ใบความรเรอง  นาฏศลปไทย

ประวตนาฏศลปไทย        นาฏศลป  เปนศลปะแหงการละคร  ฟอนรำา  และดนตร  อนมคณสมบตตามคมภรนาฏะหรอนาฏยะ  กำาหนดวา  ตองประกอบไปดวย  ศลปะ  3  ประการ  คอ  การฟอนรำา  การดนตร  และการขบรอง  รวมเขาดวยกน  ซงทง  3  สงนเปนอปนสยของคนมาแตดกดำาบรรพ  นาฏศลปไทยมทมาและเกดขนจากสาเหตตามแนวคดตาง ๆ เชน  เกดจากความรสกกระทบกระเทอนทางอารมณ  ไมวาจะอารมณแหงความสข  หรอความทกขแลวสะทอนออกมาเปนทาทาง  แบบธรรมชาตและประดษฐขนเปนทาทางลลาการฟอนรำา  หรอเกดจากลทธความเชอในการนบถอสงศกดสทธ  เทพเจา  โดยแสดงความเคารพบชาดวยการเตนรำา  ขบรอง  ฟอนรำาใหเกดความพงพอใจ  เปนตน               นอกจากน  นาฏศลปไทย  ยงไดรบอทธพลแบบแผนตามแนวคดจากตางชาตเขามาผสมผสานดวย  เชน  วฒนธรรมอนเดยเกยวกบวฒนกรรมทเปนเรองของเทพเจา  และตำานานการฟอนรำา โดยผานเขาสประเทศไทย ทงทางตรงและทางออม คอ ผานชนชาตชวาและเขมร กอนทจะนำามาปรบปรงใหเปนรปแบบตามเอกลกษณของไทย  เชน  ตวอยางของเทวรปศวะปางนาฏราช  ทสรางเปนทาการรายรำาของ พระอศวร  ซงมทงหมด  108  ทา  หรอ 108  กรณะ  โดยทรงฟอนรำาครงแรกในโลก  ณ  ตำาบลจทรมพรม  เมองมทราส  อนเดยใต  ปจจบนอยในรฐทมฬนาด  นบเปนคมภรสำาหรบการฟอนรำา  แตงโดยพระภรตมน  เรยกวา  คมภรภรตนาฏยศาสตร  ถอเปนอทธพลสำาคญตอแบบแผนการสบสาน  และการถายทอดนาฏศลปของไทยจนเกดขนเปนเอกลกษณของตนเองทมรปแบบ  แบบแผนการเรยน  การฝกหด  จารต  ขนบธรรมเนยม  มาจนถงปจจบน

        อยางไรกตาม  บรรดาผเชยวชาญทศกษาทางดานนาฏศลปไทยไดสนนษฐานวา อารยธรรมทางศลปะดานนาฎศลปของอนเดยนไดเผยแพรเขามาสประเทศไทจยตงแตสมยกรงศรอยทธยาตามประวตการสรางเทวาลยศวะนาฎราชทสรางขนในป พ.ศ. 1800  ซงเปนระทไทยเรมกอตงกรงสโขทย  ดงนนทร ำาไทยทดดแปลงมาจากอนเดยในครงแรกจงเปนความคดของนกปราชญในสมยกรงศรอยทธยา และมการแกไข  ปรบปรงหรอประดษฐขนใหมในสมยกรงรตนโกสนทร  จนนำามาสการประดษฐขนใหมในสมยกรงรตนโกสนทรจนนำามาสการประดษฐทาทางรายรำาและละครไทยมาจนถงปจจบน

องคประกอบของนาฏศลปไทย

1) ลลาทารำา เปนทาทางเยองกรายฟอนรำาทออนชอยสวยงาม แสดงออกของอารมณ สอความหมายชดเจน

2) ดนตรประกอบ ดนตรเปนสวนประกอบสำาคญทชวยเสรมใหการแสดงสมบรณและ สราง

3) บทรอง สวนใหญจะเปนคำาประพนธประเภทกลอนแปด มความไพเราะสละสลวย คารม คมคายและมคตสอนใจบรรยากาศ ในการแสดงใหสมจรงอกดวย

4) เครองแตงกาย มแบบอยางเฉพาะตว งดงามประณต และถกตองตามลกษณะการแสดง

ประเภทของนาฎศลปไทย

                นาฎศลป  คอ  การรายรำาทมนษยไดปรงแตงจากลลาตามธรรมชาตใหสวยสดงดงาม  โดยมดนตรเปนองคประกอบในการรายรำา

                นาฎศลปของไทย  แบงออกตามลกษณะของรปแบบการแสดงเปนประเภทใหญ ๆ   4  ประเภท  คอ

        1.  โขน  เปนการแสดงนาฎศลปชนสงของไทยทมเอกลกษณ  คอ  ผแสดงจะตองสวมหวทเรยกวา  หวโขน และใชลลาทาทางการแสดงดวยการเตนไปตามบทพากย  การเจรจาของผพากยและตามทำานองเพลงหนาพาทยทบรรเลงดวยวงป พาทย  เรองทนยมนำามาแสดง คอ พระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรต  แตงการเลยนแบบเครองทรงของพระมหากษตรยทเปนเครองตน เรยกวาการแตงกายแบบ ยนเครอง มจารตขนตอนการแสดงทเปน“ ”แบบแผน นยมจดแสดงเฉพาะพธสำาคญไดแก งานพระราชพธตาง  ๆ        2.  ละคร  เปนศลปะการรายรำาทเลนเปนเรองราว  มพฒนาการมาจากการเลานทาน  ละครมเอกลกษณในการแสดงและการดำาเนนเรองดวยกระบวนลลาทารำา  เขาบทรอง  ทำานองเพลงและเพลงหนาพาทยทบรรเลงดวยวงปพาทยมแบบแผนการเลนทเปนทงของชาวบานและของหลวงทเรยกวา  ละครโนราชาตร  ละครนอก  ละครใน  เรองทนยมนำามาแสดงคอ  พระสธน  สงขทอง คาว  อเหนา  อณรท  นอกจากนยงมละครทปรบปรงขนใหมอกหลายชนด  การแตงกายของละครจะเลยนแบบเครองทรงของพระมหากษตรย  เรยกวา  การแตงการแบยนเครอง  นยมเลนในงานพธสำาคญและงานพระราชพธของพระมหากษตรย       3.   รำา  และ ระบำา  เปนศลปะแหงการรายรำาประกอบเพลงดนตรและบทขบรอง โดยไมเลนเปนเรองราว  ในทนหมายถงรำาและระบำาทมลกษณะเปนการแสดงแบบมาตรฐาน  ซงมความหมายทจะอธบายไดพอสงเขป  ดงน                 3.1  รำา  หมายถง  ศลปะแหงการรายรำาทมผแสดง  ตงแต  1-2  คน  เชน  การรำาเดยว  การรำาค  การรำาอาวธ  เปนตน มลกษณะการแตงการตามรปแบบของการแสดง  ไมเลนเปนเรองราว

อาจมบทขบรองประกอบการรำาเขากบทำานองเพลงดนตร  มกระบวนทารำา  โดยเฉพาะการรำาคจะตางกบระบำา  เนองจากทารำาจะมความเชอมโยงสอดคลองตอเนองกน  และเปนบทเฉพาะสำาหรบผแสดงนน ๆ  เชน รำาเพลงชาเพลงเรว  รำาแมบท  รำาเมขลา รามสร –  เปนตน               3.2 ระบำา  หมายถง  ศลปะแหงการรายรำาทมผเลนตงแต  2 คนขนไป  มลกษณะการแตงการคลายคลงกน  กระบวนทารายรำาคลาคลงกน  ไมเลนเปนเรองราว  อาจมบทขบรองประกอบการรำาเขาทำานองเพลงดนตร  ซงระบำาแบบมาตรฐานมกบรรเลงดวยวงปพาทย  การแตงการนยมแตงกายยนเครองพระนาง-หรอแตงแบบนางในราชสำานก  เชน  ระบำาสบท  ระบำากฤดาภนหาร  ระบำาฉงเปนตน     4.  การแสดงพนเมอง   เปนศลปะแหงการรายรำาทมทงรำา  ระบำา  หรอการละเลนทเปนเอกลกษณของกลมชนตามวฒนธรรมในแตละภมภาค  ซงสามารถแบงออกเปนภมภาคได 4  ภาค  ดงน               4.1  การแสดงพนเมองภาคเหนอ  เปนศลปะการรำา  และการละเลน  หรอทนยมเรยกกนทวไปวา   ฟอน “ ”  การฟอนเปนวฒนธรรมของชาวลานนา  และกลมชนเผาตาง ๆ  เชน  ชาวไต  ชาวลอ  ชาวยอง  ชาวเขน  เปนตน  ลกษณะของการฟอน  แบงเปน  2  แบบ  คอ  แบบดงเดม  และแบบทปรบปรงขนใหม  แตยงคงมการรกษาเอกลกษณทางการแสดงไวคอ มลลาทารำาทแชมชา  ออนชอยมการแตงกายตามวฒนธรรมทองถนทสวยงามประกอบกบการบรรเลงและขบรองดวยวงดนตรพนบาน เชน วงสะลอ ซอ ซง วงปเจ วงกลองแอว เปนตน โอกาสทแสดงมกเลนกนในงานประเพณหรอตนรบแขกบานแขกเมอง ไดแก ฟอนเลบ ฟอนเทยน ฟอนครวทาน ฟอนสาวไหมและฟอนเจง               4.2  การแสดงพนเมองภาคกลาง  เปนศลปะการรายรำาและการละเลนของชนชาวพนบานภาคกลาง  ซงสวนใหญมอาชพเกยวกบเกษตรกรรม  ศลปะการแสดงจงมความสอดคลองกบวถชวตและพอความบนเทงสนกสนาน  เปนการพกผอนหยอนใจจากการ

ทำางาน  หรอเมอเสรจจากเทศการฤดเกบเกบเกยว  เชน  การเลนเพลงเกยวขาว  เตนกำารำาเคยว  รำาโทนหรอรำาวง  รำาเถดเทอง  รำากลองยาว  เปนตน  มการแตงกายตามวฒนธรรมของทองถน  และใชเครองดนตรพนบาน  เชน  กลองยาว กลองโทน  ฉง  ฉาบ  กรบ  และโหมง               4.3  การแสดงพนเมองภาคอสาน  เปนศลปะการรำาและการเลนของชาวพนบานภาคอสาน  หรอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย  แบงไดเปน  2  กลมวฒนธรรมใหญ ๆ คอ  กลมอสานเหนอ  มวฒนธรรมไทยลาวซงมกเรยกการละเลนวา   เซง “   ฟอน  และหมอลำา ”  เชน  เซงบงไฟ  เซงสวง  ฟอนภไท  ลำากลอนเกยว ลำาเตย  ซงใชเครองดนตรพนบานประกอบ  ไดแก  แคน  พณ  ซอ  กลองยาว  อสาน  ฉง  ฉาบ  ฆอง  และกรบ  ภายหลงเพมเตมโปงลางและโหวดเขามาดวย  สวนกลมอสานใตไดรบอทธพลไทยเขมร   มการละเลนทเรยกวา  เรอม  หรอ เรอม  เชน  เรอมลดอนเร  หรอรำากระทบสาก  รำากระเนบตงตอง  หรอระบำาตกแตน ตำาขาว  รำาอาไย  หรอรำาตด  หรอเพลงอแซวแบบภาคกลางวงดนตร  ทใชบรรเลง คอ  วงมโหรอสานใต มเครองดนตร  คอ  ซอดวง  ซอดวง  ซอครวเอก  กลองกนตรม  พณ  ระนาด  เอกไม  ป สไล  กลองรำามะนาและเครองประกอบจงหวะ การแตงกายประกอบการแสดงเปนไปตามวฒนธรรมของพนบาน ลกษณะทารำาและทวงทำานองดนตรในการแสดงคอนขางกระชบ รวดเรว และสนกสนาน               4.4  การแสดงพนเมองภาคใต  เปนศลปะการรำาและการละเลนของชาวพนบานภาคใตอาจแบงตามกลมวฒนธรรมไทย  2 กลมคอ  วฒนธรรมไทยพทธ  ไดแก  การแสดงโนรา  หนงตะลง  เพลงบอก  เพลงนา  และวฒนธรรมไทยมสลม  ไดแก  รองเงง  ซำาแปง มะโยง  (การแสดงละคร)  ลเกฮล  (คลายลเกภาคกลาง)  และซละ  มเครองดนตรประกอบทสำาคญ  เชน  กลองโนรา  กลองโพน  กลองปด   โทน  ทบ  กรบพวง  โหมง  ป กาหลอ  ป ไหน  รำามะนา  ไวโอลน  

อคคอรเดยน  ภายหลงไดมระบำาทปรบปรงจากกจกรรมในวถชวต  ศลปะตางๆ เขน ระบำารอนแต  การดยาง  ปาเตตะ  เปนตน

ใบความรเรอง นาฏยศพท

     การรายรำา เปนการดดแปลงทาทางการเคลอนไหวของสงตาง ๆ ทอยในธรรมชาตใหสมพนธกบบทเพลงและจงหวะของเพลง เพอใหเกดความสวยงามทารำาไทยกเปนทาทดดแปลงมาจากสงตาง ๆ ในธรรมชาตเชนเดยวกน แลวคอย ๆ ปรบปรงใหดขนจนเปนรปแบบทกำาหนดเปนแบบแผน และมลกษณะเฉพาะตามแบบนาฏศลปไทย ทาทางทปฏบตในทางนาฏศลปไทยมศพทเฉพาะทใชเรยกคอ นาฏย“ศพท ”ความหมายของนาฏศพท นาฏย หมายถง เกยวกบการฟอนรำา เกยวกบการแสดงละคร   ศพท หมายถง เสยง คำา คำายากทตองแปล เรอง

เมอนำาคำาสองคำามารวมกน ทำาใหไดความหมายขนมา ซงมผกลาวไวดงน  นาฏยศพท หมายถง   ศพททเกยวของกบลกษณะทารำาทใชในการฝกหด เพอใชในการแสดงโขน ละคร เปนคำาทใชในวงการนาฏศลปไทย สามารถสอความหมายกนไดทกฝายในการแสดงตางๆ   นาฏยศพท แบงตามลกษณะการใชเปน 3 หมวด คอ     1.  หมวดนามศพท เชน ตงวง จบ     2.  หมวดกรยาศพท เชน กลอมไหล กรายมอ      3.  หมวดเบดเตลด เชน ตวพระ ตวนาง     นาฏยศพททควรรจกและฝกปฏบต มดงน     1.  การจบ เปนการใชนวหวแมมอกบนวชมาจรดกน โดยใหปลายนวหวแมมอมาจรดกบขอสดทายของปลายนวช (นบจากฝามอขนไป) นวทเหลอทงสามนวเหยยดตรง แลวกรดออกไปใหสวยงามคลายพด การจบจะตองหกขอมอเขาหาลำาแขนเสมอ การจบมหลายลกษณะ เชน จบควำา จบหงาย แตทนกเรยนควรฝกปฏบต คอ          จบหงาย ใหหงายขอมอขนหกขอมอเขาหาลำาแขน แลวทำาทาจบใหปลายนวทจบชขนขางบน          จบควำา ใหควำาลำาแขนหกขอมอลงแลวทำาทาจบใหปลายนวทจบชงขางลาง     2.  การตงวง เปนการตงลำาแขนเปนวงคลายครงวงกลม แขนงอมอตงขน และหนฝามอออกนอกลำาตว การตงวงมหลายลกษณะ เชน ตงวงบน ตงวงลาง เปนตน แตทนกเรยนควรปฏบต ม 2 ลกษณะ คอ ตงวงบนและตงวงลาง          ตงวงบน ใหยกแขนออกไปขางลำาตวแลวงอแขนใหไดสวนโคง ตงมอขนและแบมอทงสนว โดยใหปลายนวทงสหนเขาหาศรษะ นวหวแมมองอเขาหาฝามอเลกนอย พรอมทงหกขอมอเขาหาลำาแขน          ตงวงลาง ใหปลายนวทงสอยระดบชายพกหรอหวเขมขด นวหวแมมองอเขาหาฝามอเลกนอยพรอมทงหกขอมมอเขาหา

ลำาแขน ใหสวนโคงของลำาแขนหางจากตวเลกนอย     3.  การประเทา ใหยกเทาขนดวยการยอเขานำาหนกตวอยเทาหลง เปดสนเทาหนาขนเลกนอยเชดปลายนวเทาขนทกนว ใชจมกเทา (เนอสวนโคงของฝาเทาบรเวณโคนนว) แตะพนเบา ๆ แลวยกขนทงเทา     4.  การกระทงเทา ใหใชเทาขางใดขางหนงยกสงขนจากพนเลกนอย แลวใชจมกเทากระทงลงทพนแลวยกขนทนทหกขอเทาหาหนาแขง นวเทาตงขาทยนจะตองยอเขาลงและดนเขาทยกขนออกไปขางหลงใหมากทสด     5.  การกระตกเทา เปนทาตอเนองจากทากระทงเทา โดยยกเทาหลงขนแลวหนบนองดนเขาไปขางหลงมาก  ๆ หกขอเทาใหปลายนวชลงดานลาง     6.  การสะดดเทา คอทารำาทใชเทาเคลอนไหวประกอบ โดยเทาขางหนงวางอยขางหนาและเทาอกขางหนงวางเยองไปขางหลงเลกนอย จากนนยอเขาทงสองเลกนอย แลวเสอกเทาหนาไปขางหนา และวางเทาลงโดยนำาหนกตวอยบนเทาหนา ในขณะเดยวกนใหยกเทาหลงขนเลกนอย พรอมกบโนมตวไปขางหนา จากนนใหวางเทาหลงลงโดยนำาหนกตวอยบนเทาหลง พรอมกบใชจมกเทาหนาแตะพน     7.  การจรดเทา ใหใชจมกเทาหรอสนเทาขางใดขางหนงยนรบนำาหนก และยอเขาทงสองลง     8.  การถดเทา ม 2 แบบ คอ การถดอยกบท และการถดเคลอนท ซงปฏบตได ดงน          การถดเทาอยกบท การถดเทาอยกบทจะใชเทาขวาถดเสมอ เรมจากการกาวเทาซายและถดดวยเทาขวา ซงการถดเทาทำาโดยการใชฝาเทาขวาตงแตจมกเทาลงมาจนถงสนเทา ไถพนขนไป แลววางเทาลง          การถดเคลอนท ทำาเหมอนการถดเทาอยกบท แตใหยกเทาถดเคลอนทไปขางหนา

เครองแตงกายยนเครองตวพระ

                 

เครองแตงกายยนเครองตวนาง

ใบความร

เรอง โขน

        โขนเปนนาฏศลปชนสงทเกาแกของไทย มมานานตงแตสมยกรงศรอยธยา ตามหลกฐานจากจดหมายเหตของลาลแบร ราชทตฝรงเศสสมยสมเดจพระนารายณมหาราช ไดกลาวถงการเลนโขนวาเปนการเตนออกทาทางเขากบเสยงซอและเครองดนตรอนๆผเตนสวมหนากากและถออาวธ  โขนเปนทรวมของศลปะหลายแขนงคอ โขนนำาวธเลนและวธแตงตวบางอยางมาจากการเลนชกนาคดกดำาบรรพ โขนนำาทาตอสโลดโผน ทารำาทาเตนมาจากกระบกระบอง และโขนนำาศลปะการพากยการเจรจา หนาพาทยเพลงดนตร การแสดงโขน ผแสดงสวมศรษะคอหวโขนปดหนาหมด ยกเวนเทวดา มนษย และมเหส ธดาพระยายกษมตนเสยงและลกครองบทใหและมคนพากยและเจรจใหดวย  เรองทแสดงนยมแสดงเรองรามเกยรตและอณรฑ  ดนตรทใชประกอบการแสดงโขนใชวงป พาทย

ประเภทของโขน แบงออกเปน ๕ ประเภท คอ

๑.  โขนกลางแปลง๒.  โขนโรงนอก หรอโขนนงราว๓. โขนหนาจอ๔.โขนโรงใน๕.โขนฉาก

๑. โขนกลางแปลง คอ การเลนโขนบนพนดน ณ กลางสนาม ไมตองสรางโรงใหเลน นยมแสดงตอนยกทพรบกน โขนกลางแปลงไดววฒนาการมาจากการเลนชกนาคดกดำาบรรพ เรองกวนนำาอมฤต เรองมอยวา เทวดาและอสรใครจะเปนอมตะ จงไปทลพระนารายณ พระนารายณจงแนะนำาใหกวนนำาอมฤต โดยใชเขามนทครเปนไมกวน เอาพระยาวาสกรเปนเชอกพนรอบเขา เทวดาชกทางหาง หมนเขาไปมา พระยาวาสกรพนพษออกมา  พระนารายณเชญใหพระอศวรดมพษนนเสย พระอศวรจงมศอสนลเพราะพษไหม  ครนกวนตอไป เขามนทครทะลลงไปใตโลก พระนารายณจงอวตารเปนเตาไปรองรบเขา

มนทครไว  ครนไดนำาอมฤตแลว เทวดาและอสรแยงชงนำาอมฤตกนจนเกดสงคราม พระนารายณจงนำานำาอมฤตไปเสย พวกอสรไมไดดมนำาอมฤตกตายในทรบเปนอนมาก เทวดาจงเปนใหญในสวรรค  พระนารายณเมอไดนำาอมฤตไปแลว กแบงนำาอมฤตใหเทวดาและอสรดม พระนารายณแปลงเปนนางงามรนนำาอมฤตใหเทวดา แตรนนำาธรรมดาใหอสร  ฝายราหเปนพนองกบพระอาทตยและพระจนทรแตราหเปอสร  ราหเหนเทวดาสดชนแขงแรงเมอไดดมนำาอมฤต แตอสรยงคงออนเพลยอย เหนผดสงเกต จงแปลงเปนเทวดาไปปะปนอยในหมเทวดา จงพลอยไดดมนำาอมฤตดวย  พระอาทตยและพระจนทรจงแอบบอกพระนารายณ พระนารายณโกรธมากทราหตบตาพระองค จงขวางจกรไปตดกลางตวราห รางกายทอนบนไดรบนำาอมฤตกเปนอมตะ แตรางกายทอนลางตายไป  ราหจงเปนยกษมกายครงทอน  ราหโกรธและอาฆาตพระอาทตยและพระจนทรมาก พบทไหนกอมทนท  เกดเปนราหอมจนทรหรอจนทรคราสและสรยคราส  ตอมาเมอพระพทธเจามาเทศนาใหราหเลกพยาบาทจองเวร ราหจงไดคลายพระอาทตยหรอพระจนทรออก        การเลนชกนาคดกดำาบรรพ เลนในพธอนทราภเษก มปรากฏในกฎมณเฑยรบาลสมยกรงศรอยธยา  โขนกลางแปลงนำาวธการแสดงคอการจดกระบวนทพ การเตนประกอบหนาพาทย มาจากการเลนชกนาคดกดำาบรรพ แตเปลยนมาเลนเรองรามเกยรต และเลนตอนฝายยกษและฝายพระรามยกทพรบกน  จงมการเตนประกอบหนาพาทย และอาจมบทพาทยและเจรจาบางแตไมมบทรอง

๒. โขนโรงนอก หรอโขนนงราว  เปนการแสดงบนโรงมหลงคา ไมมเตยงสำาหรบตวโขนนง แตมราวพาดตามสวนยาวของโรงตรงหนาฉาก (มาน)  มชองทางใหผแสดงเดนไดรอบราวแทนเตยง มการพากยและเจรจา แตไมมการรอง  ป พาทยบรรเลงเพลงหนาพาทย มป พาทย ๒ วง เพราะตองบรรเลงมาก ตงหวโรงทายโรง จงเรยกวาวงหวและวงทาย หรอวงซายและวงขวา  วนกอนแสดงโขนนงราวจะม

การโหมโรง และใหพวกโขนออกมากระทงเสาตามจงหวะเพลง  พอจบโหมโรงกแสดงตอนพราพออกเทยวปา จบสตวกนเปนอาหาร พระรามหลงเขาสวนพวาทองของพราพ แลวกหยดแสดง พกนอนคางคนทโรงโขน รงขนจงแสดงตามเรองทเตรยมไว จงเรยกวา "โขนนอนโรง"

๓. โขนหนาจอ  คอโขนทเลนตรงหนาจอ ซงเดมเขาขงไวสำาหรบเลนหนงใหญ  ในการเลนหนงใหญนน มการเชดหนงใหญอยหนาจอผาขาว  การแสดงหนงใหญมศลปะสำาคญ คอการพากยและเจรจา มดนตรป พาทยประกอบการแสดง  ผเชดตวหนงตองเตนตามลลาและจงหวะดนตร นยมแสดงเรองรามเกยรต ตอมามการปลอยตวแสดงออกมาแสดงหนงจอ แทนการเชดหนงในบางตอน เรยกวา "หนงตดตวโขน" มผนยมมากขน เลยปลอยตวโขนออกมาแสดงหนาจอตลอด ไมมการเชดหนงเลย จงกลายเปนโขนหนาจอ และตองแขวะจอเปนประตออก ๒ ขาง เรยกวา "จอแขวะ"

๔. โขนโรงใน  คอ โขนทนำาศลปะของละครในเขามาผสม  โขนโรงในมป พาทยบรรเลง ๒ วงผลดกน  การแสดงกมทงออกทารำาเตน ทพากยและเจรจาตามแบบโขน กบนำาเพลงขบรองและเพลงประกอบกรยาอาการ ของดนตรแบบละครใน และมการนำาระบำารำาฟอนผสมเขาดวย เปนการปรบปรงใหววฒนาการขนอก การผสมผสานระหวางโขนกบละครในสมยรชกาลท ๑ และ รชกาลท ๒  ทงมราชกวภายในราชสำานกชวยปรบปรงขดเกลา และประพนธบทพากยบทเจรจาใหไพเราะสละสลวยขนอก        โขนทกรมศลปากรนำาออกแสดงในปจจบนน กใชศลปะการแสดงแบบโขนโรงใน ไมวาจะแสดงกลางแจงหรอแสดงหนาจอกตาม

๕. โขนฉาก  เกดขนในสมยรชกาลท ๕ เมอมผคดสรางฉากประกอบเรองเมอแสดงโขนบนเวท คลายกบละครดกดำาบรรพ สวนวธแสดงดำาเนนเชนเดยวกบโขนโรงใน แตมการแบงเปนชดเปนตอน เปนฉาก

และจดฉากประกอบตามทองเรอง จงมการตดตอเรองใหมไมใหยอนไปยอนมา เพอสะดวกในการจดฉาก  กรมศลปากรไดทำาบทเปนชดๆ ไวหลายชด เชน ชดปราบกากนาสร ชดมยราพณสะกดทพ ชดชดนางลอย ชดนาคบาศ ชดพรหมาสตร ชดศกวรญจำาบง ชดทำาลายพธหงนำาทพย ชดสดาลยไฟและปราบบรรลยกลป ชดหนมานอาสา ชดพระรามเดนดง ชดพระรามครองเมอง

        การแสดงโขน โดยทวไปนยมแสดงเรอง "รามเกยรต" กรมศลปากรเคยจดแสดงเรองอณรฑ แตไมเปนทนยมเทาเรองรามเกยรต  เรองรามเกยรตทนำามาแสดงโขนนนมหลายสำานวน ทงทประพนธขนในสมยกรงศรอยธยา กรงธนบรและกรงรตนโกสนทร โดยเฉพาะบทในสมยรตนโกสนทร นยมแสดงตามสำานวนของรชกาลท ๒ ทกรมศลปากรปรบปรงเปนชดเปนตอน เพอแสดงโขนฉาก กเดนเรองตามสำานวนของรชกาลท ๒  รชกาลท ๖ กเคยทรงพระราชนพนธบทรองและบทพากยไวถง ๖ ชด คอ ชดสดาหาย ชดเผาลงกา ชดพเภกถกขบ ชดจองถนน ชดประเดมศกลงกา และชดนาคบาศ

การแตงกายโขน  แบงออกเปน ๓ ฝาย คอ ฝายมนษยเทวดา(พระ นาง) ฝายยกษ ฝายลง 

 ลกษณะบทโขน  ประกอบดวย

       บทรอง  ซงบรรจเพลงไวตามอารมณของเรอง บทรองแตงเปนกลอนบทละครเปนสวนใหญ อาจมคำาประพนธชนดอนบางแตไมนยม บทรองนจะมเฉพาะโขนโรงในและโขนฉากเทานน

 บทพากย  การแสดงโขนโดยทวไปจะเดนเรองดวยบทพากย ซงแตงเปนคำาประพนธชนดกาพยฉบง ๑๖ หรอกาพยยาน ๑๑ บทมชอเรยกตาง ๆ ดงน

๑. พากยเมอง หรอพากยพลบพลา คอบทตวเอก เชน ทศกณฐหรอพระรามประทบในปราสาทหรอพลบพลา

๒.  พากยรถ เปนบทชมพาหนะและกระบวนทพ ไมวาจะเปนรถ มา ชาง หรออนใดกได ตลอดจนชมไพรพลดวย

๓.  พากยโอ เปนบทโศกเศรา รำาพน ครำาครวญ ซงตอนตนเปนพากย แตตอนทายเปนทำานองรองเพลงโอป ใหป พาทยรบ ๔  พากยชมดง เปนบทตอนชมปาเขา ลำาเนาไพร  ทำานองตอนตนเปนทำานองรอง เพลงชมดงใน ตอนทายเปนทำานองพากยธรรมดา

๕.  พากยบรรยาย เปนบทขยายความเปนมา ความเปนไป หรอพากยรำาพงรำาพนใดๆ เชน พากยบรรยายตำานานรตนธน

๖.  พากยเบดเตลด เปนบททใชในโอกาสทวๆ ไป เปนเรองเลกๆ นอยๆ ทไมเขาประเภทใด เชนกลาววา ใครทำาอะไร หรอพดกบใคร วาอยางไร

บทเจรจา           เปนบทกวทแตงเปนรายยาว สงและรบสมผสกนไปเรอยๆ ใชไดทกโอกาส  สมยโบราณเปนบททคดขนสดๆ เปนความสามารถของคนพากย คนเจรจา ทจะใชปฏภาณคดขนโดยปจจบน ใหไดถอยคำาสละสลวย มสมผสแนบเนยน และไดเนอถอยกระทงความถกตองตามเนอเรอง  ผพากยเจรจาทเกงๆ ยงสามารถใชถอยคำาคมคาย เหนบแนมเสยดส บางครงกเผดรอน โตตอบกนนาฟงมาก  ปจจบนน บทเจรจาไดแตงไวเรยบรอยแลว ผพากยเจรจากวาตามบทใหเกดอารมณคลอยตามถอยคำา โดยใชเสยงและลลาในการเจรจา  ผพากยและเจรจาตองทำาสมเสยงใหเหมาะกบตวโขน และใสความรสกใหเหมาะกบอารมณในเรอง คนพากยและเจรจานใชผชาย คนหนงตองทำาหนาททงพากยและ

เจรจา และตองมไมนอยกวา ๒ คน จะไดโตตอบกนทนทวงท  เมอพากยหรอเจรจาจบกระบวนความแลว ตองการจะใหป พาทยทำาเพลงอะไรกรองบอกไป เรยกวา "บอกหนาพาทย" และถาการแสดงโขนนนมขบรอง คนพากยและเจรจายงจะตองทำาหนาทบอกบทดวย การบอกบทจะตองบอกใหถกจงหวะ

วธดโขน          โขนเปนละครใบ โดยเฉพาะโขนกลางแปลง ผดจงตองดการแสดงทาทาง ซงจะบอกความหมาย ความรสกความคด ความประสงคตางๆ ไดทกอยาง  ทาทางทโขนแสดงออกยอมสมพนธกบดนตร ฉะนน หนาพาทยตางๆ ทใชในการแสดงโขนจงมความสำาคญมาก เชน เพลงกราวนอก กราวในทใชในเวลาจดทพ แสดงใหเหนความเขมแขงคกคกของทหาร  ทาทางของผแสดงกแสดงใหเหนความเขมแขงคกคก กระหยม องอาจ กลาหาญ ความพรอมเพรยงของกองทพ  หรอเพลงเชดและทารบ กแสดงใหเหนการรกไลหลบหลก ปดปอง หลอกลอตางๆ

ภาษาทาทางของโขน จำาแนกไดเปน ๓ ประเภท คอ๑.  ทาซงใชแทนคำาพด  เชน รบ ปฏเสธ๒.  ทาซงใชเปนอรยาบท และกรยาอาการ  เชน เดน ไหว ยม รองไห๓.  ทาซงแสดงถงอารมณภายใน  เชน รก โกรธ ดใจ เสยใจ

โอกาสทแสดงโขน  ๑.  แสดงเปนมหกรรมบชา  เชน ในงานถวายพระเพลงพระบรมศพ หรอพระศพ พระบรมอฐ หรออฐเจานาย ตลอดจนศพขนนาง หรอผใหญเปนทเคารพนบถอทวไป๒.  แสดงเปนมหรสพสมโภช  เชน ในงานฉลองปชนยสถาน ปชนยวตถ พระพทธบาท พระแกวมรกต พระอาราม หรอสมโภชเจานายทรงบรรพชา สมโภชในพระราชพธบรมราชาภเษก สมโภชในงาน

เฉลมพระชนมพรรษา สมโภชวนประสตเจานายทสงศกด เปนตน๓.  แสดงเปนมหรสพเพอความบนเทง ในโอกาสทวๆ ไป

เครองแตงกายและเครองประดบของตวยกษ

1. กำาไลเทา  2. สนบเพลา  3. ผานง ในวรรณคด เรยกวา ภษา หรอพระภษา  4. หอยขาง หรอเจยระบาด หรอชายแครง  5. ผาปดกน หรอหอยกน อยขางหลง  6. เสอ ในวรรณคดเรยกวา ฉลององค  7. รดสะเอว หรอรดองค หรอรดพสตร  8. หอยหนา หรอชายไหว  9. เขมขด หรอป นเหนง  10. รดอก หรอรดองค ในวรรณคดเรยกวา รดพระอระ  11. ตาบหนา หรอ ตาบทบ ในวรรณคดเรยกวา ทบทรวง  12. กรองคอ หรอ นวมคอ ในวรรณคดเรยกวา กรองศอ  13. ทบทรวง  14.สงวาล  15. ตาบทศ  16. แหวนรอบ  17. ปะวะหลำา  18. กำาไลแผงในวรรณคดเรยกวา ทองกร  19. พวงประคำาคอ 20. หวโขนในภาพนเปนหวทศกณฐ  21. คนศร(บรรดา

พญายกษตวสำาคญอนๆ ในเรองโขนกแตงกายคลายกนน ตางกนแตละสและลกษณะของหวโขน)

เครองแตงกายและเครองประดบของตวนาง

1. กำาไลเทา  2. เสอในนาง  3. ผานง ในวรรณคด เรยกวา ภษา หรอพระภษา  4. เขมขด  5. สะอง  6. ผาหมนาง 7. นวมนาง ในวรรณคดเรยกวา กรองศอ หรอสรอยนวม  8. จนาง หรอ ตาบทบ ในวรรณคดเรยกวาทบทรวง   9.พาหรด  10. แหวนรอบ 11.ปะวะหล ำา   12. ก ำา ไลตะขาบ  13. ก ำา ไลสวม ในวรรณคด เรยกวาทองกร  14. ธำามรงค  15. มงกฎ  16. จอนห ในวรรณคดเรยกวา กรรเจยก หรอ

กรรเจยกจร  17. ดอกไมทด(ซาย)  18. อบะ หรอพวงดอกไม (ซาย)

เครองแตงกาย และเครองประดบ ของตวพระ

(แขนขวา - แสดงเสอแขนสนไมมอนทรธน  แขนซาย - แสดงเสอแขนยาวมอนทรธน)1. กำาไลเทา  2. สนบเพลา  3. ผานง ในวรรณคด เรยกวา ภษา หรอพระภษา  4. หอยขาง หรอเจยระบาด หรอชายแครง5. เสอ ในวรรณคดเรยกวา ฉลององค  6. รดสะเอว หรอรดองค  7. หอยหนา หรอชายไหว  8. สวรรณกระถอบ

9. เขมขด หรอป นเหนง  10. กรองคอ หรอ นวมคอ ในวรรณคดเรยกวา กรองศอ  11. ตาบหนา หรอ ตาบทบ ในวรรณคดเรยกวา ทบทรวง  12. อนทรธน  13. พาหรด  14.สงวาล  15. ตาบทศ  16. ชฎา  17. ดอกไมเพชร(ซาย)18. จอนห ในวรรณคดเรยกวา กรรเจยก หรอกรรเจยกจร  19.ดอกไมทด(ขวา)  20. อบะ หรอพวงดอกไม(ขวา)21. ธำามรงค  22. แหวนรอบ  23.ปะวะหลำา  24. กำาไลแผง ในวรรณคดเรยกวา ทองกร

ใบความรเรอง เครองแตงกายนาฏศลปไทย

เครองแตงกายและเครองประดบของตวลง

1. กำาไลเทา  2. สนบเพลา  3. ผานง ในวรรณคด เรยกวา ภษา หรอพระภษา  4. หอยขาง หรอเจยระบาด หรอชายแครง 5. หางลง  6. ผาปดกน หรอหอยกน   7. เสอ แตในทนสมมตเปนขนตามตวของลง  8. รดสะเอว  9. หอยหนา หรอชายไหว 10. เขมขด หรอป นเหนง  11. กรองคอ หรอ นวมคอ  12. ทบทรวง  13. สงวาล  14. ตาบทศ 15. พาหรด ตามปกตเยบตดไวกบเสอ ซงสมมตเปนขนตามตวของลง  16. แหวนรอบ  17. ปะวะหลำา  18. กำาไลแผง หรอทองกร  19. หวโขน ในภาพนเปนหวหนมาน  20.ตร (ตรเพชร หรอหตศล) บรรดาวานรตวสำาคญอนๆ ในเรองโขนกแตงกายคลายกนน ตางกนแตละสและลกษณะของหวโขน  นอกจากจะแตกตางกนทเครองสวมศรษะ สหนา และสกายแลว ลงยงแตกตางกนทลกษณะของปากอกดวย