1

าทกรรมวเคราะหเชงวพากษ: มมมองใหมในการวจยทางภาษาไทย

Critical Discourse Analysis: A New Perspective on Thai Language Research

วรพงศ ไชยฤกษ*บทคดยอ

บทความเรองนมวตถประสงคเพอศกษาความหมายและองคประกอบของแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเพอการประยกตใชในงานวจยทางภาษาไทย ผลการศกษาพบวา วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ (Critical Discourse Analysis หรอ CDA) เปนการศกษาการเชอมโยงระหวางการใชภาษากบบรบททางสงคมวฒนธรรม ซง CDA สามารถใชศกษาไดหลายประเดน เชน อำานาจ การครอบงำา อดมการณ ความไมเทาเทยมกน ชนชนทางสงคม เพศสภาพหรอเพศภาวะ และ เชอชาต เปนตน การศกษาโดยใชแนวคด CDA จะเปนการศกษาโดยวเคราะหตวบทอยางละเอยดและนำาไปสการอธบายความและตความ โดยศกษาวาสงเหลานถกสรางและสะทอนในตวบทอยางไร CDA สามารถศกษาดวยวธการตางๆ โดยใชภาษาเปนสอกลางเพราะภาษาเปนทงสงทกอใหเกดปฏสมพนธทางสงคม ถกสรางขนโดยปฏสมพนธทางสงคม นอรแมน แฟรเคลาฟ (Norman Fairclough) นกคดคนสำาคญในการศกษาวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษไดนยามกรอบความคดของ CDA ไว 3 มต ไดแก มตตวบท มตปฏบตการทางวาทกรรม และมตปฏบตการทางสงคมวฒนธรรม CDA สามารถนำาไปประยกตใชกบงานวจยทางภาษาไทยไดโดยการเกบรวบรวมขอมลจากทกๆแหลงไมวาจะเปนสออเลกทรอนกส เชน สอวทย สอโทรทศน สออนเตอรเนต หรอสอสงพมพ เชน หนงสอพมพ นตยสาร แบบเรยน นทาน บทความ เอกสารทางวชาการตางๆ หรอเกบขอมลภาคสนามโดยการสมภาษณ เปนตน

2

Abstract The purpose of this article is to analyze the

meaning and construction of critical discourse analysis (CDA) that can be applied to empirical research in the Thai language. CDA is a study of the connection between language usage and social and cultural contexts in terms of power, dominance, ideology, hegemony, social classes, gender, and race. CDA method is text analysis and interpretation by analyzing how the aforementioned topics are constructed and reflected in the text. CDA can be utilized by using language as an intermediary because language can both build and be built by social interaction. Norman Fairclough, an important CDA thinker, defined the concept in three dimensions; text, discoursive practice, and socio-cultural practice.___________________________* อาจารยประจำาสาขาวชาภาษาไทยเพอการสอสาร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏภเกต CDA can be applied to empirical research about the Thai language by collecting data from all kinds of media, for instance, radio, television, Internet, newspapers, magazines, textbooks, fairy tales, articles, academic documents, or from such a field study as an interview.

คำาสำาคญ: วาทกรรม, วาทกรรมวเคราะห, วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ, การวจยทางภาษาไทย

Discourse, Discourse Analysis, Critical Discourse Analysis, Thai Language Research

บทนำา: “วาทกรรม หรอ ” “Discourse” คออะไรแนวคดเรองวาทกรรม หรอ “Discourse” เปนเรองทไดรบ

ความสนใจจากนกวชาการรวมสมยเปนอยางมาก ในฐานะทเปนชด

3

ความคดซงสามารถนำาไปใชในการศกษาวเคราะหปรากฏการณตางๆ ทางสงคม การเมอง วฒนธรรม ตลอดจนภาษาและวรรณกรรมไดอยางหลากหลาย และเปดมตของการตความประเดนตางๆ ในมมมองทแปลกใหมนาสนใจเปนอยางยง คำาวา วาทกรรม เปนคำาท “ ”สมเกยรต วนทะนะ อาจารยคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร นำามาใชเปนคนแรกเพอแทนคำาวา “Discourse” (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2543: 19) ความหมายของคำาวา “Discourse” ทใชอางองกนอยในวงวชาการของไทยไดรบอทธพลมาจากนกคด นกเขยนชาวฝรงเศสทชอ มแชล ฟโกต (Michel Foucault) ซงมชวตอยในชวง ค.ศ. 1926-1984 เปนนกปรชญาในสายสกลหลงโครงสรางนยม (Post structuralism) วาทกรรมมความหมายไดหลายอยาง ขนอยกบมมมองและทฤษฎพนฐานอาจเปนเพราะวาวาทกรรมศกษาเปนสาขาทเตบโตมาจากการศกษาคาบเกยวในสหสาขาวชาไดแก ภาษาศาสตร มานษยวทยา ปรชญา สญวทยา จตวทยา สงคมวทยา วฒนธรรมศกษา วรรณคด และการสอสาร (และอาจมอนๆ อก)

มแชล ฟโกต (Michel Foucault) ไดนยามความหมายของ “Discourse” (Hall, 1992: 291 cited in Hall, 2001: 72) ไววา

“a group of statements which provide a language for talking about – a way of representing the knowledge about – a particular topic at a particular historical moment… Discourse is about the production of knowledge through language. But…since all social practices entail meaning, and meaning shape and influence what we do – our conduct – all practices have a discursive aspect” “Discourse” ขางตนจงหมายถง กลมถอยคำาทใชแสดง

ความรหรอวธการนำาเสนอความรเกยวกบหวขอเฉพาะในชวงเวลา

4

ประวตศาสตรหนงๆ อาจสรปไดวา “Discourse” ในความหมายนหมายถงกระบวนการการผลตความรผานภาษา แตเนองจากปฏบตการตางๆในสงคมนนกอใหเกดความหมาย และความหมายดงกลาวยอนกลบมามอทธพลตอปฏบตการตางๆทเรากระทำา ดงนนปฏบตการตางๆจงถอวาเปนปฏบตการเชงวาทกรรมดวย นนคอวาทกรรมมไดจำากดตวอยทเฉพาะภาษา แตการกระทำาตางๆในสงคมมมตของความเปนวาทกรรมอยดวย

สวน เครสส (Kress, 1985: 27) ไดกลาววา “Discourse is a category that belongs to and derives from the social domain, and text is category that belongs to that and derives from the linguistic domain. The relation between the two is one of realization: Discourse finds its expression in text” จากความคดของเครสส (Kress) แสดงใหเหนวา “Discourse” เปนเรองทมาจากแวดวงทางสงคม สวน “Text” เปนเรองของแวดวงทางภาษา ความสมพนธระหวาง “Discourse” และ “Text” กคอการตระหนกถงความจรงรวมกนซงวาทกรรมจะแสดงใหเหนไดจากตวบทนนเอง

จะเหนไดวาความหมายของ Discourse ยงคงลนไหลไมแนนอนตายตว ดงนนเพอไมใหผศกษาเรอง “Discourse” เกดความสบสน นอรแมน แฟรเคลาฟ (Norman Fairclough 1995:18) จงไดสรปแบงความหมายของ “Discourse” ออกเปนสองสายหลกไดแก ความหมายเชงภาษาศาสตร และความหมายเชงสงคมมานษยวทยา

ในความหมายแรก “Discourse” หมายถง ภาษาเหนอระดบประโยค เปนภาษาระดบขอความซงมเอกภาพเชงความหมายและสมบรณในตวเอง เปนภาษาทใชจรงทงภาษาพดและภาษาเขยนในบรบทสถานการณจรงและมความหมายสมบรณในตวเอง มเจตนาหรอจดมงหมายในการใชภาษาของผใชและความรบรของผรบกำากบ

5

อยดวยกน ซงสอดคลองกบแนวคดของ แวนไดค (Van Dijk, 1997: 1-2) ทไดกลาววา ปกต “Discourse” เปนการอางถงการใชภาษา เพราะ “Discourse Analysis” เปนการวเคราะหรปแบบการใชภาษาวาใครเปนผใช ใชอยางไร ทำาไม และเมอไร ซงถอเปนลกษณะของหนาทหรอเหตการณการสอสาร ดงนนจงสรปเปนความคดสำาคญของ “Discourse” ได 3 มต คอ

1. การใชภาษา (Language Use)2. ความเชอตางๆทสงผานการสอสาร (ปรชาน) (The

Communication of Beliefs) (Cognition)

3. ปฏสมพนธในสถานการณทางสงคม (Interaction in Social Situations)

โดยแนวคดขางตนยงสอดคลองกบแนวคดของ วโรจน อรณมานะกล (2553: 311) ทกลาววา

“Discourse” เปนคำาพนฐานทมกถกละเลยไมนยามใหชดเจน แมแตในสาขาภาษาศาสตรเอง คำาวา “Discourse” นกใชกนหลายความหมาย บางคนกตงใจใช “Discourse” แทนภาษาพดทเกดในการสนทนา การสมภาษณ การกลาวสนทรพจน และใชคำาวา “Text” สำาหรบภาษาเขยน แตบางคนกใช “Discourse” ทงกบภาษาพดและภาษาเขยน บางครง “Discourse” กใชในความหมายทกวางกวานนโดยมองเปนหนวยภาษาทงหมดทเปนบรบทการสอสารนนๆ คำาวา “Discourse” ในความหมายทางภาษาศาสตรนจงมกใชคำาไทยวา ปรจเฉท หรอ สม“ ” “พนธสาร แทน และ” “Discourse Analysis” ในความหมายนสามารถใชคำาวา ปรจเฉทวเคราะห“ ”สรปรวมนยามของ “Discourse”ในความหมายแรกนไดวา

ภาษาเหนอระดบประโยค เปนภาษาระดบขอความซงมเอกภาพเชง“

6

ความหมายและสมบรณในตวเอง เปนภาษาทใชจรงทงภาษาพดและภาษาเขยนในบรบทสถานการณจรงและมความหมายสมบรณในตวเอง มเจตนาหรอจดมงหมายในการใชภาษาของผใชและความรบรของผรบกำากบอยดวยกน ตวอยางเชน บทสนทนา บทสมภาณ นทาน เรองเลา บทสารคด บทภาพยนตร นวนยาย หรอขาวในหนงสอพมพ เปนตน โดยคำาใชวา ปรจเฉท หรอ สมพนธสาร ” “ ” “ ”ดงนน “Discourse Analysis” หรอ ปรจเฉทวเคราะห จงหมาย“ ”ถง การวเคราะหภาษาระดบขอความทใชอยในสถานการณจรงเพอหากฎเกณฑทกำากบการสรางความหมายทเปนเอกภาพสมบรณใหแกตวบท กฎเกณฑนรวมถงสงทเกยวเนองกบเจตนาของผใชและการตความของผรบสารในเชงปฏบตดวย คก (Cook, 1992: 156)

ในความหมายทสอง “Discourse” หมายถง ระบบและกระบวนการในการสราง/ผลต (Constitute) เอกลกษณ (Identity) และความหมาย (Significance) ใหกบสรรพสงตางๆ ในสงคมทหอหมเราอย ไมวาจะเปนความร ความจรง อำานาจ หรอตวตนของเราเอง (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร 2543: 19-20) แตถาจะพจารณาในแงภาษานนจะพจารณาความหมายและการสรางความหมายเชงสญญะซงเปนอทธพลของสญวทยามากกวาจะวเคราะหระบบโครงสรางรปแบบประโยคหรอระบบความหมายเชงอรรถศาสตรในกระบวนทศนภาษาศาสตร ภาษาทศกษากมกเปนอวจนภาษาเชงภาพ กรยาทาทาง เครองแตงกาย สญลกษณมากกวาวจนภาษา และ “Discourse” ยงถกใชในความหมายทเกยวของกบอดมการณ (Ideology) คอเปนภาษาพดหรอเขยนทสะทอนใหเหนถงอดมการณ ความเชอของกลมคนในสงคม จงเปนคำาทใชกนในทางสงคมศาสตรมากกวา ในความหมายทางสงคมศาสตรจงไมจำากดทตวภาษาทเปนตวอกษร โดยคำาไทยทมกใชแทน “Discourse” ในทางสงคมศาสตรคอ วาทกรรม “ ” (วโรจน อรณมานะกล, 2553: 312) สวน “Discourse Analysis” กคอ ว“

7

าทกรรมวเคราะห ซงหมายถง การพยายามศกษาและสบคนถง”กระบวนการ ขนตอน ลำาดบเหตการณและรายละเอยดปลกยอยตางๆในการสรางเอกลกษณ และความหมายใหกบสรรพสงทหอหมเราอยในสงคมในรปของวาทกรรม และภาคปฏบตการของวาทกรรมวาดวยเรองนนๆ อยางไร มความเกยวของสมพนธกบบคคล สถาบน สถานท เหตการณอะไรบาง และผลกระทบทเกดขนจากการสราง รวม ตลอดถงการเกบกด/ปดกน สงเหลานของ วาทกรรมมอยางไร (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร 2543: 27-28) อาจกลาวไดวาในความหมายทสองนตวภาษาและปฏบตการทางภาษาในสวนรายละเอยดกฎเกณฑทางภาษามไดถกคำานงถงมากนก แตความสนใจหลกจะอยทวาทกรรมในฐานะเปนตวป นแตงและถกป นแตงโดยสงคม

กลาวโดยสรป ความหมายของ “Discourse” สามารถพบความสมพนธใน 2 มต คอ มตดานภาษาและมตดานสงคม ดงนน จ (Gee, 2005: 26) จงไดแสดงความแตกตางทางความหมายของ “Discourse” โดยเสนอสญลกษณ “D” ใหญ (Discourse) จะใชเมอเนนมตทางสงคมของการใชภาษา การคด การใหคณคา การกระทำา และปฏสมพนธในสงคมโดยคำาไทยใชคำาวา วาทกรรม สวน “ ”“d” เลก (discourse) จะเนนไปในมตการใชภาษาหรอดานภาษาโดยเฉพาะ ซงใชคำาไทยวา ปรจเฉท“ ”

วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ (Critical Discourse Analysis หรอ CDA) คออะไร

เมอไดทำาความเขาใจคำาวา วาทกรรม แลวกเขาสแนวคดหลก“ ”ของบทความน คอ วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ (Critical Discourse Analysis) หรอเขยนโดยยอวา CDA ซงถอเปนแนวคดหนงในการวเคราะหวาทกรรม ดวยการใชความรทางภาษาและสงคมประกอบการวเคราะห นอกจากนวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษยงเปนแนวทางการศกษาทจะทำาใหเหนในเรองของอำานาจ (Power) การครอบงำา (Dominance) อดมการณ (Ideology) ความไมเทา

8

เทยมกน (Hegemony) ชนชนทางสงคม (Class) เพศภาพหรอเพศภาวะ (Gender) และ เชอชาต (Race) เปนตน โดยอาศยภาษาทสอผานตวบทและบรบททางสงคม แตหากพจารณาเฉพาะคำาวา วพากษ นน เมย “ ” (May, 2002: 315) ไดใหความหมายไววา

ความคดทผานการสะทอนหรอการทดสอบจากปรากฏการณใน“ชวต เมอนำามาใชในการวเคราะหวาทกรรมจะสามารถคนหาสงตางๆ ”ทดเหมอนจะเปนเรองปกตธรรมดาใหสะทอนความคดทซอนอยดวยกลวธทางภาษา หรอการนำาภาษามาใชเปนเครองมอในการคนหา ซงสรปรวมเปนแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ

พอลทรดจ (Paltridge, 2006: 179) ไดแสดงความคดเหนเกยวกบแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษไว สรปไดวา

“วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ หรอ CDA เปนการศกษาการเชอมโยงระหวางการใชภาษากบบรบททางสงคมและการเมอง ซง CDA สามารถใชศกษาไดหลายประเดน เชน เพศภาวะหรอเพศสภาพ เชอชาต ความแตกตางทางวฒนธรรม อดมการณและอตลกษณ เปนตน โดยศกษาวาสงเหลานถกสรางและสะทอนอยในตวบทอยางไร ซง CDA สามารถศกษาดวยวธการตางๆโดยใชภาษาเปนสอกลางเพราะภาษาสรางและถกสรางโดยปฏสมพนธทางสงคม การศกษาโดยใชแนวคด CDA จะเปนการศกษาโดยวเคราะหตวบท (Text) อยางละเอยดและนำาไปสการอธบายความและตความ รวมถงคนหาอดมการณทแฝงอยจากคณสมบตของภาษาในตวบท ดวยการเปดเผยอคตตางๆ รวมถงความเชอเบองตนของอดมการณทแฝงอยในตวบท ตลอดจนประสบการณและความเชอของคน”

9

นอกจากน แวนไดน (Van Dijk, 2003: 352) ยงไดกลาวไววา การวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษ เปนรปแบบหนงในการศกษาวเคราะหวาทกรรม โดยการวเคราะหถงการใชอำานาจในทางทผด การครอบงำา และความไมเทาเทยมกนของสงคมในตวบททแสดง ผลตซำา และตอตานในบรบททางสงคมและการเมอง ดงนนการวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษจงอาจทำาใหเขาใจ ตแผ และตอตานความไมเทาเทยมกนทางสงคมได

หลกการเบองตนของแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษนอรแมน แฟรเคลาฟ (Norman Fairclough, 2010:

135) นกคดคนสำาคญในการศกษา วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษไดใหวตถประสงคในการศกษาถงความสมพนธระหวางปฏบตการทางสงคมและภาษา ดวยการหาความเปนธรรมชาตในกระบวนการทางสงคมและคณสมบตของภาษาในตวบทตางๆ ซงวธการวพากษกจะเนนทการเชอมโยงความสมพนธระหวางตวบท กระบวนการทางสงคมและความสมพนธของอดมการณ อำานาจ การครอบงำา ความไมเทาเทยมกน ชนชนทางสงคม เพศภาพ หรอ เชอชาต เปนตน จากความคดดงกลาว แฟรเคลาฟจงเสนอกรอบความคดมตทางวาทกรรมและมตในการวเคราะหวาทกรรม ดงแผนภาพท 1

10

จากแผนภาพจะเหนวากรอบความคดของแฟรเคลาฟ ม 3 มต ดงน

1. ตวบท (Text) ไดแก ภาษาพดและภาษาเขยน ทงวจนภาษาและอวจนภาษา

ซงกฤษดาวรรณ หงลดารมภและโสรจจ หงศลดารมภ (2549: 112) กลาววา คำาวา ตวบท นกภาษาศาสตรสวนใหญเหนวามความหมายเหมอนกบคำาวา ปรจเฉท (discourse) คอ ขอความระดบทสงกวาประโยค เพราะเปนผลมาจากรปภาษามารวมกนจนกลายเปนโครงสรางทางความหมาย สวนตวบทในความคดของ แฟรเคลาฟ คอ ขอมลทจะนำามาวเคราะหเพอศกษากลวธทางภาษาทงภาษาพดและภาษาเขยน วจนภาษาและอวจนภาษา โดยแฟรเคลาฟ (1995) เหนวา ตวบทแตละบทสวมบทบาท 3 ประการในขณะเดยวกน (ด Halliday 1978, 1985 เพมเตม) ไดแก

1.1Textual function คอ นำาเสนอเนอความในบทใหมความหมายทผกโยงเขาใจ

ไดเปนองครวม1.2 Ideational function คอ นำาเสนอความคด

ความเชอ ความรของชมชนในสงคม

1.3 Interpersonal function คอปฎบตการสรางความสมพนธระหวางบคคลและ

ระหวางกลม2. ปฏบตการทางวาทกรรม (Discourse Practice) ไดแก

การผลตตวบทและการตความ

11

ตวบท ซงจะเปนความสมพนธทซบซอนระหวางปฏบตการทางวาทกรรม (Discourse Practice) และแบบแผนเดมๆของวาทกรรม (Discourse Conventions) โดยคนทวไปจะแสดงความสมพนธดงกลาวออกมาไมตางกน ซงภาคปฏบตการทางวาทกรรมเปนสงทเชอมโยงตวบท (Text) กบภาคปฏบตการทางสงคมวฒนธรรม (Sociocultural Practice) กลาวคอ ตวบทและบรบททางสงคมตางมความสมพนธซงกนและกน ตวบทอาจถกกำาหนดโดยบรบททางสงคมวฒนธรรมผานภาคปฏบตการทางวาทกรรม ในขณะเดยวกนตวบทเองกอาจมผลตอการเปลยนแปลงทางสงคมดวยเชนกน ดงนนการวเคราะหวาทกรรมจงเปนลกษณะของการศกษาความสมพนธทเกดขนอยางเปนระบบระหวางตวบท บรบท และกระบวนการสรางตวบท ผานภาคปฏบตการทางวาทกรรม

3. ปฏบตการทางสงคมวฒนธรรม (Sociocultural Practice) ไดแก ความสมพนธ

ระหวางลกษณะเฉพาะของตวบททมความแตกตางกนและความซบซอนของกระบวนการทาง วาทกรรม และกระบวนการในการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรม เปนการวเคราะหถงบรบทในระดบนามธรรมทสงผลใหเกดวาทกรรม อาทเชน อดมการณ (Ideology) อำานาจ (Power) อตลกษณ (Identity) คานยม (Value) ความไมเทาเทยมกนหรอความเปนใหญ (Hegemony) ทฝงอยในโครงสรางของสงคม อนจะนำาไปสการผลต ผลตซำา หรอเปนตวการทำาใหเกดการเปลยนแปลงความสมพนธตางๆ ในดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคม โดยการศกษาวาสงคมทำาอะไรและอยางไรกบวาทกรรม ศกษาสถานการณในแงเศรษฐกจ การเมองและวฒนธรรม รวมทงศกษาสำารวจเชงสถาบนและองคกรของวาทกรรมทเกดขน ดวาสถานการณเหลานนมอทธพลตอปฏบตการทางวาทกรรมอยางไรและผลของวาทกรรมทเกดขนเปนอยางไร ซงการจะเขาใจบรบทดงกลาวไดนน จะตองอาศยการมภมหลง การม

12

ประสบการณรวม หรอมความรในบรบทนนๆ เปนอยางด โดยสวนใหญแลวพบวาบรบทดงกลาวมกจะนำามาจากสภาพสงคมและวฒนธรรมในชวงนนๆ

ตามนยยะทไดกลาวมาขางตนน สามารถสรปไดวาการวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษจะประกอบจาก 3 มต แฟรเคลาฟ (Fiarclough, 1995: 98) ไดแก

1. มตบรรยายความคอ การวเคราะหตวบท ไดแก การศกษา ตามขนบภาษาศาสตร และ

สญวทยา โดยดทหนวยพนฐานและองคประกอบทางภาษาทงวจนภาษาและอวจนภาษา อนไดแก ภาษาระดบขอความ ภาพ แสง ส เสน องคประกอบภาพ เปนตน ในฐานะเปนสญญะ เพอนำาไปสความเขาใจเนอหา และความหมายทเปนเอกภาพในตวบท การวเคราะหมตแรกจะเปนการบรรยายการสรางความหมายองครวมของตวผานตวภาษาทงวจนภาษาและอวจนภาษา

2. มตตความ คอ การวเคราะหกระบวนการ (Process Analysis) ของภาคปฏบตการ

วาทกรรม ไดแกการวเคราะหความหมายแฝงนยและอดมการณ ซงซอนอยในระดบลกของตวบท เปนการศกษาความหมายของตวบทในฐานะทเปนผลผลตของกระบวนการเขารหส (หรอผลผลตของปฎบตการสรางความหมายผานตวภาษา) รวมทงศกษากลไกวธการตางๆ ในการสรางความหมายโดยเฉพาะความหมายทสมพนธกบอดมการณและความเชอในสงคม กลไกเหลานจะรวมทงวจนภาษา อวจนภาษาและเทคทควธทางการผลตสอดวย

3. มตอธบายความ เปนการศกษาความสมพนธระหวางสอหรอตวบท ภาษา กบบรบท

สงคมวฒนธรรมทสอหรอตวบทนนปรากฎใช เปนการอธบายการทภาษาถกหลอหลอมโดยสงคมวฒนธรรมและความสมพนธของภาษา

13

สอ และสงคมซงมกนำาไปสประเดนเรองอดมการณ และความสมพนธเชงอำานาจในสงคม ตลอดจนอำานาจของภาษาและอำานาจของ เจาของ ภาษาและ เจาของ ความหมายทมเหนอปฏบตการ“ ” “ ”

ทางสงคม ในบางครงอาจมองเหนภาพการชวงชง พนทแหง“อดมการณ หรอ พนทแหงความหมาย เพอชวงชงอำานาจผาน” “ ”ภาษาดวย

สรปไดวาแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ (Critical Discourse Analysis) ไดรบอทธพลจากความหมายทงสองแนวขางตน คอ เปนการประสานแนวความคดเรองการวเคราะหตวภาษาระดบขอความ เจตนาและบรบทเขากบแนวความคดเรองภาษามอทธพลตอการป นแตงควบคมสงคม และวฒนธรรม ในทำานองเดยวกนสงคมวฒนธรรมกมอทธพลตอภาษาดวยเชนกน ภาษาและสงคมจงเปนสวนของกนและกน ภาษาทงวจนภาษาและอวจนภาษาทำาหนาททงสะทอน ผลต ผลตซำา ความคด ความเชอ ความร ซงคออดมการณในสงคมทมนถกใชอย จงเทากบกำาหนดควบคมความรบรของสงคม แตในขณะเดยวกนกจะถกกำาหนดควบคมโดยสงคมไปพรอมกน การศกษาวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ จงเปนการศกษาภาษาและสอในเชงปฏบตการจรงในสงคม ในฐานะเปนวจนปฎบตทปรากฏอยในกรอบหรอเงอนไขปทสถานทางสงคม วฒนธรรม ประวตศาสตร และการเมอง ความสมพนธระหวางภาษา ตวบท สอ และปฎบตการในสงคมเปนไปในลกษณะวภาษวธ (Dialogic) คอ โตตอบซงกนและกน แตในขณะเดยวกนกเสนอภาพกนและกนดวย ตลอดจนกำาหนด ป นแตง ควบคม และธำารงรกษาซงกนและกน มความกลมกลนเปนสวนหนงของกนและกนจนยากทจะแยกกนได เนองดวยปฏบตการทางสงคมลวนใชภาษาทงวจนภาษาและอวจนภาษาเปนเครองมอทงสน

 จดสนใจของวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษตามแนวคดของ แฟรเคลาฟ (Fairclough)

14

จดสนใจของการวเคราะหวาทกรรมตามแนวคดนอยทการสงผานความหมายดวยการใชภาษา การจดระเบยบความคดของผรบความหมายดวยตวบท (Text) ทถกจดการเพอการรบรเปนองคประกอบสำาคญทตองแยกแยะใหเหนแงมมของการประกอบสรางใหวาทกรรมดำารงอยอยางเปนระเบยบแบบแผน (Order of Discourse) ขณะเดยวกนกตองแสดงใหเหนถงบรบททางสงคมทตวบทเหลานนทำางาน และสงผานความหมายซมซบเขาไปสตวบคคลดวย ซงผเขยนคดวานคอความแตกตางระหวางการวเคราะหวาทกรรมหรอปรจเฉทตามความหมายของนกภาษาศาสตร กบการวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษหรอ CDA ตามแนวคดทผเขยนนำาเสนอ เพราะ CDA เปนการวเคราะหทมไดจำากดอยทตวภาษาเทานนแตหมายรวมถงการกระทำาและปฏบตการตางๆในสงคมดวย ในขณะทวาทกรรมในความหมายของนกภาษาศาสตรจะเอาตวภาษาเปนศนยกลางในการวเคราะห แมจะนำามตทางสงคมและสถานการณของการพดมาพจารณาแลวกตาม แตเปนเพยงการมองแคเปนสวนประกอบในการวเคราะห ขณะท CAD มองวาวาทกรรมคอปฏบตการทงหมดในกระบวนการสอสารทางสงคมมความสำาคญเทากน ดงนนจดสนใจของการวเคราะหจงอยทแนวคดการจดระเบยบแบบแผนของวาทกรรม และสถานการณการสอสาร (Communication Events) ซงทงสองสวนทำางานรวมกน ปะทะ ประสาน และซมซบความหมายซงกนและกนตลอดเวลาในพนททางสงคมดวย

ซงสมชาย ศรสนต (อางใน http://www.gotoknow.org/blogs/posts/459177 ) ไดเสนอความคดเหนเรองจดสนใจของการวเคราะหวาทกรรมตามแนวคด CDA สามารถสรปรายละเอยดไดดงตอไปน

1. การวเคราะหระเบยบแบบแผนของวาทกรรม (Order of Discourse) เปนการแยกแยะองคประกอบทกอรปขนเปนวาทกรรมในเชงโครงสรางของตวบท โดยแสดงใหเหนถง

15

1.1 การมาอยรวมกนของตวบท ในรปของการจดวาง การเลอกใชคำาศพท 

การเรยงลำาดบคำา โครงสรางของประโยค รปแบบของประโยค การเรยงประโยค และภาพรวมความเชอมโยงกนของสารทถกเสนอในตวบท  รวมทงการนำาคำาหรอตวบททถกกลาวถงแลวมาใชซำา เปลยนตำาแหนง เพอเนนยำา หรอสรางความหมายขนใหม หรอลบลางความหมายเดมลงไป  การวเคราะหตวบทนจงเปนการแสดงใหเหนถงกลวธการสราง การผกโยง การรอทำาลาย การเนนยำา การสรางอารมณความรสก โดยใชตวบทเปนพาหะการสงสาร

1.2 การใชวาทกรรมทมมากอนหนา ทำาการผลตซำา หรอ เชอมโยงวาทกรรมท

หลากหลายเขาดวยกน เพอผลตวาทกรรมใหม ๆ เรยกวา Interdiscursive Relationship เชน การเชอมโยงวาทกรรมการพฒนาแนววฒนธรรมชมชน เขากบวาทกรรมการพงตนเอง กลายเปน วาทกรรมเศรษฐกจพอเพยง หรอการเชอมโยงวาทกรรมเพศสภาพความเปนชายหญง เขากบ วาทกรรมบรโภคนยม จนกลายเปนวาทกรรมความเปนชายแบบเมโทรเซกสชวล เปนตน หรอการใชตวบทเดมมาผลตซำาในบรบทใหมเพอ เนนยำา หรอสรางความออนดอยลงใหกบตวบท ตลอดจนการหยบยม ลอกเลยน กลาวอางถง ในรปของสมพนธบท (Intertextuality) และการใชถอยคำาเขามาใสในบรบทใหม เพอเปลยนรปรางความหมายไปจากเดม เปนตน

2. สถานการณการสอสาร (Communication Events) การวเคราะหสถานการณการสอสารไดแก การวเคราะหบรบททเกดการสงผานและรบรความหมายของวาทกรรม ซงถอเปนขนตอนทมาปะทะประสานกนระหวาง ตวบท ภาคปฏบตการทางวาทกรรม – –และแบบแผนปฏบตทางสงคม โดยมจดสนใจอยท

16

2.1 ภาคปฏบตการทางวาทกรรม (Discursive Practice) เปนกระบวนการททำางาน

รวมกนระหวางการตความในเชงความหมายและแบบแผนการปฏบต กบการรบรหรอบรโภคความหมายในบรบททการสอสารนน ๆ เกดขน การวเคราะหภาคปฏบตการทางวาทกรรมจะตองมองใหเหนถง ความร ความคด ทถกผลตซำา และความรความคดทถกนำามาปรบปรง ตกแตง และกอรปขนใหมในอาณาบรเวณทวาทกรรม ตวบทตางๆ ไดมาปะทะประสานกนในบรบทแวดลอมทมองคประกอบแตกตางกน

2.2 แบบแผนการปฏบตทางสงคม (Social Practice) คอระบบ ระเบยบทางสงคมท

เปนผลผลตทมองเหน รบรไดในรปของการสอสารสมพนธกนของคนในสถานการณตาง ๆ ทมแบบแผนการปฏบตบงบอกเพอชแนะการแสดง การกระทำา แบบแผนทางสงคมกอรปขนดวยระเบยบแบบแผนของวาทกรรม ขณะเดยวกนมนกทำาการผลตซำาแบบแผนของวาทกรรมดวย เชน การยนตรงเคารพธงชาต เมอไดยนเสยงเพลงชาต  หรอการใหเงนบคคลทนงลงรมทางเดนและมขนสงกะสอยตรงหนา  นอกจากนนแบบแผนทางสงคมสามารถจะกอรปแบบแผนใหม ๆ ขนในบรบทของภาคปฏบตการทางวาทกรรม ทอาจจะแตกตางไปจากแบบแผนทางสงคมเดมกได เชน แทนทเราจะยนตรงเคารพธงชาตหรอเพลงสรรเสรญพระบารมเรากอาจตงใจนงลง หรอไมลกขนยน หรอกรณของขอทาน เราอาจปฏเสธการใหเงนขอทาน ดวยเหตผลทวาจะทำาใหอาชพขอทานทมกระบวนการในเชงธรกจขยายตวเพมมากขน ซงเปนการผลตแบบแผนการปฏบตทางสงคมชดใหม ภายใตการผลตซำาแบบแผนเดมทสงคมรบร  การวเคราะหแบบแผนปฏบตทางสงคมนเปนการแสดงใหเหนวา เรารบร และมความทรงจำาตอระเบยบแบบแผนชดเดมในสงคมอยางไร กอนทจะใชสงทรบรนนตความสงทผกระทำาทางสงคมกำาลงเผชญหนา ในสนามทางวาทกรรม ซงผลของการตความอาจทำาใหเราเลอกรบรใน

17

สงทแตกตางออกไป และทำาการผลตแบบแผนการปฏบตการทางสงคมใหม ๆ ขน ดงนนการวเคราะหสถานการณการสอสารจงเปนการวเคราะหกระบวนการปะทะประสานกนระหวาง ภาคปฏบตการทางวาทกรรม กบแบบแผนการปฏบตทางสงคม ในบรบทของสถานการณทเกดขนจรง

การประยกตใชแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษกบงานวจยทางภาษาไทย

จากแนวทางการวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษของแฟรเคลาฟ ผวจยทางดานภาษาไทยสามารถนำาแนวคดนมาประยกตใชในการวจยไดตามความสนใจ ในทนผเขยนจะนำาเสนอภาพรวมในการประยกตใชแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในงานวจยทางภาษาไทย โดยจะกลาวถงประเดนตางๆ ตามลำาดบดงน แหลงขอมลทศกษา ประเดนในการศกษา แนวทางในการวเคราะห แนวโนมการศกษาวจยดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ และปญหาทอาจเกดขนจากการประยกตใชแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษกบงานวจยทางภาษาไทย (ณฐพร พานโพธทอง, 2556) ดงรายละเอยดตอไปน

แหลงขอมลทศกษา: ผเขยนพบวา งานวจยเรองแรกๆทนกวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษไทยไดศกษา คอ งานของ กฤษดาวรรณ หงศลดารมภ (2543) เรองเกยวกบชนกลมนอยในประเทศไทยซงเปนการศกษาความสมพนธระหวางภาษากบอดมการณ และ กาญจนา เจรญเกยรตบวร (2543) เรองความสมพนธระหวางภาษากบมมมองในขาววดพระธรรมกายในหนงสอพมพไทย งานวจยทงสองเปนการศกษาการรายงานขาวในหนงสอพมพรายวนซงเปนวาทกรรมทแพรไปสคนจำานวนมากในสงคม สวนงานวจยในระยะตอมาศกษาขอมลหลากหลายกลม สรปไดดงน

1. ศกษาจากบทโฆษณา รวมถงบทความเชงโฆษณา (Advertorials) ทตพมพรายวน

18

แผนพบโฆษณา และอนเทอรเนต 2. ศกษาจากขอเขยนประเภทตางๆ ในสอ ไดแก บทความ

แสดงความคดเหน บทความแนะนำาวธการ (บทความ How-to) แบบทดสอบ (Quiz) คำาพยากรณดวงชะตา ซงขอเขยนเหลานมาจากนตยสาร หนงสอพมพ และหนงสอเลม

3. รายงานขาวในหนงสอพมพรายวน งานวจยสวนใหญใชเกณฑยอดจำาหนายของ

หนงสอพมพเพอคดเลอกขอมล มบางเรองเลอกขอมลจากหนงสอพมพตางประเภทกนเพอเปรยบเทยบ

4. คำากลาวของนกการเมองในสถานการณตางๆ ไดแก การปราศรยหาเสยง การให

สมภาษณแกสอ รายการวทย การอภปรายในสภาทมการถายทอดวทยหรอโทรทศน

5. บทอานสำาหรบเดก ไดแก นทานภาพสำาหรบเดก แบบเรยนชนประถมศกษา หนงสอ

สำาหรบเดก

ขอมลในกลมท 1 และ 2 คอบทโฆษณาและขอเขยนประเภทตางๆในสอเปนกลมขอมลทงานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษไทยศกษาไวมากทสด นอกจากตวบทขางตนแลว มงานวจยบางเรองเกบขอมลจากการสมภาษณผเกยวของ เชน บรรณาธการหนงสอพมพ หรอจากการเขาไปสงเกตการณแบบมสวนรวมเพอศกษาวถปฏบตทางวาทกรรมดวย สรปไดวา งานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในภาษาไทยไทยสนใจขอมลทมการเพยแพรในสอซงกระจายไปสคนจำานวนมาก และยงมงานวจยทศกษาขอมลการปฏสมพนธระหวางบคคลในปรบทสถาบน เชน การปฏสมพนธระหวางแพทยกบผปวย ตำารวจกบผตองหา อยการกบจำาเลย เปนตน และขอมลการสนทนาในชวตประจำาวนทสะทอนความคดของคนในสงคมเกยวกบประเดนท

19

วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษสนใจ แตจากการศกษาพบวายงไมมการศกษาวาทกรรมบางประเภท เชน วาทกรรมในแวดวงธรกจ วาทกรรมของสถาบนทหาร เปนตน

ประเดนในการศกษา: เมอพจารณาประเดนในการศกษาทางวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ พบวา สามารถจดงานวจยไดเปน 2

กลม กลมแรกเปนงานวจยทตงคำาถามเกยวกบอดมการณหรอชดความคดชดใดชดหนง อาจเกยวกบประเดนถกเถยงในสงคม ความไมเทาเทยมกน หรอผลประโยชนของคนบางกลม เชน อดมการณเกยวกบความเปนหญงในวาทกรรมโฆษณา อดมการณเกยวกบประเทศเพอนบานในรายงานขาวหนงสอพมพ ฯลฯ งานวจยสวนใหญศกษาอดมการณนนๆจากตวบทประเภทเดยว แตกมบางเรองทศกษาจากตวบทหลายประเภท และบางเรองศกษาตวบทสองประเภทในฐานะวาทกรรมทแขงขนกน อดมการณหรอชดความคดทเปนประเดนวจยในกลมนมดงน

1. อดมการณเกยวกบเพศสภาพ เปนประเดนวจยทพบมากทสดในงานวาทกรรมวเคราะห

เชงวพากษไทย ทงนการศกษาเรองเพศสภาพแบงไดเปน 2 ลกษณะ ไดแก 1) การศกษาการประกอบสรางอดมการณเกยวกบความเปนหญงและความเปนชายในวาทกรรมโฆษณาทเออประโยชนแกผผลตสนคา งานวจยกลมนเปนการศกษาประเดนเพศสภาพกบบรโภคนยม ผลการวจยแสดงใหเหนวาวาทกรรมโฆษณาประกอบสรางความเปนหญง ความเปนเปนชาย และความเปนแมทพงปรารถนาในสงคมไทยปจจบน พรอมกบนำาเสนอวาทกคนสามารถไปถงสภาวะทพงปรารถนานนไดหากใชสนคาหรอบรการทโฆษณา ตวอยางงานวจยในกลมน ไดแก งานวจยทศกษาคานยมเกยวกบความงามในโฆษณาเครองสำาอางของ รชนนท พงศอดม (2548) งานวจยทศกษาความเปนแมในโฆษณาของ สคนธรตน สรอยทองด (2552) งานวจยทศกษาความเปนชายในโฆษณาของ วฒนนท แกวจนทรเกต (2553)

20

งานวจยทศกษาความเปนผหญงในนตยสารสขภาพและความงามของ Phakdeephasook (2009) และงานวจยทศกษาวามกรรมโฆษณาศลยกรรมความงามของ Panpothong (2007, 2011) เปนตน 2) การศกษาการประกอบสรางความเปนหญงและความเปนชายทสะทอนความเหลอมลำาหรออคตเกยวกบเพศ ขอมลทศกษามทงนตยสาร รายงานขาวในหนงสอพมพรายวน แบบเรยน งานวจยในกลมนไดแก งานวจยทศกษาความเปนหญงในนตยสารของ ชนกพร องศวรยะ (2551) งานวจยทศกษาพาดหวขาวอาชญากรรมในหนงสอพมพรายวนของ เพญนภา คลายสงโต (2553) และงานวจยทศกษาความเปนหญงและความเปนชายในแบบเรยนวชาภาษาไทยชนประถมศกษาของ วสนต สขวสทธ (2554)

2. อดมการณเกยวกบชนกลมชายขอบในสงคมไทย งานวจยในประเดนนยงมนอย กลม

ชายขอบทเปนประเดนศกษา ไดแก กลมชาวเขา แรงงานตางดาว และกลมเพศทสาม งานวจยแบงไดเปน 3 ลกษณะ ไดแก 1) การศกษาอดมการณเกยวกบกลมชายขอบในสอหลก ผวจยมงชใหเหนอคตหรอทศนคตดานลบทมตอกลมชายขอบ ตวอยางงานวจยในกลมน เชน งานวจยของ กฤษดาวรรณ หงสลดารมภและโสรจจ หงสลดารมภ (2543) ทศกษาอดมการณเกยวกบชนกลมนอยในภาคใต งานวจยของมจลนท สดเจรญ (2552) ทศกษาอดมการณเกยวกบแรงงานตางดาวในการรายงานขาวหนงสอพมพ ฯลฯ 2) การศกษาอดมการณเกยวกบกลมชายขอบในวาทกรรมทแขงขนกน (Competing discourse) ไดแกงานวจยเรอง Competing Discourse on Hilltribes: Media Representions of Ethnic Minorities in Thailand ทศกษาอดมการณเกยวกบชาวเขาในหนงสอพมพรายวนและในรายการโทรทศนทงแสงตะวนของ กฤษดาวรรณ หงสลดารมภ (Hongladarom, 2000) 3) การศกษาอดมการณเกยวกบกลมชายขอบในวาทกรรมตอตาน (Resistance Discourse) หรอ วาทกรรมทผลตโดยกลมชาย

21

ขอบเองเพอตอตานวาทกรรมหลกในสงคม ไดแก งานวจยทศกษาการนำาเสนออตลกษณของตนเองของกลมเกยในวาทกรรมออนไลนของ ธระ บษบกแกว (2553)

3. อดมการณทเกยวกบประเดนถกเถยงในสงคมหรอเหตการณสำาคญ งานวจยทพบทงหมดเปนการศกษาขอมลจากการรายงานขาวในหนงสอพมพ งานวจยในกลมนมงหาคำาตอบวา หนงสอพมพรายวนภาษาไทยซงกระจายไปสคนกลมใหญในสงคมนำาเสนอชดความคดเกยวกบประเดนถกเถยงหรอเหตการณสำาคญอยางไร ทงนโดยมสมมตฐานวาความคดตางๆทสอโดยหนงสอพมพมอทธพลตอคนในสงคมไมมากกนอย งานวจยในกลมน ไดแก งานวจยทศกษามมมองในขาววดพระธรรมกายของ กาญจนา เจรญเกยรตบวร (2543) งานวจยทศกษาอดมการณเกยวกบเขมรในรายงานขาวเหตการณเผาสถานฑตไทยของ ชนกพร พวพฒนกล (2548) งานวจยทการศกษาการรายงานขาวกรณพพาทปราสาทเขาพระวหารของ นตพงศ พเชฐพนธ (2553) และงานวจยทศกษาภาพแทนนกโทษประหารและการประหารชวตในการรายงานขาวของ ธรยทธ สรยะ (2554)

4. อดมการณหรอภาพแทนทนกการเมองสอในวาทกรรมสาธารณะ งานวจยในกลมนมงศกษาอดมการณทนกการเมองสอเพอสรางความชอบธรรมใหแกฝายตนหรอภาพดานบวกของตนเองและดานลบของฝายตรงขาม นกวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษตะวนตกนำาเสนองานวจยในประเดนนไวเปนจำานวนมาก สวนงานวจยในภาษาไทยยงมไมมากนก ตวอยางเชน งานของวโรจน อรณมานะกล (2547) และงานของ Geerapatr (2007) งานวจยทงสองเรองศกษาวาทกรรมความจนในรายการวทยนายกฯทกษณคยกบประชาชน และยงมวจยของ รชนยญา กลนนำาหอม (2551) แมจะไมใชงานวาทกรรมวพากษโดยตรง แตมหวขอทนำาเสนอการวเคราะหผลทางอดมการณของ มโนอปลกษณทนกการเมองไทยใชในวาท

22

กรรมการเมองหลายประเภท นอกจากน ยงมงานวจยททำาในตางประเทศเรอง Discursive strategies for political survival: a critical discourse analysis of Thai no confidence debates ของ Gadavanij (2002) งานวจยเรองนศกษาขอมลการอภปรายไมไววางใจในสภาไทยโดยใชแนวคดของแฟรเคลาฟและแวนไดน

ประเดนวจยในงานกลมทสอง วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในกลมนเปนงานวจยทมงศกษาวาทกรรมบางประเภทในฐานะสารทางอดมการณ ผวจยมไดเจาะจงวเคราะหอดมการณใดโดยเฉพาะ แตสนใจอดมการณทกชดทปรากฏในวาทกรรมทเลอกศกษา เชน ศกษาแบบเรยนเพอตอบคำาถามวา แบบเรยนดงกลาวสออดมการณใดไปสเดกบาง มเรองความสมพนธเชงอำานาจลกษณะใดแฝงอย ตวอยางงานวจยไดแก การศกษานทานภาพสำาหรบเดก ของ สรณ วงศเบยสจจและคณะ (2549) งานวจยเรองแบบเรยนวชาภาษาไทยชนประถมศกษา ของ วสนต สขวสทธ (2554) นอกจากนยงมงานทอยในระหวางดำาเนนการวจย เชน งานทศกษาคำาพยากรณดวงชะตา (ชนกพร พวพฒนกล) แบบเรยนวชาสงคมศกษา (ณฐพร พานโพธทอง) หนงสอแนะนำาการดำาเนนชวต (ศรพร ภกดผาสก) หนงสอในโอกาสวนเดกแหงชาต (อมาวลย ชชาง) ฯลฯ จะเหนไดวา วาทกรรมทงานวจยในภาษาไทยเลอกศกษานนเปนประเภททวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเหนวา เปนสารทางอดมการณทมความสำาคญหรอมผลตอสงคมในวงกวาง เชน แบบเรยนซงเปนวาทกรรมทนกเรยนทวประเทศในระบบการศกษาของรฐตองใช เนอหาในแบบเรยนไดรบการยอมรบวาถกตองเหมาะสมเพราะผลตโดยนกวชาการหรอผร นอกจากนยงมหนวยงานของรฐรบรองดวย ดงนนความคด ทศนคต หรอคานยมทสอในแบบเรยนจงนาจะมผลตอผรบสารไมมากกนอย สวนคำาพยากรณและหนงสอแนะนำาการดำาเนนชวตหรอทเรยกวาหนงสอ How-to เปนวาทกรรมทไดรบความนยมจากคนในสงคมอยางมาก เหนไดจากยอดขายทสงกวาหนงสอประเภทอนๆ

23

หลายประเภท นอกจากนคนไทยบางสวนยงใชวาทกรรมทงสองเปนแนวทางในการตดสนใจหรอการดำาเนนชวตดวย ดงกลาวแลววางานวจยในกลมนมไดเจาะจงศกษาอดมการณชดใดชดหนงโดยเฉพาะ แตจะพจารณาอดมการณทกชดทวาทกรรมประกอบสรางและสอสสงคม

แนวทางในการวเคราะห: งานวจยดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเปนการศกษาเชงคณภาพเปนหลก และอาจใชการวเคราะหเชงปรมาณมาเสรม ผเขยนพบวา งานในภาษาไทยสวนใหญจะใชการวจยเชงคณภาพเทานน กลาวคอจะเนนการวเคราะหภาษาในแงมมตางๆอยางถถวนเพอใหเหนความคดทแฝงอย แตไมพจารณาความถในการปรากฏของรปภาษา มงานวจยสวนนอยทใชการวเคราะหเชงปรมาณรวมดวยเพอเสรมใหผลการวจยชดเจนยงขน เชน งานของเพญนภา คลายสงโต (2553) ทมการนบความถรปแบบโครงสรางพาดหวขาวทปรากฏ หรองานของนตพงศ พเชษฐพนธ (2553) ทมการนบความถการใชรปภาษาบางชนด แนวทางการวเคราะหทงานวจยในภาษาไทยสวนใหญนำามาใชกคอ กรอบมตทงสามของวาทกรรมของแฟรเคลาฟ ดงกลาวแลววา แนวทางวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษของแฟรเคลาฟจดวาเปนแนวทางทเนนการวเคราะหตวบท ดงนนงานวจยทใชแนวทางนจงใหความสำาคญแกการวเคราะหภาษาระดบตางๆในตวบทและสหบท งานวจยสวนใหญในภาษาไทยกเปนไปในแนวทางน กลาวคอจะพจารณากลวธทางภาษาตงแตการเลอกใชคำาศพท วล โครงสรางประโยค ความหมายแบบตางๆไปจนถงสหบท นอกจากจะเนนตวบทแลว กรอบมตทงสามของแฟรเคลาฟยงเนนใหมการวเคราะหวถปฏบตทางวาทกรรมและวถปฏบตทางสงคมวฒนธรรมดวย งานวจยในภาษาไทยบางเรองจะพจารณาวถปฏบตทงสองตามทแฟรเคลาฟเนน แตบางเรองจะกลาวถงปรบทโดยภาพรวม แตละเรองใหนำาหนกแกการพจารณาปรบทมากนอยแตกตางกนไป เหนไดวาแมงานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในภาษาไทยจะครอบคลมหวขอหลากหลายไมวาจะเปนเรอง

24

เพศสภาพ คนชายชอบ การเมอง ประเดนขดแยงในสงคม แตในแตละหวขอกยงมงานวจยอยจำานวนนอย ดงนนจงยงมขอมลและประเดนทรอการศกษาวจยอยอกมากมาย

แนวโนมการศกษาวจยดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ: ผเขยนสามารถสรปแนวโนมงานวจยดานนทยงไมมการศกษาในปจจบนและควรจะไดรบการศกษาในอนาคต สรปไดดงรายละเอยดตอไปน

1. ควรศกษาขอมลประเภทการปฏสมพนธระหวางบคคล ทงการสนทนาในปรบทสถาบน (Institutional Context) และการสนทนาในชวตประจำาวน เนองจากงานวจยเกยวกบการปฏสมพนธในปรบทสถาบนในภาษาไทยทมอย เชน การสนทนาระหวางบคลากรทางการแพทยกบผปวย การถาม-ตอบในการพจารณาคดในศาล ฯลฯ จะเปนงานดานวจนปฏบตศาสตร ผวจยจงมไดศกษาประเดนเกยวกบการควบคมหรอความสมพนธเชงอำานาจ อยางไรกตามงานวจยเหลานไดแสดงใหเหนวามปญหาในการปฏสมพนธระหวางผเชยวชาญ (ตวแทนสถาบน) กบบคคลทวไปเกดขนหลายอยาง ผเขยนพบวาปญหาเหลานบางสวนมาจากการควบคมการสนทนาของฝายทมอำานาจมากกวา เชน แพทยแสดงทาททไมใสใจขอมลทผปวยนำาเสนอ แพทยไมตอบคำาถามหรออธบายเมอผปวยขอขอมลหรอไมเขาใจ และบางครงแสดงทาทรำาคาญผปวย ทนายตดบทไมใหพยานอธบายเหตผล ฯลฯ การปฏสมพนธในลกษณะดงกลาวอาจทำาใหฝายทถกควบคมตองเสยประโยชน หากศกษาขอมลกลมนจากมมมองวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษจะทำาใหเหนปญหาทเกดจากการใชอำานาจและความไมเทาเทยมกนชดเจนขน สวนการสนทนาในชวตประจำาวนกมผศกษาไวในดาน วจนปฏบตศาสตรและสนทนาวเคราะห ยงไมมการศกษาความคดชดตางๆทสอในการสนทนาของคนในสงคม แตแมวาขอมลการปฏสมพนธระหวางบคคลจะมไดสอไปสผรบสารจำานวนมากเชนเดยวกบวาทกรรมสาธารณะ แตกนาสนใจ

25

ในแงทสะทอนความคด คานยม และทศนคตของคนในสงคมวฒนธรรมนนๆ ดงทเหนไดจากงานวจยของนกวชาการตะวนตก จงเปนขอมลอกกลมหนงทไมควรมองขามไป

2. ควรศกษาวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษดานภาษาของนกการเมองเพราะมขอมลหลายประเภททนาสนใจศกษา เชน ขอมลจากการปราศรยหาเสยง การใหสมภาษณแกสอมวลชน การอภปรายในสภา การแถลงขาวโตตอบกน รายการประเภทนกการเมองคยกบประชาชน แผนพบและแผนปายหาเสยง เปนตน

3. ควรศกษาประเดนเกยวกบกลมชายขอบ เพราะงานวจยทมอยเปนการศกษาอดมการณเกยวกบกลมชาตพนธอนหรอชนกลมนอยทปรากฏในสอ สวนกลมชายขอบอนๆทนกมานษยวทยากลาวถง เชน คนชรา เดกเรรอน คนพการ คนชนบท ฯลฯ ยงไมมการศกษาตามแนววาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเลย

4. ควรศกษาประเดนเกยวกบความเหลอมลำาหรออคตเกยวกบเพศและขอมลกลมอนๆนอกเหนอจากทปรากฏในวาทกรรมโฆษณา เพราะจากการศกษาพบวางานวจยดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในภาษาไทยสวนใหญมงศกษาเกยวกบเพศสภาพในประเดนการประกอบสรางความเปนหญงและความเปนชายในวาทกรรมโฆษณาเพอประโยชนของผขายสนคา และวาทกรรมโฆษณากบบรโภคนยม เพอเผยใหเหนการครอบงำาทใหประโยชนแกคนบางกลม

ปญหาทอาจเกดขนจากการประยกตใชแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษกบงานวจยทางภาษาไทย: จาการศกษาพบวา ลกษณะการวเคราะหในงานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษมมตสวนทเปนการตความ จงอาจจะเปนไปไดทผวเคราะหแตละคนจะตความขอมลชดเดยวกนตางกน เพราะงานวจยดานนมสวนทเปนการตความและการอธบายประกอบอย หากผวเคราะหแตละคนมขอมลเกยวกบปรบทไมเทากน กเปนไปไดวาอาจตความวาทกรรมและอธบายแตกตางกนไป ซงปญหาน แฟรเคลาฟและโวดก

26

(Fairclough and Wodak, 1997) ไดใหแนวทางแกปญหาไววา ผวเคราะหจะตองวเคราะหตวบทอยางละเอยดและเปนระบบ รวมทงพจารณาปรบทใหครบถวนมากทสดเทาทจะทำาได หากผวเคราะหแตละคนยดแนวทางน กอาจจะชวยจำากดการตความทเปนไปไดหลายทางใหลดลง และชวยนำาไปสการตความทนาจะเปนมากทสด นอกจากน บลอมมารท (Blommaert, 2005) ยงไดกลาวถงปญหาทอาจเกดขนจากการประยกตใชแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในงานวจย สรปไดวา วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษโดยเฉพาะอยางยงแนวทางของ แฟรเคลาฟจะเนนทการวเคราะหตวบทโดยใชแนวคดและวธการทางภาษาศาสตรโดยเฉพาะไวยากรณระบบและหนาท บลอมมารทมองวาแนวทางนมขอจำากดเนองจากการวเคราะหจะเนนไปทตวบท สวนปรบทกอนและหลงการเกดตวบทมกจะถกละเลย เขาเสนอวา ผวเคราะหตองพจารณาทงภายในภาษา คอ ตวบท และภายนอกภาษา คอสงคมดวย เพราะทงสองสวนไมอาจแยกกนได นอกจากนวธวเคราะหกไมควรจำากดอยทการใชไวยากรณระบบและหนาทเพยงอยางเดยว

ผเขยนเหนดวยกบบลอมมารทในประเดนทวา เมอวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษมงศกษาความสมพนธระหวางวาทกรรมกบสงคม ปรบทสงคมวฒนธรรมกยอมเปนสงทผวเคราะหมอาจละเลยได อยางไรกตาม ผเขยนไมคอยเหนดวยกบสวนทวพากษแนวทางของแฟรเคลาฟ เพราะถงแมแฟรเคลาฟจะใหนำาหนกแกการวเคราะหตวบทดวยวธการทางภาษาศาสตร แตเขาเนนใหวเคราะหปรบทดวย ทงกระบวนการผลต/กระจายตวบทและกระบวนการรบ/ตความตวบท รวมถงวถปฏบตทางสงคมวฒนธรรม ผเขยนจงไมเหนวาแนวทางของแฟรเคลาฟจะมขอจำากดดงกลาว และเปนไปไดวางานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษของนกภาษาศาสตรบางสวนจะใหนำาหนกแกการวเคราะหปรบทนอย บางเรองกลาวไวเพยงในบทนำาหรอบทสรป

27

เทานน ทำาใหมผวจารณวางานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในปจจบนยงมขอจำากดดงกลาว

นอกจากเรองการตความตวบทแลว ยงพบวางานวจยดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษมกขาดการวเคราะหเชงประวต กลาวคอ มกมไดพจารณาประวตความเปนมาของเรองทศกษาวจย บลอมมารทมองวา ประเดนนเปนขอจำาจดทสำาคญอกขอหนง เนองจากโครงสรางทางสงคม ความสมพนธเชงอำานาจ ความไมเทาเทยมกน ฯลฯ ทมอยในสงคมหนงมไดเกดขนเพยงชวขามคน แตมความเปนมาทยาวนาน งานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษซงศกษาประเดนเหลานจงควรมการวเคราะหเชงประวตอยางจรงจง เพอใหเหนทมาทไปและสามารถอธบายประเดนทศกษาได ผเขยนเหนวานกวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษแตทานอาจมมมมองตางกนไปในประเดนทวาการวเคราะหเชงประวตจะตองมองยอนกลบไปไกลเพยงใด หรอตองมความละเอยดเพยงใด ในงานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษบางเรอง ผวเคราะหไดชใหเหนวาการวเคราะหสหบทแสดงใหเหนความสมพนธระหวางวาทกรรมทศกษากบสงทเกดขนกอนหนานนไดเปนอยางด บางเรองระบวาไดนำาปรบทดานประวตความเปนมา (Historical Context) มาชวยในการวเคราะหตความตวบท แตในมมมองของบลอมมารท การวเคราะหดงกลาวยงถอวาไมเพยงพอสำาหรบการวเคราะหเชงประวตในงานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ

จากการศกษายงพบปญหาอกประการหนงวางานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษสวนใหญ รวมถงงานของผนำาศาสตรนดวยมกจำากดอยเฉพาะการศกษาวาทกรรมในสงคมประเทศโลกทหนง นอกจากน ทฤษฎทางสงคมทมกนำามาอางองกเปนทฤษฎทถกเสนอโดยนกวชาการชาวตะวนตก เชน ฟโกต (Foucault) เปนตน ซงสามารถอธบายสงทเกดขนในสงคมประเทศโลกทหนงไดเปนอยางด แตในทางกลบการกมอาจอธบายสงทเกดขนในสวนอนๆของโลกได งานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษทมอยในปจจบนจงยงมปญหา

28

เรองขอจำากดในประเดนพนททศกษาดวย ปญหานชใหผทำางานดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเหนวา พวกเขายงตองการงานวาทกรรมวเคราะหวเคราะหเชงวพากษทศกษาวาทกรรมในสงคมอนๆนอกเหนอไปจากสงคมตะวนตก

จากการประยกตใชแนวคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในงานวจยทางภาษาไทยทผเขยนนำาเสนอ ผอานคงไดเหนวางานวจยวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในภาษาไทยยงมไมมากนก และยงมวาทกรรมอกมากมายรอบตวเราทแฝงความคดในทางมชอบรอใหนกวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษนำาความรดานภาษามาวเคราะหเพอตแผใหเหนความไมถกตองเหลานน

บทสรปวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ (CDA) เปนการวเคราะหวาท

กรรมเพอมองหาความสมพนธเชงอำานาจซงสงผลตอภาษาทปรากฏและบทบาทของวาทกรรมในการผลตซำา รวมถงการทาทายการครอบงำา คำาสำาคญทมกกลาวถงในวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ เชน อำานาจ (Power) การครอบงำา (Dominance) อดมการณ (Ideology) ความไมเทาเทยมกน (Hegemony) ชนชนทางสงคม (Class) เพศภาพหรอเพศภาวะ (Gender) เชอชาต (Race) การแบงแยก (Discrimination) ผลประโยชน (Interests) การผลตซำา (Reproduction) โครงสรางทางสงคม (Social Structure) และการจดระเบยบสงคม (Social Order) เปนตน โดยวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษมหลกการทำางานทสำาคญสรปได 8 ประการ ไดแก

1.วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ สนใจปญหาสงคม ไมไดสนใจเฉพาะเรองตวภาษาหรอการใชภาษาเทานน แตยงสนใจการแสดงใหเหนถงปญหาสงคม ความเหลอมลำาทซอนอยภายใตความสมพนธเชงอำานาจ

29

2. ความสมพนธเชงอำานาจมลกษณะทเปนปฎบตการทางวาทกรรม (Discursive practice) มการแสดงออกและตอรองผานทางวาทกรรมตางๆ

3. วาทกรรมกำาหนดสรางสงคมและวฒนธรรม (Discourse constitutes society and culture) การใชภาษามสวนสำาคญในการสรางหรอเปลยนแปลงสงคมวฒนธรรมตลอดจนความสมพนธเชงอำานาจ

4. อดมการณ (Ideology) ถกสรางขนผานทางวาทกรรม การจะเขาใจในอดมการณไมใชเพยงแควเคราะหตวบทแตตองเขาใจถงวถทตวบทถกตความและรบร ตลอดจนผลกระทบตอสงคม 5. การจะเขาใจวาทกรรมกตองเขาใจถงความเปนมาของปรบททเกยวของ (Discourse is History)

6. ความเชอมโยงระหวางตวบทและสงคมเปนสงทประสานกลมกลน(Mediated) กน วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ จงเปนการหาความสมพนธระหวางโครงสรางและกระบวนการทางสงคมวฒนธรรมกบลกษณะของตวบททเกยวของ

7. วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ เปนเรองของการตความและการอธบาย มลกษณะเปดและเปนพลวตร สามารถมมองมมใหมหรอตความใหมเมอมขอมลใหมมาประกอบได

8. วาทกรรมเปนรปแบบหนงของการกระทำาทางสงคม (A form of Social Action) จดมงหมายของวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ กเพอชใหเหนถงความสมพนธเชงอำานาจทซอนเรนอย และนำาไปสการเปลยนแปลงวถปฏบตทเปนอย

จากลกษณะการทำางานของวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ ทำาใหเหนวามมมมองตางจากการวเคราะหวาทกรรมทวๆไป โดยวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษมองการรบรทางสงคม (Social Cognition) ซงเปนสงทรบรรวมกนของคนในสงคมวาควรมแบบแผนการดำาเนนชวตเปนอยางไร การรบรทางสงคมเปนตวเชอมระหวางวาทกรรม

30

(Discours) และการครอบงำา (Dominance) เพราะการรบรทางสงคมคอตวอธบายวาทำาไมชนกลมหนงยอมรบการครอบงำาจากชนอกกลมได ทำาไมวาทกรรมลกษณะทพบจงเกดขนได จากขอสรปขางตน สามารถกลาวไดวาการศกษาทางวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเปนการมองวาทกรรม (Discourse) เพอหาโครงสรางของขอความหรอถอยคำาทปรากฏดวากลมชนทมอำานาจนนแสดงถงอำานาจนนอยางไร สรางอทธพลครอบงำาอยางไร กลยทธทใชเปนอยางไร การวเคราะหจงมสองสวน คอสวนของการสรางและสวนของการรบร หรอผลทเกดขน ในมมของการสรางมองจากระดบใหญวาคนทมอำานาจเหนอกวามกเปนผกำาหนดปรบท กำาหนดวาทกรรม เชน หมอเปนผกำาหนดวนตรวจ อาจารยเปนผกำาหนดวนเวลาใหคำาปรกษา เปนตน วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ จงมองหาจดนวามการกำาหนดหรอกดกนกลมใดออกหรอไม เชน ผหญง หรอ ชนกลมนอย เปนตน การถกกดกนทำาใหเสยงหรอความคดเหนของชนกลมนขาดหายไป และการถกกดกนอาจรวมถงการไมมโอกาสเขามามสวนรบรดวยกได ซงคนทมอำานาจดอยกวามกไมมบทบาท เมอมองจากระดบยอย กจะเปนอกสวนทจะพบการแสดงการครอบงำาปรากฏอย ตงแตในเรองของการเลอกใชคำา วล โครงสรางประโยค คำาบงชตางๆ นำาเสยง เปนตน แมผพดจะตงใจหรอไมกตาม สงเหลานเปนสงทเราสามารถสงเกตเหนได และกตองดตอวาสงทพบนนเปนลกษณะรวม (Generalization) ของวาทกรรมระหวางกลมชนหรอไม อำานาจจงเปนเรองของการควบคม การควบคมวาทกรรมสาธารณะ (Control of Public Discourse) แบบทกลาวมา ตลอดจนถงการควบคมความคด (Mind Control) เพราะผรบวาทกรรมมแนวโนมทจะยอมรบในความเชอ ความร ความคดเหนทแฝงในวาทกรรมของผทสงคมยอมรบใหมอำานาจหนาทในเรองนน นอกจากสวนของปรบทแลว สวนของวาทกรรทเองกมลกษณะทมการใชวาทะนำาเสนอขอมล ขอโตแยงตางๆ ขอชกจงใจและโนมนาวภายในวาทกรรมเพอใหเกด

31

การยอมรบในความคดเหนทกำาหนดดวยการผสมผสานระหวางปรบทและโครงสรางวาทกรรมเหลานทำาหนาทเรยกวา ปฏบตการทาง วาทกรรม (Discursive practice)

แนววธการวเคราะหของวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเปนสงทยงไมมรปแบบวธการชดเจน การวเคราะหบทสนทนากจะแตกตางจากการวเคราะหขาวในหนาหนงสอพมพ แตกมจดสนใจรวมกนเพราะสนใจนำาเสนอความคดโดยรวมเพอวพากษสงทซอนเรนอยในวาทกรรม ความสมพนธระหวางภาษา อำานาจ อดมการณ แตในวธการวเคราะหนนไมไดมขนตอนเปนระบบระเบยบชดเจนแบบการวเคราะหภาษาศาสตรแบบอน ๆ เพราะสงทวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษตองการจะเปดเผยนน โดยสาระหลกเปนสงทซอนเรนและคนทวไปไมตระหนกถง จงตอบไมไดวาขนตอน หนง สอง สามเปนอยางไร ไมสามารถบอกวาถาใชรปแบบนแลวจะสรปไดวาหมายถงแบบนตลอดไป แตกสามารถใชความรทางภาษาศาสตรทเกยวของวเคราะหขอมลในระดบตาง ๆ เชน การใชคำาในปรบทสถานการณ ความหมายชบงเปนนย (Implicature), มลบท (presupposition), เฟรมหรอกรอบความหมาย (frame), อปลกษณ, ตนแบบ (prototype) เปนตน กลาวโดยสรปงานวจยดานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษเปนงานทสนใจประเดนตางๆ ตอไปน

1. ความไมเทาเทยมทางเพศ ซงสวนใหญเปนงานของกลมสตรศกษา (Feminist) ทศกษาความไมเทาเทยมของสตรในสงคม

2. วาทกรรมผานสอเปนการศกษาวาทกรรมทแฝงไวในขาวทนำาเสนอผานสอขาวไมใชการรายงานความจรง แตเปนการสรางขนดวยแรงผลกจากการเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรม เรองทศกษาเปนไดหลากหลาย เชน ความรนแรง การเหยดเชอชาต เพศ ฯลฯ ทปรากฏทงในเนอขาว ในการเสนอรปภาพ วธการศกษาเปนไดตงแตการวเคราะหคำาทเลอกใช การแยกความตางระหวางเขาและเรา การจดรปประโยค การแสดงทศนภาวะ วจนกรรม เปนตน

32

3. วาทกรรมการเมอง เพราะเปนวาทกรรมทมบทบาทโดยตรงตอการครอบงำาและอำานาจ จงไมใชเรองแปลกทงานวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษจะสนใจศกษาวาทกรรมการเมอง

4. ชนกลมนอย ชาตนยม เปนการศกษาการเหยยดเชอชาตทปรากฏในสอตางๆ เชน สอสารมวลชน วรรณกรรม ภาพยนตร เปนตน

ผเขยนหวงวาจากแนวคดเรองวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษทนำาเสนอขางตนจะเปนแนวทางทดในการประยกตใชวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษในการวจยทางภาษาไทย เพราะจากแนวคดและตวอยางงานวจยทผเขยนยกมานแสดงใหเหนวา วาทกรรมวเคราะหเชงพากษสามารถนำาไปประยกตใชกบงานวจยทางภาษาไทยไดในทกๆสอ เนองจากแนวการวพากษน อาศยตวบทในฐานะสอซงมความเปนพลวตและสามารถสะทอนความเปลยนแปลงในสงคมไดเปนอยางด เพราะสอคอเหตการณสอสารซงถกจดวางในบรบทใหม เพอใหเปนภาพสะทอนความคด ความเชอ หรออดมการณบางอยางตามเจตนาซงกำาหนดขนใหม สอและภาษาทถกจดวางใหมกลายเปนเหตการณสอสารอกชดหนง ซงอาจนำาไปสชดอนๆไดอก เกดเปนหวงโซวาทกรรม (Discourse Chain) แตละหวง แตละบท แตละสอ มอดมการณและเจตนาบางอยางแฝงอยอยางซอนเรน แตละรปแบบแฝง นยยะความคด ความเชอ และสถาปนาตอกยำาอดมการณบางอยางใหเปนสงทหลกเลยงไมได หรอเปนสงทเปนธรรมดาธรรมชาตทสมาชกในสงคมจะตองยอมรบอยางไมมขอกงขา ปฏบตการทงหลายเหลานเกดขนไดกดวยการใชวจนภาษาและอวจนภาษาป นแตงตวบทหรอสอใหไปปนแตงสงคมอกตอหนง หากปรบทสงคมเปลยนแปลง ความสมพนธและความสำาคญในสงคมเปลยนแปลง ภาษาทถกใชกจะเปลยนแปลงไปดวย เราจงสามารถเหนภาพสะทอนของสงคมทเปลยนแปลงและถกกำาหนดควบคมไดผานตวภาษาและการจะทราบ

33

การเปลยนแปลงเหลานนกผานการวจยทางดานภาษาโดยนกวชาการทางดานภาษานนเอง

บรรณานกรมกฤษดาวรรณ หงศลดารมภ. (2543). ปรจเฉจเกยวกบชนกลมนอยในประเทศไทย: การศกษา

ความสมพนธระหวางภาษากบอดมการณ: รายงานผลการวจย. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

กฤษดาวรรณ หงศลดารมภและโสรจจ หงศลดารมภ. (2549). วาทกรรมภาคใตและความรนแรงใน

สงคมไทย. ใน กฤษดาวรรณ หงศลดารมภและจนทมา เอยมานนท (บรรณาธการ), มองสงคมผานวาทกรรม, หนา 112. กรงเทพมหานคร: สำานกพมพจฬาลกรณมหาวทยาลย.

กาญจนา เจรญเกยรตบวร. (2543). ความสมพนธระหวางภาษากบมมมองในขาววดพระธรรมกายท

นำาเสนอในหนงสอพมพไทย. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.จนทมา เอยมานนท. (2549). วาทกรรมเกยวกบผตดเชอเอดสในสงคมไทยตามแนว

ปฏพนธวเคราะห. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.ชนกพร พวพฒนกล. (2548). อดมทรรศนเกยวกบ "เขมร" ในปรจเฉทหนงสอพมพไทย: กรณเหต

จลาจลเผาสถานทตไทยในกมพชา พ.ศ. 2546. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

34

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.ชนกพร องสวรยะ. (2551). “ความเปนหญง ในนตยสารสตร”สาร (พ.ศ.2491-2539): การศกษา

ความสมพนธระหวางภาษากบอดมการณ. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2543). วาทกรรมการพฒนา: อำานาจ ความร ความจรง เอกลกษณและ

ความเปนอน. กรงเทพมหานคร: สำานกพมพวภาษา.ณฐพร พานโพธทอง. (2556). วาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ ตามแนวภาษาศาสตร: แนวคดและ

การนำามาศกษาวาทกรรมในภาษาไทย. กรงเทพมหานคร: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธระ บษบกแกว. (2553). กลวธทางภาษากบการนำาเสนออตลกษณของตนเองโดยกลม เกย“

ออนไลน”. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธรยทธ สรยะ. (2554). ความสมพนธระหวางภาษากบภาพตวแทนของโทษประหารและการ

ประหารชวตในหนงสอพมพรายวนไทย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นตพงศ พเชฐพนธ. (2553). วาทกรรมเหตการณพพาทเขาพระวหาร พ.ศ. 2551 จากหนงสอพมพ

รายวนไทย: การศกษาความสมพนธระหวางภาษากบอดมการณ. วทยานพนธปรญญา

35

มหาบณฑต คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.เพญนภา คลายสงหโต. (2553). อดมการณทางเพศสภาพในพาดหวขาวอาชกรรมไทย: การ

วเคราะหวาทกรรมเชงวพากษ. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.มจลนท สดเจรญ. (2552). มโนอปลกษณเกยวกบแรงงานตางดาวในหนงสอพมพรายวนไทย.

วทยานพนธปรญญา(โปรแกรมเกยรนยม) คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.รชนนท พงศอดม. (2548). ความสมพนธระหวางภาษากบคานยมเกยวกบความงาม: การศกษา

วาทกรรมโฆษณาเครองสำาอางในภาษาไทย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.รชนยญา กลนนำาหอม. (2551). อปลกษณทนกการเมองใช: การศกษาตามแนวอรรถศาสตรปรชาน

และวจนปฏบตศาสตร. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.วโรจน อรณมานะกล. (2547). ภาษา อำานาจ และการเมอง. ใน เจมศกด ป นทอง และอมราประสทธ

รฐสนธ, บรรณาธการ. รทนภาษา รทนการเมอง. กรงเทพมหานคร:

สำานกพมพขอคดดวยคน, 1-45วโรจน อรณมานะกล. (2553). เอกสารประกอบการสอน วชาทฤษฎภาษาศาสตร. ภาควชา

ภาษาศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

36

วสนต สขวสทธ. (2554). ความสมพนธระหวางภาษากบอดมการณในหนงสอเรยนรายวชา

ภาษาไทยตามหลกสตรประถมศกษา พ.ศ. 2503 – 2544. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต

สาขาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.สรณ วงศเบยสจจ และคณะ. (2547). หนงสอนทานภาพสำาหรบเดกของไทยทไดรบรางวล:

การวเคราะหเชงวรรณกรรมและวาทกรรม: รายงานการวจย. เชยงใหม:

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.สามชาย ศรสนต. การเมองของการพฒนา/หลกการเบองตนของการวเคราะหวาทกรรมเชงวพากษ.

สบคนเมอ 12 มถนายน 2555. จาก http://www.gotoknow.org/blogs/posts/459177.สคนธรตน สรอยทองด. 2552. การนำาเสนออดมการณความเปนแมในวาทกรรมโฆษณาในนตยสาร

สำาหรบครอบครว. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ภาษาองกฤษBlommaert, J. (2005). Discourse: A Critical

Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.

Cook, G. (1992). The Discourse of Advertising inter Media. London: Routledge.

Fairclough, N. (1995). Media Discourse. London: Edward Arnold.

Fairclough, N. (2010). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of language. 2nd

37

ed. New York: Longman.Fairclough, N. and Wodak, R. (1997). Critical Discourse Analysis. In T.A. Van Dijk (ed.), Discourse as Social Interaction. London: Sage, 258-85.Gadavanij, Savitri. (2002). Discursive Strategies for Politicsl Surval: A Critical Discourse Analysis of Thai No Confidence Debates. Ph.D. Thesis, University of Leeds.Gee, J.P. (2005). An Introduction to Disourse

Analysis Throry and Method. 2nd ed. London and New York: Routledge.

Geerapatr, N. (2007). Discourse on Poverty in Thai Politics: A Case of PM Thaksin’s Talk.M.A. Thesis, National Institute of Development and Administration.

Hall, S. (2001). Foucault: Power, Knowledge and Discouse. In Discouse Theory and

Practice. London. Thousand Oaks and New Delhi: SAGE Publications.Halliday, M.A.K. (1978). Language as Social Semiotic. London: Edward Arnold.Halliday, M.A.K. (1985). Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arnold.Hongladarom, K. (2000). Competing Discourse on Hilltribes: Representation of Ethnic Minorities

in Thailand. MANUSYA: Journal of Humanities 3(1), 1-19Kress, G. 1985. Ideological Structures in Discourse. In Handbook of Discourse Analysis.

Discourse in Society. Vol. 4. London: Academic Press.May, J.L. 2002. Pragmatic an Introduction. 2nd ed. USA: Balkwell Publicshers.Paltridge, B. 2006. Discouse Analysis an Introduction. London: Continuum.

38

Panpothong, N. (2007) Being Unattractive is like Having a Disease: On the Advertising

Discourse of Cosmetic Surgery in Thai. Paper presented at the International Symposium on Discourse, Communication, and Modernity. September 7, 2007.

Panpothong, N. (2011). Discourse of Plastic Beauty: A Critical Linguistic Analysis of Cosmetic

Surgery Ads in Thai. The Journal 6(2), 63-89.

Phakdeephasook, S. (2009). Discourse of Femininty in the Advertisements in Thai Health and

Beauty Magazines. MANUSYA. Journal of Humanities 12(2), 63-89.Van Dijk, T.A. 1997. Discourse as Structure and Process. London, Thousand Oaks and

New Delhi: SAGE Publications.Van Dijk, T.A. 2003. Critical discouse analysis. In D.Schiffrin(ed.), The Handbook of

Discourse Analysis, pp. 352-356. Malden, MA: Blackwell.

แผนภาพท 1 แสดงกรอบความคดวาทกรรมวเคราะหเชงวพากษ 3 มตของแฟรเคลาฟ

Description (Text Analysis)

Interpretatiion

(Processing Analysis)

Explannation (Social Analysis)Sociocultural Practice

(Situational; Institutional; Societal)

Process of Production

Process of Interpretation

Discursive Practice

Text

39

Domensions of Discourse Domensions of Discourse Analysis