บทนำ� หลกกรรมและคว�มสมพนธของก�รก�เนดชวตต�มแนวพระอภธรรมเพอห�ขอ สรปวำ�กรรมมคว�มสมพนธกบก�รก�เนดอยำ�งไรจ�กก�รศกษ�พบวำ�กรรมต�มแนวพระ อภธรรมหม�ยถงก�รกระท�ทประกอบไปดวยเจตน�ถ�เปนก�รกระท�ทไมำประกอบดวย เจตน�ไมำจดเปนกรรมต�มหลกพทธศ�สน�เถรว�ทกรรมและชวตจะด�เนนไปเกดเปน อะไรกขนอยำกบทบคคลไดกระท�ในท�งก�ยว�จ�ใจเปนตวก�หนด ส�เหตทมก�รก�เนดใหมำหรอก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดของวญญ�ณนนกเพร�ะมกเลสและกรรม ทยงมเจตน�มคว�มปร�รถน�ในก�มภพรปภพและอรปภพสตวจะไปเกดในภพใดกสด แลวแตำกเลสและกรรมของเข�ทเกยวกบภพนนอยำ�งไรกต�มชวตจะด�เนนไปในทศท�งใด ยำอมขนอยำกบก�รกระท�ทเปนไปต�มกระบวนก�รของกรรมในปจจบนทมสำวนผลกดนให ชวตด�เนนไปในทศท�งตำ�งๆพระพทธองค ไดว�งหลกของกรรมต�มสภ�พทสมพนธกบวบ�กหรอก�รใหผลไวกว�งๆดงน

๑) กรรมด�มวบ�กด�คอกรรมชวอยำ�งเดยวยำอมเกดม�ไดรบแตำคว�มทกขอยำ�งเดยว

๒) กรรมข�วมวบ�กข�วคอท�กรรมดเปนสำวนใหญำยำอมเกดไดรบแตำคว�มสข

๓) กรรมทงด�ทงข�วคอทงกรรมดบ�งชวบ�งยำอมเกดม�ไดรบคว�มสขบ�งทกขบ�ง

๔) กรรมไมำด�ไมำข�วมวบ�กไมำด�ไมำข�วคอไมำท�ทงดและชวถอเปนก�รกระท�ทเปนไปเพอ คว�มสนกรรม

ดงนนกรรมจงมอ�น�จพเศษในก�รส�รวจอดตของวญญ�ณทกดวงก�หนดหม�ยให ใครไปเกดทใดอยำ�งเหม�ะสมทสดกบกรรมในอดตของเข�คว�มสมพนธของกรรมนจะ ตดต�มเก�ะเกยวกบก�รด�เนนชวตของมนษยทกยำ�งก�วไมำส�ม�รถหลบหลกไดซงอ�จจะ ใหผลช�หรอเรวกขนอยำกบองคประกอบหรอปจจยต�มทไดกลำ�วม�ทงหมด

ธรเมธ

ธรวส บำ�เพญบญบำ�รม มหำ�บณฑตพทธศำ�สน แหงมหำ�มกฏรำ�ชวทยำ�ลย

สารบญบทท๑ บทน� ๑ บทท๒ คว�มหม�ยและลกษณะทวไปของกรรมต�มแนวพระอภธรรม ๒.๑คว�มหม�ยของกรรม ๒.๒ประเภทของกรรม ๒.๓กรรมกบปญห�ท�งจรยธรรม ๒.๔เกณฑตดสนในเรองกรรม ๒.๕ก�รใหผลของกรรม ๒.๖คว�มเข�ใจเกยวกบกรรมตำอก�รใหผลในช�ตหน� ๒.๗คว�มเข�ใจพนฐ�นเกยวกบก�รพสจนเรองก�รใหผลของกรรม ๒.๘แนวคดทมกเกดคว�มสบสนในเรองกรรม ๒.๙คณคำ�ทเกดจ�กก�รเข�ใจในเรองกรรม บทท๓ก�รก�เนดชวตต�มแนวพระอภธรรม ๓.๑คว�มหม�ยของชวต ๓.๒ส�เหตแหำงก�รก�เนดชวต ๓.๓ประเภทของก�รก�เนดชวต ๓.๔คว�มเปนม�แหำงก�รก�เนดชวต ๓.๕องคประกอบของชวต ๓.๖ชวตควรเปนอยำเพออะไร ๓.๗ชวตควรอยำอยำ�งมก�รพฒน� ๓.๘จดหม�ยของก�รก�เนดชวต บทท๔ คว�มสมพนธของกรรมและก�รก�เนดชวตต�มแนวพระอภธรรม ๔.๑คว�มเข�ใจเบองตนตำอก�รใหผลของกรรม ๔.๒กรรมกบคว�มสมพนธของก�รก�เนดชวต

๔.๓กรรมมผลใหก�เนดของชวตแตกตำ�งกนไดอยำ�งไร ๔.๔กรรมของชวตหนงมคว�มสมพนธกบอกชวตหนงไดอยำ�งไร ๔.๕กรรมมคว�มสมพนธกบคว�มเปนไปของชวตไดอยำ�งไร ๔.๕.๑กรรมจะมผลตำอคว�มเปนไปของชวตเมอไร ๔.๕.๒ลกษณะในก�รใหผลของกรรมตำอคว�มเปนไปของชวต บทท๕บทสรป บรรณ�นกรม

บทท ๑บทนา

เนองจ�กก�รด�เนนชวตของมนษยในปจจบนมคว�มซบซอนเปนอยำ�งยงจะเหนวำ�ในชำวงหล�ยปทผำ�นม�ดเหมอนแนวคดทเปนกระแสของสงคมไดเกดคว�มเสอมหรอเกดกระแสคว�มคดทเปนมจฉ�ทฏฐอยำม�กโดยเฉพ�ะเรองของกรรมซงแนวคดทผลเชงคณคำ�ท�งจรยธรรมของบคคลในสงคมไดเกดคว�มเข�ใจคล�ดเคลอนไปจนเปนเหตใหเกดประเพณใหมำหรอคว�มเชอใหมำและแสดงออกม�เปนพฤตกรรมทไมำถกตองเหม�ะสมและไดแพรำลกล�มกล�ยเปนแนวปฏบตหรอวฒนธรรมคว�มเชอคำ�นยมและประเพณทไมำถกตองเหม�ะสมของสงคมและดวยก�รทคนในสงคมมคว�มเข�ใจในเรองกรรมคล�ดเคลอนไปกท�ใหคว�มเข�ใจเหลำ�นนแสดงออกม�เปนก�รกระท�ทผดไดกล�ยเปนก�รกระท�ทถกไปเชำนคนทจะไดรบก�รยอมรบจ�กสงคมจะตองมฐ�นะดเกยรตยศชอเสยงถงแมจะไดสงเหลำ�นม�อยำ�งไรกต�มจงกำอใหเกดแนวคว�มคดทวำ�ก�รกระท�นนไมำมผลโดยเฉพ�ะกรรมทจะใหผลในอน�คตหรอช�ตตำอไปบคคลสำวนใหญำในสงคมมกจะไมำเชอในเรองผลของกรรมวำ�ผลของกรรมนนมผลกระทบตำอชวตในปจจบนและมผลกระทบตำอกระบวนก�รเกดใหมำในอน�คตไมำเข�ใจเรองกรรมต�มหลกพระอภธรรมจงสำงผลใหมก�รกระท�ผดสร�งปญห�ใหกบสงคมในปจจบนดวยเหตนก�รท�คว�มเข�ใจใหถกตองในเรองของกรรมซงรวมถงองคประกอบด�นอนๆในเรองกรรมต�มแนวพระอภธรรมจงเปนสงทมคว�มส�คญเปนอยำ�งยงทงนเพอจะเปนกรอบในก�รพฒน�รปแบบก�รด�เนนชวตของตนเองและสงคมไปในท�งทถกตองดง�มรวมไปถงเปนก�รสร�งแบบแผนเชงโครงสร�งท�งสงคมอนจะเปนร�กฐ�นท�งวฒนธรรมทมคำ�และคำควรแกำก�รเกดเปนมนษยอกทงจะเปนก�รชำวยพฒน�ตนเองและคนในสงคมใหบรรลถงจดหม�ยอนสงสดทมนษยพงเข�ถงไดคอคว�มดง�มอนจะเปนประโยชนตำอก�รพฒน�ประเทศช�ตทงในโลกนและโลกหน�ซงเปนจดหม�ยสงสดทคำควรแกำก�รเปนมนษยคอผมใจสงดวยคณธรรมอยำ�งแทจรง

บทท๒ความหมายและลกษณะทวไปของกรรมตามแนวพระอภธรรม หลกค�สอนเรองกรรมถอวำ�เปนเรองส�คญเรองหนงใน

พระพทธศ�สน�ซงควรคำ�แกำก�รศกษ�เปนอยำ�งยงดวยเหตวำ�ก�รศกษ�เรองกรรมนนยำอมชำวยใหผศกษ�เกดคว�มเข�ใจในชวตไดครอบคลมม�กขนกลำ�วคอก�รศกษ�เรองกรรมยำอมเปนตวชำวยใหเกดทำ�ททถกตองตำอชวตไดในทกแงำทกมมเข�ใจถงคว�มเปนไปของชวตท�ใหไมำตองนอยเนอต�ใจเมอชวตไมำประสบคว�มสมหวงหรอไมำนอยเนอต�ใจในชะต�ชวตของตนเองในขณะเดยวกนกไมำคดอจฉ�รษย�ในคว�มสมหวงของผอนเพร�ะไดท�คว�มเข�ใจในกระบวนก�รคว�มเปนไปของกรรมอยำ�งแจำมแจงแลว

วำ�คว�มสขคว�มทกขคว�มเจรญรำงเรองหรอลมเหลวในชวตของแตำละคนนนเปนผลสบเนองม�จ�กกรรมของตนเองหรอกรรมแหำงหมำคณะทไดรำวมกนกระท�เอ�ไว ก�รศกษ�เรองกรรมยำอมชำวยใหเข�ใจคว�มแตกตำ�งระหวำ�งบคคลตำอบคคลบคคลกบสงคมม�กยงขนเชำนคนเร�ยำอมมอปนสยแตกตำ�งกนออกไปต�มแตำกรรมทตนไดอบรมสงสมม�รวมไปถงกรรมทเปนสภ�พแวดลอมทไดบำมเพ�ะม�นนเองดวยเหตนก�รศกษ�ใหรแจงในเรองกรรมในเบองตนนยำอมจะเปนหนท�งทจะน�ไปสำก�รด�เนนชวตทถกตองดง�มเปนไปเพอคว�มสงบสขและมผลตำอก�รทจะพฒน�ชวตจตใจของตนใหสงยงๆขนไปก�รศกษ�ในบทนจะไดกลำ�วถงภ�พรวมทงหมดของกรรมต�มหลกค�สอนของพทธศ�สน�เถรว�ทเพอทจะเชอมโยงใหเหนวำ�กรรมมผลตำอก�รก�เนดชวตอยำ�งไรซงจะไดกลำ�วถงในบททวำ�ดวยคว�มสมพนธของกรรมตำอก�รก�เนดชวตในบทตำอไป

๒.๑คว�มหม�ยของกรรม กรรมแปลต�มศพทวำ�ก�รง�นหรอก�รกระท�แตำในท�งธรรมต

องจ�กดคว�มจ�เพ�ะลงไปวำ�หม�ยถงก�รกระท�ทประกอบดวยเจตน�หรอก�รกระท�ทเปนไปดวยคว�มจงใจดงพทธพจนคว�มวำ�

“ภกษทงหล�ยเร�กล�วว�เจตน�นนเองเรยกว�กรรมบคคลจงใจแลวจงกระท�กรรมดวยก�ยดวยว�จ�ดวยใจ”๑ถ�เปนก�รกระท�ทไมำมเจตน�กไมำเรยกวำ�เปนกรรมในคว�มหม�ยท�งธรรมไดมค�อธบ�ยและแจกแจงร�ยละเอยดคว�มหม�ยของกรรมไววำ� กรรมคอก�รกระท�หม�ยถงก�รกระท�ทประกอบดวยเจตน�คอท�ดวยคว�มจงใจหรอจงใจท�ดกต�มชวกต�มเชำนขดหลมพร�งดกคนหรอสตวใหตกลงไปต�ยเปนกรรมแตำขดบำอน�ไวกนใชสตวตกลงไปต�ยเองไมำเปนกรรม(แตำถ�รอยำวำ�บำอนทตนขดไวอยำในทซงคนจะพลดตกไดงำ�ยแลวปลำอยปละละเลยมคนตกลงไปต�ยกไมำพนเปนกรรม) ก�รกระท�ทดเรยกวำ�กรรมดทชวเรยกวำ�กรรมชว๒อยำ�งไรกต�มคว�มหม�ยทกลำ�วม�นเปนคว�มหม�ยอยำ�งกล�งๆพอคลมคว�มหม�ยไดอยำ�งกว�งๆเทำ�นนถ�จะใหชดเจนมองเหนเนอห�และขอบเขตอยำ�งแจำมแจงมขอทควรท�คว�มเข�ใจเพมเตมในคว�มหม�ยทเปนระดบของกรรมไดดงน ๑) ระดบทเปนตนตอหรอตรงตวเปนก�รมองเฉพ�ะตวกรรมคอเจตน�อนไดแกำเจตนจ�นงคว�มจงใจก�รคดเลอกตดสนใจมำงหม�ยทจะกระท�หรอพลงทเปนตวกระท�ก�รนนเองเจตน�หรอเจตนจ�นงนเปนตวน�บำงชและก�หนดทศท�งแหำงก�รกระท�ทงหมดของมนษย ๒) ระดบทเปนกระบวนก�รแหำงชวตของบคคลแตำละคนจะเหนคว�มหม�ยของกรรมในแงำทเปนตวประกอบซงมสำวนรำวมอยำในกระบวนก�รแหำงชวตกลำ�วคอกรรมเปนเจ�ทในก�รปรงแตำงโครงสร�งและวถทจะด�เนนไปของชวตนนซงกรรมในระดบนตรงกบค�วำ� สงข�ร หม�ยถงสภ�พปรงแตำง“ ”จตซงชกจงจตใหดหรอชวหรอเปนกล�งๆแปรเปลยนไปต�มคว�มนกคดและแสดงออกม�ท�งก�ยว�จ�เปนกรรมแบบตำ�งๆในคมภรบ�งแหำงกลำ�ววำ�สงข�รกคอเจตน�ทงหล�ยนนเอง๓ ๓) ระดบของชวตส�เรจรปหรอระดบในก�รมองชวตทด�นนอกอยำ�งเปนหนำวยรวมหนำวยหนงๆต�มทสมมตเรยกกนวำ�บคคลผหนงๆซงด�เนนชวตอยำในโลกเปนเจ�ของบทบ�ทของตนตำ�งกนออกไปกรรมในระดบนกคอ

ก�รท�ก�รพดก�รคดหรอก�รนกคดและก�รแสดงออกท�งก�ยว�จ�หรอคว�มประพฤตทเปนไปตำ�งๆอนบคคลผนนจะตอง

รบผดชอบเกบเกยวผลเปนสำวนตวกรรมในระดบนหรอต�มนยคว�มหม�ยนเปนนยคว�มหม�ยทมกมก�รกลำ�วถงบำอยทสดดวยเหตวำ�เปนก�รมำงใหทกคนรบผดชอบตำอก�รกระท�ของตนและพย�ย�มประกอบแตำกรรมดดงพทธพจนคว�มวำ�ภกษทงหล�ยธรรม๒ประก�รนเปนเหตใหเดอดรอนสองประก�รคออะไรๆบคคลบ�งคนในโลกนเปนผมไดท�คว�มดง�มไวมไดท�กศลมไดท�บญซงเปน เครองตำอต�นคว�มขล�ดกลวไวท�แตำบ�ปท�แตำกรรมหย�บช�ท�แตำกรรมร�ยก�จ,เข�ยำอมเดอดรอนวำ�เร�ไมำไดท�กรรมดง�มดงนบ�งวำ�เร�ไดท�บ�ปไวดงนบ�ง๔ ๔) ระดบกจกรรมของมนษยไดแกำกรรมในคว�มหม�ยของก�รประกอบอ�ชพก�รง�นก�รด�เนนชวตและก�รด�เนนกจก�รตำ�งๆของมนษยทเปนผลสบเนองม�จ�กเจตนจ�นงก�รคดปรงแตำงสร�งสรรคซงท�ใหเกดคว�มเปนไปในสงคมมนษยอยำ�งทเปนทเหนกนอยำเชำนพทธพจนทกลำ�วถงกรรมในระดบนคว�มวำ� “ดกรว�เสฏฐะทำ�นจงรอยำ�งนวำ�ในหมำมนษยผใดอ�ศยโครกขกรรมเลยงชพผนนเปนช�วน�มใชำพร�หมณ...ผใดเลยงชพดวยศลปะตำ�งๆผนนเปนศลปน...ผใดอ�ศยก�รค�ข�ยเลยงชพผนนเปนพำอค�...ผใดเลยงชวตดวยก�รรบใชผอนๆผนนเปนคนรบใช...ผใดอ�ศยก�รลกทรพยเลยงชพผนนเปนโจร...ผใดอ�ศยศรและศสตร�เลยงชพผนนเปนทห�รอ�ชพ...ผใดเลยงชพดวยหน�ทปโรหตผนนเปนเจ�ทก�รบช�ห�ใชำพร�หมณไมำ...ผใดปกครองบ�นเมองผนนเปนพระร�ช�ห�ใชำพร�หมณไมำ...ฯลฯเร�เรยกคนไมำมกเลสค�งใจไมำมคว�มถอมนวำ�เปนพร�หมณ...คนมใชำเปนพร�หมณเพร�ะช�ตก�เนดแตำเปนพร�หมณกเพร�ะกรรมไมำเปนพร�หมณกเพร�ะกรรมเปนช�วน�กเพร�ะกรรม(ก�รง�นอ�ชพคว�มประพฤตก�รด�เนนชวต) เปนศลปนเปนพำอค�เปนคนรบใชเปนโจรเปนทห�รเปนปโรหตและแมแตำเปนพระร�ช�กเพร�ะกรรมบณฑตทงหล�ยผเหนปฏจจสมปบ�ทฉล�ดในกรรมและวบ�กยำอมมองกรรมต�มเปนจรงอยำ�งนโลกยำอมเปนไปเพร�ะกรรมหมำประช�ชนยำอมเปนไปเพร�ะกรรม๕อยำ�งไรกต�มคว�มหม�ย

ของกรรมดงไดกลำ�วม�นแมจะใหมองคว�มหม�ยของกรรมครบทง๔ระดบอยำ�งนเพอไดคว�มหม�ยทครอบคลมและสมบรณเวล�จะน�ไปใชกจะตองถอเอ�คว�มหม�ยในแงำของเจตน�เปนแกนหลกเสมอเพร�ะเจตน�เปน

ตวก�รทน�มนษยเข�ไปเกยวของกบสงทงหล�ยและก�หนดแนวท�งวำ�จะเกยวของแบบไหนอยำ�งไรจะเลอกรบอะไรหรอไมำจะมปฏกรย�ตำอสงเหลำ�นนอยำ�งไรจะปรบปรงดดแปลงแตำงเสรมโลกอยำ�งไรจะท�ตวเปนชำองท�งแสดงออกของอกศลธรรมในรปของตณห�หรอในรปของโลภะโทสะและโมหะหรอจะน�หน�พ�กศลธรรมออกปฏบตง�นสำงเสรมประโยชนสขทงหมดนนยำอมเปนเปนอ�น�จอสระของเจตน�ท จะท�ก�รกระท�ใดไรเจตน�กยำอมไมำมผลต�มกรรมนย�มคอไมำเปนไปต�มกฎแหำงกรรมกล�ยเปนเรองของนย�มอนท�หน�ทไปโดยเฉพ�ะอยำ�งยงอตนยมคอมคำ�เหมอนกบก�รทดนถลำมกอนหนกรำอนรำวงหลำนจ�กภเข�หรอกงไมำแหงหกลงม� จ�กทกลำ�วม�มประเดนทควรท�คว�มเข�ใจเพมเตมในเบองตนพอสงเขปคอประเดนทเกยวกบคว�มหม�ยของค�วำ�เจตน�ต�มหลกค�สอนของพทธศ�สน�ซงอ�จจะมคว�มหม�ยไมำตรงกนซะทเดยวกบกบค�วำ�เจตน�ในคว�มหม�ยทวไปกลำ�วคอเจตน�ในท�งธรรมนนมคว�มหม�ยละเอยดอำอนกวำ�ทเข�ใจกนทวไปในภ�ษ�ไทยดวยเหตวำ�ในภ�ษ�ไทยมกใชเจตน�ตำอเมอตองก�รเชอมโยงคว�มคดทอยำภ�ยในกบก�รกระท�ทแสดงออกม�ในภ�ยนอกเชำนพดพลงไปไมำไดเจตน�หรอเข�กระท�ก�รโดยเจตน�เปนตนแตำในท�งธรรมหรอต�มหลกกรรมทจะไดกลำ�วถงตำอไปนก�รกระท�ก�รพดทแสดงออกม�ภ�ยนอกโดยจงใจกดคว�มคดตำ�งๆแมเลกๆนอยๆทเกดขนชวคร ำชวขณะแลวผำ�นไปๆภ�ยในจตใจกดก�รคดถงสงใดสงหนงในลกษณะใด ลกษณะหนงกดคว�มรสกและทำ�ทของจตใจตำอสงตำ�งๆทไดประสบท�งต�หจมกลนก�ยและทระลกหรอนกขนม�ในใจกดลวนมเจตน�ประกอบอยำดวยทงสนเจตน�จงเปนเจตจ�นงคว�มจงใจก�รเลอกอ�รมณของใจตวน�ทหนเหชกพ�ท�ใหจตเคลอนไหวโนมนอมไปห�หรอเปนตวเจ�กเจ�ก�รของจตวำ�จะเอ�อะไรไมำเอ�อะไรกบเรองใดอยำ�งไรตวก�รจดแจงแตำงวถท�งของจตและในทสดกเปนตวก�รปรงแตำงจตนนใหเปนไปตำ�งๆเมอเจตน�เกดขนครงหนงกคอกรรมเกดขนทหนงเมอกรรมเกดขนแลวกมผลทนทเพร�ะ

เมอเจตน�เกดขนกคอมกจกรรมเกดขนในจตแลวจตมก�รเคลอนไหวหรอไหวตวแลวแมเปนเพยงคว�มคดอะไรเลกนอยซงถงจะไมำมผลอะไรส�คญแตำกไมำไรผลเสยเลยอยำ�งนอยกเปน

ละอองของกรรมอนละเอยดทสงสมหรอพอกเข�ไวเปนเครองปรงแตำงคณสมบตของจตอยำภ�ยในเมอม�กขนเชำนจตเสพคว�มคดนนบำอยๆหรอคว�มคดนนรนแรงขนจนแสดงออกม�ภ�ยนอกผลกแรงขนขย�ยออกม�เปนลกษณะนสยเปนบคลกภ�พเปนตนเชำนเจตน�ในก�รท�ร�ยไมำตองพดถงกรรมร�ยแรงถงขนจะฆำ�คนแมแตำก�รท�ล�ยสงของทเลกๆนอยๆถ�ท�ดวยเจตน�ท�ร�ยคอประกอบดวยโทสจรตหรอมคว�มโกรธอยำ�งคนฉกกระด�ษดวยคว�มฉนเฉยวทงทกระด�ษนนไมำมคณคำ�ส�คญอะไรแตำยำอมมผลตำอคณภ�พจตห�เหมอนกนไมำกบก�รฉกกระด�ษของคนทท�ดวยจตปกตโดยรวำ�จะไมำใชกระด�ษนนแลวเมอท�ก�รอะไรๆดวยเจตน�นนบำอยๆผลแหำงกรรมทสงสมกจะปร�กฏชดยงขนและอ�จขย�ยกว�งออกไปในระดบตำ�งๆโดยล�ดบเปรยบเหมอนฝนละอองทปลวเข�ม�ในหองทละเลกทละนอยอยำ�งทเร�ไมำไดสงเกตเลยยำอมไมำมสำวนใดทไรผลเสยเลยแตำผลนนจะส�คญและสำงผลเสยม�กแคำไหนนอกจ�กเปนไปต�มคว�มแรงและปรม�ณของสงทสงสมแลวยงสมพนธกบคณภ�พและก�รใชง�นของจตในระดบตำ�งๆอกดวยตวอยำ�งเชำนฝนละอองปลวลงจบทองถนนกวำ�จะท�ใหรสกวำ�สกปรกกตองมปรม�ณม�กม�ยฝนละอองปลวลงม�บนพนเรอนแมนอยนดกรสกสกปรกฝนละอองนอยกวำ�นนปลวลงม�จบโต๏ะเขยนหนงสอกสกปรกและรบกวนง�นและนอยกวำ�นนปลวลงม�จบกระจกเง�สำองหน�กรสกเป อนและกระทบก�รใชง�นธลละอองนดเดยวม�จบแวำนต�กร สกไดและท�ใหก�รเหนพรำ�มวไดสำวนในด�นตรงข�มกพงเหนไดเชำนก�รใชผ�ก�มะหยหรอส�ลเลกนอยเชดพนหองจนถงเชดแวำนต�ยำอมมคว�มสกปรกตำ�งกนเปนตนรวมคว�มคอเจตจ�นงคอเจตน�หรอกรรมแมเพยงเลกนอยกมไดไรผลดงพทธพจนคว�มวำ� กรรมดหรอชวทกอย�งท“คนสงสมไวยอมมผลขนชอว�กรรมแมจะนดหนอยทจะว�งเปล�ไปเลยยอมไมมเลย ๖” และอกตอนหนงคว�ม กรรมไมว�ดหรอชวยอมไมสญเปล�“เลย”๗ ๒.๒ประเภทของกรรม

กรรมต�มหลกค�สอนในพทธศ�สน�เถรว�ทส�ม�รถจ�แนกออกไปไดหล�ยวธซงพอสรปไดดงน ก. แบำงต�มคณภ�พของกรรมหรอต�มมลเหตทกำอใหเกดกรรมได๒อยำ�งดงน

๑) อกศลกรรมกรรมทเปนอกศลก�รกระท�ทไมำดกรรมชวหม�ยถงก�รกระท�ทเกดจ�กอกศลมลคอโลภะโทสะหรอโมหะ ๒) กศลกรรมกรรมทเปนกศลก�รกระท�ทดหรอกรรมดหม�ยถงก�รกระท�ทเกดจ�กกศลมลคออโลภะอโทสะหรออโมหะ ข. แบำงต�มหนท�งทจะน�ไปสำก�รกระท�กรรมหรอก�รแสดงออกของกรรมได๓ประเภทดงน๘ ๑) ก�ยกรรมกรรมท�ดวยก�ยหรอก�รกระท�ท�งก�ย ๒) วจกรรมกรรมทท�ดวยว�จ�หรอก�รท�กระท�ท�งว�จ� ๓) มโนกรรมกรรมท�ดวยใจหรอก�รกระท�ท�งใจ เมอแบำงประเภทใหครบต�มทไดกลำ�วม�แลวทงสองประเภทจะเหนวำ�มกรรมรวมกนทงหมดได๖อยำ�งคอก�ยกรรมวจกรรมมโนกรรมทเปนฝ�ยกศล๓อยำ�งและฝ�ยทเปนอกศล๓อยำ�ง๙ ค. นอกจ�กทไดกลำ�วม�แลวกรรมยงส�ม�รถแบำงออกประเภททเกยวกบผลทเกดขนจ�กก�รกระท�กรรมได๔อยำ�งดงน๑๐ ๑) กรรมด�มผลหรอวบ�กด�ไดแกำก�ยสงข�รวจสงข�รและมโนสงข�รทมก�รเบยดเบยนตวอยำ�งงำ�ยๆเชำนป�ณ�ตบ�ตอทนน�ท�นก�เมสมฉ�จ�รมส�ว�ทและก�รดมสร�เมรย ๒) กรรมข�วมผลข�วไดแกำก�ยสงข�รวจสงข�รและมโนสงข�รทไมำมก�รเบยดเบยนตวอยำ�งคอก�รประพฤตต�มกศลกรรมบถ๑๐ ๓) กรรมทงด�และข�วมผลทงด�และข�วไดแกำก�ยสงข�รวจสงข�รและมโนสงข�รทมก�รเบยดเบยนบ�งไมำมก�รเบยดเบยนบ�งเชำนก�รกระท�ของมนษยทวไป ๔) กรรมไมำด�ไมำข�วมผลไมำด�ไมำข�วเปนไปเพอคว�มสนกรรมไดแกำเจตน�เพอละกรรมหรอทงส�มอยำ�งข�งตนถ�วำ�โดยองคธรรมแลวไดแกำโพชฌงค๗หรอมรรคมองค๘ในชนอรรถกถ�มก�รแบำงประเภทของกรรมอกแบบหนงซงนยมถอต�มกนม�และเปนทรจกกนดในยคหลงๆคอก�รแบำงกรรมเปน๑๒เชำนทแสดงไวในคมภรวสทธมคคกรรม๑๒

เปนก�รแบำงประเภทของกรรมซงเปนหลกเกณฑเกยวกบก�รใหผลของกรรมในรปแบบตำ�งๆซงขอน�ม�กลำ�วพอสงเขปโดยส�ม�รถแบำงเปน๓หมวดไดดงน หมวดท๑วำ�โดยป�กก�ลคอจ�แนกประเภทของกรรมต�มเวล�ทใหผลม๔ประก�รคอ ๑. ทฏฐธรรมเวทนยกรรมคอประเภทของกรรมทใหผลในปจจบนหรอในภพน ๒. อปปชชเวทนยกรรมคอประเภทของกรรมทใหผลในภพทจะไปเกดหรอในภพหน� ๓. อปร�ปรยเวทนยกรรมคอประเภทของกรรมทจะใหผลในภพตำอๆไป ๔. อโหสกรรมคอประเภทของก�รเลกใหผลของกรรมโดยบอกถงหลกก�รวำ�จะกระท�อยำ�งไรจงจะท�ใหกรรมเลกใหผล หมวดท๒วำ�โดยกจคอก�รจ�แนกประเภทของกรรมต�มก�รใหผลต�มหน�ทม ๔ขอคอ ๕. ชนกกรรมคอประเภทของกรรมทเปนตวก�รหรอเปนส�เหตใหไปเกดในภพภมตำ�งๆ ๖. อปตถมภกกรรมคอประเภทของกรรมทชำวยสนบสนนหรอซ�เตม ๗. อปปฬกกรรมคอประเภทของกรรมทชำวยบบคนกรรมทม�ใหผลบบคนแหำงชนกกรรมและอปตถมภกรรมนนใหแปรเปลยนทเล�ลงไปบนทอนวบ�กมใหเปนไปไดน�น ๘. อปฆ�ตกรรมคอประเภทของกรรมในก�รตดรอนกรรมทแรงฝ�ยตรงข�มกบชนกกรรมและอปปตถมภกรรมเข�ตดรอนก�รใหผลของกรรมสองอยำ�งนนใหข�ดไปเสยทเดยวเชำนเกดในตระกลสงมงคงแตำอ�ยสนเปนตน หมวดท๓วำ�โดยป�กท�นปรย�ยคอก�รจ�แนกประเภทของกรรมต�มคว�มยกเยองหรอล�ดบคว�มแรงในก�รใหผลม๔ขอคอ ๙. ครกกรรมคอประเภทของกรรมทมผลหนกใหผลกำอนไดแกำสม�บต๘หรอ อนนตรยกรรม

๑๐. พหลกรรมหรออ�จณณกรรมคอประเภทของกรรมทมกท�ม�กหรอท�จนชนใหผลรองจ�กครกกรรม

๑๑. อ�สนนกรรมคอประเภทของกรรมทกระท�จวนใกลจะต�ยจบใจอยำใหมำๆ ถ�ไมำมกรรมขอท๙และ๑๐กจะใหผลกำอนอน ๑๒. กตตต�กรรมหรอกตตต�ว�ปนกรรมคอกรรมประเภททสกแตำวำ�ท�หรอกรรมทท�ไวดวยเจตน�อนอำอนหรอมใชำเจตอยำ�งนนโดยตรงตำอเมอไมำมกรรมอนใหผลแลวกรรมนจงจะใหผล๑๑ กรรมทง๑๒ประเภทหรอกรรมทง๓หมวดนยอมรบกนวำ�มไดมม�ในบ�ลในรปเชำนนโดยตรงพระอรรถกถ�จ�รยในสมยหลงเชำนพระพทธโฆษ�จ�รยเปนตนไดรวบรวมม�จดเรยงเปนแบบอยำ�งทน�ม�กลำ�วในทนในภ�ยหลงประเดนตำอม�กมปญห�วำ�ในบรรด�กรรม๓อยำ�งคอก�ยกรรมวจกรรมและมโนกรรมนนอยำ�งไรมคว�มส�คญและมผลกว�งขว�งทต�มม�ร�ยแรงกวำ�กนต�มหลกค�สอนพทธศ�สน�เถรว�ทถอวำ�มโนกรรมมคว�มส�คญและมผลกว�งขว�งร�ยแรงม�กทสดดงพทธพจนคว�มวำ� ดกรตปสสบรรด�กรรม๓อยำ�งเหลำ�นทเร�จ�แนกไวแลวอยำ�งนแสดงคว�มแตกตำ�งกนแลวอยำ�งนเร�บญญตมโนกรรมมโทษม�กกวำ�ในก�รท�บ�ปกรรมในคว�มเปนไปแหำงบ�ปกรรมห�บญญตก�ยกรรมอยำ�งนนไมำห�บญญตวจกรรมอยำ�งนนไมำ๑๒ ทงนคงจะเปนดวยเหตวำ�มโนกรรมนนถอเปนจดเรมตนในก�รท�กรรมๆนนเองต�มปกตคนคดแลวจงพดและกระท�กลำ�วคอมก�รคดกำอนแลวคำอยแสดงออกท�งก�ยและว�จ�ดงนนวจกรรมและก�ยกรรมจงขย�ยออกม�จ�กมโนกรรมและทวำ�มผลกว�งขว�งรนแรงทสดนนกเพร�ะวำ�มโนกรรมมคว�มหม�ยรวมไปถงคว�มเชอคว�มเหนทฤษฏคำ�นยมทศนคตตำ�งๆทเรยกวำ�ทฏฐทฏฐนเปนตวก�หนดพฤตกรรมทวๆไปของบคคลคว�มเปนไปในชวตของบคคลและ คตของสงคมทงหมดเมอเชอเมอเหนหรอมคำ�นยมอยำ�งไรกคดก�รพดจ�สงสอนชกชวนกนและท�ก�รตำ�งๆไปต�มทเชอทเหนทนยมอยำ�งนนถ�เปนมจฉ�ทฏฐก�รด�รพดจ�และท�ก�รกด�เนนไปในท�งผดเปนมจฉ�ไปดวยถ�เปนสมม�ทฏฐก�รด�รพดจ�และท�ก�รตำ�งๆกด�เนนไปในท�งถกตองเปนสมม�ไปดวย๑๓เชำนคนและสงคมทเหนวำ�คว�มพรงพรอมท�งวตถมคำ�สงสดเปนจดหม�ยทพงใฝประสงคกจะเพยรพย�ย�มแสวงห�วตถ

ใหพรงพรอมและถอเอ�คว�มพรงพรอมดวยวตถนนเปนม�ตรฐ�นวดคว�มเจรญรำงเรองเกยรตยศ

และศกดศรเปนตนวถชวตของคนและแนวท�งของสงคมนนกจะเปนไปในรปแบบหนงสำวนคนและสงคมทถอคว�มสงบสขท�งจตใจเปนทหม�ยกจะมวถชวตและคว�มเปนอกแบบหนงดงพทธพจนคว�มวำ�ภกษทงหล�ยเร�ไมำพจ�รณ�เหนธรรมอนแมสกอยำ�งหนงทเปนเหตใหอกศลธรรมทงหล�ยทยงไมำเกดกเกดขนอกศลธรรมทงหล�ยทเกดขนแลวกเปนไปเพอคว�มเจรญยงขนไปจนไพบลยเหมอนอยำ�งมจฉ�ทฏฐนเลย...๑๔ นอกจ�กประเภทของกรรมต�มทกลำ�วม�แลวอ�จจะกลำ�วอกรปแบบหนงเพอใหเกดคว�มเข�ใจงำ�ยซงส�ม�รถจดเปนประเภทโดยสรปไดดงน ๑) กรรมสำวนบคคล ๒) กรรมของครอบครว ๓) กรรมของหมำคณะหรอสงคม ๔) กรรมของประเทศช�ต ๕) กรรมของโลก ก�รจดประเภทของกรรมในรปแบบนเปนก�รเพงเลงถงผลของกรรมทตกทอดถงกลำมคนในลกษณะตำ�งๆเปนก�รชใหเหนถงประเภทของกรรมทมคว�มคลอบคลมไดทงหมดกลำ�วคอกรรมมใชำเปนเรองของบคคลเพยงคนเดยวเทำ�นนแตำยงจ�แนกใหเหนวำ�มนษยช�ตทงหมดมทงกรรมทเปนของสำวนตวและทงทเปนกรรมทไดรำวมกระท�กบกลำมคนหรอสงคมอนๆอกดวยโดยกรรมสำวนบคคลใครท�คนนนกไดรบเพยงคนเดยวคอเข�ท�ประโยชนสำวนตนของเข�เชำนก�รศกษ�ห�คว�มรใครท�คนนนกไดรบเฉพ�ะตนเข�ศกษ�เลำ�เรยนเพยงคนเดยวจะใหญ�ตพนองพำอแมำผไมำไดศกษ�เลำ�เรยนพลอยรไปดวยกห�ไมำตำอเมอเข�รแลวน�คว�มรม�สงสอนบอกเลำ�คนอนจงจะพลอยรไปดวยในสำวนทกว�งออกไปคอครอบครวหรอสงคมประเทศช�ตกเชำนเดยวกนเชำนคนทอยำในครอบครวเดยวกนประเทศเดยวกนโลกเดยวกนคนใดคนหนงท�ดหรอชวมงมหรอย�กจนผลยำอมตกแกำครอบครวประเทศโลกนนดวย ๒.๔เกณฑตดสนในเรองกรรม

ต�มหลกค�สอนท�งพระพทธศ�สน�ถอวำ�สงทงหล�ยทงปวงไมำวำ�จะเปนคนสตวหรอสงของเปนรปธรรมหรอน�มธรรมเปนวตถหรอเปนเรองของจตใจไมำวำ�ชวตหรอโลกทแวดลอมอยำกต�มทงหมดลวนเปนไปต�มเหตปจจยเปนเรองของปจจยสมพนธธรรมด�ทวำ�นมองดวยส�ยต�ของมนษยเรยกวำ�กฎธรรมช�ตเรยกในภ�ษบ�ลวำ�นย�มแปลวำ�ก�หนดอนแนำนอนท�นองหรอแนวท�งทแนำนอนหรอคว�มเปนไปอนมระเบยบแนำนอนเพร�ะปร�กฏใหเหนวำ�เมอมเหตปจจยอยำ�งนนๆแลวกจะมคว�มเปนไปอยำ�งนนๆแนำนอนดงนนกำอนทจะไดกลำ�วถงเกณฑตดสนในเรองกรรมควรท�คว�มเข�ใจเกยวกบขอบเขตนย�มเหลำ�นเสยกำอนเลกนอยเพอทจะท�ใหก�รท�คว�มเข�ใจในเรองก�รใหผลของกรรมเปนไปไดงำ�ยขนไมำเกดคว�มสบสนภ�ยหลงเมอวำ�ต�มส�ยคว�มคดของพระพทธศ�สน�แลวพระอรรถกถ�จ�รยไดแสดงกฎธรรมช�ตหรอนย�มไว๕อยำ�งดงนคอ๑๗ ๑) อตนย�มกฎธรรมช�ตทวำ�ดวยปร�กฏก�รณฝ�ยวตถโดยเฉพ�ะคว�มเปนไปของธรรมช�ตแวดลอมและคว�มเปลยนแปลงท�งวตถเชำนเรองลมฟ�อ�ก�ศฤดก�ลฝนตกฟ�รองก�รทดอกบวบ�นกล�งวนหบตอนกล�งคนเปนตน ๒) พชนย�มกฎธรรมช�ตทเกยวกบก�รสบพนธหรอทเรยกวำ�พนธกรรมเชำนหลกคว�มจรงทวำ�พชเชำนใดกใหผลเชำนนนมะมำวงกออกผลเปนมะมำวง ๓) จตตนย�มกฎธรรมช�ตเกยวกบก�รท�ง�นของจตเชำนเรองอ�รมณกระทบประส�ทจะมก�รรบรเกดขนจตจะท�ง�นอยำ�งไรคอมก�รไหวแหำงภวงคจตภวงคจตข�ดตอนแลวมอ�วชชนะแลวมก�รเหนก�รไดยนฯลฯเปนตน ๔) กรรมนย�มกฎธรรมช�ตเกยวกบพฤตกรรมของมนษยคอกระบวนก�รกำอก�รกระท�และก�รใหผลของก�รกระท�หรอพดใหจ�เพ�ะลงไปอกวำ�กระบวนก�รแหำงเจตนจ�นงหรอคว�มคดปรงแตำงสร�งสรรคตำ�งๆพรอมทงผลทสบเนองออกไปอนสอดคลองสมกนเชำนท�กรรมดมผลดท�กรรมชวมผลชวเปนตน

๕) ธรรมนย�มกฏธรรมช�ตเกยวกบคว�มสมพนธและอ�ก�รทเปนเหตเปนผลแกำกนของสงทงหล�ยโดยเฉพ�ะอยำ�งทเรยกกนวำ�คว�มเปนไปต�มธรรมด�เชำนสงทงหล�ยมคว�มเกดขนตงอยำและดบไปเปนธรรมด�เปนตนนอกจ�กนแลวยงกฎอกกฎหนงทควรจะ

จดไวในทนเพร�ะจะเปนสงเกยวของกบก�รอธบ�ยเรองก�รใหผลของกรรมและก�รวนจฉยกรรมเปนไปอยำ�งรอบด�นโดยกฎนเรยกวำ� สงคมน“ยมน ๑๘คอกฎเกณฑตำ�งๆทมนษยสร�งขนไมำวำ�จะเปนระเบยบขอบงคบ”กตก�กฎหม�ยจ�รตประเพณวนยบญญตเปนตนโดยทวไปเมอเร�จะตดสนวำ�สงใดดหรอไมำดมกจะมรปแบบในก�รวนจฉยอยำ๒แบบกลำ�วคอแบบหนงอ�ศยปจจยภ�ยในทเรยกต�มหลกพทธศ�สน�วำ�จตนย�มแบบทสองอ�ศยปจจยภ�ยนอกในก�รวนจฉยทเรยกวำ�สงคมนยมดงนนก�รทจะเข�ใจเรองกรรมและคว�มดคว�มชวใหชดเจนยงขนจ�เปนตองแยกแยะในแตำละนย�มใหชดเจนและถกตองต�มแตำกรณดวยเหตนห�กกลำ�วโดยสรปแลวเกณฑวนจฉยอนเปนม�ตรฐ�นในก�รตดสนวำ�สงใดดหรอชวทเกยวกรรมนนใหถอเอ�เจตน�เปนหลกตดสนวำ�พฤตกรรมหรอก�รกระท�นนๆเปนกรรมหรอไมำซงมหลกพจ�รณ�ในก�รวนจฉยดงน ๒.๔.๑เกณฑหลก ๑) ตดสนดวยคว�มเปนกศลหรอเปนอกศลโดยพจ�รณ�ดงน (๑) พจ�รณ�มลเหตวำ�เปนเจตน�ทเกดจ�กกศลมลคออโลภะอโทสะอโมหะหรอเกดจ�กอกศลมลคอโลภะโทสะโมหะ (๒) พจ�รณ�ต�มสภ�วะวำ�เปนสภ�พเกอกลแกำชวตจตใจหรอไมำท�ใหจตสบ�ยไรโรคปลอดโปรำงผำองใสสมบรณหรอไมำสำงเสรมหรอบนทอนคณภ�พและสมรรถภ�พของจตชำวยใหกศลธรรม (สภ�พทเกอกล) ทงหล�ยเจรญงอกง�มขนอกศลธรรมทงหล�ยลดนอยลงหรอท�ใหกศลธรรมลดนองลงอกศลธรรมทงหล�ยเจรญงอกง�มขนตลอดจนมผลตำอบคลกภ�พอยำ�งไร ๒.๔.๒เกณฑรำวม ๑) ใชมโนธรรมคอคว�มรสกผดชอบชวดของตนเองพจ�รณ�วำ�ก�รทกระท�นนตนเองตเตยนตนเองไดหรอไมำเสยคว�มเค�รพตนหรอไมำ ๒) พจ�รณ�ก�รยอมรบของวญญชนหรอนกปร�ชญหรอบณฑตชนวำ�เปนสงทวญญยอมรบหรอไมำชนชมสรรเสรญหรอต�หนตเตยน ๓) พจ�รณ�ลกษณะและผลของก�รกระท�ทเกดขนดงน

(๑) ผลตำอตนเองเปนไปเพอประโยชนหรอไมำเบยดเบยนผอนหรอไมำท�ตนหรอผอนใหเดอดรอนหรอไมำ (๒) ผลตำอสงคมเปนไปเพอคว�มเรยบรอยดง�มมผลกระทบในท�งเสยห�ยแกำสงรอบข�งหรอไมำ หลกเกณฑนอ�จสรปไดอกแนวหนงดวยส�นวนแสดงก�รจดประเภทของเกณฑทใชตดสนแตำประเดนทตองท�คว�มเข�ใจกนไวกำอนบ�งอยำ�งกคอประก�รแรกใหถอวำ�ก�รพจ�รณ�ในแงำของกศลมลอกศลมลและกศลอกศลนนวำ�โดยส�ระเปนอนเดยวกนคอมำงพจ�รณ�คว�มเกอกลหรอไมำเกอกลตำอคณภ�พชวตจตใจประก�รตำอม�ก�รยอมรบหรอไมำยอมรบของปร�ชญก�รตเตยนหรอสรรเสรญของวญญชนนนเมอมองอยำ�งกว�งๆหรอมองในระดบสถ�บนและเมอวำ�โดยสำวนใหญำมตของวญญชนหรอปร�ชญจะปร�กฏอยำในรปของบญญตท�งศ�สน�บ�ง ขนบธรรมเนยมประเพณบ�งกฎหม�ยหม�ยบ�งเปนตนแมวำ�บทบญญตและสงทถอต�มกนม�เหลำ�นไมำจ�เปนจะตองเปนมตของวญญชนเสมอไปและก�รปฏบตทขดแยงแปลกออกไปจ�กบทบญญตและสงทถอต�มกนม�เหล�นกไมำจ�เปนตองเปนขอทวญญชนตเตยนเสมอไปแตำกพอจะพดไดวำ�สำวนทแตกตำ�งนเปนขอยกเวนซงกเปนกจของวญญชนนนแหละทจะตองหมนสอบสวน ตรวจตร�ในเรองเหลำ�นในแตำละก�ลแตำละสมยแตำละครงแตำละคร�วเรอยๆไปจงมกมพทธพจนตรสส�ทบวำ� อนวจจวญญ ๑๙“ ” (วญญใครำครวญแลวจงตเตยนหรอสรรเสรญคอยอมรบหรอไมำยอมรบ) และจะเหนวำ�วญญชนนแหละเมอใครำครวญแลวกไดเปนผท�ก�รแกไขเปลยนแปลงสงทยดถอปฏบตบญญตกนม�ผดๆหรอเคลอนคล�ดจ�กคว�มหม�ยทถกตองเชำนพระพทธเจ�ทรงตเตยนไมำยอมรบระบบวรรณะและก�รบช�ยญเปนตนเมอกลำ�วม�ถงตรงนกส�ม�รถสรปหลกเกณฑวนจฉยคว�มดคว�มชวหรอกรรมดกรรมชวทเปนไปต�มแนวหลกกรรมลวนๆทมคว�มสมพนธกบก�รวนจฉยแบบสงคมนยมนทงโดยสภ�วะและเชงคณคำ�ซงเปนคณคำ�โดยสภ�วะบ�งคณคำ�ต�มทก�หนดใหบ�งไดอกหลก

หนงซงมส�ระอยำ�งเดยวกบขอสรปดงกลำ�วม�นนเองแตำอ�จจะมก�รจดจ�แนกหวขอตำ�งกนมใจคว�มค�บเกยวกนดงน ๑) วนจฉยโดยพจ�รณ�วำ�เปนคณและโทษตำอชวตหรอผลตำอจตใจและบคลกภ�พคอเปนสภ�วะทเกอกลแกำชวตจตใจหรอไมำเออหรอไมำตำอคณภ�พชวตสำงเสรมบนทอนคณภ�พและสมรรถภ�พของจตท�ใหกศลหรออกศลธรรมทงหล�ยอนลดถอยหรอเจรญงอกง�มชำวยสร�งเสรมบคลกภ�พทดง�มหรอไมำ ๒) วนจฉยโดยพจ�รณ�จ�กคณและโทษทมผลตำอบคคลวำ�เปนก�รเบยดเบยนตนหรอไมำท�ใหตนเดอดรอนหรอไมำเปนไปเพอท�ล�ยหรออ�นวยประโยชนสขทแทจรงแกำตนหรอไมำ ♠๓) วนจฉยโดยพจ�รณ�จ�กคณและโทษทมตำอสงคมคอเปนก�รเบยดเบยนผอนหรอไมำท�ผอนใหเดอดรอนหรอไมำเปนไปเพอท�ล�ยหรออ�นวยประโยชนสขแกำผอนและแกำสำวนรวมหรอไมำแตกตำ�งจ�กขอหนงในแงำทมำงถงผลซงบคคลจะไดประสบในระดบแหำงวถชวตโดยเฉพ�ะคว�มสขคว�มทกขคว�มเจรญและคว�มเสอมเสยห�ยต�มทไดพจ�รณ�เหนอยำในก�รด�เนนชวต (บคคลอ�จไมำรจกไมำเข�ใจชวตจตใจของเข�เองดวยซ�) ๔) วนจฉยโดยอ�ศยมโนธรรมหรอโดยส�นกอนมต�มธรรมช�ตของคว�มเปนมนษยคอพจ�รณ�เหนดวยคว�มรสกผดชอบชวดของตนเองวำ�ก�รกระท�นนเมอท�แลวตนเองตดเตยนหรอกลำ�วโทษตนเองไดหรอไมำ ๕) วนจฉยโดยอ�ศยม�ตรฐ�นท�งสงคมคอต�มบญญตท�งศ�สน�วฒนธรรมประเพณและสถ�บนตำ�งๆท�งสงคมเชำนกฎหม�ยเปนตนซงขนตำอก�รใครำครวญตรวจสอบกลนกรองของวญญชนทงหล�ยต�มก�ลสมยทจะมใหถอกนไปโดยงมง�ยหรอผดพล�ดคล�ดเคลอนตลอดจนก�รใครำครวญแลวยอมรบหรอไมำของวญญชนเหลำ�นนในแตำละกรณหรอถ�กลำ�วอกรปแบบของม�ตรฐ�นก�รตดสนวำ�อยำ�งไรเปนกรรมดกรรมชวอกอยำ�งหนงต�มนยทพระพทธองคไดทรงว�งไวกคอก�รกระท�ใดท�ใหเกดกเลสพอกพนขนก�รกระท�นนเปนก�รกระท�ทชวสำวนก�รกระท�ใดทท�แลวกำอใหเปนไปเพอคว�มขดเกล�กเลสท�ใหกเลสเบ�

บ�งลงก�รกระท�นนเปนก�รกระท�ทดกลำ�วอกอยำ�งหนงเพอใหชดขนไดวำ�ท�อยำ�งใดพดอยำ�งใดและคดอยำ�งใดท�ใหโลภโกรธหลงเพมพนขนในสนด�นหรอในจตอนนนเปนกรรมชวสำวนกรรมดกตรงกนข�มม�ตรฐ�นนอ�จคำอนข�งสงซงอ�จพนจ�กส�นกของคนส�มญกลำ�วคอคนทวไปไมำคำอยนกถงในแงำนและเมอเอ�ลกษณะตดสนธรรมวนย๘ประก�รม�พจ�รณ�กจะยงเหนเกณฑในก�รวนจฉยในเรองกรรมชดยงขนหลกตดสนธรรมวนย๘ประก�รทพระพทธองคตรสแกำพระน�งมห�ปช�บดภกษณมดงนธรรมใดเปนไปเพอ - คว�มก�หนด (สร�คะ) - ก�รประกอบตนอยำในทกข (สงโคยะ) - สะสมกเลส (อ�จยะ) - คว�มมกใหญำ (มหจฉต�) - คว�มไมำสนโดษ (อสนตฏฐต�) - คว�มคลกคลดวยหมำคณะ (สงคณก�) - คว�มเกยจคร�น (โกสชชะ) - คว�มเลยงย�ก (ทพภรต�) ทง๘ประก�รนพงทร�บวำ�ไมำใชำธรรมไมำใชำวนยไมำใชำค�สอนของพระศ�สด�ธรรมใดเปนไปเพอ - คว�มคล�ยก�หนด (วร�คะ) - คว�มไมำประกอบตนไวในกองกเลส (วสงโยคะ) - ก�รไมำสะสมกองกเลส (อปจยะ) - คว�มปร�รถน�นอย (อปปจฉต�) - คว�มสนโดษ (สนตฏฐต�) - ก�รไมำคลกคลดวยหมำคณะ (อสงคณก�) - คว�มไมำเกยจคร�นคอคว�มเพยรตดตำอสม�เสมอ (วรย�รมภะ) - คว�มเลยงงำ�ย (สภรต�) พงทร�บวำ�ทง๘ประก�รนเปนวนยเปนค�สอนของพระศ�สด�๒๐

ดงนนเมอเอ�ลกษณะทง๘ประก�รนม�ตดสนวำ�อะไรดอะไรชวอะไรควรเวนแลวจะเหนวำ�ม�ตรฐ�นแหำงกรรมดของพระพทธศ�สน�นนอยำในระดบสงและเปนก�รแนำนอนวำ�คว�มดเชำนนยำอมมจดจบในตวเองคอไมำใชำคว�มดเพอล�ภยศชอเสยงหรอเพอจดหม�ยอนแตำคว�มดเพอคว�มดคว�มดเพอพนจ�กคว�มเวยนวนในสงส�รวฎเพร�ะถอวำ�ก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดอยำในสงส�รวฏนนแมจะเกดดเพยงไรกยงเจอดวยทกขตำ�งกนแตำเพยงรปแบบของคว�มทกขเทำ�นนแตำในส�ระอนแทจรงแลวเปนคว�มทกขเหมอนกนเชำนช�วน�กทกขอยำ�งช�วน�พำอค�ข�ร�ชก�รพระมห�กษตรยพระสงฆลวนแตำตองทกขในรปแบบของตนทงนน ๒.๕ก�รใหผลของกรรม ในปจจบนมกมผมเคลอบแคลงสงสยตำอหลกก�รใหผลของกรรมอยำเปนอนม�กทงทแสดงออกม�โดยตรงและเกบไวเงยบๆไวในใจกลวผอนจะห�วำ�เปนพวกนอกคอกหลกกรรมทมผคนมกสงสยกนกคอหลกทวำ� ท�ดไดด“ท�ชวไดชว วำ�เปนจรงหรอไมำบ�งคนพย�ย�มน�หลกฐ�นม�แสดงใหเหนวำ�”ในโลกแหำงคว�มเปนจรงคนทท�ชวไดดและคนทท�ดไดชวมม�กม�ยคว�มจรงปญห�เชำนนเกดจ�กคว�มเข�ใจสบสนระหวำ�งกรรมนย�มกบสงคมนยมนผคนมกน�เอ�คว�มเปนไปในนย�มและนยมนทงสองนม�ปนกนไมำร จกแยกขอบเขตและขนตอนใหถกตองต�มหลกวนจฉยดงทไดกลำ�วม�ข�งตนจะเหนไดวำ�แมแตำคว�มหม�ยของถอยค�ในหลกวำ� ท�ดไดดท�“ชวไดชว นนเองคนกมกเข�ใจไมำตลอดมคว�มสบสนตำอค�นอยำเปนอนม�ก”แทนทจะเข�ใจ คว�มหม�ยของท�ดไดดวำ�เทำ�กบท�คว�มดไดคว�มดหรอท�คว�มดกมคว�มดหรอท�คว�มดกเปน เหตใหคว�มดเกดมขนกลบเข�ใจไปวำ�ท�คว�มดไดของดหรอท�แลวไดผลประโยชนหรอไดอ�มสทคนชอบใจเมอปญห�มอยำเชำนนจงควรมก�รศกษ�กนใหชดเจนโดยสงเขปดงนจดส�คญทกำอใหเกดปญห�กคอคว�มสบสนเกยวกบขอบเขตทแยกตำ�งห�กจ�กกนและทสมพนธกนระหวำ�งกรรมนย�มกบสงทสงคมบญญตทเรยกวำ�สงคมนยมนเพอคว�มแจำมแจงใน

เรองนประก�รแรกจะขอกลำ�วถงก�รใหผลของกรรมโดยแบำงเปน๔ระดบดงนคอ๒๑

๑) ระดบจตใจวำ�กรรมท�ใหเกดผลภ�ยในจตใจมก�รสงสมคณสมบตคอกศลธรรมและอกศลธรรมคณภ�พและสมรรถภ�พของจตมอทธพลปรงแตำงคว�มรสกนกคดคว�มโนมเอยงคว�มนยมชมชอบและคว�มสขคว�มทกขเปนตนอยำ�งไรบ�ง ๒) ระดบบคลกภ�พวำ�กรรมท�ใหเกดผลในด�นก�รสร�งเสรมนสยปรงแตำงลกษณะคว�มประพฤตก�รแสดงออกทำ�ทก�รว�งตนปรบตวอ�ก�รตอบสนองคว�มเกยวของสมพนธกบคนอนๆและตำอสถ�นก�รณหรอสภ�พแวดลอมทวๆไปอยำ�งไรบ�งก�รใหผลระดบนตำอเนองออกม�จ�กระดบทหนงนนเองและมขอบเขตค�บเกยวกนแตำแยกพจ�รณ�เพอใหมองเหนแงำมมของก�รใหผลชดเจนยงขน ๓) ระดบวถชวตวำ�กรรมชกน�คว�มเปนไปในชวตของบคคลท�ใหเข�ไดรบ ประสบก�รณทนำ�ปร�รถน�และไมำนำ�ปร�รถน�ประสบผลตอบสนองจ�กภ�ยนอกพบคว�มเสอมคว�มเจรญคว�มลมเหลวคว�มส�เรจล�ภยศสขสรรเสรญและคว�มสญเสยตำ�งๆทตรงข�งซงรวมเรยกวำ�โลกธรรมทงหล�ยอยำ�งไรบ�งผลระดบนอ�จแยกมองไดสองนยคอ - ผลสนองจ�กปจจยด�นอนๆของสภ�พแวดลอมทนอกจ�กคน - ผลสนองจ�กปจจยด�นบคคลอนและสงคม ๒.๗คว�มเข�ใจพนฐ�นเกยวกบก�รพสจนเรองก�รใหผลของกรรม เรองช�ตกำอนช�ตหน�นรกสวรรคมจรงหรอไมำเปนค�ถ�มทคนสนใจกนม�กและเปนขอกงวลค�งใจของคนทวไปเพร�ะเปนคว�มลบของชวตทอยำในอวชช�จงเหนควรกลำ�วสรปโดยสงเขปเฉพ�ะในแงำวำ�มจรงหรอไมำพสจนไดอยำ�งไรดงน ๑) ต�มค�สอนของพทธศ�สน�เถรว�ทเมอวำ�ต�มหลกฐ�นในคมภรและแปลคว�มต�มตวอกษรกตอบไดวำ�สงเหลำ�นม ๒) ก�รพสจนเรองนไมำมทสนสดไมำอ�จแสดงใหเหนประจกษแกำผไมำรไมำวำ�ในท�งบวกหรอในท�งลบคอไมำวำ�ในแงำมหรอในแงำไมำมเปนไปไดเพยงขนเชอวำ�มหรอเชอวำ�ไมำมเพร�ะทงผเชอและผไมำเชอหรอผพย�ย�มพสจนวำ�ม

และผพย�ย�มพสจนวำ�ไมำมตำ�งกไมำรทม�ทไปแหำงชวตไมำวำ�ของตนหรอผอนตำ�งกมดบอดตำออดตรไกลออกไปไมำถงแม

เพยงก�รเกดคร�วนของตนเองแมแตำชวตตนเองทเปนอยำขณะนกไมำรและมองไมำเหนอน�คตแมเพยงวำ�พรำงนจะเปนอยำ�งไร ๓) ถ�จะพสจนหลกมวำ�สงทเหนตองดดวยต�สงทไดยนตองฟงดวยหสงทลมตองชมดวยลนเปนตนสงทเหนถงจะใชสบหและสบลนรวมกนกพสจนไมำไดหรอสงทไดยนจะใชสบต�กบสบจมกรวมกนกพสจนไมำไดหรอสงทเหนสงทไดยนแตำตำ�งระดบคลนตำ�งคว�มถกไมำรกนบ�งอยำ�งทแมวมองเหนสบต�คนรวมกนกไมำเหนบ�งอยำ�งทค�งค�วไดยนสบหคนรวมกนกไมำไดยนเปนตนในแงำทหนงก�รต�ยก�รเกดเปนประสบก�รณของชวตโดยตรงหรอแคบลงม�เปนปร�กฏก�รณของจตซงตองพสจนดวยชวตหรอจตเองก�รพสจนจงควรเปนไปดงน ๓.๑) พสจนดวยจตทำ�นใหตองใชจตทเปนสม�ธแนำวแนำถงทแตำถ�ไมำยอมท�ต�มวธนหรอกลววำ�ทเหนในสม�ธอ�จเปนก�รเอ�นมตหลอกตวเองกเลอนสำวธตำอไป ๓.๒) พสจนดวยชวตตงแตำเกดม�คร�วนคนทอยำยงไมำเคยมใครต�ยดงนนจะรวำ�ต�ยแลวเกดหรอไมำตองพสจนดวยก�รต�ยของใครของมนแตำวธนไมปร�กฏวำ�มใครกล�ทดลอง ๓.๓) เมอไมำยอมพสจนกไดเพยงขนแสดงหลกฐ�นพย�นและชแจงเหตผลเชำนห�ตวอยำ�งคนระลกช�ตไดและสอบสวนกรณตำ�งๆเชำนนนหรอแสดงเหตผลโดยห�คว�มจรงอนม�เปรยบเทยบอยำ�งเรองวสยแหำงก�รเหนก�รไดยนทขนตำอระดบคลนและคว�มถเปนตนดงไดกลำ�วแลวชำวยใหเหนวำ�นำ�เชอเชอบ�งหรอเชอม�กขนเปนตนซงรวมอยำในขนของคว�มเชอเทำ�นน ๓.๔) ไมำวำ�ใครจะเชอหรอไมำเชอหรอจะพย�ย�มพสจนใหกนและกนดไดแคำไหนกต�มสงทหลกเลยงไมำไดไมำมใครหนพนทกคนตองเกยวของและเปนทสบตำอออกไปของชวตข�งหน�ทเชอหรอไมำเชอวำ�มนนดวยกคอชวตขณะนทมอยำแลวนทจะตองปฏบตตำอมนอยำ�งใดอยำ�งหนงเมอเปนเชำนนสงทควรเอ�ใจใสำใหม�กจงไดแกำชวตในปจจบนและส�หรบพระพทธศ�สน�ในฐ�นะทเปนศ�สน�แหำงก�รปฏบตสงทเปนจดสนใจกวำ�และเปนทสนใจแทจงไดแกำก�รปฏบตตำอชวตทเปนอยำนอยำ�งไรจะใชชวตทมอยำแลวนอยำ�งไร

เพอใหเปนชวตทเปนอยำอยำ�งดและเพอใหชวตข�งหน�ถ�มกมนใจไดวำ�จะสบตำอออกไปเปนชวตทดง�มดวยดงนนสงทควรกลำ�วถงจงไดแกำขอสงเกตและขอเสนอแนะในท�งปฏบตดงน ก.บ�ลชนเดมคอพระสตรทงหล�ยกลำ�วบรรย�ยเรองช�ตกำอนช�ตหน�นรกสวรรคไวนอยม�ก๒๙โดยม�กพระพทธองคเพยงเอำยถงหรอกลำ�วถงเทำ�นนแสดงถงอตร�สำวนของก�รใหคว�มสนใจแกำเรองนวำ�มเพยงเลกนอยในเมอเทยบกบค�สอนเกยวกบก�รด�เนนชวตในโลกหรอขอปฏบตจ�พวกศลสม�ธปญญ� ข. บ�ลเมอกลำ�วถงผลร�ยของกรรมชวและอ�นสงคของกรรมดถ�กลำ�วถงก�รไปเกดในนรกหรอสวรรคมกกลำ�วไวตำอท�ยผลทจะประสบในชวตนโดยกลำ�วถงผลในชวตนแลวจงจบลงดวยค�วำ� เมอก�ยแตกท�ล�ยภ�ย“หลงมรณะยอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรก หรอ เข�ถงสคตโลก” “สวรรค”๓๐ขอสงเกตในเรองนมสองอยำ�งคอประก�รแรกจะเหนวำ�พระพทธองคทรงถอเอ�ผลในชวตปจจบนเปนส�คญและแยกแยะอยำ�งชชดเปนอยำ�งๆไปสำวนผลหลงต�ยกลำ�วเพยงปดท�ยไวใหครบร�ยก�รประก�รตำอม�ก�รตรสถงผลดผลร�ยเหลำ�นนเปนไปในลกษณะแสดงขอเทจจรงเกยวกบคว�มเปนไปต�มเหตปจจยคอเปนผลทจะเกดขนเองต�มเหตไมำตองวอนหวงเปนเรองของก�รรไวใหเกดคว�มมนใจเทำ�นนถงไมำตงคว�มปร�รถน�กยำอมเปนไปเชำนนนซงอ�จแยกออกเปนกลำมคนทเชอและไมำเชอเพองำ�ยในก�รท�คว�มเข�ใจและก�รว�งทำ�ทตำอเรองกรรมไดดงน ๒.๘แนวคดทมกเกดคว�มสบสนในเรองกรรม แนวคดอกอยำ�งหนงทมกเกดคว�มสบสนในหมำพทธศ�สนกชนกคอสงทกำอใหเกดกรรมรวมไปถงเรองของกรรมเกำ�โดยสำวนม�กเมอบคคลท�ก�รอยำ�งหนงอยำ�งใดไมำส�เรจมกสรปวำ�ก�รทกระท�ไมำส�เรจนนเปนดวยเหตวำ�ตนเองมกรรมเกำ�ซงคว�มเข�ใจนถงแมจะเปนคว�มเข�ทไมำผดแตำคว�มเข�ใจเชำนนกมคว�มสบสนไขวเขวหลดจ�กหลกค�สอนท�งพทธศ�สน�อยำม�กซงจ�เปนตองท�คว�มเข�ใจเพอใหเกดคว�มชดเจนครอบคลมในก�รท�คว�มเข�ใจเรองกรรมดงนต�มหลกค�สอนของพทธ

ศ�สน�ถอวำ� เพร�ะอวชช�บคคลจงปรงแตำงก�ยสงข�ร“ ...วจสงข�ร...จตสงข�รกระท�ขนเองบ�ง...เนองจ�กตวก�รอนบ�ง...

กระท�ไปโดยรตวบ�ง...ไมำรตวบ�ง ๓๒จ�กพทธพจนทยกม�ในทนถอวำ�”พระพทธองคทรงปฏเสธแนวคดหรอทฤษฎทวำ�สขทกขตนท�เองอยำ�งเดยวของพวกอตตก�รว�ทและในขณะเดยวกนกปฏเสธทฤษฎทวำ�สขทกขตวก�รอนหรอสงอนท�อยำ�งเดยวเชำนสภ�พแวดลอมของพวกปรก�รว�ทดวยซงก�รปฏเสธเชำนนเปนก�รย�ใหมองเหนกรรมในฐ�นะเปนกระบวนก�รแหำงเหตปจจยทตนเองกดผอนกดยำอมมสำวนเกยวของเสมอสำวนจะมเกยวของสมพนธกนแคำไหนอยำ�งไรจะตองพจ�รณ�ใหถกตองต�มกระบวนก�รครบถวนต�มเหตปจจยทเข�ไปเกยวของมใชำตดสนข�ดลงไปวำ�เกดจ�กอยำ�งหนงอยำ�งใดเพยงอยำ�งเดยวซงไดกลำ�วม�แลวในตอนทวำ�ประเภทของกรรมวำ�มกอยำ�งอะไรบ�ง ทน�เอ�ประเดนนม�กลำ�วไวในทนกเพอปองกนคว�มเข�ใจสบสนในเรองกรรมวำ�อะไรๆกเปนเพร�ะตนเองท�ทงสนหรอสงอนท�ทงสนโดยไมำพจ�รณ�ใหครบถวนต�มประเภทของกรรมและคว�มเกยวเนองสมพนธกนของก�รใหผลของกรรมโดยขอยกลทธทรำวมสมยพทธก�ลอนเปนลทธทเปนมจฉ�ทฏฐในเรองกรรมโดยลทธเหลำ�นมคว�มเหนผดเกยวกบสขทกขและคว�มเปนไปของชวตมนษยดงน ๑) ลทธปพเพกตเหตว�ทเปนลทธทถอวำ�สขทกขและคว�มเปนไปของชวตมนษยทงหมดเปนเพร�ะกรรมเกำ�เรยกสนๆวำ�ปพเพกตว�ท ๒) ลทธอสสรนมม�นเหตว�ทเปนลทธทถอวำ�สขทกขและคว�มเปนไปของชวตมนษยทงหมดเปนเรองของก�รบนด�ลแหำงเทพเจ�ผยงใหญำเรยกสนๆวำ�อศวรกรณว�ทหรออศวรนรมตว�ท ๓) ลทธอเหตอปจจว�ทถอวำ�สขทกขและคว�มเปนไปในชวตมนษยเปนไปต�ม โชคชะต�ไมำมเหตปจจยเรยกสนๆวำ�อเหตว�ทดงพทธพจนทกลำ�วถงลทธมจฉ�ทฏฐเหลำ�นคว�มวำ�ภกษทงหล�ยกเมอบคคลม�ยดเอ�กรรมทท�ไวในป�งกำอนเปนส�ระฉนทะกดคว�มพย�ย�มกดวำ� สงนควรท�สงนไมำควร“ท� กยำอมไมำมเมอไมำก�หนดถอเอ�สงทควรท�และสงทไมำควรท�โดย”จรงจงมงคงดงนสมณพร�หมณพวกนกเทำ�กบอยำอยำ�งหลงสตไรเครอง

รกษ�จะมสมณว�ทะทชอบธรรมเฉพ�ะตนไมำไดนแลเปนนคหะอนชอบธรรมอยำ�งแรกของเร�ตำอสมณพร�หมณผมว�ทะมทฏฐอยำ�งน

ภกษทงหล�ยบรรด�สมณพร�หมณเหลำ�นนเร�เข�ไปห�(พวกท๒)...กลำ�วกบเข�วำ� ทำ�นจกเปนผท�ป�ณ�ตบ�ตกเพร�ะก�รบนด�ลของพระผเปน“เจ�เปนเหตจกเปนผท�อทนน�ท�น...ประพฤตอพรหมจรรย...กลำ�วมส�ว�ท...ฯลฯเปนผมมจฉ�ทฏฐกเพร�ะก�รบนด�ลของพระผเปนเจ�เปนเหตนำะส ภกษทงหล�ยกเมอบคคลยดเอ�ก�รบนด�ลของพระผเปนเจ�เปนส�ระ ฉนทะกดคว�มพย�ย�มกดวำ� สงนควรท�สงนไมำควรท�กยำอมไมำมฯลฯ “ ”ภกษทงหล�ยบรรด�สมณพร�หมณเหลำ�นนเร�เข�ไปห�(พวกท๓) ... กลำ�วกบเข�วำ� ทำ�นกจกเปนผท�ป�ณ�ตบ�ตโดยไมำมเหตไมำมปจจยจกเปน“ผท�อทนน�ท�น...ประพฤตคอพรหมจรรย...กลำ�วมส�ว�ท...ฯลฯเปนผมมจฉ�ทฏฐโดยไมำมเหตไมำมปจจยนะส ”ภกษทงหล�ยกเมอบคคลม�ยดเอ�คว�มไมำมเหตเปนส�ระฉนทะกดคว�มพย�ย�มกดวำ� สงนควรท�สงนไมำควรท� กยำอมไมำมฯลฯ๓๓ “ ”๒.๙คณคำ�ทเกดจ�กก�รเข�ใจในเรองกรรม จ�กทกลำ�วม�ทงหมดส�ม�รถสรปประโยชนของก�รศกษ�เรองกรรมทมคณคำ�เชงจรยธรรมไดดงน ๑) ใหเปนคนหนกแนำนในเหตผลรจกมองเหนก�รกระท�และผลก�รกระท�ต�มแนวท�งของเหตปจจยไมำเชอสงงมง�ยตนขำ�วเชำนเรองแมำน�ศกดสทธมะมำวงออกผลเปนมะพร�วหรอฤกษง�มย�มดเปนตนดงพทธพจนคว�มวำ�บคคลประพฤตชอบเวล�ใดเวล�นนไดชอวำ�เปนฤกษดมงคลดเปนเช�ดอรณดเปนขณะดย�มดและเปนไดท�บช�ดแลวในทำ�นผประพฤตพรหมจรรยทงหล�ยแมก�ยกรรมของเข�กเปนสทธโชควจกรรมกเปนสทธโชคมโนกรรมกเปนสทธโชคประณธ�นของเข�กเปนสทธโชคครนกระท�กรรมทงหล�ยทเปนสทธโชคเข�ยำอมไดประสบแตำผลทมำงหม�ยอนเปนสทธโชค๓๔ประโยชนไดลำวงเลยคนเขล�ผคอยนบฤกษอยำประโยชนเปนตวฤกษของประโยชนดวงด�วจกท�อะไรได๓๕

๒) ใหเหนวำ�ผลส�เรจทตนตองก�รจดหม�ยทปร�รถน�จะเข�ถงจะส�เรจไดดวยก�รลงมอท�ของตนเองเปนหลกดงนนจงตองรจกพงตนเองและคว�มท�คว�มเพยรดวยตนเองในขณะเดยวกนกไมำรอคอยโชคชะต�หรอหวงผลดวยก�รออนวอนเซำนสรวงตำอปจจยภ�ยนอกดงพทธพจนคว�มวำ� ภกษทงหล�ยภกษหมนประกอบคว�มเพยรในก�รฝกอบรมจตถงจะมคว�มปร�รถน�วำ� ขอใหจตของเร�หลดพนจ�กอ�สวะเถด ดงนจตของเธอจะ“ ”หลดพนไปจ�กอ�สวะไดกห�ไมำ...เหมอนไขำไก๘ฟองกต�ม๑๐ฟองกต�ม๑๒กต�มทแมำไกำไมำนอนทบไมำกกไมำฟก(หรอคนไมำน�ม�ฟก=ผวจย) ถงแมแมำไกำจะมคว�มปร�รถน�วำ� ของใหลกของเร�ใชปล�ยเลบหรอ“จะงอยป�กท�ล�ยเปลอกไขำออกม�โดยสวสดเถด ดงนลกไกำจะใชปล�ยเลบ”หรอจะงอยป�กท�ล�ยเปลอกไขำออกม�ไดกห�ไมำ ๓๖ ”๓) ใหมคว�มรบผดชอบตำอตนเองทจะงดเวนจ�กกรรมชวและรบผดชอบตำอผอนดวยก�รกระท�คว�มดตำอเข�คอมคว�มเพยรพย�ย�มในก�รท�คว�มดง�มเพร�ะผอนไมำส�ม�รถท�แทนใหเร�ไดดงพทธพจนคว�มวำ�ตนนนแหละเปนทพงของตนคนอนใครเลำ�จะเปนทพงไดดวยตนทฝกไวดแลวนนแหละชอวำ�บคคลไดทพงทห�ไดย�ก๓๗คว�มบรสทธไมำบรสทธเปนของเฉพ�ะตนคนอนท�คนอนใหบรสทธไมำได๓๘ ๔) ใหถอวำ�บคคลมสทธโดยธรรมช�ตทจะท�ก�รตำ�งๆเพอแกไขปรบปรงสร�งเสรมตนเองใหดขนไปโดยเทำ�เทยมกนส�ม�รถท�ตนใหเลวลงหรอดขนใหประเสรฐจนถงยงกวำ�เทวด�และพรหมไดทกๆคนก�รทบคคลจะเข�ถงคว�มดง�มของชวตไดไมำไดจ�กดอยำเฉพ�ะวำ�เปนนกบวชเปนคนมคว�มรฯลฯดงพทธพจนคว�มวำ�ดกรพร�หมณเร�จะเรยกคนวำ�ประเสรฐเพร�ะคว�มเปนผเกดในตระกลสงกห�ไมำเร�จะเรยกคนวำ�ต�ทร�มเพร�ะคว�มเปนเกดในตระกลสงกห�ไมำเร�จะเรยกคนวำ�ประเสรฐเพร�ะคว�มเปนผมวรรณะใหญำโตกห�ไมำเร�จะเรยกคนวำ�ต�ทร�มเพร�ะคว�มเปนผมวรรณะใหญำโตกห�ไมำเร�จะเรยกคนวำ�ประเสรฐเพร�ะคว�มเปนผมโภคะม�กม�ยกห�มไดเร�จะเรยกคนวำ�ต�ทร�มเพร�ะคว�มเปนผมโภคะม�กกห�ไมำแทจรงบคคลบ�งคนแมเกดในตระกลสงกยงเปนผชอบฆำ�ฟนลก

ทรพยประพฤตผดในก�มพดเทจพดสำอเสยดพดค�หย�บพดค�เพอเจอเปนคนละโมบคดเบยดเบยนเปนมจฉ�ทฏฐ๓๙ ๕) ใหถอวำ�คณธรรมคว�มส�ม�รถก�รประพฤตปฏบตของบคคลเปนเครองวดคว�มทร�มหรอประเสรฐของมนษยไมำใหมก�รแบำงแยกโดยช�ตชนวรรณะดงพทธพจนคว�มวำ� ถ�แมนบคคลจะพนบ�ปกรรมไดเพร�ะก�รอ�บน (ช�ระบ�ป) กบเตำ�น�คจระเขและสตวอนๆทเทยวอยำในน�กจะพ�กนไปสำสวรรคแนำนอน...ถ�แมำน�เหลำ�นนพงน�บ�ปททำ�นท�ไวแลวในก�ลกำอนไปไดไซรแมำน�เหลำ�นกพงน�บญของทำ�นไปไดดวย๔๐คว�มสะอ�ดจะมเพร�ะน�ศกดสทธทคนจ�นวนม�กพ�กนไปอ�บกห�ไมำผใดมสจจะมธรรมผนนจงจะเปนผสะอ�ดเปนพร�หมณ๔๑ เชงอรรถบทท 2 ๑๙ม.ม. ๑๓/๓๙/๓๕-๔๖. ๒๐อง.อฎฐก. ๒๓/๒๘๘/๑๕๓. ๒๑พระธรรมปฎก. (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม, หน�๑๘๗. ๒๒ส .ส. ๕/๙๐๓/๓๓. ๒๓อภ.ว. ๓๕/๘๔๐/๔๕๘-๙. ๒๔อจนไตยม๔อยำ�งคอพทธวสยฌ�นวสยกรรมวบ�กและโลกจนต� (ก�รคดปญห�อภปรชญ�เกยวกบตนก�เนดของโลกหรอก�รสร�งโลก), อง.จตกก. ๒๑/๗๗/๑๐๔. ๒๙พระสตรตำอกน๒สตรคอพ�ลปณฑตสตรและเทวทตสตรเปนทม�ส�คญของวรรณคดเกยวกบนรกสวรรคทมกน�ม�กลำ�วถงในสมยตำอม� (ม.อ. ๑๒/๔๖๗-๕๐๖/๓๑๑-๓๓๓.,เอำยชอนรก๓ขม (ม.ม. ๑๒/๕๖๕/๖๐๘). ๓๐อง.ปญจก. ๒๒/๒๑-๗/๒๘๑-๔., อง.เอก�ทสก. ๒๔/๒๒๒/๓๗๐. ๓๒ส .น. ๑๖/๘๓/๔๘. ๓๓อง.ตก. ๒๐/๕๐๑/๕๒๒. ๓๔อง.ตก. ๒๐/๕๙๕/๓๗๙.

๓๕ข.ช�. ๒๗/๔๙/๑๖. ๓๖ส .ข. ๑๗/๒๖๑/๑๘๖. ๓๗ข.ธ. ๒๕/๒๒/๓๖. ๓๘ข.ธ. ๒๕/๒๒/๓๗. ๓๙ม.ม. ๑๓/๖๖๔/๖๑๒. ๔๐ข.เถร. ๒๖/๔๖๖/๔๗๓. ๔๑ข.อ. ๒๕/๔๖/๘๑. บทท๓ การกาเนดชวตตามแนวพระอภธรรม ๓.๑คว�มหม�ยของชวต ชวตคออะไรชวตม�จ�กไหนชวตเปนอยำ�งไรอะไรคอเป�หม�ยสงสดของชวตจะด�เนนชวตอยำ�งไรตองปฏบตอยำ�งไรจงจะบรรลถงเป�หม�ยสงสดของชวตและหลงจ�กต�ยแลวชวตจะเปนอยำ�งไรจะมชวตตำอไปอกหรอไมำหรอชวตจะสนสดลงเมอต�ยแลวเทำ�นนเหลำ�นคอปญห�ทปร�ชญทวไปพย�ย�มทจะขบคดและตอบค�ถ�มม�โดยตลอดตงแตำอดตจนปจจบนแตำกเปนเรองย�กทจะใหคว�มหม�ยของชวตไดอยำ�งครอบคลมทกมตของชวตไดในบทนจะไดกลำ�วถงก�รก�เนดชวตคว�มหม�ยของชวตองคประกอบของชวตรวมไปถงก�รมชวตของมนษยควรจะมเพอสงใดต�มหลกค�สอนพทธศ�สน�เถรว�ท

ตำอค�ถ�มทวำ�ชวตคออะไรมผใหค�ตอบหรอนย�ม(definition)ไวม�กม�ยแตำจะน�ม�เปนตวอยำ�งพอสงเขปดงน พระธรรมโกศ�จ�รยไดอธบ�ยคว�มหม�ยของชวตไววำ�เรองของชวตคออะไรนมนกมหล�ยแงำมมถ�มองในแงำวตถชวตกมคว�มหม�ยอยำ�งหนงถ�มองในแงำจตใจชวตกมคว�มหม�ยอกอยำ�งหนงถ�มองในแงำธรรมะสงสดมนกมคว�มหม�ยอกอยำ�งหนงแตำเร�กเอ�คว�มหม�ยธรรมด�ๆนวำ�ชวตคอคว�มทยงไมำต�ยยงมชวตอยำ๑ ต�มร�กศพทภ�ษ�บ�ล "ชวต" ม�จ�กร�กศพทวำ� "ชวะ" แปลวำ�อยำหรอเปนอยำบวกกบ"อต" ปจจยกล�ยเปน "ชวต" ซงเปนไวพจน (synonym) ของค�วำ� "วห�ร" ซงแปลวำ�อยำหรอเปนอยำเชำนเดยวกนเชำนค�วำ� "พรหมวห�ร" (เปนอยำอยำ�งพรหม) และค�วำ� "จร" ซงแปลวำ�คว�มประพฤต, ก�รด�เนนชวต (จร + อย = จรย) นอกจ�กนยงอ�จแปลวำ�คว�มเปนไป, ก�รด�เนน, ก�รเคลอนไหวซงตรงข�มกบค�วำ�หยดนง, ไมำเคลอนไหวหรอต�ยหรอตรงข�มกบค�วำ�ชพคอชวตซงหม�ยถงคว�มเปนอยำ๒ในภ�ษ�องกฤษชวตมคว�มหม�ยตรงกบค�วำ� "Life" ซงหม�ยถงสงทด�รงอยำอยำ�งรวมๆโดยทวไปไดแกำพชสตวและคน (Life : living things collectively, in general; plants, animals, people)๓ นอกจ�กนยงมคว�มหม�ยของชวตในนย�มของคนโดยทวๆไปทพอประมวลไดมดงน - ชวตคอละครเพร�ะในแตำละวนในชำวงชวตหนงๆคนเร�ตองแสดงบทบ�ทตำ�งๆหล�ยบทบ�ทสบเปลยนกนไปจนกวำ�จะถงบทสดท�ยคอบทแหำงคว�มต�ย - ชวตคอลมห�ยใจใครกรชวตคอก�รตำอสควรศกษ�ชวตคอกจก�รง�นน�น�ชวตคอ ก�ลเวล�ทคมครองง�นคอชวตชวตคอง�นบนด�ลสขท�ง�นใหสนกเปนสขเมอท�ง�น - ชวตคอก�รเดนท�งเปนก�รเดนท�งตงแตำป�กมดลกไปจนถงหลมฝงศพฯลฯจ�กนย�มทงหมดส�ม�รถสรปไดวำ�นย�มของชวตทชดเจนทสดไดแกำ

ชวตคอคว�มเปนอยำตรงข�มกบคว�มต�ยซงจะพบเหนในชวตประจ�วนถ�คนทไมำส�ม�รถเปนอยำไดเร�กจะเรยกวำ�เข� "เสยชวต" ซงเมอถงจดดงกลำ�วชวตนนๆกจบสนจ�กภพช�ตนเปนก�รยตกจกรรมทกอยำ�งในภพช�ตปจจบน

๓.๒สาเหตแหงการกาเนดชวต ต�มหลกค�สอนท�งพระพทธศ�สน�ถอวำ�เรองกรรมมคว�มสมพนธและเกยวโยงกบก�รก�เนดของชวตเปนอนม�กทงนดวยเหตวำ�หลกกรรมจะด�รงอยำไมำไดหรอถ�ไดกไมำสมบรณถ�ไมำมเรองก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดหรอก�รก�เนดของชวตทจะตองเกดม�เพอใชกรรมทกระท�ไวในอดตเพร�ะชวตเดยวเกดม�ช�ตเดยวนนสนเกนไปไมำพอพสจนกรรมใหหมดสนไดพดอยำ�งงำ�ยๆไดวำ�ตร�บใดทบคคลยงมกเลสอยำเข�ยำอมเกดอกตร�บนนบคคลทยงพอใจอยำในก�มคอยงไมำอมในก�มยงมคว�มกระห�ยในก�มใจยงแสำห�ก�มยำอมเกดอกในก�มภพเพอเสพก�มต�มคว�มปร�รถน�ของดวงจตทมก�มกเลสหำอหมพวพนคลกเคล�อยำบคคลทหนำ�ยก�มแลวเลกละก�มแลวแตำจตยงเอบอมในฌ�นสม�บตเบองตน๔ขนททำ�นเรยกวำ�รปฌ�นเข�ยำอมเกดอกในรปภพเพอเสพสขอนเกยวกบฌ�นในภพนนทำ�นผพอใจในคว�มสขอนประณตกวำ�นนทเรยกวำ�คว�มสขในอรปฌ�นยำอมเกดอกในอรปภพผเบอหนำ�ยตำอคว�มสขอนยงเจออยำดวยกเลสดงกลำ�วม�แลวละกเลสไดหมดไมำมกเลสเหลอกเข�ถงนพพ�นไมำตองเกดอกตำอไปสนสดก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดไมำตองสขบ�งทกขบ�งตำอไปเปนผพนจ�กสภ�พทจะเรยกไดวำ�เปนอะไรเปนอยำ�งไรพนจ�กสขทกขทงปวงภพเปนทก�เนดของสตวทงหล�ยม๓ภพคอก�มภพรปภพและอรปภพพนจ�กนแลวไมำเรยกภพในภวสตรพระอ�นนทเข�ไปทลถ�มพระผมพระภ�คเจ�วำ�ภพมอะไรไดเพร�ะเหตใดพระผมพระภ�คเจ�ตรสยอนถ�มวำ�ถ�กรรมทเกยวกบก�มจกไมำมแลวก�มภพจกมไดหรอไมำถ�กรรมทเกยวกบรปธ�ต(รปฌ�ณ)หรอทเกยวกบอรปธ�ต (อรปฌ�ณ) จกไมำมแลวรปภพอรปภพจกมหรอไมำพระอ�นนททลตอบวำ�มไมำไดเลยพระพทธองคจงตรสวำ�เพร�ะเหตนแหละอ�นนท (ในก�รก�เนดใหมำ)กรรมจงเปนเสมอนเนอน�วญญ�ณเสมอนพชตณห�เปนเสมอนย�งเหนยวในพช (กมม เขตต วญญ�ณ พช ตณห�สเนโห) ดกำอนอ�นนทคว�มตงใจคว�มจงใจ (เจตน�) คว�มปร�รถน�ของสตวผมอวชช�เปนเครองหำอหมมตณห�เปนเครองรงรดไดตงลงแลวในธ�ตอนเลว (ก�มธ�ต) ธ�ตป�นกล�ง (รปธ�ต) และธ�ตประณต (อรปธ�ต) เมอเปน

ดงนก�รเกดในภพใหมำกมขนไดอก๔ต�มพทธภ�ษตนชชดทเดยววำ�ก�รก�เนดใหมำของชวตสตวยำอมตองอ�ศยกรรมกเลสและวญญ�ณมคว�มสมพนธกนเหมอนเนอน�หรอ

ดนพชและย�งเหนยวในพชอนท�ใหพชมคณสมบตในก�รเกดใหมำไดอกเมอมสภ�วะแวดลอมเหม�ะสมพชทถกควใหแหงหรอเอ�เหลกแหลมเจ�ะท�ล�ยเมดในเสยแลวยำอมไมำอ�จเพ�ะหรอปลกใหขนไดอกไมำวำ�สภ�วะแวดลอมเชำนดนน�ปยจะดสกเพยงไรฉนใดวญญ�ณทไมำมย�งเหนยวคอตณห�หรอกเลสหำอหมผกพนอยำกยำอมไมำตองก�เนดขนอกฉนนนต�มนยนแสดงวำ�พระพทธเจ�ทรงยนยนเรองก�รก�เนดใหมำหรอก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดของวญญ�ณทยงมกเลสและกรรมทยงมเจตน�มคว�มปร�รถน�ในก�มภพรปภพและอรปภพสตวจะไปเกดในภพใดกสดแลวแตำกเลสและกรรมของเข�ทเกยวกบภพนนเหมอนบคคลฝกฝนสงใดพอใจกระท�สงใดยำอมไดรบผลของสงนนเปนตนในบทนจะไดกลำ�วถงก�รก�เนดชวตต�มแนวคดพทธศ�สน�เถรว�ทรวมไปถงคว�มหม�ยและองคประกอบด�นตำ�งๆของก�รก�เนดชวตดงน ๓.๓ประเภทของก�รก�เนดชวต ค�สอนในท�งพทธศ�สน�ไดใหคว�มส�คญแกำชวตเปนอยำ�งม�กทงนดวยเหตวำ�ก�รมชวตหรอก�รก�เนดขนของชวตยำอมท�ใหสตวโดยเฉพ�ะก�รก�เนดขนของมนษยซงจะชำวยใหโลกมคว�มสมบรณหรอแมกระทงก�รก�เนดขนของชวตทงหล�ยกต�มยำอมชำวยเตมเตมใหโลกใบนมคว�มสมดลกนด�เนนไปอยำ�งมสสนสมบรณจ�กหลกฐ�นในคมภรพระไตรปฎกหล�ยแหำงทมก�รกลำ�วถงก�เนดของชวตำ�งๆในส�กลจกรว�ลเมอสรปแลวกม๔ประเภทเทำ�นนซงเรยกวำ�โยนแปลวำ�ก�เนดแหำงชวตซงในทนหม�ยถงลกษณะแหำงก�รเกดของสตวทงหล�ยดงทพทธองค ไดตรสกบพระส�รบตรคว�มวำ� ดกำอนส�รบตรก�เนดแหำงชวตมอยำ๔อยำ�งคอ ๑) อณฑชะ๒) ชล�พชะ๓) สงเสทชะ๔)โอปป�ตกะ ส�รบตรอณฑชะก�เนดคออะไร? สตวทงหล�ยบรรด�ทกะเท�ะเปลอกไขำออกม�ดกำอนส�รบตรประเภทนเรยกวำ�อณฑชะก�เนดส�รบตรชล�พชะก�เนดคออะไร? สตวทงหล�ยบรรด�ทคลอดออกม�จ�กมดลกดกำอนส�รบตรประเภทนเรยกวำ�

ชล�พชะก�เนดส�รบตรสงเสทชะก�เนดคออะไร? สตวทงหล�ยบรรด�ทเกดขนในปล�เนำ�หรอซ�กสตวเนำ�หรอขนมบดหรอในบำอโสโครก

ประเภทนเรยกวำ�สงเสทชะก�เนดส�รบตรโอปป�ตกะคออะไร? พวกเทวด�พวกนรกมนษยบ�งจ�พวกและวนบ�ตจ�พวกประเภทเหลำ�นเรยกวำ�โอปป�ตกะก�เนดส�รบตรก�เนดชวตทงหล�ยมอยำเพยง๔ชนดเทำ�นแล๕ ก�รก�เนดชวตต�มหลกค�สอนพทธศ�สน�เถรว�ท๔แหลำงนส�ม�รถอธบ�ยต�มนยพระคมภรทฆนก�ยป�ฏกวรรคแหำงพระไตรปฎกทกลำ�วแลวข�งตนพระพทธองคไดทรงอธบ�ยถงทม�ของชวตไววำ�สงมชวตทงหล�ยมแหลำงก�เนดรวม๔ประเภทซงเรยกวำ�ก�เนด๔ (โยน :kinds of birth) โดยมร�ยละเอยดดงน ๑) ชล�พชะ (womb-born creatures) สตวชนดทเกดในครรภคอเกดจ�กก�รผสมกนของน�เชอกบไขำฝงลงในมดลกของตวแมำตวอยำในมดลกเจรญเตบโตอยำในครรภแลวคลอดออกม�เปนตวไดแกำสตวประเภทเลยงลกดวยนมเชำนคนช�งม�ววคว�ยสนขเปนตนโดยทวไปชล�พชะมกเปนสตวทอ�ศยน�บงเกดขนถ�ไมำมน�เกดไมำไดตองมน�จงบงเกดขนนนเรยกวำ�ชล�พชะมนษยเปนอนม�กกเรยกวำ�ชล�พชะทงนนแพะแกะววคว�ยช�งม�อ�ศยน�เปนแดนเกดทงนนสตวเกดในน�เปนอเนกประก�รเกดในน�กอ�ศยไขำบ�งอ�ศยเหงอไคลบ�งมนษยกเกดดวยเหงอไคลไดมนษยนแหละทเรยกวำ�ชล�พชะซงถอวำ�เปนสตวประเภทมเหงอไคลเปนแดนเกดไดเหมอนกน ๒) อณฑชะ (egg-born) สตวทเกดในไขำคอออกเปนไขำกำอนแลวจงฟกเปนตวเชำนไกำนกเตำ�เปนตน ๓) สงเสทชะ (moisture-born) สตวทเกดในไคลคอเกดในทสกปรกหรอทชนแฉะ ๔) โอปป�ตกะ (appearitional-born) สตวทผดเกดขนหรอสตวทลอยเกดคอเกดเตมตวในทนททนใดโดยไมำตองอ�ศยก�รสบพนธแตำเกดเพร�ะอ�น�จกรรมจงเกดและต�ยโดยไมำมเชอหรอซ�กปร�กฏโอปป�ตกะก�เนดไมำไดอ�ศยเกดจ�กทองม�รด�ไมำไดอ�ศยสงใดเกดแตำเกดโดยโผลำขนม�และโตใหญำเตมทในทนททนใดเลยสตวทเปนโอปป�ตกก�เนดไดแกำ ๑) มนษยมสมยตนกปป

๒) เทวด�ทงหมด๖ชน (เวนเทวด�ชนต�ทเกดไดทงชล�พช,อณฑช,สงเสทชก�เนด)

๓) พรหมทงหมด ๔) สตวเดรจฉ�น (ซงมก�เนดไดทง๔ ) ๕) เปรต (ซงมก�เนดไดทง๔ยกเวนนชฌ�มตณหกเปรตทมโอปป�ตกก�เนดเพยงอยำ�งเดยว) ๖) อสรก�ย (ซงมก�เนดไดทง๔)๖ ดงนนค�วำ� "โอปป�ตก" คอชอก�เนด๑ใน๔ก�เนดไมำใชำพวก "อมนษย" เทำ�นนเพร�ะมนษยกเกดโดย "โอปป�ตก" ไดเชำนเดยวกนในประเดนนพรรตนสวรรณไดอธบ�ยไววำ� ถ�ห�กพจ�รณ�ขอคว�มซงเปนพทธภ�ษต“แทๆเร�กจะเหนวำ�โอปป�ตกะหม�ยถงเกดภ�วะใหมำขนในท�งจตม�กกวำ�ทจะเปนสตวทผดขนม�จรงดงทอรรถกถ�ไดอธบ�ยไวก�รเกดภ�วะใหมำของจตใจในทนหม�ยถงจตใจในขณะเรำ� รอนซงในขณะนนเรยกวำ�ตกนรกขอใหสงเกตดวำ�คว�มเปนสตวนรกทเกดขนนเปนสงทเกดขนโดยไมำตองอ�ศยพำอแมำเวล�ภ�วะนนอนตรธ�นห�ยไปกไมำมซ�กเหลออยำสมกบทกลำ�ววำ�โอปป�ตกะก�เนดเปนก�เนดทอบตขนในทนททนใดโดยไมำตองอ�ศยพำอแมำเวล�จตกห�ยวบไปทนท๗ อนงในประเดนนพระอรรถกถ�จ�รยไดอธบ�ยไวในคมภรปปญจสทน๘โดยไดใหตวอยำ�งวำ�พวกเทวด�นนกไดแกำพวกเทวด�ชนจ�ตมห�ร�ชจนกระทงถงเทวด�ชนสงสดสำวนพวกภมมเทวด�เทวด�ทอยำต�มพนดนมทง๔ก�เนดและทวำ�มนษยบ�งพวกทเปนโอปป�ตกะกมนนในทน ไมำไดยกตวอยำ�งเข�ไวแตำเข�ใจวำ�พระพทธองคคงจะหม�ยถงมนษยพวกแรกทเกดขนในโลกนซงเปนโอปป�ตกะก�เนดเรองมกลำ�วไวโดยพสด�รในบ�ลอคคญญสตรในทนจะไมำขอน�กลำ�วเพร�ะจะท�ใหเกนขอบเขตของก�รวจยในครงนไป เมอกลำ�วโดยสรปแลวพทธศ�สน�ไดแบำงชวตออกเปน๒ระดบคอ๙ ๑) ชวตทมจตวญญ�ณไดแกำสตวประเภทตำ�งๆซงแบำงไดเปน๓ระดบดงนคอ - ระดบท๑โอปป�ตกะไดแกำชวตทเกดขนโดยไมำตองอ�ศยพำอแมำเปนผใหก�เนดและ

จ�กตวอยำ�งทพระพทธองคทรงใหไวดงกลำ�วในเบองตนนนแสดงใหเหนวำ�พวกเทวด�และสตวนรกลวนแตำเกดขนม�โดยไมำตองอ�ศยก�รผสมพนธดงนนชวตจ�พวกนจงไดแกำพรหมเทวด�และสตวทอยำในอบ�ยภมตำ�งเชำนนรย (นรก) ปตตวสย (เปรต) อสรก�ย - ระดบท๒มนษยกคอคนทวไป - ระดบท๓ดรจฉ�นไดแกำสตวทงหล�ยเชำนหมไกำเปดววคว�ยไสเดอนเปนตนดรจฉ�นยงแบำงออกไปเปนพวกทมเท�ไมำมเท�มสองเท�สเท�และหล�ยเท�เปนตน ๒) ชวตทไมำมจตวญญ�ณไดแกำตนไมและพชตำ�งๆซงพทธศ�สน�เรยกรวมๆวำ�ของสดเขยวมค�เรยก๒ค�ดงน - พชค�มไดแกำประเภทของพชตำ�งๆเชำนพชทมก�เนดจ�กมลตำ�งๆ (มลพช) พชทม ก�เนดจ�กล�ตน (ขนธพชะ) พชทมก�เนดจ�กปลองหรอขอไม (ผฬพชะ) พชทมก�เนดจ�กยอดปล�ยของตนไมำ (อคคพช) พชก�เนดจ�กเมลด (พชพชะ) - ภตค�มไดแกำหญ�และตนไมชนดตำ�งๆ ในก�รวจยในครงนผวจยมวตถประสงคในก�รวเคร�ะหถงก�รก�เนดของชวตมนษย เทำ�นนสำวนชวตสงอนๆเปนเพยงน�ม�เสรมเลกนอยเทำ�นน ๓.๔คว�มเปนม�แหำงก�รก�เนดชวต โดยทวไปเมอกลำ�วโดยสรปในแงำของวทย�ศ�สตรชวตมนษยมก�เนดม�จ�ก สำวนประกอบสองสำวนหลกคอก�รทเชออสจ (Spermatosour) ของผช�ยเข�ผสมกบไขำ (Ovum)ของผหญงจ�กนนจงกำอก�เนดเปนเชอชวตเรยกวำ�เปนไซโกท (Zygote) จ�กนนจงฟกตวกล�ยเปนตวอำอน (Embryo) และพฒน�ไปสำท�รก (Baby) จ�กนนกปร�กฏเพศขนเปนช�ยหรอหญงแลวเมอถงก�หนดกคลอดออกม�เปนเดกช�ย (Boy) เดกหญง (Girl) และเจรญวยเตบใหญำไปต�มล�ดบซงสรปไดดงแผนภมน

สำวนในทศนะของพระพทธศ�สน�เถรว�ทมองวำ�ชวตมนษยเกดจ�กปจจยปรงแตำงทงทเปนฝ�ยรำ�งก�ยและจตใจเชำนเดยวกบทศนะท�งวทย�ศ�สตรแตำมองในมตทละเอยดและลกซงม�กกวำ�ดงน๑๐

ก�รก�เนดขนของชวตมนษยเกดจ�กก�รก�วลงสำครรภของสตวผเกดในครรภดวยก�รประจวบเหม�ะพรอมแหำงปจจย๓ประก�รคอ ๑) ม�รด�มระด (Ovum: คอผหญงมไขำสกพรอมทจะสบพนธ) ๒) บด�(Sperm) ม�รด�อยำรำวมกน (คอมเชออสจเข�ผสมกบไขำในเวล�นน) ๓) คนธพพะ (มสตวทจะปฏสนธในครรภหรอมสตวคอจตชนดใดชนดหนงม�เกดซงเรยกวำ�ปฏสนธจต) เข�ผสมโรงในเวล�เดยวกน ต�มแนวคดของพทธศ�สน�ระบวำ�เมอครบองคประกอบทง 3 ประก�รนสมดลกนหรอประจวบเหม�ะก�รตงครรภและก�เนดชวตมนษยจงมขนและพฒน�ก�รไปโดยล�ดบนบเปนก�รมองในแงำมมทละเอยดวกวำ�ทฤษฎท�งวทย�ศ�สตรม�กและเมอมองจ�กทฤษฎดงกลำ�วกอ�จตอบค�ถ�มทเปนพฤตกรรมท�งสงคมไดวำ�ท�ไมคนเร�แตำละคนทงทเกดม�จ�กพำอแมำคนเดยวกนและถกเลยงดดวยสภ�พแวดลอมอยำ�งเดยวกนทกอยำ�งแตำกยงมคว�มแตกตำ�งกนม�กในทกด�นทงรปรำ�งหน�ต�อปนสยพนฐ�นคณธรรมท�งจตวญญ�ณและระดบภมปญญ�เปนตนลวนมคว�มแตกตำ�งกนทงสนปร�กฏก�รณดงกลำ�วอ�จตอบไดวำ�เปนเพร�ะจตทม�เกด (คนธพพะ) เปนจตทมคว�มแตกตำ�งกนมทม�ตำ�งกนกลำ�วคอบ�งจตอ�จม�จ�กภพภมทต�บ�งจตอ�จม�จ�กภพภมทสงหรอแมจตทม�จ�กภพภมเดยวกนชนดเดยวกนกตำ�งสถ�นะกนไดเชำนกรณของมนษยในเฉพ�ะกรณของมนษยทศนะของพทธศ�สน�มองวำ�มนษยแตำละคนถ�เอ�มตด�นคณธรรม (Moral Quantain:MQ.) เปนดชนชวดกมสถ�นะบคคลทตำ�งระดบกนไดถง๙ระดบดงน ระดบท๑อนธพ�ลชนหม�ยถงคนทชวเตมรอยไมำมคว�มดเจอปนอยำเลย ระดบท๒พ�ลชนหม�ยถงคนทมคว�มชวอยำในตวส�มสำวนมคว�มดเพยงหนงสำวน ระดบท๓ปถชนหม�ยถงคนกเลสหน�คอมคว�มดและคว�มชวอยำ�งละครง ระดบท๔กลย�ณปถชนหม�ยถงคนทมคว�มดอยำส�มในสสำวนมคว�มชวอยำหนงสำวน

ระดบท๕กลยณชนหม�ยถงคนทดเตมรอยไมำมคว�มชวอยำในตว ระดบท๖โสด�บนหม�ยถงคนทมคว�มดเตมบรบรณและส�ม�รถฝกฝนปฏบตตนจะ ส�ม�รถละกเลสชนดหย�บๆไดบ�งสำวน

ระดบท๗สกท�ค�มหม�ยถงคนทส�ม�รถละกเลสหย�บๆไดทงหมด ระดบท๘อน�ค�มหม�ยถงคนทส�ม�รถละกเลสทละเอยดไดบ�งสำวน ระดบท๙อรหนตหม�ยถงคนทส�ม�รถละกเลสไดทงหมดหรอแปลตรงตวคอผหำ�งไกลจ�กกเลส บคคลห�ในระดบตนจดเปนบคคลธรรมด�หรอส�มญบคคล(Common Person) สำวนส ระดบหลงตงแตำโสด�บนถงอรหนตจดเปบบคคลพเศษหรออรยบคคล (Noble Person) ซงถ�เปนพระสงฆกจะเรยกวำ�พระอรยสงฆและจดเปนองคประกอบหนงของพระรตนตรย ๓.๕องคประกอบของชวต กำอนจะท�คว�มเข�ใจต�มแนวพทธศ�สน�วำ�ชวตประกอบดวยอะไรผวจยขอน�แนวคดท�งวทย�ศ�สตรม�กลำ�วในเบองตนนกำอนเพอจะไดเหนขอเปรยบเทยบถงองคประกอบของชวตจ�กแงำมมตำ�งๆไดชดเจนม�กยงขน ในแงำวทย�ศ�สตรท�งก�รแพทยไดระบวำ�รำ�งก�ยมนษยประกอบดวยสำวนตำ�งๆดงน๑๑ ๑) เซลลตำ�งๆจ�นวนประม�ณ๕หมนล�นเซลล ๒) เสนโลหตย�วประม�ณ๕๐,๐๐๐กม. ๓) เสนประส�ทย�วประม�ณ๒๕,๐๐๐กม. ๔) กระดก๒๐๖ทำอน ๕) กล�มเนอ๗๙๒มด ๖) สมองของผช�ยหนก๑,๓๘๐กรมสมองผหญงหนกประม�ณ๑,๒๕๐กรม ๗) เลอดประม�ณ๗- ๘ % ของน�หนกตวหรอร�ว๕-๖ลตร ๘) น�ประม�ณ๒/๓ของน�หนกตว ๑๐) โปรตนค�รโบไฮเดรตไขมนเกลอแรำวต�มนฯลฯ สงเหลำ�นทงหมดประกอบกนขนเปนชวตของมนษย

สำวนต�มหลกค�สอนพระพทธศ�สน�เถรว�ทมองเหนสงทงหล�ยในรปของสำวนประกอบตำ�งๆทเข�ม�ประชมกนตวตนแทๆของสงทงหล�ยไมำมเมอแยกสำวนตำ�งๆทม�ประกอบกนเข�นนออกไปใหหมดกจะไมำพบตวตนของสงนนเหลออยำตวอยำ�งงำ�ยๆทมกมผยกม�อ�งอยำเสมอกคอ รถ เมอน�สำ“ ”วนประกอบตำ�งๆม�ประกอบเข�ดวยกนต�มแบบทก�หนดกบญญตเรยกกนวำ� รถ ๑๒แตำถ�แยกสำวนประกอบทงหมดออกจ�กกนกจะห�ตวตน“ ”ของรถไมำไดมแตำสำวนประกอบทงหล�ยซงมชอเรยกตำ�งๆกนจ�เพ�ะแตำละอยำ�งอยำแลวคอตวตนของรถมไดมอยำตำ�งห�กจ�ก สำวนประกอบเหลำ�นนมแตำเพยงค�บญญตวำ� รถ ส�หรบสภ�พทม�รวม“ ”ตวกนเข�ของสำวนประกอบเหลำ�นนแมสำวนประกอบแตำละอยำ�งๆนนเองกปร�กฏขนโดยก�รรวมกนเข�ของสำวนประกอบยำอยๆตำอๆไปอกและห�ตวตนทแทไมำพบเชำนเดยวกนเมอจะพดวำ�สงทงหล�ยมอยำกตองเข�ใจในคว�มหม�ยวำ�มอยำในฐ�นะมสำวนประกอบตำ�งๆม�ประชมเข�ดวยกนเทำ�นนเมอมองเหนสภ�พของสงทงหล�ยในรปของก�รประชมเข�ของสำวนประกอบเชำนนหลกค�สอนของพระพทธศ�สน�จงตองแสดงตำอไปวำ�สำวนประกอบตำ�งๆเหลำ�นนเปนอยำ�งไรมอะไรบ�งอยำ�งนอยกพอเปนตวอยำ�งและโดยทพทธศ�สน�มคว�มเกยวของเปนพเศษกบเรองชวตโดยเฉพ�ะในด�นจตใจก�รแสดงสำวนประกอบตำ�งๆจงตองครอบคลมทงวตถและจตใจหรอทงรปธรรมและน�มธรรมและมกแยกแยะเปนพเศษในด�นจตใจก�รแสดงสำวนประกอบตำ�งๆกนนนยำอมท�ไดหล�ยแบบสดแตำวตถประสงคจ�เพ�ะของก�รแสดงแบบนนแตำในทนขอน�ขนธ๕ซงเปนแบบทนยมกนในพระสตรม�แสดงองคประกอบของชวตในทน โดยวธแบำงองคประกอบของชวตต�มแบบขนธ๕ (Five Groups of Existences) พทธศ�สน�ไดแยกแยะชวตพรอมทงองค�พยพทงหมดทบญญตเรยกวำ� สตว บคคล หรอชวตออกเปนสำวนประกอบ“ ”“ ”ตำ�งๆ๕ประเภทหรอ๕หมวดเรยกท�งธรรมวำ�เบญจขนธคอ๑๓ ๑) รปขนธ (Corporeality) กองรปหรอสำวนทเปนรปธรรมทงหมดไดแกำรำ�งก�ยและสงทเกดจ�กรำ�งก�ยเชำนพฤตกรรมและคณสมบตตำ�งๆทเปน

สส�รและพลงง�นฝ�ยวตถเชำนสเสยงกลนรสเพศเปนตนรปขนธแบำงร�ยละเอยดไดเปน๒สำวนคอ

๑.๑มห�ภตรป๔ (Primary element) รปหลกรปใหญำคอรปทมอยำโดยสภ�วะหรอรปตนเดมไดแกำธ�ต๔ประกอบดวย - ปฐวธ�ตหรอธ�ตดน (solid element) ไดแกำธ�ตทมลกษณะแขนแขงและจบกนเปนกลำมกอนม๑๘อยำ�งคอผมขนเลบฟนหนงเนอเอนกระดกเยอในกระดกม�มหวใจตบปอดไสใหญำไสนอยอ�ห�รใหมำอ�ห�รเกำ�และมนสมอง - อ�โปธ�ตหรอธ�ตน� (fluid element) ไดแกำธ�ตทมลกษณะเอบอ�บซ�บซำ�นเปยกชนม๑๒อยำ�งคอดเสมหะหนองเลอดเหงอมนขนน�ต�มนเหลวน�ล�ยน�มกไขขอและมตร - ว�โยธ�ตหรอธ�ตลม (vibrational element) ไดแกำธ�ตทมลกษณะกระพอพดเคลอนไหวไปม�อยำเสมอไดแกำลมขนเบองสงลมลงเบองต�ลมในทองลมในไสลมซำ�นไปต�มตวและลมห�ยใจ - เตโชธ�ตหรอธ�ตไฟ (heating element) ไดแกำธ�ตทมลกษณะเผ�ไหมใหเกดคว�มรอนในรำ�งก�ยไดแกำไฟทท�ใหรำ�งก�ยอบอำนไฟทท�ใหรำ�งก�ยเตบโตทรดโทรมกระวนกระว�ย และไฟทชำวยยำอยอ�ห�รหรอคว�มรอนอนใดทมอยำในก�ยปกตในรำ�งก�ยของมนษยจะมเตโชธ�ตหรอทเรยกวำ�ระดบคว�มรอน (อณหภม) อยำประม�ณ๓๗องศ�เซลเซยส (๓๗ฐ C.) ๑.๒อป�ท�ยรป๒๔ (derivative materiality) หม�ยถงรปอ�ศยหรอรป(มวลส�ร)ทแฝงอยำในมห�ภตรปเปนสำวนละเอยดปลกยำอยประกอบดวย - ปส�ทรปไดแกำสงทเปนประส�ทส�หรบรบอ�รมณ๕สำวนหรอเรยกวำ�อนทรย๕คอ (๑) ต� (๒) ห (๓) จมก (๔) ลนและ(๕) ก�ย - โคจรรป๔ไดแกำสงทเปนอ�รมณของอนทรยคอ (๑) รป (๒) เสยง (๓) กลน (๔)รส- ภ�วรป๒ไดแกำเพศคอ (๑) คว�มเปนหญง (อตถภ�วะ) และ (๒) คว�มเปนช�ย(ปรสภ�วะ) มนษยทกคนจะมทงสองภ�วรปอยำในตวถ�ภ�วรปใดปร�กฏชดเจนกวำ�สรระและพฤตกรรมกจะออกม�เปนเพศนนๆ - ชวตรป๑ไดแกำคว�มมชวตหรอทเรยกวำ�ชวตนทรย

- อ�ห�รรป๑ไดแกำกวฬงก�ร�ห�ร(อ�ห�รคอค�ข�ว) คออ�ห�รทรำ�งก�ยบรโภคเพอยงชวตใหอยำรอด - ปรจเฉทรป๑ไดแกำชำองวำ�งในรำ�งก�ยรำ�งก�ยมนษยจะมรพรนเหมอนกบลกษณะของฟองน�เพอเปนชำองท�งใหอ�ห�รทถกเปลยนเปนโลหตเข�ไปหลำอเลยงไดสำวนใดทสญเสยปรจเฉทรปกจะใชก�รไมำไดหรออ�จเรยกวำ�เปนมะเรง(Cancer) - วญญตรป๒ไดแกำคว�มส�ม�รถในก�รเคลอนไหวไดคอ (๑) ก�ยวญญตส�ม�รถ เคลอนไหวรำ�งก�ยไดและ (๒) วจวญญตส�ม�รถขยบป�กสำงเสยงพดได - หทยรป๑ไดแกำหวใจ(ทตงของจต) มนษยแตำละคนจะมขน�ดหวใจเทำ�ก�ป นของตวเองอยำในทรวงอกเบองซ�ย - วก�รรป๓ไดแกำอ�ก�รทท�ใหรำ�งก�ยมนษยผดปกตหรอแตกตำ�งไปจ�กวตถสงของ อนๆคอ (๑) ลหต�คว�มเบ� (๒) มทต�คว�มอำอนสลวยและ (๓) กมมญญต�คว�มควรแกำก�รง�นส�ม�รถใชอวยวะตำ�งๆท�หน�ทได - ลกษณรป๔ไดแกำอ�ก�รทเปนเครองก�หนดใหเกดคว�มเปลยนแปลงตำ�งๆภ�ยใน รำ�งก�ยคอ (๑ ) อปจยะก�รกำอตวและเจรญเตบโต (๒) สนตตคว�มสบตำอหรอเปนไปอยำ�งตำอเนอง (๓) ชรต�คว�มทรดโทรมและ(๔) อนจจต�คว�มแปรปรวน เมอรวมมห�ภตรป๔ (ธ�ต๔) กบอป�ท�ยรป๒๔กจะเปนรป๒๘อยำ�งรวมรปทงหมดทกลำ�วม�เรยกวำ�รปขนธ (Corporeality / Materiality)๔๙ อป�ท�ยรปกลำ�วอกนยหนง (คอรปอ�ศยหรอรปทสบเนองม�จ�กมห�ภตรป) ๒๕คอประส�ททง๕คอต�หจมกลนก�ย (จกขโสตะฆ�นะชวห�และก�ย) อ�รมณ๔คอรปเสยง (รปะสททะคนธะรสะ, โผฏฐพพะไมำนบเพร�ะตรงกบปฐวเตโชและว�โย) คว�มเปนหญง (อตถทรย) คว�มเปนช�ย (ปรสนทรย) ทตงของจต (หทยวตถ)∗ก�รแสดงใหรคว�มหม�ยดวยก�ย (ก�ยวญญต) ก�รแสดงใหรคว�มหม�ยดวยว�จ� (วจวญญต) ชวตนทรยชำ

องวำ�ง (อ�ก�ศ) คว�มเบ�ของรป (รปสสลหต�) คว�มอำอนหยำนของรป (รปสสมทต�) ภ�วะทควรแกำก�รง�นของรป (รปสสกมมญญต�) คว�มเจรญหรอขย�ยตวของรป (รปสสอปจย) ก�ร

สบตำอของรป (รปสสสนตต) คว�มเสอมตว (ชรต�) คว�มสล�ยตว (อนจจต�) และอ�ห�ร (หม�ยถงโอช�) ๒) เวทน�ขนธ (Feeling / Sensation) กองเวทน�คอสำวนทเปนคว�มรสกอนเกดจ�กก�รรบรอ�รมณตำ�งๆอนเกดจ�กก�รกระทบของอ�ยตนะทง๖คอต�หจมกลนก�ยใจถ�รสกสขกเรยกสขเวทน�รสกทกขหรอไมำพอใจกเรยกทกขเวทน�รสกเฉยๆไมำสขไมำทกขกเรยกอทกขมสขเวทน�หรออเบกข�เวทน� ๓) สญญ�ขนธ (Perception) กองแหำงคว�มจ�หรอสำวนทเปนคว�มจ�ไดหนำวยคว�มจ�ก�หนดรอ�ก�รเครองหม�ยลกษณะวตถ (Object) บคคลและเหตก�รณทผำ�นเข�ม�ท�งประส�ทสมผสได ๔) สงข�รขนธ (Mental Formation) กองแหำงคว�มคดเปนองคประกอบหรอคณสมบตตำ�งๆของจตทปรงแตำงใหจตดชวหรอเปนกล�งๆโดยมเจตน�เปนตวน�ถ�จตคดดเรยกวำ�ปญญ�ภสงข�รปรงแตำงจตใหคดชวเรยกวำ�อปญญ�ภสงข�รและถ�ปรงแตำงใหจตคดเปนกล�งๆไมำดไมำชวเรยกวำ�อเนญช�ภสงข�ร ต�มหลกอภธรรมแบำงเจตสก๕๒อยำ�งถ�เทยบกนก�รแบำงแบบขนธ๕เจตสกกไดแกำ เวทน�สญญ�และสงข�รทงหมดคอในจ�นวนเจตสก๕๒นนเปนเวทน�๑เปนสญญ�๑ทเหลออก๕๐อยำ�งเปนสงข�รทงสนสงข�รขนธจงเทำ�กบเจตสก๕๐อยำ�งซงแยกยำอยไดดงน ๑) อญญสม�น�เจตสก (เจตสกทเข�ไดทงฝ�ยดฝ�ยชว) ๑๑ (นบครบม๑๓เพร�ะเวทน�และสญญ�เปนเจตสกหมวดนแตำไมำเปนสงข�รจงตดออกไป) คอ - สพพจตตส�ธ�รณเจตสก (เจตสกทเกดกบจตทกดวง) ๕คอผสสะเจตน�เอกคคต� (สม�ธ) ชวตนทรยมนสก�ร (จ�นวนเดมม๗ทงเวทน�กบสญญ�) - ปกณณกเจตสก (เกดกบจตไดทวๆไปทงฝ�ยดฝ�ยชวแตำไมำต�ยตว) ๖คอวตกวจ�ร

อธโมกข (คว�มปกใจ) วรยะปตฉนทะ ∗พงสงเกตวำ�ค�วำ� หทยวตถ ซงแปลกนวำ�หวใจและถอวำ�เปนทท�ง�น“ ”ของจตนนเปนมตในคมภรร ำนหลงไมำปร�กฏในพระไตรปฎก. ๒) อกศลเจตสก (เจตสกทเปนอกศล) ๑๔คอ

- อกศลส�ธ�รณเจตสก (เกดกบจตทเปนอกศลทกดวง) ๔คอโมหะอหรกะอโนตตปปะและอทธจจะ - ปกณณกอกศลเจตสก (เกดกบจตทเปนอกศลแตำไมำต�ยตวทกครง) ๑๐คอโลภะทฎฐม�นะโทสะอสส�มจฉรยะกกกจจะถนะมทธะและวจกจฉ� ๓) โสภณเจตสก (เจตสกดง�มคอเกดกบจกทเปนกศลและอพย�กฤต) ม๒๕คอ - โสภณส�ธ�รณเจตสก (เกดกบจตดง�มทกดวง) ๑๙คอศรทธ�สตหรโอตตปปะอโลภะอโทสะ(เมตต�) ตตรมชฌตตต� (บ�งทเรยกอเบกข�) ก�ยปสสทธ (คว�มสงบแหำงน�มก�ยคอกองเจตสก) จตตปสสทธก�ยลหต�จตตลหต�ก�ยมทต�จตตมทต�ก�ยกมมญญต�จตตกมมญญต�ก�ยป�คญญต� (คว�มคลำองแคลำวแหำงน�มก�ยคอกองเจตสก) จตตป�คญญต�ก�ยชกต� (คว�มซอตรงแหำงน�มก�ยคอกองเจตสก) จตตชกต� - ปกณณกโสภณเจตสก (เกดกบจตฝ�ยดง�มแตำไมำต�ยตวทกครง) ๖คอสมม�ว�จ� สมม�กมมนตะสมม�อ�ชวะ (รวมเรยกวรตเจตสก๓) กรณ�มทต� (เรยกรวมกนวำ�อปปมญญ� เจตสก๒) และปญญ� ในพระสตร๑๔ต�มปกตทำ�นแสดงคว�มหม�ยของสงข�รวำ�ไดแกำเจตน�๖หมวดคอรปสญเจตน�สททสญเจตน�คนธสญเจตน�รสสญเจตน�โผฏฐพพสญเจตน�และธรรมสญเจตน�แปลวำ�เจตนจ�นงหรอคว�มคดปรงแตำงเกยวกบรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะและธรรม�รมณ ๕) วญญ�ณขนธ (Consciousness) กองแหำงคว�มรหรอก�รรแจงอ�รมณตำ�งๆท�งอ�ยตนะทง๖ (ทว�รทง๖) ไดแกำ - ต�กระทบรปเกดคว�มรท�งต�เรยกวำ�จกขวญญ�ณ - หกระทบเสยงเกดคว�มรท�งหเรยกวำ�โสตวญญ�ณ - จมกกระทบกลนเกดคว�มรท�งจมกเรยกวำ�ฆ�นวญญ�ณ - ลนกระทบรสเกดคว�มรท�งลนเรยกวำ�ชวห�วญญ�ณ - ก�ยกระทบโผฏฐพพะเกดคว�มรท�งก�ยเรยกวำ�ก�ยวญญ�ณ

- ใจกระทบอ�รมณ/มโนภ�พเกดคว�มรท�งใจเรยกวำ�มโนวญญ�ณ ขนธทง๔กลำม๑๕คอเวทน�สญญ�สงข�รและวญญ�ณรวม๔สำวนนจดเปนสำวนทเปน น�มธรรมหรอเปนจตสำวนรปขนธ (มห�ภตรป๔และอป�ท�ยรป๒๔) จดเปนรปธรรมหรอก�ยรวมกนเปนอ�ก�รครบ๓๒ดงนนเมอกลำ�วโดยยำอขนธ 5 หรอคนคนหนงๆนนกประกอบดวยรปและน�มหรอก�ยกบจตนนเองดงแผนภมตำอไปน ๓.๖ชวตควรเปนอยำเพออะไร หลกธรรมค�สอนท�งพระพทธศ�สน�ถอวำ�เปนระบบทมคว�มสมบรณเปนอยำ�งม�กในเรองจรยธรรมเปนก�รสอนใหบคคลแตำละบคคลและบคคลกบสงคมมก�รประพฤตปฏบตตนและด�เนนชวตไปในทศท�งทถกตองดง�มและมขอปฏบตทชดเจนแบำงเปนระดบขนงำ�ยตำอก�รท� คว�มเข�ใจและน�ไปประพฤตปฏบตใหสอดคลองกบวถชวตของแตำละคนและเข�กนไดในทกยคทกสมยไมำจ�กดก�ล พระพทธองคทรงเนนถงคณคำ�ของคว�มเปนมนษยคณคำ�ของมนษยมไดอยำทก�รมวตถหรอคว�มสขท�งก�ยภ�พม�กเทำ�นนเปนต�ก�หนดเชำนทพวกวตถนยมยดถอกนหรอมไดอยำทก�มช�ตตระกลทสงสำงทรงถอวำ�ก�รมชวตอยำจะมคณคำ�หรอเข�ถงคณคำ�แหำงคว�มเปนมนษยไดนนจะตองด�รงอยำดวยคว�มไมำประม�ทหรอก�รใหเค�รพและตคำ�ของชวตผอนไมำนอยไปกวำ�คณคำ�ของชวตตนเองซงพระองคทรงตรสวำ�...เมอเหนคณคำ�ในชวตและรกชวตมนษยควรรกษ�ปรบปรงชวตใหดด�เนนชวตไปต�มแนวท�งทถกตองผฉล�ดยำอมด�เนนชวตอยำดวยคว�มไมำประม�ทส�หรบมนษยสงอนใดทถอวำ�รกยงกวำ�ชวตเปนไมำมเมอเข�ใจคว�มจรงขอนมนษยควรมก�รบรห�รชวตใหจงดทงนพงเค�รพและตคณคำ�ชวตของผอนไมำนอยไปกวำ�คณคำ�และชวตของตน...๑๖ ดงนนตำอค�ถ�มวำ�ชวตควรเปนอยำเพออะไรเพอตอบปญห�นต�มหลกค�สอนในท�งพทธศ�สน�แลวส�ม�รถแยกตอบได๒ระดบดงตำอไปน

๑) ระดบโลกยะหรอระดบธรรมด�ส�มญของมนษยทวไปกอ�จตอบไดวำ�ชวตควรอยำเพอบ�เพญประโยชนเพอสร�งคว�มดและพฒน�ตนและสงคมท�ใหตนเองมสนตสขและสงคมมสนตภ�พ ๒) ระดบโลกตระหรอระดบของผปฏบตเพอก�รหลดพนจ�กกระแสกเลสจ�กก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดกอ�จตอบไดวำ�ชวตควรอยำเพอปฏบตใหก�วถงคว�มดบทกขคอบรรลถงสภ�วะนพพ�นคอสภ�วะทจตเปนสขสะอ�ดสวำ�งสงบไมำมกเลสเครองเสยดแทงอกตำอไป ก. ระดบโลกยสข ในวสยของช�วบ�นชวตของแตำละคนควรอยำเพอบ�เพญประโยชนสร�งคว�มดและพฒน�ตนใหบรบรณพรอมในทกด�นทงด�นเศรษฐกจสงคมและก�รเมองก�รปกครองดงน ๑. ด�นเศรษฐกจพทธศ�สน�ถอวำ�วถชวตทสมบรณในแบบของฆร�ว�สวสยคอชวตทเปนอยำไมำฝดเคองกนอมนำงอำนและมคว�มสขต�มอตภ�พในท�งพทธศ�สน�มหลกค�สอนทมำงใหผปฏบตมฐ�นะมนคงท�งเศรษฐกจอยำ�งแทจรงไมำฝดเคองเรยกวำ�หลกก�รสร�งประโยชนในปจจบน(ทฏฐธมมกตถะ)๑๗เปนประโยชนขนพนฐ�นเพอสร�งฐ�นะใหมงคงและก�รด�เนนชวตทเปนสข๔ประก�รประกอบดวย - อฏฐ�นสมปท�คอมคว�มขยนหมนเพยรในก�รประกอบอ�ชพทสจรตหมนฝกฝนใหเกดคว�มช�น�ญรจกห�อบ�ยใชปญญ�ด�เนนก�รใหไดผลดเพอห�ทรพยเลยงตวและครอบครวโดยก�รขยนท�อยำ�งจรงจงไมำเหล�ะแหละ - อ�รกขสมปท�ไดแกำก�รรจกเกบรกษ�โภคทรพย (และผลง�น) ทห�ม�ไดจ�กขอ๑ไมำใหเปนอนตร�ยหรอเสอมเสยโดยใชหลกก�รจดก�รทดรจกว�งแผนก�รบรห�รเงนทห�ม�ไดใชจำ�ยใหเกดประโยชนสงประหยดสงดงค�กลอนสอนหญงของสนทรภำทวำ� มสลงพงบรรจบใหครบบ�ทอยำ�ใหข�ด“สงของตองประสงคถ�มนอยใชนอยคำอยบรรจงอยำ�จำ�ยลงใหม�กจะย�กน�นไมำควรซอกอยำ�ไปพไรซอใหเปนมอเปนคร�วทงค�วหว�น พระพทธ”องคไดทรงแนะน�หลกเศรษฐศ�สตรแนวพทธไวเพอก�รจดก�รทรพย

เรยกวำ� "โภควภ�ค๔" คว�มวำ� เมอไดทรพยม�แลวใหแบำงเปน๔สำวนและ…ใชจำ�ยดงน ๑) เอเกนโภเคภญเชยย : ๑สำวนใชจำ�ยเลยงตนครอบครวและคนทควรบ�รงเลยง

๒) ตลอดถงก�รท�บญจำ�ยภ�ษและท�ประโยชน ๓) ทวหกมม ปโยชเย : ๒สำวนใชลงทนประกอบก�รง�นอ�ชพตำอไป ๔) จตตถญจนธ�เปยย : อก๑สำวน (สำวนท๔) เกบไวใชย�มจ�เปน ๑๘ …ผทส�ม�รถปฏบตไดต�มนถอวำ�ถงพรอมดวยก�รรกษ�ทรพยทห�ม�ไดหรออ�รกข สมปท�(อ�รกข�=ก�รรกษ�, สมปท�=คว�มถงพรอม) - กลย�ณมตตต�ไดแกำก�รคบคนดเปนเพอนรจกเลอกเสวน�กบคนทเปนกลย�ณมตรมคณธรรมจรยธรรมมศรทธ�ในศ�สน�มศลมคว�มเออเฟ อเสยสละและมปญญ�เปนตนทศนะของพทธศ�สน�มองวำ�มนษยเปนสตวสงคม(Man is a social animal) ไมำส�ม�รถอยำคนเดยวไดจ�เปนตองมก�รคบห�สม�คมกบคนอนดวยก�รจะเลอกคบใครม�เปนมตรจงตองใครำครวญเปน พเศษกลย�ณมตรมไดหม�ยถงเพอนทดอยำ�งในคว�มหม�ยส�มญเทำ�นนแตำถงบคคลผเพยบพรอมดวยคณสมบตทจะสงนอนแนะน�ชแจงชกจงชำวยบอกชำองท�งหรอเปนตวอยำ�งใหผอนด�เนนไปในมรรค�แหำงก�รฝกฝนอบรมในก�รทจะท�ใหก�รด�เนนชวตเปนไปในทศท�งท ถกตองในคมภรวสทธมคคไดยกตวอยำ�งเชำนพระพทธเจ�พระอรหนตส�วกครอ�จ�รยและทำ�นผเปนพหสตทรงปญญ�ส�ม�รถสงสอนแนะน�เปนทปรกษ�ไดแมจะอำอนวยกวำ�๑๙ ก�รพฒน�ชวตใหด�เนนอยำในครรลองแหำงคว�มถกตองดง�มนนจะตองอ�ศยกลย�ณมตรอยำเปนอนม�กเพร�ะมนษยมไดอยำคนเดยวในโลกแตำมนษยเปนสตวสงคมดงนนนอกจ�กกลย�ณมตรต�มคว�มหม�ยทกลำ�วม�แลวกลย�ณมตรยงอ�จรวมคว�มหม�ยครอบคลมถงทงตวบคคลผอบรมสงสอนเชำนพำอแมำครอ�จ�รยเปนตนทงคณสมบตของผสอนทงหลกก�รวธก�รอปกรณอบ�ยตำ�งๆในก�รแนะน�และก�รจดด�เนนก�รตำ�งๆทกอยำ�งทผมหน�ทใหก�รชน�จะพงจดท�เพอใหก�รพฒน�ชวตโดยเฉพ�ะคำ�นยมคว�มรของคนในสงคมใหไดผลดตลอดจนหนงสอสอมวลชนบคคลตวอยำ�งเชำนมห�บรษหรอผประสบคว�มส�เรจโดยธรรมและสงแวดลอมท�งสงคมทงหล�ยทดง�มเปนประโยชน

เทำ�ทจะเปนองคประกอบภ�ยนอกในกระบวนก�รพฒน�ปญญ�นนไดดงพทธพจนคว�มวำ�

ภกษทงหล�ยเร�ไมำเลงเหนธรรมอนแมสกอยำ�งหนงทเปนเหตใหกศลธรรมทยงไมำเกดเกดขนหรอใหอกศลธรรมทเกดขนแลวเสอมไปเหมอนคว�มมกลย�ณมตรเลยเมอบคคลมกลย�ณมตรกศลธรรมทยงไมำเกดยำอมเกดขนและอกศลธรรมทเกดขนแลวยำอมเสอมไป...๒๐ นอกจ�กพระพทธองคจะตรสถงคว�มส�คญของกลย�ณมตรทมผลตำอคว�มเปนไปของชวตแลวพระองคยงไดอธบ�ยคณสมบตของกลย�ณมตรทจะชำวยชกน�ชวตใหด�เนนไปในทศท�งทดง�มซงเปนคณคำ�อนแทจรงของก�รเกดเปนมนษยวำ�คอ สตบรษ หม�ยถงคนดหรอคนแทมธรรม“ ”ของสตบรษเรยกวำ�สปปรสธรรม๗ประก�รดงน๒๑ ๑) ธมมญญต�ตองเปนคนรจกหลกและรจกเหตคอรหลกคว�มจรงของธรรมช�ตรหลกก�รกฎเกณฑแบบแผนหน�ทซงจะเปนเหตใหกระท�ก�รไดส�เรจผลต�มคว�มมำงหม�ยเชำนภกษรวำ�หลกธรรมทตนจะตองศกษ�และปฏบตคออะไรมอะไรบ�ง ๒) อตถญญต�รคว�มมำงหม�ยและรจกผลคอรคว�มหม�ยและคว�มมำงหม�ยของหลกธรรมหรอหลกก�รกฎเกณฑหน�ทรผลทประสงคของกจทจะกระท�เชำนภกษรวำ�ธรรมทตนศกษ�และปฏบตนนๆมคว�มหม�ยและคว�มมำงหม�ยอยำ�งไรตลอดจนรจกประโยชนทเปนจดหม�ยหรอส�ระของชวต ๓) อตตญญต�รจกตนคอรฐ�นะภ�วะเพศก�ลงคว�มรคว�มถนดคว�มส�ม�รถและคณธรรมเปนตนของตนต�มเปนจรงเพอประพฤตปฏบตไดเหม�ะสมและใหผลดเชำนภกษรวำ�ตนมศรทธ�ศลสตะจ�คะปญญ�และปฏภ�ณแคำไหน ๔) มตตญญต�รจกประม�ณคอรจกคว�มพอเหม�ะพอดเชำนรจกประม�ณในก�รบรโภคอ�ห�รในก�รใชจำ�ยรจกประม�ณในก�รใชสอยปจจย๔ ๕) ก�ลญญต�มรจกก�ลเชำนรวำ�เวล�ไหนควรท�อะไรรจกเวล�เรยนเวล�ท�ง�นเวล�พกผำอนเปนตน

๖) ปรสญญต�รจกชมชมคอรจกถนรจกทชมนมและชมชนรจกม�รย�ทระเบยบวนยขนบธรรมเนยมประเพณและขอควรรควรปฏบตอนๆตำอชมชนนนๆ

๗) ปคคลสญญต�รจกบคคลคอรคว�มแตกตำ�งระหวำ�งบคคลโดยอธย�ศยคว�มส�ม�รถและคณธรรมเปนตนเพอปฏบตตำอผนนไดโดยถกตองเชำนวำ�ควรจะคบหรอไมำจะเกยวของจะใชยกยำองจะต�หนหรอจะแนะน�สงสอนอยำ�งไรจะไดผลดเปนตน - สมชวต� (living economically) หม�ยถงก�รเลยงชพอยำ�งเหม�ะสมมคว�มเปนอยำพอเหม�ะสมกบร�ยไดมรสนยมพอเหม�ะกบร�ยไดรจกก�หนดร�ยไดและร�ยจำ�ยเลยงชพแตำพอดไมำใหฝดเคองหรอสร ำยสรำ�ยฟมเฟอยเพร�ะก�รมรสนยมเกนร�ยไดมแตำจะพ�ใหชวตอบจนฐ�นะย�แยำกล�ยเปนทองหำอหน ๒. ในด�นสงคมซงเปนสำวนทบคคลจะมปฏสมพนธกบผอนนนถงแมพระพทธศ�สน�จะถอวำ�ก�รท�ดเวนชวเปนหน�ทททกคนตองปฏบตโดยปกตอยำแลวกต�มแตำพระพทธองคยงทรงแสดงถงหลกจรยธรรมทบคคลควรปฏบตตำอกนในสงคมทเรยกวำ�จรยธรรมสงคม (Social Moral)ก�รปฏบตต�มจรยธรรมสงคมกคอก�รปฏบตหน�ททเหม�ะสมแกำบทบ�ทและฐ�นะของตนในสงคมโดยเอ�ตนเองเปนศนยกล�งแลวมองไปรอบทศท�งโดยพจ�รณ�ใหเหนชดดวยปญญ�วำ�ตนเองตองมปฏสมพนธ (interaction) กบใครบ�งในฐ�นะอยำ�งไรตำอกนพระพทธองคทรงเปรยบคนซงอยำแวดลอมเร�และเร�ตองมปฏสมพนธดวยวำ�เหมอนทศตำ�งๆรวม๖ทศหรอ "ทศ๖"(direction) ไดแกำ๒๒ ๑) ทศเบองหน�ไดแกำบด�ม�รด�เปนผมอปก�ระแกำเร�ม�กำอนบตรธด�พงบ�รงม�รด�บด�ดงน - เลยงดตอบแทนพำอแมำ - ชำวยท�ก�รง�นของทำ�นด�รงวงศสกล - ประพฤตตนใหเหม�ะสมกบคว�มเปนท�ย�ท - เมอทำ�นลำวงลบไปแลวท�บญอทศใหทำ�น บด�ม�รด�ยำอมอนเคร�ะหบตรธด�ดงน - ห�มปร�มจ�กคว�มชว - สอนใหตงอยำในคว�มด

- ใหศกษ�ศลปวทย�

- จดก�รเรองคำครอง - มอบทรพยสมบตใหในโอก�สอนควร ๒) ทศเบองขว�ไดแกำครอ�จ�รยซงเปนทกขไณยบคคลควรแกำก�รบช�คณศษยพง บ�รงครอ�จ�รยดงน - ลกตอนรบ - เข�ไปห�เพอขอค�ปรกษ�รบค�แนะน�เปนตน - ใฝใจเรยนใหเกดปญญ� - ปรนนบตชำวยบรก�ร - เรยนศลปวทย�โดยเค�รพเอ�จรงเอ�จงถอเปนกจส�คญ ครอาจารยยอมอนเคราะหศษยดงน - ฝกฝนแนะน�ใหเปนคนด - สอนใหเข�ใจแจำมแจง - สอนใหสนเชงไมำหวงคว�มร - ยกยำองใหปร�กฏในหมำคณะ - สร�งเครองคมภยในส�รทศ (ใหศษยไดรบคว�มรคดเปนท�เปนแกปญห�เปนมสมม�ทศนะใชเลยงป�กเลยงทองได) ๓) ทศเบองหลงไดแกำคำครองซงตดต�มเปนก�ลงใจสนบสนนอยำเบองหลงส�มพงบ�รงภรรย�ดงน - ยกยำองใหเกยรตสมฐ�นะทเปนภรรย� - ไมำดหมน - ไมำนอกใจ - มอบคว�มเปนใหญำในบ�นให - ใหเครองแตำงตวต�มโอก�ส ภรรย�ยำอมอนเคร�ะหส�มดงน - จดง�นบ�นใหเรยบรอย

- สงเคร�ะหญ�ตมตรทงสองฝ�ยดวยด - ไมำนอกใจ - รกษ�ทรพยสมบตทห�ม�ได - ขยนไมำเกยจคร�นในง�นทงปวง ๔) ทศเบองซ�ยไดแกำมตรสห�ยซงเปนผสนบสนนใหบรรลคว�มส�เรจบคคลพงบ�รงมตรสห�ยดงน - เผอแผำแบำงปน - พดจ�มน�ใจ - ชำวยเหลอเกอกล - เสมอภ�ครำวมสขรำวมทกข - ซอสตยจรงใจตำอกน มตรสห�ยยำอมอนเคร�ะหตอบดงน - เมอเพอนประม�ทชำวยรกษ�ปองกน - ชำวยรกษ�ทรพยของเพอน - ในคร�วมภยเปนทพงได - ไมำละทงย�มทกขย�ก - นบถอตลอดถงวงศญ�ตของมตร ๕) ทศเบองลำ�งไดแกำผใตบงคบบญช�เพร�ะเปนผชำวยท�ง�นตำ�งๆเปนฐ�นก�ลงให ผบงคบบญช�พงบ�รงผใตบงคบบญช�ดงน - มอบง�นใหท�ต�มคว�มเหม�ะสมกบก�ลงคว�มส�ม�รถ - ใหคำ�จ�งร�งวลสมควรแกำก�รง�นและคว�มเปนอยำ - จดสวสดก�รดมชำวยรกษ�พย�บ�ลในย�มเจบไขเปนตน - ใหโบนสร�งวลต�มสมควร - ใหมวนหยดวนล�ต�มโอก�สอนควร ผใตบงคบบญช�ยำอมอนเคร�ะหผบงคบบญช�และหนำวยง�นดงน

- เรมท�ง�นกำอน (ม�ท�ง�นกำอนเวล�) - เลกง�นทหลง (กลบหลงเวล�เลกง�น) - ซอสตยสจรตตำอหนำวยง�นและน�ย (ถอเอ�แตำของทน�ยให) - รจกปรบปรงพฒน�ง�น (ท�ก�รง�นใหเรยบรอยและดขน) - ประช�สมพนธหนำวยง�น (น�เกยรตคณของน�ยไปเผยแพรำ) ๖) ทศเบองบนไดแกำพระสงฆเพร�ะเปนผสงดวยคณธรรมถอเปนผน�ท�งจตใจ คฤหสถพงบ�รงพระสงฆดงน - จะท�สงใดกท�ดวยเมตต� - จะพดสงใดกพดดวยเมตต� - จะคดสงใดกคดดวยเมตต� - ตอนรบดวยคว�มเตมใจ - อปถมภดวยปจจย๔ พระสงฆยำอมอนเคร�ะหคฤหสถดงน - ห�มปร�มจ�กคว�มชว - ใหตงอยำในคว�มด - อนเคร�ะหดวยคว�มปร�รถน�ด - สอนใหฟงในสงทเปนประโยชน - บอกท�งสรรคให หลกทศ๖นถอเปนหลกมนษยสมพนธขนพนฐ�น(Human Relationship) ท�งพระพทธศ�สน�ซงเปนหน�ทและเป�หม�ยของชวตทผคนพงปฏบตเพอใหก�รด�เนนไปของชวตเปนไปอยำ�งร�บรนถกตองดง�มต�มครรลองทควรจะเปนอนเปนก�วแรกทจะท�ใหก�รเปนอยำของชวตมคว�มดง�มทประณตยงๆขนไป ๓. ด�นก�รเมองก�รปกครองในฐ�นะทมนษยเปนสตวสงคมซงมก�รจดองคกรเพอ

บรห�รจดก�รใหองคกรเปนไปโดยสงบสขชวตกควรอยำเพอเปนสม�ชกทดของรฐมสำวนรำวมในก�รปกครองทดโดยเฉพ�ะชวตคนในสงคมประช�ธปไตยควรรหลกอธปไตยและม

สำวนรำวมในก�รปกครองนนดวยก�รด�เนนชวตระบบนนๆจงจะเปนชวตทมคว�มสขคว�มเจรญและจะเปนสงเกอกลตำอก�รพฒน�ชวตของบคคลใหเปนไปในทศท�งทสมบรณดวยคณธรรมซงหลกก�รปกครองต�มหลกพทธศ�สน�ทจะตองท�คว�มเข�ใจและพงปฏบตมดงน๒๓ ๑) รหลกอธปไตย๓ (หลกคว�มเปนใหญำ๓) ประก�รไดแกำ - อตต�ธปไตยถอตนเปนใหญำกระท�ก�รดวยปร�รภตนและสงทเนองดวยตนเปน ประม�ณ - โลก�ธปไตยถอโลกเปนใหญำถอคว�มนยมของช�วโลกเปนใหญำกระท�ก�รเพอห� คะแนนนยมโดยเอ�ใจหมำชนมกเอนเอยงไปต�มกระแส - ธรรม�ธปไตยถอธรรมเปนใหญำถอหลกก�รคว�มจรงคว�มถกตองดง�มเหตผลเปนใหญำโดยเค�รพกฎเกณฑกตก�ในโลกประช�ธปไตยชวตทตองก�รรบผดชอบตำอรฐประช�ธปไตยพงถอหลกธรรม�ธปไตยนเปนส�คญ ๒) มสำวนรำวมในก�รปกครองโดยปฏบตต�มหลกก�รรำวมรบผดชอบทจะชำวยปองกน คว�มเสอมน�ไปสำคว�มเจรญรำงเรองโดยสำวนเดยวทเรยกวำ�อปรห�นยธรรม๗ประก�รคอ - หมนประชมกนเนองนตยพบปะห�รอกจก�รง�นโดยสม�เสมอ - พรอมเพรยงกนประชมพรอมเพรยงกนเลกประชมพรอมเพรยงกนท�กจทงหล�ยทพงท�รำวมกน - ไมำถออ�เภอใจใครำตำอคว�มสะดวกบญญตว�งขอก�หนดกฎเกณฑตำ�งๆอนมไดตกลงบญญตว�งไวและไมำลมล�งสงทตกลงว�งบญญตกนไวแลวถอปฏบตอยำในบทบญญตใหญำทว�งไวเปนธรรมนญ - ใหเกยรตและเค�รพนบถอผรตตญญและใหคว�มส�คญในขอคดคว�มเหนและควรขอค�ปรกษ�เปนครงคร�ว - ใหเกยรตและคมครองกลสตรมใหมก�รขำมเหงรงแก

- เค�รพสกก�ระเจดยปชนยสถ�นอนส�วรยประจ�ช�ตซงเปนเครองเตอนคว�มจ�เร�ใหท�ดและเปนทรวมใจของหมำชน

- จดก�รใหคว�มอ�รกข�คมครองปองกนอนชอบธรรมแกำบรรพชตผทรงศลทรงธรรมบรสทธซงเปนหลกใจและเปนตวอยำ�งท�งศลธรรมของประช�ชนก�รมสำวนรำวมในก�รปกครองถอเปนภ�รกจหลกประก�รหนงของพลเมองทกคนโดยเฉพ�ะในสงคมไทยยคปฏรปก�รเมองเชำนปจจบนบทบญญตในรฐธรรมนญแหำงร�ชอ�ณ�จกร ไทยพ.ศ. ๒๕๔๐ทใชอยำปจจบนมำงเนนใหพลเมองมสำวนรำวมท�งก�รเมองในทกระดบเปนก�รปฏรปก�รเมองไปสำก�รเมองภ�คประช�ชนอยำ�งชดเจนห�กประช�ชนผเปนเจ�ของอ�น�จอธปไตยข�ดส�นกพลเมองข�ดส�นกก�รมสำวนรำวมเพอท�เมองไทยใหนำ�อยำชวตของตนกจะดอยคณคำ�ลงไปเปนอนม�ก ข. ระดบโลกตรสข ไดแกำคว�มเปนอยำทมคว�มสขบรสทธกวำ�ธรรมด�ส�มญเปนระดบชวตทมใชำวสยของโลกในระดบนชวตควรอยำเพอ "ท�คว�มสนทกขใหแจง" เข�สำสภ�วะนพพ�นโดยปฏบตธรรมหลกอรยมรรคมองค๘หรอไตรสกข�โดยเครำงครดอรยมรรคมองค๘หม�ยถงท�งมองค๘ประก�รอนประเสรฐ, ท�งมองค๘ของพระอรยะ, ท�งมองค๘ทท�ใหคนใหเปนพระอรยะ, ท�งมองค๘ทพระอรยะคอพระพทธเจ�ทรงคนพบ, หรอมรรค�อนประเสรฐมองคประกอบ๘อยำ�งดงน๒๔ ๑) สมม�ทฏฐเหนชอบไดแกำก�รรอรยสจ 4 เหนไตรลกษณรดชวเข�ใจปร�กฏก�รณของชวตต�มหลกปฏจจสมปบ�ทเปนตนดงพทธพจนคว�มวำ� ภกษทงหล�ยสมม�ทฏฐคออะไ“ ?คว�มรในทกขคว�มรในสมทยคว�มรในทกขนโรธคว�มรในทกขนโรธค�มนปฏปท�นเรยกว�สมม�ทฏฐ”๒๕ ๒) สมม�สงกปปะด�รชอบไดแกำด�รออกจ�กก�มด�รไมำพย�บ�ทด�รไมำเบยดเบยนดงพทธพจนคว�มวำ� ภกษทงหล�ยสมม�สงกปปะเปนไฉน“ ? เนกขมมสงกปปอพย�บ�ทสงกปปอวห�สงกปปนเรยกว�สมม�สงกปปะ”๒๖ ๓) สมม�ว�จ�เจรจ�ชอบไดแกำวจสจรตคอเวนจ�กก�รพดเทจเวนจ�กก�รพดสำอเสยดพดค�หย�บพดเพอเจอดงพทธพจนคว�มวำ�

ภกษทงหล�ยสมม�ว�จ�เปนไฉน? นเรยกวำ�สมม�ว�จ�คอ

- มส�ว�ท�เวรมณเจตน�งดเวนจ�กก�รพดเทจ - ปสณ�ยว�จ�ยเวรมณ ก�รพดสำอเสยด “- ผรสส�ยว�จ�ยเวรมณ ก�รพดหย�บค�ย “- สมผปปล�ป�เวรมณ ก�รพดเพอเจอ๒๗ “๔) สมม�กมมนตะกระท�ชอบไดแกำก�ยสจรต๓ดงพทธพจนคว�มวำ�ภกษทงหล�ยสมม�กมมนตะเปนไฉน? นเรยกวำ�สมม�กมมนตะคอ - ป�ณ�ตป�ต�เวรมณเจตน�งดเวนจ�กก�รตดรอนชวต - อทนน�ท�น�เวรมณ ถอเอ�สงของทเจ�ของไมำให “- ก�เมสมจฉ�จ�ร�เวรมณ ก�รประพฤตผดในก�มทงหล�ย๒๘ “๕) สมม�อ�ชวะเลยงชพชอบไดแกำเวนมจฉ�ชพประกอบสมม�ชพดงพทธพจนคว�ม วำ� ภกษทงหล�ยสมม�อ�ชวะเปนไฉน“ ? นเรยกว�สมม�อ�ชวะคออรยส�วกละมจฉ�อ�ชวะเสยห�เลยงชพดวยสมม�อ�ชวะ”๒๙ ๖) สมม�ว�ย�มะพย�ย�มชอบไดแกำปธ�น๔คอ๓๐ - สงวรปธ�นเพยรปองกนหรอเพยรระวงอกศลทยงไมำเกด - ปห�นปธ�นเพยรละหรอเพยรก�จดอกศลทเกดขนแลว - ภ�วน�ปธ�นเพยรเจรญหรอเพยรสร�งกศลทยงไมำเกด -อนรกขน�ปธ�นเพยรอนรกษหรอเพยรรกษ�และสำงเสรมกศลทเกดขนแลวใหคงอยำ ๗) สมม�สตระลกชอบไดแกำสตปฏฐ�น๔คอ๓๑ - ก�ย�นปสสน�ก�รพจ�รณ�ก�ย ,ก�รต�มรทนก�ย - เวทน�นปสสน�ก�รพจ�รณ�เวทน�,คอก�รรทนคว�มรสกทเกดขน - จตต�นปสสน�ก�รพจ�รณ�จต,ก�รต�มดรทนจต - ธมม�นปสสน�ก�รพจ�รณ�ธรรมๆ ,ก�รต�มดรทนธรรม ๘) สมม�สม�ธก�รตงจตมนชอบหม�ยถงภ�วะทจตมอ�รมณเปนหนงคอก�รทจต ก�หนดแนำวแนำอยำกบสงหนงสงใดไมำฟงซำ�นหรอสำ�ยไปต�มกระแสตำ�งๆไดแกำฌ�น๔ดงพทธพจนคว�มวำ�

ภกษทงหล�ยสมม�สม�ธเปนไฉน? (คอ) ภกษในธรรมวนย - สงดจ�กก�มทงหล�ยสงดจ�กอกศลธรรมทงหล�ยบรรลปฐมฌ�นซงมวตก มวจ�รมปตและสขเกดแตำวเวกอยำ - บรรลทตญ�ณซงมคว�มผำองใสแหำงจตในภ�ยใจมภ�วะใจเปนหนงผดขน ไมำมวตกไมำมวจ�รเพร�ะวตกวจ�รระงบไปมแตำปตและสขเกดแตำสม�ธอยำ - เพร�ะปตจ�งไปเธอจงมอเบกข�อยำมสตสมปชญญะและเสวยสขดวยก�ยบรรลตตฌ�นทพระอรยะทงหล�ยกลำ�ววำ� เปนผมอเบกข�มสตอยำเปนสข “- เพร�ะละสขละทกขและเพร�ะโสมนสโทมนสดบห�ยไปกำอนจง บรรลจตตฌ�นอนไมำมทกขไมำมสขมสตบรสทธเพร�ะอเบกข�อยำ๓๒ ๓.๗ชวตควรอยำอยำ�งมก�รพฒน� กลำ�วโดยทวไปก�รก�เนดของชวตมนษยควรแสวงห�ประโยชนทงทเปนสำวนตนและสำวนทเกยวพนกบผอนเพอใหก�รด�เนนชวตของตนเปนไปอยำ�งร�บรนซงจะเปนสงเกอกลตำอก�รพฒน�ชวตใหมคว�มดพรอมในระดบทประณตยงๆขนไปซงพอสรปในก�รด�เนนชวตอยำของก�รเปนมนษยต�มหลกพทธศ�สน�ไดดงน ๑) ชวตควรเปนอยำอยำ�งมกฎเกณฑมระเบยบวนยและรบผดชอบ(ศล) ทงนเนองจ�กมนษยเปนสตวสงคมไมำอ�จเปนอยำโดยล�พงไดจ�เปนตองมก�รรวมกลำมเปนประช�สงคมมปทฏฐ�นท�งสงคมมระบบก�รขดเกล�ท�งสงคมเพอสงคมโดยรวมเกดคว�มสงบมคว�มเปนระเบยบเรยบรอยเกดภร�ดรภ�พและสนตภ�พ ๒) ชวตควรเปนอยำอยำ�งมคว�มสขคอมคว�มสะดวกสบ�ยคว�มพงพอใจคว�มโลำงใจคว�มไมำถกบบคนคว�มสขมทงสขแบบโลกคอสขแบบคฤหสถและสขแบบธรรมคอสขทเกดจ�กก�รบรรลธรรมโดยจดแบำงเปนล�ดบดงน๓๓ ๒.๑) อตถสขสขเกดจ�กก�รมทรพยคอคว�มภมใจเอบอมใจทไดโภคทรพยม�ดวยคว�มขยนหมนเพยรของตนและโดยชอบธรรมก�รมทรพยจะเปนฐ�นเกอหนนใหเกดคว�มเพยบพรอมตอบสนองด�นตำ�งๆมปจจยพนฐ�น

ตำ�งๆเปนตนดงพทธพจนคว�มวำ�อตถสข (สขเกดจ�กก�รใชจำ�ยทรพย) เปนไฉน? คอกลบตรมโภคะอนห�ม�ไดดวยคว�ม

ขยนหมนเพยรสะสมขนไดดวยก�ลงแขนอยำ�งอ�บเหงอตำ�งน�เปนของชอบธรรมไดม�โดยชอบธรรมเธอยำอมไดคว�มสขไดคว�มโสมนสวำ�เร�มโภคะทห�ม�ไดดวยคว�มขยนหมนเพยรสะสมขนไดดวยก�ลงแขนอยำ�งอ�บเหงอตำ�งน�เปนของชอบธรรมไดม�โดยธรรมนเรยกวำ�อตถสข๓๔ ๒.๒) โภคสขสขเกดจ�กก�รใชจำ�ยทรพยคอคว�มภมใจเอบอมใจวำ�ตนไดใช ทรพยทไดม�โดยชอบนนเลยงตวเลยงครอบครวเลยงผทควรเลยงและบ�เพญประโยชนแกำส�ธ�รณะ ๒.๓) อนณสขสขเกดจ�กคว�มไมำเปนหนคอคว�มภมใจเอบอมใจวำ�ตนเปนไทไมำมหนสนตดค�งใครไมำตองคอยวตกกงวลฟงซำ�นวำ�จะห�เงนทไหนม�ปลดเปลองหนสนซงเปนเหตทท�ใหเกดทกขดงพทธพจนคว�มวำ�อนณสข(สขเกดจ�กคว�มไมำเปนหน) เปนไฉน? คอกลบตรไมำตดหนสนไรๆของใครๆไมำวำ�นอยหรอม�กเธอยำอมไดคว�มสขไดคว�มโสมนสวำ�เร�ไมำตดหนสนไรๆของใครๆเลยไมำวำ�นอยหรอม�กนเรยกวำ�อนณสข๓๕ ๒.๔) อนวชชสขสขเกดจ�กคว�มประพฤตไมำมโทษคอคว�มภมใจเอบอมใจวำ�ตนมคว�มประพฤตสจรตไมำบกพรำองเสยห�ยไมำมชำองโหวำใหใครตเตยนไดทงท�งก�ยว�จ�และท�งใจอนวชชสขมคำ�ม�กทสดกวำ�สขทง๓ข�งตนดงพทธพจนคว�มวำ� อนวชชสข(สขเกดจ�กคว�มประพฤตสจรตไรโทษ) เปนไฉน? คออรยส�วกเปนผประกอบดวยก�ยกรรมไมำมโทษประกอบดวยวจกรรมไมำมโทษประกอบมโนกรรมไมำมโทษเธอยำอมไดคว�มสขไดคว�มโสมนสวำ�เร�เปนผประกอบดวยก�ยกรรมไมำมโทษประกอบดวยวจกรรมไมำมโทษประกอบดวยมโนกรรมไมำมโทษนเรยกวำ�อนวชชสข๓๖นอกจ�กนชวตควรยดถอคว�มสขเกดจ�กคว�มสนโดษคอไมำใชำคว�มสขทยดถอวตถเปนสรณะอยำ�งทเปนอยำก�รใชชวตแบบสนโดษเทำ�นนจงจะควรคำ�แกำก�รเปนอยำของชวตมนษยสนโดษแปลวำ�คว�มยนดคว�มพอใจคว�มยนดดวยของของตนซงไดม�ดวยเรยวแรงคว�มเพยรโดยชอบธรรมคว�มรจกอมรจกพอคว�มยนดในสงทตนมตนไดซงค�วำ�สนโดยต�มหลกพทธศ�สน�เถรว�ทมร�ยละเอยดทตองกลำ�วถงโดยสงเขปดงน๓๗

๑) ยถ�ล�ภสนโดษยนดต�มทไดยนดต�มทพงไดคอตนไดสงใดม�หรอเพยรห�สงใดม�ไดเมอเปนสงทตนพงไดไมำวำ�จะหย�บหรอประณตแคำไหนกยนดพอใจดวยสงนนไมำตดใจอย�กไดสงอนไมำเดอดรอนกระวนกระว�ยเพร�ะสงทตนไมำไดไมำปร�รถน�สงทตนไมำพงไดหรอเกนไปกวำ�ทตนพงไดโดยถกตองชอบธรรมไมำเพำงเลงปร�รถน�ของทคนอนไดไมำรษย�เข� ๒) ยถ�พลสนโดษยนดต�มก�ลงคอยนดใหพอเหม�ะพอควรแกำตนเองไมำยนดอย�กไดเกนก�ลงเกนฐ�นะอนตนไมำพงไดโดยชอบธรรมยนดต�มสทธประโยชนทตนพงมพงได ๓) ยถ�ส�รปปสนโดษยนดต�มสมควรคอยนดต�มทเหม�ะสมกบตนอนสมควรแกำฐ�นะภ�วะแนวท�งชวตและจดหม�ยแหำงก�รบ�เพญกจของตนคว�มสนโดษหรอคว�มยนดคว�มพอใจคว�มรจกอมรจกพอนถอเปนก�รสร�งสขใหแกำ ตนเองอกวธหนงคนทร�รวยทสดคอคนทรจกพอใจในสงทตนเองมคนทจนทสดคอคนทไมำรจกพอโลกเร�มทรพย�กรม�กม�ยเพยงพอทจะจดสรรใหพลโลกแตำละคนมกนมใชกนอมนำงอำนกนทวหน�ทกคนแตำไมำเพยงพอแมจะเอ�ทรพย�กรเหลำ�นนทงหมดม�รวมกนแลวถมเพอเตมเตมเพอดบคว�มโลภของคนเพยงคนเดยวใหอมไดไฟไมำอมดวยเชอมห�สมทรไมำอมดวยน�ฉนใดคนโลภกยำอมไมำอมดวยอ�มสฉนนน ดงนนก�รก�เนดขนของชวตมนษยนนจะตองไดรบก�รพฒน�ดวยก�รฝกอบรมทเรยกวำ�สกข�หรอก�รศกษ�คอก�รเรยนรเพอฝกฝนพฒน�สำคว�มเปนมนษยทสมบรณม�กขนต�มล�ดบเปนก�รพฒน�ชวตใหมคว�มสมบรณทงรำ�งก�ยและจตใจซงด�นจตใจกไดกลำ�วม�บ�งแลวถ�ก�รก�เนดขนของชวตมนษยไมำมก�รพฒน�ชวตมนษยยำอมไมำแตกตำ�งจ�กสตวทวไปอยำ�งแนำนอนดงนนชวตควรไดรบก�รพฒน�ในเบองตนเพอปรบแนวคดคำ�นยมใหสอดคลองกบโลกหรอแสของโลกทมก�รเปลยนแปลงอยำตลอดเวล�ดวยเหตนชวตควรอยำอยำ�งรเทำ�ทนและตนตวอยำเสมอซงจะท�ใหชวตมคว�มพรำองนอยลงวธปฏบตเพอเป�หม�ยดงกลำ�วส�ม�รถท�ไดดงน๓๘

๑) ออกก�ลงก�ยเปนปกตทกวนโดยคำอยๆเพมขนจนม�กพอคอมคว�มรสกปลอดโปรำงสบ�ยอกสบ�ยใจโรคภยนอยลงรำ�งก�ยแขงแรงและสขสบ�ย ๒) คดใหอะไรแกำผอนทกวนเชำนใหคว�มเหนอกเหนใจใหอภยใหธรรมะใหเงนทองข�วของเปนตนจตทคดจะใหนนเบ�สบ�ยสำวนจตทคดจะเอ�นนเครยด ๓) หดท�อะไรใหส�เรจเพร�ะคว�มส�เรจจะท�ใหเกดคว�มปตและคว�มสงบระงบคว�มไมำส�เรจนนจะท�ใหงำนงำ�นและมคว�มทกขก�รท�อะไรใหส�เรจขนอยำกบหลก๒ขอคอ ๓.๑) ตงเป�ไวใหเหม�ะสมทจะเกดคว�มส�เรจไดเปนขนๆเพร�ะถ�ตงไวสงเกนไปแลวเมอไมำประสบคว�มส�เรจกจะทอใจ ๓. ๒) ศกษ�ฝกฝนใหรจรงและเชยวช�ญเมอมผลส�เรจเกดคว�มสงบระงบ(ปสสทธ) และมคว�มสขแลวตำอไปตองฝกด�นสม�ธและปญญ�อยำ�ใหหลดไปท�งอหงก�รซงจะท�ใหคว�มส�เรจกล�ยเปนคว�มลมเหลว ๔) ฝกใหมคว�มสขขณะท�ง�นสงนเปนศลปะทยอดเยยมและท�ไดจรงๆคว�มทกขในก�รท�ง�นไมำไดเกดจ�กตวง�นแตำเกดจ�กคว�มคดเชำนคดเบอหนำ�ยคดวำ�ไมำนำ�ตองท�คดส�ปแชำงฯลฯแตำถ�หดใหมสตรอยำกบสมผสกมคว�มปตชนชมกบผลง�นนนๆเชำนพนสะอ�ดจ�กก�รลงไมกว�ดแตำละครงจ�นทเกลยงเกล�จ�กก�รล�งแตำละใบเปนคว�มสขทสร�งขนไดจรงๆและสร�งไดในวนนเลยเมอท�ใหก�รง�นเปนคว�มสขไดจะประสบคว�มส�เรจทยงใหญำเพร�ะท�อะไรกเปนสขทงสนกจะไมำยำอทอไมำรงเกยจหรอกลวคว�มล�บ�กใดๆ ๕) เจรญสตและสม�ธศกษ�ใหเข�ใจเรองสตและสม�ธแลวหมนเจรญทกวนกจะพบ คว�มสขมพลงเจบปวยนอยสตปญญ�ดท�ง�นไดผลม�กและพฒน�ตำอไปจนเกดปญญ� ๖) เจรญปญญ�ฝกฝนใหเกดคว�มรเข�ใจชดต�มคว�มเปนจรงของสงตำ�งๆมองใหเหนวำ�สรรพสงเปนอนจจงเปลยนแปลงไปต�มเหตปจจย

เปนกระแสของเหตปจจยทหนนเนองกนไมำมตวตนทแทก�รเข�ใจชดจะท�ใหรจกถอดถอนตวเองจ�กคว�มยดมนถอมนในตวตนปลดปลำอยตนเองจ�กคว�มเปนท�สของกเลสสำคว�มอสระเปนอยำดวยปญญ�เปนชวตทมคว�มสขโดยแทจรงและสร�งสรรคอยำ�งยง

๓.๘จดหม�ยของก�รก�เนดชวต ต�มหลกพทธศ�สน�เถรว�ทไดแบำงจดหม�ยของก�รก�เนดชวตของมนษยทเรยกวำ� อรรถะ ซงแปลวำ�คว�มมำงหม�ยประโยชนหรอจดหม�ย“ ”ของชวตหม�ยถงจดหม�ยท�งจรยธรรมทมนษยพงเข�ถงหรอระบบก�รด�เนนชวตและก�รปฏบตธรรมต�มหลกพทธศ�สน�นนเองเปนททร�บกนดวำ�จดหม�ยสงของก�รก�เนดชวตต�มหลกพทธศ�สน�นนกคอนพพ�นซงมชอเรยกอยำ�งหนงวำ� ปรมตถ แปลวำ� ประโยชนอยำ�งยงหรอจด“ ” “หม�ยสงสดเปนธรรมด�วำ�ในก�รสอนธรรมพระพทธองคจ�เปนจะตองเนนและเรำงเร�ใหปฏบตเพอบรรลจดหม�ยจดหม�ยสงสดอยำ�งไรกต�มพระพทธศ�สน�กมไดมองข�มประโยชนหรอจดหม�ยขนรองลดหลนกนลงม�ทมนษยจะพงไดพงถงต�มระดบคว�มพรอมของตนและกไดจ�แนกจดว�งเปนหลกไว๓ระดบดงน๓๙ ๑) ทฏฐธมมกตถะหม�ยถงประโยชนหรอจดหม�ยในปจจบนเปนจดหม�ยขนตนหรอจดหม�ยเฉพ�ะหน�หม�ยถงประโยชนอยำ�งทมองเหนๆกนอยำทเข�ใจกนงำ�ยๆเกยวกบชวตประจ�วนเปนเรองชนนอกหรอเรองธรรมด�ส�มญทมำงหม�ยกนโนโลกนไดแกำล�ภยศสขสรรเสรญหรอทรพยสนฐ�นะเกยรตไมตรชวตคำครองทเปนสขเปนตนรวมถงก�รแสวงห�สงเหลำ�นโดยท�งชอบธรรมก�รปฏบตตำอสงเหลำ�นโดยท�งทถกตองก�รใชสงเหลำ�นท�ตนและคนทเกยวของใหมคว�มสขก�รอยำร ำวมกนดวยดปฏบตหน�ทตำอกนอยำ�งถกตองในระหวำ�งมนษยเพอคว�มสขรำวมกน ๒) สมปร�ยกตถะประโยชนเบองหน�หรอประโยชนทลกล�ยงกวำ�ทจะมองเหนกน เฉพ�ะหน�หรอผวเผนในภ�ยนอกเกยวดวยชวตด�นในหรอประโยชนด�นคณคำ�ของชวตเปนจดหม�ยขนสงขนไปเปนหลกประกนชวตเมอละโลกนไปหรอเปนเครองประกนก�รไดคณคำ�ทสงล�เลศยงกวำ�สงทจะพงไดกนต�มปกตในโลกนไดแกำคว�มเจรญงอกง�มแหำงชวตจตใจทก�วหน�เตบโตขนดวยคณธรรมคว�มใฝใจในท�งศลธรรมในเรองบญเรองกศลในก�รสร�งสรรคสงดง�มก�รมคว�มมนใจในคณธรรมมคว�มสงบสขท�งจตใจก�รร

จกปตสขทประณตด�นในตลอดจนคณวเศษทเปนผลส�เรจท�งจตใจคอฌ�นสม�บต (รวมถงก�รตรสรทเปนปรมตถดวย)เปนขนตอนทผำอนคล�ยคว�มยดตดผกพนในวตถท�ใหไมำยอม

ตคำ�ผลประโยชนด�นอ�มสสงเกนไปจนจะตองมำงไขวำคว�ยอมสยบใหหรอเปนเหตตองกระท�กรรมชวร�ยหนม�ใหคณคำ�แกำคณธรรมคว�มดง�มรจกท�ก�รดวยคว�มใฝธรรมรกคว�มดง�มรกคณภ�พของชวตและคว�มเจรญงอกง�มของจตใจ ๓) ปรมตถะคอประโยชนอยำ�งยวดยงหรอประโยชนทเปนส�ระแทจรงของชวตเปน จดหม�ยสงสดหรอทหม�ยขนสดท�ยไดแกำก�รรแจงสภ�วะของสงทงหล�ยต�มคว�มเปนจรงรเทำ�ทนคตธรรมด�ของสงข�รธรรมไมำตกเปนท�สของโลกและชวตมจตใจเปนอสระโปรำงโลำงผำองใสไมำถกบบคนคบของจ�กดดวยคว�มยดตดถอมนหวนหว�ดของตนเองปร�ศจ�กกเลสเผ�ลนทท�ใหเศร�หมองขำนมวอยำอยำ�งไรทกขประจกษแจงคว�มสขประณตภ�ยในทสะอ�ดบรสทธสนเชงอนประกอบพรอมดวยคว�มสงบเยอกเยนสวำ�งไสวเบกบ�นโดยสมบรณเรยกวำ�วมตตและนพพ�นพระพทธเจ�ทรงยอมรบคว�มส�คญของประโยชนหรอจดหม�ยเหลำ�นทกระดบโดยสมพนธกบระดบคว�มเปนอยำก�รครองชพสภ�พแวดลอมและคว�มพรอมหรอคว�มแกำกล�สกงอมแหำงอนทรยของบคคลนนๆอยำ�งไรกดพงสงเกตวำ�ในหลกค�สอนท�งพระพทธศ�สน�นนมขอเนนไวซงควรจะกลำ�วเนนย�ไววำ�ต�มคตของพระพทธศ�สน�บคคลทกคนควรด�เนนชวตใหบรรลจดหม�ยอยำ�งนอยถงขนท๒กลำ�วคอเมอไดบรรลทฏฐธมมกตถะแลวกดอยำแตำกยงไมำพอไมำพงหยดอยำแคำนนควรก�วตำอไปใหไดอยำ�งนอยบ�งสำวนของสมปร�ยกตถะดวยผไดประสบจดหม�ยหรอประโยชนถงสองขนนแลวทำ�นยกยำองใหวำ�เปนบณฑตแปลวำ�ผด�เนนชวตดวยปญญ�เปนผมชวตไมำวำ�งเปลำ�ไรคำ�ในโลกน ในด�นวธปฏบตหรอด�เนนชวตเพอเข�ถงจดหม�ยขนตำ�งๆเหลำ�นพระพทธเจ�กไดทรงสงสอนไวครบถวนทกระดบเชำนบ�งแหำงตรสถงหลกธรรมทเปนเพอไดทฏฐธมมกตถะ๔ประก�ร(ซงไดกลำ�วม�แลวในตอนทวำ�ดวยชวตควรเปนอยำเพออะไร) นอกจ�กตรสหลกธรรม๔ประก�รนแลวพระพทธองคยงตรสถงหลกธรรมทเปนไปเพอใหไดสมปร�ยกตถะ๔ประก�รคอตอง

มคว�มเชอประกอบดวยเหตผลถกหลกพระศ�สน�ซ�บซงในคณพระรตนตรยมสงดง�มเปนหลกยดเหนยวจตใจเรยกวำ�ศรทธ�สมปท�ถงพรอมดวยศลมคว�มประพฤตดง�มเลยงชพโดยท�งสจรตมระเบยบวนยสมควรแกำภ�วะแหำงก�รด�เนน

ชวตของตนเรยกวำ�ศลสมปท�ประกอบดวยคว�มเสยสละรจกเผอแผำแบำงปนพรอมทจะชำวยเหลอคนทควรไดรบก�รชำวยเหลอเรยกวำ�จ�คสมปท�ด�เนนชวตดวยปญญ�รจกคดรจกพจ�รณ�ใชวจ�รณญ�ณรเทำ�ทนโลกและชวตส�ม�รถท�จตใจใหเปนอสระไดต�มโอก�สเรยกวำ�ปญญ�สมปท�๔๐ สำวนปรมตถนนเนองจ�กเปนจดหม�ยสงสดและย�กทสดทงโดยก�รทจะเข�ใจและก�รทจะปฏบตอกทงเปนสำวนทเปนคว�มแตกตำ�งหรอขอพเศษของพทธศ�สน�ทแปลกออกไปจ�กลทธค�สอนเทำ�ทมอยำกำอนจงเปนธรรมด�อยำเองทพระพทธเจ�จะทรงสอนเนนหนกดงปร�กฏค�สอนเพอประโยชนขอนกระจ�ยอยำทวไปในพระไตรปฎกซงมก�รกลำ�วถงกนม�กอยำแลวในง�นวจยท�งวช�ก�รทวไปจะไมำขอน�ม�กลำ�วเอ�ไวในทนอยำ�งไรกต�มก�รทจะบรรลถงจดหม�ยนไดหรอไมำยำอมขนอยำกบคว�มเพยรพย�ย�มทบคคลจะตองกระท�ดวยตนเองหลงจ�กก�เนดม�เปนชวตมนษยแลวใชศกยภ�พในคว�มเปนมนษยทงหมดกระท�อยำ�งพ�กเพยรจนกวำ�จะส�เรจสำวนจะไดบรรลถงจดหม�ยระดบไหนนนกเปนอกเรองหนงทส�คญจะตองไมำประม�ทในก�รก�เนดชวตม�เปนมนษยไมำคดวำ�ยงเดกอยำยงหนำมอยำเพร�ะหลกค�สอนในท�งพระพทธศ�สน�ถอวำ�ไมำใหบคคลประม�ทในวยในก�รทจะพฒน�ตวเองใหไดบรรลถงจดมำงหม�ยอนสงสดอนเปนสงเหม�ะสมและควรคำ�แกำคว�มเปนมนษย นอกจ�กไมำประม�ทในวยแลวยงตองไมำประม�ทในเรองอนๆดวยเชำนในคว�มไมำมโรคเชำนไมำประม�ทวำ�ตวเองไมำมโรคยงไมำมโรคภยไขเจบเบยดเบยนยงไมำต�ยหรอกไมำประม�ทในทรพยสนวำ�ทรพยสมบตของเร�มม�กไมำควรประม�ทเชำนนนเพร�ะวบตจะเกดขนเมอไรกไดบ�งคร�วจำโจมเข�ม�โดยไมำรตวท�ใหสมบตพน�ศไปสนเพยงไมำกชวโมงเชำนไฟไหมเปนตนทรพยสนสมบตทอตสำ�หสะสมไวน�นปไดห�ยไปหมดสนทงไวแตำคว�มโศกเศร�เสยใจพไรร�พนแกำเจ�ของผม จตใจผกพนหวงแหนบ�งคนถงกบฆำ�ตวต�ยต�มสมบตนนไปบ�งคนเปนบ�ไปกมท�ใหสญเสยทรพย�กรอนมคำ�คอชวตของบคคลและสญเสย

สขภ�พจตซงเปนของมคำ�กวำ�ทรพยสนภ�ยนอกเสยอกจะเหนวำ�ก�รไมำมทรพยสมบตอะไรเลยนนกไมำส�ม�รถมชวตอยำ

ไดเพร�ะชวตตองอ�ศยปจจย๔เปนเครองอดหนนเปนคว�มตองก�รขนพนฐ�นของชวตตองมอ�ห�รเครองนำงหำมทอยำอ�ศยและย�รกษ�โรคชนดใดชนดหนงเมอเกดเจบไขไดปวยแตำก�รมทรพยสมบตม�กเกนไปหรอเกนคว�มจ�เปนกเปนทกขอกแบบหนงของก�รก�เนดม�เปนชวตมนษยเปนเหตใหชวตมคว�มกงวลยดถอเปนอปสรรคตำอก�รพฒน�ชวตไปสำจดหม�ยสงสดท�งพระพทธศ�สน�ไดดงนนท�ง พระพทธศ�สน�จงใหค�แนะน�วำ�เมอมทรพยสนสมบตกท�ใจใหไดวำ�เพยงสกแตำวำ�มเพอประโยชนในก�รอ�ศยใชสอยและบ�เพญประโยชนห�มใจมใหยดมนถอมนจนตองเปนทกขเพร�ะทรพยสนสมบตนนอยำ�งนเรยกวำ�ประพฤตอยำ�งผไมำประม�ทในทรพยสมบตกจะไดรบประโยชนจ�กก�รมทรพยอนเปนประโยชนเกอกลตำอก�รพฒน�ชวตไปสำจดหม�ยอนสงสดคอพระนพพ�นไดในทสด อนงคว�มขนลงแหำงชวตมกเปนไปอยำเสมอคนสงอ�จตกต�ไดคนต�อ�จเปลยนแปลงเปนสงไดคนมงมเปลยนเปนย�กจนไดคนย�กจนอ�จกล�ยเปนคนมงมไดคนเคยแขงแรงอ�จกล�ยเปนคนอำอนแอจนถงชำวยตวเองไมำไดตองคอยพงพงผอนกมคนเคยอำอนแอกลบแขงแรงขนกไดชวตและโลกยำอมเปนเชำนนเสมอจงไมำควรประม�กไมำควรยกตนขำมทำ�นไมำควรข�มคนลมและไมำควรรำ�เรงเกนไปเมอประสบคว�มส�เรจอยำ�ใดอยำ�งหนงควรนกถงภ�วะทตรงกนข�มไวเสมอเพอไมำใหลอยเมอเฟ องฟและไมำใหฟบเมอตกต�ล�บ�กจงจะส�ม�รถขบเคลอนชวตทไดก�เนดขนม�ในโลกนไปสำจดหม�ยอนแทจรงคอคว�มสขไดดงนนจ�กก�รศกษ�ท�คว�มเข�ใจเกยวกบก�รก�เนดรวมไปถงองคประกอบของชวตทงหมดท�ใหทร�บวำ�ชวตส�ม�รถใหนย�มกนไดอยำ�งหล�กหล�ยแตำโดยสรปแลวชวตนำ�จะไดแกำก�รด�รงอยำและเปนก�รด�รงอยำทตองมก�รตำอสดนรนขวนขว�ยเรยนรและสร�งสรรคพฒน�ตนเองไปในแนวท�งทถกตองเพอบรรลเป�หม�ยคอคว�มเจรญก�วหน�และคว�มส�เรจในสงทปร�รถน�ก�รทคนเร�เกดม�เปนมนษยทมองคประกอบท�งรำ�งก�ยครบอ�ก�ร๓๒นบเปนคว�มโชคดอยำ�งยงจงควรตระหนกเหนในคณคำ�ของคว�มเปนมนษยและรจกประคบประคองชวต

ของตนเองใหด�เนนไปในแนวท�งทถกตองเปนคณเปนประโยชนทงแกำตนเองและสงคมกจะไดชอวำ�เกดม�ไมำเสยช�ตเกด

เชงอรรถบทท ๒ ๑พระธรรมโกศ�จ�รย(พทธท�สภกข), ชวตกบอนตต�, (กรงเทพมห�นคร : มลนธโม ลคมทอง, ๒๕๓๔), หน�๑๘๒. ๒พระธรรมปฎก(ป.อ.ปยตโต), พจน�นกรมพทธศ�ตรฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมห�นคร: มลนธพทธธรรม), หน�๔๖. ๓ Oxford Advanced Learner Dictionary. (Wellington Square : Oxford university, 1988), p 488. ๔อง.ตก. ๔๑๗/๒๐๑/๒๘๘. ๕ท.ป�. ๑๑/ ๒๖๓/ ๒๗๒. ๖พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจน�นกรมพทธศ�สน, “ฉบบประมวลศพท”. (กรงเทพมห�นคร : มห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย, ๒๕๔๐), หน�๒๐๗. ๗พรรตนสวรรณ, พทธวทย�เลำม๒พทธปรชญ�ฉบบพศด�ร, (กรงเทพมห�นคร : วญญ�ณพมพครงทส�ม, ๒๕๓๗), หน�๑๘๑. ๘ม.อ.๑/๓๕๗. ๙รศ. สเช�วพลอยชม, พทธปรชญ�ในสตตนตปฎก (เอกส�รก�รสอน), (กรงเทพมห�นคร : มห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร, ๒๕๔๖), หน�๑๙. ๑๐พทธท�สภกข, ปฏจจสมปบ�ทจ�กพระโอษฐ, (กรงเทพมห�นคร : ธรรมสภ�, ๒๕๒๕), หน�๑๔๙-๑๕๑. ๑๑เฉกชนะสร(เอกส�รก�รแพทย), องคประกอบของชวตมนษย, (กรงเทพมห�นคร : สม�คมก�รแพทยแหำงประเทศไทย, ๒๕๒๘), หน�๑๙. ๑๒ส .ส. ๑๕/๕๕๔/๑๙๘. ๑๓ม.ม. ๑๒/๔๙๔/๕๓๖. ๑๔ส .ข. ๑๗/๑๑๖/๗๔.

๑๕ส .ข. ๑๗/๑๕๙/๑๐๖. ๑๖ The following Pali textbooks printed in the name of the PaliTextSociety (PTS), London : 1955-1962.SN.I/75. ๑๗อง.อฏฐก. ๒๓/๑๔๕/๒๙๔. ๑๘อง.ปญจก. ๒๒/๔๑/๔๘. ๑๙วสทธ. ๑/๑๒๓-๑๒๕. ๒๐อง.เอก. ๒๐/๗๒/๑๖. ๒๑ท.ป�. ๑๑/๓๓๑/๒๖๔. ๒๒ท.ป�. ๑๑/๑๙๘-๒๐๔/๒๐๒-๒๐๖. ๒๓พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พระสงฆกบก�รพฒน�ชมชม, (กรงเทพมห�นคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๐), หน�๑๕-๑๖. ๒๔ส .น. ๑๖/๔๒/๒๐ถง๑๖/๑๗๖/๙๒. ๒๕ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘. ๒๖ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘. ๒๗ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๘. ๒๘ม.ม. ๑๒/๑๔๙/๑๒๓. ๒๙ม.อ. ๑๔/๗๐๔/๔๕๔. ๓๐ม.ม. ๑๒/๑๔๙/๑๒๔. ๓๑อภ.ว. ๓๕/๑๘๒/๑๔๐. ๓๒ท.ม. ๑๐/๒๙๙/๓๔๙. ๓๓อง.จตกก. ๒๑/๖๒/๙๐. ๓๔อง.จตกก. ๒๑/๖๒/๙๐. ๓๕อง.จตกก. ๒๑/๖๒/๙๐. ๓๖อง.จตกก. ๒๑/๖๒/๙๐.

๓๗อง.จตกก. ๒๑/๒๘/๓๕., ท.ป�. ๑๑/๒๓๗/๒๓๖., ข.จ. ๓๐/๖๙๑/๓๔๖. ๓๘ประเวศวะส, ก�รด�เนนชวตแบบวถพทธ, (กรงเทพมห�นคร : สขภ�พใจ, ๒๕๔๐),หน�๗. ๓๙ข.จ. ๓๐/๖๗๓/๓๓๓., ๗๕๕/๓๘๙., ๘๑๘/๔๒๗. ๔๐อง.อฏฐก. ๒๓/๑๔๔/๒๘๙., ๒๙๒.

บทท๔ ความสมพนธของกรรมและการกาเนดชวตตามแนวพระอภธรรม ก�รแสดงออกซงคว�มประพฤตปฏบตทงหมดของมนษยหรอสตวโลกอนๆไมำวำ�จะเปนก�รกระท�เพอก�รครองชพก�รพกผำอนก�รเทยวเตรำก�รออกก�ลงก�ยหรอเพอคว�มสนกสน�นฯลฯลวนเปนธรรมช�ตของชวตทปกตเกดจ�กก�รสงง�นของจตของคนนนหรอสตวโลกตวนนห�มจตของคนอนหรอสตวอนม�สงแทนกนไดไมำก�รกระท�จะตำ�งกนตรงทท�ดวยตนเองหรอท�ดวยมก�รชกชวนคว�มประพฤตหรอก�รปฏบตต�มนยทกลำ�วนอ�จจะจ�แนกไปได๒ท�งดวยกนคอถ�คว�มประพฤตหรอก�รปฏบตนนเปนไปในท�งสร�งสรรคบคคลหรอสงคมใหเกดคว�มสงบสขปร�ศจ�กก�รเบยดเบยนใดๆซงเปนก�รกระท�แกำคนอนหรอแกำตนเองกต�มกเปนท�งของคว�มดหรอเปนบญแตำถ�เปนไปในท�งเบยดเบยนต�มนยทตรงกนข�มหรอเปนก�รท�ล�ยหรอสร�งคว�มทกขย�กล�บ�กใหเกดขนแกำบคคลหรอสงคมนนๆกเปนท�งแหำงคว�มชวหรอเปนบ�ปอยำ�งไรกต�มก�รด�เนนชวตของสตวโลกทงหมดยำอมด�เนนไปโดยยดถอหลกทวำ� ชอบสข“เกลยดทกข ดวยกนทงนนดงนนก�รกระท�ของมนษยทงหมดจงมจดมำง”หม�ยอยำทคว�มตองก�รจะไดคว�มสขใหแกำตนใหม�กทสดสตวโลกทงหล�ยยำอมตองก�รใหชวตของตนคงอยำในภ�วะแหำงคว�มสขใหไดม�กทสดกำอนทจะต�ยไปคว�มตองก�รทจะใหตนเองไดรบคว�มสขตร�บน�นเทำ�น�นนนกเพร�ะจะไดเหนไดยนไดกลนไดลมรสและไดสมผสแตำสงทดนนเองดวยเหตนก�รด�เนนชวตของสตวโลกยำอมโนมเอยงทจะเปนไปในท�งก�รเบยดเบยนเอ�รดเอ�เปรยบกนเพอคว�มอยำรอดของตนโดยไมำค�นงถงคว�มทกขรอนของคนอนและดวยคว�มตองก�รดงกลำ�วนยำอมเปนตวขบเคลอนทส�คญทสดทท�ใหสตวโลกเวยนวำ�ยต�ยเกดอยำ�งไมำรจกจบสนหรอท�ใหชวตของสตวโลกทงหล�ยมลกษณะทแตกตำ�งกนในท�งพระพทธศ�สน�เรยกวำ�

“สงส�รวฏฏ หรอ วฏฏสงส�ร โดยเข�เหลำ�นนไมำรตวเลยวำ�เข�ไดท�อะไร” “ ”ลงไปแลวก�ลงท�อะไรอยำทงนเพร�ะคว�มมดบอดในปญห�ชวตและจตใจของเข�เองท�ใหเปนไปและดวยก�รกระท�เหลำ�นนเองทจะเปนตวก�หนดในก�รก�เนดไปเปนสงตำ�งๆหลงจ�กทเข�สนชพไปแลวในบทนจะไดกลำ�วถงคว�มสมพนธของกรรมกบก�รก�เนดชวตพฤตกรรมตำ�งๆทมนษยและสตวโลกทงหล�ยไดกระท�อยำเปนปกตนนไมำวำ�จะเปนกรรมดหรอกรรมชวมอทธพลอยำ�งไรในก�รเกดใหมำก�รท�กรรมดจะสำงผลตำอก�รก�เนดชวตอยำ�งไรก�รท�กรรมชวจะกำอใหเกดผลตำอก�รก�เนดอยำ�งไรเปนตนรวมไปถงคว�มใจในก�รใหผลของกรรมวำ�มขนตอนในก�รท�ง�นอยำ�งไรมล�ดบในก�รใหผลตำอจตใจตำอรำ�งก�ยรวมไปถงสงคมในวงกว�งอยำ�งไรและกำอนผลของกรรมตำ�งๆจะเกดขนนนมองคประกอบและปจจยอะไรบ�งทเปนตวเกอหนนใหเกดผลของกรรมซงในทนเปนก�รกลำ�วเฉพ�ะคว�มสมพนธของกรรมกบก�รก�เนดชวตมนษยเทำ�นน ๔.๑คว�มเข�ใจเบองตนตำอก�รใหผลของกรรม ต�มหลกค�สอนของพระพทธศ�สน�ถอวำ�สงทงหล�ยทงปวงไมำวำ�จะเปนคนสตวหรอสงของเปนรปธรรมหรอน�มธรรมเปนวตถหรอเปนเรองของจตใจไมำวำ�ชวตหรอโลกทแวดลอมอยำกต�มทงหมดลวนเปนไปต�มธรรมด�ของธรรมช�ตแหำงเหตปจจยเปนเรองของปจจยสมพนธธรรมด�ทวำ�นมองดวยส�ยต�ของมนษยเรยกวำ�กฎธรรมช�ตเรยกในภ�ษ�บ�ลวำ�นย�มแปลวำ�ก�หนดอนแนำนอนท�นองหรอแนวท�งทแนำนอนหรอคว�มเปนไปอนมระเบยบแนำนอนเพร�ะปร�กฏใหเหนวำ�เมอมเหตปจจยอยำ�งนนๆแลวกจะมคว�มเปนไปอยำ�งนนๆแนำนอนในเรองทเกยวกบกฎเกณฑทเปนธรรมช�ตของพฤตกรรมมนษยกเชำนกนเมอมนษยมพฤตกรรมหนงๆพฤตกรรมเหลำ�นนยำอมมผลตำอคว�มเปนไปของมนษยดวยกลำ�วคอถ�พฤตกรรมดยำอมสำงผลตำอคว�มเปนไปในท�งทดแตำถ�มพฤตกรรมทไมำดเปนก�รกระท�ชวยำอมสำงผลตำอคว�มเปนไปของชวตในท�งทชวดวยดงพทธพจนคว�มวำ� ภกษทงหล�ยผใดกลำ�วอยำ�งนวำ� บรษนท�กรรมไวอยำ�งไรๆเข�ยำอมได “

เสวยกรรมนนอยำ�งนนๆ เมอเปนอยำ�งทกลำ�วนก�รครองชวต”ประเสรฐ(พรหมจรรย) กมไมำได (คอไมำมประโยชนอะไร) เปนอนมองไมำเหนชำองท�งทจะท�คว�มสนทกขใหส�เรจ

ไดเลย แตำผใดกลำ�วอยำ�งนวำ� บรษนท�กรรมอนเปนทตงแหำงเวทน�อยำ�ง” “ไรๆเข�ยำอมไดเสวยวบ�กของกรรมนนๆ เมอเปนกลำ�วอยำ�งนก�รครอง”ชวตประเสรฐ (พรหมจรรย) จงมได (คอส�เรจประโยชน) เปนอนเหนชำองท�งทจะท�คว�มสนทกขใหส�เรจได๑ ดงนนก�รกระท�ไมำวำ�จะเปนก�รกระท�ทงในทลบและทแจงไมำวำ�ชวหรอดยำอมมใจนนเองทเปนตวขบเคลอนก�รกระท�นนใหออกม�โดยทวไปมนษยมคว�มคล�ยคลงกบสตวเดรจฉ�นอยำเปนอนม�กแตำเพร�ะคว�มเปนสตวประเสรฐดวยคว�มมปญญ�ของมนษยจงมคว�มเปนอยำทแตกตำ�งไปจ�กสตวบ�งประก�รแตำอยำ�งไรกต�มมนษยกยงมสญช�ตญ�ณดบทเหมอนกบสตวอยำนนเองดวยเหตนจงเหนไดวำ�กระแสชวตซงเปนลกษณะของจตใจชวเปรยบเสมอนกระแสทพดพ�มนษยเร�ใหลำองลอยไปสำคว�มเปนสตวโลกม�กทสดและเมอมนษยเร�จะท�คว�มดจงตองตำอสกบกระแสเหลำ�นซงเปรยบเสมอนก�รทวนกระแสจงเปนคว�มย�กล�บ�กแกำผปฏบตธรรมทบรสทธและเปนก�รงำ�ยแกำผปฏบตชวและหย�บกระด�งและธรรมทหย�บกระด�งอนเปนคว�มชวนกจะคอยแสดงตวออกม�จ�กจตใจของมนษยอยำตลอดเวล�ร�กเงำ�ของกระแสชวตกคอคว�มเหนแกำตว(โลภะ) ดงกลำ�วแลวข�งตนจตใจของคนเร�เมอไดอ�รมณทถกอกถกใจกท�ใหเกดอ�รมณตดอกตดใจและยดห�ในอ�รมณนนซงท�งพระพทธศ�สน�เรยกวำ�โลภะหรอตณห�และเมอไดอ�รมณทไมำถกอกถกใจกจะผลกอ�รมณนนออกไปจ�กตวแลวดนรนห�อ�รมณทตองก�รม�แทนท�งพระพทธศ�สน�เรยกวำ� โทสะ ในระหวำ�งคว�มตองก�รอ�รมณและคว�มไมำตองก�รอ�รมณทง“ ”สองนนอกจ�กนยงมโมหะหรออวช�ซงถอวำ�เปนตวก�รทส�คญในก�รผลกดนคว�มชวสองประก�รแรกใหยนยงคงอยำชวก�ลน�นโดยเฉพ�ะอยำ�งยงโลภตณห�เพร�ะตร�บใดทคว�มชวอนนยงมไดถกท�ล�ยตร�บนนคนเร�กยงตองเวยนวำ�ยต�ยเกดอยำร�ไปธรรมหย�บกระด�งทเปนคว�มชวดงกลำ�วนอยำในจตใจของคนเร�ทกคนไมำมเวนเลยนอกจ�กวำ�ผนนจะส�ม�รถท�ล�ยร�กเหง�ทเปนกเลสดงทไดกลำ�วม�ไดอยำ�งไมำมอะไรเหลอซงพระพทธศ�สน�ถอวำ�เปนผบรสทธเปนผจบพรหมจรรยไมำมกจอนใดจะตองท�อก

ตำอไปแลวและเปนพระอรยบคคลชนพระอรหนตรผใดช�ระล�งจตใจใหบรสทธขนดวยอ�น�จของธรรมอนบรสทธอนเปนปรปกษกบธรรมทหย�บกระด�งหรอชว(โลภะ

โทสะและโมหะ)ไดนอยหรอเพยงใดกจะไดลมรสคว�มสขทสะอ�ดบรสทธต�มล�ดบขนขนไปจนถงคว�มส�ม�รถตดธรรมอนหย�บกระด�งหรอคว�มชวเหลำ�นนไดหมดสนอยำ�งเดดข�ดบรรลถงคว�มบรสทธอยำ�งสมบรณและตร�บใดทยงไมำเรมปฏบตธรรมทบรสทธประเภททตดภพตดช�ตแมวำ�จะไดสะสมธรรมบรสทธประเภทท�นศลและสม�ธม�กม�ยกต�มตร�บนนกจะยงไมำพน วฏฏสงส�ร ตองเวยนวำ�ยต�ยเกดแตำถ�ผนนไดบรรล “ ”พระอรหนตยำอมสนภพสนช�ตไปอยำ�งหมดอ�ลยกรรมตำ�งๆทไดเคยกระท�ไวกจะเปนเพยงอโหสกรรมไปในทสดแตำถ�ห�กยงไมำส�ม�รถบรรลธรรมขนสงไดผลกรรมตำ�งๆทไดกระท�ไวกยำอมสำงผลลขตชวตใหเปนไปตำ�งๆน�น�ไดรบคว�มทกขทรม�นทงในช�ตปจจบนและช�ตตำอๆไปดงพทธพจนคว�มวำ� หญงช�ยคฤหสถบรรพชตควรพจ�รณ�เนองๆวำ�เร�มกรรมเปนของตนเปนผรบผลของกรรมมกรรมเปนก�เนดมกรรมเปนเผำ�พนธมกรรมเปนทอ�ศยเร�ท�กรรมไวอนใดไวดกต�มชวกต�มเร�จกไดรบผลของกรรมนน๒ ถ�ทำ�นกลวทกขกอยำ�ท�กรรมชวทงในทลบทแจงถ�ทำ�นจกท�หรอท�อยำซงกรรมชวถงแมจะเห�ะหนไปกยำอมไมำพนจ�กคว�มทกขไดเลย๓...แตำบคคลท�กรรมใดดวยก�ยว�จ�หรอดวยใจกรรมนนแหละเปนของของเข�และเข�ยำอมพ�เอ�กรรมนนไปอนงกรรมนนยำอมตดต�มเข�ไปเหมอนเง�ตดต�มตนฉะนน ฉะนนบคคลควรท�คว�มดสงสมสงทจะเปนประโยชนภ�ยหน�คว�มดทงหล�ยยำอมเปนทพงของสตวในปรโลก๔ดงนนผทเชอเรองกฎแหำงกรรมหรอเชอวำ�กรรมมอทธพลตำอคว�มเปนไปของชวตยำอมไดก�ไรกวำ�ผทไมำเชอคอท�ใหเวนจ�กคว�มชวและเพยรพย�ย�มท�คว�มดอยำ�งสม�เสมอและยงยนกวำ�ผทไมำเชอท�ใหเปนคนดในโลกนจ�กโลกนไปแลวกไปบนเทงมคว�มสขในโลกหน�และเมอ ประสบปญห�ชวตอนทกขรอนทจรเข�ม�กส�ม�รถท�ใจไดวำ�มนเปนผลของกรรมชวเมอประสบคว�มรนรมยในชวตกไมำประม�ทมองเหนผลแหำงกรรมดและห�ท�งพอกพนกรรมดตำอไปเปนตนแตำอยำ�งไรกต�มก�รใหผลของกรรมนนอ�จมคว�มสลบซบซอนซงอ�จท�ใหผคนทวไปมคว�มเข�ใจ

ผดไดกลำ�วคอบ�งครงดเหมอนวำ�คนทท�คว�มชวกลบไดรบคว�มดแตำในบ�งครงคน

ทท�คว�มดกลบไดรบอปสรรคปญห�ในก�รด�เนนชวตไดรบคว�มทกขแสนส�หสจนพลอยท�ใหเกดคว�มทอแทในก�รกระท�คว�มดและกล�ยเปนผทมคว�มเชอทผดๆวำ�กรรมไมำมผลจรงแตำต�มคว�มจรงแลวกรรมชวทเข�ก�ลงท�อยำยงไมำทนใหผลกรรมดทเข�เคยท�ไวกำอนถงว�ระใหผลในขณะทคนผนนก�ลงท�ชวอยำจงท�ใหเข�ไดรบผลดถ�เปรยบท�งวตถกจะมองเหนงำ�ยขนเชำนคนๆหนงก�ลงปลกตนไมอนเปนพษอยำมผลไมหอมหว�นอรำอยสกม�กม�ยในสวนของเข�เข�ไดลมรสอนอรำอยของผลไมซงเข�ปลกไวกำอนตำอม�ตนไมมพษออกผลในขณะทเข�ก�ลงปลกตนไมทมรสอรำอยอยำเข�บรโภคผลไมมพษรสกไดรบทกขเวทน�ขอนฉนใดกรรมกบผกระท�กรรมกฉนนนกรรมดยำอมใหผลดกรรมชวยำอมสำงผลดแตำเพร�ะกรรมจะใหผลกตำอเมอสกงอมเตมทแลวและมคว�มสลบซบซอนม�กจงท�ใหผไมำไดศกษ�ร�ยละเอยดของกรรมเข�ใจผดและกล�ยเปนพวกมจฉ�ทฐไมำมนคงในก�รท�คว�มดหนเหไปกระท�สงทใหโทษและกำอคว�มทกขใหแกำตนม�กยงขนดงพทธพจนคว�มวำ�ภกษทงหล�ยเมอบคคลเปนผมมจฉ�ทฏฐก�ยกรรมทยดถอปฏบตพรงพรอมต�มทฏฐกดวจกรรมทยดถอปฏบตพรงพรอมต�มทฏฐกดมโนกรรมทถอปฏบตพรงพรอมต�มทฏฐกดเจตน�กดคว�มปร�รถน�กดประณธ�นกดก�รปรงแตำงทงหล�ยกดธรรมเหลำ�นนทงหมดยำอมเปนไปเพอผลทไมำปร�รถน�ไมำนำ�ใครำไมำนำ�ชอบใจเพอมใชำประโยชนเกอกลเพอทกขขอนนเพร�ะเหตไรกเพร�ะทฏฐชวร�ยเปรยบเหมอนเมลดสะเด�กดเมลดบวบขมกดเมลดน�เต�ขมกดทเข�เอ�ลงปลกไวในดนทชำมชนรสดนและรสน�ทมนดดซม ไวทงหมดยำอมเปนไปเพอคว�มเปนของขมเปนของเผดเปนของไมำอรำอยขอนนเพร�ะเหตไรกเพร�ะพชไมำด...ภกษทงหล�ยเมอบคคลเปนผมสมม�ทฏฐก�ยกรรมทถอปฏบตพรงพรอมต�มทฏฐกดวจกรรมทถอปฏบตพรงพรอมต�มทฏฐกดมโนกรรมทถอปฏบตพรงพรอมต�มทฏฐกดเจตน�กดคว�มปร�รถน�กดประณธ�นกดก�รปรงแตำงทงหล�ยกดธรรมทงหมดนนยำอมเปนไปเพอผลทนำ�ปร�รถน�นำ�ใครำนำ�ชอบใจเพอประโยชนเกอกลเพอคว�มสขขอนนเพร�ะเหตไรกเพร�ะทฏฐดง�มเปรยบเหมอนพนธออยกด

พนธข�วส�ลกดพนธผลจนทนกดทเข�เอ�ลงปลกไวในดนทชำมชนรสดนและรสน�มนดดซมเข�ไวทงหมด

ยำอมเปนไปเพอคว�มมรสหว�นเพอคว�มเปนของอรำอยเพอคว�มนำ�ชนใจขอนนเพร�ะเหตไรกเพร�ะพชดง�ม...๕ ๔.๒กรรมกบคว�มสมพนธของก�รก�เนดชวต ต�มหลกค�สอนท�งพทธศ�สน�ถอวำ�ชวตจะด�เนนไปในทศท�งใดยำอมขนอยำกบก�รกระท�ในปจจบนทมสำวนผลกดนใหชวตด�เนนไปในทศท�งตำ�งๆพระพทธองคไดว�งหลกของกรรมต�มสภ�พทสมพนธกบวบ�กหรอก�รใหผลไวกว�งๆดงน๖ ๑) กรรมด�มวบ�กด�ไดแกำก�ยสงข�รวจสงข�รและมโนสงข�รทมก�รเบยดเบยน ตวอยำ�งงำ�ยๆป�ณ�ตบ�ตอทนน�ท�นก�เมสมฉ�จ�รมส�ว�ทและดมสร�เมรย ๒) กรรมข�วมวบ�กข�วไดแกำก�ยสงข�รวจสงข�รและมโนสงข�รทไมำมก�รเบยดเบยนตวอยำ�งคอก�รประพฤตต�มกศล๑๐ ๓) กรรมทงด�ทงข�วไดแกำก�ยสงข�รวจสงข�รและมโนสงข�รทมก�รเบยดเบยนบ�งไมำมก�รเบยดเบยนบ�งเชำนก�รกระท�ของมนษยทวไป ๔) กรรมไมำด�ไมำข�วมวบ�กไมำด�ไมำข�วเปนไปเพอคว�มสนกรรมไดแกำเจตน�เพอก�รละกรรมทงส�มอยำ�งข�งตนหรอวำ�โดยองคธรรมไดแกำโพชฌงค๗หรอมรรคมองค๘ดงพทธพจนคว�มวำ� ดกำอนภกษทงหล�ยกรรมเชำนไรเปนกรรมด�มวบ�กด�ดกำอนภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนในโลกนประกอบก�ยสงข�รวจสงข�รมโนสงข�รอนเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบคคลนนยำอมเข�ถงโลกทมคว�มเบยดเบยนเมอเข�ถงโลกทมก�รเบยดเบยนเชำนนนเข�ยำอมกระทบกบผสสะอนเปนทตงแหำงก�รเบยดเบยนเมอเข�กระทบกบผสสะทมก�รเบยดเบยนยำอมเสวยเวทน�อนเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนอนเปนทกขโดยสำวนเดยวเชำนสตวนรกทงหล�ย ดกำอนภกษทงหล�ยอยำ�งนเรยกวำ�กรรมด�มวบ�กด� ดกำอนภกษทงหล�ยอยำ�งไรเรยกวำ�กรรมข�วมวบ�กข�วดกำอนภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนในโลกนประกอบก�ยสงข�รวจสงข�รมโนสงข�รอนไมำ

เปนไปเพอคว�มเบยดเบยนเมอเข�ประกอบก�ยสงข�รวจสงข�รมโนสงข�รอนไมำเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนกยำอม

เข�ถงโลกทไมำมก�รเบยดเบยนครนเข�ถงโลกทไมำมก�รเบยดเบยนเข�ยำอมกระทบกบสมผสทไมำมก�รเบยดเบยนครนเข�กระทบผสสะทไมำมคว�มเบยดเบยนเข�ยำอมเสวยเวทน�อนไมำมคว�มเบยดเบยนเปนสขโดยสำวนเดยวดงเชำนเทพเจ�เหลำ�สภกณหะ ดกำอนภกษทงหล�ยอยำ�งนแลเรยกวำ�กรรมข�วมวบ�กข�ว ดกำอนภกษทงหล�ยอยำ�งไรเรยกวำ�กรรมทงด�ทงข�วมวบ�กทงด�ทงข�วดกำอนภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนในโลกนยำอมประกอบก�ยสงข�รวจสงข�รมโนสงข�รอนเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งอนไมำเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งครนประกอบก�ยสงข�รวจสงข�รมโนสงข�รอนเปนไปเพอคว�มเบยดบ�งอนไมำเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งเข�ยำอมเข�ถงโลกทมก�รเบยดเบยนบ�งไมำมก�รเบยดเบยนบ�งครนเข�ไปถงโลกทมก�รเบยนบ�งไมำมก�รเบยดเบยนบ�งเข�ยำอมกระทบผสสะอนเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งไมำ เปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งเข�ยำอมเสวยเวทน�อนเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งไมำเปนไปเพอคว�มเบยดเบยนบ�งซงเกลอนกลำนไปดวยทงสขและทกขดงเชำนมนษยทงหล�ยเทวด�บ�งพวกวนบ�ตบ�งพวกดกำอนภกษทงหล�ยอยำ�งนแลเรยกวำ�กรรมทงด�ทงข�วมวบ�กทงด�ทงข�ว ดกำอนภกษทงหล�ยอยำ�งไรเรยกวำ�กรรมไมำด�ไมำข�วมวบ�กไมำด�ไมำข�วและยำอมเปนไปเพอคว�มสนแหำงกรรมดกำอนภกษทงหล�ยกรรมใดเปนกรรมด�มวบ�กด�กรรมใดเปนกรรมข�ววบ�กข�วกรรมใดเปนทงด�ทงข�วมวบ�กทงด�ทงข�วกรรมอนประกอบดวยเจตน�เพอทจะละกรรมเหลำ�นกรรมอยำ�งนแลเรยกวำ�กรรมไมำด�ไมำข�วมวบ�กไมำด�ไมำข�วและยำอมเปนไปเพอคว�มสนแหำงกรรม ดกำอนภกษทงหล�ยกรรม๔อยำ�งเหลำ�นอนเร�กระท�ใหแจงแลวรทว แลวดวยปญญ�อนยงดวยตนเอง๗ ค�วำ�กรรมด�อรรถกถ�อธบ�ยวำ�๘ไดแกำอกศลกรรม๑๐และค�วำ�วบ�กด�นนหม�ยคว�มวำ�เพร�ะเปนเหตทจะใหเกดในอบ�ย

กรรมข�วหม�ยถงกศลกรรมบถ๑๐มวบ�กข�วคอเปนเหตทจะใหเกดในสวรรค กรรมทงด�ทงข�วมวบ�กทงด�และข�วหม�ยคว�มวำ�ท�ทงอกศลกรรมและกศลกรรม

ปะปนกนไปซงผนนกยำอมจะไดรบทงวบ�กของอกศลและกศลคอไดรบทงคว�มสขและคว�มทกขดงเชำนทเร�ไดรบกนอยำทกวนนอนงส�หรบผทท�ทงอกศลกรรมและกศลกรรมทปะปนกนนพระอรรถกถ�จ�รยทำ�นไดใหตวอยำ�งไววำ�เชำนผทไปเกดในก�เนดของสตวเดยรจฉ�นดวยอ�น�จของอกศลกจะเกดในฐ�นะทดเชำนเกดเปนช�งมงคลเมอเกดม�แลวกมคว�มสขหรอแมถ�ห�กผนนจะไดไปเกดในร�ชตระกลดวยอ�น�จของกศลแตำเมอเกดม�แลวกจะประสบคว�มทกขตำ�งๆเพร�ะอ�น�จของอกศลสำวนกรรมไมำด�ไมำข�วนนทำ�นหม�ยถงมรรคญ�ณทง๔ซงจะท�ใหสนกรรมไปหม�ยคว�มวำ�ส�หรบผทไดประกอบกรรมกลำ�วคอประพฤตธรรมจนไดบรรลมรรคผลทง๔นนเมอไดบรรลถงขนโสด�ปตตมรรคอกศลกรรมทกอยำ�งทเคยท�ม�กเปนอนยกเลกเปนอโหสกรรมแมฝ�ยกศลกรรมซงโดยปกตจะตองใหผลสบตำอไปอกหล�ยช�ตแตำกจะใหผลอยำ�งม�กเพยง๗ช�ตเทำ�นนเพร�ะผไดบรรลเปนพระโสด�บนแลวอยำ�งช�ในช�ตท๗จะตองเปนพระอรหนตและเมอเปนพระอรหนตแลวกศลกรรมทกอยำ�งจะใหผลกเพยงในช�ตนนเทำ�นนเมอทำ�นปรนพพ�นแลวกเปนอนยกเลกกนหมดเพร�ะทำ�นไมำปฏสนธอกตำอไป กรรมขอสดท�ยหม�ยถงกรรมของพระอรยบคคลเพร�ะโดยทวไปปถชนจะท�กรรม อะไรจะตองหวงผลเสมอเปนก�รกระท�ดวยอ�น�จของตณห�และอป�ท�นเพร�ะฉะนนจงมวบ�กตำอไปเสมอตร�บทตณห�และอป�ท�นยงไมำหมดจ�กสนด�นสำวนพระอรยบคคลประกอบกรรมเพอคว�มสนแหำงกเลสเปนจดหม�ยส�คญไมำใชำหวงอยำ�งปถชนเพร�ะฉะนนก�รกระท�ของทำ�นกมแตำจะท�ใหกเลสเบ�บ�งลงไปทกทจนกระทงในทสดกเลสกหมดสนไมำมเหลอในเมอเปนพระอรหนตฉะนนผทเหนแจงในอรยสจเหนคว�มเกดเปนทกขเหนตณห�เปนเหตใหเกดทกขจงคดประกอบกรรมเพอทจะละทงกศลและอกศลและผทคดจะประกอบกรรมเพอละกรรมกมแตำพระอรยบคคลเทำ�นนหรออยำ�งนอยกจะตองเปนคนทใกลตำอก�รบรรลมรรคผลเทำ�นน

ค�วำ� ประกอบก�ยสงข�รวจสงข�รมโนสงข�รนนหม�ยคว�มวำ�ประกอบ“ก�ยกรรม วจกรรมมโนกรรมผใดประกอบกรรมซงจะเรยกเปนก�รกระท�ท�งก�ยท�งว�จ�หรอเปนเพยงท�งใจคอเปนเพยงคว�มนกคดเทำ�นนกต�มถ�ห�กท�ไปดวยเจตน�ทคดแตำจะ

เบยดเบยนเทำ�นนกจกเปนเหตใหไปเกดหรอไดไปอยำในทซงมแตำก�รเบยดเบยนกนห�กท�ไปดวยเจตน�ทคดแตำจะเกอกลเข�อยำ�งเดยวไมำมเจตน�ทจะเบยดเบยนใครๆเลยกจกเปนเหตใหไดไปเกดหรอใหไดไปอยำในทซงไมำมก�รเบยดเบยนกนเลยแตำถ�ห�กบ�งครงกคดดบ�งครงกคดชวกจะเปนเหตใหไดไปเกดหรอไปอยำในทซงมทงก�รเบยดเบยนกนและไมำเบยดเบยนกนดงเชำนในโลกมนษยจ�กทกลำ�วม�ถ�พจ�รณ�ดใหลกซงแลวกจะจบหลกไดว�เหตไรเร�จงม�เกดเปนมนษยม�เกดในโลกซงมทงคว�มดและคว�มชวกพงพจ�รณ�ดสภ�พจตใจของตนเองพจ�รณ�ดใหลกซงตงแตำเปนท�รกหรอถ�ท�ไดกขอใหพจ�รณ�ดตงแตำแรกปฏสนธจ�กพทธพจนทไดยกม�ในข�งตนเร�จะพบคว�มหม�ยทลกซงวำ�โลกทมสงทมชวตไมำใชำมเฉพ�ะโลกนเทำ�นนและจะท�ใหเข�ใจตำอไปอกวำ�เพร�ะก�รกระท�ของมนษยหรอของสตวทงหล�ยนนเองทจะบนด�ลใหโลกนหรอโลกไหนกต�มเปนนรกหรอเปนสวรรคโลกจะเปนนรกหรอเปนสวรรคปจจยส�คญอยำทศลธรรมในสงคมและใครจะอยำในสงคมชนดไหนไปเกดในโลกอยำ�งไรนนขนอยำกบสภ�พแหำงจตใจของตนดงขอคว�มในพระสตรตอนหนงทกลำ�วถงประเดนนคว�มวำ�๙ วญญ�ณยำอมรจกททเหม�ะสมแกำตวมนเองวญญ�ณสงยำอมเกดในทสงวญญ�ณต�ยำอมเกดในทต� ภกษทงหล�ยทำอนไมทขว�งขนไปในอ�ก�ศบ�งครงกตกลงม�โดยเอ�โคนลงม�กำอนบ�งครงกเอ�ปล�ยลงม�กำอนบ�งครงกเอ�ตรงกล�งลงม�กำอนฉนใด ภกษทงหล�ยสตวทงหล�ยทมอวชช�เปนนวรณมตณห�เปนสงโยชนยำอมทำองเทยวเวยนวำ�ยต�ยเกดบ�งครงกจ�กโลกนไปสำโลกอนบ�งครงกจ�กโลกอนม�สำโลกน ขอนนเพร�ะเหตไรภกษทงหล�ยขอนนกเพร�ะไมำเหนแจงซงอรยสจ๔ จ�กทกลำ�วม�ทงหมดจงเหนวำ�กรรมเหลำ�นยำอมจ�แนกสตวโลกทงหล�ยใหด�เนนไปหรอเปนไปแตกตำ�งกนออกไปทงในสำวนก�รด�เนนชวตปจจบนและสำงผลใหไปก�เนดในภพภมตำ�งๆทแตกตำ�งกนในอน�คตผทท�กรรม

ข�วยำอมไปสำสถ�นทดมคว�มสขรนรมยผทท�กรรมด�ยำอมไปสำสถ�นทไมำดไดรบคว�มทกขเวทน�ผท�กรรมข�วบ�งด�บ�งยำอมไปสำคว�มสขบ�งคว�มทกขบ�งเจอปนกนไปต�มสดสำวนของกรรมทไดกระท�ไวสำวนผท

ไมำไดท�กรรมใดเลยคอทงไมำไดกระท�กรรมทไมำด�ไมำข�วยำอมด�เนนไปสำคว�มเปนมนษยอยำ�งสมบรณคอเมอท�ไดอยำ�งนยำอมไดชอวำ�สนกรรมเมอต�ยไปแลวยำอมไมำกลบม�เกดรบคว�มทกขคว�มสขของกรรมอกเปนตน ในมห�กรรมวภงคสตรพระพทธเจ�ทรงไดจ�แนกบคคลเปน๔ประเภททมคว�มสมพนธเกยวกบก�รใหผลของกรรมหรอมคว�มสมพนธตำอคว�มเปนไปของชวตในลกษณะตำ�งๆซงพอสรปใจคว�มไดดงน๑๐ บคคลประเภทท๑เปนผประกอบอกศลกรรมบถ๑๐เมอสนชพลงยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกทงนเพร�ะเข�ไดกระท�กรรมชวอนจะพงเสวยผลเปนทกขไวในก�ลกำอนหรอในก�ลหลงตำอม�หรอไมำกในเวล�จะต�ยเข�ยดถอมจฉ�ทฏฐเข�ไวเตมทก�รทเข�ประกอบอกศลกรรมบถ๑๐นนเข�ยำอมไดเสวยผลของมนในปจจบน(ทฏเฐวธมเม) หรอในทเกด(อปปชเช) หรอในล�ดบตำอไปๆ (อปเรว�ปรย�เย) บคคลประเภทท๒เปนผประกอบอกศลกรรมบถเมอแตกก�ยภ�ยหลงมรณะยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคทงนเพร�ะเข�ไดกระท�กรรมดอนจะพงเสวยผลเปนสขไวในก�ลกำอนหรอในก�ลภ�ยหลงตำอม�หรอไมำกในเวล�จะต�ยเข�ยดถอสมม�ทฏฐเข�ไวเตมทสำวนก�รทเข�ประกอบอกศลกรรมบถ๑๐ไวนนเข�กยำอมจะไดเสวยผลของมนในปจจบนหรอททเกดหรอในล�ดบตำอๆไป บคคลประเภทท๓เปนผประกอบกศลกรรมบถ๑๐เมอก�ยแตกสล�ยหลงมรณะยำอม เข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกทงนเพร�ะเข�ไดกระท�กรรมชวอนจะพงเสวยผลเปนทกขไวในก�ลกำอนหรอในก�ลภ�ยหลงตำอม�หรอไมำกในเวล�จะต�ยเข�ยดถอมจฉ�ทฏฐเข�ไวเตมทสำวนก�รทเข�ประกอบกศลกรรมถบ๑๐ไวนนเข�กยำอมจะไดเสวยผลของมนในปจจบนหรอในททเกดหรอในล�ดบตำอๆไป บคคลประเภทท๔เปนผประกอบกศลกรรมบถ๑๐เมอก�ยแตกสล�ยหลงมรณะยำอม

เข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกทงนเพร�ะเข�ไดกระท�กรรมชวอนจะพงเสวยผลเปนทกขไวในก�ลกำอนหรอในก�ลภ�ยหลงตำอม�หรอไมำกในเวล�จะต�ยเข�ยดถอมจฉ�ทฏฐเข�ไวเตมทสำวน

ก�รทเข�ประกอบกศลกรรมบถ๑๐ไวนนเข�กยำอมจะไดเสวยผลของมนในปจจบนหรอในททเกดหรอในล�ดบตำอๆไป สำวนในชนอรรถกถ�ทำ�นไดแสดงถงคว�มสมพนธของกรรมทมตำอคว�มเปนไปของชวตไวเปนจ�นวนม�กซงส�ม�รถน�ม�ประมวลไดดงน กรรม๑๒ซงแบำงเปนหมวดทมคว�มสมพนธกบก�รด�เนนไปของชวตไดดงน หมวดท๑แบำงต�มคว�มสมพนธกบเวล�คอจ�แนกต�มเวล�ทใหผลมดงน๑๑ ๑) ทฏฐธรรมเวทนยกรรมคอกรรมทใหผลในปจจบนไดแกำกรรมดกต�มชวกต�มท กระท�ในขณะแหำงชวนจตดวงแรกในบรรด�ชวนจตทง๗แหำงชวนวถหนงพดเปนภ�ษ�วช�ก�รวำ�ไดชวนเจตน�หนงกรรมนใหผลเฉพ�ะในช�ตนเทำ�นนถ�ไมำมโอก�สใหผลช�ตนกล�ยเปนอโหสกรรมไมำมผลตำอไปเหตทใหผลในช�ตนเพร�ะเปนเจตน�ดวงแรกไมำถกกรรมอนครอบง�เปนก�รปรงแตำงแตำเรมแรกจงมก�ลงแรงแตำไมำใหผลตำอจ�กช�ตนไปอกเพร�ะไมำไดมก�รเสพคนจงมผลเลกนอยทำ�นเปรยบวำ�เหมอนพร�นเหนเนอหยบลกศรยงไปทนทถ�ถกเนอกลมทนนแตำถ�พล�ดเนอกรอดไปเลย ๒) อปปชชเวทนยกรรมคอกรรมใหผลในภพทจะเกดคอในภพหน�ไดแกำกรรมดก ต�มชวกต�มทกระท�ในขณะแหำงชวนจตดวงสดท�ยในบรรด�ชวนจตทง๗แหำงชวนวถแหำงหนงๆพดเปนภ�ษ�วช�ก�รวำ�ไดแกำชวนเจตน�ท๗กรรมนใหผลเฉพ�ะในช�ตถดไปเทำ�นนถ�ไมำมโอก�สใหผลในช�ตหน�กกล�ยเปนอโหสกรรมทเปนเชำนนเพร�ะเปนเจตน�ท�ยสดของชวนวถเปนตวใหส�เรจคว�มประสงคและไดคว�มเสพคนจ�กชวนเจตน�กำอนๆม�แลวแตำในเวล�เดยวกนกมก�ลงจ�กดเพร�ะเปนขณะจตทก�ลงสนสดชวนวถ ๓) อปร�ปรยเวทนยกรรมกรรมใหผลในภพตำอๆไปไดแกำกรรมดกต�มชวกต�มทท�

ขณะแหำงชวนจตทง๕ในระหวำ�งคอชวนจตท๒-๖แหำงชวนวถหนงๆพดเปนภ�ษ�วช�ก�รวำ�ไดแกำชวนเจตน�ทสองถงทหกกรรมนใหผลไดเรอยไปในอน�คตเมอเลยจ�กภพหน�ไปแลวคอไดโอก�สเมอใดกใหผลเมอนนไมำเปนอโหสกรรมตร�บเทำ�ทยงอยำในสงส�รวฏทำ�นเปรยบเหมอนสนขไลำเนอต�มทนเมอใดกกดเมอนน

๔) อโหสกรรมกรรมเลกใหผลไดแกำกรรมดกต�มชวกต�มซงไมำไดโอก�สทจะใหผลภ�ยในเวล�ทจะออกผลไดเมอผำ�นลำวงเวล�นนไปแลวกไมำใหผลอกตำอไป (อโหสกรรมนคว�มจรงเปนค�ส�มญแปลวำ� กรรมไดมแลว แตำทำ�น“ ”น�ม�ใชเปนศพทเฉพ�ะในคว�มหม�ยวำ� มแตำกรรมเทำ�นนวบ�กไมำมมใชำ“แปลวำ�เลกใหผลหรอใหผลเสรจแลวอยำ�งทแปลแบบใหเข�ใจกนงำ�ยๆต�มส�นวนทเคยชน) หมวดท๒แบำงต�มคว�มสมพนธของหน�ทคอจ�แนกก�รใหผลต�มหน�ทไดดงน ๕) ชนกกรรมคอกรรมแตำงใหเกดหรอกรรมทเปนตวน�ไปเกดไดแกำกรรมคอเจตน�ดกต�มชวกต�มทเปนตวท�ใหเกดขนธทเปนวบ�กทงในขณะทปฏสนธและในเวล�ทชวตเปนไป(ปวตตก�ล) ๖) อปตถมภกรรมคอกรรมสนบสนนไดแกำกรรมพวกเดยวกนกบชนกกรรมซงไมำ ส�ม�รถใหเกดวบ�กเองแตำเข�ชำวยสนบสนนหรอซ�เตมตำอจ�กชนกกรรมท�ใหสขหรอทกขทเกดขนในขนธซงเปนวบ�กนนเปนไปไดน�น ๗) อปปฬกกรรมคอกรรมบบคนไดแกำกรรมฝ�ยตรงข�มกบชนกกรรมซงใหผลบบคนแหำงชนกกรรมและอปตถมภกกรรมท�ใหสขหรอทกขทเกดขนในขนธซงเปนวบ�กนนไมำเปนไปไดน�น ๘) อปฆ�ตกรรมกรรมตดรอนไดแกำกรรมฝ�ยตรงข�มทมก�ลงแรงเข�ตดรอน คว�มส�ม�รถของกรรมอนทมก�ลงนอยกวำ�เสยห�มวบ�กของกรรมนนข�ดไปเสยแลวเปดชำองแกำวบ�กของตนเชำนปตฆ�ตกรรมของพระเจ�อช�ตศตรทตดรอนกศลกรรมของพระองคเสยเปนตน หมวดท๓แบำงต�มคว�มสมพนธของคว�มหนกเบ�คอจ�แนกต�มคว�มหนกเบ�ของก�รใหผลไดดงน ๙) ครกรรมกรรมหนกไดแกำกรรมทผลแรงม�กในฝ�ยดไดแกำสม�บต๘ในฝ�ยชว

ไดแกำอนนตรยกรรมมม�ตฆ�ตเปนตนยำอมใหผลกำอนและครอบง�กรรมอนๆเสยเปรยบเหมอนน�ใหญำไหลบำ�ทำวมทบน�นอยไป ๑๐) พหลกรรมหรออ�จณณกรรมกรรมท�ม�กหรอกรรมทเคยชนไดแกำกรรมดหรอ

กรรมชวทประพฤตม�กหรอท�บำอยๆสงสมเคยชนเปนนสยเชำนเปนคนมศลดหรอเปนคนทศลเปนตนกรรมไหนท�บำอยท�ม�กเคยชนมก�ลงกวำ�กใหผลไดกำอนเหมอนนกมวยปล�ลงสกนคนไหนแขงแรงเกำงกวำ�กชนะไปกรรมนตำอเมอไมำมครกรรมจงจะใหผล ๑๑) อ�สนนกรรมคอกรรมจวนเจยนหรอกรรมใกลต�ยไดแกำกรรมทกระท�หรอระลกขนม�ในเวล�ใกลจะต�ยจบใจอยำใหมำๆ ถ�ไมำมกรรม๒ขอกำอนกจะใหผลกำอนกรรมอนๆ (แตำคมภรอภธมมตถวภ�วนกลำ�ววำ�อ�สนนกรรมใหผลกำอนอ�จณณกรรม) เปรยบเหมอนโคแออดอยำในคอกพอน�ยโคบ�ลเปดประตออกโคตวใดอยำรมประตคอกแมเปนโคแกำอำอนแอกออกไปไดกำอน ๑๒) กตตต�กรรมหรอกตตต�ว�ปนกรรมกรรมสกแตำท�ไดแกำกรรมทท�ดวยเจตน� อนอำอนหรอมใชำเจตน�อยำ�งนนๆโดยตรงเปนกรรมทเบ�เปรยบเหมอนลกศรทคนบ�ยงไป ตำอเมอไมำมกรรมส�มขอกำอนกรรมนจงจะใหผล ในคมภรอภธมมตถสงคหะไดแสดงกรรม๔ไวอกหมวดหนงรวมเปน๑๖คอ๑๒ หมวดท๔วำ�โดยป�กฏฐ�นเปนก�รอธบ�ยถงคว�มสมพนธของสถ�นทหรอภพตำอก�ร ใหผลของกรรมดงน ๑๓) อกศลกรรมคอกรรมทเปนอกศลยกเวนอทธจจะหรอจ�แนกโดยนยหนงไดแกำ อกศลกรรมบถ๑๐ยำอมท�ใหก�เนดในอบ�ยภม ๑๔) ก�ม�วจรกศลกรรมกรรมทเปนกศลระดบก�ม�วจรเชำนทจ�แนกเปนบญกรย�วตถ๑๐ยำอมใหก�เนดในก�มสคตภพ๗ (คอมนษยและสวรรค๖) ๑๕) รป�วจรกศลกรรมกรรมทเปนกศลระดบอรป�วจรคอรปฌ�น๔หรอ๕ของผยง ไมำบรรลอรหตตผลยำอมใหก�เนดในรปภพ

๑๖) อรป�วจรกศลกรรมกรรมทเปนกศลระดบอรป�วจรคออรปฌ�น๔ของผยงไมำ บรรลอรหตตผลยำอมใหก�เนดในอรปภพ ในคมภรมโนรถปรณ๑๓ไดอธบ�ยเรองกรรม๑๒นไวโดยพสด�รยงกวำ�ทอนๆแตำทำ�นเรยกก�รจ�แนกกรรมแบบนวำ�เปนสตตนตปรย�ยคอเปนแนวของนกพระสตรและนบจ�นวนวำ�เปนกรรม๑๑โดยถอวำ�อโหสกรรมเปนเพยงอ�ก�รทกรรมตำ�งๆไมำใหผลเปนเพยง

ค�ทใชอธบ�ยกรรมอนๆแทรกอยำในทตำ�งๆจงไมำนบเปนกรรมอยำ�งหนงตำ�งห�กนอกจ�กนนทำ�นกลำ�ววำ�กรรมโดยอภธรรมปรย�ยคอแบบอภธรรมมจ�นวน๑๖ไดแกำกรรมทจ�แนกดวยสมบต๔และวบต๔เปนตน นอกจ�กนยงมอรรถกถ�ทอธบ�ยกรรมชดนไวไมำครบจ�นวนอก๒-๓แหำงโดยเฉพ�ะ คมภรปปญจสทนอธบ�ยเฉพ�ะหมวดท๑๑๔และหมวดท๒เทำ�นน๑๕ กรรม๑๒นเรยกไดวำ�เปนมตของพระอรรถกถ�จ�รยโดยแทแมวำ�จะมบ�งขอทไดเค�คว�มเดมจ�กพระบ�ลคอพระไตรปฎกบ�งขอกต�มกรรมบ�งขอทวำ�นนไดแกำกรรมทอยำในหมวดแรกซงจ�แนกต�มคว�มสมพนธของเวล�หรอจ�แนกต�มก�ลใหผลโดยเฉพ�ะ๓ขอแรกซงมตนเค�ม�จ�กบ�ลคว�มวำ� ภกษทงหล�ยวบ�กแหำงกรรมทงหล�ยเปนไฉนเร�กลำ�ววำ�วบ�กแหำงกรรมทงหล�ยม๓อยำ�งคอในปจจบน (ทฏเฐวธมเม) ในททเกด (อปปชเชว�)หรอในล�ดบตำอๆไป (อปเรว�ปรย�เย)๑๖ ภกษทงหล�ยเหตเพอคว�มเกดขนแหำงกรรมทงหล�ยม๓ประก�รดงนส�มประก�รอะไรบ�งไดแกำโลภะ...โทสะ...โมหะเปนเหตเพอคว�มเกดแหำงกรรมทงหล�ยกรรมทกระท�ดวยโลภะเกดจ�กโลภะมโลภะเปนเหตมโลภะเปนสมทย...กรรมทกระท�ดวยโทสะ ...กรรมทกระท�ดวยโมหะเกดจ�กโมหะมโมหะเปนเหตมโมหะเปนสมทยยำอมใหผลในททอตตภ�พของเข�บงเกดขนกรรมนนใหผลณทใดเข�ยำอมเสวยวบ�กกรรมนนณทนนในปจจบน (ทฏเฐวธมเม) หรอในททเกด (อปปชเชว�) หรอในล�ดบตำอๆไป (อปเรว�ปรย�เย)๑๗ จ�กทกลำ�วม�ทงหมดจะเหนวำ�กรรมนนมสำวนสมพนธเกยวของอยำ�งแยกกนไมำออกตำอก�รด�เนนไปของชวตมนษยไมำวำ�สขหรอทกขหรอหลงจ�กสนชพไปแลวจะไปเกดเปนอะไรภพภมหรอสถ�นทอยำ�งไรยำอมขนอยำกบกรรมทบคคลไดกระท�ไวทงสนซงในทนขออธบ�ยกรรม๑๒ซงจะชำวยใหมองเหนภ�พของกรรมวำ�มคว�มสมพนธอยำ�งไรกบคว�มเปนไปของชวตไดชดเจนม�กยงขน ดงไดกลำ�วม�แลววำ�กรรมยำอมน�มนษยไปเกดในลกษณะตำ�งกนออกไปจะไปอยำในภพภมทดหรอไมำดกขนอยำกบกรรมเปน

ตวก�หนดโดยเรมจ�กเมอกรรมน�ไปปฏสนธในภพใหมำคอคนทท�กรรมดไวยำอมไปเกดในภพทดคนท�

กรรมชวไวม�กไปเกดในภพทชวกรรมทสำงใหเกดนนเรยกวำ�ชนกกรรม (ชนก=ใหเกด) สมมตวำ�ชนกกรรมฝ�ยดสำงเข�ใหเกดในตระกลทดมงคงดวยทรพยสนสมบตและบรว�รมตระกลสงเข�เกดเชำนนนแลวไมำประม�ทหมนห�ทรพยเพมเตมรกษ�ทรพยเกำ�ใหมนคงมคว�มเค�รพนบนอบตำอผควรเค�รพถนอมน�ใจบรว�รดวยก�รสงเคร�ะหเออเฟ อพดจ�ไพเร�ะท�ประโยชนใหและว�งตนเหม�ะสมก�รกระท�เชำนนนเปนอปถมภกกรรมชำวยสำงเสรมผลของกรรมดเกำ�รวมกบกรรมใหมำท�ใหเข�มงคงม�กขนมบรว�รดม�กขนตรงกนข�มถ�เข�ไดฐ�นะเชำนนนเพร�ะกศลกรรมในอดตสำงผลใหแลวเข�มวเม�ประม�ท ผล�ญทรพยสนดวยอบ�ยมขน�น�ประก�รมเกยจคร�นท�ก�รง�นและคบมตรเลวเปนตนกรรมของเข�นนมสภ�พเปนอปปฬกกรรมบบคนเข�ใหต�ตอยลงจนสนเนอประด�ตวบรว�รกหมดสนถ�เข�ท�ชวม�กขนกรรมนนจะกล�ยเปนอปฆ�ตกรรม-ตดรอนผลแหำงกรรมดเกำ�ใหสนไปกล�ยเปนคนลำมจมสนคว�มรำงเรองในชวต อกด�นหนงสมมตวำ�บคคลผหนงเกดม�ล�บ�กย�กเขญขดสนทงทรพยและบรว�ร รปรำ�งผวพรรณกไมำง�มเพร�ะอกศลกรรมในช�ตกำอนหลอมตวเปนชนกกรรมฝ�ยชวเมอเกดม�แลวเข�ประกอบกรรมชวซ�เข�อกกรรมนนมสภ�พเปนอปถมภกกรรมชำวยสนบสนนกรรมเกำ�ใหทวแรงขนท�ใหฐ�นะของเข�ทรดหนกลงไปกวำ�เดมแตำถ�เข�ผเกดม�ต�ตอยเชำนนนแลวไมำประม�ทอ�ศยคว�มเพยรพย�ย�มในท�งทชอบถอเอ�คว�มอตส�หะเปนแรงหนนชวตรจกคบมตรดกรรมของเข�นนมสภ�พเปนอปปฬกกรรมบบคนผลของอกศลกรรมเกำ�ใหเพล�ก�ลงลงเข�มคว�มเพยรในท�งทชอบม�กขนขวนขว�ยในท�งบญกศลม�กขนกรรมของเข�แปรสภ�พเปนอปฆ�ตกรรมหรออปจเฉทกรรมตดรอนผลแหำงอกศลกรรมเกำ�ใหข�ดสญจนในทสดเข�เปนคนตงตนไดดมหลกฐ�นมนคงทกลำ�วม�นคอกรรมทจดต�มหน�ทหรอกลำ�วอกนยหนงวำ�หน�ทของกรรมซงม ลกษณะหน�ทใหเกดอปถมภบบคนและตดรอน

สำวนก�ลทใหผลและแรงหนกเบ�ของกรรมนนมคว�มสมพนธกนม�กคอกรรมหนก (ครกรรม) ทงฝ�ยดและฝ�ยชวจะใหผลในปจจบนทนต�เหน (ทฏฐธมมเวทนย) สำวนกรรมทเปนอ�จณ

หรอพหลกรรมนนถ�ยงไมำมโอก�สใหผลในช�ตปจจบนกจะยกยอดไปใหผลในช�ตถดไป (อปชชเวทนย) และช�ตตำอๆไป (อปร�ปรเวทนย) สดแลวแตำโอก�สททำ�นเปรยบเหมอนสนขไลำเนอทนเข�เมอใดกดเมอนนกรรมทบคคลท�เมอจวนสนชวต (อ�สนนกรรม) นนมกใหผลกำอนกรรมอนๆเพร�ะจตไปหนำวงอ�รมณนนไวแนำนไมำวำ�จะเปนฝ�ยดหรอฝ�ยชวกรรมนนใกลจตจตและใกลปฏสนธจตทำ�นวำ�แมบ�งคร�วจะมก�ลงนอยกใหผลกำอนกรรมอนเปรยบเหมอนรถตดไฟแดงเมอไฟเขยวอนเปนสญญ�ณใหรถไปไดเปดขนรถคนหน�แมจะมก�ลงวงนอยกออกไดกำอนพอผำ�นสแยกไปแลวรถทมก�ลงดกวำ�ยำอมแซงขนหน�ไปได ในอรรถกถ�ชนหลง๑๘ทำ�นเปรยบผลของอ�สนนกรรมวำ�เหมอนววทขงรวมกนอยำใน คอกรำงเช�ม�รอกนอยำทประตคอกพอน�ยโคบ�ล(คนเลยงโค) เปดประตคอกววตวใดอยำใกลประตทสดจะเปนแมำโคลกโคหรอโคแกำกต�มยำอมออกม�ไดกำอนแตำเนองจ�กก�ลงเพล�ลงพอออกม�ในทโลำงแลวววตวใดมก�ลงม�กววตวนนยำอมเดนน�หน�ไปผลของอ�สนนกรรมใหผลกำอนกจรงแตำใหผลในระยะสนเทำ�นนเมอสนแรงของอ�สนนกรรมแลวกเปนโอก�สของอ�จณกรรมหรอพหลกรรมคอกรรมทคนท�จนเคยชนท�จนเปนนสยในคมภรอปท�น๑๙ซงไดเลำ�ประวตอดตของพระส�วกทงหล�ยทเกยวกบอ�สนนกรรมเชำนประวตอดตช�ตของพระเถระทำ�นหนงเคยเปนพร�นลำ�เนอวนหนงเหนพระตสสพทธเจ�เกดคว�มเลอมใสไดถว�ยหญ�ก�หนงเปนทรองนงแลวมจตใจผำองใสครนออกจ�กทนนไปไมำน�นกถกร�ชสหกดต�ยเพร�ะกรรมทท�ไวใกลต�ย (อ�สนเนเมกต กมม ) คอก�รทไดพบไดถว�ยหญ�และมจตเลอมใสในพระพทธเจ�นนจงไดเกดในสวรรคสำวนกรรมทท�โดยไมำมเจตน�ทเรยกวำ�กตตต�กรรมหรอกตตต�ว�ปนกรรมคอกรรมสกแตำวำ�ท�นนใหผลนอยทสดมก�ลงนอยทสดเมอกรรมอนไมำมจะใหผลแลวกรรมนจงจะใหผลเปนเหมอนหนร�ยยำอยทสด๒๐กรรมใดคอยโอก�สใหผลอยำแตำไมำมโอก�สเลยจงเลกแลวตำอกนไมำใหผลอกกรรมนนเรยก

อโหสกรรมเปรยบเหมอนเมลดพชทเกบไวน�นเกนไปหรอถกควใหสกดวยไฟเสยแลวไมำมโอก�สงอกขนไดอกดงไดกลำ�วแลววำ�กรรมเปนเรองสลบซบซอนม�กแตำผมปญญ�กพอตรองต�มใหเหนจรงไดเพร�ะค�สอนของพระพทธเจ�นนไมำย�กเกนไปจนตรองต�มดวยปญญ�แลวกไมำเหนและไมำ

งำ�ยเกนไปจนไมำตองตรองต�มกเหนไดกรรมบ�งอยำ�งบคคลท�โดยไมำเจตน�กจรงแตำกำอผลสขและทกขใหแกำผอนไดผท�กรรมเชำนนนยำอมไดรบผลตอบแทนม�ในท�นองเดยวกนเชำนน�ยแดงอยำบนบ�นโยนกอนหนลงม�ท�งหน�ตำ�งแตำม�โดนหวน�ยด�โดยบงเอญเวล�กรรมจะใหผลกจะเปนไปในลกษณะเดยวกนโดยบงเอญเชำนเดยวกนนเรยกวำ�ผลแหำงกตตต�กรรม ๔.๓กรรมมผลใหก�เนดของชวตแตกตำ�งกนไดอยำ�งไร กรรมไมำวำ�จะเปนกรรมดหรอกรรมชวยำอมคอยตดต�มบคคลผท�อยำเสมอเหมอนเง�ต�มตวแตำก�รทคนมองไมำเหนก�รท�ง�นของกรรมกเพร�ะด�เนนชวตอยำในท�งมดเหมอนบคคลไมำเหนผตดต�มตนอยำในทมดพอเข�สำทสวำ�งถ�เข�เหลยวไปมองยำอมเหนไดบคคลทไดรบก�รอบรมจตใหสงบสะอ�ดและสวำ�งขนเทำ�ใดกจะยงมองเหนกรรมและผลของกรรมละเอยดประณตขนเทำ�นนโดยทวไปกรรมจะใหผลกตำอเมอสกงอมเตมทแลวมนมระยะฟกตวต�มสมควรบคคลผมปญญ�นอยจงเหนไดย�กอนงชวตของมนษยสนเกนไปเพยงชวตเดยวไมำเพยงพอในก�รพสจนกรรมใหตลอดไดก�รฟกตวของกรรมกเหมอนก�รมครรภของสตรเมอครบก�หนดจงคลอดหรอเหมอนก�รสกของผลไมยำอมตองอ�ศยเวล�ต�มสมควรก�รรอคอยของกรรมอ�จใชเวล�รอยปพนปหรอหมนปกไดแมรอคอยน�นถงป�นนนและมคว�มสลบซบซอนม�กเพยงใดกรรมกส�ม�รถห�ตวผท�ไดถกตองเสมอเปรยบเสมอนลกโคแมจะรวมอยำในฝงโคเปนอนม�กกส�ม�รถห�แมำของมนพบหรอเหมอนเดกทรเดยงส�แลวยำอมจ�แมำของตนไดดวยเหตนกรรมจงเปนสงสะทอนใหเกดคว�มแตกตำ�งในก�รด�เนนไปของชวตอยำ�งหลกเลยงไมำไดไมำวำ�จะเปนกรรมทกระท�อยำ ในปจจบนหรอทจะท�ในอน�คตยำอมสำงผลใหเกดคว�มแตกตำ�งของชวตสบเนองไปเรอยๆ จนกวำ�จะหมดแรงกรรมดงพทธพจนทเกยวกบผลของกรรมซงมผลท�ใหชวตมคว�มแตกตำ�งกนและใหผลสบเนองจ�กปจจบนไปถงภพซงปร�กฏในจฬกมมวภงคสตรพอสรปใจคว�มไดดงน

ดกำอนม�ณพสตวทงหล�ยมกรรมเปนของตนเปนท�ย�ทแหำงกรรมมกรรมเปนก�เนดมกรรมเปนเผำ�พนธมกรรมเปนทพงพ�อ�ศยกรรมยำอมจ�แนกสตวทงหล�ยใหทร�มและประณต ๑) สตรหรอบรษมกท�ป�ณ�ตบ�ตเปนคนเหยมโหดหมกมำนอยำในก�รประหตประห�รไรเมตต�ก�รณยดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดณทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมอ�ยสน ๒) สตรหรอบรษผเวนป�ณ�ตบ�ตมเมตต�ก�รณยมกเกอกลแกำสรรพสตวดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลก สวรรคหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดณทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมอ�ยยน ๓) สตรหรอบรษผมนสยชอบเบยดเบยนท�ร�ยสตวทงหล�ยดวยมอไมศสตร�ดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกมกจะเปนคนมโรคม�ก (ขโรค) ๔) สตรหรอบรษผไมำมนสยชอบเบยดเบยนท�ร�ยสตวทงหล�ยดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคหรอมฉะนนห�กม�เกดเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมโรคนอย (มสขภ�พด) ๕) สตรหรอบรษผเปนคนมกโกรธเคยดแคนงำ�ยใครวำ�กลำ�วนดหนำอยกขดใจพลำงพลำ�นพย�บ�ทแสดงคว�มขงเกลยดใหปร�กฏดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนเมอม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนผวพรรณทร�ม (ไมำสวยไมำง�ม) ๖) สตรหรอบรษผไมำมกโกรธดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนนำ�เลอมใส (มรปรำ�งดสงำ�บคลกภ�พนำ�ชนชม)

๗) สตรหรอบรษผมใจรษย�คนอนไดล�ภไดรบคว�มเค�รพนบถอกร�บไหวบช�กไมำสบ�ยใจทนไมำไดดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆกจะเปนคนมศกด�นอย (มเดชมยศต�แหนำงนอยต�ตอยดอยอ�น�จ) ๘) สตรหรอบรษผไมำมใจรษย�ดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมศกด�ม�ก (มยศถ�บรรด�ม�กมอ�น�จม�ก) ๙) สตรหรอบรษผไมำบ�เพญท�นไมำใหปนข�วน�ผ�นำงหำมเปนตนดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมโภคะนอย ๑๐) สตรหรอบรษผบ�เพญท�นใหปนข�วน�ผ�นำงหำมเปนตนดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมโภคะม�ก ๑๑) สตรหรอบรษผเปนคนแขงกระด�งเยำอหยงชอบดถกคนไมำเค�รพนบถอกร�บไหวแสดงคว�มเออเฟ อแกำผทสมควรไดรบก�รปฏบตเชำนนนดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมตระกลต� ๑๒) สตรหรอบรษผไมำเปนคนแขงกระด�งไมำเยำอหยงแสดงคว�มเค�รพนบถอกร�บไหวเออเฟ อแกำผสมควรไดรบก�รปฏบตเชำนนนดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนผมตระกลสง

๑๓) สตรหรอบรษผไมำเข�ห�ไมำสอบถ�มสมณะหรอพร�หมณวำ�อะไรอะไรชวอะไรมโทษไมำมโทษอะไรควรปฏบตไมำควรปฏบตอะไรเมอท�จะเปนโทษทกขอะไรเมอท�จะเปนประโยชนสขชวก�ลน�นดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอม

เข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมปญญ�ทร�ม (มปญญ�นอย) ๑๔) สตรหรอบรษผรจกเข�ห�สอบถ�มสมณะหรอพร�หมณวำ�อะไรดอะไรชวเปนตนดวยกรรมนนซงถอปฏบตพรงพรอมถงทแลวต�ยไปยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรคหรอมฉะนนห�กม�สำคว�มเปนมนษยจะเกดในทใดๆในภ�ยหลงกจะเปนคนมปญญ�ม�ก๒๑ จ�กพระสตรนจะเหนวำ�แมพระพทธองคจะกลำ�วถงผลทจะประสบในชวตข�งหน�แตำกเนนทก�รกระท�ในปจจบนโดยเฉพ�ะก�รกระท�ทมลกษณะเปนคว�มประพฤตปฏบตอยำ�งเปนประจ�เปนสำวนแหำงก�รด�เนนชวตชนดทจะสร�งสมคณภ�พของจตใจหรอสร�งเสรมบคลกภ�พปรงแตำงลกษณะนสยใหชวตแตำละชวตมคว�มแตกตำ�งกนออกไปและเมอไดรบผลกมลกษณะทมคว�มแตกตำ�งกนออกไปดวยต�มนยแหำงพระสตรนแสดงใหเหนวำ�บคคลสงสมกรรมอยำ�งใดยำอมไดรบผลแหำงกรรมอยำ�งนนของตนประกอบกรรมอนน�ไปสำคว�มเปนอยำ�งใดยำอมไดรบคว�มเปนอยำ�งนนสรปลงในหลกสนๆทวำ� ท�ดไดรบผลดท�ชวไปรบผลชว ๒๒ “ ”สำวนในมห�กมมวภงคสตรกมก�รกลำ�วถงกรรมทมสำวนท�ใหสตวมก�เนดแตกตำ�งกนซงพระพทธองคทรงตรสกบพระอ�นนทคว�มวำ� ภกษทงหล�ยมบคคลอยำ๔จ�พวกคอ ๑) ผท�คว�มชวทงท�งก�ยว�จ�ใจต�ยแลวไปนรกกมทงนเพร�ะบคคลพวกนไดท�กรรมชวตำอเนองกนม�ตงแตำอดตช�ตจนถงปจจบนช�ต ๒) ผท�ชวทงท�งก�ยว�จ�ใจต�ยแลวไปสวรรคกมเพร�ะบคคลพวกนท�กศลไวม�กในช�ตกำอนๆกศลกรรมนนยงมแรงใหผลอยำสำวนกรรมชวทเข�ท�ใหมำยงไมำทนใหผล ๓) ผท�สจรตทงท�งก�ยว�จ�ใจเมอสนชพแลวไปสวรรคกมเพร�ะบคคลพวกนท�คว�มดตดตำอกนม�ตงแตำอดตช�ตจนถงช�ตปจจบน ๔) ผท�คว�มดท�งก�ยว�จ�ใจต�ยแลวไปนรกกมเพร�ะคนพวกนไดท�คว�มชวไวม�กในช�ตกำอนๆอกศลกรรมนนยงมแรงใหผลอยำกศลกรรมทเข�ท�ใหมำยงไมำมโอก�สใหผล๒๓

อนงนอกจ�กเหตผลดงกลำ�วแลวขณะจตทจวนต�ยยงมสำวนประกอบอกคอในขณะท จวนจะต�ยถ�จตของผใดยดมนอยำในกศลธรรมผนนยำอมไปสำสคตสวรรคกำอนจตของผใดยดมนอยำในอกศลธรรมผนนยำอมไปนรกกำอนต�มอทธพลของอ�สนนกรรมดงไดกลำ�วม�แลวนอกจ�กนหลกค�สอนในท�งพระพทธศ�สน�ยงไดยนยนถงคว�มส�คญของจตเมอจวนต�ยวำ�มสำวนสมพนธทท�ใหก�รเกดมคว�มแตกตำ�งกนในก�รก�เนดชวตซงปร�กฏในวตถปมสตรคว�มวำ� เมอจตเศร�หมองเปนอนหวงทคตไดเมอจตไมเศร�หมองเปนอน“หวงสคตได”๒๔สรปคว�มอกทหนงไดวำ�บคคลจะไปสำสคตหรอทคตกสดแลวแตำจตของตนเศร�หมองหรอผำองแผวแมชวตปจจบนกมองเหนคว�มจรงขอนไดจะเหนวำ�เรองก�เนดชวตทมคว�มสมพนธกบกรรมนมคว�มสลบซบซอนเปนอยำ�งยงคนทมองชวตและกรรมในระยะสนจงไมำอ�จเข�ใจชวตและกรรมอยำ�งแจำมแจงโดยตลอดไดแมผไดญ�ณระลกช�ตหนหลงได (ปพเพนว�ส�นสสตญ�ณ) และไดญ�ณรอน�คต (อน�คตงสญ�ณ) แตำไดเพยงระยะสนเพยงช�ตเดยวสองช�ตกยงหลงเข�ใจผดไดเพร�ะเหนผประกอบกรรมชวในปจจบนบ�งคนต�ยแลวไปบงเกดในสวรรคเหนผท�กรรมดบ�งคนต�ยแลวเกดในนรกเข�ไมำมญ�ณทไกลกวำ�นนจงไมำอ�จเหนกรรมและชวตตลอดส�ยไดสำวนผมญ�ณทงในอดตและอน�คตไมำมทสนสดเชำนสมเดจพระสมม�สมพทธเจ�ส�ม�รถเหนกรรมและชวตไดตลอดส�ยทรงส�ม�รถชไดวำ�ผลอยำ�งนๆม�จ�กกรรมอยำ�งใดทนกมปญห�วำ�กำอนทกรรมจะใหผลนนกรรมอ�ศยอยำอยำ�งไรท�ไมมคว�มสมพนธกบคว�มเปนไปของชวตไดและเพร�ะเหตไรกรรมจงสำงผลใหเกดคว�มแตกตำ�งในชวตของมนษยไดปญห�นนำ�จะตอบไดวำ�ขณะทกรรมยงไมำใหผลนนมนกตดต�มผท�อยำเหมอนเง�ต�มตวแตำเร�มองไมำเหนมนแตำบ�งทกำอนทจะกรรมจะใหผลกรรมนนอ�จจะม�ปร�กฏในคว�มฝนกำอนกมทเรยกวำ� กรรม“นมต เปนหนงในส�เหตแหำงคว�มฝน๔ประก�ร๒๕คนทจะต�ยดวยอปทว”เหตมก

ฝนอะไรบ�งอยำ�งทท�ใหเจ�ตวไมำสบ�ยใจหรอมคว�มสงหรณใจแปลกๆนนแสดงถงอทธพลแหำงกรรมซงเตอนบคคลผนนลำวงหน�กำอนผมจตบรสทธบ�งคนส�ม�รถรวนต�ยของตนลำวงหน�เปนเวล�หล�ยๆวนหล�ยๆเดอนพระพทธองคกทรงก�หนดวนปรนพพ�นของพระองคลำวงหน�ตง๓

เดอน๒๖ในประเดนนถ�เร�หนม�พจ�รณ�ถงธรรมช�ตบ�งอยำ�งเชำนตนไมทมผลอ�ทมะมำวงเมอมนยงไมำออกผลผลนนไปอยำทใดเมอมนออกผลคร�วหนงแลวปหน�มนจะตองออกอกผลซงจะออกในปหน�นนไปรออยำทใดเรองตนมะมำวงกบผลมะมำวงฉนใดเรองกรรมกบผกระท�กรรมกฉนนนกรรมจะใหผลกตำอเมอถงคร�วถงสมยเมอมนสกงอมเตมทแลวเทำ�นนกรรมดกรรมชวมไดใหผลครงเดยวพนไปแตำจะสำงผลอยำเสมอๆจนกวำ�จะหมดแรงของมนเหมอนมะมำวงใหผลทกปจนกวำ�ตนมนจะแกำลมต�ยไปในทสดดงพทธพจนคว�มวำ�แตำบคคลท�กรรมใดดวยก�ยดวยว�จ�หรอดวยใจกรรมนนแหละเปนของของเข�และเข�ยำอมเอ�กรรมนนไปอนงกรรมนนยำอมตดต�มเข�ไปเหมอนเง�ตดต�มตนฉะนน ฉะนนบคคลควรท�คว�มดสงสมสงทจะเปนประโยชนภ�ยหน�คว�มดทงหล�ยยำอมเปนทพงของสตวในปรโลก๒๗ อกประก�รหนงคนทท�กรรมลงไปแลววบ�กคอผลแหำงกรรมนนยำอมสงสมอยำในจตใจของเข�นนเองเมอสงสมม�กเข�ถงเวล�ทวบ�กจะใหผลเสยครงหนงกำอนสมมตวำ�เปนกรรมชววบ�กของกรรมชวทมอยำในสนด�นจะเปนสงบนด�ลโดยจงใจใหบคคลผนนพดคดหรอท�สงใดสงหนงอนจะน�ไปสำผลร�ยนนๆถ�เปนกรรมดกมผลตรงกนข�มคอวบ�กของกศลกรรมอนมอยำในสนด�นจะเปนสงบนด�ลโดยจงใจใหผนนพดคดหรอท�สงใดสงหนงอนจะน�ไปสำผลดนนๆวบ�กแหำงกรรมจงเปนสงมองไมำเหนตวทนำ�กลวทสดบ�งวบ�กแหำงกรรมสำงคว�มต�ยม�ถงบคคลคนหนงม�คมไปจ�กในบ�นโดยทตวเข�เองกไมำเหนพนองลกเมยกไมำเหนแตำท�ใหเข�รสกรอนใจอยำในบ�นไมำไดตองออกไปนอกบ�นทงๆทไมำมธระจ�เปนแตำประก�รใดอก๑๐น�ทตำอม� ปร�กฏวำ�เข�ถกรถชนต�ยเสยแลวหรอไดรบอนตร�ยอยำ�งใดอยำ�งหนงอนสมควรแกำกรรมดงพทธพจนคว�มวำ� ดกำอนภกษทงหล�ยเปรยบเหมอนพชทไมำหกไมำเสยไมำกรอบเนอยงดส�ม�รถทจะเพ�ะขนไดดเมอปลกลงไปในดนทองน�ทไถพรวนไวดแลวทงฝนกหลงลงม�ถกตองต�มฤดก�ลภกษทงหล�ยพชเหลำ�นนกจะพงถงคว�มเจรญงอกง�มไพบลยฉนใดดกำอนภกษทงหล�ยกรรมทกระท�ดวย

โลภะเกดจ�กโลภะมโลภะเปนเหตเปนปจจยกรรมทกระท�ดวยโทสะเกดจ�กโทสะม โทสะเปนเหตกรรมทกระท�ดวยโมหะเกดจ�กโมหะมโมหะเปนเหตเปน

ปจจยอตตภ�พของคนนนไปเกดในทใดกรรมนนยำอมจะใหผลในทนนซงอ�จเปนในช�ตนนเองหรอในช�ตถดไปหรอในช�ตตำอๆไปอก๒๘ จ�กทไดกลำ�วม�พอจะท�ใหเหนไดบ�งแลววำ�ทบคคลมวถชวตทแตกตำ�งกนกเพร�ะแตำละคนมคว�มปร�รถน�มก�รสงสมกรรมไมำเหมอนกนทแรกเข�กระท�กรรมลงกำอนตำอม�ภ�ยหลงกรรมนนเองไดยอกยอนม�จ�แนกเข�ผท�ใหเปนตำ�งๆต�มชนดแหำงกรรมทบคคลนนๆไดท�ลงไปทงสนดงพทธพจนตอนหนงทกลำ�วไวในจฬกมมวภงคสตรมชฌมนก�ยอปรปณณ�สหคว�มวำ� ดกำอนม�นพสตวทงหล�ยมกรรมเปนของๆตนผเปนตองรบมรดกแหำงกรรมมกรรมเปนแดนเกดมกรรมเปนเผำ�พนธพวกพองมกรรมเปนทพงพ�อ�ศยกรรมนนเองยำอมจ�แนกสตวทงหล�ยใหเลวบ�งใหดบ�ง๒๙ ทวำ�มกรรมเปนของตนนนคอเปนเจ�ของแหำงกรรมของอยำ�งอนเชำนเงนทองทรพยสมบตภ�ยนอกเร�เพยงอ�ศยใชชวคร�วเมอต�ยห�ไดตดตวไปไดไมำมแตำกรรมดกรรมชวเทำ�นนท จะตดต�มวญญ�ณไปทกแหำงทกช�ตไมำวำ�จะไปเกดเปนอะไรสมบตของเร�จรงๆคอกรรมด กรรมชวทเร�ท�ห�ใชำทรพยสมบตภ�ยนอกไมำมรดกอยำ�งอนเชำนมรดกในทรพยสนทคนอนเข�จะมอบใหกเปนของไมำแนำนอนแตำกรรมทเร�ท�แลวเร�ตองไดรบมนเปนมรดกของเร�แนำนอนเมอมนเปนของเร�แลวจะมอบใหคนอนกไมำไดตวอยำ�งเชำนคนเปนโรคมะเรงไดรบคว�มเจบปวดแสนส�หสลกเมยพนองไดแตำนงคอยดจะแบำงม�เปนของตนบ�งกไมำไดคนทมญ�ตม�กๆและญ�ตรกถ�แบำงคว�มเจบไปไดเข�คงแบำงกนไปคนละนดคนละหนำอยคนปวยคงห�ยแตำเพร�ะกรรมเปนของๆตนและบคคลตองรบ มรดกแหำงกรรมใครท�กรรมอยำ�งใดไวจงตองรบกรรมอยำ�งนนไปลกเมยพำอแมำพนองกไมำอ�จแบำงผลแหำงกรรมนนไปไดแมหมอกชำวยไมำได ขอทวำ�มกรรมเปนแดนเกดหรอเกดม�เพร�ะกรรม(กมมโยน) นนอธบ�ยวำ�คนเร�เกดม�

เพร�ะยงมกรรมอยำคอยงมกเลสมกรรมและมวบ�กคอผลของกรรมผลของกรรมนนยำอมสำง วญญ�ณใหเกดในทตำ�งๆต�มคว�มเหม�ะสมแกำกรรมวญญ�ณยำอมปฏสนธในทๆเหม�ะสมแกำกรรมของตนคนไมำมกรรมแลวเชำนพระอรหนตยำอมไมำเกดอกม�รด�บด�เปนเพยงท

อ�ศยเกดของบคคลผยงมกรรมอยำบ�งร�ยกเคยเปนบตรเปนม�รด�บด�กนม�หล�ยรอยช�ตแลวบ�งร�ยอปนสยแหำงบตรธด�ไมำเหมอนม�รด�บด�เลยอปนสยแหำงบคคลแสดงถงผลรวมแหำงกรรมของเข�ทเคยสงสมไวในร�ยทลกมอปนสยคล�ยคลงหรอเหมอนพำอแมำแสดงวำ�เข�ไดเคยอบรมคณธรรมอยำ�งเดยวกนม�และม�เกดเปนพำอแมำพนองกนอกบ�งร�ยกเพร�ะก�รปลกฝงอยำ�งหนกแนำนรนแรงในปจจบนแตำถ�คนไมำมอปนสยในท�งนนอยำบ�งแลวมกจะปลกฝงไมำส�เรจเพร�ะเข�ไมำยอมรบก�รปลกฝงบคคลยำอมมอสระในก�รท�ชวหรอท�ดต�มอปนสยของตนอยำ�งไรกต�มม�รด�บด�ทดชอวำ�เปนผมบญคณตำอบตรธด�อยำ�งประม�ณมไดเพร�ะไดทำมเทคว�มรกคว�มปร�ณคว�มเสยสละใหแกำลกอยำ�งห�ใครเสมอเหมอนมไดเปนเวล�น�นปหรออ�จกลำ�วไดวำ�ตลอดชวตของทำ�นแตำม�รด�บด�กไมำส�ม�รถชำวยใหลกดไดทกคนถ�วญญ�ณของลกสงสมเอ�อปนสยชวตดสนด�นม�อยำ�งเหนยวแนำนในท�งตรงกนข�มพำอแมำทเลวกไมำส�ม�รถท�ลกใหเลวไดทกคนลกคนใดมอปนสยดเลศตดตวม�เข�ยำอมไมำเอ�อยำ�งก�รกระท�ทเลวของพำอแมำเพร�ะขดกบอปนสยของเข�และในไมำช�เข�กตองปลกตวไปอยำในทอนเหม�ะสมแกำเข�จนได นแหละกรรมเปนแดนเกดของคนถ�มองใหดจะเหนจรงต�มพระญ�ณของพระพทธเจ�ผเปนบรมศ�สด� ขอทวำ�มกรรมเปนเผำ�พนธนนอธบ�ยวำ�พนองโดยส�ยโลหตของเร�อ�จชำวยเร�ไดบ�ง ชำวยไมำไดบ�งเปนมตรกนบ�งเปนศตรกนบ�งชำวยเหลอกนบ�งบ�งร�ยหำ�งกนคนละประเทศคนละทวปกมมคว�มเดอดรอนเกดขนกชำวยกนไมำคำอยทนถ�ชำวยทนเข�กชำวยไดเฉพ�ะในวสยของเข�เทำ�นนพนวสยแลวเข�กชำวยไมำไดพนองกนแทๆเมอเวล�สอบไลำจะสอบแทนกนกไมำไดพฉล�ดนองโงำนองฉล�ดพโงำไมำแนำนอนแตำพวกพองเผำ�พนธทอยำกบเร�ตลอดเวล�คอยคมครองรกษ�เร�อยำตลอดเวล�ทงเวล�หลบและเวล�ตนคอยชำวยเหลอใหเจรญร ำงเรองจรงๆคอกรรมของ เร�ดงพทธพจนคว�มวำ�

บคคลท�กรรมใดแลวยำอมเดอดรอนในภ�ยหลงกรรมนนท�แลวไมำด บคคลมหน�ชำมดวยน�ต�รองใหอยำยำอมเสพผลของกรรมใดกรรมนนท�แลวด

บคคลท�กรรมใดแลวยำอมไมำเดอดรอนในภ�ยหลงกรรมนนแลท�แลวเปนด๓๐ บ�งคนพวกพองญ�ตพนองไมำดแตำตวเข�เปนคนดบ�งคนญ�ตพนองเผำ�พนธดตระกลด แตำตวเข�กลบตกต�จนเข�พนองไมำไดกมทงนเพร�ะพนองเผำ�พนธของเข�จรงๆคอกรรมของเข�นนเองเข�จงตองอยำกบกรรมของเข� ขอทวำ�มกรรมเปนทพงพ�อ�ศย (กมมปฏสรโณ) นนคว�มวำ�ทพงอยำ�งอนใหบคคลพก พงไดเพยงชวคร�วพำอแมำเตมใจใหเร�พงกเฉพ�ะเมอเร�อยำในปฐมวยพอเปนผใหญำแลวถ�ยงพงทำ�นอยำอกทำ�นกรงเกยจคนอนกดหมนจะพงญ�ตพนองเพอนฝงกไดเปนครงคร�วพงเข�บำอยนกกไมำพนก�รถกดหมนตเตยนแตำกรรมของเร�นนแหละเปนทพงของเร�ไดตลอดชวตเปนทพงไดทกๆช�ตคนทกรรมไมำยอมใหพงแลวถงใครๆอนกไมำอ�จใหทพงไดมนมอนใหวบตขดของไปหมดสำวนคนทกรรมอปถมภแลวใครจะท�ล�ยกไมำไดยงกดยงฟยงบงยงเหนยงมคนคดร�ยยงไดดเปนตน ๔.๔กรรมของชวตหนงมคว�มสมพนธกบอกชวตหนงไดอยำ�งไร ปญห�อกปญห�หนงทนำ�พจ�รณ�คอคว�มดคว�มชวคว�มบรสทธไมำบรสทธมเฉพ�ะ ตนหรอคนอนท�ใหเร�บรสทธหรอเศร�หมองไดถ�คว�มดคว�มชวใครท�ใครไดคว�มบรสทธไมำบรสทธเปนเรองเฉพ�ะตนคนอนจะท� คนอนใหบรสทธไมำไดแลวเหตใดเมอม�รด�บด�เปนคนดลกหล�นจงไดรบเกยรตไดรบคว�มยกยำองนบถอดวยเมอม�รด�บด�ไมำดตระกลไมำดเหตไรบตรธด�และคนในตระกลจงตองไดรบคว�มอปยศไปดวยหรอเมอบด�ม�รด�มงมหรอย�กจนบตรธด�จงพลอยมงมหรอย�กจนไปดวยคว�มไมำบรสทธอ�จป�ยสกนไดคว�มบรสทธอ�จประก�ศยกใหกนไดอยำ�งนนหรอถ�เปนเชำนนยำอมจะขดแยงกบพทธพจนทวำ� คว�มบรสทธไมบรสทธเปน“ของเฉพ�ะตนคนอนท�คนอนใหบรสทธไมได”๓๑อยำ�งแนำนอน

ในประเดนนพงท�คว�มเข�ใจดงนคอทพระพทธองคตรสวำ� คว�มบรสทธ“หรอไมำบรสทธเปนของเฉพ�ะตนใครอนจะท�อกคนหนงใหบรสทธไมำได นน”หม�ยคว�มวำ�บคคลท� ชวเองยำอมเศร�หมองเองท�ดเองยำอมผำองแผวเองทรงหม�ยถงคว�มบรสทธหรอไมำบรสทธข�งใน

คอคว�มรสกส�นกภ�ยในของตนไมำใชำคว�มบรสทธทคนอนถอวำ�บรสทธหรอคว�มเศร�หมองทคนอนป�ยสใหสมมตวำ�คนผหนงฆำ�คนต�ยแมจะไมำมใครรเหนเข�ผนนชอวำ�เปนผไมำบรสทธในขอนสำวนอกคนหนงไมำไดฆำ�ใครแตำหลกฐ�นภ�ยนอกผกมดเพร�ะถกใสำคว�มเข�ตองไดรบโทษท�งกฎหม�ยเชำนถกจ�คกหรอถกปรบคนทงหล�ยเหนวำ�เข�เปนอ�ชญ�กรหรอฆ�ตกรแตำในคว�มเปนจรงเข�เปนผบรสทธคว�มเปนจรงกบปร�กฏก�รณภ�ยนอกมใชำจะตรงกนเสมอไปในกรณดงกลำ�วจะเหนวำ�คว�มบรสทธหรอไมำบรสทธเปนเรองเฉพ�ะตนจรงคนอนจะท�ใหคนอนบรสทธหรอเศร�หมองห�ไดไมำพระพทธเจ�เองกเคยถกใสำคว�มเรองน�งสนทรและน�งจญจม�ณวก�คนเชอไปกม�กแตำคว�มบรสทธยงเปนของพระองคอยำตลอดเวล�ในกรณเรองคว�มดคว�มชวทคนหนงท�และมคว�มสมพนธเชอมโยงไปถงอกคนหนงนนเปนเรองทเปนไปไดเพร�ะชวตของมนษยมกมคว�มเกยวโยงกนไมำท�งใดกท�งหนงอยำ�งทโบร�ณวำ� ปล�ของเดยวมกตอง“เนำ�เหมนดวยกน หรอ ของหอมมกท�ใหเครองรองรบพลอยหอมไป” “ได เพอใหเกดคว�มแจำมแจงในประเดนทเกยวกบคว�มสมพนธของกรรม”ในคนหนงท�มสำวนหรอมผลไปถงอกคนหนงนนควรพจ�รณ�กรรมตำ�งๆตำอไปน๓๒ ๑) กรรมสำวนบคคล ๒) กรรมของครอบครว ๓) กรรมของหมำคณะ ๔) กรรมของประเทศช�ต ๕) กรรมของโลก กรรมสำวนบคคลนนใครท�คนนนไดรบเพยงคนเดยวคอเข�ท�ประโยชนสำวนตนของเข� ๔.๕กรรมมคว�มสมพนธกบคว�มเปนไปของชวตไดอยำ�งไร ต�มหลกค�สอนของพทธศ�สน�ถอวำ�ตร�บใดทบคคลยงมกเลสอยำเข�ยำอมตองท�กรรมดบ�งชวบ�งเปนธรรมด�กรรมดยำอมมวบ�กคอผลดกรรมชวยำอมมวบ�กหรอผลชวผลดกำอใหเกดคว�มสขผลชวยำอมกำอใหเกดคว�ม

ทกขดงนนสขทกขเหลำ�นยำอมมช�ตคอคว�มเกดเปนทรองรบปร�ศจ�กคว�มเกดเสยแลวสงทรองรบสขทกขยำอมไมำมกรรมกเปน

หมนไมำมผลอกตำอไปอยำ�งไรกต�มกรรมทกอยำ�งจะใหผลกตำอเมอไดโอก�สเทำ�นนกลำ�วคอตองถงคว�มพรอมดวยปจจย๔คอคตอปธก�ละและปโยคะเทำ�นนซงปจจยทง๔ไดกลำ�วม�แลวในบทท๒ ก�รใหผลของกรรมทเกยวของกบปจจย๔อยำ�งนพระพทธองคทรงตรสเอ�ไวสรปคว�มคว�มวำ�๓๓ ๑) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเมอถกขดขว�งดวยคตสมบตยำอมไมำใหผล ๒) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเมอถกขดขว�งดวยอปธสมบตยำอมไมำใหผล ๓) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเมอถกขดขว�งดวยก�ลสมบตยำอมไมำใหผล ๔) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเมอถกขดขว�งดวยปโยคสมบต ยำอมไมำใหผล ๕) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเพร�ะอ�ศยคตวบตจงใหผล ๖) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเพร�ะอ�ศยก�ลวบตจงใหผล ๗) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเพร�ะอ�ศยก�ลวบตจงใหผล ๘) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบ�ปเพร�ะอ�ศยปโยควบตจงใหผล ๙) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเมอถกขดขว�งดวยคตวบตยำอมไมำใหผล ๑๐) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเมอถกขดขว�งดวยอปธวบต ยำอมไมำใหผล ๑๑) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเมอถกขดขว�งดวยก�ลวบตยำอมไมำใหผล

๑๒) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเมอถกขดขว�งดวยปโยควบต ยำอมไมำใหผล ๑๓) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเพร�ะอ�ศยคตสมบตยำอมใหผล ๑๔) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเพร�ะอ�ศยอปธสมบตยำอมใหผล ๑๕) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเพร�ะอ�ศยก�ลสมบตยำอมใหผล ๑๖) มอยำก�รประกอบกรรมบ�งอยำ�งทเปนบญเพร�ะอ�ศยปโยคสมบตยำอมใหผล ในคมภรอรรถกถ�๓๔อธบ�ยในประเดนนไววำ�เมอกรรมทท�ใหเสวยอ�รมณอนไมำนำ�พง

ปร�รถน�มอยำแตำคนนนไปเกดในสคตภพเสยอยำ�งนเรยกวำ�บ�ปกรรมถกขดขว�งดวยคตสมบตจงยงไมำใหผลคนใดบงเกดในทองของน�งท�สหรอหญงชนกรรมกรดวยบ�ปกรรมของตนแตำเปนบคคลทมร ำ�งก�ยสมบรณถงพรอมดวยรปสมบตบคคลผเปนน�ยของน�งท�สหรอหญงกรรมกรนนไดเหนรปสมบตของบคคลนนแลวกยำอมจะคดวำ�คนนไมำสมควรทจะท�ง�นทต�แลวจงแตำงตงเข�ไวในต�แหนำงทดๆเชำนใหเปนผรกษ�ดแลรกษ�ทรพยสมบตเลยงดอยำ�งดเสมอนกบวำ�เปนบตรของตนเองบ�ปกรรมของบคคลเชำนนเรยกวำ�ถกขดขว�งดวยอปธสมบตจงยงไมำใหผลคนใดบงเกดในก�ลสมยทสมบรณดวยรสและอ�ห�รห�ไดโดยงำ�ยเชำนในสมยครงปฐมกลปบคคลนนแมจะมบ�ปกรรมอยำแตำกรรมนนถกขดขว�งดวยก�ลสมบตจงยงไมำใหผลคนใดเข�ใจประกอบกจก�รง�นใหถกก�ลเทศะเวล�ใดควรจะถอยหำ�งกถอยหำ�งเวล�ใดควรจะหนกหนเวล�ใดควรจะใหสนบนกใหสนบนเวล�ใดควรจะประกอบโจรกรรมกกระท�โจรกรรมบคคลทท�อะไรไดเหม�ะสมกบเหตก�รณนนๆอยำ�งนเรยกวำ�ถงพรอมดวยปโยคสมบตส�หรบบคคลทถงพรอมดวยปโยคสมบตแมจะมบ�ปกรรมอะไรอยำแตำในเมอบ�ปกรรมนนถกขดขว�งดวยปโยคสมบตเชำนนกยำอมจะยงไมำใหผลคนทท�บ�ปกรรมไวเมอไปเกดในทคตภพบ�ปกรรมนนจงจะใหผลอยำ�งนเรยกวำ�บ�ปกรรมใหผลเพร�ะอ�ศยคตวบตคนใดเมอเกดในทองของน�งท�สหรอหญงกรรมกรดวยบ�ปกรรมของตนเมอเกดม�แลวกเปนคนมรปชวมผวพรรณและทรวดทรงไมำนำ�ดเลยจนคนทงหล�ยเกดคว�มสงสยวำ�เจ�คนนมนเปนยกษหรอเปนมนษยกนแนำถ�ห�กเปนช�ยเข�กจะใหท�ง�นเชำนเลยงช�งเลยงม�เลยงโคห�หญ�ผำ�ฟนเทกระโถนถ�เปนหญงเข�กจะใหหงอ�ห�รเลยงคนหรอใหห�อ�ห�รม�เลยงสตวใหเปนคนเทหย�กเยอหรอใหท�ง�นอยำ�งอนๆทนำ�รงเกยจคนทท�บ�ปกรรมเมอเกดม�เปนคนรปชวเชำนนบ�ปกรรมนนจงจะใหผลอยำ�งนเรยกวำ�บ�ปกรรมใหผลเพร�ะอ�ศยอปธวบตคนใดเกดในสมยทพภกขภยหรอในสมยทเกดคว�มวบตตำ�งๆบคคลทท�บ�ปกรรมไวเมอเกดในสมยเชำนนบ�ปกรรมนนจงจะใหผลอยำ�งนเรยกวำ�บ�ปกรรมใหผลเพร�ะอ�ศยก�ลวบต

บคคลใดไมำรจกก�ลเทศะทจะประกอบกรรมเวล�ใดควรจะเข�ห�ใครกไมำเข�ห�เวล�ใด ควรจะถอยหำ�งจ�กบคคลและและเหตก�รณทควรจะถอยกไมำถอยบคคลเชำนนเรยกวำ�ม

ปโยควบตส�หรบบคคลทมปโยควบตเมอไดท�บ�ปกรรมอะไรบ�ปกรรมนนยำอมจะใหผลอยำ�งนเรยกวำ�บ�ปกรรมใหผลเพร�ะอ�ศยปโยควบต เมอกรรมทจะท�ใหเสวยอ�รมณทนำ�พงปร�รถน�พงมอยำแตำเข�ไปเกดในทคตภพเสย กศลกรรมของเข�เมอถกขดขว�งดวยคตวบตเชำนนยำอมจะยงไมำใหผลคนใดดวยอ�นภ�พแหำงบญท�ใหเข�ไปเกดในร�ชวงหรอในเคหสถ�นของมห�อ�ม�ตยแตำเปนคนต�บอดหรอเปนคนกระจอกงอกงำอยเมอเปนเชำนนกยำอมจะไมำไดรบก�รแตำงตงใหเปนอปร�ชเสน�บดหรอเปนขนคลงส�หรบบคคลเชำนนบญของเข�กยำอมจะยงไมำใหผลเพร�ะถกขดขว�งดวยอปธวบตคนใดเกดในสมยทพภกขภยหรอในสมยแหำงคว�มวบตตำ�งๆกศลกรรมของเข�เมอถกขดขว�งดวยก�ลวบตเชำนนยำอมจะยงไมำใหผล สำวนคนใดไปเกดในสคตภพดวยกศลกรรมกรรมของเข�เมอไดอ�ศยคตสมบตเชำนนก ยำอมจะใหผลคนใดเกดในร�ชตระกลหรอในตระกลของมห�อ�ม�ตยเกดม�แลวกเปนคนถงพรอมดวยรปสมบตร�วกบเทพบตรในสวรรคเมอเปนเชำนนกยำอมจะไดรบต�แหนำงทดตงแตำยงหนำมๆเชำนอปร�ชเสน�บดหรอขนคลงเปนตนกศลกรรมของคนเชำนนยำอมใหผลเพร�ะไดอ�ศยคว�มถงพรอมดวยรปสมบต คนใดเกดในสมยทข�วปล�อ�ห�รห�ไดงำ�ยดงเชำนในสมยปฐมกลปกศลกรรมของบคคล เชำนนยำอมใหผลเพร�ะไดอ�ศยก�ลสมบตคนใดรจกก�ลเทศะทจะประกอบกจตำ�งๆกศลกรรมของเข�ยำอมจะใหผลเพร�ะไดอ�ศยปโยคสมบตจ�กค�อธบ�ยของพระอรรถกถ�จ�รยดงกลำ�วม�มปร�ชญท�งพระพทธศ�สน�ยคปจจบนไดชแจงเพมเตมเกยวกบประเดนทวำ�กรรมมคว�มสมพนธกบคว�มเปนไปของชวตไดอยำ�งไรไววำ�๓๕ล�พงกรรมลวนๆอยำ�งเดยวยำอมไมำใหผลกรรมจะใหผลกตำอเมอไดอ�ศยปจจยอก๔อยำ�งทเหม�ะแกำกรรมนนๆเชำนเดยวกบล�พงพชอยำ�งเดยวยำอมจะเกดไมำไดพชจะเกดไดตองอ�ศยดนฟ�อ�ก�ศทเหม�ะแกำมนเรองกรรมเปนเรองทซบซอนม�กต�ม

หลกพทธศ�สน�ส�เหตแหำงกรรมกคอเจตน�วบ�กของกรรมกคอสมรรถภ�พหรอคว�มรสกตำ�งๆทเกดขนกบวญญ�ณวญญ�ณ เปนสงทซบซอนอยำ�งไรเรองกรรมกเปนสงทซบซอนอยำ�งนนเพร�ะฉะนนจงไมำเปนก�รแปลกท

คนดอ�จจะไปเกดในทชวและคนชวอ�จจะไปเกดในทดดงเชำนคนดอ�จจะไปคบกบคนชวไดในบ�งครงและคนชวกอ�จจะไปคบห�สม�คมกบคนดไดในบ�งครงทงนเพร�ะก�รทคนเร�จะไปเกดเปนอะไรในช�ตตำอไปนนคว�มส�คญอยำทสนด�นและวบ�กกลำ�วคอคว�มรสกทปร�กฏเปนครงสดท�ยในหวงนกแหำงภวงคจตในขณะทจวนจะดบจตในขณะนถ�มคว�มรสกดกไดไปเกดในทดถ�มคว�มรสกชวกไปเกดในทชวจะไปเกดทดหรอชวม�กนอยแคำไหนอยำ�งไรกสดแลวแตำคว�มดคว�มชวนนๆจะมปรม�ณม�กนอยแคำไหนและเปนประเภทอะไรเชำนตวอยำ�งทแสดงไวในคมภรวำ�ผไดฌ�นเมอดบจตลงในขณะจตยงไมำเสอมจ�กฌ�นถ�ฌ�นนนเปนปฐมฌ�นกไดไปเกดในพรหมโลกภมปฐมฌ�นผทเปนพระอน�ค�มต�ยแลวยำอมไปเกดในพรหมโลกชนสทธ�ว�ส ดงนเปนตนแมในฝ�ยอกศลกมหลกอยำ�งเดยวกนนเหมอนกนซงแสดงใหเหนวำ�คนเร�เมอต�ยแลวยำอมไปเกดต�มควรแกำกรรมของตวเอง อนงพงทร�บวำ�วบ�กกรรมอนใดน�วญญ�ณไปปฏสนธวบ�กของกรรมอนนนจะเปนผว�งร�กฐ�นใหกบชวตนนเมอร�กฐ�นมอยำอยำ�งไรตลอดทงชวตของคนๆนนจะสงเกตไดวำ� สนด�นสำวนใหญำของคนๆนนจะมลกษณะอยำ�งเดยวกบภ�วะของจตกำอนทจะจตในช�ตกำอนขอนสมกบทพระอนรทธ�จ�รยผเชยวช�ญในอภธรรมไดกลำ�วไววำ� ปฏสนธจตภวงคจตและจตจตเปนจตมลกษณะอย�งเดยวกนม“อ�รมณอย�งเดยวกนในช�ตหนง ๓๖ ”เพร�ะเหตทสภ�พของรำ�งก�ยเปนเครองแสดงออกซงสภ�พแหำงวญญ�ณฉะนนสภ�พแหำงรำ�งก�ยบคลกภ�พของคนๆนนยำอมจะเปนไปต�มอทธพลแหำงสนด�นเดมตวอยำ�งเชำนสภ�พแหำงรำ�งก�ยและบคลกภ�พของพระพทธองคยำอมแสดงใหแลเหนถงสภ�พแหำงวญญ�ณอนเตมเป ยมม�แลวดวยบ�รมทง๑๐คนทมสนด�นชวร�ยสบเนองม�แตำช�ตกำอนกจะมใบหน�หรอทำ�ท�งทสำอวำ�มลกษณะเปนผร�ยแตำอยำ�งไรกดในก�รทจะวนจฉยสภ�พของรำ�งก�ยนนอยำ�ลมวำ�เร�จะตองแบำงส�เหตออกเปน๓อยำ�งคอ๓๗

๑. กรรมพนธทสบเนองม�จ�กพำอแมำ ๒. สภ�พของสงแวดลอม ๓. สภ�พของวญญ�ณทม�ปฏสนธ

ซงชวตของแตำละบคคลจะเปนผลรวมของปจจย๓ประก�รนและก�รทกรรมจะใหผลซง เปนคว�มสมพนธกบก�รด�เนนไปของชวตกม�จ�กปจจยทงส�มประก�นนนเองหรอพดอกนยหนงกคอชวตจะด�เนนไปอยำ�งไรยำอมขนอยำกบองคประกอบทงส�มนเปนหลก ๔.๕.๑กรรมจะมผลตำอคว�มเปนไปของชวตเมอไร กำอนทจะท�คว�มเข�ใจในประเดนนขออธบ�ยปจจย๔ทมคว�มสมพนธกบก�รใหผล ของกรรมโดยสรปเพอท�ใหเหนคว�มสมพนธกนกบประเดนทวำ�กรรมจะมผลตำอคว�มเปนไปของชวตเมอไรเพร�ะในอรรถกถ�ทำ�นไดอธบ�ยไววำ�กรรมจะใหผลเมอไหรำอยำ�งไรนนขนอยำกบปจจยทง๔เปนหลกดงน๓๘ ๑) กรรมจะใหผลเมอไหรำขนอยำกบคตสมบตคอถนทอยำหรอก�เนดทเกด (เจรญหรอ กนด�นเปนตน) ๒) กรรมจะใหผลยำอมขนอยำกบอปธสมบตคอสมบตทเปนด�นรำ�งก�ย (รปสวยขเหรำ เปนตน ๓) กรรมจะใหผลหรอไมำยำอมขนอยำกบก�ลสมบตคอเวล�หรอสมย ๔) กรรมจะใหผลหรอไมำยำอมขนอยำกบปโยคะสมบตก�รประกอบคว�มดใหครบถวนต�มลกษณะทคว�มดนนๆควรจะมก�รทกรรมจะใหผลเมอไหรำอยำ�งไรนนกตำอเมอประกอบดวยคตสมบตนนหม�ยคว�มวำ�วบ�กของกรรมดจะใหผลกตำอเมอไดอยำในททเหม�ะสมเชำนคว�มซอสตยจะใหผลกตำอเมอคนทมคว�มซอสตยนนไดอยำททเข�ตองก�รคว�มซอสตยถ�ไปอยำในททไมำตองก�รคว�มซอสตยเชำนอยำในหมำอนธพ�ลคว�มซอสตยนนยำอมไมำใหผลแตำถ�คนนนมนสยซอสตยเปนนสยท�เปนประจ�วนหนงเข�ไปพบคนทส�ม�รถทจะอปก�ระตวเองไดและเข�ตองก�รคนซอสตยเมอเปนเชำนนคว�มซอสตยยำอมใหผลค�วำ�คตสมบตจงหม�ยถงก�รมคตทดในสำวนทเปนคตวบตกเปนไป

ในท�งตรงกนข�มเรองอปธสมบตหรออปธวบตนนหม�ยคว�มวำ�คนดถ�มรำ�งก�ยไมำแขงแรงไมำสมบรณคว�มดกยำอมไมำใหผลเตมทคนดทรปรำ�งไมำสงำ�หรอไมำสวยคว�มดกอ�ภพไดอยำ�งนเรยกวำ�คว�มดไมำใหผลเพร�ะอปธวบตสำวนคนดทรปรำ�งสงำ�ง�มนำ�เกรงข�มหรอมรปรำ�งสะสวยงดง�ม

คว�มดยำอมใหผลอยำ�งนเรยกวำ�คว�มดใหผลเพร�ะอ�ศยอปธสมบตคนชวอ�จจะเกดม�มรปรำ�งงดง�มกไดส�หรบคนชวทมรปรำ�งง�มคว�มง�มอ�จจะหลอกใหคนอนไวว�งใจหรอนยมชมชอบเมอเปนเชำนนคว�มชวนนอ�จจะยงไมำใหผลอยำ�งนเรยกวำ�บ�ปกรรมไมำใหผลเพร�ะถกขดขว�งดวยอปธสมบตแตำถ�คนใดเปนคนชวมรปรำ�งนำ�เกลยดไมำเปนทรกและเลอมใสแกำผทไดพบเหนเมอเปนเชำนนคว�มชวนนอ�จจะใหผลทนทอยำ�งนเรยกวำ� บ�ปกรรมใหผลเพร�ะอ�ศยอปธวบตเรองก�ลสมบตทสมพนธกบก�รใหผลตำอคว�มเปนไปของชวตนนหม�ยคว�มวำ�คนทท�คว�มดเมออยำในสมยทเข�ตองก�รคนดคว�มดยำอมใหผลหรออกนยหนงคนทท�คว�มดไวอยำ�งม�กม�ยแตำไมำคำอยมใครรเมอใดมคนรกนอยำ�งแพรำหล�ยใครๆตำ�งกสรรเสรญคนๆนนเมอถงเวล�เชำนนคว�มดนนยำอมใหผลซงเปรยบเหมอนกบตนไมทถงฤดก�ลจะออกดอกผลของมนแลวอยำ�งนเรยกวำ�คว�มดใหผลเพร�ะอ�ศยคว�มสมพนธของก�ลสมบตสำวนคนชวถ�คนทงหล�ยยงไมำรคว�มชวของเข�เพร�ะคว�มดของเข�ยงคมครองอยำยงไมำถงเวล�ทคว�มชวนนๆจะใหผลซงคว�มชวไมำใหผลเพร�ะถกขดขว�งดวยก�ลสมบตเมอใดอทธพลของคว�มดเสอมลงคว�มชวกยำอมจะปร�กฏขนม�คว�มชวกจะใหผลเพร�ะอ�ศยคว�มสมพนธของก�ลวบต๑๐๐ เรองปโยคสมบตหรอวบตพระอรรถกถ�จ�รยทำ�นอธบ�ยแตำเพยงวำ�๓๙หม�ยถงก�รรจก ก�ลเทศะหรอไมำรจกก�รกระท�เทำ�นนซงคว�มจรงค�วำ�ปโยคะนหม�ยถงก�รกระท�ทสมบรณแบบตวอยำ�งเชำนเมอเร�จะปฏบตต�มมรรคมองค๘กจะตองปฏบตใหครบทง๘ขอถ�ปฏบตแตำเพยงขอใดขอหนงอยำ�งนเรยกวำ�ปโยควบตตำอเมอปฏบตครบทง๘ขอจงจะเรยกวำ�ปโยคสมบต เร�จะสงเกตไดวำ�หมวดธรรมตำ�งๆทพระองคทรงแสดงไวนนถ�เร�ปฏบตไมำครบธรรมนนๆยำอมไมำใหผลเชำนพรหมวห�ร๔สปปรธรรม๗ศล๕เหลำ�นเปนตนถ�เร�ไมำปฏบตใหครบเชำนพรหมวห�รเร�ถอแตำเพยงเมตต�กรณ�ไมำถออเบกข�เร�กจะเหนวำ�คนนนจะมคว�มเดอดรอนเพร�ะคว�มเมตต�ของตวเองคนทปฏบตต�มสปปรสธรรม๗ถ�ปฏบตแตำเพยงขอ๑ขอ๒อก๕

ขอไมำปฏบตกลำ�วคอเปนคนรจกเหตรจกผลแตำเปนคนทไมำรจกตนไมำรจกประม�ณไมำรจก

ก�ลเวล�ไมำรจกบคคลไมำรจกสงคมอยำ�งนกจะเหนวำ�คนนนยำอมจะเอ�ตวไมำรอดเพร�ะฉะนนค�วำ�ปโยคสมบตในคว�มหม�ยทแทจรงจงควรจะหม�ยถงก�รกระท�คว�มดทสมบรณสำวนปโยควบตหม�ยถงก�รกระท�คว�มดทบกพรำองคนทมปโยคสมบตคว�มดยำอมใหผลถ�มปโยควบตคว�มดกยำอมจะใหผลนอยลงต�มสำวนหรอในบ�งกรณอ�จจะใหผลร�ยเสยดวยซ�ไป ๔.๕.๒ลกษณะในก�รใหผลของกรรมตำอคว�มเปนไปของชวต ดงทไดกลำ�วม�แลววำ�เรองทส�คญทสดของพทธศ�สน�ส�หรบส�มญชนกคอเรองกรรมและเรองทยำงย�กทสดส�หรบส�มญชนกคอเรองกรรมอกเหมอนกนสงทมอ�น�จบงคบใหคนท�คว�มดใหคนกลวคว�มชวกคอเรองกรรมแตำสงทเปนอปสรรคใหคนเบอหนำ�ยตำอก�รท�คว�มดกคอเรองกรรมอกเหมอนกนบ�งคนรสกร�ค�ญทไดยนไดฟงแตำเรองวำ�ท�อะไรนดกบ�ปท�อะไรหนำอยกบ�ปอะไรๆกยกใหแกำกรรมเสยหมดถ�เปนเชำนนนคงไมำตองท�อะไรกนแมกระทงชวตไดรบคว�มเจบไขไดปวยซงหมอรอยำ�งแนำชดวำ�ม�จ�กส�เหตอะไรช�วพทธบ�งคนกยงเหนวำ�นนเปนกรรมบ�งคนถงกบไมำตองรกษ�ปลำอยใหมนเปนไปต�มบญต�มกรรมถงทกต�ยไมำถงทกไมำต�ยและเรองทนำ�ร�ค�ญอกอยำ�งหนงกคอคนทถอหลกกรรมสำวนม�กจะท�อะไรกมำงเอ�แตำผลในช�ตหน�ไมำกระตอรอรนในก�รทจะท�ใหตวเองมก�รอยำดกนดมคว�มสขคว�มเจรญในช�ตนและบ�งคนกไมำกล�ทจะท�อะไรแมกระทงก�รเลยงสตวก�รท�สวนครวเพร�ะกลวจะเปนบ�ปคว�มคดเหนดงกลำ�วนพวกนกศกษ�มกจะถอเปนขอคำอนขอดพทธศ�สน�ซงคว�มจรงคนทถอเรองกรรมเลยเถดดงตวอยำ�งทอธบ�ยม�นเปนเพร�ะเข�เข�ใจเรองกรรมไมำลกซงพอพระพทธเจ�เคยตรสไวในครม�นนทสตรวำ� โรคภยไขเจบ“ไมำใชำเนองม�แตำกรรมเสมอไปโรคทเกดเพร�ะลมเปนพษเลอดเปนพษเสมหะเปนพษเปนตนมอยำม�กม�ยพระองคทรงประมวลโรคตำ�งๆไวถง๙๒อยำ�งซงผศกษ�เรองกรรมจะตองท�คว�มเข�ใจใหถกตองวำ�อะไรเปนโรคทเกดจ�กกรรมหรอไมำใชำกรรมนอกจ�กนพระองคยงเคยคดค�นเจ�ลทธบ�งคนในครงพทธก�ล๔๐ทถอวำ�อะไรๆกเนองม�แตำกรรมเกำ�ทงสน

ในประเดนทวำ�ท�อะไรนดอะไรหนำอยกเปนบ�ปมผลตำอทศท�งทเปนทกขในชวตนนถ�ถอต�มหลกค�สอนของพระพทธศ�สน�ใหเครำงครดกนจรงๆแลวกเหนจะท�อะไรไมำไดเพร�ะจะเปนบ�ปไปเสยทงนนและกท�ใหคนสำวนม�กคดวำ�คนสำวนม�กในโลกนลวนแตำท�บ�ปทงสนไมำม�กกนอยไมำอยำ�งใดกอยำ�งหนงทงทเปนเชำนนคนในโลกนกยงม�กอยำนนเองไมำปร�กฏวำ�พลโลกจะนอยลงไปแตำอยำ�งใดนบวนยงเพมขนทกวนดไมำสมกบหลกทวำ�คนท�บ�ปจะตองไปตกนรกหรอไมำเชำนนนกไปเกดเปนสตวเดยรจฉ�นและกวำ�จะพนจ�กนรกไดนนในคมภรกลำ�ววำ�น�นหนกหน�นบเปนจ�นวนตงหมนๆตงแตำแสนหรอล�นๆปซงถ�ค�นวณต�มหลกนมนษยในโลกกไมำนำ�จะมเหลออยำเลยเพร�ะพ�กนไปเกดในนรกหมดเพอทจะแกขอของใจต�มทกลำ�วม�นขอน�ขอคว�มในมห�กมมวภงคสตรซงเปนสตรแสดงวำ�คนท�กรรมชวไมำใชำจะสำงผลตำอคว�มเปนไปในชวตทเปนท�งทชวเสมอไปหรอตกนรกเสมอไปและคนท�กรรมดกไมำใชำวำ�จะมผลตำอทศท�งของชวตไปในท�งทดง�มเสมอไปหรอไปเกดในสวรรคเสมอไปดงน ดกำอนอ�นนทบคคล๔เหลำ�นมอยำในโลกคอ ๑) บคคลบ�งคนในโลกนฆำ�สตวลกทรพยประพฤตผดในก�มพดเทจพดสำอเสยดพดค�หย�บพดเหลวไหลม�กดวยคว�มโลภมจตพย�บ�ทเปนมจฉ�ทฏฐบคคลนนเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรก ๒) แตำบคคลบ�งคนในโลกนฆำ�สตวลกทรพยฯลฯเปนมจฉ�ทฏฐเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวเข�ถงทคตโลกสวรรค ๓) บคคลบ�งคนในโลกนเวนจ�กก�รฆำ�สตวลกทรพยพดเทจพดสำอเสยดพดค�หย�บพดเหลวไหลเปนผไมำม�กไปดวยคว�มโลภมจตไมำพย�บ�ทเปนสมม�ทฏฐบคคลนนเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวยำอมเข�ถงสคตโลกสวรรค ๔) แตำบคคลบ�งคนในโลกนเวนจ�กฆำ�สตวลกทรพยฯลฯเปนสมม�ทฏฐบคคลนนเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรก ดกำอนอ�นนทในบคคลเหลำ�นส�หรบบคคลทฆำ�สตวฯลฯเปน

มจฉ�ทฏฐเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกนนกเพร�ะเข�ไดกระท�บ�ปกรรมอนเปนทตงแหำงทกขเวทน�ในครงกำอนหรอตำอม�ในภ�ยหลงเข�กไดกระท�บ�ปกรรมอนทตงแหำงทกขเวทน�หรอในเวล�จะต�ยเข�กยงยดมนในมจฉ�ทฏฐอยำ�งแนำนแฟนเข�ยำอมเสวยวบ�กของกรรมในปจจบนช�ตนหรอในช�ตตำอไปหรอในช�ตตำอๆไปอก ดกำอนอ�นนทส�หรบบคคลทฆำ�สตวลกทรพยฯลฯเปนมจฉ�ทฏฐเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวเข�ถงสคตโลกสวรรคกเพร�ะในครงกำอน (คอในช�ตกำอนหรอในช�ตนเองแตำหม�ยถงครงกำอนทบคคลจะท�ชว) เข�ไดกระท�กศลกรรมอนเปนทตงแหำงสขเวทน�หรอตำอม�ภ�ยหลงเข�กไดกระท�กศลอนเปนทตงแหำงสขเวทน�หรอในเวล�จะต�ยเข�ยดมนอยำในสมม�ทฏฐอยำ�งแนำนแฟนเข�ยำอมเสวยวบ�กของกรรมในปจจบนช�ตนหรอในช�ตตำอไปหรอในช�ตตำอๆไปอก ดกำอนอ�นทส�หรบบคคลทเวนจ�กก�รฆำ�สตวลกทรพยฯลฯเปนสมม�ทฏฐเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวเข�ถงสคตโลกสวรรคกเพร�ะในครงกำอนเข�ไดกระท�กศลกรรมอนเปนทตงแหำงสขเวทน�หรอม�ภ�ยหลงเข�ได กระท�กศลกรรมอนเปนทตงแหำงสขเวทน�หรอเวล�จะต�ยเปนยดมนอยำในสมม�ทฏฐอยำ�งแนำนแฟนเข�ยำอมเสวยวบ�กกรรมในปจจบนช�ตนหรอในช�ตตำอไปหรอในช�ตตำอๆไปอก ดกำอนอ�นนทส�หรบบคคลทเวนจ�กฆำ�สตวลกทรพยฯลฯเปนสมม�ทฏฐเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวบคคลนนยำอมเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกกเพร�ะในครงกำอนเข�ไดกระท�บ�ปกรรมอนเปนทตงแหำงทกขเวทน�หรอตำอม�ในภ�ยหลงเข�ไดกระท�บ�ปกรรมอนเปนทตงแหำงทกขเวทน�หรอในเวล�จะต�ยยดมนอยำในมจฉ�ทฏฐอยำ�งแนำนแฟนเพร�ะ บ�ปกรรมอนนนเมอก�ยแตกท�ล�ยต�ยไปแลวเข�จงเข�ถงอบ�ยทคตวนบ�ตนรกเข�ยำอมเสวยวบ�กของกรรมนนในปจจบนช�ตนหรอในช�ตตำอไปหรอในช�ตตำอๆไปอก๔๑ จ�กพระสตรนแสดงวำ�คนทท�บญอ�จจะตกนรกกไดและคนท�บ�ปอ�จจะขนสวรรคก

ไดทงนเพร�ะก�รทคนทไปเกดเปนอะไรตำอไปนนคว�มส�คญอยำทในขณะต�ยถ�มจตเปนอกศลกยำอมจะไปเกดในทคตดงเชำนพระพทธเจ�ตรสไวคว�มวำ�

ดกำอนภกษทงหล�ยวญญ�ณทยนดผกพนอยำในนมตหรอยนดผกพนอยำในอนพยญชนะ (คอลกษณะตำ�งๆของรำ�งก�ย) ถ�ห�กเข�ต�ยลงในเวล�นนเปนสงเปนไปทเข�จะพงเข�ถงคตใดคตหนงในคตสองอยำ�งนคอนรกหรอก�เนดเดยรจฉ�น๔๒ ตวอยำ�งนแมจะเปนฝ�ยอกศลแตำกพงรโดยนยเดยวกนวำ�ผทดบจตลงในขณะทจตเปน กศลกเปนอนหวงไดวำ�จะตองไปเกดในทสคตผทท�บญอ�จจะตกนรกหรอผทท�บ�ปอ�จจะขนสวรรคเปนเรองสบสนเข�ใจย�กแตำอยำ�งไรกดถ�เร�ไดอำ�นพระสตรในองคตตรนก�ยตกนบ�ตดงตำอไปนจะท�ใหเข�ใจขอคว�มในเรองนชดเจนขนดงน ดกำอนภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนในโลกนไดท�บ�ปกรรมไวแมเพยงเลกนอยบ�ปกรรมนนยำอมน�เข�ไปสำนรกแตำบคคลบ�งคนในโลกนไดท�บ�ปกรรมเลกนอยเชำนเดยวกนนนบ�ปกรรม�นนใหผลเพยงในช�ตนไมำปร�กฏอกตำอไป ภกษทงหล�ยบคคลเชำนไรไดท�บ�ปกรรมไวเพยงเลกนอยบ�ปกรรมนนยำอมน�เข�ไปสำนรก ดกำอนภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนในโลกนมไดอบรมก�ยมไดอบรมศลมไดอบรมจตมไดอบรมปญญ�มคณธรรมนอยมใจต�ดกำอนภกษทงหล�ยบคคลเหนป�นนแมไดท�บ�ปกรรมไวเลกนอยบ�ปกรรมนนยำอมน�เข�ไปสำนรก ดกำอนภกษทงหล�ยบคคลเชำนไรไดท�บ�ปกรรมไวเพยงเลกนอยเชำนนนเหมอนกนแตำบ�ปกรรมนนใหผลเพยงช�ตนไมำปร�กฏผลม�กอกตำอไป ดกำอนภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนในโลกนมก�ยไดอบรมแลวมศลไดอบรมแลวมจตไดอบรมแลวมปญญ�ไดอบรมแลวเปนผมคณธรรมม�กมใจใหญำมปกตอยำดวยคณธรรมอนมคณห�ประม�ณมไดดกำอนภกษทงหล�ยบคคลเชำนนแลไดท�บ�ปกรรมไวเพยงเลกนอยเชำนเดยวกนกจรงแตำกรรมนนใหผลเพยงในช�ตนเทำ�นนไมำปร�กฏผลม�กอกตำอไป

ดกำอนภกษทงหล�ยเปรยบเหมอนบคคลใสำกอนเกลอลงไปในจอกน�อนเลกพวกเธอพงเข�ใจขอนนอยำ�งไรน�เพยงเลกนอยซงมในจอกนนจะพงเคมเพร�ะกอนเกลออยำ�งนน

หรออยำ�งนนพระพทธเจ�ข�เพร�ะเหตไรหรอแตำพระองคผเจรญเพร�ะน�ในจอกนนมนอยจงเคมเพร�ะกอนเกลอนน ดกำอนภกษทงหล�ยกถ�ห�กจะพงใสำเกลอลงในแมำน�คงค�พวกเธอจะพงเข�ใจอยำ�งไรแมำน�คงค�นนพงเคมเพร�ะกำอนเกลอนนหรอมไดพระพทธเจ�ข� ขอนนเพร�ะเหตไร ข�แตำพระองคผเจรญเพร�ะแมำน�คงค�มน�ม�กน�นนจะไมำพงเคมเพร�ะกอนเกลอนน ขอนฉนใดภกษทงหล�ยบคคลบ�งคนไดท�บ�ปกรรมไวเพยงเลกนอยบ�ปกรรมนนยำอมน�เข�ไปสำนรกแตำบคคลบ�งคนในโลกนไดท�บ�ปกรรมไวเพยงเลกนอยขน�ดเดยวกนแตำกรรมนนใหผลเพยงช�ตนเทำ�นนไมำปร�กฏผลม�กอกตำอไป๔๓ จ�กพระสตรทไดยกม�นแสดงใหเหนวำ�บ�ปกรรมทท�ไวแลวจะไมำใหผลม�กหรอจะไมำใหผลอกตำอไปกเพร�ะเหตทไดอบรมกศลไวม�กพดงำ�ยๆวำ�คนใดมคว�มดเพยงแคำน�ในถวยเมอไดท�บ�ปกรรมไวแมเพยงเลกนอยบ�ปกรรมนนยำอมจะใหผลทนทแตำคนใดมคว�มดเปรยบเหมอนแมำน�คงค�แมจะไดท�บ�ปกรรมไวขน�ดเดยวกนแตำบ�ปกรรมนนอ�จจะใหผลช�หรอไมำใหผลตำอไปเลยกไดดงนนก�รท�ชวจงไมำจ�เปนตำอก�รสำงผลตำอทศท�งของชวตทไมำดเสมอและในขณะเดยวกนก�รท�คว�มดกไมำจ�เปนตำอก�รสำงผลใหทศท�งชวตด�เนนไปสำคว�มดง�มเสมอไปเชำนเดยวกน จ�กทกลำ�วม�ทงหมดจะเหนวำ�กรรมมคว�มสมพนธโดยตรงกบก�รก�เนดชวตและเมอมก�รก�เนดชวตขนม�แลวกรรมยงเปนตวก�หนดทศท�งคว�มเปนไปของชวตอกดวยทงนตร�บใดทบคคลยงมกเลสอยำเข�ยำอมท�กรรมดบ�งชวบ�งกรรมดยำอมสำงผลตำอทศท�งคว�มเปนไปของชวตในท�งทดตรงกนข�มกรรมชวยำอมสำงผลตำอทศท�งคว�มเปนไปของชวตในท�งทชวเปนตนหรอกลำ�วอกนยหนงวำ�ตร�บใดทบคคลยงมกเลสอยำเข�ยำอมเกดอกตร�บนนกรรมยำอมสำงผลตำอคว�มเปนไปของชวตในทศท�งตำ�งๆตร�บนนดงนนกรรมจงมอ�น�จพเศษในก�รส�รวจอดตของวญญ�ณทกดวงก�หนดหม�ยใหใครไปเกดทใดอยำ�งเหม�ะสมทสดกบกรรมในอดตของเข�คว�มสมพนธของกรรมนจะตดต�มเก�ะเกยวกบก�รด�เนนชวตของมนษย

ทกยำ�งก�วไมำส�ม�รถหลบหลกไดซงอ�จจะใหผลช�หรอเรวกขนอยำกบองคประกอบหรอปจจยต�มทไดกลำ�วม�ทงหมดนนเอง

เชงอรรถบทท ๔ ๑อง.ตก. ๒๐/๕๔๐/๓๒๐. ๒อง.ปญจก. ๒๒/๕๗/๘๒. ๓ข.อ. ๒๕/๑๑๕/๑๕๐. ๔ส .ส. ๑๕/๓๙๒/๑๓๔. ๕อง.เอก. ๒๐/๑๘๙-๑๙๐/๔๒-๔๓. ๖ท.ป�. ๑๑/๒๕๖/๒๔๒., ม.ม. ๑๓/๘๘/๘๒. ๗อง.จตกก. ๒๑/๒๕๘/๓๑๔. ๘มโน.ป. ๒/๔๔๐. ๙ส .มห�. ๑๙/๓๘๒/๕๕๐. ๑๐ม.อ. ๑๔/๖๑๒-๕/๓๙๗___________-๘. ๑๒สงคห. ๒๘และอธบ�ยในสงคห.ฎก�. ๑๖๓-๖. ๑๓อง.ตก. ๒/๑๓๑-๑๔๑,๑๔๖. ๒๑เรยกอกอยำ�งหนงวำ�สภสตร, ม.อ. ๑๔/๕๗๙-๕๙๗/๓๗๖-๓๘๕. ๒๔ม.ม. ๑๒/๖๔/๙๒. ๒๕ส�เหตแหำงคว�มฝน๔ประก�รคอ๑. กรรมนมตคอกรรมดกรรมชวในอดตจะม� ใหผล๒. จตนวรณหรอจตอ�วรณคอจตไปผกพนอยำกบสงใดม�กๆกอ�จฝนถงสงนนได ๓. เทพสงหรณคอเทวด�น�ขำ�วม�บอกอ�จเปนขำ�วดหรอขำ�วร�ยกได๔. ธ�ตก�เรบคอรำ�งก�ย ไมำปกตอ�จท�ใหฝนไปไดแปลกๆ, อภ.ว. ๔๕/๒๒๙/๘๕๐. ๒๖วศนอนทสระ, หลกค�สอนส�คญในพระพทธศ�สน�; พทธปรชญ�เถรว�ท, อ�งแลว, หน�๔๐๘. ๒๗ส .ส. ๑๕/๓๙๒/๑๓๔. ๒๘อง.ปญจก. ๒/๑๑๖/๑๑๗. ๒๙ม.อ. ๑๔/๓๗๖/๕๘๑.

๓๐ข.ธ. ๒๕/๑๕/๒๓. ๒๓ม.อ. ๑๔/๓๘๙/๑๙๐. ๓๑ข.ธ. ๒๕/๒๒/๓๗. ๓๒วศนอนทสระ, หลกค�สอนส�คญในพระพทธศ�สน�; พทธปรชญ�เถรว�ท, อ�งแลว,หน�๔๑๖. ๓๓อภ.ว. ๓๕/๔๑๒-๕๑๓. ๓๔มโน.ป. ๒/๑๒๕-๑๒๗. ๓๕พรรตนสวรรณ, พทธวทย�เลำม๒, (กรงเทพมห�นคร :โรงพมพวญญ�ณ, ๒๕๓๗),หน�๖๗. ๓๖อภธมมตถสงคหะ. หน�๒๘. ๓๗พรรตนสวรรณ, พทธวทย�เลำม๒, อ�งแลว., หน�๖๙. ๓๘อภธมมตถสงคหะ. หน�๒๘. ๔๐อง.ตก. ๒๐/๕๐๑/๒๒๒. ๔๑ม.อ. ๑๔/๒๗๑/๓๘๙. ๔๒ส .สฬ�. ๑๘/๑๕๗/๒๑๐. ๔๓อง.ตก. ๒๐/๒๔๒-๒๔๓/๓๒๑.

บทท๕ บทสรป คว�มหม�ยของกรรมขบวนก�รในก�รก�เนดชวตรวมไปถงหลกกรรมวำ�มคว�มสมพนธตำอก�รก�เนดชวตอยำ�งไรต�มแนวพระอภธรรมซงในทนพอสรปเนอห�ทงหมดไดดงน ค�วำ�กรรมวำ�หม�ยถงก�รง�นหรอก�รกระท�ก�รกระท�ในทนหม�ยถงก�รกระท�ท ประกอบไปดวยเจตน�หรอก�รกระท�ทเปนไปดวยคว�มจงใจถ�ก�รกระท�ทไมำไดเปนไปดวยเจตน�หรอจงใจท�ถอวำ�ไมำจดเปนกรรมต�มแนวพระอภธรรมกรรมส�ม�รถแบำงไปต�มคณภ�พหรอต�มมลเหตได๒ประก�รคอประก�รแรกไดแกำกรรมชว(อกศลกรรม) หม�ยถงก�รกระท�ทเกดจ�กมลเหตทเรยกวำ�อกศลมล๓ประก�รไดแกำโลภะโทสะโมหะประก�รตำอม�ไดแกำกรรมด(กศลกรรม) หม�ยถงก�รกระท�ทดทเกดจ�กกศลมล๓ประก�รเชำนเดยวกนคออโลภะอโทสะอโมหะในก�รจะตดสนวำ�อะไรเปนกรรมดกรรมชวนนกส�ม�รถพจ�รณ�ไดจ�กก�รดวำ�ก�รกระท�นนๆมเจตน�อยำ�งไรเชำนพจ�รณ�วำ�เปนเจตน�ทเกดจ�กอกศมลหรออกศลมลพจ�รณ�จ�กคว�มเกอกลของจตใจวำ�เปนไปเพอคว�มปลอดโปรำงโลำงใจคว�มผำองใสหรอเปนไปในท�งททท�ใหจตใจเศร�หมองเปนทกขหรอคว�มหดหำใจเปนตนแนวคดเกยวกบก�รก�เนดชวตต�มแนวพระอภธรรมพทธศ�สน�ยนยนเรองก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดของวญญ�ณทยงมกเลสและกรรมทยงมเจตน�มคว�มปร�รถน�ในก�มภพรปภพและอรปภพสตวจะไปเกดในภพใดกสดแลวแตำกเลสและกรรมของเข�ทเกยวกบภพนนเหมอนบคคลฝกฝนสงใดพอใจกระท�สงใดยำอมไดรบผลของสงนนพระอภธรรมยนยนวำ�ก�เนดของชวตม๔ ประเภทคอ๑. ก�เนดชวตแบบอณฑชะคอก�เนดชวตแบบเปนไขำเชำนไกำเปดนกเปนตน๒.ก�เนดชวตแบบชล�พชะคอก�เนดชวตทออกม�จ�กมดลกเชำนคนววคว�ยเปนตน๓. ก�เนชวตแบบสงเสทชะคอก�เนดชวตทเกดจ�กของ

เนำ�เสยเชำนเชอร�จลนทรยเปนตน๔. โอปป�ตก�เนดคอก�เนดชวตโผลำขนม�โดยไมำตองอ�ศยบด�ม�รด�หรอพำอพนธแมำพนธเชำนเทวด�และ

สตวนรกลวนแตำเกดขนม�โดยไมำตองอ�ศยก�รผสมพนธก�รจะไปก�เนดเปนอะไรนนพระอภธรรมถอวำ�ขนอยำก�รกระท�กรรมของสตวนนๆคนอ�จไปเกดเปนสตวเดรจฉ�นกไดสตวเดรจฉ�นจะม�เกดเปนคนกไดเพร�ะโดยปกตชวตมนษยกบสตวมคว�มสมพนธกนไมำท�งตรงกท�งออมผทจะไปเกดเปนสตวกเพร�ะยงมสนด�นแบบสตวอยำสำวนผทเปนพระอรยบคคลนนหมดสนด�นแหำงคว�มเปนสตวแลวยำอมไมำไปเกดในก�เนดของสตวแตำคนเร�ซงแมจะเลวทร�มอยำ�งไรกยงนบวำ�เปนสตวประเสรฐกวำ�สตวเดรจฉ�นทงหล�ยฉะนนก�รทเร�จะไปเกดเปนสตวเลกๆเชำนไปเกดเปนมดเปนยงไมำนำ�จะเปนไปไดสำวนทจะ เปนไปไดคงจะเปนสตวในประเภททใกลเคยงกบมนษยเชำนสนขโคเปนตนตร�บเทำ�ยงมกเลสอยำตร�บนนกยงตองเวยนวำ�ยต�ยเกดอยำตร�บนนดงนนพระพทธศ�สน�จงยนยนในเรองก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดและกรรมหรอก�รกระท�ทยงมเจตน�มคว�มปร�รถน�ในก�มภพรปภพและอรปภพสตวจะไปเกดในภพใดกสดแลวแตำกเลสและกรรมของเข�ทเกยวกบภพนนๆเหมอนบคคลฝกฝนสงใดพอใจกระท�สงใดยำอมไดรบผลของสงนนสงทไปเกดกคอวญญ�ณนนเองวญญ�ณในทนหม�ยถงวญญ�ณทมกเลสวญญ�ณทมกเลสนจะทำองไปในสงส�รวฏต�มอ�น�จแหำงกเลสและกรรมของตนสำวนจะเลอกเกดไดหรอไมำนนกตอบไดวำ�วญญ�ณอ�จเลอกเกดไดบ�งไมำไดบ�งวญญ�ณชนต�ไมำส�ม�รถเลอกเกดไดสดแลวแตำกรรมอยำ�งเดยวสำวนวญญ�ณชนสงมบญกศลม�กมบ�รมม�กส�ม�รถเลอกเกดไดต�มเจตจ�นงของตนเพร�ะไมำมสงใดบงคบเวล�จะเกดยงตองมคนเชอเชญใหม�เกดเสยอกจะไมำม�กไดวญญ�ณทอยำในฐ�นะเชำนนนยำอมเลอกเกดไดดวยเหตนก�รก�เนดชวตจะเปนไปในทศท�งใดหรอเปนอะไรสดแลวแตำแรงกรรมและคว�มสงต�ของกรรมทไดกระท�ไวนนเองในสำวนคว�มสมพนธของกรรมทมผลตำอก�รก�เนดของชวตนนต�มแนวพระอภธรรมถอวำ�กรรมมคว�มสมพนธกบชวตของมนษยโดยตรงชวตจะเปนไปในลกษณะใดยำอมขนอยำกบทก�รกระท�ทงในอดตและปจจบนของคนคนนนกรรมยำอมสำงผลตำอก�เนดชวตทมคว�มแตกตำ�งกนบ�งคนมฐ�นะร�

รวยบ�งคนเกดม�มฐ�นะย�กจนบ�งคนเกดม�มผวพรรณดบ�งคนเกดม�มผวพรรณทร�มสำวนหนงยำอมเกดจ�กกรรมทไดกระท�ไวในอดตนนเองโดยทบคคลใดไดท�กรรม

ด�คอก�รกระท�ท�งก�ยว�จ�ใจไปในท�งทเบยดเบยนยำอมไดรบวบ�กคอผลด�หรอไดรบผลชวผท�กรรมข�วคอก�รกระท�ท�งก�ยว�จ�ใจไปในท�งทไมำเบยดเบยนยำอมไดรบวบ�กคอผลข�วหรอไดรบผลในท�งทดผทท�กรรมทงด�และข�วยำอมไดรบผลทงข�วและด�คอสขบ�งทกขบ�งต�มกรรมทกระท�สำวนบคคลท�กรรมทไมำด�ไมำข�วยำอมไดรบผลไมำด�ไมำข�วคอไมำมทงสขและทกขก�รกระท�ประเภทนเปนไปเพอคว�มสนกรรมกระท�กรรมขอสดท�ยคอกรรมไมำด�ไมำข�วถอวำ�เปนจดหม�ยสงสดท�งพระพทธศ�สน�นนคอก�รเข�ถงภ�วะของพระอรยบคคลโดยทวไปปถชนคนธรรมด�จะท�กรรมอะไรจะตองหวงผลเสมอเปนก�รกระท�ดวยอ�น�จของตณห�และอป�ท�นเพร�ะฉะนนจงวบ�กหรอผลตำอไปเสมอตร�บใดทตณห�และอป�ท�นยงไมำหมดจ�กสนด�นสำวนพระอรยบคคลผประกอบกรรมไมำด�ไมำข�วยำอมเปนไปเพอคว�มสนแหำงกเลสเปนจดหม�ยส�คญไมำใชำหวงอยำ�งปถชนเพร�ะฉะนนก�รกระท�ของทำ�นกมแตำจะท�ใหกเลสเบ�บ�งลงไปทกทจนกระทงในทสดกเลสกหมดสนไมำมเหลอในเมอเปนพระอรหนตสำวนก�รกระท�ของบคคลทวไปทประกอบกรรมทงด�และข�วยำอมใหผลเปนทงคว�มสขและคว�มทกขไปพรอมๆกนเพร�ะกศลกรรมทประกอบดวยตณห�นนยำอมจะเปนเหตใหเกดอกเมอมเกดกตองมแกำเจบต�ยและทกขอนๆอกฉะนนผทเหนแจงในอรยสจเหนคว�มเกดเปนทกขเหนตณห�เปนเหตใหเกดทกขจงคดประกอบกรรมเพอทจะละทงกศลและอกศลและผทคดจะประกอบกรรมเพอละกรรมกมแตำพระอรยบคคลเทำ�นนหรออยำ�งนอยกจะตองเปนคนทใกลตำอก�รบรรลมรรคผลเทำ�นน ดงนนจ�กก�รศกษ�ในครงนจงสรปไดวำ�เรองกรรมเปนเรองทมคว�มลกซงและซบซอนม�กเปนเรองทท�ใหเกดปญห�และค�ถ�มไดม�กม�ยแตำถ�ห�กเร�ไดศกษ�จ�กพทธพจนโดยตรงพย�ย�มทจะห�คว�มเข�ใจจ�กหลกพระอภธรรมจรงๆรจกแยกแยะเรองร�วตำ�งๆทเปนนย�ยหรอทเปนมตทเกดขนในภ�ยหลงคว�มยำงย�กดงกลำ�วกจะเหลอนอยลงก�รศกษ�เปนอยำ�งยงและเรองกรรมกเปนเรองส�คญยงทพระพทธองคทรงประสงคใหมวลมนษยไดเข�ใจใหถกตองและแจำมแจงพระพทธองคไมำพงประสงคเลย

ทจกไดเหนมวลมนษยจกตองงมง�ยตำอประสบก�รณของชวตและของโลกแตำจะท�อยำ�งไรไดในเมอ

โลกนยงเตมและเพยบพรอมไปดวยม�ย�และสงลวงมนษยผยงอำอนแอและเขล�ตำอประสบก�รณนนๆกจกตองตกเปนท�สและเปนเหยอเรอยไปจนกวำ�ดวงวญญ�ณทปร�ศจ�กอวชช�และโมหะตลอดทงไดศกษ�เรองกรรมหรอเรองกฎของกรรมทมคว�มสมพนธตำอชวตต�มหลกทพระพทธองคไดทรงว�งไวโดยแจำมแจงแลวนนเองปญห�อนใหญำยงของชวตแตำละคนจงจะพบแสงสวำ�งต�มก�ลงแหำงอ�น�จกฎของกรรมอนเปนคว�มจรงของชวตอกอยำ�งหนงและส�คญต�มหลกค�สอนท�งพระพทธศ�สน� ก�รศกษ�เรองกรรมกบคว�มสมพนธของก�รก�เนดชวตไดว�งกรอบอนเปนส�ระส�คญ ในก�รศกษ�วำ�กรรมมคว�มสมพนธกบก�รก�เนดชวตอยำ�งไรเทำ�นนซงจ�กก�รศกษ�พบวำ�ยงมประเดนทควรจะไดน�ไปศกษ�ในโอก�สตำอไปดงน ๑)ก�รศกษ�เปรยบเทยบเรองกรรมต�มหลกพระอภธรรมกบแนวคดเรองกรรมในคมภรพระเวท ๒)ก�รศกษ�เปรยบเทยบเรองหลกกรรมกบก�รเกดใหมำต�มแนวพระอภธรรมกบปรชญ�เชน ๓) ก�รศกษ�วเคร�ะหเรองก�รปฏบตเพอคว�มสนกรรมต�มแนวพระอภธรรม ก�รศกษ�หลกกรรมและคว�มสมพนธของก�รก�เนดชวตต�มแนวพระอภธรรมเพอห�ขอสรปวำ�กรรมมคว�มสมพนธกบก�รก�เนดอยำ�งไรจ�กก�รศกษ�พบวำ�กรรมต�มแนวพระอภธรรมหม�ยถงก�รกระท�ทประกอบไปดวย เจตน�ถ�เปนก�รกระท�ทไมำประกอบดวยเจตน�ไมำจดเปนกรรมต�มหลกพทธศ�สน�เถรว�ทกรรมและชวตจะด�เนนไปเกดเปนอะไรกขนอยำกบทบคคลไดกระท�ในท�งก�ยว�จ�ใจเปนตวก�หนดส�เหตทมก�รก�เนดใหมำหรอก�รเวยนวำ�ยต�ยเกดของวญญ�ณนนกเพร�ะมกเลสและกรรมทยงมเจตน�มคว�มปร�รถน�ในก�มภพรปภพและอรปภพสตวจะไปเกดในภพใดกสดแลวแตำกเลสและกรรมของเข�ทเกยวกบภพนนอยำ�งไรกต�มชวตจะด�เนนไปในทศท�งใดยำอมขนอยำกบก�รกระท�ทเปนไปต�มกระบวนก�รของ

กรรมในปจจบนทมสำวนผลกดนใหชวตด�เนนไปในทศท�งตำ�งๆพระพทธองคไดว�งหลกของกรรมต�มสภ�พทสมพนธกบวบ�กหรอก�รใหผลไวกว�งๆดงน

๑) กรรมด�มวบ�กด�คอกรรมชวอยำ�งเดยวยำอมเกดม�ไดรบแตำคว�มทกขอยำ�งเดยว ๒) กรรมข�วมวบ�กข�วคอท�กรรมดเปนสำวนใหญำยำอมเกดไดรบแตำคว�มสข ๓) กรรมทงด�ทงข�วคอทงกรรมดบ�งชวบ�งยำอมเกดม�ไดรบคว�มสขบ�งทกขบ�ง ๔) กรรมไมำด�ไมำข�วมวบ�กไมำด�ไมำข�วคอไมำท�ทงดและชวถอเปนก�รกระท�ทเปนไปเพอคว�มสนกรรม ดงนนกรรมจงมอ�น�จพเศษในก�รส�รวจอดตของวญญ�ณทกดวงก�หนดหม�ยใหใครไปเกดทใดอยำ�งเหม�ะสมทสดกบกรรมในอดตของเข�คว�มสมพนธของกรรมนจะตดต�มเก�ะเกยวกบก�รด�เนนชวตของมนษยทกยำ�งก�วไมำส�ม�รถหลบหลกไดซงอ�จจะใหผลช�หรอเรวกขนอยำกบองคประกอบหรอปจจยต�มทไดกลำ�วม�ทงหมด The purpose of this research is to study the principles of karma and rebirth in the Abhidhamma (Buddhist metaphysics) in order to find out how both of them relate. It is indicated from the study that karma in the Abhidhamma means the action with volition. Without volition, any action cannot be considered as karma. According to TheravãdaBuddhism, what is volitionally done by body, speech, and mind will designate the result of karma and rebirth. The main causes in birth and rebirth are defilement and action consisting of volition and desire to remain in the sense-sphere, the form-sphere, and the formless-sphere. The sphere where any beings will be born depends on their own defilement and karma. In the Abhidhamma, there are 4 kinds of birth; the viviparous, the oviparous, the putrescence-born creatures, and the apparitional. The life direction, however, also depends on the present karma. The Buddha taught about the four principles of karma as follows: unwholesome karma gives a negative result,

wholesome karma gives a positive result, unwholesome and wholesome karma gives a mixed result, and neutral karma reflects a neutral result. The extraordinary power of karma is to investigate thebackground of each soul and assign a suitable sphere for each one to be existed. The

relation of karma and human life always goes together, but the time when the outcome of karma will appear depends on the factors as mentioned. บรรณ�นกรม ภ�ษ�ไทย ก�รศ�สน�.กรม.พระไตรปฎกภ�ษ�ไทยฉบบสงค�ยน�.ในพระบรมร�ชปถมภพทธศกร�ช๒๕๓๐. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพก�รศ�สน�, ๒๕๓๑. คณโทขนธ. ศ�สน�เปรยบเทยบ. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๓๗. จรวรรณชนะโชต. ก�รศกษ�เปรยบเทยบหลกค�สอนเรองกรรมในพระพทธศ�สน�และศ�สน� ฮนด. วทย�นพนธปรญญ�อกษรศ�สตรมห�บณฑตภ�ควช�ปรชญ�บณฑตวทย�ลย จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย, ๒๕๓๗. ทวผลสมภพ.ปรชญ�ศ�สน�. กรงเทพมห�นคร :โรงพมพมห�วทย�ลยร�มค�แหง, พมพครงท๔,๒๕๓๕. บรรยงบญฤทธ. ต�ยแลวเกดใหมำกบก�รระลกช�ตได. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพชวน,๒๕๒๙. ป. หลงสมบญพนตร. พจน�นกรมมคธ -ไทย. กรงเทพมห�นคร : อ�ทรก�รพมพ, ๒๕๔๐. ปร�นส�เรงร�ชย. รวมเรองกรรม. กรงเทพมห�นคร : อกษรธเนศวรก�รพมพ, ๒๕๒๘. ป นมทกนต. ค�บรรย�ยพทธศ�สตรภ�ค๓. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพคลงวทย�, ๒๕๐๙. ป นมทกนต. แนวสอนธรรม. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพคลงวทย�, ๒๕๑๔. พระเทพวสทธกว (พจตรฐตวณโณ). ขอพสจนเรองก�รเวยนวำ�ยต�ยเกด. กรงเทพมห�นคร :ส�นกพมพดอกหญ�, ๒๕๓๘.

พระธรรมธรร�ชมห�มน (วล�ศญ�ณวโร). โลกทปน. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพดอกหญ�,พมพครงท๔, ๒๕๓๘. พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). กรรมและนรกสวรรคส�หรบคนรำนใหมำ. พมพครงท๔. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพมห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๘. ____________. พทธธรรม. พมพครงท๘. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพมลนธพทธธรรม, ๒๕๓๘. ____________. พจน�นกรมพทธศ�สตรฉบบประมวลธรรม. พมพครงท๘. กรงเทพมห�นคร :โรงพมพมห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๘. พรรตนสวรรณ. พทธวทย�เลำม๒. พมพครงท๓. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพวญญ�ณ, ๒๕๓๒. พระพทธโฆษะ. พระวสทธมคพระคมภรประจ�ครอบครวช�วพทธ. พมพครงท๓. กรงเทพมห�นคร :สม�คมศนยคนคว�ท�งพระพทะศ�สน�, ๒๕๒๑. ไพฑรยพฒน�ใหญำยง. คว�มคดส�คญในปรชญ�อนเดย. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๓๐. พระมห�ไพฑรยสทธวธโร. ก�รวเคร�ะหเชงปรชญ�เรองบ�ปในพระพทธศ�สน�เถรว�ท. วทย�นพนธปรญญ�พทธศ�สตรมห�บณฑตส�ข�ปรชญ�บณฑตวทย�ลยมห�จฬ�ลง กรณร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๗. พระเมธธรรม�ภรณ (ประยรธมมจตโต). กรรมและก�รเกดใหมำ. พมพครงท๒. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพมลนธพทธธรรม, ๒๕๓๙. พระร�ชวสทธโสภณ (วล�ศญ�ณวโร). กรรมทปนภ�ค๑ตอน๑. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพเลยงเซยงจงเจรญ, ๒๕๑๙. มห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย. พระไตรปฎกประวตและคว�มส�คญ. กรงเทพมห�นคร :โรงพมพมห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๕.

มห�มกฏร�ชวทย�ลย. วสทธมคคสสน�มปกรณวเสสสสตตโยภ�โค. พมพครงท๙.

กรงเทพมห�นคร : โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย, ๒๕๔๐. มห�มกฏร�ชวทย�ลย. สมนตป�ส�ทก�แปลภ�ค๑. พมพครงท๔. กรงเทพมห�นคร :โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย, ๒๕๒๘. มห�มกฏร�ชวทย�ลย. วสทธมรรคแปลภ�ค๓ตอนจบ.พมพครงท๓. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย, ๒๕๒๖. ร ำงเรองบญโญรส. อปนษท. เชยงใหมำ : โรงพมพพทธนคม, ๑๙๔๐. วชรญ�ณวโรรสสมเดจพระมห�สมณเจ�กรมพระย�. ธรรมวภ�คปรจเฉทท๒. พมพครงท๓๗.กรงเทพมห�นคร : โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๔. วศนอนทสระ. หลกรรมและสงส�รวฏกรงเทพมห�นคร:โรงพมพกรมก�รศ�สน�, ๒๕๓๐. วศนอนทสระ. หลกกรรมและก�รเวยนวำ�ยต�ยเกด. พมพครงท๙. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๖. วทย�ศกย�ภนนท. ศ�สน�ฮนด. กรงเทพมห�นคร : มห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร, ๒๕๓๓. วมลศรร ำวมสข. ประวตวรรณคดสนสกฤตยคพระเวท. กรงเทพมห�นคร : ส�นกพมพ สหสย�มพฒน�, ๒๕๒๒. สมครบร�ว�ศ. ปรชญ�พร�หมณในสมยพทธก�ล.กรงเทพมห�นคร : โรงพมพแพรำพทย�. ๒๕๑๖. สชพปญญ�นภ�พ. หลกก�รเวยนวำ�ยต�ยเกด. กรงเทพมห�นคร : โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย,๒๕๒๕. น�ยบญเลศ เทยรเดช ก�รศกษ�เรองหลกกรรมและก�รเกดใหมำต�มแนวพระอภธรรมมห�บณฑตส�ข�วช�พทธศ�สนศกษ�มห�วทย�ลยมห�มกฏร�ชวทย�ลย ภ�ษ�องกฤษ Apte,VamanShivam. Brahma-SutraShankara-Bhashya. Bombay : PopularBook Deport, 1960.

Dasupta. Surendrannath. A History of Indian Phylosophy. 5 vols. Delhi : motilal Banarsidass,1975.

Chatterjee,Stischandra and Datta. Dhirendramohan. An Introduction to Indian Philosophy.Calcutta :University of Calcutta, 1960. Edward Gough. The Philosophy of the Upanishads. India : Cosmo Pulications, 1979.

ประวตผเขยนและรวบรวม ชอสกล น�ยธรวส บ�เพญบญบ�รม วนเดอนปเกด วนพฤหสท ๓ กนย�ยน พศ ๒๕๐๒ ทอยปจจบน ๔๓/๑๒ ถนนพทธมณฑลส�ย ๓ เขตบ�งแค กรงเทพมห�นคร วฒการศกษา มธยมศกษ�ส�ยส�มญโรงเรยนวดร�ช�ธว�ส แผนกวทย นตศ�สตรบณฑต สม�ชกวส�มญแหำงเนตบณฑตยสภ� พทธศ�สนศกษ�มห�บณฑต มห�มกฎร�ชวทย�ลย ประสบการณการทางาน รบร�ชก�รทมห�วทย�ลยมหดล คณะส�ธ�รณะสขศ�สตร เปนผชำวยสม�ชกสภ�ผแทนร�ษฎร จงหวดอทยธ�น เปนผชำวยกรรมก�รผจดก�ร บรษท พไทย อ�คเตคฯ จ�กด เปนกรรมก�รผจดก�รบรษท เอสเอสโกลเดนทแลนด จ�กด เปนเลข�ธก�รสม�พนธชมรมวทยสมครเลำนกรงเทพมห�นคร ประธ�นชมรมนกกฎหม�ยวทยสมครเลำน กจการทางพระพทธศาสนา เปนกรรมก�รบรห�รพทธธรรมรฐสภ� สภ�ผแทนร�ษฎร สงกดคณะกรรม�ธก�รศ�สน�วฒนธรรมสภ�ผแทนร�ษฎร เปนกรรมก�รชมรมพทกษพระพทธศ�สน� ประธ�นชมรมวทย�กรพทกษพระพทธศ�สน� ร ำน ๔ เปนนกจดร�ยก�รวทยใน ร�ยก�รไขปญห�ช�วพทธ ร�ยก�รรธรรมน�ปฎบต, ร�ยก�รบ�เพญบญบ�รม สถ�นวทยเพอพระพทธศ�สน�ธรรมะพล ๑ AM ๑๔๒๒ MKz เปนอ�จ�รยผบรรย�ยธรรมทธรรมสถ�นจฬ� จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย เปนผตอบปญห�ธรรมในเวทล�นธรรม มลนธอภธรรมมลนธ พศ ๒๕๔๕ ปจจบน เปนเวบม�สเตอรจดท�โฮมเพจใหองคกรพทธฯหล�ย–แหำง พศ ๒๕๓๖ ปจจบน เปนกรรมก�รบรห�รมลนธเบญจนก�ย –

พศ ๒๕๕๐ ปจจบน เปนกรรมก�รบรห�รมลนธพทธ�งกร –

พศ ๒๕๕๐ ปจจบน เปนกรรมก�รบรห�รสม�คมนกเรยนเกำ�ร– .ร.วดร�ช�ธว�ส ตาแหนง/สถานททางาน ปจจบน ท�ง�นบรษทในเครอ บรษท สหวรย� กร๏ป ต�แหนำงผจดก�รส�นกกฎหม�ย ฝ�ยบรห�รบรษท