ตุงลานนา 1

เอกสารประกอบการเรียนรู

เรื่อง ตุงลานนาเรียบเรียงโดย อาจารยลิปกร มาแกว

อาจารยเบญจพล สิทธิประณีตปรับปรุงโดย ผศ. มนตรี เลากิตติศักดิ์

ตุงลานนาคำวาตุง ในภาษาลานนาหมายถึง ธง ในภาษาไทยภาคกลาง ตรงกับลักษณะ

ประเภท ปกาฎะ ของอินเดีย คือมีลักษณะเปนแผนวัตถุ สวนปลายแขวนติดกับเสา หอย

เปนแผนยาวลงมาวัสดุที่ใชทำตุงนั้นมีหลายอยาง เชน ไม สังกะสี ทองเหลือง ผา กระดาษ ใบลาน เปนตน

ตุง เปนสิ่งที่ทำขึ้นเพื่อในใชงานทางพุทธศาสนา ทั้งในงานมงคล และอวมงคลตางๆ โดยมีขนาด รูปทรงและรายละเอียดดานวัสดุตางๆ แตกตางกันไปตามความเชื่อ และ

พิธีกรรมตลอดจนตามความนิยมในแตละทองถิ่นดวย

จุดประสงคของการทำตุงในลานนาดังนี้ คือ ถวายเปนพุทธบูชา สรางใหแกตนเองและผูลวงลับไปแลว จะไดพนไปจากเวรกรรมและ

ไดขึ้นสวรรค ประดับประดาศาสนสถาน ศาสนาวัตถุ เพื่อเปนการเฉลิมฉลอง เชนงานปอยหลวง

เปนตน เพื่อสะเดาะหเคราะห ขจัดภัยพิบัดตางๆ ใหหมดสิ้นไป โดยเฉพาะภัยที่เชื่อวาเกิดจาก

ภูติผีปศาจ หรือบาปกรรมทั้งหลาย ใชในทางไสยศาสตร ทำเสนหบูชาผีสาง เทวดา

ใชในพิธีกรรมและเทศกาลตางๆ เชนพิธีสวดมนต พิธีสืบชาตา การขึ้นทาวทั้งสี่ การตั้งธรรมหลวง งานปอยหลวง ทอดกฐิน ประเพณีสงกรานต ประเพณีเกี่ยวกับการตาย

ตุงจำแนกตามการใชงาน มีดังนี้

ตุงที่ใชประดับตกแตงสถานที่ที่มีงานสมโภชฉลองถาวรวัตถุ

เปนตุงที่ใชตกแตงทางพระพุทธศาสนา เพื่อใหเกิดความสวยงาม เปนเครื่องหมายนำทางไปสูบริเวณงาน และใชในงานมงคลตางๆ มีดังนี้

ตุงไชย (ตุงไจย) เปนตุงขนาดใหญ รูปสี่เหลี่ยมผืนยาวถือวายิ่งยาวยิ่งมีอานิสงคมาก

ตุงไชยทำดวยผา เสนฝาย เสนไหม ซึ่งจะทอเปนใยโปรง มีการตกแตงประดับประดา บางก็ถักทอเปนลวดลายตางๆ อยางสวยงาม ถาผาผืนยาวมากมักใชไมไผลำโตทำเปนเสาตุงใชใน

งานเฉลิมฉลองตางๆ ชาวบานจะชวยกันทำตุงไชยมาปกเรียงรายตามสองขางทางที่จะเขาสูวัด การที่นำตุงไชยมาจักเพื่อเปนการอุทิศสวนกุศลใหผูลวงลับ นอกจากปกไดสองขางทาง

เขาวัดแลว ยังมีการประดับไวรอบศาสนาสถาน ศาสนวัตถุ ที่ทำพิธีฉลองกันดวย

ตุงลานนา 2

ตุงใย (ตุงใยแมงมุม) คือตุงที่ทำดวยเสนดาย หรือไหม ผูกกันคลายใยแมงมุม เพื่อใชในพิธีกรรมทางศาสนาเชนเดียวกับตุงไชย หรือแขวนไวในวิหารหนาพระประธานถวายเปน

พุทธบูชา การทำตุงชนิดนี้ขึ้นกับความนิยมของแตละหมูบานตุงกระดาง เปนตุงที่ทำดวยวัสดุคงรูป ผืนตุงทำดวยไมแกะสลัก หรือปูนปน หรือ

เปนแผนโลหะฉลุลาย นอกจากนี้ยังมีการประดับตกแตงดวยกระจก หรือฉลุเปนลวดลายประดับบนตุง ตุงชนิดนี้ผูสรางมักเปนผูสูงศักดิ์หรือมีฐานะทางเศรษฐกิจดีพอเพราะวัสดุที่ใช

มีราคาแพงและใชชางที่มีฝมือประณีต มีวัตถุประสงคเพื่อถวายเปนพุทธบูชาตุงขอนงวงชาง หรือตุงขอนกม มีลักษณะเปนวงแหวน ทำดวยไมไผ มัดโยงกันเปน

ปลองหมดวยกระดาษสีตางๆ มักผูกติดไวบริเวณหนาพระประธานตุงตั๋วเปง คือตุงประจำปเกิด เปนตุงทำดวยกระดาษ หรือผา ทด พิมพ หรือเขียน

เปนรูปสัตวประจำปเกิด นิยมปกบนเจดียทรายในเทศกาลสงกรานต หรือแขวนหนาพระประธาน

ตุงราว คือตุงขนาดเล็ก มักทำดวยกระดาษฉลุ เปนลวดลายบนผืนตุง รูปทรงสามเหลี่ยมหรือสี่เหลี่ยมแบบยาว บางครั้งตัดเปนรูปคลายรูปคน ใชแขวนเชือกเปนแนวยาว

สลับสีกัน โยงตามเสาของศาลาธรรมหรือปรำพิธี หรือในวิหารที่มีพิธีกรรมทางศาสนาตุงตะขาบ ตุงจรเข เปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผา มีรูปตะขาบ หรือจรเข อยูบนผืนตุงใช

เฉพาะในงานทอดกฐินตุงดอกบอง หรือตุงใสหม ูเปนตุงที่มีรูปรางทรงจอมแห ทำจากกระดาษสีตางๆ ผูก

ติดกับกิ่งไม หรือกานไมไผเล็กๆ ตุงนี้ใชในเทศกาลสงกรานต โดยปกบนกองเจดียทราย หรือประดับเครื่องไทยทานตางๆ

ตุงคาคิง เปนตุงที่มีรูปรางยาวแคบ ความยาวเทาความสูงของผูทำพิธี ผืนตุงทำดวยกระดาษสีขาว อาจตกแตงลวดลายดวยกระดาษเงิน กระดาษทอง ตุงคาคิงที่ใชในงานขึ้น

บานใหมที่มีพิธีสืบชาตา พิธีสะเดาะเคราะห หรือปกบูชากองเจดียทรายตุงพระบด, พระบฎ เปนตุงที่มีลักษณะเปนผืนผาใบ หรือกระดาษรูปสี่เหลี่ยมผืนผา

มีขนาดตางๆ สวนมากประมาณ ๘๐ คูณ ๑๐๐ เซนติเมตร กรอบทั้งสี่ดานทำดวยไมทำใหตึง ตุงพระบด จะเปนรูปพระพุทธรูปประทับยืน ปางลีลา หรือปางเปดโลก ตุงชนิดนี้ใช

ประดับไวดานหลังพระประธานในโบสถ นอกจากประดับพระประธานแลวบางแหงยังใชกับพิธีกรรมวามเชื่อดวย เชน ตุงพระบฎ ที่ใชในพิธีเลี้ยงผีปูแสะยาแสะที่บานแมเหี๊ยะ จังหวัด

เชียงใหม่

ตุงลานนา 3

ตุงที่ใชในการประกอบพิธีงานอวมงคลเปนตุงที่ถือกันวาใชกับเฉพาะในพิธีที่ไมเปนมงคล หรือใชกับความตาย เชนงานศพ

หรือพิธีกรรมที่เกี่ยวกับคนตายเปนสวนใหญ เชนตุงสามหาง เปนตุงรูปคนหรือตุงผีตาย ใชสำหรับนำหนาศพไปสูสุสาน หรือเชิง

ตะกอน เปนตุงที่ประดิษฐขึ้นเพื่อรวมลักษณะแทนตัวของคนเราไวดวยกัน คือสวนหัวและลำตัวเปนสวนที่กางออกมาเปนแขนขา บางทานกลาววาเปนคตินิยมเกี่ยวกับการเวียนวาย

ตายเกิด เพื่อเนนธรรมานุสติ ใหถึงความหลุดพน ไดแก อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ตุงชนิดนี้บางทองที่ เชน ลำปาง เรียกตุงฮางคน หรือตุงอองแอง

ตุงแดง ตุงผีตายโหง ตุงคางแดง มีความยา ๔ ถึง ๖ ศอกกวางประมาณ ๑ คืบเศษๆ แบงความยาวออกเปน ๕ ทอน ชายดานลางทำเปน สามชาย ประดับตกแตงให

สวยงาม การใชงาน ใชในพิธีสูตรถอนศพ ที่ตายผิดปกติ เชนตายเพราะอุบัติเหตุตางๆ จะใชตุงปกไวบริเวณที่ตาย แลวกอเจดียทรายเทากับอายผูตาย ปกชอนอยบนเจดียทรายใหครบ

เมื่อเห็นตุงแดงและกอทรายนอย ณ จุดใด ก็หมายถึงวาบริเวณดังกลาวมีคนตายไมดีไมงามตุงเหล็ก ตุงตอง ทำดวยแผนสังกะสีหรือแผนทองเหลืองขนาดเล็ก ประดับอยูที่

ปลายทั้งสองขางของกานไมเล็กๆ ที่ติดขวางบนตุงผืนใหญเปนระยะๆ บางครั้งทำเปนรูปทรงคลายพูหอย ตุงนี้ทำเพื่ออุทิศสวนกุศลใหผูตายที่ฐานะยากจนหรือไรญาติ

ตุงที่ใชประกอบการเทศน จะเปนตุงที่ใชประกอบในพิธีงานเทศกาล ตั้งธรรมหลวง ในเดือนยี่เพ็ง หรือยี่เปง

(วันเพ็ญเดือนสิบสอง) หรืองานตั้งธรรมหลวงเดือนสี่เพ็ง (วันเพ็ญเดือนยี่) โดยการปกตุงดัง

กลาวนี้ในกัณฑเทศ หรือประดับอาคารที่มีการเทศน เชนโบสถ วิหาร หรือศาลาบาตร เปนตน ทั้งนี้ตามคติความเชื่อของคนลานนาการทำตุงประกอบการเทศน เพื่อถวายเปน

พุทธบูชา และเชื่อวาจะไดอานิสงสมากตุงที่ใชประกอบการเทศนสอดคลองกับการเทศนธรรมเรื่องตางๆ ในทศชาติ ดังนี้

๑. ตุงดิน! ประกอบกัณฑ เตมิยชาดก๒. ตุงทราย!ประกอบกัณฑ ชนกกุมาร

๓. ตุงไม! ประกอบกัณฑ สุวรรณสาม๔. ตุงจีน! ประกอบกัณฑ เนมิราช

๕. ตุงเหียก! ประกอบกัณฑ มโหสถ๖. ตุงเหล็ก! ประกอบกัณฑ ภูริทัต

๗. ตุงตอง! ประกอบกัณฑ จันทกุมารชาดก

ตุงลานนา 4

๘. ตุงขาวเปลือก ประกอบกัณฑ นารถชาดก๙. ตุงขาวสาร ประกอบกัณฑ วิธูรบัณฑิต

๑๐. ตุงเงิน! ประกอบกัณฑ เวสสันดร๑๑. ตุงคำ! ประกอบกัณฑ สิตธาตถออกบวช

ชอ คือตุงชนิดหนึ่งแตมีขนาดเล็ก เรียกชื่อตามลักษณะการใชงานหรือรูปทรง เชนชอนอย เปนชอขนาดเล็ก ใชปกเจดียทรายในเทศกาลงานสงกรานต ในการสะเดาะ

เคราะห การสืบชาตา การขึ้นทาวทั้งสี่ การถวายเปนพุทธบูชาชอนำทาน ใชปกเครื่องไทยทาน หรือปกบนฟอนหญาคาพรอมธนบัตร แหในงาน

พิธีตางๆ เชนผาปา กฐิน ปอยหลวงชอชาง ทำดวยผาแพรสีตางๆ ปกดิ้นอยางสวยงาม ใชถือนำหนาครัวทาน หรือใชปก

สลับกับตุงไชยในงานปอยหลวง

อานิสงสของการสรางตุงจากหลักฐาน ตำนาน นิราศ ลิลิต และพงศาวดารตางๆ ไดเขียนถึงอานิสงสของการ

สรางตุงวา ผูที่สรางตุงถวายเปนพุทธบูชาจะไมตกนรก ไดเกิดในสวรรคชั้นดาวดึงส ถากลับ

มาเกิดในมนุษยโลกก็จะไดเปนใหญเปนโต ถาสรางอุทิศใหผูตาย ผูตายก็จะพนจากการไปเปนเปรต หลุดพนจากบาปกรรมที่ทำไว จากอานิสงสดังกลาวทำใหชาวลานนานิยมสรางตุง

กันทุกชั้นวรรณะ ซึ่งรูปแบบของตุงก็จะมีความแตกตางกันขึ้นอยูกับฐานะทางสังคมของเจาของ พื้นฐานความเชื่อของสังคม วัสดุและความสามารถของคนในทองถิ่นในการนำเอา

วัสดุที่มีมาประดับตุงโดยใชเทคนิควิธีการตางๆในคัมภีรใบลานเรื่อง อานิสงสทานตุง ฉบับวัดแมตั๋ง ตำบลแมพริก จังหวัดลำปาง

ก็ไดกลาวถึงอานิสงสการสรางเสาตุง และเสาหงสบูชาพระพุทธเจาวาจะไดผลบุญพนจากอบายภูมิ ไปเกิดยังสวรรคชั้นดาวดึงส หางตุงกวัดแกวงในยามลมพัด หากพัดแกวงไปทาง

ทิศตะวันออก ผูสรางตุงก็จักไดเปนจักรพรรดิราช หากพัดไปทิศอาคเณยจักไดเปนมหาเศรษฐี พัดไปทิศทักษิณจักไดเปนเทวดาชั้นมหาราชิก พัดไปทางทิศหรดี จักไดเปนพระยา

ประเทศราช พัดไปทิศปจจิมจักไดเปนพระปจเจกโพธิญาณ หากพัดไปทิศพายัพจักไดทรงปฎกทั้ง ๓ พัดไปทิศอุตตระจักไดเปนทาวมหาพรหม พัดไปทิศอีสานจักไดเปนสมเด็จอมริ

นทราธิราช หากพัดลงทางดาลางจักไดเปนใหญในโลกนี้ หากพัดขึ้นบนอากาศจักไดเปนพระพุทธเจาองคหนึ่ง และไดพบพระศรีอาริยเมตตรัย

ตุงลานนา 5

สืบสานวัฒนธรรมการใชตุงจากคติความเชื่อเหลานี้ทำใหเราพบรูปลักษณของตุง เปนพุทธศิลปสำคัญในวัด

ตางๆ ของลานนาอยางหลากหลายแมในปจจุบันชาวลานนาสวนใหญยังนิยมสรางตุงเพื่อใชในพิธีกรรมตางๆ ทั้งทางศาสนา ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต ประเพณีเกี่ยวกับความตาย งาน

เทศกาล และเฉลิมฉลองตางๆ ตามคติความเชื่อดั้งเดิม แตแนวโนมการใชตุงเริ่มเปลี่ยนไปเนื่องจากบรรดาหนวยงานทั้งภาครัฐและเอกชนมักใชตุงประดับตามสถานที่จัดงานตางๆ

เพื่อความสวยงาม บางงานนำตุงไปใชอยางไมเหมาะสมเปนการทำลายคติความเชื่อดั้งเดิมของชาวลานนา เชน การนำตุงไปประดับบนเวทีประกวดนางงาม เปนตน บางงานใชตุงปก

ประดับไดแตควรใชตุงใหถูกประเภทและเหมาะสม หากไมมีการอนุรักษ และศึกษารูปแบบคติความเชื่อเกี่ยวกับการใชตุงใหเขาใจถองแทแลวอนาคตการใชตุงในพิธีการตางๆ ตามคติ

ความเชื่อเดิมคงจะถูกดัดแปลงใหผิดเพี้ยนไปในที่สุด

เรียบเรียงโดยอาจารยลิปกร มาแกวคณะศิลปกรรมและสถาปตยกรรมศาสตรมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนาเขตพื้นที่ภาคพายัพ

ตุงลานนา 6

แบบฝกหัดการทำตุง (ทุง) หรือ ธง

วัสดุอุปกรณในการทำตุง

กระดาษวาวคละสี ๓ คูสี (เลือกสีที่สวางและตัดกัน) กระดาษเงิน กระดาษทอง กระดาษตะกั่วสีเขียว สีแดง

กรรไกร กาวลาเท็กซ

กระดาษการดแข็ง เข็ม ดาย

ไมไผแขวนตุง กระดาษสา

ประเภทของตุงที่จะประดิษฐ ตามวัสดุอุปกรณเหลานี้

ตุงใสหมู ตุงคาคิง ตุงไชย ชอนำทาน ลายดอกประดับตุง และครัวทาน

ตุงลานนา 7

การตัดตุงใสหมู

อุปกรณ ที่ตองใช- กระดาษวาวหลากสี

- กรรไกร- กระดาษแข็ง

- ดาย ไมไผ

ตุงลานนา 8

ขั้นตอนการตัดตุงใสหมู1. นำกระดาษวาว ๒ แผน แผนละสี เลือกสีที่มีความแตกตางกัน มาซอนกัน เลือกคูสีที่มี

ความตัดกันจะยิ่งทำใหเกิดความสวยงาม หรือจะใชสีออนเขมตางกันเพื่อใหเกิดความออนหวานก็ได จากนั้นพับตามทะแยงใหเปนรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส ตัดกระดาษสวนที่เหลือ

ออก

ตุงลานนา 9

พับกระดาษและตัดตามรอยเสนประ

2. พับกระดาษจากมุมเขาสูดาน ใหเปนรูปสามเหลี่ยมตามขั้นตอน

ตุงลานนา 10

๑. พับใหมุมเขามาชนมุม ๒. พับใหมุมเขามาอีกครั้งหนึ่ง

ภาพการพับทบครั้งที่สอง

3. เมื่อทำการพับจนเปนรูปลิ่มชายธงตามภาพแลวสามารถตัดสวนปลายของกระดาษออกเพื่อใหเปนตุงที่มีสวนชายเสมอกันหรือจะ ปลอยชายใหเปนกลีบก็ไดตามความตองการ

จากนั้นจึงทำการตัดลวดลายสวนปลายที่เปนชายธงใหสวยงาม

ตุงลานนา 11

๓. พับทบเขามาอีกครั้งหนึ่ง ๔. พับทบลงมาใหดานบนทับลาง

จะตัดสวนปลายชายธงออกก็ได ถาไมตัดสวนชายธงจะตัดเปนลวดลายเลยก็ได

4. เมื่อตัดตกแตงสวนชายเรียบรอยแลวใชกรรไกรตัดสวนที่เปนตัวของตุง (ชวงที่เปนสามเหลี่ยม) โดยตัดเขาไปใหสลับกันจากดานบน - ดานลาง แตอยาใหขาดออกจากกัน ให

ตัดเขาไปจนเหลือขอบไวประมาณ ๐.๕ เซนติเมตร ตัดสลับกันไปแบบนี้ตั้งแตสวนลางไปจนถึงสวนบน โดยใหเหลือพื้นที่สวนบนไวประมาณ ๔ เซนติเมตร เพื่อทำเปนหัวตุง สำหรับ

ติดกระดาษแข็ง

5. เมื่อตัดกระดาษไดตามตองการแลวจะคอยๆ คลี่กระดาษออกจนหมด โดยจะกลับเอาดานในออกมาดานนอก และสะบัดกระดาษเบาๆ กระดาษจะคอยๆ คลี่ออกซอนๆ กันเปน

พวงสวยงาม

ตุงลานนา 12

เหลือไวประมาณ ๐.๕ เซนติเมตร

ดานบนสุดเหลือไวประมาณ ๔ เซนติเมตร

6. ตัดกระดาษแข็งขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 1 นิ้ว ใชดายรอยตรงกลางแลวนำไปรอยผานดานในของหัวตุง นำปลายเสนดายไปผูกติดกับปลายไมที่เตรียมไวเปนอันเสร็จ

ตุงลานนา 13

คลี่กระดาษออกแลวกลับดานเอาดานในออกมาดานนอก

รอยดายและมัดกับปลายไม

การตัดลวดลายประกอบตุง หรือเพื่อใชประดับตกแตง

นอกจากการทำตัวตุงแบบตางๆ แลวยังมีการทำลวดลายเพื่อใชประดับตกแตงตุง หรือใชประดับตกแตงสิ่งอื่นๆ อีก เชน ใชตกแตงครัวตาน (ครัวทาน) ตกแตงบริเวณ หรือ

เครื่องใชตางๆ ที่เกี่ยวของในพิธีใหเกิดความสวยงาม ซึ่งอาจใชเศษของกระดาษที่เหลือจากการทำตุง ชอ หรือ ทำอยางอื่นๆ มาตัดเพื่อใหเปนลวดลาย อยางงายๆ ในที่นี้จะเรียก

วาการตัดลาย ดอก หรือลายดอกแกว ซึ่งจะมีแบบอยางในการตัดมากมายตามแตจินตนาการของผูสราง

อุปกรณ๑. กระดาษเงิน กระดาษทอง กระดาษวาว หรือกระดาษอื่นๆตามตองการ

๒. กรรไกรขั้นตอนในการตัดลวดลายดอกแกวมีดังนี้

๑. พับกระดาษครึ่งหนึ่งของสี่เหลี่ยมจัตุรัสใหเปนสี่เหลี่ยมผืนผา

๒. พับปลายกระดาษดานบนซาย และขวาเขาหากึ่งกลางใหเปนรูปสามเหลี่ยม

ตุงลานนา 14

๓. เมื่อพับเปนรูปสามเหลี่ยมแลวใหพับปลายดานซายทบไปหาปลายดานขวา จะไดรูปสามเหลี่ยมมุมฉาก

๔. เมื่อไดรูปสามเหลี่ยมมุมฉากแลวใหพับทบเขามาเหมือนขั้นตอนแรก

๕. ทำการวาดลวดลายลงบนกระดาษ แลวตัดตามลวดลายที่วาดไว

๖. เมื่อตัดเสร็จแลวใหคลี่กระดาษออกจะไดลวดลายตามที่ไดออกแบบไว ซึ่ง

ลวดลายตางๆ นั้นสามารถที่จะทดลองออกแบบไปเรื่อยๆ หรือตัดไปตามความคิดของตนเอง ก็อาจจะไดลวดลายที่แปลก และสวยงามมากมาย

ตุงลานนา 15

ตุงลานนา 16

ตุงลานนา 17

รูปแบบของการพับและตัดกระดาษเพื่อทำลวดลายประดับตกแตงแบบตางๆ

ตุงลานนา 18

ภาพลวดลายดอก และการตัดลวดลาย

จอ หรือ ชอ หรือ ชอนำทาน (ชอนำตาน)ชอหรือจอนำตาน เปนตุงอีกชนิดหนึ่ง ใชสำหรับตกแตงเครื่องอุปโภคบริโภคทั้ง

หลายที่จะนำไปถวายวัด หรือนำไปทำบุญกับพระ โดยเฉพาะในงานพิธีมงคลใหญๆ เชน

งานปอย งานประเพณีสงกราณต หรือการทอดพระกฐิน ทอดผาปา การตัดชอนำตานมีขั้นตอนดังนี้

วัสดุอุปกรณ• กระดาษวาวสีตางๆ กระดาษสา หรือกระดาษเงินกระดาษทอง ตามตองการ

• กรรไกรตัดกระดาษ• กาว ดาย ไมไผ

ขั้นตอนในการตัดชอนำตานการตัดในแบบที่ ๑ การตัดชอนำตานเปนรูปคน หรือรูปเทวดา นำกระดาษวาวสี

สวยงาม หรือกระดาษสีเงิน สีทอง มาตัดแบงเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผาตามขนาดที่ตองการเมื่อตัดกระดาษเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผาตามตองการแลวใหพับครึ่งกระดาษตามยาว

หนึ่งครั้ง จากนั้นทำการราง หรือเขียนลวดลายลงในกระดาษใหสวยงาม โดยพิจารณาวาลวดลายที่เขียนจะเปนครึ่งหนึ่งของลวดลายเต็ม

รางลวดลายเสร็จแลวใชกรรไกร หรือมีดตัดตามรูปแบบลวดลายที่รางไว เมื่อตัดเสร็จแลวทำการคลี่กระดาษออก จะเปนรูปแบบตามที่กำหนดไวมีลักษณะลวดลายสอง

ขางเทาๆ กัน จากนั้นนำดายรอยบริเวณสวนหัวนำปลายอีกดานหนึ่งไปผูกติดกับปลายไมไผซีกเพื่อนำไปปกกับครัวทานเปนพุทธบูชาตอไป

ตุงลานนา 19

ภาพแสดงการพับและตัดลวดลายตุงจ้อ

การตัดชอนำทานรูปสามเหลี่ยมชายธง

ตัดกระดาษวาวเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผา ความกวางยาวตามตองการจากนั้นพับตามแนวทะแยงของกระดาษ ตัดครึ่งตามรอยพับ ใชกรรไกรตัดชายทั้งสองดานใหเปนลวดลาย

สวยงาม

หลังจากตัดชายทั้งสองดานใหสวยงามแลวใหทำการพับมุมดานซายลงมาใหเปนรูปสามเหลี่ยม จากนั้นจึงพับมุมดานขวาไปดานซาย

จากนั้นพับอีกหนึ่งครั้งเพื่อใหเปนรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็กลง แลวจึงตัดดานขางของ

ปลายแหลมที่พับออกทั้งสองขางใหเปนลวดลายสวยงาม ลักษณะรูปกระจัง โดยแบงชองไฟ และชวงจังหวะใหสวยงาม

ตุงลานนา 20

เมื่อคลี่กระดาษออกก็จะไดลวดลายที่สวยงาม หากตองการใหมีหลายดวง ก็ใหพับดานลางของชายธงอีก เปนลำดับไป เมื่อไดลวดลายที่สวยงามดีแลวจึงนำไปทากาวติดบน

ไมไผใหสวยงาม

ตุงไชย หรือตุงไจตุงไชย เปนตุงที่ใชในงานปอยหลวง เชน การฉลองวิหาร ฉลองศาลา หรืออาคาร

สถานที่ภายในวัด พรอมเขียนคำอุทิศถวายติดไวที่ตัวตุง สวนประกอบของตุงไชย แบงเปน

สี่สวน คือ หัวตุง ตัวตุง หางตุง สวนตุงเล็กๆ ดานขางเรียกตุงขอนนางผาน หรือบางครั้งเรียกใบไฮ (ใบตนไทร) หรือใบไผ

ตุงลานนา 21

วิธีทำตุงไชยตัวตุงไชย ใชผาหรือกระดาษ ตัดใหมีขนาดยาวประมาณ ๒.๕ เมตร ถึง ๓ เมตร

ความกวางประมาณ ๙ นิ้ว แบงชองดานขวางของผาใหไดชองสี่เหลี่ยมจตุรัส หรือสี่เหลี่ยมผืนผาเกิน

กวา ๕ ชอง พับตามรอยที่แบง ถาเปนกระดาษสาใชดินสอขีดแบงชองใหเห็นชัดเจน แตหากเปนผา

ใหแบงชองดวยการพับผาแลวใชเตารีดใหเปนรอยพับ

นำกระดาษตะกั่วมาพับ

ตามขวางใหได ๔ ทบตัดตามขวางใหเปนเสน

หนาประมาณ ๑ นิ้ว นำกระดาษที่ไดมาคลี่

เปนเสนยาว แลวพับครึ่งตามความยาวของ

กระดาษ จากนั้นทากาวบนกระดาษตะกั่วที่

พับแลวนำไปติดขอบทั้งสองดานของตัวตุง

ตลอดความยาวทั้งสองดาน

นำไมไผมาเหลาหนาประมาณ ๒ ม.ม. กวางประมาณ ๑ ซม. ยาว ๑๒ นิ้ว จากนั้น

นำมาติดตามรอยที่พับไวใหสวนเกินของไมยื่นออกมาจากผาทั้ง ๒ ดานเทาๆ กัน นำกระดาษตะกั่วกวางประมาณ ๑.๕ ซม. ติดลงบนไมตลอดความยาวทั้งดานหนาและดาน

หลัง นำลายที่ตัดเตรียมไวมาประดับตามชองทุกชอง ทั้งตรงกลาง หรือมุมของแตละชองใหสวยงาม

ตุงลานนา 22

หัวตุงไชยหัวตุงไชยมีความนิยมที่แตกตางกันไป บางแหงอาจจะใชไมไผขดเปนวงกลม ๓ วง

บางแหงอาจใชไมทำเปนรูปกาแล หรือบางแหงอาจใชไมหรือกระดาษแข็งตัดเปนรูปปราสาท หรือบางแหงทำเปนรูปพญานาคบาง เทวดาบาง ในที่นี้จะเปนการใชกระดาษ

แข็งหรือไมตัดเปนรูปคลายปราสาท

วิธีทำ หัวตุงไชย

ตัดกระดาษแข็งหรือไม ขนาดกวาง ๙ นิ้ว ใหเปนรูปคลาย

ดอกบัวตูมหรือใบเสมา ตามแบบนำกระดาษตะกั่วมาติดบนกระดาษแข็งทั้งสองดาน โดยทากาว

บนกระดาษแข็งหรือไมที่ตัดเปนหัวตุง รอใหกาวแหงจึงตัดตามแนวขอบของกระดาษแข็ง

เมื่อกระดาษ และกาวแหงดีแลว นำกระดาษตะกั่วสีอื่นๆ มาตัดเปนลวดลายมาติดประดับลงบนหัวตุงใหสวยงาม

หางตุงไชย

หางตุงไชยมีหลายแบบเชนเดียวกัน แลวแตการออกแบบของแตละที่ แตสวนใหญมักจะออกแบบใหสอดคลองกับหัวตุง

วิธีทำหางตุงไชยตัดกระดาษแข็งขนาดกวาง ๙ นิ้ว รูปแบบใหสอดคลองกับหัวตุง

นำกระดาษตะกั่วมาปดทั้งสองดาน ทำเชนเดียวกับหัวตุง เมื่อกาวและกระดาษแหง นำกระดาษตะกั่วสีอื่น มาตัดเปนลวดลาย

ตกแตงใหสวยงามเหมาะสมกับหัวตุง

ตุงลานนา 23