulanr. "Keeye tutma denilen bu ilem iin dikey konumda bulunan sktrlmkee

diskler kullanlr. Keeyle parlatma ilemi iin genelde alminyum oksit kullanlr. Keenin

zerine ya da camn zerine srlen bu malzeme yksek devirle birlikte kee ve cam

yzeyde oluan s ve basn sonucu yzeydeki izikleri eriterek camn yzeyini effaflatrr

ve parlatr. Yontma ve parlatma sreci, cam objenin yzeyinde yzmekte olan ve izik

grnts veren yontu tanelerini ve materyalin minicik paracklarn oradan kaldrmay da

kapsar. Ne kadar iyi cins cilalama maddesi kullanlrsa, bu iziklerin boyutlar da o kadar

kk olur. (Kohler, 1998, s.147)

nceleri sabit makinelere bal olan elmas diskler gelitirilerek minimize edilmitir.

Minimize edilen bu diskler el frezelerine uygun boyutlarda getirilmive bu yontma ilemini

daha serbest biimde yaplmasn salamtr. Her trl formu yontma ilemini olanakl klan

bu freze ularyla tave ahap yontar gibi cam yontulabilmekte ve istenilen ebatlardaki cam

heykel olarak varlk deeri kazanabilmektedir. (Resim-26-27)

Kaynak: Glass an Artists Medium, s.148.

27.5 cm x 18.5 cm x 5 cm, 1995.

Kaynak: Klein, a.g.e., s.89.

3. KUMLA AINDIRMA TEKN

Kumlama teknii daha ok resimsel ifade amal yzeysel tasarmlar iin

kullanlmasna ramen, camdan bitmi boyutlu bir heykelde yzeysel etkiyi arttrmak ve

eitli grsel efektler denemek iin uygulanmas zorunlu bir tekniktir. Bu teknik 1870'de

Amerikal kimyac Benjamin Tilgman tarafndan bulunmutur. (Canav, 1984, s.25)

Bu teknikte ama andrc ilevi olan taneciklerin basnl hava kompresrleriyle

eitli boylardaki tabancalarla cam yzeye pskrtmektir (Resim-27). Pskrtlen bu

paracklar cama hzla arparak kk krlmalara yol aar bu krlmalar sonucunda camn

yzeyindeki saydaml yok eder ve azda olsa ibkey yzeyler olumasn salar. Bu

ilemin uygulanaca alanlar izilerek bu alanlar dnda kalan yzeyler maskelenir. Bu

ilem iinde plastik filmler ve koli bantlar kullanlr. lem bittikten sonrada camn

yzeyindeki plastik film tabakas alnr.

Gemite bu teknik iin kum kullanlrken gnmzde genellikle korondum ve silikon

karbit tanecikleri kullanlmaktadr. Bu taneciklerin boyutu ve cam yzeye uygulanacak

basn andrma ilemi yaplacak yzeyin dokusunu ve formunu belirler. Bu teknikte her

cm2

alana 2 ile 25 kg kum pskrtlr. Bu ilem esnasnda da cam srtnmeden dolay belli

bir sya maruz kalmaktadr ve bu s artt taktirde tansiyonu iyi alnmam bir camda

atlamalar ve krlmalar oluabilmektedir.

Bu ilem sadece camn yzeyinde matlk etkisi salamaz ayn zamanda camn

yzeyinde krlmalar ve anmalar sonucunda rlyef etkisi de oluturur. Bu teknikle rlyef

uygulamalar yaplabilir. Tabi bu kum taneciklerinin kalnl ve pskrtme tabancasnn

lsyle doru orantldr. Kumlama ilemi tek bir, noktaya srekli tutulduu zaman o

yzeydeki anma oran yksek olacandan dolay negatif bir yzey oluur. Eer bu

yzeyler yaratc bireyin kontrolnde gerekleirse, bu teknikle rlyef ve boyutlu heykel

yapm olanakl olmaktadr. (Resim-28-29) Dolays ile yaplacak tasarmnda bu tekniin ve

camn teknik zellikleriyle uyumlu olmas arttr.

Kaynak: Klein, a.g.e., s.129.

4. ASTLE AINDIRMA TEKN

Asitle andrma teknii, cam retiminin balamasyla birlikte bulunup gelitirilen ve

gnmzde halen uygulanan dier bir tekniktir". lk olarak bu teknik, 1670lerde Henry

Lehmann tarafndan Bohemyada uygulanmtr" (Y.A.G.E., s.23).

Bu teknikte hidrofluorik (HF) asit kullanlmaktadr. Andrlmak istenen cam yzeyi,

bu asitin etkisine maruz braklr. Slfrik asit ve fluorspar (kalsiyum florr) arasndaki

reaksiyon sonucu ortaya kan hidrojen florr gaz, camn anmasn salar. Camn anan

yzeyinin effafl yada opakl bu uygulama esnasnda kullanlan asit oran ve saflyla

dorudan ilgilidir. Asit saf kullanld zaman tam bir transparan etki salanmakla birlikte

suyla kartrld zaman bu transparan etki eitli tonlarda opaklaarak yzeyde mat bir

beyazlk salamaktadr.

Camn yzeyindeki bu opak mat etki, iki ayr yntemle yaplabilir. lki camn

yzeyinin asit buharna tutulmasyla, ikincisi de potassium fluoride asit ve madeni bir asitle

salanr. Beyaz olan yzey etkisinin etkili olmas iin ammonium bifluoride karm

kullanlr. Bu beyaz mat etkinin sedef parlaklnda olmas istenildiinde de ammonium

bifluoride camn yzeyine pskrtlerek yaplr. Bu ilemden sonrada aside maruz kalan

camn yzeyi suyla ykanr

Asitin andrma sresini de asite katlan su miktar belirler. Ayn zamanda bu sre

hzlandrlmak istendiinde, cam scaklnn az, asitin lk kullanlmas gerekmektedir.

Anmas istenilmeyen blgelere de maskeleme ileminin yaplarak bu yzeylerin

kapatlmas gerekmektedir. Bu maskeleme ilemi de genellikle balmumu veya parafinle

yaplr. Bu ilemde cam yzey komple ince bir parafin tabakayla kaplanr. Yaplan tasarm

dorultusunda yzey izilerek ve kesilerek uygulamann olaca alanlardaki parafin tabakas

camn yzeyinden alnr. Camn yzeyinde kalan parafin tabakas ayn zamanda camn

scaklk derecesini azaltr ve cam yzeyinin serin kalmasn salayarak asidin andrma

etkisini arttrr. Bu ilem sonrasnda cam yzey asidin etkisine braklr ve ilem bittikten

sonra cam suyla ykanr ve parafin tabakas temizlenerek asitle andrlan yzey ortaya

kar. Bu uygulamayla ok detayl ve derin andrmalar istenildiinde bu ilemin defalarca

yaplmasn gerektiren uzun bir alma sreci gerekmektedir.

Asitle andrma teknii her ne kadar dekoratif yzeysel tasarmlarda kullanlsa da

heykel ierikli almalarda rlyef uygulamalar yapmak iin olanak salamaktadr. Ayrca

scak dkmle elde edilmi boyutlu cam ktlelerin yzeylerinde de eitli efektler elde

etmek iinde kullanlabilmektedir.

DRDNC BLM

HEYKEL SANATINDA CAMA LKN ZEL YORUMLAR VE CAM

HEYKEL PLASTNN ESTETK DEERLER

nsanolunun varoluundan gnmz modern dnyasna kadar oluan, gelien ve

sonsuza dek srp gidecek olan sanat tutkusu, aratrma ve yaratma dinamizmi, heykel

sanatn bugnk durumuna getirmitir. Madde ve mekanla varlk deeri kazanan heykel

sanat, ilkel formlardan gnmze kadar pek ok malzemeyle anlatm gc bulmuve

kendisini ifade etmitir.

20. yzylla birlikte beliren endstri a beraberinde toplumsal deiimi ve teknolojik

gelimeleri de getirmitir. Bu deiimler heykel sanatsnn kulland olanaklar eskiye

gre daha ok gelitirerek uygulama esnasnda arac malzeme olarak kullanlan maddeler

zerine snrsz teknik bilgi ve olanak salamtr. lkel dnemlerde kullanlan ta, ahap,

metal, kil gibi maddeler 20. Yzylda gelien ve deien teknolojik etkilerin sonucunda,

cam, polyester vb. gibi maddelerde heykelin malzemesi olmuve artk her trl madde

heykel yapmnda kullanlmaya balamtr.

Gnmz heykel sanats iinde yaad ve kendisini evreleyen bu teknolojik

ortamda kendisini bulma ve kendisi olma eyleminde geleneksel malzemelerin dnda yeni

malzeme araylarna girmive kendini yeni malzeme ve tekniklerle ifade etme abasnda

olmutur. "rnein kil katmanlarn artra artra 'modle etmek'le veya mermer tabakalarn

eksilte eksilte 'yontmak'la yetinmez. Sonsuz olanaklar arasndan, iinin gerektirdiini see

see evre ile uyum iinde 'dzenleyen' yaptran, st ste yan, vidalayan, kaynak yapan,

klandran, boyayp-renklendiren, hareketlendiren bir tesisat, bir mhendis gibidir. Bu

tutumu, sanatn, yalnzca tarihsel temellerinin aratrlmas ile yetinmeyip, onu, teknik

olanaklar temelinde de aratran ve yaamn ayrlmaz bir parasna dntren bilin

dzeyinin bir sonucu olarak da alglamak gerekir" (Bekta, 1996, s.10)

Bu donanma sahip gnmz modern heykel sanats, heykel yapmnda pek ok

malzemeyle kendini var etmekte ve anlatm dilini bu malzemelerle zenginletirmektedir.

farkl malzemelerin farkl zellikleri olduundan heykelin grnmndeki etkisi de farkl

yollardan meydana gelir. Bu nedenle heykelle temasmz sanatnn kulland farkl

malzemeyle dorudan ilikilidir (en, 2004, s.213) heykellerinde kulland maddeye ok

nem veren Henry Moore maddenin heykeldeki nemini u szleriyle dile getirmitir. yi

bir heykelde yaayan figr deil, figr oluturan maddedir. (Boyut Plastik Sanatlar

Dergisi, Nisan 1983, S.12, s.68).

Moore heykellerinde kulland malzemeler hakknda sorulan bir soruya yle bir

cevap vermitir mermer olsun, granit olsun, tatan yaplan herhangi bir yontunun al ile

modelajdan daha deerli olduuna inanrdm. nk byle bir uygulama dnce kadar

fiziksel enerjiyi de gerektiriyordu. Bu bugn iin doru bir yarg deil. Antik Yunann baz

kk pimiheykellerini taheykeller kadar gzel buluyorum. nemli olan nasl yapld

deil, malzemenin (maddenin) arkasndaki ruhtur. (Cmert, 1976, s.20). Brancusi ise

kulland malzemenin karakteriyle ifade ettii formu rttren en nemli sanatlardan

biridir. Malzeme ister taolsun, ister bronz olsun ya da ahap olsun sanatnn elinde bir

duyarllk kazanarak ruh bulur demektedir.

Heykel sanatnda kullanlan malzemeleri guruplayacak olursak: madensel malzemeler

(doada bulunan tm metaller), madensel olmayan malzemeler. Bu gurup malzemeler ikiye

ayrlmaktadr; organik ve inorganik malzemeler. Organik malzemeler yapay ve doal olmak

zere kendi iinde ikiye ayrlr. Doal organik malzemeler (petrol, karbonlu malzemeler,

ahap, deri kauuk reine vb.). Yapay organik malzemeler (kat, selloz, yapay lastik,

yapay reineler vb.). norganik malzemelerde, doal inorganik (mineraller, talar, killer,

tuzlar vb.) ve yapay inorganik malzemeler (beton, seramik gurubu, cam) olmak zere iki

guruba ayrlrlar.

Cam yapay inorganik malzemeler gurubuna girmektedir. Her ne kadar doada var olan

doal camlar bulunmasna ve muhteviyatn doadan almasna ramen, retim amal

kullanlan camlar yapay ileme tabi tutularak oluturulmaktadr. Cam geirmiolduu evrim

sresince, heykel ierikli sanat nesnelerinin vazgeilmez bir malzemesi olmutur.

Heykel sanatnn varlk deeri kazand dier materyaller arsnda camn heykel olarak

ilevsel bir deer kazanmas ilk kefedildii gnden gnmz modern dnyasna kadar

gelmektedir. Heykel sanatnda anlatmda ara olarak kullanlan ta, bronz, ahap ve dier

malzemeler arasnda camnda ifade arac olarak gl bir anlatm dili bulunmakla birlikte,

dier malzemelere oranla cezbedici ve ayrcalkl bir etkisi vardr. Belirsizlii olan bir ktle

etkisi veren cam, sert grnmesine ramen yumuak bir dokunsall vardr. Ikla olan

ilikisi dier maddelerden farkldr. I hem yanstr hem de transparan zelliiyle iinden

geirerek krlmalar sonucunda farkl etkilerde yzeyine aktarr. Doal ya da yapay k

zelliinden etkilenerek tepki verir. Ik ve cam n deien konumuna gre gkkua

gibi eitli renklerle anlam kazanarak form zerinde deiken renk efektleri oluturur.

Iktan ald parlamalarla heykel zerindeki k glge planlarn srekli deien ve yaayan

bir varlk gibi canl tutar.

Cam var olmaktadr, fakat ayn zamanda da varln inkar etmektedir. Gl ve sert

grnr ama ayn zamanda krlgan ve yumuak bir etki verir. Zaman ve mekan iinde

bolukta donmubir sv olabilir, ya da metal veya tagibi youn ar ve k geirmez

olabilir. Camda nc belirsizlik camn varlnn bilincinde olup olmamasyla ilgilidir.

Cam bilin ve bilinsizlik arasndaki gerilimi uyandrr. Camn bilincinde olmayp, onu bir

ekil ve imaj iin herhangi bir ara olarak grmek kolaydr; ancak, n cam zel bir

ekilde enforme etmesiyle kendimizin farkna varrz. Gerekten ona bakmak, kendi

bilincimizin grntlenmesi gibi, kendimize 'teki' olarak bakmaktr. Ayn zamanda kar

taraf grmekte mmkndr. Cam, maddesizlik bilinsizlik gibi grnrken, bu zellii

onun bir madde olarak daha ok bilincine varmamz salar" (Bekta, 1996, s.25)

Camn madde olarak yapsnda bulunan fiziksel zelliklerin zenginlii, sanatlar cam

kullanmaya tevik etmitir. Sanatlar forma dair kullandklar terminolojiye transparan

(saydam), yar transparan (yar saydam), reflektif (yanstan) gibi sfatlar ekleyerek camn bu

zel diliyle tasarmlar yaparak dncelerini nesneletirmilerdir. Saydaml ve

hacimsizlii heykellerinde konu edinen Gabo heykelde geleneksel anlamdaki k ve k

etkinliini kaldrmak iin cam ve plastik gibi saydam malzemeler kullanmtr (Resim-30). Cam, kla btnleen, neredeyse k enerjisi ile aynileen, dirimli, cevval bir zdektir. I yakalamakla

kalmaz, bnyesiyle kaynatrr, ayrtrr, yayar, yanstr. Ama en biricik tipiklii, parldayarak

duyumsatmas, sunmasdr. (Atalayer, 1999, s.2).

Ta, ahap ve metal gibi yzeyinde depolayan malzemelerin aksine Gabonun

heykellerindeki saydamlk yokmuasna var olan formlar olarak ortaya kmtr. Naum

Gabo realist manifestoda (gereki bildirgesinde) dz, izgisel ya da effaf yzeylerin

heykelsel zmler olarak sunulmasn yazmtr. Bu yapdaki heykeli zaman ve mekann

canl imgesi "(gel, 1997, s.31) olarak grmtr.

Kandinskyde cam zerine yapt pentrlerle ayn etkiyi yakalamaya almtr

(Resim-31). Bu abalar maddi dnyada 'manevi ruh'un maddesizlik illzyonuyla

oluturulmasna yneliktir. Moholnagy 1940da gerekletirdii uzay modlatrlerinde,

piroteks yn, materyal konstrksiyonun kavramsal bir sonucu olarak ifade eder. Asl olan

geirgenlikle ilgilenir. Yar transparan pleksiglas ve sper transparan havay yan yana

sergileyerek camda maddesizliin illzyonunun mmkn olduunu gsterir" (Dextra, F-

Donald, Kuspit, Cast Glass Sculpture, 1986).

Cam, sorulmas yksek, kristal kalitede, kslma indisi neredeyse sfra yakndr.

Byle yksek kalitedeki cam, yksek geirgenlii ile neredeyse grnmezlik kazanr.

Cam saydamdr, geirgendir. Cam opak da olur, parlakta. Grnrlkten ok

grnmezliktir. Bu bir gizem, atom paketlenmesine dayal yanlsama (illzyon), alglamay

etkileyen enerji bysdr. zellikle biim kazanmcam, grnnn stnde, kendinde

varlk deeri toplamsalldr. Bu ise hibir bilince bal olmakszn, ekim bys

iermektir. (Atalayer, 2000, s.1).

almalarnda kullanmtr. Large glass (Resim 32) isimli almasnda, hem teknik bir

zmleme hem de estetik bir deneme olarak cam kullanmve camdan bylendiini baz

yazlarnda dile getirmitir. Yeni formlarn yaratlmas iin, eski dnce ve form anlaynn

yok edilmesini destekleyen sylemleriyle cam malzeme olarak yeni bir ifade yaratm arac

olarak grmtr.

Eski simyaclara gre de cam, metafiziksel olarak filozof tan temsil eder ve yaamda

var olan tm elementlerin bir manifestosu olarak grlr. Cam pek ok edebiyat ve airlere

gre mitik, iirsel imgelem zincirinin bir parasdr. Arap mitlerinde ortaave simyac

imgelerinde, Alman romantizminde akn, bir deneyimin bilgeliine temiz ruhun berrakln,

sevginin ve safln simgeleri olmutur. Cam, bycnn kresidir. O ikonografik olarak

gsterendir. Yanstma ve gsterme camn hem fiziksel, hem de ma etkisine tam uygun

bir, cam st bir k canlandrmas, yanlsama (illzyon) gcdr. (Atalayer, 2000, s.2).

Kaynak: Glass an Artists Medium, s.159.

Gnmz modern heykel sanatnda, cam sanat objesi olarak tm bu gizemiyle kiisel

bir metafor olarak ele alnmaktadr. "Cam, modern heykelin geliimini gsteren grme ve

dokunma arasndaki gerilimi zel bir yolla oluturmaktadr. Modern heykelde 'z' cisimsiz

arlkszdr ve bir serap gibi yalnzca optik olarak var olur. Modern heykel en az dokunma

yzeyi kullanlarak, mmkn olan en fazla grmeyi hedefler. Cam iddetle optik ve

kinetiktir. Kinetik mobilitesi onun, dokunma aracdr. Cam sanattaki en eski ztlk olan

'grme' ve 'dokunma'nn ayrlmazln ifade eder. 'grme'ye, 'dokunma'ya oranla ne kadar

ayrcalkl davranlrsa davranlsn, 'dokunma'nn da kanlmaz, deitirilmez olduunu

gsterir" (Bekta, 1996, s.25).

Pek ok sanatnn sylemek istediinden fazla eyler syleyen cam heykel plastiinin

temel estetik deerleriyle ele alndnda dier malzemelere oranla ok daha stn bir

kimlie ve ifade gcne sahiptir. Bununla birlikte dier malzemelerle birlikte kullanma

uygunluu, pek ok teknikle uygulama olanann olmas, renk kombinasyonlarna ak

olmas ve gnmz teknolojisindeki olanaklar sayesinde heykel sanatnda malzeme olarak

kabuln salamtr. Cam hem canlandrma resimde, hem de heykelde, biim retmeye, en

esnek, en ucu ak olanak salayan, optik etkinin en byleyici olanaklarn sunan, bir

gerek, ama gerek st bir gerektir. Ele avuca smaz ma ve parltlar ile empatik ve

kneztezik duyumsamann, enerji veren dilidir. (Atalayer, 2000, s.2).

1. CAM, HEYKEL, IIK

Ik btn heykel form ve anlatmlar iin nemli bir faktrdr. Heykel sanatnda k

hem kavram boyutuyla hem de plastik deer olarak ele alnr. Plastik deer olarak

grnrl salayan gereklik boyutluluk etkisinin olumasn salar. Kavram olarak da

bir imgeye yklenmi anlam oluturur ya da vurgular.

Duyu organlaryla alg eyleminde bulunan insanolu iin en gl uyarc olan k,

biimle girdii ilikide de yzeye dt andan itibaren bir karakter kazanr ve formu

tanmlayan, grnr klan plastik bir unsur kimliini alr. Bir merkezde gelen k kayna

nesneler zerinde glgeler oluturarak yarattklar oylum (hacim) ve derinlik etkileriyle,

heykel sanatnda gereklik olgusunu betimlemede, nemli bir faktrdr. Ik heykel

sanatnda gereklik yaratmak iin hem plastik etkiyi salayc ara-deer olarak kullanlan

bir enerji, hem de ierii, dnceyi aydnlatan, alglanmasn salayan bir fenomendir. Ik

yoksa, algda yoktur, boyutta. Ik yoksa imgede, imgelemde yoktur. Ik, zellikle heykel

gibi tm boyutlu plastik varoluun nkouludur. Ama kla kaynap btnleen cam,

biim tasarmna varlk olarak katar (Atalayer, 2000, s.1).

In bilimsel terminolojideki tanm, dalga boyu 0,4 mikron ile 0,7 mikron arasnda

olan elektromagnetik nm, ya da daha doru tanmyla bu elektromagnetik nma verilen

grsel yanttr" (Grolier, 1996, s.290). Bu bilimsel tanmna karn grsel algnn

oluabilmesi iin gerekli aydnl olan aydnl salayan enerjidir de diyebiliriz. Biim

grme duyusuyla alglanan nesne ve biimlerin sahip olduklar olgu; k ise grme duyusu

ile alglanan ve ma ile yaylan gl bir enerji kaynadr. Bir nesnenin grnr olmas

zerine den aydnlk sonucunda o nesneden gze yansyan k oran ve izleyenin alg

durumuna baldr ve nesnelerin etkili grnr olma durumu ve grnm kalitesi zerlerine

den n iddeti ile dorudan orantldr. Ancak unu da belirtmek gerekir ki aydnlk k

deil n fiziksel bir sonucudur. In aydnlatma aks gcdr. Ikllk ortamdr.

Cam malzeme olarak kla dorudan ve birebir ilikilenir ve kla st bir varlk

deeri kazanr. Cam gerek yzeyinden yanstt kla gerek yzeyinde hapsettii kla

gerekse iinden geen kla kendi bana plastik bir malzemedir. In deimesiyle

nesnelerin biimleri de a bal olarak deiir. Yapay kta nesneler grntlerini

muhafaza ederken doal kta gnn her annda yn ve etkisini deitirerek nesnelerin

zerine der ve anlk deiimler yaanr. Bu etki yzeyinde hapseden ve yanstan dier

nesnelere oranla cam malzemede farkl ve byleyici yanlsamalar ve etkiler oluturur

(Resim-33). Her ak (kl), parltl ton, camda zttnda oluturur. En beyaz, en aydnlk

yzeylerin iinde, koyu, ksz, karanlk, siyah lekelerle-tonlarla oluan kartlk; AIK-

KOYU, IIK-GLGE etkilerinin en canl elerini oluturur. Cam, parlt yansmalarndaki

iddeti kadar, karanlk, koyu, siyah, kszlk tonlarn da sunar. Bu keskin kartlk, camn

bysel, gizemli dilini oluturur.

Kaynak: Klein, a.g.e., s.71.

Ik camla birlikte gerek bir varlklamk hacmi yaratr. Ik camn iinde veya

yzeyinde yansmalar yaparak formu tanmlar ve hacim etkisini verir. In yansma ve

yaylmas n iddeti ve cam malzemenin kimyasal durumuyla (camn kalnl, rengi,

bulunduu ortam ss, yzeydeki dokusu, saydaml, opakl) dorudan orantldr. Cam

yzeyinden yansyan k gelen ktan daha kuvvetli ve etkilidir. Bu yansma esnasnda

krlan k renklenerek ktle iinde ve yansyan kllk iinde renk efektleri oluturur ve

grsel bir etki yaratr. "cam yzeye gelen n bir blm yzeyden geri dner, bir blm

yzeyde, bir blm de camn ortasnda yaylr; yaylma camn arka yzeyinde de olur ve

byk blm camn iinden geer"(Demir, 1985, s.9).

Camn bu zellikleri, onu herhangi bir ey olmaktan karr. Cam ve cam esasl

malzemeler, n tutulmas, emilmesi (absorbe edilmesi) zelliini, dier tm zdekler

(maddeler) gibi sahiptir. Ama, dier tm opak zdekler ktan yansttklar frekans ile

RENK kazanrken, cam beyaz iine alarak, iinden geiine izin vererek, SAYDAM

RENKSZLNmuhafaza etme bysne, sahiptir. (Atalayer, 2001, s.1). Gerekten cam

malzemesi zerine den n, belirli adan gelenlerini yanstr, ounu ise yzeylerde

tutmayp, iinden geirir. Krlm alarnn keskin ayrm, ksz blgeleri, karanlk-

siyah eritleri, tonlar yaratr.

In camn i dokudan geii kalitesine ve arlna gre asal krlma urar.

Krlma as kristal camda makro seviyede alr. Gvdeyi delip geen k, gelii kadar

dzgn olarak deil, yaylarak dalr. Bu ise cama, sanki k enerjisinin kendisi gibi

imigibi bir grnm salar. Cam 3600

bir yzey rgsnde ldar. (Atalayer, 2001, s.2).

Camn geirgenlik zellii tm gvdenin aydnlk grnmn kazandrr. Cam yapay bir

enerji kayna etkinlii kazanr. Camn bu kla olan zdekst ilikisi, hale etkisi

dnda, ok nemli plastik etkileri de yaratr. PARILTI BENEKLER, PARILTI

REFLELERve PARILTI ERTLER. ster dz, ister eri yzeyli olsun, her cam tasarm,

zellikle cam heykel, hibir malzemenin sahip olamayaca ma eitlilii ierir. Cam,

adeta kl zdek olur. Cam heykel, kendi zdeksel gereini aar. Cam-saydam duyumu

veren resim, byleyici ekim oda olur. (Atalayer, 2001, s.4).

Cam kla, zel bir iliki oluturmaktadr. Her aydnlk yzey, k almbir

yzeydir. Plastik dilde kl yzeyler ak ton olarak adlandrlr. Ama camn ak tonlar,

ok farkl bir aydnlk iddeti ile, hemen alglanan, grnende titreip ne kan zel

deerler yaratmaktadr. Dz ve eri, cam yzeylerde renk ve dokunun dnda, tm parltl

maddelerde olduu gibi camda:

1-Nokta biiminde oluan malar. Parlt benekleri.

2-izgi biiminde oluan malar. Parlt refleleri.

3-Yzeysel biimde oluan malar. Parlt eritleri.

Camn oluturduu bu ksal zellik, dinamik bir ma ile cam heykel

tasarmlarn, zel bir nesneye evirmektedir.

Cam ile ilikilenen k, heykel formunda k dalgalanmalar, parltlar, malar

yaratarak, heykeli dlem dnyas varlna evirmektedir. ATALAYER buna, n

ululama ve us tesine sratma etkisi demektedir. Gerekten ayran, parlt eritleri ve

ksz-siyah lekeleri ile cam, hibir boya rengin vermeyecei bir plastik dil oluturur.

Cam malzemenin yanstma, yutma ve geirme gibi zellii bu malzemeye optik

etkiler kazandrmaktadr ki bu da hibir geleneksel heykel malzemesinin fiziksel zellii

deildir. Bu optik etkiler ve yanlsama efektleri n dnce boyutu ve felsefeyle olan

ilikisi zerin sylenen szleri dorularmasna grnt oluturmaktadr. Pek ok felsefeci

k zerine grnebilenin iindekini grmek, grmekten geer demitir. rnein

Vasseleu Bu balamda grmek, grnebilen iindeki grnmeyeni grmenin, ya da

beraber var olan eyleri kavranabilir fakat kendi halinde duyumsanan niteliklerden yoksun

olan biimin iinde grmenin metaforudur" (Vasseleu, 2000. 15)demektedir. Aslnda cam bu

sylemin fiziksel bir kantymasna ldar ve grnt efektleri verir (Resim-34). Cam

heykelle anlatlmak istenen eyden daha fazlasn verir. Cam zn en belirsiz noktasn bile

gsterir ve iine hapsetmiesine sahiplenir ve kla varolur. Ksaca k, cam heykel

isel aydnla deiip, farkllama (benek, refle, parlt eridi, hale vs. gibi) deeri

kazandrr ki bunlar heykel formlarn, baka bir estetik boyuta tamaktadr. Bir uta

saydam, ksal renkler ve prlt beyazlar, bir yanda ksz-siyah lekeler ile, cam bola

dolunun, varla yokun, koyuyla an, olanla olmayann bir btnlemi varl olur.

Kaynak: Klein, a.g.e., s.119.

Ik ve camn fiziksel temas sonucunda oluan efektler n cam yzeyden yansmas

ve cam yzeyden karya gemesiyle anlamlanr. Bu efektleri grafiklerle anlatmak gerekirse

ilk nce saydam ve saydam olmayan malzeme yzeylerindeki k etkisini gstermek

gerekir. Aadaki izilmigrafikten de anlalaca gibi saydam olmayan malzeme yzeyi

yanstmakla birlikte saydam malzeme yzeyi hem yanstp hem de kar tarafa

geirmektedir (ekil-9). In saydam olmayan yzeylerdeki yansmalar ise yledir (ekil-

10)

ekil 9: In Saydam ve Saydam Olmayan Maddelerdeki Yansma emas

ekil 10: In Saydam Olmayan Yzeylerdeki Yansma emas

a-Dzgn yansma; ayna ve ok parlak metallerde oluan bu yansma grnrl (0) olan

yzeylerde gerekleir . In yzeye gelmesi ve yansma as net ve belirgindir.

b-zotrop yansma; yaynk yansma dediimiz bu yansma grnrl tam olan "tam mat

yzeyler" ya da "lambert yzeylerdir" bu guruba kat, tahta gibi malzemeler girer.

c-Yar yaynk yansma-bu yansma devreyi belirsiz olarak gsteren izotrop olmayan

ipeimsi parlak yzeylerde olur. rnein parlak deri rnlerin kullanld objeler

(Parlak izme, kadife).

d-Kark yansma; bu yansma hem k kayna hem de yansmalarn dgrnts ve ayn

zamanda kendi yzeyini gsteren yzeylerde gerekleir. rnein; srl seramik malzemeler,

parlak dz metaller.

In saydam yzeylerden gemesi ise yle olmaktadr (ekil-11).

ekil 11: In Saydam Yzeylerden Geme emas

a-Dzgn geme-cam ve mika gibi grnrl (0) olan ve kendi yzeyini

gstermeyen malzemelerde olur.

b-zotrop yaynm geme-koyu renkli pleksiglas ve fme cam gibi grnrl tam

olan yzeylerde gerekleir

c-Yar yaynk geme-buzlu cam gibi izotrop olmayan arkasndaki grnty belirgin

olarak gstermeyen yzeylerde olur.

d-Kark geme-malzeme ve biim grnts ile ilgili deildir. Ik gemesi ile

ilgilidir.

Sonu olarak k tm heykelsel anlatmlar iin nemli bir edir. Fakat cam heykelde

k yanlsamac boluu tanmlamada nemli bir rol oynar ve cam zerinde ateli bir etki

yaratr.

Her madde, hacim, ktle, mekan, arlk etkisini ke-kenar, yzey, doku, renk, l,

espas eleri ile yanstr. Bir hacim varl olan her heykel de, bu plastik elerle

varolur. Ama cam, zellikle heykele, bu plastik elerden ok daha fazla estetik deerler

katmaktadr. Bu ise zellikle camn kla kaynamas ve btnlemesi ile aa kmaktadr.

Ik (gn ) kesintisiz bir kaynaktr. Radyoaktiviteden sya, mor tesinden

ultraviyoleye, madan renk frekanslarna kadar enerji gereklikleri ile en hzl eydir. Ama

cam hem yanstma, hem geirgenlik, hem tma-parldama yaps ile, grnr klar,

varlklatrr, ktlesinde muhafaza eder. Bu balamda (zellikle cam heykel) biim

kazanmher cam tasarm; biim tesi, gksel, mitsel bir varlk gerekliine dnr

(Atalayer, 1998, s.3).

Gerekten alev mas dalgal, snmeli, uzamal madr. Ama cam mas, kesintisiz

ve serbest dalan bir alev gibidir. Cam malar, grsel gereki grnt imgelemini

ortadan kaldrr. Biim kazanmcamda, ke, kenar, yzey eleri titreir, dalgalanr, uzar,

ksalr, kaybolur. nsann alt, kaydettii grnt algsna elvermez. Algy zorlar. lgiyi

artrr. Biimi srad, gizemli bir grnme evirir. Dgcn tetikler. (Atalayer, 1998,

s.1). Camn yanstma, geirme, yayma, ayrtrma ve evresinden renk kazanma zellikleri

ile, insan estetik bir nesneden ok daha st bir dsel varlk olarak etkiler. Camn kla

ilikisi, objeleri grnr yapmaktan baka, snrlar bytme, kltme, uzatma, geniletme,

renkliletirme, krma, dalgalandrma gibi zellikler oluturmaktadr. Bu etkilerden dolay

cam, bir ok sanat tarafndan dreten malzeme olarak tanmlanmtr.

Dsel grntler yaratan camn, fiziksel bir zellii daha vardr. Bu zellik cam,

dier nitelikleri ile birlikte daha etkin bir yapya evirir. Cam okside olmamaktadr. Bu ise,

camn erozyona direnli olmasn salamaktadr. Krlganlna karn cam, hep retildii

kadar yeni ve taze grnmn korumaktadr. Bir anlamda yapld andaki gerekliini,

bozulmadan gelecee tayan eydir cam.

Cam kla birleimi dzenlenebilir bir olanak yaratr. Cam, ahaptan metale, pek

ok malzeme ile bir arada kullanlabilir. Cam hem var, hem yok (saydamlyla) varl

ile, heykelin BO-DOLU btnlnde, hareketli, hzl, gl etkilerin yaratlmasna izin

verir. Cam, iir gibi allmritimlerin stnde, optik ritim olanaklarna el verir. zellikle

heykelin yzey, kenar yaplan, boluk-doluluk geileri, farkl malzemenin lsel

katlmlar ile yksek gerilimli ritim dzenlerine olanak tanr. Optik ritimler, dsel bir

birletiriciliin cam ve kla yaratlan dzeni olur. (Atalayer, 1998, s.4). Cama kazandrlan

her biim; biimi oluturan paralar, bo-dolu eler, n cam vastas ile bir ksal ritim

dzeni kazanmasn salam olur.

2. CAM, HEYKEL, RENK

Renk henz bilimsel aratrmalar yaplp tanmlanmadan nce doada var olan renkli

nesnelerin zellii olarak kabul ediliyordu. Ancak Isaac Newtonun 1666da beyaz

prizmadan geirerek yapt deneyde ortaya kan yedi rengin a bal fiziksel bir oluum

olduunu ortaya koydu. Bu da demektir ki evremizdeki renklerin alglanmas a baldr.

"Elektromagnetik enerji kaynaklarndan biri olan k rengin kaynadr" (Eczacba, 1997,

s.1545).

Grsel algyla alglanan ve bu algya yant olan renk n, dalga boyuyla ya da

frekansyla ilgilidir. Renk sadece boya, yzey, doku zellikleriyle var olmaz. Bir nesnenin

renkli grnmesi ortamdaki n rengine veya o nesnenin zerine den beyaz n

bileimindeki renkli klarn yzeyden ayn oranda yansmamalar sonucudur. "Beyaz diye

alglayp, kavramlatrdmz k enerjisi,renk dediimiz bir ok frekansn giriimidir.

nsann gz 350 nanometre (=insann bildii en kk birim) ile 760 nanometre arasndaki

frekanslar grr. Ama saniyede yzbin kilometre hzla hareket eden foton denizinde gz,

farkl frekanslar ayrt edip alglayamaz. Frekanslar ayrt zaman, gz renk algsna ilikin

duyumsama yapabilir (Atalayer, 1994, s.165).

te bu balamda frekanslarn ayrmas n bir yzeye derek yzeyden

yansmasyla gerekleir. Bu ayrma sonucunda oluan renk algs ise, kla yzey

arasndaki deiken ilikiye baldr. Yani farkl yzeyler farkl renklerle tanmlanr ve

anlam kazanr. nk beyaz n, zerine dt yzey tarafndan baz frekanslarnn

yutulup, yansyan bir frekansn algsna renk denir. Bu renkte yzeyin yanstt nn

frekans ile belirlenir. Cam ise hem yzeysel, hem de i yaps ile ayrtrarak kl renk

tr ve tonlarnn grlmesini salayan, allmadk bir malzeme yaps ierir.

Yansd yzeyin ya da formun yapsna gre deien ve eitlilik gsteren rengi

anlamsal boyutuyla yeniden ksaca tanmlayacak olursak renk; tutup yanstan yzey

yapsna gre eitlilik gstererek, hem isel hem de dsal bir etki deeri oluturan, hem

yzeydeki renklilik ilikilerini belirleyen, hem de izleyicinin alglama biimini plastik bir

boyuta tayan estetik bir edir. Ayrca renk boya maddesi olarak kimyann kla

ilikisinden dolay fiziin, alglanmas ve ifade arac olarak kullanlmas durumunda

biyolojinin, psikolojinin ve sanatn inceleme alanna girer.

Bir formun yzeyinin renkli grnmesi yzeyler zerine den n bileimindeki

renklerin ayn oranda yansmamasyla ilgilidir. Yani, n bileiminde bulunan renklerden

birisinin daha byk oranda yansmasyla yzey renklilik deeri kazanr ve renkli grnr.

rnein krmz bir yzeye gelen n, bileimindeki krmz dnda kalan dier renklerin,

byk oranda yutulmasyla yzey krmzlk deeri alr ve krmz grnr. "Yanstma

arpanlar, n dalga boyuna gre (rengine) deimeyen yzeylere gri (renksiz) yzey

denir, gri yzeyler, zerine deni kta bir deiiklik yapmadan (n rengini

deitirmeden) yanstrlar ve bu nedenle gri yani renksiz grnrler" (Sirel, 1974, s.29).

Renklerin olumalarn da u zellikler ne kar:

1-Rengin olumas iin gerekli olan ilk koul n varldr. Bu nedenle ncelikle

gneten gelen nlarn nasl bir zellie sahip olmas gerektiini inceleyerek

balamakta fayda vardr. Renklerin oluabilmesi iin gneten yeryzne gelen

n, renkleri meydana getirebilecek ekilde, belirli bir dalga boyuna sahip

olmas gerekmektedir. Gnein yayd btn nlarn iinden sadece "grnr

k" olarak adlandrlan bu n yeryzne gelme olasl 1025'te bir

ihtimaldir. Bu inanlmas g olanak gerekleir ve renklerin olumas iin

gerekli olan nlar gneten dnyaya ular. 2 Gneten gelip uzaya yaylan k gerekte gze zarar verecek zelliklere

sahiptir. Bu yzden dnyaya ulaan n gzn rahatlkla alglayabilecei ve zarar vermeyecei duruma gelmesi gereklidir. Bunun iin nlarn bir szgeten gemesi gereklidir. Bu dev szge dnyay evreleyen "atmosfer"dir.

3 Atmosferden geen k yeryzne dalr ve rastlad maddelerin hepsine arparak yansr. In arpt maddelerin, yutmayp yanstacak zelliklerde olmas gereklidir. Grld gibi maddelerin yapsal zelliinin de yeryzne ulaan bu kla renkleri oluturacak biimde uyumlu olmas gereklidir. Bu art da gerekleir ve gneten gelen n arpt maddelerden kolaylkla yeni bir k dalgas yaylr. (Gkyz bu yzden mavi grnr.)

4 Renklerin oluumundaki dier bir aama da k dalgalarn alglayabilecek bir alglaycya, yani gze ihtiya olmasdr. Ik dalgalarnn grme organlaryla da uyum iinde olmas zorunludur. nsan, gn nn direkt geliini alglayamaz. nsan, yansyan, krlan, ayran alglayabilir.

5

Gneten gelen nlar gzmzn tabakalarndan geip retina blgesinde elektrik sinyaline dntrlmelidir. Daha sonra bu elektrik sinyalleri insan beyninde grnty alglamakla sorumlu olan grnt merkezine ulatrlmaldr.