Univerzitet u Sarajevu

Prirodno-matematički fakultet

Odsjek za geografiju

Turizam i zaštita životne sredine

Turistički motivi Unsko-sanskog kantona Seminarski rad iz predmeta „Turistička geografija“

Mentor: Student:

Doc. Dr. Alma Pobrić Selma Behrem

Mr. Edin Hrelja

Sarajevo, maj 2013.

Sadržaj

Uvod.......................................................................................................................................................3

1. Geografski položaj Unsko-sanskog kantona...................................................................................4

1.1 Fizičkogeografske karakteristike............................................................................................5

1.1.1. Geološke karakteristike........................................................................................................5

1.1.2. Geomorfološke karakteristike...............................................................................................5

1.1.3. Klimatske karakteristike.......................................................................................................5

1.1.4. Hidrološke karakteristike......................................................................................................6

1.1.5. Pedološke i biogeografske karakteristike..............................................................................6

1.2. Društvenogeografski položaj.......................................................................................................7

1.2.1. Demogeografske karakteristike............................................................................................7

1.2.2. Urbanogeografske karakteristike..........................................................................................8

1.2.3. Ekonomskogeografske karakteristike....................................................................................8

1.2.4. Saobraćajne karakteristike...................................................................................................8

2. Turistički motivi Unsko-sanskog kantona.........................................................................................9

2.1. Definiranje turističkih motiva......................................................................................................9

2.2. Prirodni turistički motivi Unsko-sanskog kantona.......................................................................9

2.2.1. Geomorfološki turistički motivi............................................................................................9

2.2.2. Hidrografski turistički motivi.............................................................................................18

2.2.3. Biogeografski turistički motivi...........................................................................................23

2.3. Antropogeni turistički motivi....................................................................................................24

2.3.1. Etnosocijalni turistički motivi.............................................................................................25

2.3.2. Manifestacioni turistički motivi..........................................................................................25

2.3.3. Umjetnički motivi...............................................................................................................28

2.3.4. Ambijentalni motivi............................................................................................................33

3. Zaključak..........................................................................................................................................35

Literatura i izvori..................................................................................................................................36

2

Uvod

Unsko-sanski kanton, zajedno sa njegovim turističkim motivima predstavlja predmet istraživanja ovog seminarskog rada. Značaj rada se ogleda u tome, da sa turističkog aspekta sagledamo sve prirodne i antropogene potencijale ovog područja..

Cilj ovog seminarskog jeste da uputi čitaoce o mogućnosti razvoja turizma na ovim prostorima i iskorištavanje njegovih potencijala.

U prvom djelu ovog seminarskog rada obrađeni su geografski položaj ovog područja, te prirodno-geografske i to sa geotektonskog, geološkog, geomorfološkog, klimatskog, hidrografskog, pedološkog i biogeografskog aspekta, te društveno-geografske karakteristike analizirane kroz demografiju ovog kantona i naselja i naseljenost.

U drugom djelu seminarskog rada analizirani su turističi motivi, prirodni i antropogeni. Prirodno-geografski turistički motivi analizirani su kroz razne prirodne turističke potencijale kao što su geomorfološki (planine), geološki (speleološki objekti), hidrografski (rijeke, termalne vode, mineralne vode, termomineralne vode, vodeni resursi). Obrađeni su i antropogeni turistički motivi kroz sportsko-rekreativni turizam, manifestacije i sl.

Osnovna metoda korištena pri izradi ovog rada jeste metoda geografskog istraživanja. U sklopu ove metode vršena je analiza prikupljene literature koja se odnosi na Unsko-sanski kanton i njegove turističke potencijale.

3

1. Geografski položaj Unsko-sanskog kantona

Unsko-sanski kanton se nalazi u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine. Smješten je između 44° 15' i 45° 13,6' N te između 15° 44,5' i 16° 55,5' E. Površina Unsko-sanskog kantona je 4125 km2 što predstavlja 15,8% ukupne površine Federacije Bosne i Hercegovine.

Unsko –sanski kanton jedan je od 10 kantona Federacije Bosne i Hercegovine, konstituisan 1995. godine. Na sjeveru, zapadu i jugozapadu graniči sa Republikom Hrvatskom, na sjeveroistoku i istoku sa entitetom Republika Srpska a na jugu i jugoistoku sa Kantonom 10.

Slika 1. Geografski položaj Unsko-sanskog kantona u Bosni i Hercegovini

Izvor: http://upload.wikimedia.org

Prema administrativno-političkoj podjeli Unsko-sanski kanton čini 8 općina i to: Bihać, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Bužim, Cazin, Ključ, Sanski Most i Velika Kladuša.

1.1 Fizičkogeografske karakteristike

4

1.1.1. Geološke karakteristike

Područje Unsko-sanskog kantona se karakteriše složenom geološkom građom i litološkim sastavom što je posljedica duge geološke prošlosti i složene geološke evolucije. Na ovom prostoru smjenjuju se paleozojske naslage koje su razvijene u okolini Ključa i Sanskog Mosta, te stijene koje potiču iz mezozojskog tektonskog orogenog ciklusa. Jugozapadno od Grmeča rasprostranjene su mlađe mezozojske naslage pretežno u karbonatnom razvoju, a sjeverozapadno od Grmeča rasprostiru se vulkanogeno – sedimentni, flišni te karbonatni kompleksi. Kenozoik se može uočiti na područjima oko Cazina i Bihaća i to neogeni i kvartatni sedimenti. Najveće područje Unsko-sanskog kantona zahvataju tvorevine nastale tokom mezozoika. Donji trijas je karakterističan za područja istočno od Bosanske Krupe, od Bužima prema Velikoj Kladuši predstavljen je pješčarima, laporcima, laporovito-pjeskovitim krečnjacima i škriljavim glinama.Podruje kantona pripada zoni Visokog krša i to knjegovi južni djelovi. Može se izdvojiti i centalna zona paleozojsko-trijaskih masiva, te manjim djelom zona mezozojskih krečnjaka i dolomita sa sa srednjobosanskim škriljavim planinama u jezgru i centralna flišna zona.1

1.1.2. Geomorfološke karakteristike

Geomorfologija Unsko-sanskog kantona je veoma složena i na ovom području se izdvajaju morfostrukture bila i polja srednjih hipsometrijskih nivoa od oko 600m nadmorske visine, a u srednjim i južnim djelovima se uočavaju morfostrukture oblika antiklinorijuma, horstantiklinala i svodova, a između njih međugorske, unutar gorske i predgorske depresije sa odlikama sinklinorijuma, grebensinklinalama i monoklinalama. Morfostrukturu ovog područja čine dolinsko-kotlinske i planinske forme. Dominantni su planinski masivi Grmeča, Osječenice, Klekovače, Plješevice, Male Kapele.2

1.1.3. Klimatske karakteristike

Unsko-sanski kanton smješten je unutar dvije velike klimatske zone: južni djelovi sjevernog umjerenog pojasa i sjeverni dijelovi suptropskog pojasa sjeverne hemisfere. Južni dio kantona probližava se jadranskoj fasadi pa iz tog razloga se osjeća značajan suptropski uticaj na ovom području, a tome doprinosi i meridijanski pravac riječnih dolina koje presijecaju reljef. Sjeverni, središnji i istočni dijelovi kanotna su više pod uticajem kontinentalne klime, kao odlike sjevernog umjerenog pojasa. Unsko-sanski kanton pripada Cfb klimatu (umjereno topli i vlažni klimat). Ova klima zahvata područje sjeverne Bosne kao i doline srednjih tokova koji se ulijevaju u savu. Za područje slika Une karakteristilne su radijacijske i advektivne magle. Godišnje kolebanje temperature zraka između najtoplijeg i najhladnijeg mjeseca iznosi d

1 Prirodni turistički potencijali Unsko – sanskog kantona, diplomski rad, Amela Šehić, Sarajevo 2012.

2 Prirodni turistički potencijali Unsko – sanskog kantona, diplomski rad, Amela Šehić, Sarajevo 2012.

5

19°C do 20°C, a najmanje kolebanje ima Bosanski Petrovac oko 17 °C. Najtopliji mjesec je juli sa prosječnom temperaturom 20 °C u Bihaću, a u ostalim se kreće od 19 °C do 19,5°C. Prosječno se godišnje izluči 1172 mm padavina, a ta količina se razlikuje od općine do općine. Najmanju količinu padavina ima Sanski Most sa 986 mm, a najveću Bihać i Bosanski Petrovac. Maksimum padavina se javlja u toplijem periodu godine, gdje najviše kiše padne u periodu od aprila do augusta, te u novembru. Najviše dana sa sniježnim pokrivačem se javlja tokom zime u prosjeku 6,8 dana. Period od aprila do septembra je bez snijega. Prosječno godišnje ima 30,5 dana sa snijegom. Taj broj varira u pojedinim djelovima kantona.3

1.1.4. Hidrološke karakteristike

Hidrografsku okosnicu Unsko-sanskog kantona čini rijeka Una sa svojim pritokama Sanom i Uncem. Pored sliva Une postoje još i slivovi Gline i Korane. Riječna mreža Unsko-sanskog kantona pripada dendroidno-dijagonalnom tipu i nastao je kao posljedica međudjelovanja općih fizičko-geografskih komponenatara prostora. Sliv Une obuhvata veći dio kantona osim sjeverozapadnih dijelova.

1.1.5. Pedološke i biogeografske karakteristike

Najzastupljenija tla na području ovog kanotna su automorfna i hidromorfna tla. Automorfna se odlikuju normalnim vlaženjem padavinskim vodama bez zadržavanja vode u profilu. Na podučju kanotna zastupljena su tla svih klasa ovog razdjela: nerazvijena zemljišta, humusno – akumulativna, kambič,a, eluvijalno-iluvijalna tla i antopogena tla. Hidromorna tla nastaju prekomjernim, povremenim ili trajnim vlaženjem tla, u djelu ili na čitavom profilu. U ovom tlu vlaženje se obavlja padavinskim vodama.

Sliv Une odlukuje visok stepen biološke raznolikosti, a največi broj endema i relikata zastupljen je u ekostistemima pukotina karbonatnih stijena gornjeg dijela sliva Une i njene desne pritoke Unca. Na ovom području egzistira veliki broj raznovrsnih biljnih zajednica izuzetne vrijednosti preko 1900 biljnih vrsta, što iznosi 53,19 % svih vrsta prisutnih u Bosni i Hercegovini. Biogeografski, Unsko-sanski kanton pripada Eurosibirskoj regiji i unutar nje ilirskoj provinicji, na čijem je području narapireniji ekosistem umjerenovlažnih lišićarsko – listopadnih šuma hrasta kitnjaka i običnog grava, ekosistem bukovo – jelovih šuma, te ekosistem tamnih četinarskih šuma.4

1.2. Društvenogeografski položaj

3 Prirodni turistički potencijali Unsko – sanskog kantona, diplomski rad, Amela Šehić, Sarajevo 2012.

4 Prirodni turistički potencijali Unsko – sanskog kantona, diplomski rad, Amela Šehić, Sarajevo 2012.

6

1.2.1. Demogeografske karakteristike

Područje kantona naseljeno je još od prahistorije, ali prvi tačni podaci o stanju i kretanju stanovništva na ovom području datiraju iz 1879. godine, dok je zadnji popis bio 1991. i sljedeći nije do danas urađen. Do 1992. Godine broj stanovnika je bio u porastu, ali sa određenim promjenama, te ratnim dešavanjima i stradanjima stanovništva, kao i migracijama došlo je do opadanja broja stanovnika. Do razlike u broju stanovnika prema posljenjem popisu došlo je formiranjem međuentitetske linijem, koja je podjelila teritorije pojedinih općina, te je izvršena preraspodjela stanovništva među općinama kantona i pojedinim graničnim općinama koje se nalaze na području Republike Srpske.

Iz tabele 1 se može vidjeti opadanje broja stanovnika u svim općinama sa izuzetkom općine Bužim gdje je broj stanovnika u porastu, dok u općini Bosanski Petrovac je došlo do znatnog opadanja broja stanovnika u odnosu na druge opštine.

Općine 1991. 2010. (procjena)

Bihać 70 732 61 358Kljuć 37 391 19 535Cazin 63 409 62510Bužim 1 697 17 911Sanski Most 60 307 44 322Bosanska krupa 58 320 28 062Velika Kladuša 52 908 46 759Bosanski Petrovac 15 621 7 412USK 360 385 287 869

Tabela 1. Broj stanovnika po opštinama Unsko-sanskog kantona po općinama za period 1991. i 2010.5

Što se tiče prirodnog priraštaja na kantonu, prema procjenama iz 2010. godine, natalitet iznosi 2690, dok mortalitet iznosi 2129. Po općinama najveću stopu nataliteta ima općina Cazin, dok najmanju stopu ima općina Bosanski Petrovac. Po općinama najveću stopu mortaliteta ima Bihać, dok općina Bužim ima najmanju stopu mortaliteta. Na osnovu ovih pokazatelja kanton spada u grupu niskog prirodnog priraštaja.

U nacionalnoj strukturi na području Unsko-sanskog kantona iz 1991. godine najveću brojnost su imali Bošnjaci sa 69,4 %, zatim Srbi sa 23,7 %, Hrvati sa 3,2 % i Ostali sa 3,7 %. Što se tiče procjena iz 2010. I dalje većinsko stanovništvo čine Bošnjaci u općina Bihać, Bosanska Krupa, Cazin, Velika Kladuša i Bužim. Srpsko stanovništvo je u većini na području općine Bosanski Petrovac, dok općine Sanski Mosti i Ključ imaju ujednačen broj stanovnika

5 Prirodni turistički potencijali Unsko – sanskog kantona, diplomski rad, Amela Šehić, Sarajevo 2012.

7

Bošnjačke i Srpske nacionalnosti. Hrvati su najviše zastupljeni u općinama Bihać i Sanski Most, a inače ih najmanje ima na području Unsko-sanskog kantona.

1.2.2. Urbanogeografske karakteristike

Na nastak i razboj naselja veliki uticaj ima njihov fizičko-geografski i društveno-geografski položaj, ekonomske i kulturno – historijske karakteristike. Na području Unsko-sanskog kantona najveća gustina naseljenosti nalazi se uz riječne tokove i važne saobraćajnice.

Prema popisu iz 1991. Struktura naselja po veličini je različita po općinama. Tako na području općine Bosanski Petrovac egzistiralo je 16 naselja strukture po 200 stanovnika, a u Velikoj Kladuši samo jedno naselje ove veličine, dok naselja do 500 stanovnika je bilo u općini Ključ i Sanski Most 39, a najmanje u općini Velika Kladuša i to 7 naselja. Naselja od 500 do 2000 stanovnika imala je Velika Kladuša, a najmanje Bosanski Petrovac i to 5 naselja. Naselja od 2000 do 5000 stanovnika najviše je brojala općina Cazin i to 5 naselja, 3 naselja u općini Bužim, zatim općine Bihać, Bosanska Krupa, Velika Kladuša po 2, a općine Ključ i Sanski Most po 1 naselje. Naselja sa više od 5000 stanovnika su bila općinski centri. Što su i danas. Rako naselja sa 5000 do 10 000 stanovnika se ubraja Bosanski Petrovac, Ključ i Velika Kladuša, naselja sa 10 000 do 20 000 stanovnika Bosanska Krupa, Cazin i Sanski Most, a jedino Bihać spada u naselje sa više od 45 000 stanovnika.

Na površini od 4125 km2, prema popisu iz 1991. gustina naseljenosti je iznosila 8,4 naselja/km2,a po jednom naselju je bilo prosječno 1005 stanovnika.

1.2.3. Ekonomskogeografske karakteristike

Ekonomskogoeografski položaj Unsko-sanskog kantona je najpovoljniji u cijeloj Bosni i Hercegovini jer gravitira najrazvijenijim centrima Evrope (Zagreb, Rijeka, Ljubljana, Trst, Venecija, Graz, Beč itd.). Područje Unsko-sanskog kantona posjeduje značajne prirodne vrijednosti koje se odlikuju vodenim tokovima, šumskim resursima, mineralnim, termalnim i termomineralnim vodama, te velikim brojem biljnih i životinjskih vrsta.

1.2.4. Saobraćajne karakteristike

Ovaj kanton ima i povoljan geoprometni položaj jer zauzima prostor na pravcu koridora Zapadna Evropa – Mediteran – Bliski istok, te dobru saobraćajnu komunikaciju sa Republikom Hrvatskom . Na području kantona postoje 3 međunarodna granična prelaza za putnički promet: Izačić (Bihać), Užljebić (Ripač – Bihać) i Maljevac (Velika Kladuša). Postoje i dva objekta zračnog prometa: vojni aerodrom Željava i aerodrom Ćoralići (ima šljunčanu pistu dužine 1200m sa pratećim objektima).

2. Turistički motivi Unsko-sanskog kantona

8

2.1. Definiranje turističkih motiva

Pod turističkim motivima podrazumjeva se za turiste atraktivne pojave i predmete u prirodi i društvu. Turistički motivi su osnovni podsticaj kretanja u kojima se ralizuju kulturne i rekreativne potrebe. Dok je potreba subjektivni odraz, motiv je spoljna draž koja podstiče i razrješava tu potrebu.

Također treba istaći da turistički se ne mogu nalaziti u mjestima stanovanja, odnosno tamo gdje se stvara potreba kretanja. Oni se međusobno razlikuju ne samo po morfološkim, već i po specifičnim svojstvima. Praktična je podjela motiva prema genezi na priodne i antropogene.6

2.2. Prirodni turistički motivi Unsko-sanskog kantona

Za razliku od antropogenih, prirodni motivi su postali van uticaja čovjekove volje i moći.

U prirodne turističke motive ubrajamo geomorfološke turističke motive koji mogu biti planine i sl., zatim geološke (speleloški objekti), hidrografski (vodeni tokovi, termalni, mineralni, termomineralni izvori), zatim biogeografski (lov, ribolov) i sl. 7

2.2.1. Geomorfološki turistički motivi

Pod reljefom podrazumijeva se prostorni odnos tačaka na Zemljinoj površini. Prema vertikalnoj dimenziji razlikuju se dva osnovna oblika reljefa- udubljenja i uzvišenja. Udubljenja su: doline, kotline, krška polja, cirk, krateri, i dr. uzvišenja su: planine, vulkanske kupe, morenski bedemi, humovi, dine, i dr. Svi oblici reljefa nisu podjednako atraktivni i nemaju ista turistička svojstva.

U morfološkoj strukturi ovog područja ističu se brežuljci i niska pobrđa, aluvijalne ravni, te visoke planine: Grmeč (1605 m), Plješavica (1620 m), Osječenica (1796 m) i Klekovačaa (1522 m). Najznačajnija i najviša planina na području kantona jeste Plješevica, koja je ujedno i prirodna granica Bosne i Hercegovine sa Republikom Hrvatskom, zatim planina Grmeč koja je atraktivna za lovni turizam, te planine Klekovača i Osječenica koje su idealne za sportrsko-rekreativni turizam.

2.2.1.1. Planine

6 Turistička geografija, dr. Živadin Jovičić, Izdavač: Naučna knjiga, Beograd, 1989.7 Turistička geografija, dr. Živadin Jovičić, Izdavač: Naučna knjiga, Beograd, 1989.

9

Planine kao turistički motiv privlače više kao geografski kompleksi pri čemu glavnu ulogu imaju visinski elementi tj. ipak su atraktivne kao uzvišenja. Planina je, recimo privlačna zbog vazduha i zelenila, ali može biti i privlačna i zbog nekih pojava koje nisu vezane za osnovni pojam njenog oblika: vulkani, vodopadi, biološke vrste, lednici i sl.

Vrhovi, kao najviše tačke su najatraktviniji, jer u najvećoj mjeri oličuju osnovne draži uzvišenja; preglednost i dominacija nad horizontom su najvažniji efekti vezani za pogled sa vrha. 8

Plješevica

Plješevica je planina na granici Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Visoka je 1657 m i proteže se između Korenice (Hrvatska) i Bihaća (Bosna i Hercegovina). Podno ove planine nalaze se Plitvička jezera Nacionalni park pod zaštitom UNESCO-a.

Slika 2. Plješevica

Izvor:http://sphotos-a.xx.fbcdn.net/hphotos-ash3/578965_244177965708630_27020032_n.jpg

Plješevica predstavlja okosnicu dinarske planinske orografske cjeline, a samim tim ima i dinarski pravac pružanja. U geomorfološkom smislu Plješevica se nalazi na nabrano – rasjednim i šarijaškim strukturama. Također se na Plješevici mogu naći kraški oblici kao što su vrtače. Na ovom području prepliću se dva veoma jaka klimatska utjecaja: Panonske nizije i Jadranskog mora.

Grmeč

8 Turistička geografija, dr. Živadin Jovičić, Izdavač: Naučna knjiga, Beograd, 1989.

10

Grmeč je planina koja se proteže sjeverozapadnim djelom Bosne, dužinom oko 70 km između tokova rijeka Une i Sane. Njegov najviši vrh se nalazi na jugoistočnom djelu i zove se Crni vrh na 1604m nadmorske visine. U njegovom podnožju proteže se Podgrmeč sa nižim planinskim obroncima, Majdan planine i Srnetice, a nasljanja se na svoja okolna polja kao što su Bravsko, Petrovačko, Bjelajsko i Lušci polje, te kanjone i doline kao što su Unska, Japranska i zlatna Sanička dolina. Veća mjesta i gradovi okružuju Grmeč: Bihać, Bos. Petrovac, Ključ, Sanski Most i Bosanska Krupa.

Slika 3. Grmeč, Crni Vrh, izvor: http://www.grmec.com/MojGrmec/images/crnivrh01.jpg

Zahvaljujući povoljnim klimatskim prilikama, konfiguraciji terena, reljefa, pedološkom sastavu tla, biljni i životninjski svijet je raznovrstan. U zajednici šuma zastupljeno je ljekovito i endemično bilje, šumsko voće, razne vrste gljiva i šumski plodovi. Najpoznatije endemične vrste su apolonov leptir i runolist.

Osječenica

Planina Osječenica se nalazi u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine, visoka je 1795 m (vrh Velika Osječenica) i spada u srednje visoke planine. Planinski masiv dug je 30 km. S njene strane nalazi se kanjon rijeke Une i njene pritoke Unca, a sa druge strane kraška polja Medeno, Bjelajsko i Petrovačko polje. Osječenica je bogata florom i faunom, te na ovoj planini se nalazi rijetka biljka runolist. Područje Osječenice je vazdušna banja koja se odlikuje crnogoričnom šumom. Na Osječenici je izvršeno oznaavanje ruta za planinare i bicikliste.

11

Slika 4. Osječenica

Izvor: http://i56.servimg.com/u/f56/12/56/45/55/osjece10.jpg

Klekovača

Klekovača je planina u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine, jugoistočno od Bihaća i ujedno je i najviša planina ovog područja, sa najvišim vrhom Velika Klekovača (1962m). Okružuju je Srnetica, Grmeč, Osječenica itd. U sjeverozapadnom dijelu planine, prema planini Osječenici, nalazi se prevoj Oštrelj na 1033 m nadmorske visina, a preko Oštrelja vodi put Bosanski Petrovac – Drvar – Knin. Visoka i gusta četinarska šuma raste do nadmorske visine od oko 15000 m, a potrom prelati u rjeđu bukovu šumu. Sam vrh Klekovače obrastao je klekom, niskim rastinjem, pa se predpostavlja da je po njemu planina i dobila ime. Na Klekovači se može pronaći i rijetka biljka runolist. Prve planinske staze na oba njena najviša vrha, Malu Klekovaču (1761m) i Veliku Klekovaču (1962m), provedene su oko 1970. godine. Današnja planinarska staza je dobro obilježena, a postoji i planinarski dom. Nedaleko od Klekovače nalazi se i Lomska prašuma na površini od 298 ha koja je i zakonom zaštićena od 1956. godine.

12

Slika 5. Klekovača zimi,

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/bs/thumb/8/80/Klekovaca.jpg/220px-Klekovaca.jpg

2.2.1.2. Pećine

Pećine se ubrajaju među najviše turističke kuriozitete u reljefu. Lavirinti pećinskih kanala, dvorane raznih oblika i dimenzija, duboki ponori i vječito žuborenje i prije svega pećinski nakit. Turistička animacija pećina zahtjeva posebno uređenje i u ekonomskom smislu su rentabilnije za turističku eksploataciju.

Zbog litološkog sastava većeg dijela Unsko-sanskog kanotna, ovo područje obiluje krškom morfostrukturom. Od površinskih krških oblika na ovom prostoru nailazimo na vrtače, škrape i uvale, a od podzamnih krških oblika na jame i pećine. Najznačajniji krški podzemni oblici na području kanotna jesu pećine koje se nalaze u dolinama rijeka Une, Unca i Sane. Neke od ovih pećina su iztražene i poznate u speleološkoj literaturi, dok druge su slabo ili nikako istražene.

Speleološki objekti na području Unsko-sanskog kanotna su:

Sanski Most: Grbića pećina, Pećina Suvaja, Kerkezova pećina, Kamengradska pećina, Kevska pećina, Hrustovačka pećina, Dabarska pećina, Ivanovića pećina, Velika pećina, pećina Ledenac, pećina Vrujac, prećina Mračaj

13

Bihać: Radića pećina, Krušnička pećina, Raiče pećina, Kostela pećina, Velika pećina, Hodžića pećina, Gigića pećina, Pećina u Martin Brodu

Cazin: Radetina pećina, Glogovačka pećina Ključ: Vukovska pećina, Ramićka pećina, Dujskova pećina, Komička pećina Bosanski Petrovac: Rakovića pećina, Dragišićeva pećina Bosanska Krupa: Šišmiš pećina, Voloder pećina Velika Kladuša: Hukavica, pećina u Rajnovcu.

Hrustovačka pećina

Hrustovačka pećina jedan je od prirodnih dragulja općine Sanski Most i dio turističke ponude ovih prostora. Krase je stalaktiti i stalagmiti, koji su umjetnički izvajani tajnovitom rukom  prirode i svakog posjetioca ostavljaju bez daha. Pećina u selu Hrustovu, koje je udaljeno desetak kilometara od Sanskog Mosta, proglašena je spomenikom prirode i pod zaštitom je države Bosne i Hercegovine. Posjeduje naučnoistraživačke, obrazovne, turističko rekreativne i mnoge druge vrijednosti.

Ulaz u pećinu je veliki otvor u dubini stijene, svod u njenoj unutrašnjosti je veoma visok, a sama pećina prostrana, što ostavlja utisak impozantnosti. Dužina pećine iznosi oko šest stotina metara, s tim što se putevi u njoj račvaju u dva pravca. Uski rukavac Hrustovačke pećine, čiji se svod postepeno smanjuje nikada do kraja nije istražen i predstavlja veliki izazov za sve prave speleologe. Negdje u središtu ovoj jedinstvenog prirodnog bisera nalazi se tzv. „soba totema“. Na tom prostoru voda je hiljadama godina vajala tvrdu krašku stijenu stvarajući čudesne oblike, stalaktite i stalagmite kojih se ne bi postidjela niti jedna umjetnička galerija na svijetu. U pećini se nalazi i malo jezero čija veličina ovisi o godišnjem dobu i količini vode koju propušta kraška stijena u unutrašnjost pećine.

Slika 6. Hrustovačka pećina,

Izvor: http://radiosana.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=3652&Itemid=67

Arheološka istraživanja koja su vršena početkom dvadesetog vijeka, otkrila su da je ulaz u pećinu nastanjivan u najranijim fazama postanka ljudskog roda. Na tom prostoru iskopavanja su otkrila praistorijska ognjišta gdje se ložila vatra, kao i ostatke kostiju pradavnih životinja kojima se hranio prvobitni čovjek. Pretpostavlja se kako je ulaz u pećinu bio savršeno sklonište za naše pretke od zime, vjetra i drugih vremenskih nepogoda. 9

9 http://radiosana.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=3652&Itemid=67, 05.05.2012. 22:07

14

Dabarska pećina

Dabarska pećina se nalazi nešto sjevernije od Hrustovačke pećine jugozapadno od gradskog naselja Sanski Most. Nalazi se u neposrednoj blizini pećinskog vrela Dabra. Ulaz u pećinu je u obliku luka, visine oko 20 metara, a širine 30 metara. Ulaz je izgrađen od gornjojurskih krečnjaka. Iz pećine izbija manja tekućica širine 3 metra koja je veoma plitka. Pećina ulazi duboko u unutrašnjost, a dužine je ne veće od 200 metara. Svodovi su visine i do 15 metara i uočavaju se brojne pukotine i mikrooblici inicijalne faze razvoja stalaktita. Arheološki je istražena ali je znatno siromašnija od Hrustovačke pećine kada su u pitanju predmeti pronađeni u samoj pećini. Potrebno je dodatno istražiti ovu pećinu te uraditi adekvatniji prilaz ovom prirodnom spomeniku.10

Slika 7. Dabarska pećina

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Sanski_most,_Dabarska_pecina_(150x65x35_m,_tez_musl._modlite.jpg

Gigića pećina

10 Prostorna osnova prostornog plana općine Sanski Most, diplomski rad, Ajdin Mezetović, Sarajevo 2011.

15

Nalazi se iznad sela Resanovci na sjeveroistočnoj strani planinske morfostrukture Ilice (1654m); ovaj speleološki objekat detaljno istražen i u naučnoj speleološkoj literaturi poznat pod nazivom „Čađava pećina“. Ulaz u ovu pećinu dobro je vodljiv iz krškog polja Peći i puta Bosansko Grahovo – Drvar, a nalazi se na 895 m nadmorske visine. Ukupna dužina pećine je 320m. Formirana je krškim koroziono – erozivnim procesima u donjokrednim krečnjacima. Morfološki predstavlja jedinstvenu i monomorfnu cjelinu. U pećinskom hodnicima i dvoranama zapažaju se pećinske sigaste tvorevine.

Pećina u Martin brodu

Spada u vrlo rijetke kraške morfoskulpture u našoj dinarskoj planinskoj morfostrukturi i općenito u regionu. Pećina se nalazi u istoimenom naselju pored puta koji meridijalno povezuje ova naselja. Njena neobičnost se sastoji u tome što joj je pećinski otvor nastao u sedri. Završetak pećinskog sistema čine sedrene naslage koje su „otkrile“ pećinski ulaz, nastala je u trijasko karbonatnom kompleksi koji je isprepleten brojnim pukotinama polomljenog krečnjaka. Pećina je duga oko 300 m čiji kanali, sifoni i pećinski sistem pada prema rijeci Uni, što jasno govori da ovaj objekat hidrografski pripada sistemu rijeke Une. Unutrašnjost nema razvijenog spelleomorfografskog nakita, i stim u vezi ona čini fluvio-kršku-erozionu formu bez znatnog udjela krške korozije i akumulacije.

Slika 8. Pećina u Martin Brodu

Izvor: http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/small/63689901.jpg

2.2.1.3. Vodopadi

Martin Brod

Martinbrodski buk je prvi veliki vodopad riječnog toka Una i nalazi se kod Martin Broda, naselja smeštenog na dnu kanjona gdje se u Unu ulijeva Unac. Na ovom djelu sedra je stvorila mnogo kanala, brzaka te nekoliko većih vodopada od kojih je visina najevečeg 55 m. U neposrednoj blizini vodopada nalazi se i nekoliko spomenika kulture: manastir Rmanj i građevina iz zimskog doba Milančeva Kula koji upotpunjuju ljepotu rijeke.

16

Slika 9. Martin Brod, izvor http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Martin_brod.JPG

Štrbački buk

Nizvodno od Martin Broda nalazi se drugi veliki vodopad Une, štrbački Buk. Nalazi se u klisurastoj dolini. Sastoji se iz tri bigrema odsjeka širine 40 m i visine 23,5 m. Rijeka se velikom brzinom zahvaljući ogromnom protočnom snagom vode, obrušava niz stjenovitu podlogu i tako razbijajući se od stijene stvara prekrasan bijeli zid. To je u stvari nekoliko vodopada, jedan do dugom u neposrednoj blizini, a najveći slap visok je 25m. Ovaj vodopad čini najvrijedniji spomenik prirode i prirodne rijetkosti ovog područja. Sedrene tvorevine, kako je utvrđeno, nisu starije od 60 000 godina.

17

Slika 10. Štrbački buk, izvor: http://www.nfilipovic.com/content/photography/mountains-and-nature

Vodopad Blihe

Nalazi se u blizini naselja Fajtovci zapadno od gradskog naselja Sanski Most. Visina vodopada iznosi 72 metra. Prema općinskim podacima na ovom prostoru se planira osnovanje Parka prirode Vodopad Blike. Njegova površina bi iznosila 50 km2 sa svim pratećim objektima, infrastrukturom i servisnim službama. Prateći ovaj fenomen veliku ulogu su imale i sedrotvorne biljke koje su do dan danas očuvale ovaj vodopad od presušivanja i izmeštanja tako da i one ulaze u osjetljiv biodinamički sistem koji treba da bude pod zaštitom i stalnim nadgledanjem.11

2.2.2. Hidrografski turistički motivi

Višestruki značaj vode za turistička kretanja vezan je za njenu biološku i geografsku funkciju. Kupanje i sportovi na vodi daju mnogo veći značaj hidrografskim objektima u prirodi pa se kroz te mogućnosti najviše i cijeni njihova turistička atraktivnost. Sve vode na zemljinoj površini moguće je podijeliti na okeane i mora i kopnene vode. Kopnene vode su rijeke, jezera, lednici i podzemne vode.

11 Prostorna osnova prostornog plana općine Sanski Most, diplomski rad, Ajdin Mezetović, Sarajevo 2011.

18

2.2.2.1. Termalni, mineralni i termomineralni izvori

Termomineralni izvori su juvenilskog porijekla i najčešće su vezani za rasjedne zone i linije. Atraktivnost termomineralnih izvora ne iscrpljuje se samo kroz rekreativne već je vezana i za kuriozitetne, a naročito za estetske elemente. Mogućnosti iskorištavanja toplotne energije povećavaju njihovu turističku vrijednost.

Na području Unsko- sanskog kanotna nalaze se mnogi izvori mineralne, termalne i termomineralne vode. Neki od ovih izvora se koriste u zdravstvene svrhe, neki se planiraju valorizovati, a neki su u manjoj mjeri istraženi ili nisu nikako istraženi. Najnačajniji termomineralni izvori na ovom području jesu Sanska Ilidža u općini Sanski Most i Banja Gata u općini Bihać koje se koriste u zdravstvene svrhe kao banjska lječilišta.

Na području Unsko-sanskog kanotna postoje sljedeće mineralne vode:

Slane i sulfatne vode (Hašani, Majkić Japra, Arapuša) Sulfatne vode (Brda, Ramići, Ćukovi) Ugljokisele vode (Koprivna)

Postoje i sljedeći termalni izvori:

Zona Donji Šumatac – Grabovac – Barake u Maloj Kladuši Tješnica i Kozica, Sanska Ilidža Tržačka Raštela, Vedro polje, Prošići

Termomineralni izvori su, kako smo već spomenuli Gata kod Bihaća, zatim Račić kod Bihaća i Sanska Ilidža kod Sanskog Mosta.

Hašani

Na području sela Hašani nalazi se izvor mineralne vode u zoni disperanog izljevanja koji je bogat Glauberovom soli.

Markić Japra

U Markić Japri se nalazi izvor sa mineralizacijom od 29g/l i suhim ostatkom od 27,4 g/l. Izvor Slanac u Majkić Japri koji se nalazi na lijevoj obali rijeke Japre 100 m zapadno od puta za selo Bundale ima mineralizaciju 3.44g/l a drugi izvor u istom selu kod sela Kondići ispod Vukovića glavice ima mineralizaciju 5 g/l.

Arapuša

U selu Arapuša južno od zaseoka Grabovac u općini Bosanska Krupa postoji izvor mineralizacije 1,4 g/l.

19

Brda i Ramići

U općini Ključ nalaze se izvori Crveno vrelo kod Brda i Srabljivo vrelo kod Ramića sa mineralizacijom 2-3 g/l. Ove vode u atmosferskog porijekla koje nastaju njihovom infiltracijom i rastvaranjem gipsa i anhidrida. Stanovnici ovog područja primjenjuju ovu vodu kao terapiju za liječenje kožnih oboljenja.

Ćukovi

Na području Ćukova kod sela Orašac u općini Bihać javljaju se mineralne vode kao izvori i to:

- Izvor Bile vode - Izvor Jezero- Izvor Perinovac

Ove vode cirkulišu kroz gipsane naslage obogaćene sulfatima. Pomažu pri liječenju bubrežnih oboljenja, steriliteta, snižavanjem krvnog pritiska i drugo.

Slika 11. Lječilište Banja Gata, izvor http://www.ljeciliste-gata.ba/images/klima/histo_2.jpg

2.2.2.2. Rijeke

Rijeke su veoma značajni turistički motivi. Njihova atraktivnost zasniva se na mogućnostima kupanja kao posebnom obliku rekreacije. Atraktivnost rijeka vezana je i za kuriozitetne hidrološke pojave, ali i za estetske elemente naročito ako su povezani sa drugim motivima.

20

Kuriozitetne hidrološke pojave na rijekama su vodopadi, slapovi, ponori i sl.Najznačajniji prirodni resurs Unsko-sanskog kantona jesu vodeni tokovi. Glavna hidrografska okosnica ovog područja je rijeka Una sa svojom najvećom pritokom Sanom. Osim Une i Sane, ovo područje je bogato manjim rijekama i potocima od kojih su neke poznate kao ribolovna područja i na kojim se održavaju razna ribolovna natjecanja, te rijekama koje nisu toliko poznate ali su u planu da se valorizuju u turističke svrhe.

Rijeka Una

Una izvire iz jakog voklijskog izvora kod Donje Suvaje u Republici Hrvatskoj na 375 m nadmorske visine, a ulijeva se u Savu kod Jasenovca (95m). Sliv rijeke Une pripada kranjem sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, a jedan dio sliva se nalazi i na području Republike Hrvatske.

Sliv ima složenu geološku strukturu. Izvorište i srednji dio sliva uglavnom je građen od mezozojskih krečnjaka i dolomita. Sliv rijeke Une karakterističan je po složenoj geotektonskoj morfostrukturi.Prostor od Martin Broda pa sve do Bihaća leži u višoj zoni visokog krša. Dalje od Bihaća do Bosanske Krupe se nalazi u zoni mezojzojskih krečnjaka i dolomita u čijem jezgru su smeštene srednjobosanske škriljave planine i centralnoj jursko-krednoj i gornjokrednoj flišnoj zoni.Unski sliv je nepravilnog trokutastog oblika, čija dužina iznosi 125 km, a širina 115 km. Ukupna površina sliva iznosi 9 640 km2, a prosječna visina je 595 m. Ukupna dužina toka iznosi 256 km. U gornjem toku, od izvora do Bihaća Una nosi obilježja prave planinske rijeke. Od Bihaća do Bosanskog Novog nosi karakteristike brdske rijeke, a na potezu od Bosanskog Novog do ušća je ravničarska rijeka. Najveći pad Una ima na vodopadu Martin Brod koji je visok 54 m, te na vodopadu Štrbački Buk visine 23,5m.

Slika 12. Rijeka Una u Bihaću,

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Una,Bihac_2004.JPG/288px-Una,Bihac_2004.JPG

21

U rijeku Unu se ulijeva čitav niz pritoka od kojih su najznačajnije: Unac, Klokot, Krušnica, Sana, Mlječanica, Moštanica, Žiravac.

Rijeka Sana

Rijeka Sana svoj tok započinje spajanjem tri snažna krška vrela: Palalićko, Čojderevo i Sansko vrelo u podnožju masiva Crne gore, koja se na dužini od 1,5 spajaju u jedno, kod sela u općini Mrkonjić Grad na 940 m nadmorske visine. Desna je pritoka Une i ukupna dužina njenog toka iznosi oko 146 km. Rijeka Sana svoj tok završava u Bosanskom Novom, gdje joj je i ušće u Unu na 119 m nadmorske visine.

Slika 13. Rijeka Sana, izvor: http://www.turizamrs.org/slike/sana1.jpg

U geološkom pogledu rijeku Sanu čine stijene različitog petrografskog sastava i starosti. Paleozojske naslage nalaze se kod Ključa, tačnije sjeveroistočno kod Dubočana. Od Sanskog Mosta do Prijedora rijeka Sana usječena je isključivo u permokarbonskim pješčarima, škrilljcima i krečnjacima. Nizvodno od Prijedora do Bosanskog Novog, nalaze se također permokarbonski škriljci, pješčari i krečnjaci.

Najveći dio sliva rijeke Sane se nalazi na području umjereno-kontinentalne klime izuzev izvorišne čelenke i rubnih djelova koji pripadaju području predplaninske umjereno-kontinentalne klime.

U rijeku Sanu se ulijeva čitav niz manjih riječica i potoka, od kojih su najznačajnije: Kozica, Banjica, Vučaj, Potočarska rijeka (potok), Kijevska rijeka, Sanica, Dabar, Bliha.

Rijeka Glina

Rijeka Glina teče sjevernom granicom općine velika Kladuša u dužini od oko 20 km. Njene najznačajnije pritoke su Kladušica i Glinica. Glina je malog pada i ima niske obale, kao i

22

njene pritoke, koje gotovo cijelim toko meandriraju, a zbog niskih obala, u vrijeme velikih padavina, izlijevaju se iz svojih korita i plave okolna područja.

Slika 14. Rijeka Glina u blizini Velike Kladuše

Izvor:http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Glina_River_Maljevac.jpg/300px-Glina_River_Maljevac.jpg

Rijeka Korana

Rijeka Korana izvire kod Plitvičkih jezera. Njena dužina iznos 134,2 km, a ulijeva se u rijeku Kupu kod Karlovca. Malim dijelom protiče kroz Bosnu i Hercegovinu, tačnije kroz sela Tržac i Tržačka Raštela u općini Cazin. U Tržcu se ulijeva rijeka Mutnica, a u Tržačkim Raštelima rijeka Toplica.

2.2.3. Biogeografski turistički motivi

Biljni i životinjski svijet imaju višestruki značaj za život ljudi. Prije svega savremena ishrana i normalan biološki razvoj čovjeka se ne mogu zamisliti bez bjelančevina, masti, skroba ili nekih drugih materija organskog porijekla. Biljni i životinjski svijet imaju poseban značaj i za turistička kretanja. Iako u prirodi postoji povezanost između dvije osnovne kategorije živog svijeta njihova specifična obilježja se različito manifestvuju u turističkim kretanjima.U cjelini vegetacija ima veći značaj.

Od biogeografskih turističkih motiva najznačajnija su područja bogata ribom, kao što je rijeka Una, gdje je ribolov dosta razvijen. Još od vremena Japoda ribolov je vrlo zastupljena tradicionalna aktivnost kod stanovništva koje nastanjuje područje današnjeg Nacionalnog parka „Una“. Mnogim ribolovcima iz regije i cijele Europe poznati su dosadašnji reviri za

23

mušičarenje Unac i Una, a novom organizacijom ribolova stvoreni su uvjeti za daljnju popularizaciju ovog sporta na ove dvije rijeke. Ribe nacionalnog parka Una su: potočna pastrmka, lipljen, klen, gagica, peš 1. Bitno je spomenuti i mnoga lovačka područja na Unsko-sanskom kantonu, ponajviše na području planine Grmeč. Djeluje veći broj lovačkih društava.12

ULO 'BIHAĆ' Bihać

Lovačka društva na području općine Bihać egtistiraju još od davne 1945.god.,ali je Udruženje lovačkih organizacija novijeg datuma i formirano je 21.12.2008.god.,udruživanjem,transformacijom tri lovačka društva na općini Bihać:ULO "Tetrijeb",LD 'VB Srna' i ULO 'Ljutoč' u jedno jedinstveno lovačko udruženje na općini,koje je ponijelo naziv grada Bihaća i nosi puni naziv Lovačka organizacija 'Bihać'.

ULD 'SRNA-GRMEČ' Ključ

Područje općine Ključ izuzetno je bogato šumom pa je značajno i po mnogobrojnim lovištima. Lovačko društvo na ovom području egzistira od 1946.god.

LD 'DIVOJARAC' Bosanska Krupa

Lovačko društvo 'Divojarac' je počelo sa radom 1947.god. Aktivna lovišta na području bosanskokrupske općine su na planini Grmeč, a površina ovog lovišta je cca 40.000 ha. Na komercijalnoj osnovi dozvoljen je lov na divlju svinju,vuka,srndaća,divlju patku.

LD 'LOVAC' Bužim

Lovačko društvo 'Lovac' je osnovano 1953.god. i danas ima oko 200 članova. Veličina lovno produktivne površine iznosi 12 908 ha. Na prostoru lovišta komercijalni lov je dozvoljen na divlju svinju, vuka, lisicu i divlju mačku.13

2.3. Antropogeni turistički motivi

Ova grupa motiva određena je vrstom i značajem priredbi i manifestacija za koje se vezuju turistička kretanja. U ovu grupu motiva ne ulaze priredbe lokalnog značaja koje se mogu odraziti na produženje motiva, ali mnogo ne utiču na veličinu posjećenosti. Za razliku od vrste motiva kod kojih je način prezentovanja najčešće problem i bitan uslov turističkog aktiviranja, manifesacioni motivi su ujedno i turističke manifestacije.

Sve motive koji rajzrješavaju kulturnu potrebu kretanja nazivamo kulturnim turističkim motivima. Razlikuju se: etnosocijalni, umjetnički, ambijentalni, manifestacioni i pejzažni

12 http://nationalpark-una.ba/bs/ribe.php

13 http://tzusk.info/lov.php

24

kulturni motivi. U atraktivnom pogledu za kulturne motive su najčešće vezani atributi estetskog i znamenitog, ali nužno prožimanje kulturnih i rekreativnih elemenata podrazumijeva i čisto rekreativne efekte. 14

2.3.1. Etnosocijalni turistički motivi

Etnosocijalna grupa kulturnih turističkih motiva je veoma heterogena po obliku pojavljivanja, ali kompleksna po načinu dejstva. Etnosocijalna grupa kulturnih motiva zahvata u cjelini život nekog naroda, njegovu materijalnu i duhovnu kulturu.

Etno selo „Čardaklije“

Seosko domaćinstvo Čardaklije se nalazi u selu Vrtoče na 30-om kilometru magistralnog puta M5-E761 (Bihać-Sarajevo). "Čardaklije" su staro seosko domaćinstvo gdje se živi i radi onako kako se nekada živjelo i radilo na seoskom domaćinstvu, gdje se može uživati u jelima i pićima koja su spremljena na tradicionalan način, u etno ambijentu.Pored ugostiteljskog sadržaja Čardaklije pružaju mogućnost aktivnog odmora poput jahanja konja, vožnje fijakerom, sulukama, konjskim kolima, šetnjom i vožnjom bicikla po šumskim stazama. Upoznavanje sa tradicionalnim zanatima kao što su tkanje, kovanje, vunovlačanje koje ima za cilj da oživi tradiciju i promoviše bogatstvo različitosti ovog područja.

2.3.2. Manifestacioni turistički motivi

Ova grupa motiva određena je vrstom i značajem priredbi i manifestacija (kulturne, političke, umjetničke, sportske, zabavne) za koje se vezuju turistička kretanja; u ovu grupu motiva ne ulaze priredbe lokalnog značaja koje se mogu odraziti na produženje boravka (film, pozorište), ali mnogo ne utiču na veličinu posjećenosti.

14 Turistička geografija, dr. Živadin Jovičić, Izdavač: Naučna knjiga, Beograd, 1989.

25

2.3.2.1. Privredni manifestacioni motivi

EKOBIS

EKOBIS je sajam izložbeno-prodajnog karaktera. Na sajmu su do sada promovirani izlagači iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Crne Gore, Slovenije, Austrije, Njemačke, Češke, Slovačke, Italije, Francuske, Turske, Finske i Izraela. U okviru pratećih sadržaja sajma organiziraju se edukacijski programi, okrugli stolovi, stručni skupovi, prezentacije i promocije firmi, proizvoda i projekata, poslovni susreti privrednika, ekološke akcije, dječije ekološke radionice, gastro-festival i sl. Organizator je privredna komora Unsko-sanskog kantona.

2.3.2.2. Zabavni manifestacioni motivi

Bihaćko ljeto

Ljeto 1999. godine u Bihaću bilo je obogaćeno jednim nesvakidašnjim događajem, Festivalom scensko-teatarske umjetnosti „Bihaćko ljeto".

Od tada, svake godine, sa kalendarskim početkom ljeta Bihać živi novi život, jer „Bihaćko ljeto" za ovaj grad znači puno više od festivala. Kao da se u tim danima otvaraju brojne riznice bogatog kulturno-historijskog naslijeđa Bihaća, nanovo nadahnjujući njegove stanovnike onim profinjenim izrazima ljudskog duha što život čini uglađenijim, bogatijim, duhovnijim. Kroz svoj kontinuitet, Festival je postao svojevrstan kulturni brend grada Bihaća i njegove ljetne turističke ponude. 

Sve renomirane pozorišne kuće iz BiH, kao i mnoge iz susjedne Hrvatske u svoj godišnji kalendar upisuju gostovanje na našem Festivalu. Po daskama bihaćkih otvorenih i zatvorenih scena prodefilovali su mnogi umjetnici od kojih ćemo navesti samo neke: Zijah Sokolović, Josip Pejaković, Emir Hadžihafizbegović, Haris Burina, Jasna Diklić, Nada Đurevska, Enis Bešlagić, Ksenija Pajić, Zijad Gračić, Ivica Vidović.

Svakog ljeta se prikaže oko 15 recentnih pozorišnih predstava, od kojih i nekoliko dječijih, a u pratećem programu održavaju se koncerti i promocije novih publikacija.

Uz ambiciju da ovaj festival iz regionalnog preraste u internacionalni i globalni, poželjeti dobrodošlicu ljudima koji su došli da gradu daruju najbolja ostvarenja svoga rada i talenta, kao i onima koji su došli da svjedoče tom činu, izuzetna je čast.

2.3.2.3. Sportski maniestacioni motivi

Una Regata

Una Regata je međunarodna tradicionalna turističko - sportsko - kulturna manifestacija.

26

Regata je centralni događaj turističke promocije potencijala rijeke Une i prirodnog okoliša. Regata se odvija u 3 etape, a traje 4 dana. Pored raftinga, ovu manifestaciju krase i mnogi drugi kulturno-rekreacioni sadržaji, kao Skokovi sa Gradskog mosta u Bihaću i Bosanskoj Krupi te mnogi koncerti raznih izvođača.

Slika 15. Una Regata na Štrbačkom buku

Izvor: http://www.krupljani.ba/images/stories/Vijesti/Unsko-sanski_kanton/una_regata_strbackibuk3.jpg

Ključka regata

Ključka regata se održava svake godine na rijeci Sani. To je manifestacija koja u prosjeku traje 3 dana.  Po broju učesnika i plovilima na rijeci, Ključka regata je ove godine15 premašila Unsku, iako je Unska bila 40. jubilarna, sa dužom tradicijom, značajnom podrškom kantonalnog budžeta i profesionalnom organizacijom Turističke zajednice Unsko-sanskog kantona.

2.3.3. Umjetnički motivi

15

http://noviradiobihac.com/index.php?option=com_k2&view=item&id=1109:una-vi%C5%A1e-nije-jedina-klju%C4%8Dka-regata-po-broju-u%C4%8Desnika-prema%C5%A1ila-unsku&Itemid=19

27

Umjetnički motivi odražavaju interesovanje turista za umjetničke spomenike koji obilježavaju razvojni put nekog naroda u prošlosti, ali nisu manje atraktivna ni savremena umjetnička dostignuća. Oni imaju široku snovu turističke atraktivnosti i u tom pogledu mogu dijelovati samostalno i utoliko jače ukoliko im je veća monumentalnost. Prema načinu pojavljivanja i po oblicima atraktivnosti razlikuju se arhitektonski, likovni i teatralni turistički motivi.

2.3.3.1. Arhitektonski turistički motivi

U arhitektonske motive ubrajaju se razne vrste građevina sa umjetničkim vrijednostima, arhitektonskim značenjem ili kulturnohistorijskim fukcijama.

Kapetanova kula

Kapetanova kula u Bihaću se nalazi u centru grada, u  Gazi Husref Begovoj ulici, na lijevoj obali rijeke Une, okružena nekadašnjim gradskim zidinama. Kapetanova kula u Bihaću čini skup spomenika, zajedno sa Crkvom Svetog Ante i grobnicom bihaćke aristokratije. Cjeli kompleks se nalazi na osnovi visine tri metara, ojačanom potpornim zidovima. Danas je Kapetanova kula koristi kao muzej, sa stalnom postavkom istorijske zbirke i dokumenata sa područja Bihaća.

Slika 16. Kapetanova kula

28

Izvor: http://krajina.ba/21230/kapetanova-kula-bihac/

Džamija Fethija

Dolaskom Osmanlija na ove prostore i osvajanjem posljednje utvrde u Pounju - Bihaća (1592.godine), mnogo toga se unutar zidina grada mijenja i prekraja. Prvo sto nova vlast preduzima jeste pretvaranje postojećih crkava u džamije. Po naredbi glavnokomandujućeg turskom vojskom i dugogodisnjeg zapovjednika Bihaća, Hasan-pase Predojevića , Crkva svetog Antuna preuredjuje se u glavnu džamiju u gradu, Fethiju (u prevodu-osvojena). 

Stari zapisi kazu da je Crkva svetog Antuna sagrađena krajem XIII i početkom XIV stoljeća i da je bila ukusno građen sakralni objekt, duzine 19,5 metara, sirine 9,2 metra, sa četiri podbočna zidna pilastra. Građena je u gotskom stilu, sa visokim krovom, šiljastim prostorima od ukrasnog kamena, te zvonikom na osam uglova. Pored crkve se nalazio dominikanski samostan koji se u listinama hrvatskih feudalaca spominje jos 1266. godine. Prilikom uredjenja crkve u dzamiju, turski graditelji su ponesto ostavili od starih obrisa crkve. Neki od

29

prozora sa južne i sjeverne strane zazidani su, a novi otvoreni a u sredini objekta, umjesto oltara, postavljen je mihrab. Iznad velikih ulaznih vrata ostala je gotička rozeta. Zvonik je ostao netaknut sve do 1863. godine kada se zbog dotrajalosti ruši i zamjenjuje vitkom munarom. U samom podnozju munare i dan danas ostali su neostecena dva natpisa na arapskom jeziku koji govore o izgradnji ovog vjerskog spomenika. Džamija Fethija je jedna od najočuvanijih sakralnih građevina u Bosni i Hercegovini.16

Slika 17. Džamija Fethija

Izvor: http://www.discoverbihac.ba/dzamija.php

Turbe (Mauzolej)

Prva pomisao istraživača historijskih i drugih vrijednosti jednog grada kada se nađe u blizini jednog ovakvog spomenika kao što je Turbe jeste kako i zašto je podignut daleko od muslimanskog groblja ili džamije. Sa ove vremenske distance još je teže udovoljiti znatiželji ako se zna da je period kasnoturske i rane Austro-Ugarske vladavine ovim gradom prekriven nažalost još uvijek velom tajne. Turbe je već stoljećina u centru grada Bihaća, podignut da svjedoči o jednom proteklom vremenu. A podaci o ovoj grobnici kažu da turbe potiče iz vremena Austro-Ugarske okupacije Bihaća i izgrađena je u znak prema braniocima grada koji su hrabro poginuli.

16 http://www.discoverbihac.ba/dzamija.php

30

Slika 18. Turbe u Bihaću

Izvor: http://www.discoverbihac.ba/images/DSC02020.jpg

Stara džamija u Bužimu

Na području općine Bužim ima oko 20 vjerskih objekata (džamija), jedna od njih je locirana na Starom gradu i spada među najstarije džamije na Balkanu, te je ista proglašena kao zaštićeno nacionalno obilježje.To je Stara džamija.Prije dolaska Omer Paše Latasa Bužim je brojio 374 kuća, a na ovoj današnjoj čaršiji ispred džamije, bila je tržnica na kojoj se trgovalo sa žitom. Bužim se je nalazio izmedu dva velika carstva Austrijskoga i Turskog. Upravo na ovoj čaršiji ispred sadašnje džamije nalazi se jedna česma HUDUT, što u prevodu na turskom i znači granica.

31

Slika 19. Stara džamija u Bužimu, izvor: http://buziminfo.ba/live/images/sampledata/dzamija_buzim.jpg

2.3.3.2. Likovni umjetnički motivi

U likovne umjetničke motive ubrajaju se i vrijednosti iz najranijih perioda ljudske historije i savremena ostvarenja.

Gradska galerija Bihać

JU "Gradska galerija" u Bihaću otvorena je 25.11.1998. godine. Izgradnja galerije u potpunosti je finansirala Općina Bihać, a nakon otvaranja, Odlukom o osnivanju JU Gradska Galerija, Općinsko vijeće općine Bihać, preuzelo je obavezu i finansiranje ove javne ustanove. Galerija se nalazi u samom središtu grada Bihaća, zaprema površinu od 220 m2. 17

Galerija Enver Krupić

Akademski slikar Enver Krupić je u svom testamentu odredio da svu svoju pokretnu i nepokretnu imovinu ustupi gradu Bihaću koji je dužan da osnuje i izgradi Umjetničku galeriju „Enver Krupić“. Ova ustanova bi trajno čuvala i održavala ovu zaostavštinu. Testament je

17 http://www.ggbihac.ba/ggbihac.php

32

obuhvatao nekoliko stotina umjetničkih slika u uljanoj tehnici, akvarelu i crtežu, nekretnine u Beogradu i Bihaću i određen iznos novčanih sredstava. 18

2.3.4. Ambijentalni motivi

Ambijentalni motivi su manje ili veće prostorne cjeline sa nekim od atributa turističke atraktivnosti. Ambijentalni turistički motivi su najčešće ansambli antropogenih elemenata: različiti tipovi naselja, privredni objekti (hidrocentrala, industrijski rejoni), saobraćajni objekti (aerodromi, moteli, komunikacije, luke), manje urbane sredine (trgovi, bulevari), parkovi, rekreativni sportski centri i dr.

Stari grad Sokolac

Stari grad Sokolac nalazi se na  jednom izbrešku sa istočne strane brda Debeljače na lijevoj obali Une. Ispod je Golubičko polje, rijeka Una i magistralni put. U selo Sokolac, može se doći iz Bihaća idući putevima na lijevoj obali Une ili iz Golubića gdje je most preko kojeg može prijeći automobil sa magistralnog puta koji vodi desnom obalom Une. Drugi prijelaz sa magistralnog puta preko dobrog mosta je nešto južnije u Lohovu. Grad leži na strmoj vapnenastoj hridi oko 60 m višoj od posljednjih kuća sela Sokoca. Od ravnice počinje uspon i put prolazi kroz glavnu mahalu u  kojoj se nalazi centar sela sa džamijom i starim mezarjem. Na vrhu sela kod posljednjih kuća je plato sa kojeg se putem može pješke lako popeti na grad koji za oko 60 m nadvisuje plato na vrhu sela.              

Utvrda u Sokocu se u srednjovjekovnim dokumentima pominje pod imenom Sokol. Na karti M. Quada izdanoj u Amsterdamu 1593. grad je označen pod imenom Zokol, kao u svim srednjovjekovnim dokumentima, tj. sve do pada Sokola zajedno sa Bihaćem pod osmansku vlast. Na karti iz 1699. godine pojavljuje se ime Sokolatz.  

Slika 20. Stari grad Sokolac

18 http://www.galerija-krupic.ggbihac.ba/

33

Izvor: http://farm4.static.flickr.com/3278/2493610066_0ac1ed46cc_o.jpg

Stari grad Ostrožac

Stari grad Ostrožac spominje se prvi put 1286. godine i pripadao je Blagajskim knezovima. Kroz čitav srednji vijek ima veliki strateški značaj za položaj ovog područja i doline Une. Njegovo ime Comunitatis Ostrocenzis nalazi se na pečatu jednog kupoprodajnog ugovora iz 1403. godine.Osmanlije ga zauzimaju 1579. godine. Grad ima sjeverni dio koji je iz srednjeg vijeka i narod ga je prozvao narodnim, a srednji i južni dio su iz osmanskog perioda i nazvani su gospodskim.

Slika 21. Stari grad Ostrožac

Izvor: http://www.mybosnia.net/images/stories/48/cazin/2328925953_2e12399555.jpg

3. Zaključak

34

Na osnovu prikupljene literature, i u toku pisanja ovog seminarskog rada, može se zaključiti da područje Unsko-sanskog kantona obiluje turističkim motivima, kako prirodnim, tako i antropogenim, koji bi mogli pridonijeti razvoju ovog djela Bosne i Hercegovina kao jednom od bolje razvijenih turističkih regiona na području države.

Također možemo i vidjeti da dosta prirodnih motiva ovog kantona nije turistički valorizovano i u većini slučajeva dosta zaostaje u infrastrukturnom pogledu unatoč silnim prirodnim turističkim potencijalima.

Također, jedan od ciljeva ovog seminarskog rada, jeste da se spoznaju svi potencijalni turistički motivi da bi se u budućnosti mogli na pravi način valorizovati i „iskoristiti“ i na taj način predstaviti potencijalnim turistima.

Mora se istaknuti, da ovo područje ima veoma povoljan geografski položaj što u velikoj mjeri utiče na mogućnost razvoja turizma. Dobro je saobraćajni povezano sa Srednjom i Zapadnom Evropom, što bi olakšalo dolazak turista na ovo područje.

35

Literatura i izvori

1. Turistička geografija, dr. Živadin Jovičić, Izdavač: Naučna knjiga, Beograd, 1989.2. Prirodni turistički potencijali Unsko – sanskog kantona, diplomski rad, Amela Šehić,

Sarajevo 2012.3. Prostorna osnova prostornog plana općine Sanski Most, diplomski rad, Ajdin

Mezetović, Sarajevo 2011.4. Atlas svijeta za osnovnu i srednju školu, Izdavačko preduzeće „ Sejtarija „ , 1998.

godina

Internet:

1. http://nationalpark-una.ba 2. http://www.discoverbihac.ba/

36