– شناختی درمانهایاعتیاد رفتاری

باهر اقدمی علیرضامهدوی صدیقهمقدم نادر

مقدمه

1

به می��ان آن از كه دارد وج��ود اعتی��اد ب��رای مختلفی ه��ای درمان كه دانست باید رفت��اری، ��� ش��ناختی ش��ناختی، روانی، رفت��اری، ه��ای درمان دارویی، ه��ای درمان این متخصص��ان از تع��دادی. نم��ود اش��اره ت��وان می م��ذهبی و معن��وی ه��ای درمان .كنند می تقسیم درمانی � روان و دارویی های درمان عمده گروه دو به را ها درمان

خ�ود كه كنند می اس��تفاده اعتی��اد ت�رك ب�رای دارو تج��ویز از دارویی های درمان در ج��انبی ناخواس��ته ع��وارض و ب��وده اعتی��ادآور مواقع ب��رخی در ش��ده تجویز داروی

غ��یردارویی ه��ای درمان از معموال اثر، بودن دایمی و بودن خطر بی خاطر به. دارد آن، علت ، ش��ود می تج��ویز دارویی درم��ان كه هم م��واقعی در. ش��ود می استفاده

در.است غ�����یردارویی ه�����ای درمان ب�����رای مراجع س�����ازی آماده و زدایی سم در و است معتقد آن به ش��ناس روان كه نظ��ری الگ��وی به توجه با درم��انی، روان

تا شناختی از مختلفی های درمان از گران درمان روان است، راحت آن كارگیری به ت��رك در كه درم��انی ن روا الگوه��ای این از ب��رخی به زیر در جویند می سود رفتاری:كنیم می اشاره اند داده نشان را خود كارآیی اعتیاد درمانی رفتار

و) مناسب رفت��ار دادن نش��ان با كه معتقدند شناس��ان روان اغلب رفتاردرمانی در مناس��ب، رفت��ار پیوس��ته تق��ویت و ،(نامناسب رفت��ار ج��ای به آن س��ازی جانشین

.نم�ود (اعتی��اد مثال) نامناسب رفت��ار جانشین را مناسبی و پسندیده رفتار توان می ف�راهم و بانش��اط و ص�حیح ف�راغت اوق��ات داشتن معتقدیم كه راستاست این در

طریق از بانش��اط و س��الم ف��راغت اوق��ات گذران��دن ب��رای الزم امكان��ات آوردن به گران درم��ان رفت��ار. دهد می ك��اهش را موادمخ��در اس��تعمال احتم��ال ورزش،

آن درم��انی جلسه از ب��یرون در كه دهند می را مخصوصی تك��الیف خ��ود مراجع��ان رفت��ار كه كنند می تش��ویق را خ��ود مراجع��ان چ��نین هم دهن��د، انج��ام را ها فعالیت و ت�رك) آم�اج رفت��ار س�وی به را خ�ود پیش�رفت و كنند تك�رار و تمرین را مناسب ب��رای مناس��بی های تش��ویق و ها پاداش. كنند ثبت (موادمخ��در از اس��تفاده كاهش گرفته نظر در (استفاده كاهش یا و اعتیاد ترك مثال) شده تعیین اهداف به رسیدن

گیرد می قرار آزمایش مورد مرتب طور به مراجعان ادرار از هایی نمونه. شود می رفت��ار در ه��دف. گ��یرد ص��ورت ك��املی نظ��ارت موادمخ��در از استفاده بر اینكه تا

2

زیر در كه را كنترل مشخص نوع سه شوند تشویق مراجعان كه است این درمانی:از عبارتند كه نمایند تمرین را آنها و كنند تقویت خود در شود می اشاره آنها به

محركی كنترل موادمخ��در از استفاده كه را هایی موقعیت كند می كمك بیماران به محركی كنترل

وقت بیش��تر و نمایند پره��یز ها موقعیت آن از و كنند شناس��ایی كن��د، می تسهیل را موادمخ��در از اس��تفاده با ها فعالیت آن كه نمایند ص��رف ه��ایی فعالیت در را خ��ود

. باشند ۲ناهمساز موادمخدر به اشتیاق و میل كنترل افكار، كه كند می كمك (مراجعان) بیماران به موادمخدر مصرف به اشتیاق كنترل

شناس��ایی ش��وند، می موادمخ��در مص��رف به منجر كه را هایی انگیزه و احساسات. بردارند گام آنها تغییر جهت در و نموده اجتماعی مهار و كنترل دیگ��ری مهم اف��راد و دوس��تان خ��انواده، افراد دربرگیرنده اجتماعی مهار و كنترل یا وال��دین، مثال. بپره��یزد موادمخ��در مص��رف از تا كنند می كمك بیمار به كه است به و گردند می حاضر درم��انی جلس��ات در معت��اد ف��رد زن��دگی در دیگر مهم اف��راد تق��ویت در راس��تا این در و دهد، انجام را شده داده تمرینات تا كنند می كمك بیمار به درم��انی روش این كه دهند می نش��ان تحقیق��ات. دارند برمی گام مناسب رفتار

و بكش���ند دست موادمخ���در و اعتی���اد از كه كند می كمك جوان���ان و نوجوان���ان ب��دون درم��انی دوره اتم��ام از پس اینكه تا دهند اف��زایش را خ��ود های توانمن��دی

چ��نین هم تحقیق��ات. دهند ادامه خود عادی سالمت و زندگی به موادمخدر مصرف اس��تخدام، قبیل از دیگ��ری ه��ای حیطه در درم��ان تحت اف��راد كه اند داده نش��ان و خانوادگی روابط كالس، در دایم حضور و( آموزشی عملكرد) ای مدرسه كاركرد

ه��ای داده این. اند داده نش��ان خ��ود از ای مالحظه قابل بهب��ودی ن��یز افس��ردگی جلس��ات در خ��انواده اعض��ای حض��ور به كل در ت��وان می را درم��انی بخش ن��تیجه

از اس���تفاده با موادمخ���در از ب���ازداری به معت���اد اف���راد تش���ویق و درم���انی آزم��ایش طریق از آن��ان عملك��رد چگ��ونگی بر نظ��ارت و مناسب های كننده تقویت. داد نسبت ادرار

آور‌بیزاری سازی‌شرطی های‌روش از استفاده

3

اعتی��اد با مقابله به آور ب��یزاری ه��ای درمان از اس��تفاده با رفتارگرای��ان از تع��دادی عم��دتا كه است درم��انی ه��ای روش از یكی آور بیزاری سازی شرطی. اند برخاسته

ش��ده گرفته ك��ار به موادمخ��در، به اعتی��اد و كشیدن سیگار الكلیسم، درمان برای تق��ابلی سازی شرطی همان آور، بیزاری سازی شرطی روش زیربنایی اصل. است مثال) ن��امطلوب رفت��ار كنن��ده تقویت مح��رك آور، ب��یزاری س��ازی شرطی در. است نامطلوب رفتار فراخوانی توانایی بیزاركننده، محرك یك با مجاورت اثر در (اعتیاد

درم��ان در مثال. دهد می دست از را اش تقوی��تی خاصیت یعنی دهد، می دست از را آور ته��وع كه ش��ود می خورانده دارویی معتاد شخص به الكلی، مشروبات به اعتیاد الكلی مش��روبات ق��دری او به ش��ود ظ��اهر دارو اثر آنكه از پیش بالفاص��له. است ته��وع ح��الت با بالفاص��له الكلی مش��روبات م��زه و بو منظره، یعنی. شود می داده

تك��رار ب��ار چن��دین ته��وع، ح��الت با الكلی مشروبات همایندی، این. شود می دنبال ب��دین. ش��ود ته��وع ح��الت ب��روز م��وجب تنهایی به الكل سرانجام اینكه تا شود می

. شود می بیزار الكل از معتاد شخص ترتیب نهان سازی‌حساسیت درم��ان در رفتارگرای��ان كه است ه��ایی روش از یكی ن��یز نه��ان س��ازی حساسیت .اند جس��ته س��ود آن از موادمخدر به اعتیاد درمان در جمله از دردسرآور رفتارهای

مراجع از ع��وض در ش��ود، نمی ارایه ای آزارنده محرك گونه هیچ عمال روش این در به آزارن�ده مح�رك یك با را دردس�رآفرین رفت��ار مولد مح�رك تا ش�ود می خواسته

آن كه گردید اب��داع (۱۹۶۶)ك��اتال وس��یله به ابتدا روش این. كند همراه خیالی طور كه اند داده روش این به را نهان صفت آنجا از. گرفت نام نهان سازی حساسیت را آن نامگذاری علت. دهد می رخ مراجع خیال در صرفا ها محرك شدن همراه آن در رفت��ار مولد مح��رك خی��الی هماین��دی نتیجه در كه است این س��ازی حساسیت به

بیزاركنن��ده ن��یز ن��امطلوب رفت��ار مولد مح��رك بیزاركنن��ده، مح��رك و ن��امطلوب. شود می حساس آن به مراجع یعنی شود، می

گردند می تنظیم ط��وری نهان، سازی حساسیت روش در استفاده مورد های صحنه روی درم��انش به آن ب��ردن بین از قصد به مراجع كه رفت��اری تجسم با هم��راه كه

درم��انگر ها، ص��حنه بین در اما. گ��ردد می ایج��اد اض��طراب ح��داكثر اس��ت، آورده به مرب��وط انك��ار ك��ردن نیرومند برای نهان تقویت از تا بخواهد مراجع از تواند می

4

كه زیر مث��ال در. كند اس��تفاده ناهمس��ازند آفرین مش�كل رفت��ار با كه هایی فعالیت روش ك�����ارگیری به م�����ورد در (۱۹۷۳) ویس�����وكی آزم�����ایش كننده توص�����یف نمایان خوبی به روش این است هرویین به اعتیاد ترك برای نهان سازی حساسیت

:است شده گ�رد مق��داری تا ك�نی می رانندگی شهری سوی به و هستی اتوموبیلت در كن فكر نش�ان را ته�ران تا مان�ده مس�افت كه بینی می تابلو یك خود راه سر در. كنی تهیه آنجا در را نی��ازت مورد مواد توانی می آسان چقدر كه كنی می فكر این به. دهد می اتوم����وبیلت وارد زنب����وری مش����غولی، فكر این به كه هنگ����امی. آوری دست به

مقابل در كه ببی��نی ت��وانی می. بش��نوی را آن وزوز ص��دای ت��وانی می.ش��ود می اما یابد، می راه تو در ترسی. است زشت و رنگ ای قهوه. كند می پرواز چشمانت

چه س���اختی را خ���ودت وق���تی كه ك���نی می فكر این به و دهی نمی اهمیت آن به با و شوند می اتوموبیلت وارد زنبور هزاران ناگهان. دهد می دست تو به احساسی

ادامه ش��هر س��وی به رانن��دگی به تو. چرخند می س��رت دور زی��اد ص��دای و سر او بعد و كنی می فكر او با گرفتن تماس نحوه و موادمخدر فروشنده به و دهی می كنند می حمله زنبورها ناگه��ان. فروخت خواهد تو به هرویین كه مردی بینی؛ می را از پر اتومبیل فرم��ان و شوند می ور حمله دستهایت به. ریزند می رویت و سر به و

وحشتناك حشرات این وزوز صدای. ببینی را رویت جلوی توانی نمی. شود می آنها نیش را ص��ورتت رون��د، می لباست زیر به. زنند می نیش را ب��دنت سراسر. است

را ارزشش كه رسی می نتیجه این به. افتد می س��وزش به ب��دنت تم��ام و زنند می از دور به و خانه در ب�ودن كه ك�نی می مجسم. برگ�ردی گ�یری می تص��میم. ن�دارد

قصد به كه هنگ��امی و است بخش آرام چق��در هرویین، به مربوط دردسرهای همه جل���وتر چه هر. كنند می ت���رك را ماش���ین یكی یكی زنبورها زنی، می دور برگشت

آرام، چ��یز همه. روند می ب��یرون ماش��ین از زنبورها از بیش��تری تع��داد روی، می اینكه از. كند می پخش را دلخ��واهت آهنگ رادیو. است بخش رض��ایت و دردسر بی.(�۵۷ ۵۸ ص)كنی می شادمانی احساس ای شده پیروز ات وسوسه بر

رفتاری ـ شناختی درمان اس��تفاده كن��ترل و ك��اهش در درمانی رفتار كاربردهای از ای نمونه فوق های روش

��� ش��ناختی و ش��ناختی ه��ای درمان درم��انی، رفت��ار بر عالوه. است موادمخ��در از

5

ك��اربرد و مع��رفی به اختص��ار به زیر در. اند بوده موثر اعتیاد درمان در نیز رفتاری. پردازیم می اعتیاد درمان در ( CBT) رفتاری � شناختی درمان(�� CBT) رفتاری � شناختی درمان به كمك ب��رای متمركز و مدت كوتاه رویكردی این رفتاری- شناختی درمان بنیادی فرض. است مواد مصرف سوء به مبتال افراد به وابس��تگی و اعتی��اد تداوم و ایجاد در مهمی نقش یادگیری، فرآیندهای كه است ك��اهش در اف��راد به كمك ب��رای ت��وان می اص��ول همین از ل��ذا. كنند می ایفا م��واد

. كرد استفاده مواد مصرف به مقابله و اجتن��اب شناس��ایی، در رفت��اری ��� ش��ناختی درم��ان تر، ساده عبارت به

در مواد مصرف احتمال كه هایی موقعیت شناسایی در یعنی. كند می كمك بیماران با م���وثر مقابله و مناسب زم���ان در ها موقعیت این از اجتن���اب و است زی���اد آنها

. مواد مصرف سوء به مرتبط آفرین مشكل رفتارهای و مسایل اف��راد به كمك ب��راي ومتمركز م��دت كوت��اه رويكردي(cbt) رفتاري شناختي درمان

. است مواد مصرف سوء به مبتال نقش ي��ادگيري ه��اي فرايند كه است اين ورفت��اري ش��ناختي درم��ان بني��ادي ف��رض مي اص��ول ازاين ل��ذا كند مي ايفا م��واد به ووابس��تگي اعتي��اد تداوم ايجاد در مهمي. كرد استفاده مواد مصرف كاهش افراددر به كمك براي توان

به ومقابله واجتن��اب شناس��ايي در ورفت��اري ش��ناختي درم��ان تر س��اده عب��ارت به. كند مي كمك بيماران ورفتاري شناختي درمان اصلي هاي مولفه

مه�ارت-� 2 ک�ارکردی تحليل-1 دارد اساسي مولفه دو ورفت��اري ش��ناختي درم��ان آموزي

كاركردي تحليل

تحليل م��واد مص��رف هرم��ورد ب��راي بيم��ار و درم��انگر ورفت��اري شناختي درمان در از پس و قبل را بيم��ار وش��رايط احساس��ات اينكه يع��ني. دهند مي ارائه ك��اركردي

بيم��ار به ك��اركردي تحليل م��ان، در اوليه مرحله در كنند مي شناسايي مواد مصرف مص��رف احتم��ال كه آفري��ني خطر ه��اي م��وقعيت يا ها كنن��ده تعيين تا كند مي كمك به كنند شناس��ائي را م��واد مص��رف براي بيمار داليل ونيز دهند مي افزايش را مواد

6

یا خطر تجربه و ف��ردی بین مش��کالت با مقابله منظ��ور به مواد مصرف مثال عنوان.نیست دسترس قابل بیمار عادی زندگی در که لذتی

يا م��وقعيت شناس��ائي به تواند مي م��واد ك��اركردي تحليل درم��ان بع��دي درمرحله.كند كمك است دشوار فرد براي آنها با مقابله كه شرايطي برانگیزاننده شناسایی در بیمار به کمک cbt رفتاری شناختی درمان در گام نخستین

برانگیزانن��ده این با مقابله یا اجتن��اب برای الزم گامهای انتخاب و مواد مصرف های.است ها

من��ابع و مهارتها و م��واد مص��رف م��ورد هر ش��رایط دقیق تحلیل مس��تلزم ک��ار این از درمان اول جلسه چند در را موضوعات این تواند می درمانگر.است بیمار موجود م��ورد در او دی��دگاه بیم��ار در م��واد مص��رف سو درب��اره پاسخ ب��از س��والهای طریق

باید درم��انگر. کند ارزی��ابی درم��ان با رابطه در بیم��ار اه��داف و درم��ان به مراجعه.دهد پاسخ زیر سواالت به که کند سعی

موانع و کمبودهادهد؟ تشخیص را مواد مصرف کاهش لزوم تواند می بیمار آیاکند؟ متوقف را مواد مصرف کوتاهی مدت برای تواند می بیمار آیاکند؟ شناسایی را مواد مصرف مهم های نشانه تواند می بیمار آیا

ها توانمندی و مهارتهااست؟ داده نشان خود از امتناع قبلی دوره در را هایی توانمندی و مهارتها چه بیمار

است؟ بوده مثبت روابط یا شغل حفظ به قادر مواد مصرف مدت در بیمار آیاکنند؟ نمی مصرف مواد که دارند وجود بیمار اجتماعی حمایت شبکه در افرادی آیا

مواد مصرف های کننده تعیینکدامند؟ مواد مصرف های برانگیزاننده

کند؟ می مصرف افراد سایر با همراه یا تنهایی به بیمارآورد؟ می دست به چگونه و کجا از را مواد پول

كاركردي تحليل نمونه ها برانگيزاننده

به مرا چيز چه سوق مصرف

افكارواحساسات

به فكري چه

رفتار كاري چه سپسدادم انجام

مثبت پيامدهاي

رخ مثبتي چيز چه داد

منفي پيامدهاي

رخ منفي چيز چهداد

7

كرد خطور ذهنمدهد مي احساسي چه

داشتم

: آموزي مهارت گ�رفت نظر در انف��رادي آم��وزش برنامه نوعي توان مي را رفتاري شناختي مان در سو با م�رتبت ق�ديمي ع�ادات تا كند مي كمك م�واد كنن�دگان مص��رف س��وء به كه

هنگ��امي گيرند ي��اد را س��المتري وع��ادات ها مه�ارت و ك�رده ت��رك را م��واد مصرف مي درم��ان به مجب��ور ف��رد كه رسد مي ش��دت از اي درجه به م��واد مص��رف سطح بين مش��كالت از وسيعي طيف با مقابله جهت راهي عنوان به مواد از احتماال شود: دهد مي رخ دليل چند به وضع اين. گردد مي استفاده فرد

زن���دگي مش���كالت با مقابله ه���اي راه���برد نوج���واني دوره در ف���رد است ممكن اين زم��اني دوره يك در ف��رد است ممكن چه اگر باشد نگرفته ف��را را بزرگس��الي

به م��واد مصرف مكرربه تكيه دليل به ولي باشد گرفته فرا را اي مقابله هاي راهبرد . باشد شده تضعيف مهارتها اين است ممكن مشكالت با مقابله جهت راهي عنوان

به متكي زن��دگي س��بك با مزمن درگيري علت به بيماران اين است ممكن همچنين وس��پس مصرف تهيه صرف را شان وقت از اي عمده بخش آن در كه مواد مصرف.باشند كرده فراموش را موثر راهبردهای گردد مي مواد اثرات از بهبودي س��اير نتيجه در م��وثر اي مقابله هاي راهبرد از استفاده در فرد توانائي است ممكن

ش��ده تض��عيف روانپزش��كي اختالل يك با همزم��ان م��واد مصرف جمله از مشكالتباشد

وس��يعي طيف وبا باشند مي ناهمگني گروه كنندگان مصرف سوء اينكه به توجه با در اي وي��ژه جايگ��اه از مهارتها آم��وزش كنند مي مراجعه م��ان در به مش��كالت از

رفت��اري ش��ناختي درم��ان ه��دف بن��ابرين . برخورداراست رفت��اري ش��ناختي درمان بلكه نيست درم��ان جري��ان در م��واد مص��رف ت��رك يا ك��اهش در بيمار به كمك فقط

8

از مدتها از پس حتي كه دهد مي آموزش فرد به مهارتهايي رفتاري شناختي درمان.بود خواهد مفيد او براي نيز مان در ختم

مواد مصرف مواد ترک به معطوف یادگیری راهبردهای بین پیچی��ده تعامل طریق از افراد که است این بر رفتاری،فرض شناختی درمان در

اس��تفاده مورد مواد مصرف سوء کالسیک و کنشگر سازی گیری،شرطی سرمشق. گیرد می قرار

طریق از جدید رفتاره���ای فراک���یری در بیم���ار به کمک ب���رای: گ���یری سرمشق با ابت��دا بیم��ار.رود می ک��ار به درم��ان جریان در درمانگر با نقش ایفای در مشارکت را ناشناخته و جدید های کند،پاسخ می اجرا درمانگر که جدیدی راهبردهای مشاهده

می تم��رین درم��ان حم��ایتی ب��افت در را جدید راهبردهای این سپس و گیرد می فرا کردن محدود یا قطع یا مواد از امتناع چگونگی شامل تواند می جدید رفتارهای. کند

.باشد ، کنند می مصرف مواد که دوستانی با رابطه م��ورد رفت��اری ش��ناختی درم��ان در طریق چند به: کنش��گر س��ازی شرطی مفاهیم

.گیرد می قرار استفاده تالش م��واد،درم��انگر سومصرف پسایندهای و پیشایندها دقیق بررسی طریق از(1

نقش و خ��اص های موقعیت در بیمار توسط مواد مصرف در موثر عوامل تا کند می جهت م��واد مص��رف س��وء ک��ارکردی تحلیل این.کند درک را بیم��ار زن��دگی در م��واد

به است زی��اد آنها در م��واد مصرف احتمال که آفرینی خطر های موقعیت شناسایی در م��وثرتر ای مقابله رفتاره��ای یادگیری برای اساسی و پایه نتیجه در. رود می کار.سازد می فراهم ها موقعیت آن س��وء جانش��ین را معن��اداری ه��ای کنن��ده تقویت تا کند می کمک بیمار به درمانگر(2

معت��بر ه�ای جانش�ین عنوان به که هایی سرگرمی و فعالیتها کند،یعنی مواد مصرف.بماند دور مواد از تا کنند می کمک بیمار به و کرده عمل مواد سوءمصرف

عن��وان به م��واد سوءمص��رف م��دت بلند و م��دت کوت��اه پیام��دهای دقیق بررسی(3 می ک��ار به م��واد ت��رک یا ک��اهش به نسبت بیمار تعهد تقویت یا ایجاد جهت راهبردی

.رود

9

در بویزه رفتاری شناختی درمان در مهمی نقش نیز کالسیک سازی شرطی مفاهیم که داد نش��ان پاولف. کند می ایفا مواد مصرف به میل کاهش به معطوف مداخالت

پاسخ تواند می ش��رطی غ��یر مح��رک یک با ش��رطی مح��رک مک��رر ش��دن هم��راه محرک یک با مکرر مواجهه که کرد ثابت پاولف همچنین.خواند فرا را پایایی شرطی شرطی پاسخ خاموشی موجب زمان طول در شرطی غیر محرک غیاب در شرطی به میل تا کند می کمک بیم��ار به رفت��اری ش��ناختی درم��انگر ، بن��ابراین. شد خواهد

را خ��اص ش��رطی ه��ای برانگیزاننده کند، درک و شناسایی را شده شرطی مصرف مصرف به میل با موثر شیوه به و اجتناب ها نشانه این با رویارویی از.کند شناسایی

.شود مرتفع مصرف به میل تا نماید مقابله آن ظهور هنگام در مواداساسی تکالیف آم���یز م���وفقیت درم���ان در که را اساسی تکلیف چند رفت���اری ش���ناختی درم���ان

انگ��یزه تق��ویت ده��د؛ می ق��رار تاکید مورد باشند، می مهم بسیار مواد سوئمصرف ک��ردن متوقف جهت بیمار انگیزه تقویت برای مهم تکنیک یک: مواد ترک برای بیمار

کند می مش��خص که است تکنیکی تصمیم تحلیل.است تصمیم ،تحلیل مواد مصرف دست از چ��یز چه و آورد می دست به چ��یزی چه م��واد مصرف به دادن ادامه با فرد.دهد می

شناختی درمان اصلی هسته ای مقابله مهارتهای آموزش: مقابله مهارتهای آموزش شناس��ایی در بیم��اران به کمک آم��وزش این ه��دف.دهد می تش��کیل را رفت��اری کسب و است زی��اد آنها در م��واد مص��رف احتم��ال که آف��رین خطر ه��ای م��وقعیت.است ها موقعیت آن با مواجهه جهت موثر ای مقابله روشهای که میکند تاکید تکنیمه��ایی بر مهارتها آم��وزش: درمــان عواطف کنترل تقویت

ب��رای ع��الی مدلی تکنیکها این. است مصرف به میل با مقابله و شناسایی آن هدف و افس��ردگی قبیل از دردن��اک عواطف س��ایر تحمل فراگ��یری در بیم��اران به کمک درم��ان: اجتم��اعی ه��ای حم��ایت تقویت و فردی بین عملکرد بهبود .باشد می خشم

مهم ف��ردی بین راهبرده��ای و مهارتها از تع��دادی آم��وزش ش��امل رفت��اری شناختی و داده توس��عه را خ��ود اجتم��اعی حمایت شبکه تا کند می کمک بیماران به که است

.سازند برقرار دیگران موادبا از عاری روابط

10

مواد مصرف هاي كننده تعيين

درم��انگر كه است مهم بس��يار م��واد مص��رف س��وء ه��اي كنن��ده تعيين شناسايي در. دهد مي قرار بررسي مورد را حوزه 5 حداقل

كس��اني چه با گذارن��د؟ مي كس��اني چه با را خ��ود اوق��ات بيش��تر بيمار: اجتماعي كنند مي مص��رف م��واد كه كند مي زندگي افرادي با بيمار آيا كند؟ مي مصرف مواد

؟ كنند نمي يا اف��راد يا خاصي دوستان كدامند؟ مصرف خاص محيطي هاي برانگيزاننده : محيط

. كرد اجتناب ها انگيزاننده اين از برخي از آساني به توان مي آيا خاص؟ محيط و. كند مي تجربه بيمار كه منفي و مثبت هيجانهاي منظور: هيجاني حالت

: شناختي وضعيت بيمار احساسات و افكار از اي مجموعه مثال

به خ��اص ب��دني احساسات از مواد، كنندگان مصرف از بعضي: جسمي وضعيت مانند احساس��اتي ) ش��ود مي ب��رده ن��ام م��واد مص��رف س��وء پيش��ايندهاي عن��وان

(. مواد بوي احساس ، تمركز در مشكل ، خستگي ، معده در گرفتگي احساس جلسات چارچوب و ساختار

شود مي ارائه هفتگي جلسه 16 تا 12 طي رفتاري شناختي درمان

. است تر آموزشي و تر يافته س��ازمان درم��اني CBT ، درمانها ساير با قياس در مواد مصرف سوء درمان ديگر شكلهاي به كه درمانگراني با مقايسه در بنابراين

تر فع�ال و تر رهنم��ودي موض��عي رفت��اري – ش��ناختي درم�انگردان پردازن�د، مي ، تك��اليف ب�ازنگري جمله از گ�يرد مي انج��ام زي��ادي كاره�اي جلسه هر در. دارند

، افت��اده اتف��اق جلسه دو فاص��له در كه مس��ايلي دقيق توصيف ، عملي تمرينات و جلس��ه، ط��ول در تم��رين ، مهارتها آم��وزش درب��اره ب��ازخورد ، مهارتها آموزش ب�راي كه زم�اني مي�ان است الزم درم�ان اين در. آين�ده هفته براي ريزي برنامه شود برقرار توازن ، شود مي كار بيمار روي كه زماني و يابد مي اختصاص بيمار

.‌20‌/‌20‌/‌20 قاعده

CBT، جلسه يك معمول طور به اتخ��اذ با درمانگردان. كشد مي طول دقيقه 60 درم��ان راهنماي مطابق است الزم كه موضوعاتي توانند مي 20/20/20 قاعده

11

توازن آيد مي دست به بيمار از كه موضوعاتي و شود پرداخته بدان جلسه آن در. كنند برقرار

س��طح ، بيم��اران ج��اري ه��اي نگراني روشن فهم به را اول دقيقه 20 درمانگردان فهم همچنين گذشته، هفته طي آن به ميل و مواد مصرف ميزان ، آنها كلي عملكرد آن بخش اين مشخصه. دهند مي اختص��اص عملي تكاليف زمينه در بيماران تجارب ها پرسش طرح با نيز درمانگردان چند هر كنند؛ مي صحبت بيشتر بيماران كه است

اي گونه به. كنند مي هدايت را جلسه روند بازپردازي، و انعكاس فنون از استفاده و. آيد دست به روشني فهم بيماران جاري وضع از كه يابد مي اختص��اص خاص مهارت يك درباره بحث و معرفي به دوم دقيقه20 معم��وال ح��ال اين با. كنند مي صحبت بيشتر بيماران با مقايسه در درمانگردان بخش اين در

بيم��ار شخصي مسايل با را آموزشي موضوعات درمانگردان كه دارد اهميت بسيار و كنند مرتبط فهميده را آموزشي موضوعات و مثالها بيمار آيا كه كنند وارسي دايما

؟ نه يا مي مس��لط بيش��تر آن در بيم��ار و گ��ردد مي بر عكس روند باز پاياني دقيقه 20 در

مي توافق آين��ده هفته عملي تك��اليف روي درمانگردان و بيماران بخش اين در شود كنند

اول دقيقه 20 از بعد خطرآف��رين ه��اي م��وقعيت و م��واد به ميل ، م��واد مصرف سوء ارزيابي-��

جلسه آخرين

بيمار هاي نگراني فراخواني و دادن گوش-

آن درباره بحث و عملي تمرينات مرور-

دوم دقيقه 20

آن درباره بحث و جلسه موضوع معرفي-

بيمار جاري هاي نگراني با جلسه موضوع ميان ارتباط و پيوند برقراري-

سوم دقيقه 20

12

آموزشي موضوعات به او هاي واكنش و بيمار درك بررسي-

آينده هفته براي عملي تمرين يك تعيين-

آفرين خطر هاي موقعيت بيني پيش و هفته طي بيماران هاي برنامه مرور-

مصرف به ميل با مقابله

آفري��ني مش��كل مس��أله ، مص��رف به ميل ، م��واد كنندگان مصرف سوء از بسياري. شود مي بحث درمان اوايل در موضوع اين از خاطر همين به. است ها هفته غالب��ا

.شود مي گزارش مواد به شديد ميل از هايي دوره ، پرهيز آغاز از بعد ها ماه حتي و اگر و ، كنن�ده آش��فته هم و است آم�يز اس��رار هم كنن�دگان مصرف براي تجربه اين

مص��رف سوء به تواند مي ، نشود برخورد آن با مؤثر نحو به و نگيرد قرار فهم مورد. بينجامد مواد

: از عبارتند ميل با مقابله مختلف راهبردهاي گرداني به توجه-

ميل درباره كردن صحبت-

ميل با مدارا-

مواد مصرف منفي پيامدهاي آوردن خاطر به-

ها خودگويي از استفاده-

: شود داده بايد بيمار به كه هايي يادآوري سعي بلكه. نكنيد تلقي شكست نشان را آنها. است طبيعي و شايع مصرف به ميل. هستند چيزهايي چه شما ميل های برانگيزاننده بفهميد آن از استفاده با كنيد س��پس رس��ند مي خ��ود اوج به نقطه يك در آنها. است اقي��انوس ام��واج مانند ميل

در و گ��ذارد مي ض��عف به ش��ما ميل و انگ��يزه نكنيد مص��رف اگر كنند مي ف��روکش تن آن به ش��ما كه ش��ود مي تر ق��وي زم��اني تنها ميل و هوس. رود مي بين از واقع. دهيد حدف يا اجتناب طريق از كار اين كنيد تالش ميل از اجتناب زمينه در توانيد مي شما

. گيرد مي صورت انگيزند مي بر را شما ميل كه هايي نشانه: مصرف به میل با مقابله عملی تمرین نمونهمقابله نحوه م��دت طول ش����دت افك��ار، ، موقعيتزمان/ تاريخ

13

ميلميلاحساسات از بعد 3 جمعهظهور

با بحث ج������دول احس����اس ريس،

خشم ناكامي،

زدم زنگ م��نزل بهدقيقه 7520 همس����������رم با و

كردم صحبت از بعد 7 جمعهظهور

تماش��������������اي كس��ل، تلويزيون،

تنها از ن�����اراحتماندن

و ش��دم ميل سواردقيقه 6025خوابيدم زود

بعد 9 چهارشنبهظهر از

ب����يرون به تمايل چ��������يزي رفتن،

نوشيدن

آن ج������������اي بهدقيقه 8045 ب����ازي بس����كتبال

كردم

مواد مصرف ترک به نسبت بیمار تعهد و انگیزه تقویت است مفيد بس��يار كه اند كرده معرفي را راهبردهايي بيماران انگيزه بردن باال براي

. مي نظر به چنين گفتيد آنچه از ؛ بيماران از بخش انگيزه اظهارات كشيدن بيرون(1

ب��دانم خ��واهم مي من اما هس��تند ش��ما م��واد مص��رف نگ��ران ش��ما وال��دين كه آيد ؟ چيست مورد اين در شما خود احساس

را م��واد مص��رف داردي دوست كه رسد مي نظر به چ��نين ؛ همدالنه دادن گ��وش(2 چ��ون روآوريد م��واد مص��رف به دوب��اره مب��ادا نگرانيد اما بگذاري��د، كن��ار به هم قبال

رو خودت��ون دوست كنيد ت��رك اگر كنيد مي حس سو يك از بوديد كرده اقدام درمان. شماست صميمي دوست چون بديد دست از ، م��واد مص��رف كه نيس��تيد مطمئن شما ؛ ها اختالف و تضادها به داشتن اشاره (3

و كنند مي دوري آن از اف��راد خيلي معتقديد ح��ال عين در اما ، باشد ب��زرگي مشكل. ايد افتاده دردسر به و شديد دستگير بارها مواد داشتن بابت نيز اين واقع در بك��نيم توانيم نمي كاري هيچ ديگران یا من ؛ آزادانه انتخاب بر تأكيد (4

. كنيد كمك خود به توانيد مي كه هستيد شما خود تنها چه دهيد ادامه م��واد مص��رف به اگر ؛ مص��رف ع��دم و مص��رف پيامدهاي و مرور(5

. افتد مي اتفاق:‌ اي مقابله مهارتهاي آموزش

14

دس��ترس ك��اهش ، م��واد كنن��دگان مص��رف س��وء از بس��ياري ب��راي مهم مسأله يك به بايد بيمار و درمانگر. است مواد كنندگان عرضه از مؤثر خودداري و مواد پذيري ق��رار ارزي��ابي م��ورد را بيم��ار ج��اري زندگي در مواد پذيري دسترس همديگر اتفاق هن��وز بيم��ار آيا ، مث��ال ب��راي. دهند ارائه آن ك��ردن مح��دود براي راهبردهايي و داده

مي م���واد كه شناسد مي را كس���اني بيم���ار آيا ؟ دارد خانه در را مص���رف ل���وازم ؟ فروشند

:‌ مواد از امتناع مهارتهای. است اساسي اصل چند شامل داروها ساير و مواد از مؤثر خودداري

( كردن من من بدون ) سريع دهي پاسخ- چشمي تماس برقراري-

در م��واد پيش��نهاد تك��رار براي جايي كه اي گونه به استوار و محكم نه پاسخ دادن-�� . نگذارد باقي آينده بايد كه كنند مي احس��اس و نيست راحت چن��دان نه گفتن بيم��اران از بسياري براي از خ��ودداري احتم��ال كه طوري به باشند، داشته مواد نكردن مصرف براي اي بهانه با را گفتن نه كه ش��ود داده آم��وزش بيم��ار به بايد. باشد ميسر ن��يز آين��ده در م��واد ع��دم بر مب��ني ف��رد از ص��ريح درخواست و ديگر فع��اليت پيش��نهاد ، موض��وع تغي��ير

كن��ار را م��واد ام گرفته تص��ميم من كن گ��وش ؛ س��ازد همراه آينده در مواد پيشنهاد به ق��ادر اگر ، كنم مص��رف م��واد كه نخ��واهي من از ديگر خواهم مي تو از و بگذارم

. كني خودداري من خانه به آمدن از بايد كنم مي فكر نيستي كار اين:رفتاری-‌شناختی درمان ويژگيهاي

اس��اس ن��وع هر فاقد كه فن��ون از ناهم��اهنگي مجموعه: است يافته س��ازمان- ۱. نيست باشد منطقي بخش وحدت

و بيم��ار بين درم��اني همك��اري بر مب��تي: دارد(�� collaborative) همكارانه ماهیت- ۲ نقشي كه ش��ود مي تلقي فردي عنوان به صراحت به بيمار آن در كه است درمانگر

. دارد مساله حل به تيمي رويكرد در برابر

15

. است محدود زمانی لحاظ از و مدت كوتاه- ۳ آنها منشا نه و است مش��كالت بخش ت��داوم عوامل به معط��وف و م��دار مساله- ۴(.حاضر شرايط روي تاكيد) س���ازي، ق��انع نه و س���ئوال فرايند بر متكي: است س���قراطي روش بر مبت���نی- ۵

. است مباحثه و موعظه فرض��يه عنوان به باورهایش و افكار به كه گيرد مي فرا بيمار: دارد تجربي شکل-6

. بنگرد شود آزموده اعتبارشان بايد كه هايي كه ه��ايي مهارت عنوان به رفتاري و شناختي فنون آن در: دارد آموزشي ی جنبه- ۷

بيمار محيط وارد خانگي تكاليف طريق از و شوند فراگرفته ممارست طريق از بايد. شود مي تلقي گردند

. احساسات تا دارد شناخت بر تاكيد- ۸:وسوسه با مقابله در اساسی گام سه

.است زیاد آنها در مواد مصرف احتمال که هایی موقعیت شناسایی- ۱.مناسب زمان در ها موقعیت این از اجتناب- ۲.مواد مصرف سوء با مرتبط آفرین مشکل رفتارهای و مسائل با مقابله- ۳

س��وء درم��ان در اســتفاده مــورد رفتــاری-‌شــناختی های تکنیک سایر : مواد مصرف

.منظم زدایی حساسیت.1. تقویت قطع طریق از سازی خاموش.2( modeling) دهی سرمشق.3( coping) مقابله و سازگاری توانایی آموزش.4.عضالنی آرامسازی آموزش.5( problem solving) مساله حل آموزش.6( behavioral rehearsal) رفتاری تمرینات.7( assertiveness training) ورزی جرات آموزش.8( contingency management) وابستگی کنترل و مدیریت.9

( exposure with cues) ها یادآور با سازی مواجه.10( aversive therapy) درمانی انزجار.11( covert sensitization) پنهان سازی حساس.12. اجتماعی های مهارت آموزش.13( cost- benefit analysis) سنجی زیان و سود تحلیل.14.اتوماتیک افکار منطقی تحلیل.15

16

منابع پ��ور- دک��تر بخشی عب��اس دک��تر درم��انی-ش��ناختی-رفت��اری عملی راهنم��ای.1

خانی محمد شهراممرند( )شهرستان نجات سفیر اعتیاد ترک تخصصی کلینیک.2

3. www.psychology.about.com

4. Behroozan.ir

17