Анхаарал төвлөрүүлэх дасгал

УУРГИЙН БИОНИЙЛЭГЖИЛТ

ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛГО

ХҮНИЙ ЦУС БАГАДАХ ӨВЧИН ҮҮСЭХ ШАЛТГААНЫГ

СУДАЛЖ ТОГТООНО

БАТАТГАЛДНХРНХ - МРНХ - РРНХ - ЗРНХ

ДНХ

ЭСБӨӨМ

ХРОМОСОМ

ДНХ

ГЕН

ДНХ

ДНХ-ЫН НУКЛЕОТИД

РНХ

ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛТ

• Цус багадах өвчин гэж юу болох• Удамшлын мэдээлэл буюу

генийн талаар• Уураг нийлэгжих үе шатыг

судлах• Цус багадах өвчин үүсдэг

шатгааныг тогтоох

ЦУС БАГАДАХ ӨВЧИН

• Цус багадах өвчин нь удамшлын ба удамшлын биш хэлбэртэй байдаг.

• Энэ өвчин нь цусны улаан эстэй холбоотой бөгөөд улаан эсийн тоо цөөрч бие махбод хүчилтөрөгчөөр дутагддаг өвчин юм.

ЦУС БАГАДАХ ӨВЧИН

• Энэ нь цусны улаан эсэд агуулагдах гемоглобин уургийн бүтэц өөрчлөгдсөнөөс болдог.

• Ингэснээр улаан эсийн хэлбэр өөрчлөгдөж хадуур хэлбэртэй болдог учраас хүчилтөрөгчөө зөөж чадахаа больдог

Цус багадах удамшлын өвчний үе дэх цусны улаан эсийн хэлбэр

УУРАГУураг бол

полимер нэгдэл

Мономер нь амин хүчил

Амьд биед 20 орчим төрлийн

амин хүчил байдаг

ГенДНХ-ийн молекулын тодорхой хэсгийг ген

гэнэ.

Ген нь амьд биеийн шинж тэмдгүүдийг хадгалж байдаг

Амьд биеийн шинж тэмдэг нь уургаар илэрдэг

ГЕНЕТИКИЙН КОД

• ДНХ-ийн молекулын дараалсан 3 нуклеотид нь 1 амин хүчлийн тухай мэдээлэл хадгалдаг. Үүнийг генетикийн код буюу триплет гэнэ

A Г А Ц А А Г Т Т Г А А

серин

валин

глутамин

лейцин

УУРГИЙН НИЙЛЭГЖИЛТ

• Транскрипцийн үе- Хуулан бичих

• Амин хүчил идэвхжих үе• Трансляцын үе• Уургийн молекул хэлбэржих

үе

1. ТРАНСКРИПЦЫН ҮЕ

• Бөөмөн дэх ДНХ-аас мРНХ нийглэгжиж уургийн тухай мэдээлэл буюу нуколеотидын дарааллыг хамжаа зарчмын дагуу хуулан авч сийвэнд гарч ирнэ

1. ТРАНСКРИПЦЫН ҮЕ

• мРНХ нь 1 уургийн тухай мэдээлэл хуулбарлан авдаг.

• Нэг уургийн тухай мэдээлэлийг нэг ген буюу ДНХ-ийн тодорхой нэг хэсэг хадгалж байдаг

• Энэ мэдээлэлийн дагуу уураг нийлэгжинэ

1. ТРАНСКРИПЦЫН ҮЕ

2.АМИН ХҮЧИЛ ИДЭВХЖИХ ШАТ

• Эсийн сийвэнд агуулагдах тухайн уурагт оролцох амин хүчлүүд идэвхжиж өөрийн зРНХ –тай холбогдоно.

2.АМИН ХҮЧИЛ ИДЭВХЖИХ ШАТ

• зРНХ –ийн толгой хэсэгт 3 нукелеотид байрлах ба түүнийг антикодон гэнэ.

• зРНХ антикодондоо тохирсон амин хүчлийг л зөөдөг

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

• ДНХ-аас нийлэгжих уургийн тухай мэдээлэл хуулан авсан мРНХ сийвэнд гарч ирж уураг нийлэгжих байр болох рибосом дээр ирж сууна

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

• зРНХ антикодондоо тохирсон амин хүчлийг зөөж, рибосомын Р үүрэнд ирж, мРНХ –ийн кодын дагуу хамжаа зарчмын дагуу холбогдоно.

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

• Дараагийн зРНХ антикодондоо тохирсон амин хүчлийг зөөн рибосомын 2 дахь үүр болох А үүрэнд ирж суун мРНХ-тай холбогдоно.

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

• Рибосом нь мРНХ-ийн дагуу 1 ахихад эхний зРНХ амин хүчлээ орхин мРНХ-аас салж явахад амин хүчил нь дараагийн амин хүчилтэйгээ холбогдох замаар уургийн молекулын гинжин хэлхээ үүснэ.

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

• Дээрх зарчмаар амин хүчлүүд хоорондоо холбогдсоор мРНХ –ийн мэдээлэл бүрэн уншигдаж дуусахад “Зогс “гэсэн мэдээллийн дагуу уургийн нийлэгжилт зогсоно

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

• Уургийн нийлэгжилт дуусахад рибосом мРНХ –аас салж, уургийн анхдагч бүтэц үүснэ.

3.ТРАНСЛЯЦИЙН ҮЕ

4. УУРГИЙН МОЛЕКУЛ ХЭЛБЭРЖИХ ҮЕ ШАТ

• Уургийн молекулын 2 ,3,4- дөгч бүтэц үүснэ.

ЦУС БАГАДАХ ӨВЧИН ҮҮСЭХ ШАЛТГААН

• Гемоглобин эрүүл хүнд:

1 2 3 4 5 6 7 8

ДНХ – ААТ ТГЦ АТГ ГЦА ТТЦ ЦТЦ ТГЦ ААГ мРНХ- УУА АЦГ УАЦ ЦГУ ААГ ГАГ АЦГ УУЦУураг- лей- тре- тир- арг- лиз- глу- сер - фен • Цус багадах өвчтэй хүнд: 1 2 3 4 5 6 7

8ДНХ – ААТ ТГЦ АТГ ГЦА ТТЦ ЦАЦ ТГЦ ААГ мРНХ- УУА АЦГ УАЦ ЦГУ ААГ ГУГ АЦГ УУЦУураг- лей- тре- тир- арг- лиз- вал- сер - фен

- Цус багадах удамшлын өвчин яагаад заавал удам дамждаг вэ?- Яагаад эмчилж болохгүй вэ?

ДҮГНЭЛТ

СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

• Цус багадах удамшлын өвчтэй хүний гемоглобин уургийн тухай мэдээлэл агуулж байгаа генд өөрчлөлт орсон тул хэвийн гемоглобин нийлэгжих боломжгүй тул эмчлэгдэхгүй бөгөөд удам дамжина.

ГЭРИЙН ДААЛГАВАР

• 9-10 ангийн “Ерөнхий биологи” сурах бичгийн 114-118 хуудас, 10-11 ангийн “Биологи” сурах бичгийн 98-102-р хуудас унших

• Дээрх хуудсанд байгаа генетикийн кодын хүснэгт ашиглан 10ш амин хүчлээс тогтсон уураг бичиж, түүний мэдээлэл хадгалж байгаа ДНХ ба мРНХ бичих