xaraktikh

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 MAPTIOY 1995

KYPIAKH 12 MAPTIOY 1995

2-32 AΦIEPΩMA� Πρώτ�ι αράκτες.Aπ� τ�υς πρ�δρ�μ�υςτ�υ 19�υ στ�υς θεμελιω-τές τ�υ 20�ύ αιώνα� Δημήτρης Γαλάνης.� Nικ�λα�ς Bεντ�ύρας.� Γιάννης Kε�αλλην�ς.Πρ�τυπ� δασκάλ�υ υ-ψηλής καλλιτενικής καιανθρώπινης ηθικής, π�υανανέωσε τη Xαρακτι-κή.� Mαθητές τ�υ Kε�αλ-λην�ύ. Στ� εργαστήριτ�υ μαθήτευσαν καλλι-τένες με σημαντικ� έρ-γ� στη Xαρακτική.� Zωγρά��ι-αράκτες.Aρκετ�ί είαν ασ�ληθείμε τη αρακτική ως πρ�-έκταση ή συμπλήρωμαστ� υπ�λ�ιπ� έργ� τ�υς.� Tενικές στη άρα$η.%υλ�γρα�ία, αλκ�γρα-�ία, λιθ�γρα�ία και &ι�-μηανικές ε�αρμ�γέςτης μετα$�τυπίας.� E�αρμ�γές της Xαρα-κτικής. H ρήση της α-ρακτικής εικ�νας στ�γραμματ�σημ�, την επι-μέλεια &ι&λί�υ και την α-�ίσα.� Eλληνικά Ex Libris.� T� «M�υσεί� Xαρακτι-κής». Συλλ�γές της I�νι-κής Tράπε'ας απ� τ�ώρ� της Xαρακτικήςκαι των γρα�ικών τε-νών.� Oι άρτινες εικ�νες.Δείγματα καλλιτενίας,αλλά και &αθιάς πίστηςτ�υ λα�ύ μας στηνOρθ�δ�$η παράδ�ση.� H Xαρακτική σήμερα.Oι σπ�υδαστές τηςA.Σ.K.T. δημι�υργ�ύνέργα ε�άμιλλα με εκείνατων συναδέλ�ων τ�υςτ�υ ε$ωτερικ�ύ.� Xαρακτικά της �υλα-κής. Tυπώθηκαν απ�π�λιτικ�ύς κρατ�υμέ-ν�υς κάτω απ� τ� �άσματ�υ ��&�υ σε αλεπ�ύςγια τ�ν τ�π� καιρ�ύς.

E�ώ�υλλ�: Xαρακτικ τ�υ Tάσσ�υ.«T� κ�ρίτσι με τα μικρά Δέντρα»Eγ�ρωμη �υλ�γρα�ία 80x53 εκ.,1963.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

Πρώτ�ι �αράκτεςAπ� τ�υς πρ�δρ�μ�υς τ�υ 19�υ στ�υς θεμελιωτές τ�υ 20�ύ αιώνα

H IΣTOPIA της ελληνικής αρακτικής, αν και σετικά πρ�-σ�ατη, είναι μεστή σε καλλιτένες και έργα. Eπίσημα, η α-ρακτική κατ�υρώνεται σαν Tένη μετά τ� 1930, �ταν ανα-λαμ&άνει την αντίστ�ιη έδρα στην Aνωτάτη Σ�λή KαλώνTενών � Γιάννης Kε�αλλην�ς. Δημι-�υργεί τ� πρώτ� εργαστήρι - κυψέλησπ�υδαίων καλλιτενών, μερικ�ί απ�τ�υς �π�ί�υς '�υν και δημι�υργ�ύν ακ�-μη και σήμερα. Bέ&αια, αράκτες υπήρ-αν και πριν. Aπ� τις πρώτες κι�λας δε-καετίες τ�υ αιώνα έ�υν εμ�ανιστεί αρκετ�ί –�ι περισσ�τε-ρ�ι είαν διδαθεί τις αρές της αρακτικής στ� ε$ωτερικ�–�ι �π�ί�ι δημι�ύργησαν ε$αιρετικά έργα π�υ $εωρί'�υν έ-ως και σήμερα.

Σ’ αυτ� τ� α�ιέρωμα των «Eπτά Hμερών» της «Kαθημερι-νής», επιδιώ$αμε να �ωτίσ�υμε την π�ρεία της αρακτικήςτένης. Eτσι, � Nίκ�ς Γρηγ�ράκης μιλάει για τ�υς θεμελιωτές

της νε�ελληνικής αρακτικής αλλά και για τα πρ�σωπα τηςπρώιμης περι�δ�υ. O E.X. Kάσδαγλης ανα�έρεται στ�νΓιάννη Kε�αλλην� και στ�ν κύκλ� των μαθητών τ�υ και ηEιρήνη Oράτη ε$ετά'ει τ� έργ� τ�υς. O Δημήτρης Παυλ�-

π�υλ�ς καταγρά�ει τ�υς αράκτες-'ω-γρά��υς και � Γιώργ�ς Bαρλάμ�ς ανα-λύει τις τενικές της άρα$ης. Tις ε�αρ-μ�γές της αρακτικής εικ�νας περιγρά-�ει � Tάκης Kασ�υλίδης, ενώ � Πανα-γιώτης Γρά&&αλ�ς ανα�έρεται στ�

«M�υσεί� αρακτικής». O Γιάννης Παπαδάκης, π�υ κατέειτην έδρα της αρακτικής στην AΣKT, γρά�ει για την ε$έλι$ηαυτής της τένης στις ημέρες μας. T� α�ιέρωμα συμπληρώ-νεται με κείμενα για τα θρησκευτικά αρακτικά και εκείνατων καλλιτενών �ι �π�ί�ι υπήρ$αν κάπ�ιες περι�δ�υς τηςελληνικής ιστ�ρίας έγκλειστ�ι, και υπ’ αυτές τις συνθήκεςδημι�ύργησαν...

Φώτης Mαστι�ιάδης: «Γυναίκα π�υ καπνί�ει», �αλκ�γρα�ία. Mικρασιάτης, απ τ�Aϊ!αλί, � Φώτης Mαστι�ιάδης υπηρετεί την τέ�νη της �αρακτικής εδώ και μισ αι-ώνα. Στη διάρκεια της θητείας τ�υ στ� N�μισματ�κ�πεί�, δ�υλεύει κ�ντά στ�νAλέ�ανδρ� K�ρ�γιαννάκη. Πρ κειται μως για αυτ�δίδακτ� �αράκτη τ�υ �αλκ�ύ.Aπ τα μέσα Mαρτί�υ, στ� M�υσεί� «MAPIKA KOTOΠOYΛH» τ�υ Δήμ�υ Zωγρά-��υ, λειτ�υργεί αναδρ�μική έκθεση για τα «50 �ρ νια �αρακτικής» θητείας τ�υκαλλιτέ�νη.

T�υ Nίκ�υ Γρηγ�ράκη

Iστ�ρικ�ύ Tένης

H ΠPΩTOTYΠH νε�ελληνική �αρα-κτική δεν έ�ει συμπληρώσει ακ�μα�ύτε έναν αιώνα καλλιτε�νικής �ω-ής. Ωστ�σ�, στ� σ�ετικά μικρ� αυτ��ρ�νικ� διάστημα, ��ι μ�ν� αντιπα-ραθέτει α�ι�λ�γ�τατ� και μεστ�καλλιτε�νικ� έργ�, αλλά έ�ει να μαςεπιδεί�ει και σημαντικ�ύς Eλληνεςκαλλιτέ�νες π�υ τη διακ�νεψαν μεαυταπάρνηση και, μπ�ρ�ύμε ναπ�ύμε, με «ηρωισμ�», συγκριτικά μετ�υς �ωγρά"�υς της ίδιας επ��ήςεν σ�έσει με την τέ�νη της �ωγρα"ι-κής αλλά και συγκριτικά με τ�υς Eυ-ρωπαί�υς συναδέλ"�υς τ�υς. Γιατί,δεν πρέπει να λησμ�ν�ύμε, �τι η αυ-τ�τελής αυτή σήμερα εικαστική διά-λεκτ�ς δεν παύει να απ�τελεί τμή-μα, κ�μμάτι της ευρωπαϊκής �αρα-κτικής, �ι ρί�ες της �π�ίας, �μως,"τάν�υν στ�ν 15� αιώνα, τ�τε π�υ�ρησιμ�π�ιήθηκε απ� την τυπ�γρα-"ία για να ιστ�ρήσει με εικ�νες τακείμενα των πρώτων τυπωμένων %ι-%λίων. H ελληνική �αρακτική, "ύσεικαι θέσει, αντλεί �ντως απ� την ευ-ρωπαϊκή εικαστική �ικ�γένεια, ��ιμ�ν� γιατί στην Eυρώπη ήταν π�υδημι�υργήθηκε η μεγάλη ιστ�ρίακαι παράδ�ση της �αρακτικής (%λέ-πε Nτίρερ, Pέμπραντ, Γκ�για κ.ά.)αλλά και γιατί στην Eυρώπη σπ�ύδα-σαν �αρακτική �ι πρώτ�ι Eλληνεςκαλλιτέ�νες (Γαλάνης, K�γε%ίνας,Zα%ιτ�ιάν�ς, Oικ�ν�μίδης, Γιανν�υ-κάκης), πρωτ�π�ρ�ι και ταυτ��ρ�ναθεμελιωτές στ�ν τ�π� μας αυτήςτης μεγάλης τέ�νης. Aλλά και �ιπρώτ�ι –πρώτ�ι ανώνυμ�ι τε�νίτες–�αράκτες, στα μέσα τ�υ 19�υ αιώνα,ευρωπαϊκές γκρα%�ύρες αντιγρά-"�υν, αλλά και π�λύ αργ�τερα, �ιμετέπειτα μεγάλ�ι Eλληνες �αρά-κτες στην Eυρώπη «τρα%�ύν» ταπρώτα τ�υς �αρακτικά.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKHK·ΣTHΣ ΛIONTHΣ

KYPIAKH 12 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 3

Λυκ�ύργ�ς K�γε!ίνας: «AKPOΠOΛH-ΠAPΘENΩN», έγ�ρωμη �αλκ�γρα�ία. Γ ν�ς μεσ�αστικής �ικ�γένειας της Kέρκυρας, � K�γε!ίνας, στην αρ�ή ασ��λήθηκε με τη�ωγρα�ική. T� ενδια�έρ�ν τ�υ για τη �αρακτική γεννήθηκε ταν ήρθε σε άμεση επα�ή με τ� έργ� τ�υ Nτίρερ (1910-12). Aσ��λήθηκε απ�κλειστικά με τη �αλκ�γρα-�ία, είτε εκθέτ�ντας, είτε εικ�ν�γρα�ώντας !ι!λία.

Oι Eλληνες �αράκτες τ�υ 19�υ αι-ώνα ήταν μαθητές κυρίως τ�υ Aγα-θάγγελ�υ Tριαντα"ύλλ�υ (πρώτ�ςκαθηγητής στ� Σ��λεί� των ΩραίωνTε�νών) και των A. P�%έρτ�υ και N.Φέρμπ�υ και υπήρ�αν κατ’ ε��ήν�υλ�γρά"�ι· γι’ αυτ�ύς η �υλ�γρα-"ία, η τε�νική π�υ ε�υπηρέτησε ταπρώτα ελληνικά περι�δικά Eυτέρπηκαι Πανδώρα και γενικά ελληνικές ε-"ημερίδες και περι�δικά τ�υ 19�υαιώνα ήταν κυρίως μια %ι�π�ριστικήεργασία. Aυτ�ί, �μως, �ι πρώτ�ι τε-�νίτες ανέδει�αν τ�υς πρ�δρ�μ�υςEλληνες �αράκτες, ενν�ώ εκείν�υςτ�υς διε�ι�τέ�νες «artisan» �αρά-κτες �πως, � Π. Σκιαδ�π�υλ�ς, Γ.Παναγιωτάκης, I. Πλατύς, Π. Παρα-σκευάς, M. Nικ�λαΐδης, A. Σά%%ας,K. Kαρυστιν�ς, E. Kα�άνης, κ.ά.,στ�υς �π�ί�υς, παρ’ �λη την αναμ-"ισ%ήτητη δε�ι�τε�νία τ�υς, δενδ�θηκε η ευκαιρία να δημι�υργή-σ�υν πρωτ�τυπα έργα καλλιτε�νι-κής �αρακτικής· τη δημι�υργικήτ�υς πν�ή συνέθλι%ε καθημερινά, ηπίεση της πρέσας τ�υ τυπ�γρα"εί-�υ, α"�ύ και αυτ�ί, για %ι�π�ριστι-κ�ύς λ�γ�υς, ήταν υπ��ρεωμέν�ι ναεργά��νται για τις άμεσες καθημερι-νές τ�υς ανάγκες εικ�ν�γρά"ησηςεντύπων της επ��ής. Δεν είναι τυ-�αί� �τι δύ� απ� τ�υς μεγάλ�υς τηςνε�ελληνικής �αρακτικής, � Aγγε-λ�ς Θε�δωρ�π�υλ�ς (με τ� ψευδώ-νυμ� «Θ. Aγγελ�ς» ή «Θ. Διά%�-λ�ς») και � Eυθύμης Παπαδημητρί-�υ (με τ� ψευδώνυμ� «Mιμ-Παπ»)έρ��νται σε επα"ή με τα �αράγματατων «μαστ�ρων» αυτών �αρακτώνπρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ 19�υ και στις αρ-�ές τ�υ 20�ύ αιώνα μέσα στα παρα-δ�σιακά τυπ�γρα"εία, �ταν �ι ίδι�ιέδιναν δικά τ�υς σ�έδια για εικ�ν�-γρά"ηση εντύπων. Π�λύ πριν, �μως,στις αρ�ές τ�υ 19�υ αιώνα, ήδη �Γεώργι�ς Kαλαρρυτιώτης (Παπαγε-ωργί�υ), π�υ εί�ε σπ�υδάσει στηνKαλλιτε�νική Σ��λή της I�νί�υ Aκα-δημίας, μας δίνει στην Kέρκυρα ταπρώτα, στην κυρι�λε�ία, �αράγματακ�σμικής �αρακτικής –τ� π�ρτρέτ�τ�υ Λ�ρδ�υ Bύρωνα τ� 1828 κ.ά.– ε-νώ αργ�τερα, καλλιτέ�νες �πως �γλύπτης Π. Πρ�σαλέντης, � �ωγρά-

"�ς Δι�νύσι�ς Bέγιας, � Nικ�λα�ςΓύ�ης κ.ά., �άρα�αν περιστασιακάκαι πειραματικά �αρακτικά έργα.

Oταν � Δημήτρης Γαλάνης υπέ-γρα"ε την �υλ�γρα"ία τ�υ «Kυνή-γι», σε �ρθι� �ύλ�, τ� 1908, για νατην πρ�σ"έρει αργ�τερα με α"ιέ-ρωση στ�ν Γιάννη Kε"αλλην�, και �

K�γε%ίνας στα �ρ�νια μετα�ύ 1909και 1911 έκανε τα πρώτα δ�κιμαστι-κά τυπώματα �αλκ�γρα"ιών τ�υ,δεν υπ�ψιά��νταν και �ι δύ� �τι πυ-ρ�δ�τ�ύσαν τ� �εκίνημα της καλλι-τε�νικής ελληνικής �αρακτικής. Για-τί, αναμ"ί%�λα, μια �μάδα Eλλήνων�ωγρά"ων (Γαλάνης, K�γε%ίνας, Zα-

%ιτ�ιάν�ς), π�υ σπ�ύδασαν κατ’ ε��-�ήν �ωγρα"ική στ� ε�ωτερικ�, ήτανκαι �ι πρώτ�ι Eλληνες καλλιτέ�νεςπ�υ �άρα�αν αυτ�ν�μα έργα �αρα-κτικής (�αλκ�γρα"ίες και �υλ�γρα-"ίες στα �ρ�νια 1908-1914. Eργα,δηλαδή, πρωτ�τυπα, σ�εδιασμέναε� αρ�ής για να μετα"ερθ�ύν αργ�-τερα, να �αρα�τ�ύν και να τυπω-θ�ύν απ� τ�υς ίδι�υς τ�υς καλλιτέ-�νες με τις διά"�ρες τε�νικές τηςXαρακτικής.

Eτσι, �ταν � Δημ. Γαλάνης (1879-1966), τ� 1914, �αράσσει την περί-"ημη �υλ�γρα"ία τ�υ «T� Παπικ�παλάτι στην A%ινι�ν», έργ� π�υ υ-μνήθηκε απ� τη γαλλική κριτική, καισυνεκθέτει μα�ί με τ�υς μεγάλ�υςκαλλιτέ�νες της επ��ής (Picasso,Matisse, Braque, Utrillo, Derain,Dufy, Chagalle κ.ά.), έλκει την πρ�-σ��ή και τ�ν θαυμασμ� τ�υ AντρέMαρλ�, π�υ πρ�λ�γί�ει την πρώτη α-τ�μική τ�υ έκθεση τ� 1922 �ταν πα-ρ�υσιά�ει �ωγρα"ικά και �αρακτικάτ�υ έργα.

O Kερκυραί�ς Λυκ�ύργ�ς K�γε%ί-νας (1887-1940), π�υ σπ�υδά�ει �ω-γρα"ική στ� Παρίσι, εκθέτει γιαπρώτη "�ρά επίσημα στ� αθηναϊκ�κ�ιν�, τ� 1915, τις πρώτες (O-"�ρτ)�αλκ�γρα"ίες τ�υ. Iστ�ρικά, είναι �πρώτ�ς Eλληνας �αράκτης π�υ πει-ραματί�εται �αράσσ�ντας απ� τ�1909 έως τ� 1912 ��υγρα"ίες (O-"�ρτ) στ� Παρίσι –έ�ω την υπ�ψία �-τι στη �αλκ�γρα"ία τ�ν μύησε �γνωστ�ς Γάλλ�ς �ωγρά"�ς και �α-ράκτης Dunoyer de Segonzac. O K�-γε%ίνας είναι επίσης � πρώτ�ς Eλλη-νας π�υ κάνει έγ�ρωμες �αλκ�γρα-"ίες, στ� Παρίσι την περί�δ� 1925-1930. Eπειτα απ� μια λαμπρή σταδι�-δρ�μία στ� Παρίσι � K�γε%ίνας επι-στρέ"ει �ριστικά στην Aθήνα τ�1932, παραμέν�ντας κλασικ�ς στηνέκ"ραση τ�υ �αρακτικ�ύ τ�υ έργ�υκαι αντιπρ�σωπευτικ�ς τ�πι�γρά-"�ς. T� πλ�ύσι� �αρακτικ� τ�υ έρ-γ�, με αμεσ�τητα επικ�ινωνίας, ανα-δίδει μια επτανησιακή "ινέτσα, π�υαναλ�γίες της συναντάμε σε Eυρω-παί�υς �αράκτες τ�υ πρ�ηγ�ύμεν�υαιώνα.

Δημ. Γαλάνης. Mία απ τις τέσσερις έγ�ρωμες �αλκ�γρα�ίες απ τ�«Polypheme» τ�υ A. Saman (1926). Aπ τ� 1925 έως τ� 1945, � Γαλάνης καλλιερ-γεί περισσ τερ� τις τε�νικές της �αλκ�γρα�ίας. Mας δίνει τ� 1926, για πρώτη ��-ρά, μια σειρά απ έγ�ρωμες �αλκ�γρα�ίες, εικ�ν�γρα�ώντας !ι!λία.

Συνέ�εια στην 4η σελίδα


Συνέ�εια απ την 3η σελίδα

Eνας άλλ�ς �ωγρά"�ς, Kερκυραί�ςεπίσης, � Mάρκ�ς Zα%ιτ�ιάν�ς (1884-1923), κλασικ�ς �ωγρά"�ς της Σ��-λής M�νά��υ, � �π�ί�ς επιδ�θηκεστην πρ�σωπ�γρα"ία, «τρα%άει»στην Kέρκυρα τα πρώτα �αρακτικάτ�υ απ� τ� 1913 έως τ� 1914, για ναεικ�ν�γρα"ήσει τ� 1914, την Tιμήκαι τ� Xρήμα τ�υ Kων. Θε�τ�κη. Oι�αλκ�γρα"ίες τ�υ Zα%ιτ�ιάν�υ, πέρααπ� την πυκν�τητα τ�υ περιε��μέ-ν�υ τ�υς και την ιδιαίτερη ευαισθη-σία π�υ μετα"έρ�υν, δεν ε�αντλ�ύ-νται σε μια απλή απεικ�νιση σκηνώνκαι τ�πίων της Kέρκυρας, αλλά είναιδιαπ�τισμένες απ� μια «εσωτερικ�-τητα» π�υ, εκτ�ς απ� την εικαστικήπ�ι�τητα, α"ήνει να εκ�υθεί ένα τ�-σ� μεστ� περιε��μεν� ώστε εν τέλεινα αναλύει εις %άθ�ς �αρακτήρες,καταστάσεις και τύπ�υς της Kέρκυ-ρας, λαμ%αν�μέν�υ υπ�ψη �τι σ�ε-δ�ν τα περισσ�τερα �αράγματα τ�υM. Zα%ιτ�ιάν�υ είναι εμπνευσμένα α-π� τα πε��γρα"ήματα τ�υ "ίλ�υ τ�υKων. Θε�τ�κη.

O Θε�δωρ�π�υλ�ς (1883-1965), έ-νας σημαντικ�ς και πρωτ�π�ρ�ς �α-ράκτης, υπήρ�ε μαθητής τ�υ N. Φέρ-μπ�υ. Δημι�υργεί πρωτ�τυπα �αρα-κτικά μετά τ� 1920. Eως τα πρώτα�ρ�νια τ�υ 20�ύ αιώνα, έ�ει �αρά�ει�αρακτικά σε �ρθι� �ύλ� για %ι�π�-ριστικ�ύς λ�γ�υς σε έντυπα της ε-π��ής. Πρ�κειται για ένα %αθύ γνώ-στη των τε�νικών τ�υ �ύλ�υ μα καικάτ�� λων των τε�νικών της �αλ-κ�γρα"ίας (Maniere Noir, Vernis-Mou Aqua Tinta και Eau Forte). Eίναιένας καλλιτέ�νης π�υ δαμά�ει καιμ�ρ"�π�ιεί τα σκληρά υλικά της �α-ρακτικής και αυτά υπ�τάσσ�νται μεμεγάλη θαρρείς ευκ�λία, �πως ηλευκή επι"άνεια τ�υ �αρτι�ύ στ�μ�λύ%ι εν�ς �ωγρά"�υ.

T� �αρακτικ� έργ� τ�υ Θε�δωρ�-π�υλ�υ δίνει �ωγρα"ική αίσθηση.Παραμέν�ντας πιστ�ς έως τ� τέλ�ςστη ρεαλιστική απ�δ�ση τ�υ θέμα-τ�ς, μας ά"ησε έργ� π�υ τ� διακρί-νει η πλαστικ�τητα και η αισθητικήπληρ�τητα. T� 1932 � Θε�δωρ�π�υ-λ�ς ήταν υπ�ψή"ι�ς για την έδρατης Xαρακτικής στην AΣKT, μα�ί μετ�ν K�γε%ίνα και τ�ν Kε"αλλην�.Tην έδρα κέρδισε � Kε"αλλην�ς. Hσ��λή κέρδισε έτσι ένα μεγάλ� δά-σκαλ� και έ�ασε ένα μεγάλ� καλλι-τέ�νη.

O Eυθύμης Παπαδημητρί�υ (1895-1958) �εκινάει αυτ�δίδακτ�ς, αλλά ε-μπλ�υτί�ει αργ�τερα τις γνώσεις τ�υπάνω στη �αρακτική στ� Παρίσι σε ε-λεύθερες ακαδημίες. Kατ’ ε��ήν�υλ�γρά"�ς, �αρά�ει έργα �υλ�γρα-"ίας μετά τ� 1917-1920 και μας δίνειέργα κυρίως με αδρές γραμμές, ε-λεύθερα κ�ψίματα και α"αιρετικάπεριγράμματα. Για τη �άρα�η τ�υ �ύ-λ�υ �ρησιμ�π�ιεί συνήθως έναν«καλ�ακ�νισμέν� σ�υγιά» αντί γιατα κ�πίδια π�υ �ρησιμ�π�ι�ύν �ι �α-ράκτες. Eρευνητικ�ς, πειραματί�εταισε τε�νικές, μελάνια και υλικά, τυ-πώνει πάνω σε ύ"ασμα. Eνα απ� τακλασικά τ�υ έργα «T�πί� Aττικής -Xαλάνδρι» αγ�ράστηκε απ� τ�«Cabinet les Estampes» τ�υ Παρισι-�ύ. Aπ� τ� 1949 έως και τ� 1958 πρ�-�ωρεί κυρίως σε κυ%ιστικές και «α-"ηρημένες» διατυπώσεις και �αράγ-

Eυθυμ. Παπαδημητρί�υ: «T�πί� Aττικής - Xαλάνδρι», �υλ�γρα�ία, 1948. O Παπαδημητρί�υ ασ��λήθηκε ιδιαίτερα με την �υ-λ�γρα�ία, πρώτα στ� ρθι� �ύλ� και αργ τερα στ� πλάγι�. Eικ�ν�γρά�ησε επίσης αρκετά !ι!λία. Eίναι ε�ίσ�υ γνωστ ς καιως γελ�ι�γρά��ς, με την υπ�γρα�ή, «Mιμ. Παπ». Διαδέ�εται τ�ν Kε�αλλην στην έδρα της Xαρακτικής, αλλά δεν εί�ε τ�ν�ρ ν�, ώστε να επηρεάσει με τη διδασκαλία τ�υ και να α�ήσει μαθητές. Πέθανε τ� 1959.

OTAN � νεαρ�ς Δημήτρης Γαλάνης παίρνει τ� πρώτ�%ρα%εί� στ� διαγωνισμ� �ι�υμ�ριστικών σ�εδίων τηςγαλλικής ε"ημερίδας «LE JOURNAL» με θέμα: «O κα-τακλυσμ�ς τ�υ Nώε» και τ� 1900 εγκαταθίσταται στ�Παρίσι δεν θα εί�ε ασ"αλώς "ανταστεί �τι θα γιν�ταν� πρώτ�ς Eλληνας καθηγητής στην Eθνική Σ��λή Kα-λών Tε�νών τ�υ Παρισι�ύ στ� Eργαστήρι της Xαρακτι-κής και λίγ� αργ�τερα θα τ�ν ε�έλεγαν ακαδημαϊκ�στη Γαλλική Aκαδημία. Aρ�ικά, γίνεται γνωστ�ς στα�ρ�νια (1903-1912) εικ�ν�γρα"ώντας με σ�έδια και γε-λ�ι�γρα"ίες τ�υ τα πι� γνωστά �ι�υμ�ριστικά περι�δι-κά, �πως, τ� γνωστ� «Assiet - Te Au Beure» και τα άλ-λα, «Le Rire», «Le Sourire», «Frou - Frou» κ.ά. Aπ� τ�1919 π�υ εικ�ν�γρα"εί με γκρα%�ύρες τ� πρώτ� %ι-%λί� στ� Παρίσι, γίνεται περι�ήτητ�ς απ� τ�υς Γάλ-λ�υς εκδ�τες και εικ�ν�γρα"εί με αυθεντικά �αρακτι-κά περισσ�τερα απ� 120 %ι%λία με διάσημ�υς συγγρα-"είς, �πως R. Rolland, A. Gide, κ.ά.

Aπ� τ� 1923, � Γαλάνης περιλαμ%άνεται σε μια έκθε-ση π�υ τ�ν συγκαταλέγει στ�υς κυρι�τερ�υς εκπρ�-σώπ�υς της ιστ�ρίας της Xαρακτικής π�υ αρ�ί�ει απ�τ�ν GOYA. T� 1934 τ�υ αναθέτ�υν να �αρά�ει τ� γνω-στ� γαλλικ� γραμματ�σημ� «τ� γαλατικ� κ�κκ�ρα».Στ� "ημισμέν� –πλέ�ν– �αράκτη, απ� τ� σπίτι τ�υ στην�δ� Cortot αριθ. 12, περν�ύν ��ι μ�ν� �ι διάσημ�ι, αρ-γ�τερα "ίλ�ι τ�υ Brack Matisse κ.ά. αλλά �είλ υν νατ�ν επισκε"θ�ύν και �ι Eλληνες καλλιτέ�νες π�υ ��υν

εκείνη την επ��ή στ� Παρίσι. Eίναι τιμητικ� γι’ αυτ�ύςνα τ�ν γνωρίσ�υν απ� κ�ντά και να συ�ητήσ�υν θέμα-τα τέ�νης με τ�ν Eλληνα «Mετρ». Π�λλ�ύς απ’ αυτ�ύςθα τ�υς μυήσει στα μυστικά της τέ�νης της Xαρακτι-κής. O Xατ�ηκυριάκ�ς-Γκίκας, � B. Φαληρέας, η Mπέλ-λα Pα"τ�π�ύλ�υ, � Γεώργι�ς Παπανδρέ�υ, � K. Hλιά-δης, � Aρ. Bασιλικιώτης, � Π�λύκλειτ�ς Pέγκ�ς είναιμερικ�ί απ� τ�υς γνωστ�ύς καλλιτέ�νες π�υ μαθήτευ-σαν κ�ντά τ�υ και αντίκρισαν σε μια γωνιά τ�υ ατελιέτ�υ την περί"ημη �ειρ�π�ίητη πρέσα τ�υ Degas, π�υπάνω εκεί � Γαλάνης τύπωσε μερικές απ� τις περί"η-μες �υλ�γρα"ίες τ�υ. Aν και � Γαλάνης ��ύσε καιδρ�ύσε στ� Παρίσι, η "ήμη τ�υ και η ακτιν�%�λία τ�υέ"θανε στην Eλλάδα, την �π�ία π�λλές "�ρές επισκε-πτ�ταν. O απ�η��ς των επιτυ�ιών και διακρίσεών τ�υ�έσταινε και ενεθάρρυνε τ�υς Eλληνες �αράκτες.Π�λλ�ί Eλληνες καλλιτέ�νες μελετ�ύν τ� έργ� τ�υ καισε αρκετές περιπτώσεις επηρεά��νται κάπ�ια �ρ�νικήστιγμή απ� αυτ�ν, �πως � Θε�δωρ�π�υλ�ς, � K�ρ�-γιαννάκης, � Tάσσ�ς κ.ά.

Π�τέ Eλληνας καλλιτέ�νης δεν γνώρισε τ�ση ανα-γνώριση για τ� έργ� τ�υ στη Γαλλία στα �ρ�νια 1900-1950. Yπήρ�ε ένας �αράκτης ευρωπαϊκής "ήμης, επι-ν�ησε μεθ�δ�υς και άν�ι�ε νέ�υς δρ�μ�υς στη �αρα-κτική τ�υ 20�ύ αιώνα. Παρέμεινε �μως κλασικ�ς στημ�ρ"�πλαστική έκ"ραση τ�υ έργ�υ τ�υ έως τ� τέλ�ς.

N.Γ.

Δημήτρης Γαλάνης



Γεώργι�ς Oικ�ν�μίδης: Π�ρτρέτ� γυναίκας, 1923, �υλ�γρα�ία 23 X 29,8 εκ. O Oι-κ�ν�μίδης είναι μία απ τις παραγνωρισμένες �υσι�γνωμίες της �αρακτικής. Hσεμν τητα τ�υ καλλιτέ�νη σε συνδυασμ με την άρνηση της �αρακτικής ως αυ-τ�δύναμης εικαστικής έκ�ρασης, �δήγησαν στην «απ�σιώπηση». O Oικ�ν�μίδης, πως και � Γιανν�υκάκης, σπ�ύδασε στη Δρέσδη. Eίναι αυτ ς π�υ εισάγει στ�ι-�εία ε�πρεσι�νισμ�ύ στην ελληνική �αρακτική. Eπίσης, πρώτ�ς παρ�υσιά�ει έγ-�ρωμες �υλ�γρα�ίες στη �ώρα μας.

Aλε�. K�ρ�γιαννάκη: «ΣTO AMΠEΛI», �υλ�γρα�ία σε ρθι� �ύλ�, 20 X 18, 1955.Συμμετ��ή στην Mπιενάλε της Aλε�άνδρειας. Xαράκτης με ιδιαίτερη αδυναμίαστα αγρ�τικά θέματα, τα γεμάτα λυρισμ αλλά με ε�πρεσι�νιστικ�ύς τ ν�υς. Πα-ρακ�λ�ύθησε στη Bιέννη �υλ�γρα�ία και �αλκ�γρα�ία. Eιδικευμέν�ς στη �άρα�ηκαι εκτύπωση τραπε��γραμματίων, πρ�σελή�θη απ την Tράπε�α της Eλλάδ�ςκαι δ�ύλεψε για �ρ νια, σ�εδιαστής-�αράκτης �αρτ�ν�μισμάτων.

Mάρκ�ς Zα!ιτ�ιάν�ς: «H �ικ�γένεια», �αλκ�γρα�ία. Στ� �ώρ� της �αρακτικής, �Zα!ιτ�ιάν�ς εμ�ανί�εται εικ�ν�γρα�ώντας τ� !ι!λί� τ�υ K. Θε�τ κη «H Tιμή καιτ� Xρήμα», π�υ τυπώθηκε τ� 1914 σε 500 αντίτυπα και περιλάμ!ανε 6 �αρακτικά.Eικ�ν�γρά�ησε ακ μη ένα !ι!λί� τ�υ Θε�τ κη, με τ�ν �π�ί�ν συνδε ταν με �ι-λία. Eπίσης και άλλων συγγρα�έων. Στ� �ωγρα�ικ , αλλά και τ� �αρακτικ έργ�τ�υ Zα!ιτ�ιάν�υ, είναι εμ�ανής η επίδραση τ�υ γαλλικ�ύ ιμπρεσι�νισμ�ύ.

AN ΔEN εί�ε ανακαλυ"θεί η �αρα-κτική τέ�νη, σίγ�υρα θα την εί�εανακαλύψει � Bεντ�ύρας. Mια"ράση π�υ εί�α γράψει παλαι�τε-ρα απ� την πρώτη εκείνη συγκίνη-ση π�υ ένιωσα �ταν ήρθα σ’ επα"ήπριν απ� �ρ�νια για πρώτη "�ράμε �λ�κληρ� τ� έργ� τ�υ. Kαι ήτανειδικ� πρ�ν�μι� να μ�υ επιτρέψεινα «ψαύσω» εκείνα τα π�λύτιμα�αρακτικά τ�υ και μ�υ εμπιστεύ-θηκε να τα μελετήσω, α"�ύ πρώτα�"ειλα να πλύνω τα �έρια μ�υ μεκαθαρ� �ιν�πνευμα. H περίπτωσητ�υ Kερκυραί�υ αριστ�κράτη καικτηματία π�υ απ�"ασί�ει σ�εδ�ναυτ�δίδακτ�ς να διακ�νέψει τη�αρακτική απ� τ� 1932 έως τ� θά-νατ� τ�υ, είναι μάλλ�ν ιδι�τυπη.Παίρνει λίγα μαθήματα υδατ�γρα-"ίας απ� τ�ν Aγγελ� Γιαλλινά καιμυείται στην τε�νική της λιθ�γρα-"ίας απ� τ� Γερμαν� αρ�ιλιθ�γρά-"� T��ύλι� Στάιν�αϊλ. O Bεντ�ύ-ρας απ�"ασί�ει να δι��ετεύσει τιςεικαστικές τ�υ ανησυ�ίες μ�ν�μέσα απ� �αρακτικές λύσεις. Aπ�-τρα%ηγμέν�ς στην Kέρκυρα, ά-γνωστ�ς στ� ευρύ κ�ιν� για π�λλά�ρ�νια, δ�υλεύει συνε�ώς και α-θ�ρυ%α, έως τ� τέλ�ς της �ωήςτ�υ. Tα τελευταία �ρ�νια η συνερ-γασία τ�υ με τ�ν «Yάκινθ�» τ�νκάνει γνωστ� στ� ευρύ κ�ιν�. H ε-πιλ�γή τ�υ υπήρ�ε καθ�ριστικήκαι τ�ν δικαίωσε. Δεν έ�ω συνα-ντήσει σε τ�σα λίγα τετραγωνικάεκατ�στά τ�υ �αρτι�ύ να επιδει-κνύει �αράκτης τ�ση μαεστρία καιτέτ�ια ν�σηρή εγρήγ�ρση. Mιλάωγια εκείνες τις γκρα%�ύρες τ�υπ�υ στ� πίσω μέρ�ς γρά"�υν π�λ-λές "�ρές «�ειρ-N. Bεντ�ύρα ε-π�ίησεν». Oταν κάπ�τε τ�ν ρώτη-σα σε μια απ� τις π�λυάριθμες συ-�ητήσεις μας, τι τ�ν έκανε να απ�-"ασίσει να α"ιερωθεί στη �αρα-κτική, � π�λύγλωσσ�ς ασκητήςτης τέ�νης, μ�υ απάντησε λακωνι-κά: «Desire to belong», δηλαδή «η

επιθυμία μ�υ να ανήκω κάπ�υ» ή«να ανήκω σε κάπ�ια κατηγ�ρίαανθρώπων».

O Bεντ�ύρας υπήρ�ε ένας υ-μνητής τ�υ κερκυραϊκ�ύ τ�πί�υ.Kατ’ ε��ήν τ�πι�γρά"�ς, μας δί-νει σκηνές και ασ��λίες των κατ�ί-κων τ�υ νησι�ύ τ�υ, καθώς και ει-κ�νες απ� πλ�ία π�υ πηγαιν�έρ-��νται στ� λιμάνι της Kέρκυρας ήτ�υ Πειραιά. H ανθρώπινη παρ�υ-σία στ� έργ� τ�υ Bεντ�ύρα υπήρ-�ε διακριτική, �πως τ� ίδι� διακρι-τικά έ�ησε και αυτ�ς. Aπ� τ� 1942και μετά είναι, ίσως, � πρώτ�ς π�υπρ��ωρεί σε έργα �αρακτικής μεα"ηρημένες διατυπώσεις, ενώ έ-ως τ� 1970 μας δίνει έργα με σα-"είς κυ%ιστικές ανα�ητήσεις, ή έ-ντ�ν� ε�πρεσι�νιστικ� στυλ, ��ιμ�ν� στη γραμμή αλλά κυρίως στις�ρωματικές τ�υ «επιθέσεις». Oιέγ�ρωμες �αλκ�γρα"ίες τ�υ πρ�-καλ�ύν τ�ν θαυμασμ� ��ι μ�ν�στ�υς γνωρί��ντες αλλά και στ�"ιλ�τε�ν� κ�ιν�. O υπ�δειγματι-κ�ς τρ�π�ς τυπώματ�ς, η ευρημα-τικ�τητα, η ερευνητική διάθεσηκαι τ� κατα�ιωμέν� απ�τέλεσμα α-νάγ�υν τ� �αρακτικ� έργ� τ�υ Bε-ντ�ύρα σε σταθμ� της ιστ�ρίαςτης νε�ελληνικής �αρακτικής.

Oταν κάπ�τε τ�υ μετέ"ερα τηγνώμη της �μ�τέ�ν�υ τ�υ καιγνωστής �αράκτριας Bάσως Kα-τράκη �τι τ�ν θαυμά�ει και τ�ν θε-ωρεί τ�ν μεγαλύτερ� Eλληνα �α-ράκτη, � «Σι�ρ - Nίκ�ς» μ�υ απά-ντησε: «N�μί�ω κάνει λάθ�ς η ευ-γενική κυρία Kατράκη. «Eίμαι �μεγαλύτερ�ς �αράκτης στ� κα-μπιέλ�», δηλαδή στη συν�ικία τηςKέρκυρας π�υ έμενε. Eνα μικρ�π�ρτρέτ� εν�ς μεγάλ�υ Eλληνακαλλιτέ�νη π�υ �ι �αρακτικές τ�υδημι�υργίες, α�ι�θαύμαστα δείγ-ματα �αρακτικής τέ�νης, θα μπ�-ρ�ύσαν να κ�σμ�ύν π�λλά«Cabinet des Estampes» και μ�υ-σεία της Eυρώπης. N.Γ.

Nικ�λα�ς Bεντ�ύρας

ματα. Eκλέγεται καθηγητής τηςAΣKT μετά τ� θάνατ� τ� Kε"αλλη-ν�ύ, δυστυ�ώς �μως δεν κατά"ερενα διδά�ει. Πρ�κειται για έναν απ�τ�υς σημαντικ�τερ�υς πρωτ�π�-ρ�υς Eλληνες �αράκτες π�υ δεν έ-�ει πάρει ακ�μη τη θέση π�υ τ�υ α-�ί�ει στην ιστ�ρία της ελληνικής �α-ρακτικής.

Γιώργ�ς Oικ�ν�μίδης

O Γιώργ�ς Oικ�ν�μίδης (1891-1958) �εκίνησε τ� 1908 να σπ�υδάσειμη�αν�λ�γ�ς στη Δρέσδη, για να κα-ταλή�ει αργ�τερα να ειδικευθεί στηXαρακτική. Στη Δρέσδη έρ�εται σεεπα"ή με τ� ε�πρεσι�νιστικ� κίνημα,π�υ %ρίσκεται στην ακμή τ�υ εκείνητην επ��ή π�υ επηρεά�εται απ�τ�υς μεγάλ�υς εκπρ�σώπ�υς τ�υ κι-νήματ�ς Kίρ�νερ, Eμίλ N�λντε κ.ά.T� 1920 πραγματ�π�ιεί στη Δρέσδητην πρώτη τ�υ έκθεση, ενώ έ�ει �α-ρά�ει έργα απ� τ� 1917 και πριν έρ-θει στην Eλλάδα ήδη έ�ει εικ�ν�γρα-"ήσει με �υλ�γρα"ίες τ�υ γύρω στα16 λευκώματα. Aσ��λείται σ�εδ�ν α-π�κλειστικά με την �υλ�γρα"ία Eίναι� πρώτ�ς Eλληνας �αράκτης π�υ τυ-πώνει έγ�ρωμες �υλ�γρα"ίες στηΔρέσδη μετα�ύ 1920 και 1925. T�1925 επιστρέ"ει στην Eλλάδα κ�μί-��ντας τ� «�ελιδ�νι» τ�υ ε�πρεσι�-νισμ�ύ. Δεν θα ήταν υπερ%�λή αντ�ν �αρακτηρί�αμε «Mπ�υ�ιάνη» τηςελληνικής �αρακτικής.

O Δημήτρης Γιανν�υκάκης (1898-1991), ένας ακ�μη μεγάλ�ς �αρά-κτης, π�υ με τ� έργ� τ�υ συνέ%αλεαπ�"ασιστικά στην αναγέννηση τηςελληνικής �αρακτικής. Σπ�υδά�ει κιαυτ�ς �ωγρα"ική και �αρακτική στηΔρέσδη. T� 1930 πραγματ�π�ιεί τηνπρώτη έκθεσή τ�υ στην Aθήνα. Kά-τ��ς �λων των μυστικών και τε�νι-κών της �αλκ�γρα"ίας, είναι � πρώ-τ�ς π�υ, μα�ί με τ�ν �μ�τε�ν� τ�υBεντ�ύρα, "ιλ�τε�νεί (απ� τ� 1956έως τ� 1958) έγ�ρωμες �αλκ�γρα-

"ίες στην Eλλάδα. Aπ� τα τέλη τηςδεκαετίας τ�υ ’50 και μετά πρ��ωρείσε κυ%ιστικ�ύς και ε�πρεσι�νιστι-κ�ύς τύπ�υς �άρα�ης των θεμάτωντ�υ. Eλα%ε π�λλές διακρίσεις και%ρα%εύτηκε για τ� έργ� τ�υ στ� ε-�ωτερικ�. Yπήρ�ε ένας «τ�έντλε-μαν» τ�υ εικαστικ�ύ �ώρ�υ.

O Bεντ�ύρας (1899 - 1990), � Kερ-κυραί�ς �αράκτης, μας δίνει τα πρώ-τα �αρακτικά τ�υ απ� τ� 1932. Aπ�κει και πέρα, σ�εδ�ν αυτ�δίκαι�ς,

δ�θηκε �λ�ψυ�α στη �αρακτική. Hνε�ελληνική �αρακτική τ�υ �"είλειπ�λλά. Aπ�μακρ�ς, �αράσσει στ� νη-σί τ�υ περισσ�τερες απ� 300 �αλκ�-γρα"ίες και δίνει μια άλλη διάστασηστην ελληνική �αρακτική. Aνήγαγετις τε�νικές της λιθ�γρα"ίας σε πέ-τρα και της έγ�ρωμης, κυρίως, �αλ-κ�γρα"ίας σε π�λύ υψηλά επίπεδα.

Γιάννης Kε�αλλην�ς

O Γιάννης Kε"αλλην�ς (1894 -1957) σπ�ύδασε �αρακτική στ� Παρί-σι με δάσκαλ� τ�ν Γκαμπριέλ Mπελ�.Yπήρ�ε αναμ"ί%�λα � μεγάλ�ς δά-σκαλ�ς της νε�ελληνικής �αρακτι-κής. Aπ� τ� 1920 - 1921 έ��υμε τιςπρώτες �υλ�γρα"ίες �αραγμένεςστ� Παρίσι. O ευγενής �αρακτήραςτ�υ, η αγωγή τ�υ, η ευπρέπεια και �ιγνώσεις τ�υ εμ"ύσησαν μεγάλ�θαυμασμ� στ�υς μαθητές τ�υ. T�εργαστήρι� τ�υ απέκτησε μεγάλη"ήμη και �ωγρά"�ι, �πως � M�ρα-λης, � Mαν�υσάκης, � Tσαρ�ύ�ηςκ.ά., μυήθηκαν στη Xαρακτική κ�ντάτ�υ. Πρ�κειται για μεγάλ� τε�νίτηπ�υ η τε�νική τ�υ πληρ�τητα σε αρ-κετές περιπτώσεις «απ��ήρανε» τηδημι�υργική πν�ή τ�υ έργ�υ τ�υ.

Tέλ�ς, θα ’θελα να κάνω μνεία καισ’ έναν ακ�μη καλλιτέ�νη, τ�ν Aντώ-νη Πρωτ�πάτση ή (PAZZI) (1897 -1947), π�λύ γνωστ� σκιτσ�γρά"�της επ��ής, � �π�ί�ς, �ωρίς να μπ�-ρεί "υσικά να θεωρηθεί απ� τ�υςθεμελιωτές της ιστ�ρίας της νε�ελ-ληνικής �αρακτικής, είναι ένας απ�τ�υς λίγ�υς καλλιτέ�νες π�υ "ιλ�-τε�νεί �αρακτικά την περί�δ� αυτήκαι εκθέτει σε ατ�μική έκθεση, μετα-�ύ άλλων έργων και 15 �αλκ�γρα-"ίες - λιθ�γρα"ίες, τ� 1930 στηνAθήνα. Tην ίδια �ρ�νιά συνεκθέτει

με γλυπτά της η Mπέλλα Pα"τ�π�ύ-λ�υ και �υλ�γρα"ίες στην αίθ�υσαΣτρατηγ�π�ύλ�υ. Eνώ, απ� τ� 1927στην ίδια αίθ�υσα � γνωστ�ς �ωγρά-"�ς Aγήνωρ Aστεριάδης έ�ει εκθέ-σει 4 �αρακτικά σε λιν�λε�υμ.

Στ� κε"άλαι� αυτ� της αναγέννη-σης της νε�ελληνικής �αρακτικής,σημαντική θέση κατέ�ει � Aλ. K�ρ�-γιαννάκης. Aν και �ι �αρακτικές δη-μι�υργίες τ�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται μετάτ� 1936, τ� α�ι�λ�γ� και δυναμικ�έργ� τ�υ τ�ν κατα�ιώνει σε έναν απ�τ�υς σημαντικ�ύς της πρώτης πε-ρι�δ�υ.

Για τ�υς καλλιτέ�νες αυτ�ύς απ�-τελεί κ�ιν� τ�π� π�υ δεν μας επι-τρέπεται να αγν�ήσ�υμε, �τι γεννή-θηκαν �λ�ι την τελευταία εικ�σαετίατ�υ 19�υ αιώνα (1879-1900), είναιδηλαδή της ίδιας γενιάς, και �τισπ�ύδασαν �λ�ι �αρακτική σε διά-"�ρα ευρωπαϊκά κέντρα (Παρίσι -Δρέσδη - M�να��), εκτ�ς απ� έναν -δύ� �ι �π�ί�ι και αυτ�ί αργ�τερα ε-�ειδικεύτηκαν στην Eυρώπη. Oλ�ιτ�υς �άρα�αν πρωτ�τυπα �αρακτικάέργα και είναι �ι πρώτ�ι π�υ ε�έθε-σαν τα �αρακτικά τ�υς (�αλκ�γρα-"ίες ή �υλ�γρα"ίες) σε εκθέσεις α-π� τ� 1915 έως τ� 1930, στ� πρώτ�τρίτ� δηλαδή τ�υ 20�ύ αιώνα. T�1932 επανιδρύεται τ� Eργαστήρι�Xαρακτικής στην AΣKT με δάσκαλ�τ�ν Γ. Kε"αλλην�. Aπ� ’δω και ύστε-ρα, �ι �αράκτες - �ωγρά"�ι της νέαςγενιάς, μαθητές τ�υ Kε"αλλην�ύ, �Tάσσ�ς, η Kατράκη, � Bαρλάμ�ς, �Γραμματ�π�υλ�ς, � Bελισσαρίδης, �Oρ"αν�ς, � M�σ��ς, � E�αρ��π�υ-λ�ς, � Kατσ�υλίδης, η T�νια Nικ�-λαΐδη κ.ά., συνε�ί��υν τη γενιά τωνθεμελιωτών Eλλήνων �αρακτών καικατα�ιών�υν την ελληνική �αρακτι-κή με τ� δημι�υργικ� τ�υς έργ�.


Συνέ�εια απ την 4η σελίδα

Nίκ�ς Bεντ�ύρας: «Kαρά!ια», έγ�ρωμη �αλκ�γρα�ία, 0,21 X 0,25 εκ. 1960. O Bεντ�ύρας επιδίδεται στη �αρακτική κατά τηδεκαετία τ�υ ’30 �ωρίς μως να σπ�υδάσει σε καμία σ��λή. Oλα τα στ�ι�εία στ� �αρακτικ τ�υ έργ� είναι πρ�σωπικές ανα-�ητήσεις. Aπ�μ�νωμέν�ς στ� νησί τ�υ, την Kέρκυρα, εργά�εται αθ ρυ!α για δεκαετίες. Tα τελευταία �ρ νια έγινε ευρύτε-ρα γνωστ ς. Eλλειπτικ ς, κινείται στ� κλίμα των α�ηρημένων τάσεων.

Aγγελ�ς Θε�δωρ π�υλ�ς: «Tα !ι!λία» έγ�ρωμη �αλκ�γρα�ία (1960-64). O Θε�-δωρ π�υλ�ς, εκτ ς απ �ωγρα�ική, σπ�ύδασε και �αρακτική κ�ντά στ�ν Iω. Φέρ-μπ�, πρώτ� δάσκαλ� στ� �μώνυμ� Eργαστήρι� της Σ��λής των Tε�νών, π�υ τ�1915 καταργήθηκε για λ γ�υς �ικ�ν�μίας. Eργάστηκε μα�ί με άλλ�υς, «!ι�τε�νι-κά», εικ�ν�γρα�ώντας, με �υλ�γρα�ίες, περι�δικά και !ι!λία. Eίναι ακ μη επ��ήπ�υ κυριαρ�εί η �υλ�γρα�ική εικ�ν�γρά�ηση στ�ν Tύπ�, αυτή π�υ αργ τερα α-ντικαταστάθηκε απ τη �ωτ�τσιγκ�γρα�ία. Kάτ��ς λων των τε�νικών της �α-ρακτικής, δ�ύλεψε �υλ�γρα�ία και �αλκ�γρα�ία. Δεσπ ��υν θεματικά στ� έργ�τ�υ, �ι νεκρές �ύσεις και τ� γυναικεί� γυμν .

T�υ E.X. Kάσδαγλη

συγγρα�έα και Διευθυντή τ�υ M�ρ�ωτικ�ύ Iδρύ-ματ�ς Eθνικής Tραπέ�ης.

O ΓIANNHΣ Kε�αλλην�ς γεννήθηκετ� 1894 στην Aλε�άνδρεια και τ�1912 απ��ίτησε απ� τ� A�ερώ�ει�Γυμνάσι�. T�ν Aύγ�υστ� τ�υ ίδι�υ�ρ�ν�υ εγγρά�εται στ� Π�λυτε-�νεί� της Γάνδης για να σπ�υδάσειμη�ανικ�ς, αλλά τ� καλ�καίρι τ�υ ε-π�μεν�υ �ρ�ν�υ εγκαταλείπει τιςσπ�υδές τ�υ και εγκαθίσταται στ�Παρίσι, �π�υ εγγρά�εται αρ�ικά στηΣ��λή των Kαλών Tε�νών και ακ�-λ�ύθως σε ελεύθερη ακαδημία #ω-γρα�ικής.

Στην Aλε�άνδρεια, �π�υ επιστρέ-�ει και παραμένει ως τ� τέλ�ς τ�υ A΄Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ, γνωρί#εται μετ�ν κύκλ� π�υ εκδίδει τ� λ�γ�τε�νι-κ� περι�δικ� «Γράμματα» και συνερ-γά#εται με σ�έδια, μετα�ράσεις, �ι-�λι�κρισίες και πρωτ�τυπα κείμεναγύρω απ� την ιστ�ρία της τέ�νης.Παράλληλα, �μως, ασ��λείται πά-ντ�τε με τη #ωγρα�ική και τ� σ�έδι�.T� 1915 γνωρί#εται με τ�ν π�ιητή K.Π. Kα�ά�η, τ�υ �π�ί�υ έ�ι �ρ�νιααργ�τερα σ�εδιά#ει τ� π�ρτρέτ�, καιέπειτα τ� �αρά#ει στ� �αλκ�.

T�ν Iαν�υάρι� τ�υ 1919 έρ�εταιστ� Παρίσι για να συνε�ίσει τιςσπ�υδές τ�υ. Eπανεγγρά�εται στηΣ��λή των Kαλών Tε�νών, και πρ�-σανατ�λί#εται να ειδικευθεί στα διά-��ρα είδη της �αρακτικής και να πα-

ρακ�λ�υθήσει Iστ�ρία της Tέ�νηςστη Σ�ρ��ννη.

T� 1920 �λ�κληρώνει τις σπ�υδέςτ�υ και εργά#εται ως ελεύθερ�ςκαλλιτέ�νης. Στα επ�μενα δέκα �ρ�-νια π�υ μένει στη Γαλλία, � Kε�αλ-λην�ς εκτ�ς απ� την άλλη �αρακτικήτ�υ εργασία, επιμελείται και τρία �ι-�λία Γάλλων συγγρα�έων (Z�#έ� Pι-�ιέρ, Aνατ�λ Φρανς και Z�ρ# Nτια-μέλ).

T�ν Oκτώ�ρι� τ�υ 1930, � Kε�αλ-λην�ς έρ�εται στην Aθήνα για ναδιεκδικήσει την έδρα της Xαρακτι-κής στη Σ��λή Kαλών Tε�νών, αλλάεκλέγεται καθηγητής, μ�ν� τ�ν επ�-μεν� N�έμ�ρι� (1931). Kαταπιάνεταιαμέσως με την �ργάνωση τ�υ εργα-στηρί�υ τ�υ, π�υ κράτησε κάμπ�-σ�υς μήνες. Στ� μετα�ύ, πέρασε έναμεγάλ� διάστημα στη Mύκ�ν�: γ�η-τεύθηκε απ� την παρθενικ�τητά της,σ�εδίασε και #ωγρά�ισε π�λύ, καικυρίως διαλ�γίστηκε επάνω στην τέ-�νη γενικά, αλλά πρ�πάντων επάνωστην εργασία τ�υ. Tα σημάδια αυτήςτης θητείας μέν�υν έκτ�τε ανε�ίτη-λα και �αρακτηρί#�υν με σα�ήνειατην τέ�νη τ�υ. Eγκαταλείπει �ριστι-κά τις δυτικές επιδράσεις και πρ�σα-νατ�λί#εται πρ�ς μια ελληνικ�τηταεντελώς πρ�σωπική, π�υ υπαγ�ρεύ-εται απ� την έντ�νη επα�ή τ�υ μετην ελληνική �ύση και τη �αθύτερημελέτη της αρ�αίας ελληνικής πλα-στικής.


Συνέ εια στην 8η σελίδα

Γιάννης Kεαλλην�ςΠρ�τυπ� δασκάλ�υ υψηλής καλλιτε�νικής και ανθρώπινης ηθικής π�υ ανανέωσε την �αρακτική

O Γιάννης Kε�αλλην�ς στ� σ εδιαστήρι� τ�υ.

O K.Π. Kα�ά�ης σε αλκ�γρα�ία τ�υ Γ. Kε�αλλην�ύ. Σύμ-�ωνα με τ�ν K. Bάρναλη, � Kε�αλλην�ς επισκέπτεται τ�νKα�ά�η τ� 1921. T�τε έκανε τα σ έδια. Oριστικ� σ έδι� μεσινική μελάνη τ� πέρασε αργ�τερα σε πλάκα αλκ�ύ, π�υ αρά τηκε στη Γαλλία. T�τε τυπώθηκε και τ� μ�ναδικ� ε-νυπ�γρα�� αντίτυπ�. H ίδια η πλάκα δεν διασώ"εται. Hπρ�σωπ�γρα�ία είναι γνωστή απ� τ� ε#ώ�υλλ� των κα�α-�ικών π�ιημάτων στη δίτ�μη έκδ�ση τ�υ IKAPOY.

Aπ� αριστερά Γιάννης Παππάς, Mι . T�μπρ�ς, Γιαν. Kε�αλλην�ς στα μέσα της δε-καετίας τ�υ ’50, στην Aνωτάτη Σ �λή Kαλών Tε νών.

O Kε�αλλην�ς αρ�ί#ει τη διδασκα-λία τ�υ με την �υλ�γρα�ία. Eπιμένειπάρα π�λύ στην τε�νική των μαθη-τών τ�υ, �ρ�ντί#ει για την ευρύτερηκαλλιτε�νική και �ιλ�λ�γική ενημέ-ρωσή τ�υς, αν�ίγει μα#ί τ�υς ατελεί-ωτες συ#ητήσεις για π�ικίλα θέματα

π�υ ελκύ�υν εκάστ�τε τ� ενδια�έ-ρ�ν τ�υς: ιστ�ρία της τέ�νης, κ�ινω-νι�λ�γία, π�λιτική, ακ�μα και π�ίηση.

H αίγλη τ�υ Eργαστηρί�υ της Xα-ρακτικής γρήγ�ρα απλώθηκε σε �λ�-κληρη τη Σ��λή. Σπ�υδαστές απ�άλλα Eργαστήρια μπαιν��γαιναν ε-λεύθερα τις ημέρες π�υ κατέ�αινε �δάσκαλ�ς για τ� μάθημά τ�υ. Aνάμε-σα σε άλλ�υς, � Nίκ�ς Eγγ�ν�π�υ-λ�ς, � Διαμαντής Διαμαντ�π�υλ�ς, �Γιάννης Tσαρ�ύ�ης, κάπ�τε � Xα-τ#ηκυριάκ�ς - Γκίκας. Ωραίες συ#η-τήσεις για τ�ν υπερρεαλισμ�, για τησύγ�ρ�νη τέ�νη, για τ�ν Kα�ά�η, γιατα π�λιτικά κινήματα της επ��ής.

O Kε�αλλην�ς �μως, παρά τηνπρ�σωπική ακτιν��λία τ�υ και τ�θαυμασμ� των μαθητών τ�υ, δενπρ�σπαθ�ύσε να τ�υς επηρεάσει�ύτε στις αντιλήψεις τ�υς �ύτε στηνκαλλιτε�νική τ�υς ανέλι�η. T�υς ά-�ηνε να αναπτυ�θ�ύν ελεύθερα,σύμ�ωνα με την ιδι�συγκρασία τ�υςκαι τις πρ�σωπικές τ�υς επιλ�γές.Γι’ αυτ� �ι μαθητές τ�υ, παρά τηναυστηρή πρ�σήλωση τ�υ δασκάλ�υστην τε�νική, �ασισμένη στα κλασι-κά πρ�τυπα, εί�αν ως καλλιτέ�νες ε-ντελώς δια��ρετική π�ρεία.

H διδασκαλία τ�υ Kε�αλλην�ύ α-κ�λ�υθ�ύσε κάθε �ρ�ν� άλλα είδη�αρακτικής: �υλ�γρα�ία (σε �ρθι� ήπλάγι� �ύλ�, ασπρ�μαυρη ή έγ�ρω-μη), �αλκ�γρα�ία (με καλέμι ή ακ�υ-α��ρτε, ακ�υατίντα κ.ά.), λιθ�γρα-�ία. Ως κ�ρωνίδα της διδασκαλίαςτ�υ, � Kε�αλλην�ς καθιερώνει απ�τ� 1939 την Tέ�νη τ�υ Bι�λί�υ. Bάσητης διδασκαλίας τ�υ, τα αιώνια πρ�-

τυπα των μεγάλων δασκάλων τηςΔύσης, π�υ άρ�ισαν με την ε�εύρε-ση της τυπ�γρα�ίας και δημι�ύργη-σαν την παράδ�ση μιας υψηλής τέ-�νης, π�υ αναπτύ�θηκε παράλληλαμε τη �αρακτική. Aτυ�ώς, η πρωτ�-��υλία αυτή, π�υ θα μπ�ρ�ύσε να α-ναμ�ρ�ώσει απ� τ�τε την εμ�άνισητ�υ ελληνικ�ύ �ι�λί�υ, ανακ�πηκετ�ν επ�μεν� �ρ�ν� με την κήρυ�ητ�υ ελλην�ϊταλικ�ύ π�λέμ�υ.

Xαρακτικά εθνικήςσκ�πιμ�τητας

Kατά τη διάρκεια τ�υ π�λέμ�υ, �Kε�αλλην�ς, για να συμμετάσ�ει μετ� Eργαστήρι� τ�υ στ�ν εθνικ� αγώ-να αλλά και για να πρ�στατέψει τ�υςταλαντ�ύ��υς μαθητές τ�υ απ� τη�υσική ε��ντωση, εισηγήθηκε την�ργάνωση στ� εργαστήρι� της �αρα-κτικής �μάδας για τη �ιλ�τέ�νηση«δια�ημιστικών πινάκων εθνικήςσκ�πιμ�τητ�ς». H πρ�σπάθεια επι-τυγ�άνει και τέσσερις α�ίσες στ�λί-#�υν τ�υς τ�ί��υς της π�λεμικήςAθήνας, �ιλ�τε�νημένες απ� τ�υς�αράκτες Tάσσ�, Γραμματ�π�υλ�και Bάσω Kατράκη. H πρ�σπάθειατ�υ δασκάλ�υ επέτυ�ε, �μως �ι μα-θητές τ�υ επιστρατεύ�νται, �ωρίςευτυ�ώς απώλειες στα πεδία της μά-�ης.

T�ν I�ύλι� τ�υ 1942 � Kε�αλλην�ςκαι τρεις μαθητές τ�υ συλλαμ�άν�-νται απ� τις ιταλικές στρατιωτικέςαρ�ές για τη συμμετ��ή τ�υς στη B΄Eπαγγελματική Eκθεση, με έργατ�υς εμπνευσμένα απ� τ� λιμ� της

Συνέ εια απ� την 7η σελίδα


Aπ� τ� λεύκωμα: «Δέκα Λευκαί Λήκυθ�ι τ�υ M�υσεί�υ Aθηνών», 1956. Mικτή τε νική 24,3X31 εκ. H τελευταία μεγαλεπή��-λη δημι�υργία τ�υ Kε�αλλην�ύ. Aπ� τ� 1953 συγκρ�τησε �μάδα εραγασίας π�υ τ�υ συμπαραστάθηκε για τρία ρ�νια. Tυ-πώθηκε με τ� έρι, απ� τ�ν ίδι� και τ�υς μαθητές τ�υ, Λ. M�ντεσάντ�υ, Γ. Bαρλάμ�, N. Δαμιανάκη. Tρα�ή τηκαν 400 αριθ-μημένα αντίτυπα. H παρ�υσίασή τ�υ στ� κ�ιν� έγινε στη Σ �λή Kαλών Tε νών (26 Aπριλί�υ 1956).

Γιάννης Kε�αλλην�ς: Eπίτιτλ� απ� τηνεικ�ν�γρά�ηση τ�υ �ι�λί�υ «Πάνωστην άσπρη πέτρα» τ�υ A. Φρανς,1924. T� �ι�λί� περιέ ει �λ�σέλιδες#υλ�γρα�ίες, �ινιέτες με πρωτ�γράμ-ματα και κ�σμήματα. Eίναι η δεύτερηεικ�ν�γρά�ηση �ι�λί�υ π�υ αναλαμ-�άνει � Kε�αλλην�ς στ� Παρίσι. H έκ-δ�ση εί ε απή ηση στ� �ιλ�τε ν� κ�ι-ν� της επ� ής.


O Kε�αλλην�ς με τ� καλέμι, � Παπαντωνί�υ με τη γρα�ίδα, στα μέσα της δεκαετίας τ�υ ’30, απ��άσισαν να συνεργαστ�ύνγια ένα �ι�λί�. Kατέλη#αν σε μία ι�υμ�ριστική ιστ�ρία, με ήρωες "ώα της ελληνικής πανίδας. Mε την πείρα τ�υ �τασμέν�υκαλλιτέ νη, � Kε�αλλην�ς, ρειάστηκε τριάμισι ρ�νια για τη άρα#η (1939-42). Xαρά τηκαν 69 #υλ�γρα�ικές πλάκες για 23τρί ρωμες συνθέσεις.T� �άσμα της Kατ� ής ανέστειλε την έκδ�ση. Tελικά «T� Παγώνι» παρ�υσιάστηκε στ� κ�ιν� τ� 1946, μεαπ�ντα τ�ν Παπαντωνί�υ π�υ πέθανε έ#ι ρ�νια νωρίτερα. T� M�ρ�ωτικ� Iδρυμα της Eθνικής Tραπέ"ης και τ� Kέντρ� Παιδι-κ�ύ Bι�λί�υ, επανέκδ�σαν, με �ωτ�γρα�ική αναπαραγωγή, τ� δυσεύρετ� αυτ� δείγμα της ελληνικής αρακτικής, τ� 1990.

Aθήνας. Mια ε�δ�μάδα αργ�τερα α-π�λύ�νται, αλλά τα επίμα�α έργατ�υς καταστρέ��νται.

T�ν επ�μεν� �ρ�ν� � Kε�αλλην�ς�λ�κληρώνει την εκτύπωση τ�υ λευ-κώματ�ς T� Παγώνι, σειρά 23 έγ�ρω-μων �υλ�γρα�ιών σε κείμεν� τ�υZα�αρία Παπαντωνί�υ, π�υ η �άρα�ήτ�υ άρ�ισε την άν�ι�η τ�υ 1939.Ωστ�σ� η έκδ�ση παρ�υσιάστηκεμ�ν� τ� 1946, στη 10η Eκθεση τ�υEλληνικ�ύ Bι�λί�υ και απέσπασε τ�πρώτ� �ρα�εί� της Eταιρίας των Φι-λ�τέ�νων.

T� 1950 αρ�ί#ει η συνεργασία τ�υKε�αλλην�ύ με τα Eλληνικά Tα�υ-δρ�μεία, με α��ρμή την έκδ�ση α-ναμνηστικ�ύ γραμματ�σήμ�υ για ταε�δ�μήντα πέντε �ρ�νια απ� την ί-δρυση της Παγκ�σμιας Tα�υδρ�μι-κής Eνωσης. Στ�ν διεθνή αυτ�ν δια-γωνισμ�, τ� ελληνικ� γραμματ�σημ�με τ� κε�άλι τ�υ E�η��υ τ�υ Mαρα-θώνα �ρα�εύθηκε ως τ� καλύτερ�και κρίθηκε ως ένα απ� τα δέκα ω-ραι�τερα γραμματ�σημα τ�υ 1950.Tα επ�μενα τέσσερα �ρ�νια κυκλ�-��ρησαν, �ιλ�τε�νημένες απ� τ�ν ί-δι�, άλλες τέσσερις σειρές.

T� 1951-52 � Kε�αλλην�ς κατα-

πιάνεται με άλλη μνημειώδη έκδ�ση:την ωδή τ�υ Θε�κριτ�υ «Θύρσις» σεμετά�ραση Π. Πρε�ελάκη. Για τηνέκδ�ση αυτή σ�εδιά#ει νέ� τύπ� τυ-π�γρα�ικών στ�ι�είων, ταιριαστ� μετ� ύ��ς της ελληνιστικής επ��ής.Oμως τ� 1953 εγκαταλείπει την έκ-δ�ση αυτή, αν και αρκετά πρ��ωρη-μένη, για να �εκινήσει μιαν άλλη, πε-ρισσ�τερ� μεγαλεπή��λη: τ� λεύκω-μα «Δέκα λευκαί λήκυθ�ι τ�υ Aρ�αι-�λ�γικ�ύ M�υσεί�υ Aθηνών», �π�υ�ρησιμ�π�ιήθηκαν τα νέα τυπ�γρα-�ικά στ�ι�εία «Θε�κρίτ�υ». H παρά-τ�λμη αυτή έκδ�ση μεικτής τε�νικής(�υλ�γρα�ίας μα#ί και �αλκ�γρα-�ίας), �λ�κληρώθηκε ύστερα απ�τρία �ρ�νια, με τη συνεργασία τριώνμαθητών τ�υ: Λ�υί#ας M�ντεσά-ντ�υ, Γιώργη Bαρλάμ�υ, Nίκ�υ Δα-μιανάκη. T� 1956 έγινε με επισημ�-τητα η πανηγυρική παρ�υσίαση τ�υλευκώματ�ς στην Aνωτάτη Σ��λήKαλών Tε�νών.

T� 1954 � Γιάννης Kε�αλλην�ς ε-κλέγεται Διευθυντής της Σ��λής γιαμια διετία και τ� 1956 επανεκλέγεταιγια δεύτερη ��ρά. Στη διάρκεια τηςθητείας τ�υ άρ�ισε η αναδι�ργάνω-ση και � εκσυγ�ρ�νισμ�ς τ�υ ιδρύ-

ματ�ς. T�τε, μετα�ύ άλλων, ιδρύθη-καν και τα Φρ�ντιστήρια E�αρμ�γώνκαι για τα τρία Eργαστήρια της Σ��-λής Kαλών Tε�νών.

Στα τέλη Φε�ρ�υαρί�υ 1957 � �α-ράκτης πέθανε στην Kλινική Σμπα-ρ�ύνη απ� κίρρωση τ�υ ήπατ�ς. Tηνεπαύρι� κηδεύθηκε με δημ�σια δα-πάνη στ�ν ιερ� να� τ�υ Aγί�υ Γεωρ-γί�υ τ�υ Kαρύτση και εντα�ιάσθηκεστ� A΄ Nεκρ�τα�εί� Aθηνών, σε τά-�� π�υ παρα�ώρησε τιμητικά � Δή-μαρ��ς Aθηναίων.

O Γιάννης Kε�αλλην�ς κατέλιπεπλ�ύσι� έργ� υψηλής π�ι�τητας, #ω-γρα�ικ� και �αρακτικ�. Σημαντικ�-τατη, �μως, υπήρ�ε και η συμ��λήτ�υ ως δασκάλ�υ και ανανεωτή της�αρακτικής στην Eλλάδα. Δεν �δή-γησε μ�ν� τ�υς νέ�υς �αράκτες στησπ�υδή μιας υψηλής και λησμ�νημέ-νης στην επ��ή τ�υ τέ�νης, αλλά μετη διδασκαλία τ�υ και τ� παράδειγμάτ�υ τ�υς παρ�τρυνε σε ένα �ί� ανώ-τερης καλλιτε�νικής και ανθρώπινηςηθικής.

Bι�λι�γραία: E.X. Kάσδαγλης «ΓιάννηςKε�αλλην�ς � �αράκτης», M�ρ�ωτικ� Iδρυ-μα, Eθνικής Tραπέ�ης, Aθήνα 1991.


Mαθητές τ�υ Kε�αλλην�ύΣτ� εργαστήρι τ�υ μαθήτευσαν καλλιτέ�νες με σημαντικ� έργ� στη �αρακτική

Tης Eιρήνης Oράτη

Iστ�ρικ�ύ Tένης

H ΔEKAETIA τ�υ ’30 υπήρ�ε καθ�ρι-στική για τα καλλιτε�νικά πράγματατης Eλλάδας και σημαντική για τηνπ�ρεία της νε�ελληνικής �αρακτι-κής ειδικ�τερα. H αρ�ή έγινε με τηνεπιστρ��ή τ�υ Γιάννη Kε�αλλην�ύστην Aθήνα ύστερα απ� μακρ��ρ�νηπαραμ�νή στη Γαλλία. Mε πρ�τρ�πήτ�υ �ίλ�υ τ�υ, γλύπτη Kώστα Δημη-τριάδη, θέτει υπ�ψη�ι�τητα για τηνέδρα της �αρακτικής στην AνωτάτηΣ��λή Kαλών Tε�νών της Aθήνας.T� εργαστήρι� �αρακτικής, π�υ εί�επάψει να λειτ�υργεί απ� τ� 1914, έ-�ει μ�λις ανασυσταθεί. T� N�έμ#ρι�τ�υ 1931 � Γ. Kε�αλλην�ς εκλέγεταικαθηγητής και μετά ένα �ρ�ν� ανα-λαμ#άνει �υσιαστικά την �ργάνωσητ�υ εργαστηρί�υ και των σπ�υδών.

H επιμ�νή τ�υ Kε�αλλην�ύ για τηντέλεια διδασκαλία της τε�νικής, τ�ν�δήγησε σε μια σ��ή καταν�μή τωνμαθημάτων, τα �π�ία άρ�ι$αν στ�πρώτ� έτ�ς με την εκμάθηση τωνμεθ�δων �άρα�ης πάνω στ� �ύλ�,για να καταλή��υν στ� τέταρτ� έτ�ςστην ε�αρμ�γή των τε�νικών της�αρακτικής στην εικ�ν�γρά�ηση ε-ν�ς #ι#λί�υ ή στη δημι�υργία εν�ςσυλλεκτικ�ύ λευκώματ�ς.

Oι πρώτ�ι σπ�υδαστές τ�υ εργα-στηρί�υ τ�υ, π�υ απ�τέλεσαν τηγνωστή «πρώτη πεντάδα» (τ� εργα-στήρι� δεν αριθμ�ύσε τ�τε περισσ�-τερ�υς απ� πέντε σπ�υδαστές, σύμ-�ωνα με τ�ν καν�νισμ� τ�υ), ήταν �Γ. Δήμ�υ, � Γ. M�ραλης, � T. Aλε#ί-$�ς, � M. Pα�αήλ και � K. Nτάκ�ς.

Mέ�ρι τ� 1940 στις τά�εις τ�υ ερ-γαστηρί�υ εί�ε πρ�στεθεί ένα πλή-θ�ς απ� νέ�υς σπ�υδαστές, �πως �K. Γραμματ�π�υλ�ς, � Γ. M�σ��ς, �Γ. Bελισσαρίδης, η B. Λε�νάρδ�υ -Kατράκη, � X. Δαγκλής και η Λ. M�-ντεσάντ�υ, ενώ τα πρώτα μεταπ�λε-μικά �ρ�νια απ��ίτησαν � Γ. Bαρ-λάμ�ς, η T. Δενδριν�ύ - Nικ�λαΐδη, �T. Kατσ�υλίδης και π�λλ�ί άλλ�ι.

T� εργαστήρι

H π�ρεία των μαθητών τ�υ Kε�αλ-λην�ύ στ� δρ�μ� π�υ � καθένας ε-πέλε�ε και η συνέπεια με την �π�ίααντιμετώπισαν τη σταδι�δρ�μίατ�υς, σ�ετί$�νται άμεσα με την ευ-ρύτερη παιδεία π�υ απ�κ�μισαν στα�ρ�νια των σπ�υδών τ�υς στ� εργα-στήρι� �αρακτικής. Oι γερές #άσειςπ�υ εί�αν ε�ασ�αλίσει τ�υς έδωσαντεράστιες δυνατ�τητες ε�έλι�ης καιμία ακλ�νητη πίστη στη δύσκ�λη καιαπαιτητική τέ�νη τ�υς, π�υ δεν ε-γκατέλειψαν π�τέ. Στ� εργαστήρι�διδά�τηκαν και κάτι παραπάνω: τηνα�ία της ισ�τιμης συνεργασίας για έ-ναν κ�ιν� σκ�π�, �πως �ταν δ�ύλε-ψαν �λ�ι μα$ί για τ� σ�εδιασμ� καιτην εκτύπωση των εντυπωσιακών λι-θ�γρα�ων α�ισών π�υ έγιναν τ�1940 με πρ�τρ�πή τ�υ δασκάλ�υ,πρ�κειμέν�υ να εμψυ�ώσ�υν τ�ν

πληθυσμ� της Aθήνας στ�ν αγώνα ε-ναντί�ν της γερμανικής απειλής. OΓ. Kε�αλλην�ς τ�υς έδωσε επίσηςτην ευκαιρία να δ�υλέψ�υν μα$ί τ�υστην πρ�ετ�ιμασία δύ� μνημειακώνεκδ�σεων π�υ εί�ε αναλά#ει � ίδι�ς.M�ιράστηκε μα$ί τ�υς την κ�πιαστι-κή και επίπ�νη δ�υλειά, αλλά και τη�αρά της �λ�κλήρωσής της: τ� «Πα-γώνι», έκδ�ση τ�υ 1943, έγινε με τη

συνεργασία τ�υ T. Kάνθ�υ, X. Δα-γκλή και Λ. M�ντεσάντ�υ και �ι «Δέ-κα Λευκές Λήκυθ�ι τ�υ M�υσεί�υAθηνών», έκδ�ση τ�υ 1956, με τησυνεργασία των Λ. M�ντεσάντ�υ, Γ.Bαρλάμ�υ και N. Δαμιανάκη.

H γενικ�τερη ατμ�σ�αιρα τ�υ ερ-γαστηρί�υ με τις π�λύωρες συ$ητή-σεις πάνω στην τέ�νη, την αισθητι-κή, τ�ν π�λιτισμ� και την κ�ινωνία,

εί�αν συνδέσει στενά τ�υς σπ�υδα-στές μετα�ύ τ�υς, αλλά και με τ� δά-σκαλ� και εί�αν δώσει στ� εργαστή-ρι� αυτ� έναν �ε�ωριστ�, ιδιαίτερ��αρακτήρα και τ� εί�ε κάπως απ�μ�-νώσει απ� τα υπ�λ�ιπα εργαστήριατης Σ��λής.

O Γ. M�σ��ς και Γ. Bελισσαρίδης,μαθητές τ�υ K. Παρθένη στη $ωγρα-�ική, άρ�ισαν να παρακ�λ�υθ�ύν

«Λιμενεργάτες», τ υ A. Tάσσ υ. �υλ γρα�ία, 1932.



μαθήματα �αρακτικής, για να κατα-λή��υν να ασ��ληθ�ύν σ�εδ�ν απ�-κλειστικά με τ� είδ�ς αυτ� σε �λη τηδιάρκεια της σταδι�δρ�μίας τ�υς. Oιπρώτες τ�υς �αρά�εις έγιναν πάνωστη �ύλινη πλάκα και τα θέματα π�υκυρίως τ�υς ενδιέ�εραν ήταν τ�πίααπ� τα νησιά ή την �ρεινή Eλλάδακαι θέματα π�υ παρ�υσία$αν κάπ�ι�ηθ�γρα�ικ� ενδια�έρ�ν, �πως σκη-νές απ� τη $ωή της υπαίθρ�υ, �αρα-κτηριστικ�ί τύπ�ι, έθιμα κ.λπ. Στηδεκαετία τ�υ ’60 τ� ενδια�έρ�ν τ�υΓ. Bελισσαρίδη στρέ�εται σε θέματααπ� τ� �ώρ� της α�αίρεσης, ενώ � Γ.M�σ��ς διατηρεί τ� ενδια�έρ�ν τ�υγια τα πι� παραδ�σιακά θέματα, π�υπεριγρά��νται τώρα με μία δια��ρε-τική τε�ν�τρ�πία και με τη συ�ν�τε-ρη �ρήση της �αλκ�γρα�ίας.

Oι �αράκτες π�υ σημαδεύτηκαν α-π� την πρ�σωπικ�τητα τ�υ Γ. Kε-�αλλην�ύ σαν καλλιτέ�νη, αλλά καισαν πνευματικ�ύ ανθρώπ�υ, ήταν �Tάσσ�ς Aλε#ί$�ς (A. Tάσσ�ς), η Bά-σω Kατράκη, � Kώστας Γραμματ�-π�υλ�ς, � Xρίστ�ς Δαγκλής και ηΛ�υί$α M�ντεσάντ�υ. H ακτιν�#�λίατ�υ δασκάλ�υ ήταν καθ�ριστική στηδιαμ�ρ�ωση της καλλιτε�νικής πρ�-σωπικ�τητάς τ�υς.

K�ινωνικήδιαμαρτυρία

Aλλ� ένα στ�ι�εί� π�υ τ�υς δια-μ�ρ�ωσε ήταν �ι επιρρ�ές π�υ δέ-�τηκαν απ� τ�υς Γερμαν�ύς ε�πρε-σι�νιστές �αράκτες, ενώ κ�ινά �αρα-κτηριστικά π�υ μ�ιρά$�νταν ήταν ηεπιλ�γή μιάς περίπ�υ ενιαίας θεμα-τ�λ�γίας π�υ αντλ�ύσε τα θέματάτης απ� τη $ωή στην π�λη κυρίως, μεμια έντ�νη κριτική διάθεση. Mέσα α-π� τα θέματά τ�υς διακρίνεται αμέ-σως η κατάθεση μιάς συγκεκριμένηςκ�ινωνικής διαμαρτυρίας. Πρ�τι-μ�ύν να �αρά$�υν πάνω σε �ύλινεςπλάκες, �ρησιμ�π�ιώντας π�λύ συ-�νά τις ιδιαιτερ�τητες τ�υ υλικ�ύ,πρ�κειμέν�υ να απ�δώσ�υν δυναμι-κ�τερα την πρωταρ�ική τ�υς ιδέα.Διαμ�ρ�ών�ντας αργ�τερα την πρ�-σωπική τ�υς καλλιτε�νική �υσι�-γνωμία, � A. Tάσσ�ς, η B. Kατράκηκαι � K. Γραμματ�π�υλ�ς �άρα�ανκυρίως τ� πλάγι� �ύλ� και σ�εδίασανμνημειακές συνθέσεις σε μεγάλεςδιαστάσεις, αναδεικνύ�ντας έντε-�να τις δυνατ�τητές τ�υ: � K. Γραμ-ματ�π�υλ�ς πρ�#άλλει μέσα απ� τιςμεγάλες �υλ�γρα�ίες τ�υ τη δύναμητης αδρής �ύλινης πλάκας, α�ήν�-ντας να τυπωθεί η κάθε λεπτ�μέρειατης ακατέργαστης επι�άνειάς της,ενώ η B. Kατράκη ανακαλύπτει γρή-γ�ρα τ�ν ψαμμίτη, μια πέτρα μαλα-κή, κατάλληλη για �άρα�η και την�ρησιμ�π�ιεί απ�κλειστικά στα έργατης ήδη απ� τη δεκαετία τ�υ ’50. H Λ.M�νεσάντ�υ και � X. Δαγκλής, αγα-πημέν�ι μαθητές και συνεργάτεςτ�υ δασκάλ�υ, πρ�τιμ�ύν τα μικρ�-τερα μεγέθη, επιμέν�ντας �μωςστην αδρή, δυναμική �άρα�η.

O Γιάννης M�ραλης, ένας $ωγρά-��ς στ� εργαστήρι τ�υ Kε�αλλην�ύ,ανακαλύπτει τη μαγεία της �άρα�ηςσε �ύλ� και �αρά$ει συστηματικά γιαδέκα �ρ�νια περίπ�υ. Aργ�τερα, α-σ��λείται και με την εικ�ν�γρά�ηση#ι#λίων.

«T κ ρίτσι με τα κ�κκινα», της Bάσως Kατράκη. Xρωματιστή �υλ γρα�ία.


«H πρώτη μ υ �υλ γρα�ία», τ υ Γιώργ υ M�σ� υ. �υλ γρα�ία, 1932.

«Nτ υλάπα», τ υ Γιάννη M�ραλη. �υλ γρα�ία επι!ωγρα�ισμένη, 1934.

O Γιώργ�ς Bαρλάμ�ς, η T�νια Nι-κ�λαΐδη και � Tάκης Kατσ�υλίδης α-νήκ�υν στ�υς σπ�υδαστές τ�υ Kε-�αλλην�ύ π�υ απ��ίτησαν μετά τ�τέλ�ς τ�υ π�λέμ�υ. H δια��ρετικήατμ�σ�αιρα π�υ επικρατεί είναι έναστ�ι�εί� π�υ καθρε�τί$εται στα έρ-γα τ�υς.

H μεταπ�λεμική επ��ή πρ�σ�έρε-ται για κάθε είδ�υς νεωτερισμ�ύςκαι �ι μαθητές τ�υ Kε�αλλην�ύ πει-ραματί$�νται απ� π�λύ νωρίς στιςσύνθετες και δύσκ�λες νέες τε�νι-κές, ενώ τ� �ρώμα πρωταγωνιστεί σε�λα σ�εδ�ν τα έργα τ�υς.

O κατάλ�γ�ς των μαθητών τ�υ Γ.Kε�αλλην�ύ είναι γεμάτ�ς με �ν�-ματα �αρακτών π�υ έπαι�αν σπ�υ-δαί� ρ�λ� στ�ν τ�μέα π�υ επέλε�ε �καθένας.

Oλ�ι ε�ελί�θηκαν σε ευσυνείδη-τ�υς επαγγελματίες με μια λατρείαγια τ� τέλει�, κάτι π�υ εί�ε γίνει δεύ-τερη �ύση τ�υς μέσα στ� εργαστή-ρι� και με έναν σε#ασμ� για την πρ�-σ��ρά τ�υ άλλ�υ σε �λα τα επίπεδα.H συμ#�λή τ�υ αγαπημέν�υ τ�υςδασκάλ�υ δεν �λ�κληρών�ντανστ�ν κύκλ� των μαθημάτων, αλλά ε-πεκτειν�ταν και στην διαμ�ρ�ωσημιας ανε�άρτητης πρ�σωπικ�τητας.

«Eπιτραπέ!ι », τ υ Γιώργ υ Bελισσαρίδη. �υλ γρα�ία, 1939.

«Nίνα», της T�νιας Nικ λαΐδη. Eγ�ρωμη �υλ γρα�ία τ υ 1957.

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα


«Γάτες στ πηγάδι», τ υ Kώστα Γραμματ�π υλ υ. �υλ γρα�ία, 1958.

«Aιγαί », τ υ Xρήστ υ Δαγκλή. �υλ γρα�ία, 1974.

«Yδρα», τ υ Tάκη Kατσ υλίδη. Eγ�ρωμη �υλ γρα�ία, 1959.

«Eρωτικ�» (απ� τ Συμπ�σι τ υ Πλάτωνα), τ υ Γιώργ υ Bαρλάμ υ. Eγ�ρωμη λι-θ γρα�ία, 1991.


Zωγρά��ι – αράκτεςAρκετ�ί έ�υν ασ�ληθεί με τη αρακτική ως πρ�έκταση ή συμπλήρωμα στ� υπ�λ�ιπ� έργ� τ�υς

T�υ Δημήτρη Παυλ�π υλ υ

Iστ�ρικ�ύ της Tέ�νης

ENA �αρακτικ - �υλ�γρα�ία, �αλκ�-γρα�ία, λιθ�γρα�ία, λινλε�υμ κ.ά.–έ�ει πάντα �αμηλτερη �ικ�ν�μικήα�ία απ έναν πίνακα �ωγρα�ικής ήένα έργ� γλυπτικής. Eτσι �ωγρά��ικαι γλύπτες στρέ��νται σ�εδν �υ-σι�λ�γικά στη �αρακτική, α��ύ μάλι-στα με τις τε�νικές και τις μεθδ�υςτης μπ�ρ�ύν να �έρ�υν τα έργατ�υς κ�ντά στ� πλατύ κ�ιν.

Π�λλ�ί Eλληνες �ωγρά��ι, πι� λί-γ�ι γλύπτες, ασ��λήθηκαν νωρίς μετη �αρακτική. Kαι ενώ παλαιτερασυνήθι�αν να �αρά��υν τ� �ύλ� ή τ��αλκ �ι ίδι�ι, σήμερα η �άρα�η γίνε-ται συ�νά σε �ργανωμένα εργαστή-ρια, π�υ πρ�σ�έρ�νται δυναττη-τες �ιλ�τέ�νησης και έργων μεγα-λύτερων, ενώ ε�αρμ��νται και μει-κτές τε�νικές. Aυτ δεν σημαίνει κα-θλ�υ τι δεν υπάρ��υν �αρακτικάπ�υ τα �αρά��υν μν�ι τ�υς �ωγρά-��ι και γλύπτες. Aπ πλευράς τε�νι-κών και μεθδων, πι� διαδεδ�μένεςείναι η λιθ�γρα�ία και η μετα��τυ-πία, την �π�ία μερικ�ί αντιμετωπί-��υν επι�υλακτικά, επειδή πρκειταιγια τε�νική των γρα�ικών τε�νώνπ�υ επιτρέπει την π�λλαπλή παρα-γωγή αντιτύπων ενς έργ�υ, κάπ�τε�ωρίς να τα παρακ�λ�υθεί, να τα α-ριθμεί και να τα υπ�γρά�ει � καλλι-τέ�νης. Δεν πρέπει να συγ�έεται -μως η μετα��τυπία π�υ ελέγ�ει �καλλιτέ�νης με τα π�λλαπλά(multiples), π�υ "γαίν�υν �ωτ�μη-�ανικά, ανε�έλεγκτα.

Πρώτ�ι �ωγρά��ι- αράκτες

Aνάμεσα στ�υς πρώτ�υς Eλληνες�ωγρά��υς- �αράκτες και γλύπτες-�αράκτες �ε�ωριστή θέση κατέ�ει �Kερκυραί�ς Παύλ�ς Πρ�σαλέντης(1784-1837) � �π�ί�ς εργάστηκε κατ’ε��ήν ως γλύπτης στην Kέρκυρα.Φιλ�τέ�νησε ακαδημαϊκές ρεαλιστι-κές πρ�σωπ�γρα�ίες στ� �αλκ. O�ωγρά��ς λαϊκτρ�πων ιστ�ρικώνσκηνών Aθανάσι�ς Iατρίδης (1799-1866) λιθ�γρά�ησε τ� 1859 παρα-στάσεις απ δημ�τικά τραγ�ύδια.Xαλκ�γρα�ίες �άρα�ε � κ�ρυ�αί�ςEλληνας �ωγρά��ς Nικλα�ς Γύ�ης(1842-1901). H Σ��ία Λασκαρίδ�υ(1882-1965) μία απ τις πρώτεςEλληνίδες �ωγρά��υς, δ�ύλεψε επί-σης �αλκ�γρα�ίες. O Oθων Περ"�-λαράκης (1887-1974) εργάστηκε απτ� 1919 ως καλλιτε�νικς και τε�νι-κς διευθυντής τ�υ Eργ�στασί�υΓρα�ικών Tε�νών Aσπιώτη-EΛKA, -π�υ σ�εδίασε και τύπωσε πλήθ�ςδια�ημιστικών λιθ�γρα�ημένων α-�ισών. Eλά�ιστες �αλκ�γρα�ίες καιλιθ�γρα�ίες δημι�ύργησε � γλύπτηςMι�άλης Tμπρ�ς (1889-1974). +υλ�-γρα�ίες έδωσε και � Σπύρ�ς Παπα-λ�υκάς (1892-1957). O Φώτης Kντ�-γλ�υ (1895-1965) �άρα�ε έργα στ�

�αλκ. +υλ�γρα�ίες δ�ύλεψε � Bά-σ�ς Γερμενής (1896-1966) για εικ�-ν�γρα�ήσεις "ι"λίων. O σκιτσ�γρά-��ς Aντώνης Πρωτ�πάτσης (Pazzi)(1897-1947) ήδη απ τ� 1929 ε�έδω-σε ένα λεύκωμα �αλκ�γρα�ιών π�υαπεικνι�αν εκ�ράσεις και στάσειςτ�υ Eλευθερί�υ Bενι�έλ�υ. Eνας άλ-λ�ς �ωγρά��ς, � Δημήτρης Γι�λδά-σης (1897-1993) εργάστηκε με τηντε�νική της �υλ�γρα�ίας.

Στη δεκαετία τ�υ ’30

O Aγήνωρ Aστεριάδης (1898 -1977) επιδθηκε σε λιθ�γρα�ίες καιλινλε�υμ μέσα στα τραγικά �ρνιαης Kατ��ής. +υλ�γρα�ίες και λιν-λε�υμ έκανε και � Aλ�νσ�ς Xρ�-"ιτς (1898 - 1986). Aπ τη δεκαετίατ�υ ’30 � Γεράσιμ�ς (Σταματελάτ�ς)Στέρης (1898 - 1987) �ιλ�τέ�νησε�υλ�γρα�ίες. O Kώστας Πλακωτά-ρης (1902 - 1969) δ�ύλεψε �αρακτικάστ� �ύλ� και τ� λινλε�υμ. Oπως και� Aστεριάδης, � Σπύρ�ς Bασιλεί�υ(1902 - 1985) έκανε �αρακτική στηνπερί�δ� της Kατ��ής. O Πατρινς�ωγρά��ς και αρ�ιτέκτων Γιώργ�ς -Aνδρέας Παπανδρέ�υ (π. 1903 -1981) μαθητής τ�υ Γαλάνη στ� Παρί-σι, �άρα�ε �υλ�γρα�ίες. O Θεσσαλ�-νικις �ωγρά��ς Π�λύκλειτ�ς Pέ-γκ�ς (1903 - 1984) έδωσε �υλ�γρα-�ίες στ� λεύκωμά τ�υ για τ� Aγι�νOρ�ς (Mont Athos) π�υ εκδθηκεστ� Παρίσι τ� 1934. O Kώστας Nτά-κ�ς (1904 - 1980) μαθητής τ�υ Kε-

Pάλλης K ψίδης: Xαρακτικ� σε πλαστικ�. Eικ�να ε�ω�ύλλ υ απ� κατάλ γ έκθεσης τ υ 1973. O K ψίδης, �ωγρά� ς, συγ-γρα�έας και !αράκτης, έμαθε �ωγρα�ική δ υλεύ ντας κ ντά στ ν K�ντ γλ υ για επτά !ρ�νια. Tα λαϊκ�τρ πα και #υ�α-ντινά στ ι!εία τ υ �ωγρα�ικ ύ τ υ έργ υ, επικρατ ύν και στη !αρακτική τ υ. E!ει ασ! ληθεί ιδιαίτερα με την εικ ν γρά-�ηση #ι#λίων.

Σπύρ ς Bασιλεί υ: «O MΠIΣTIKOΣ», �υλ γρα�ία για τ μώνυμ Δημ τικ�. Λ�γ ιπ υ ώθησαν τ �ωγρά� Bασιλεί υ στη !αρακτική, είναι ι αντί� ες συνθήκεςτης Kατ !ής, με τη σπανι�τητα και την ακρί#εια των �ωγρα�ικών υλικών. Aυτ δί-δακτ ς, ι περισσ�τερες �υλ γρα�ίες τ υ είναι !αραγμένες, απ� τ 1940 έως τ 1947. Eίναι αυτ�ς με τις περισσ�τερες δημ σιεύσεις !αρακτικών στ αειθαλές πε-ρι δικ� της NEAΣ EΣTIAΣ.


Γιώργ ς Mαν υσάκης: «H μητέρα τ υ καλλιτέ!νη», !αλκ γρα�ία , 24,5X19 εκ. 1939. O Mαν υσάκηςείναι απ� τ υς �ωγρά� υς π υ !άρα�αν μ�ν περιστασιακά, �πως και άλλ ι �ωγρά� ι. Oμως, τα λί-γα !αρακτικά τ υ είναι ε�αιρετικά δείγματα μετα� ράς �ωγρα�ικών στ ι!είων στη !αρακτική.

Σαράντης Kαρα# ύ�ης: «Aπ !αιρετισμ�ς», λιθ γρα�ία 1982. Tα!αρακτικά τ υ Kαρα# ύ�η μας μετα�έρ υν στη γνωστή ατμ�-σ�αιρα τ υ �ωγρα�ικ ύ τ υ έργ υ.

�αλλην�ύ, �ιλ�τέ�νησε �υλ�γρα-�ίες. M�ν�τυπίες –μ�ναδικά τυπώ-ματα απ γυάλινη πλάκα– ά�ησε ηAγλαΐα Παπά (1904 - 1993). O γλύ-πτης Bάσ�ς Φαληρέας (1905 - 1979)μαθητής και αυτς τ�υ Γαλάνη στ�Παρίσι, �άρα�ε �υλ�γρα�ίες. Tην �υ-λ�γρα�ία και τ� λινλε�υμ δ�ύλεψε� Eμμαν�υήλ Zέπ�ς (Aλα��ύ��ς)(1905). O Nίκ�ς Xατ�ηκυριάκ�ς - Γκί-κας (1906 - 1994) �άρα�ε �αλκ�γρα-�ίες, ε��ικειωμέν�ς με τη �αρακτικήαπ τ�ν Γαλάνη στ� Παρίσι. Mαθη-τής τ�υ Kε�αλλην�ύ, � ΣτρατήςA�ιώτης (1907 - 1994) �ιλ�τέ�νησε�υλ�γρα�ίες. Eνα επι"λητικ σύν�-λ� λιθ�γρα�ημένων πρ�σωπ�γρα-�ιών των πρωταγωνιστών της Eθνι-κής Aντίστασης κληρ�δτησε τ�1946 στ�υς νεώτερ�υς � ΔημήτρηςMεγαλίδης (1908 - 1979). O γλύπτηςNικλας (Παυλπ�υλ�ς) (1909 -1990)�άρα�ε �υλ�γρα�ίες, �αλκ�γρα�ίεςκαι λινλε�υμ. Γλύπτης και � Xρή-στ�ς Kαπράλ�ς (1909-1993) έδωσελιθ�γρα�ίες. O Aργύρης Στυλιανί-δης (1909) έκανε �υλ�γρα�ίες.

O Oρέστης Kανέλλης (1910-1979)�ιλ�τέ�νησε λιθ�γρα�ίες. Xαλκ�-γρα�ίες ά�ησε και � Γιάννης Tσα-ρ�ύ�ης (1910-1989). H γλύπτριαMπέλλα Pα�τ�π�ύλ�υ (1910-1992)�άρα�ε �υλ�γρα�ίες. O Kύπρι�ς �ω-γρά��ς Tηλέμα��ς Kάνθ�ς (1910),μαθητής τ�υ Kε�αλλην�ύ, δημι�ύρ-γησε �υλ�γρα�ίες. O Bάλιας Σεμερ-τ�ίδης (1911-1983), αυτ�δίδακτ�ςστη �αρακτική, εργάστηκε τη �αλκ�-γρα�ία. +υλ�γρα�ίες, �αλκ�γρα�ίεςκαι λιθ�γρα�ίες δίνει και � Γιώργ�ςMαν�υσάκης (1914), μαθητής τ�υKε�αλλην�ύ. O γλύπτης και �ωγρά-��ς Aνατ�λής Λα�αρίδης (1916-1989), καλλιτε�νικς διευθυντής τηςδια�ημιστικής εταιρίας AΔEΛ, δ�ύ-λεψε �υλ�γρα�ίες και λινλε�υμ.Πλ�ύσι� είναι τ� �αρακτικ έργ� τ�υΓιάννη Mραλη (1916) �υλ�γρα�ίες,�αλκ�γρα�ίες, λιθ�γρα�ίες. Mε τη

�αρακτική έ��υν ασ��ληθεί και �ιΓιώργ�ς Bακιρτ�ής (1923-1988),Aσαντ�ύρ Mπα�αριάν (1924-1990),Παναγιώτης Tσέτσης (1925), Παύλ�ςM�σ�ίδης (1927), Kώστας Tσάρας(1928-1985), Eπαμεινώνδας Nίκ�λης(1928), Nίκ�ς Γιαλ�ύρης (1928), Kώ-στας Περάκης (1928), Pάλλης K�ψί-δης (1929), Aλέκ�ς Φασιανς (1935),Xρήστ�ς Σαρακατσιάν�ς (1937), Σα-

ράντης Kαρα"�ύ�ης (1938), BασίληςΣπεράντ�ας (1938), Γιάννης Bαλα"α-νίδης (1939), A�ιλλέας Δρ�ύγκας(1940) και Γι�ύλικα Λακερίδ�υ(1940).

Oι καλλιτέ�νες π�υ γεννι�ύνταιμετά τ� 1940, εντελώς συμ"ατικ γιατην νε�ελληνική τέ�νη ρι�, καταγί-ν�νται π�λύ περισστερ� με τη �α-ρακτική. Kινδυνεύ�ντας η ανα��ρά

των �ν�μάτων τ�υς να καταλή�ει έ-νας απλς κατάλ�γ�ς, λιττερ�ς α-π τ�υς πρ�ηγ�ύμεν�υς, �ι τσ�κατατ�πιστικς, και π�υ πρ��ανώςτ�υς αδικεί, επισημαίν�υμε τ�υς ε-�ής: Oπυ Z�ύνη (1941), Xρνη Mπ-τσ�γλ�υ (1941), Kώστα Παπαδπ�υ-λ� (1942), Xρήστ� Γεωργί�υ (1943),Aικατερίνη Tσακ�τέλλη (1949), +ενή

Aγήνωρ Aστεριάδης: «Oργαν παί!τες» λιν�λε υμ, 31X38 εκ., 1968. O Aστεριάδης δ ύλεψε λιν�λε υμ και λιθ γρα�ία. Πρ�-κειται για αυτ δίδακτ . Aρ!ισε απ� νωρίς, κάπ υ στα μέσα της δεκαετίας τ υ ’20 και σε έκθεση τ υ 1927, παρ υσίασε καιτέσσερα !αρακτικά. Tην ίδια !ρ νιά ετ ιμά�ει τ γνωστ� #ι#λί τ υ «T σπίτι τ υ Σ#αρτς στ’ Aμπελάκια», π υ περιλαμ#άνει,μετα�ύ των άλλων, δεκαπέντε σ!έδια !αραγμένα σε λιν�λε υμ. T #ι#λί αυτ� στάθηκε σταθμ�ς στην ελληνική τέ!νη τ υ#ι#λί υ. Ως τ τέλ ς της καλλιτε!νικής τ υ π ρείας, παράλληλα με τ υπ�λ ιπ έργ , δ ύλευε και !αρακτική.

Συνέ!εια στην 16η σελίδα


Συνέ!εια απ� την 15η σελίδα

Παναγιώτης Tέτσης: «Nεκρή �ύση με κα�ετιέρα», 1981. Eγ!ρωμη !αλκ γρα�ία. Tαυτ�!ρ να με τη �ωγρα�ική, Tέτσης σπ ύδασε και !αρακτική. Πρώτα στ Eργαστήρι τ υ Kε�αλλσυνέ!ισε στ Παρίσι. Δ υλεύει περισσ�τερ !αλκ γρα�ία και η !αρακτική τ υ είναι μια πρ σπάθεια παράλληλη με τη �ωγρα�ική.

Σα�ίνη (1954), Γιώργ� Σιγάλα (1954),Mπάμπη Kατσατσίδη (1959), A�ρ�δί-τη Σπυρ�π�ύλ�υ (1959), Mαρία Zα-κυνθινάκη (1960), Pάνια Kαπελιάρη(1960), Γιάννη Mεσσήνη (1960), Mα-νλη Xάρ� (1960), Σ�υ�άνα Aπ�σπ�-ρίδ�υ (1962), Eυγενία Bασιλ�ύδη(1962), Στέ�αν� Zαννή (1963) καιEλευθερία Γαλάτη (1966).

Στην πρ�σέγγιση των έργων τωνEλλήνων �ωγρά�ων - �αρακτών καιτων γλυπτών - �αρακτών διακρίνεικανείς δύ� τάσεις. H μία συνιστά έναείδ�ς μετα��ράς των �ωγρα�ικώνκαι γλυπτικών πρ�σπαθειών τωνκαλλιτε�νών στη �αρακτική· η άλλητείνει να ε�ισ�ρρ�πεί την πρ�"�λήτης �ωγρα�ικής και γλυπτικής δημι-�υργίας των καλλιτε�νών με την α-νάδει�η της �αρακτικής. H δεύτερητάση επικρατ�ύσε στ�υς παλιτε-ρ�υς δημι�υργ�ύς· η πρώτη ισ�ύεικάπως εμ�ανέστερα στ�υς νεώτε-ρ�υς. Kαι στις δύ� τάσεις εκδηλών�-νται �πωσδήπ�τε ε�αιρέσεις.

Bι�λι�γραίαEθνική Πινακ�θήκη και M�υσεί� Aλε-

�άνδρ�υ Σ�ύτ��υ (εκδ.), Eλληνική Mεταπ�-λεμική Xαρακτική (Kατάλ�γ�ς έκθεσης),Aθήνα 1988.

Eπιμελητήρι� Eικαστικών Tε�νών Eλλά-δ�ς (εκδ.), Eκθεση Σύγ�ρ�νης EλληνικήςXαρακτικής. Περι�δεύ�υσα 1989-1990,Aθήνα 1989.

Xρύσανθ�υ Xρήστ�υ, Nε�ελληνική Xα-ρακτική, Aθήνα 1989. Eταιρεία EικαστικώνTε�νών «A. Tάσσ�ς» (εκδ.), Nέ�ι EλληνεςXαράκτες 1994-1995 (Kατάλ�γ�ς έκθεσης),Aθήνα 1994.

Xρύσανθ�ς Xρήστ�υ, Eλληνική Tέ�νη.Nε�ελληνική �αρακτική, Aθήνα 1994.

Γιώργ ς Σικελιώτης: «Παλι� σπίτι στ Στράτ� ρντ», λιν�λε υμ επι!ρωματισμέν με τ !έρι. Eίναι μια ενδια�έρ υσα και μεγάλη σειρά !αρνες τ υ αστικ ύ !ώρ υ π υ έκανε Σικελιώτης στην Aγγλία. Tα στ ι!εία στη !αρακτική τ υ είναι ανάλ γα με αυτά της �ωγρα�ικής τ υ.


λλην ύ και μετά

αρακτικών, εικ�- Kώστας Πλακωτάρης: «Σκύρ ς», έγ!ρωμ λιν�λε υμ. O Πλακωτάρης παράλληλα με τη �ωγρα�ική ασ! λήθηκε και με τη !αρακτική (�υλ γρα�ία, λιν�λε υμ). Tιςδύ μ ρ�ές έκ�ρασης συνδέ υν κ ινά !αρακτηριστικά.


Tε�νικές στη �άρα�η�υλ�γραία, �αλκ�γραία, λιθ�γραία και �ι�μη�ανικές εαρμ�γές της μετα��τυπίας

O �αράκτης A. Tάσσ�ς, στ� εργαστήρι τ�υ, με �λα τα σύνεργα της τέ�νης τ�υ. Oι απαράμιλλες συνθέσεις τ�υ παραμέν�υν πάντα σύμ��λα υψηλής αισθητικήςκαι π�ι�τητας.

H Bάσω Kατράκη στ� εργαστήρι της, �αρά��ντας την πέτρα.

T�υ Γιώργ�υ Bαρλάμ�υ

Xαράκτη

H XAPAKTIKH �ωρί�εται σε τρεις με-γάλες κατηγ�ρίες: Tην �υλ�γρα�ία,τη �αλκ�γρα�ία και τη λιθ�γρα�ία.Iσως θάπρεπε να πρ�σθέσ�υμε καιτη μετα��τυπία σαν ένα τέταρτ� εί-δ�ς, αν και π�λύ λίγ� επικράτησεστ�ν καλλιτε�νικ� �ώρ�, ενώ στ�ν�ι�μη�ανικ� έδρασε περισσ�τερ�.Θάλεγε κανείς πως παρ�υσιά�εταικατά διαστήματα σαν μ�δα κι ύστεραε�α�ανί�εται για �ρ�νια. Παρ’ �λααυτά, θα μπ�ρ�ύσε νάναι ένας α�ι�-λ�γ�ς τρ�π�ς αναπαραγωγής.

�υλ�γραία

Aς ε�ετάσ�υμε λ�ιπ�ν, ένα-ένα, ταδιά��ρα είδη της �αρακτικής καιπρώτη την �υλ�γρα�ία. Για να κατα-λά��υμε τι είναι �υλ�γρα�ία, θαπρέπει να την παρ�μ�ιάσ�υμε με τηνσ�ραγίδα. Eίναι, δηλαδή, μια �ύλινηπλάκα, τελείως επίπεδη, π�υ �ι δια-στάσεις της καθ�ρί��νται απ� τ�σ�έδι� π�υ θα �αρά��υμε πάνω σ’αυτήν και τ� ύψ�ς της, τ� ύψ�ς π�υείναι απαραίτητ� στ� τυπ�γρα�ικ�πιεστήρι�, δηλαδή, 22 �ιλι�στά. Aπ�την επι�άνειά της, θα α�αιρέσ�υμε�,τι στ� αντίτυπ� μας πρέπει να �γει


«Tρεις Xάριτες» τ�υ Δ. Γαλάνη. O�υγρα!ία. «H Xαρά παί�ει με τα παιδιά», έγ�ρωμη ��υγρα!ία τ�υ Aλέ�ανδρ�υ K�ρ�γιαννάκη.

άσπρ�. Δηλαδή, α�ήν�υμε στην επι-�άνεια ανέπα�� τ� σ�έδι� μας. Στησυνέ�εια, μεγαλών�υμε τη �αραγμέ-νη επι�άνεια με τη ��ήθεια εν�ς κυ-λίνδρ�υ απ� κα�υτσ�ύκ, πιέ��υμε α-π� πάνω ένα �αρτί και τ� αντίτυπ�μας είναι έτ�ιμ�, ακρι�ώς �πως γίνε-ται με μια σ�ραγίδα.

Oρθι� �ύλ�, είναι μια πλάκα π�υπαίρν�υμε κ��ντας κάθετα τ�νκ�ρμ� τ�υ δέντρ�υ (τ� σ�κ�ρ� π�υλένε �ι μαραγκ�ί) και πλάγι� �ύλ�,αυτ� π�υ κ��εται κατά μήκ�ς τ�υκ�ρμ�ύ, η σανίδα δηλαδή. Δια�έ-ρ�υν τ� ένα απ� τ� άλλ�, γιατί στ��ρθι� μπ�ρεί να κάνει κανείς την ψι-λ�δ�υλειά και �υσικά �αρά��νται μεδια��ρετικά εργαλεία.

Xαλκ�γραία

H �αλκ�γρα�ία έ�ει περισσ�τεραείδη. T� Kαλέμι (taile douce) (α), εί-ναι ένα εργαλεί� απ� σκληρ� ατσάλι,π�υ σπρώ�ν�ντας την κ�ψη τ�υ πά-νω στην καλά γυαλισμένη επι�άνειατ�υ �αλκ�ύ, �αρά��υμε γραμμές μετις �π�ίες απ�δίδ�υμε τ� σ�έδι�μας. O �αραγμέν�ς �αλκ�ς μελανώ-νεται, δηλαδή, γεμί��νται �ι γραμμέςμε ειδικ� μελάνι, σκ�υπί�εται μετά ηεπι�άνεια τ�υ καλά, έτσι, ώστε, ναμείνει τ� μελάνι μ�ν� μέσα στις �α-

ρακιές και πιέ�εται πάνω, με τη ��ή-θεια πιεστηρί�υ, ένα �ύλλ� μ�υλια-σμέν� �αρτί, τ� �π�ί� ρ�υ�ά μέσα α-π� τις γραμμές τ� μελάνι, γίνεται δη-λαδή στην �αλκ�γρα�ία τ� αντίθετ�απ� αυτ� π�υ γίνεται την �υλ�γρα-�ία: �αρά��υμε �τι είναι σ�έδι�, ενώστην �υλ�γρα�ία �αρά��υμε �τι δενείναι σ�έδι�.

Pointe-Seche(Bελ�ν�γραία) (�)*

Eδώ η �άρα�η γίνεται �ωρίς ��εί-δωση, μ�ν� με τη ��ήθεια μιας �ελ�-νας (π�ύντα), με την �π�ία «γρα-τσ�υνάμε» τ� �αλκ�, άλλ�τε ελα�ράκι άλλ�τε με δύναμη (γραμμές ελα-�ρές, ρη�ές, �αθειές), �αρα�ιές πα-ράλληλες, πυκνές ή αραιές, σταυ-ρώματα γραμμών, ανάλ�γα με τ� α-ν�ι�τ� ή σκ�ύρ� τ�ν� π�υ θέλ�υμενα δώσ�υμε. Aς σημειωθεί, πως σ’αυτ� τ� είδ�ς έ��υμε τ� πι� �ελ�ύ-διν� μαύρ� της �αλκ�γρα�ίας, π�υ��είλεται ��ι στ� �άθ�ς των γραμ-μών αλλά στα «γρέ�ια» π�υ σηκώνειη π�ύντα «γδέρν�ντας τ� �αλκ�» καιπ�υ αυτά τα «γρέ�ια» συγκρατ�ύνμια αρκετή π�σ�τητα μελανι�ύ, η �-π�ία δίνει τ� �ελ�ύδιν� μαύρ�, ειδι-κά στ� pointe-seche.

Aκ�υα�ρτε(O�υγραία) (γ)

Eδώ μετα�ειρι��μαστε ��έα, συνή-θως νιτρικ� ή και υπερ�λωρι�ύ��τ�υ σιδήρ�υ π�υ έ��υν την ιδι�τητανα «τρώνε» τ� �αλκ�. Aν πρ�στατεύ-σ�υμε τη �άλκινη πλάκα μας με ένα�ερνίκι απρ�σ�λητ� απ� τ� ��ύ, πά-νω στ� �π�ί� έ��υμε γράψει με π�ύ-ντες, διά��ρες γραμμές ή στίγματα,έ��υμε δηλαδή α�αιρέσει τ� �ερνίκιμε τ� «γράψιμ�», και �υθίσ�υμε τ�ν�αλκ� μας σε ένα μπάνι� με ��ύ, τ�-τε �ι γραμμές θα �αγωθ�ύν τ�σ� πι��αθιά, �σ� περισσ�τερ� α�ήσ�υμετ� �αλκ� μας μέσα στ� ��ύ. Tα υπ�-λ�ιπα, μελάνωμα και εκτύπωση γίν�-νται �πως σε �λα τα είδη της �αλκ�-γρα�ίας.

Vernis Mou(Λιπ�γραία) (δ)

Eδώ � �αλκ�ς μας σκεπά�εται μεένα λεπτ� στρώμα λιπαρ� �ερνίκιμαλακ�. Πάνω σ’ αυτ� ακ�υμπάμε έ-να σπειρωτ� �αρτί και με ένα μ�λύ�ισκληρ� γρά��υμε τ� σ�έδι� μας πιέ-��ντας κάπως, έτσι, ώστε τ� λίπ�ς ε-κεί π�υ γρά��υμε να �ύγει απ� τηνπλάκα μας και να κ�λλήσει στ� �αρτί.

Eτσι, �ταν μπει στ� μπάνι� με τ� ��ύθα �αγωθ�ύν τα μέρη π�υ έ�υγε τ�λίπ�ς και θα ’��υμε τη ματιέρα τηςμ�λυ�ιάς. Σημειώστε, �τι στα μέρηπ�υ τ� λίπ�ς δε �γήκε καλά κι έτσι η��είδωση είναι αδύνατη, μπ�ρ�ύμενα επανέλθ�υμε με διά��ρα εργα-λεία και να συμπληρώσ�υμε τιςγραμμές μιμ�ύμεν�ι τ� γκρέν� τ�υ�αρτι�ύ.

H τε�νικήτης �ά�αρης (3)

Eδώ μετα�ειρι��μαστε σινική με-λάνη μαύρη, μέσα στην �π�ία έ��υ-με διαλύσει �ά�αρη, και με την �π�ίαγρά��υμε πάνω στην καθαρή επι�ά-νεια τ�υ �αλκ�ύ μας, με τη ��ήθειαπένας ή πινέλ�υ, τ� σ�έδι� μας. M�-λις στεγνώσει �ερνικών�υμε τ� �αλ-κ� (για να πρ�στατεύσ�υμε την υπ�-λ�ιπη επι�άνειά τ�υ), και τ�ν �υθί-��υμε σε μια λεκάνη με �εστ� νερ�.Σε λίγ�, ένα τέταρτ� περίπ�υ, η �ά-�αρη μ�υλιά�ει, διαλύεται στ� �εστ�νερ� και πετά τ� �ερνίκι π�υ τη σκε-πά�ει, �π�υ έ��υμε γράψει, δηλαδή.Eτσι, έ��υμε τ� σ�έδι� μας καθαρ�πάνω στα μέρη π�υ γράψαμε και ταυπ�λ�ιπα σκεπασμένα με τ� �ερνίκι,

Συνέ�εια στην 20ή σελίδα

τ� άτρωτ� απ� τ� ��ύ. Aκ�λ�υθεί �-�είδωση κ.λπ.

T� Pointelle(Στιγμ�γραία) (στ)

Aν σκε�τ�ύμε πως η μ�λυ�ιά μαςθεωρητικά είναι μια συνέ�εια απ�κ�υκίδες, τ�τε μπ�ρ�ύμε να πραγ-ματ�π�ιήσ�υμε μια �άρα�η πάνωστ� �αλκ� με κ�υκίδες με π�ύντα ήάλλα εργαλεία, �πως ρ�υλέττεςvello, κ.λπ. Mε αυτή την τε�νική δί-ν�υμε την αίσθηση της μ�λυ�ιάς στ�σ�έδι� π�υ �αρά��υμε.

Maniere Noire (η)Mε ένα ειδικ� εργαλεί� περνάμε

σταυρωτά π�λλές ��ρές τη γυμνή ε-πι�άνεια τ�υ �αλκ�ύ, έτσι, ώστε, ναγίνει κατάσπαρτη απ� μικρές τρυπί-τσες. Σ’ αυτή τη �άση αν τυπώσ�υμετ� �αλκ� μας, πρέπει να �γει μιαμαύρη �μ�ι�μ�ρ�η επι�άνεια. E��υ-με ήδη τα μαύρα τ�υ σ�εδί�υ μας,για να πετύ��υμε τώρα τ�υς αν�ι-�τ�τερ�υς τ�ν�υς, ακ�μη και τ�υςλευκ�ύς, �ύν�υμε τ� διάτρητ� �αλ-κ� με ένα ειδικ� εργαλεί�, α�αιρώ-ντας ή ελαττών�ντας ή ρη�αίν�νταςτις μικρές τρυπίτσες, έτσι, ώστε, κα-τά την εκτύπωση να πιάνει εκεί λιγ�-τερ� μελάνι ή καθ�λ�υ. Eτσι, έ��υμε�λη την γκάμα των τ�νων π�υ μας�ρειά�εται.

Aκ�υατίντα (θ)

Eδώ μας �ρειά�εται να ρί��υμεπάνω στην καθαρή επι�άνεια τ�υ�αλκ�ύ ένα στρώμα απ� σκ�νη κ�-λ��ώνι�. Aυτ� γίνεται ή με ειδικ�μη�άνημα ή με ένα σακ�υλάκι απ�μ�υσελίνα. Mε τη ��ήθεια εν�ς κα-μινέτ�υ �εσταίν�υμε απ� την πίσωμεριά τ� �αλκ�, έτσι, ώστε, τ� κ�-λ��ώνι� να κ�λλήσει πάνω στ��αλκ�. Aν παρατηρήσ�υμε μ’ ένα�ακ�, �ι κ�κκ�ι τ�υ κ�λ��ώνι�υ α-�ήν�υν μικρά κενά ανάμεσά τ�υς,σαν ένα πλέγμα �μ�ι�μ�ρ��. Aυτ�ακρι�ώς τ� πλέγμα θα πρ�σ�άλλειτ� ��ύ.

Aυτά είναι τα κυρι�τερα είδη της�αλκ�γρα�ίας. O καθένας, ανάλ�γαμε τ� ταμπεραμέντ� τ�υ διαλέγειτην τε�νική π�υ τ�υ ταιριά�ει ή α-κ�μα κάνει συνδυασμ�ύς απ� δυ� ήπερισσ�τερες τε�νικές.

Λιθ�γραίαH αρ�ή στην �π�ία �ασί�εται, στη-

ρί�εται στ� γεγ�ν�ς �τι τ� λίπ�ς δενανακατεύεται με τ� νερ�. E��υμεμια επίπεδη επι�άνεια, πέτρα ειδι-κή, καθαρή απ� λιπαρές �υσίες, πά-νω στην �π�ία γρά��υμε με λιπαράκραγι�νια ή λιπαρ� μελάνι.

O�ειδών�υμε περνώντας �λη τηνεπι�άνεια της πέτρας με μια διάλυ-ση κ�λλας (αρα�ική γ�μα), στην �-π�ία έ��υμε πρ�σθέσει μερικέςσταγ�νες ��ύ. Aκ�λ�υθεί μια κα-τεργασία για να α�αιρέσ�υμε �,τιγράψαμε και κρατώντας την επι�ά-νεια της πλάκας υγρή, περνάμε μεκύλινδρ� τ� μελάνι μας, π�υ πιάνειμ�ν� �π�υ δεν υπάρ�ει υγρασία,δηλαδή στα λιπασμένα μέρη, �,τιδηλαδή έ��υμε σ�εδιάσει. Aκ�λ�υ-θεί �αρτί, πιεστήρι� και τ� αντίτυπ�είναι έτ�ιμ�.

Mετα��τυπία

Aν ένα τελαρωμέν� ειδικ� μετά�ιτ� ακ�υμπήσ�υμε πάνω σ’ ένα �ύλ-λ� �αρτί και πιέσ�υμε πάνω τ�υ έναπη�τ� μελάνι, �υσικ� είναι, να �γειαπ� τις τρύπες τ�υ μετα�ι�ύ στ��αρτί. Λ�γικ� είναι, να μην α�ήσ�υ-με παντ�ύ τις τρύπες τ�υ μετα�ι�ύαν�ι�τές, σκεπά��ντάς τες π.�. μ’ έ-να �αρτί ή με μια κ�λλα, σ�ηματί��-ντας δηλαδή τα άσπρα τ�υ σ�εδί�υμας. T�τε, περνώντας τ� μελάνι μ�-ν� απ� τις τρύπες π�υ α�ήσαμε α-ν�ι�τές, έ��υμε τυπωμέν� τ� σ�έδι�μας.

H �αλκ�γρα�ία, η �υλ�γρα�ία, ηλιθ�γρα�ία πήραν τ’ �ν�μά τ�υς απ�τ� υλικ� πάνω στ� �π�ί� πρωτ��τιά-�τηκαν. Mε τ�ν καιρ�, �μως άλλα�εη �ωή άλλα�αν και τα υλικά, �γήκε �τσίγκ�ς, τ� πλαστικ�, έγινε σπάνι�είδ�ς τ� �ρθι� �ύλ�, πέτρες πια δενυπάρ��υν κ.λπ.

Eτσι, σήμερα, είναι συνηθισμέν��αιν�μεν� να γίνεται η �υλ�γρα�ίατ�υ �ρθι�υ �ύλ�υ σε πλαστική ύλη, ηλιθ�γρα�ία σε τσίγκ�, η �αλκ�γρα-�ία επίσης σε τσίγκ� και τ�σα άλλα.Θα πρέπει λ�ιπ�ν, να τ�νίσ�υμε εδώπως εκείν� π�υ �αρακτηρί�ει τ� κά-θε είδ�ς της �αρακτικής δεν είναι τ�υλικ� αλλά η μέθ�δ�ς με την �π�ία�αρά�εται.

Aς μ�υ επιτραπεί να τελειώσω τ�π�λύ σύντ�μ� αυτ� σημείωμα με τησκέψη πως δεν είναι η «κ�υ�ίνα» π�υκάνει τ� έργ� τέ�νης, αυτή �αρακτη-ρί�ει τ� «εργ��ειρ�», μα η μαγική έλ-�η π�υ ασκεί η θέα τ�υ αντίτυπ�υ, ηγ�ητεία π�υ εκπέμπει, η ανε�ήγητηγ�ητεία π�υ αγγί�ει τ� �άθ�ς τηςψυ�ής μας �σ� τίπ�τε άλλ�...

* Oι νμασίες πυ ανα�έρω είναι αυτέςπυ διδά�τηκα και πυ μέ�ρι σήμερα είναι ιεπικρατέστερες. O Zα�αρίας Παπαντωνίυ,λγτέ�νης και �ίλς τυ δασκάλυ μυΓιάννη Kε�αλληνύ, μετέ�ρασε στα ελληνι-κά τυς γαλλικύς κυρίως �ρυς, ι πίι�μως δεν επεκράτησαν.



«Δύ� γυμνά» τ�υ Γιώργ�υ Bαρλάμ�υ. %υλ�γρα!ία σε πλάγι� �ύλ�.

«Kαρπενήσι» τ�υ Γ. M�σ��υ. %υλ�γρα!ία.


E�αρμ�γέςτης �αρακτικήςH �ρήση της �αρακτικής εικ νας στ� γραμμα-

τ σημ�, την επιμέλεια �ι�λί�υ και την α�ίσα

T�υ Tάκη Kατσ�υλίδη

Zωγρά��υ-Xαράκτη

TO ΓPAMMATOΣHMO, η επιμέλεια ι λί�υ και η α�ίσα είναι μερικές μ�-ν� απ� τις ε�αρμ�γές της �αρακτι-κής εικ�νας. E�αρμ�γές π�υ έ��υνδώσει κατά καιρ�ύς π�ικίλα απ�τε-λέσματα κι ενδια�έρ�ντα έργα, π�υπραγματικά εντάσσ�νται στ� �ώρ�της Tέ�νης.

H εμ�άνιση τ�υ πρώτ�υ ανά τ�νκ�σμ� γραμματ�σήμ�υ, ανάγεταιστ� πρώτ� ήμισυ τ�υ περασμέν�υαιώνα. Στις 6 Mαΐ�υ τ�υ 1840 τυπώ-θηκε στην Aγγλία τ� πρώτ� γραμμα-τ�σημ�.

Στ� νε�σύστατ� ελληνικ� κράτ�ς,η πρώτη έκδ�ση γραμματ�σ�σήμ�υέγινε την 1η Oκτω ρί�υ τ�υ 1861, μετην κε�αλή τ�υ Eρμή. O Eρμής εθε-ωρείτ� � αγγελια��ρ�ς των θεώνκαι πρ�στάτης τ�υ Eμπ�ρί�υ. H �ά-ρα"η έγινε απ� τ�ν Γάλλ� �αράκτηAlbert Barre και τυπώθηκε στ� Παρί-σι στ� τυπ�γρα�εί� τ�υ ErnestMeyer. T� γραμματ�σημ� αυτ� μετην �ν�μασία «Mεγάλη κε�αλή τ�υEρμ�ύ», τυπώθηκε σε δια��ρετικέςαπ��ρώσεις, μια για κάθε α"ία, με ε-πιμελημένη εκτύπωση και δικαίωςθεωρήθηκε απ� τ�υς �ιλ�τελιστέςσαν ένα μικρ� αριστ�ύργημα. A"ι�-σημείωτ� είναι, �τι η έκδ�ση αυτή α-νατυπων�ταν επί 25 περίπ�υ �ρ�νια.

Mε την ανα ίωση των OλυμπιακώνAγώνων, μετά τη διακ�πή 15 αιώνων,ιδέα τ�υ Γάλλ�υ �ιλέλληνα Pierre de

Coubertin, και την εκλ�γή σαν τ�π�διε"αγωγής την Aθήνα, απ��ασί$ε-ται η έκδ�ση μιας νέας σειράς γραμ-ματ�σήμων, τ�ν Mάρτι� τ�υ 1896.Eίναι η πρώτη αθλητική σειρά στ�νκ�σμ�· τα σ�έδια �ιλ�τέ�νησε �Eλ ετ�ς καλλιτέ�νης A. Guilleron,τις μήτρες κατασκεύασε � �αράκτηςE. Mouchon και η εκτύπωση έγινεστ� Eθνικ� Tυπ�γρα�εί� της Γαλ-λίας.

Στη συνέ�εια ακ�λ�υθ�ύν διά��-ρες σειρές με θέματα π�υ πρ�έρ��-νται απ� αρ�αίες παραστάσεις ή α-πεικ�νί$�υν έργα Eλλήνων $ωγρά-�ων. Στην αρ�ή σ�εδιά$�νταν απ�"έν�υς καλλιτέ�νες κι αργ�τερα απ�Eλληνες καθηγητές της Σ��λής Kα-λών Tε�νών, �πως � Kα αδίας, �Mπισκίνης, � Δημητριάδης κ.ά. H ε-κτύπωση, εκτ�ς απ� τις δύ� πρώτεςσειρές π�υ ήταν τυπ�γρα�ική, γίνε-ται �αλκ�γρα�ικά ή λιθ�γρα�ικά,στην Eυρώπη, μέ�ρι τ� 1911 περί-π�υ. Mετά, αρ�ί$�υν να γίν�νται στ�εργ�στάσι� Γρα�ικών Tε�νών«Aσπιώτη Kέρκυρα».

Γραμματ σηματ�υ Kε�αλλην�ύ

Aπ� τ� 1950 π�υ � Γιάννης Kε�αλ-λην�ς αναλαμ άνει να �ιλ�τε�νήσειτην 75η επέτει� της Παγκ�σμί�υ Tα-�υδρ�μικής Eνώσεως (VPV), τ� ελ-ληνικ� γραμματ�σημ� παίρνει νέα υ-π�σταση, ανανεώνεται, γίνεται πι�

Γραμματ�σημα: Eπάνω αριστερά: «Kε�αλή τ�υ Eρμή» τ�υ Γάλλ�υ �αράκτη AlbertBarre, 1861. Eπάνω δε�ιά: Eμπ�ρικ� πλ�ί� της Eλληνικής Eπαναστάσεως σε σ�έ-δι� τ�υ A. Tάσσ�υ, 1958. Kέντρ� δε�ιά: Aπ� τ� �εγιέ, για τ� 25� Πανευρωπαϊκ�Πρωτάθλημα Mπάσκετ, σ�έδι� τ�υ Tάκη Kατσ�υλίδη, 1987. Kέντρ� δε�ιά: E�η��ςτ�υ Mαραθών�ς τ�υ Γιάννη Kε�αλλην�ύ, 1950. Kάτω: M�υσικ�ς αγώνας, Mαρσύακαι Aπ�λλωνας, σ�έδι� τ�υ Π. Γρά��αλ�υ, 1985.

T� ε�ώ�υλλ�, τ� �πισθ��υλλ� και μια λιθ�γρα�ία απ� τ� «Hμικύκλι�» τ�υ Γιάννη Pίτσ�υ, π�υ κυκλ��ρησε τ� 1989.


αδρ� με την τε�νική της "υλ�γρα-�ίας π�υ �ρησιμ�π�ιεί � Kε�αλλη-ν�ς, �τάν�ντας σε �ρισμένες περι-πτώσεις να �αρά$ει τ� γραμματ�ση-μ� σε �ρθι� "ύλ�, σε �υσικ� μέγε-θ�ς. Mετά τ� 1954 τη �ιλ�τέ�νησητων γραμματ�σήμων αναλαμ άνει ��αράκτης A. Tάσσ�ς. Φιλ�τε�νεί δύ�σειρές μ�ν��ρωμα γραμματ�σημαπ�υ �αρά$�νται �αλκ�γρα�ικά στ�Λ�νδίν� και τυπών�νται στην«Aσπιώτη - Eλκα», στην Aθήνα.

T� 1958 με τη σειρά της EλληνικήςEμπ�ρικής Nαυτιλίας τ� γραμματ�-σημ� αλλά$ει μ�ρ�ή, ε�αρμ�$εταιγια πρώτη ��ρά η π�λυ�ρωμία με λι-θ�γρα�ική εκτύπωση (offset), και �-λη η εργασία γίνεται στην Eλλάδα.T� απ�τέλεσμα είναι εντυπωσιακ�,�ι πλήρεις σειρές ε"αντλήθηκαν απ�τις πρώτες ημέρες κυκλ��ρίας.Mέ�ρι τ� 1967, �λα τα γραμματ�ση-μα σ�εδιά$�νται απ� τ�ν A. Tάσσ�.

Mε την επι �λή της δικτατ�ρίας,τα γραμματ�σημα αναλαμ άνει ταπρώτα �ρ�νια � �αράκτης Γ. Bελισ-σαρίδης και στη συνέ�εια � Π. Γρά - αλ�ς και η B. Kωνσταντινέα. Oι δύ�τελευταί�ι με την ιδι�τητα τ�υ δη-μ�σι�υ υπαλλήλ�υ σ�εδιά$�υν ταγραματ�σημα για μια και πλέ�ν εικ�-σαετία.

Mετά την περί�δ� Kε�αλλην�ύ και



E�ώ�υλλ� τ�υ �ι�λί�υ τ�υ Π. Πρε�ελάκη «T� �ρ�νικ� μιας Π�λιτείας», π�υ εί�ε κάνει� Γιάννης Kε�αλλην�ς, 1956.

H πρώτη α�ίσα σε σ�έδι� τ�υ N. Γύ$η. Παρ�υσιάστηκε στην ετήσια έκθεσητ�υ M�νά��υ 1903.

Σωτήρι�ς Xρηστίδης: «Γεν��έ�α», 1900. Xρωμ�λιθ�γρα�ία 50,5X33 εκ. O Xρηστίδης έμαθε την τε�νική της λιθ�γρα�ίας κ�-ντά στ�ν Γερμαν� Karl Haupt. Δεν λιθ�γρα��ύσε μ�ν�, αλλά ε�έδιδε και � ίδι�ς τις λιθ�γρα�ίες και τις α�ίσες τ�υ. Mεγά-λ�ς αριθμ�ς έργων τ�υ, έ��υν ως θέμα τ�ν Mακεδ�νικ� Aγώνα. H μεγάλη κυκλ��ρία των α�ισών τ�υ Xρηστίδη, επηρέα-σε, εκτ�ς απ� άλλ�υς, και τ�ν Θε��ιλ� στη $ωγρα�ική.

Tάσσ�υ τ� ελληνικ� γραμματ�σημ�κατά γενική �μ�λ�γία παρ�υσιά$εικάμψη. H υπαλληλική ν��τρ�πία, ησυ�νή �ρήση της επι�ρωματισμένης�ωτ�γρα�ίας και της απλής τετρα-�ρωμίας, δεν μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τισυνε�ί$�υν με την ίδια π�ι�τητα τηνπαράδ�ση των δύ� πρ�ηγ�ύμενωνδεκαετιών, εκτ�ς απ� μερικές επιτυ-�είς σ�εδιαστικές ε"άρσεις τ�υ Π.Γρά αλ�υ.

Πρέπει �μως να π�ύμε �τι κατάτην περί�δ� 1987-89, επί δι�ικήσεωςΠ. B�υρνά στα EΛTA, κλήθηκαν μερι-κ�ί επώνυμ�ι καλλιτέ�νες-καθηγη-τές, �ι �π�ί�ι �ιλ�τέ�νησαν κάπ�ιεςσειρές γραμματ�σήμων. Eτσι έ��υμεέναν αέρα ανανέωσης με σ�έδιατων: Δ. Mυταρά, Γρ. Πατρασκίδη, T.Kατσ�υλίδη, Γ. Παπαδάκη, Στ. Mετα-"ά κ.ά. Tέλ�ς, τα δύ� τελευταία �ρ�-νια η δι�ίκηση των EΛTA έ�ει εγκα-ταλείψει πλέ�ν τ� γραμματ�σημ� ωςμικρ� έργ� τέ�νης π�υ άλλ�τε καισυνάλλαγμα έ�ερνε και δια�ήμι$ετην Eλλάδα ανά την Y�ήλι�.

Eπιμέλεια �ι�λί�υ

T� ι λί�, ως �αρακτηριστικ�πρ�ϊ�ν της τυπ�γρα�ίας έ�ει πλέ�νκατα�ωρηθεί στ� �ώρ� τ�υ ντι$άιν.Γεννιέται σαν καρπ�ς της ανθρώπι-νης κ�υλτ�ύρας με την πρ�θεση ναμετα�έρει σε μη�ανικά μέσα τη γρα-�ή η καλλιγρα�ία των �ειρ�γρα�ων ι λίων, σαν πρ�ϊ�ν μιας γνήσιας ι�μη�νίας π�υ σκ�πεύει να π�σ�-στ�π�ιήσει τα μ�ντέλα και να τα κα-τασκευάσει τα�ύτερα ώστε να μειώ-σει την τιμή πώλησης.

Eπ�μένως, τ� ι λί� εμ�ανί$εται

σαν εμπ�ρευμα π�υ υπακ�ύει στ�υςίδι�υς ν�μ�υς με τα άλλα ι�μη�ανι-κά πρ�ϊ�ντα π�υ παράγ�υν �ι άν-θρωπ�ι, κυρίως για να κερδί$�υν, α-κ�μη και �ταν έ��υμε να κάν�υμε μεανθρωπιστές ή ερευνητές, �πως �Aλδ�ς Mαν�ύτι�ς. T� ι λί� είναισυγ�ρ�νως τε�νικ� και εμπ�ρικ�πρ�ϊ�ν αλλά και αντικείμεν� τέ�νης.Ως τε�νικ� πρ�ϊ�ν συμμετέ�ει στηνε"έλι"η της τε�νικής και συνε"ετά-$εται με την ύλη στην �π�ία γρά�ε-ται, τη γρα�ή με την �π�ία τυπώνε-ται και τις μεθ�δ�υς παραγωγής. Ωςέργ� τέ�νης τ� συλλεκτικ� αντικεί-μεν� τ� ι λί� μπ�ρεί να α"ι�λ�γη-θεί απ� την εμ�άνιση, την εικ�ν�-γρά�ηση και τη ι λι�δεσία. Φυσικά,τ� ι λί� είναι πρώτα απ’ �λα κείμε-ν� και αυτ�ς είναι � λ�γ�ς της ύπαρ-"ής τ�υ. Hταν για π�λύ καιρ� τ� μ�-ναδικ� μέσ� διάδ�σης και διατήρη-σης ιδεών και συνέ αλε απ��ασιστι-κά στην ε"έλι"η τ�υ π�λιτισμ�ύ.

Oι γνώσεις μας σ�ετικά με τ� ι- λί� στην αρ�αία Eλλάδα είναι ελά�ι-στες. H ελληνική λέ"η ί λ�ς, �πωςκαι η λατινική liber, πρ�έρ��νται απ�τ� �λ�ι� των δέντρων π�υ υπήρ"ε ηπρώτη γρα�ική ύλη. Tην επ��ή τ�υOμήρ�υ δεν μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τιέ��υμε ι λί� με τη σημερινή έν-ν�ια. Mε τη �ρήση τ�υ παπύρ�υ π�υήταν η γρα�ική ύλη των Aιγυπτίων έ-��υμε τ� ελητάρι� (ρ�λ�), μέ�ρι τ�ν9� μ.X. αιώνα. Oμως, τ� ι λί� παίρ-νει τη μ�ρ�ή π�υ έ�ει σήμερα με τη�ρήση της περγαμηνής, τ�ν 3� μ.X.αιώνα.

Aλλ�τε, την εμ�άνιση τ�υ ι λί�υτην εί�αν αναλά ει �ι καλλιγρά��ι



Aντιστασιακή α�ίσα, ενάντια στην δικτατ�ρία, τ�υ Γιώργ�υ Aργυράκη. Tυπώθηκεστ� ε�ωτερικ�, τ� 1967.

T� EX LIBRIS απ�τελεί �αρακτηριστικ� σήμα μιας ι λι�θήκης. Aν μετα�ρά-σ�υμε κατά λέ"ιν απ� τα λατινικά τ� Ex Libris σημαίνει «εκ των ι λίων...»τ�υ τάδε. Tα ελληνικά λε"ικά τ� �ν�μά$�υν « ι λι�σημ�», ενώ στα γερμανι-κά �ρησιμ�π�ιείται � �ρ�ς «Buchez - Zeichen» και στα αγγλικά «Book -plates».

Tι είναι ένα Ex Libris; Πρ�κειται για μια ετικέτα, η �π�ία επικ�λλάται συνή-θως στ� μέσα μέρ�ς τ�υ ε"ω�ύλλ�υ εν�ς ι λί�υ και �ρησιμεύει στ�ν κάτ�-�� τ�υ ως σήμα ιδι�κτησίας. T� συνηθισμέν� μέγεθ�ς αυτής της εττικέταςκυμαίνεται ανάμεσα σε 6 και 10 εκατ�στά. T� π�τε και π�ύ ακρι ώς �ρησιμ�-π�ιήθηκαν για πρώτη ��ρά τα σήματα αυτά δεν μπ�ρεί να ειπωθεί με ακρι- εια. Oπωσδήπ�τε, η απαρ�ή τ�υς συμπίπτει με τα πρώτα �ρ�νια της τυπ�-γρα�ίας. O �� ς πιθαν�ν, των ιδι�κτητών ι λίων για «α�ηρημέν�υς» δα-νει$�μεν�υς τ�υς �δήγησε στην επικ�λληση τ�υ σήματ�ς αυτ�ύ πάνω στ� ι λί�, για να υπενθυμί$ει �τι πρέπει να επιστρα�εί στ�ν κάτ�� τ�υ.

Aναμ�ί �λα, τα πρώτα δείγματα Ex Libris ανήκ�υν στη Γερμανία, δεδ�μέ-ν�υ �τι �ι Γερμαν�ί υπήρ"αν πρωτ�π�ρ�ι στην τέ�νη της τυπ�γρα�ίας καιτης κατασκευής τ�υ ι λί�υ. Γερμανικ� είναι και τ� παλαι�τερ� Ex Libris π�υσώ$εται και �ρ�ν�λ�γείται γύρω στ�1450.

Στην αρ�ή, �ι ευγενείς έθεταν συ-νήθως τα �ικ�σημά τ�υς στα ι λίατ�υς, ως «κτητ�ρικά σήματα». Δια-�ρ�νικά, �μως, ανάλ�γα α�’ εν�ς μενμε την καλαισθησία τ�υ κατ��υ μιας ι λι�θήκης, α�’ ετέρ�υ δε με τη συ-νεργασία $ωγρά�ων και �αρακτών,δημι�υργήθηκαν τα καλλιτε�νικά ExLibris.

Eτσι, μεγάλ�ι $ωγρά��ι και �αρά-κτες της επ��ής, �πως �ι Nτίρερ,Kρανά�, X�λμπάιν, Mπ�υσέ, Mαριγιέκ.α., δημι�ύργησαν θαυμαστά ExLibris. Στην παραπάνω κατηγ�ρία, τ�Ex Libris έ�ει εικ�ν�γρα�ική σύνθε-ση, η �π�ία περιλαμ άνει τ� �ν�ματ�υ κατ��υ τ�υ ι λί�υ, π�υ, π�λ-λές ��ρές συν�δεύεται απ� κάπ�ι�ρητ� ή παρ�ιμία, καθώς και με την α-νάλ�γη καλλιτε�νική παράσταση.

Eνα απ� τα πρώτα ελληνικά ExLibris, τ�υ 19�υ αιώνα π�υ στηρί$εταιστ� �ικ�σημ� ελληνικής �ικ�γένειας,ανήκει στ�ν Παντελή Aργέντη (1853 -1911) απ� την Xί�.

Aν τα ελληνικά Ex Libris είναι ελά-�ιστα, τα περισσ�τερα απ� αυτά είναικαι άγνωστα. Kτητ�ρικά σήματα π�υ�ιλ�τε�νήθηκαν απ� γνωστ�ύς Eλλη-νες καλλιτέ�νες κατά τη διάρκεια μιας περι�δ�υ 70 �ρ�νων (1925 - 1995) θαανα�έρ�υμε εδώ ενδεικτικά �σ� � �ώρ�ς μας επιτρέπει.

T� πρώτ� �ρ�ν�λ�γικά, σ�εδιασμέν� απ� επώνυμ� καλλιτέ�νη, τ�ν 20� αιώ-να (1925) και ένα απ� τα ωραι�τερα ελληνικά δείγματα Ex Libris είναι τ�υ Kων-σταντίν�υ Παρθένη. Σ�εδιάστηκε για τη ι λι�θήκη τ�υ Σπύρ�υ Λ� έρδ�υ.

Στις δεκαετίες τ�υ ’20 και τ�υ ’30 πιθαν�λ�γ�ύνται τα Ex Libris των γνω-στών Eλλήνων καλλιτε�νών Γεώργι�υ Oικ�ν�μίδη, Δημήτρη Γαλάνη καιHρας Oικ�ν�μίδ�υ. O μεγάλ�ς Eλληνας Graveur Δημήτρης Γαλάνης, �αρά-κτης ευρωπαϊκής �ήμης, έ�ει εικ�ν�γρα�ήσει περισσ�τερα απ� 120 ι λίαΓάλλων συγγρα�έων και π�ιητών στ� Παρίσι. Στ� τέλ�ς της δεκαετίας τ�υ’30 πρέπει να �ιλ�τε�νήθηκε και τ� Ex Libris τ�υ μεγάλ�υ δάσκαλ�υ της ελ-ληνικής �αρακτικής Γιάννη Kε�αλλην�ύ. O Δημήτρης Γιανν�υκάκης έ�ει �α-ρά"ει δυ� Ex Libris, "υλ�γρα�ίες (σε �ρθι� "ύλ�). Tην ίδια επ��ή περίπ�υ, ί-σως και αργ�τερα, ρίσκ�υμε μερικά σπάνια Ex Libris τ�υ Kερκυραί�υ �αρά-κτη Nικ�λα�υ Bεντ�ύρα. O γνωστ�ς �αράκτης Φώτης Mαστι�ιάδης, έ�ει �α-ρά"ει (�αλκ�γρα�ικά) πέντε, κατά τη δεκαετία τ�υ ’80, ενώ δυ� Ex Libris ("υ-λ�γρα�ίες) έ�ει �ιλ�τε�νήσει � �αράκτης Tάκης Kατσ�υλίδης.

H γνωστή �αράκτρια Aρια K�μιαν�ύ έ�ει �ιλ�τε�νήσει δύ� Ex Libris "υλ�-γρα�ίες. Tελευταία, � Παναγιώτης Γρά αλ�ς έ�ει �αρά"ει δύ� Ex Libris, εκτων �π�ίων τ� ένα για τη ι λι�θήκη της Eυριδίκης Kωστ�π�ύλ�υ. Tέλ�ς, �μινιατ�υρίστας �αράκτης, Γιάν. Γ�υρ$ής έ�ει �αρά"ει τρία.

Πρέπει �μως να πρ�σθέσ�υμε, �τι έναν αριθμ�, δεκατρία συν�λικά, έ��υν�ιλ�τε�νήσει �ι $ωγρά��ι: Σαρ. Kαρα �ύ$ης, Mίλτ�ς Παντελιάς και Θε�δ.Πανταλέων.

Πιστεύ�υμε �τι η παρ�υσίαση αυτή θα �ηθήσει στην ανα$ωπύρωση τ�υενδια�έρ�ντ�ς και στη συνέ�ιση αυτής της ωραίας παράδ�σης, π�υ άπτεταιτης αγάπης για τ� καλ� ι λί�, την καλλιτε�νική ι λι�δεσία, την αισθητικήτης τυπ�γρα�ίας, της �π�ίας η τελευταία πρά"η είναι η επικ�λληση εν�ς ExLibris. T� Ex Libris πέρα απ� τη σ�ραγίδα τ�υ καλλιτέ�νη και τ�υ κτήτ�ρα, έ-�ει γίνει συλλεκτικ� είδ�ς, με καλλιτε�νική και εμπ�ρική α"ία. Aπ�δει"η, ημεγάλη κινητικ�τητα π�υ παρατηρείται σ’ �λες τις ευρωπαϊκές �ώρες, ενώπρ�σ�ατα (1994) στη B. Kαρ�λίνα των HΠA, �ργανώθηκε διεθνής μπιενάλεμε Ex Libris, στην �π�ία κλήθηκαν να συμμετέ��υν 100 καλλιτέ�νες απ’ �λ�ντ�ν κ�σμ�. Aπ� την Eλλάδα έλα ε μέρ�ς � Tάκης Kατσ�υλίδης.

Σημείωση: Tα στ�ι�εία πρ�έρ��νται απ� τη μελέτη τ�υ Nίκ�υ Γρηγ�ράκη, σ�ετικά μετα ελληνικά Ex Libris π�υ �άρα�αν Eλληνες καλλιτέ�νες τ�ν 20� αιώνα και η �π�ία πρ�-κειται να εκδ�θεί πρ�σε�ώς.

Eλληνικά Ex Libris

T. Kατσ�υλίδης, «EX LIBRIS», �υλ�-γρα�ία, 1994. Συμμετ��ή στη Διε-θνή Mπιεννάλε στη B. Kαρ�λίνα τωνHΠA.

(αντιγρα�είς), μετά �ι �αράκτες και�ι τυπ�γρά��ι, και σήμερα �ι γρα�ί-στες. T� σύγ�ρ�ν� ι λί� ως ι�μη-�ανικ� πρ�ϊ�ν π�υ πρ�κειται να ανα-παρα�θεί σε �ιλιάδες αντίτυπα καινα μπει στ�ν κύκλ� της αγ�ράς ως α-νταγωνιστικ� εμπ�ρευμα, �ρειά$εταισ�εδιασμ�. O γρα�ίστας π�υ ανα-λαμ άνει να μ�ρ��π�ιήσει τ� εκδ�-τικ� υλικ�, να επιλέ"ει τα στ�ι�εία μετα �π�ία θα τυπωθεί τ� ι λί�, νασ�εδιάσει τ� ε"ώ�υλλ�, δια��ρ�π�ι-είται εντελώς απ� τ�ν παλι� τυπ�-γρά�� π�υ με τη �ειρ�νακτική εργα-σία τ�υ έ ρισκε την έκ�ραση στησυμμετρική τυπ�γρα�ία π�υ υπαγ�-ρεύει τ� μέταλλ�.

Oσ� η μη�αν�π�ίηση και � αυτ�-ματισμ�ς ε"ελίσσ�νται, είναι �υσικ�να ανα$ητ�ύνται νεες μέθ�δ�ι σ�ε-διασμ�ύ τ�υ ι λί�υ.

Aλλ�τε, η αριστ�κρατία υπαγ�-ρευε την αισθητική, σήμερα υπάρ�ειμια ανώνυμη κ�ινωνία π�υ περιμένειαπ� τ�ν �αράκτη - γρα�ίστα να άλειτην αισθητική και τ� ταλέντ� τ�υστην υπηρεσία της ευρείας παραγω-γής τ�υ πρ�ϊ�ντ�ς π�υ λέγεται ι- λί�.

Π�λλ�ί είναι �ι συντελεστές της ε-πιτυ�ίας μιας έκδ�σης. H σελιδ�π�ί-ηση, τ� ε"ώ�υλλ�, η �ικ�γένεια τωνστ�ι�είων, τα σ�έδια, �ι �ωτ�γρα-�ίες, �ι τίτλ�ι, είναι τ� υλικ� π�υπρέπει να �αρακτηριστεί, να πάρειδιαστάσεις κατά τέτ�ι�ν τρ�π�, ώ-στε να μην ανταγωνί$εται τ� ένα τ�άλλ�. H μ�νάδα τ�υ ι λί�υ είναι �ιδύ� αν�ι�τές σελίδες. H καταν�μή

των περιθωρίων, τ� $ύγισμα τωνλευκών τ�υ �αρτι�ύ με τα μαύρα τ�υκειμέν�υ, είναι ασικά στ�ι�εία γιατην αρ�ιτεκτ�νική τ�υ ι λί�υ. Oι αι-σθητικές θεωρίες π�υ πρ�σπάθησαννα λύσ�υν τ� μυστικ� της αναλ�γίαςείναι π�λλές. Mερικές ασί$�νταιστ� συμ �λισμ� των αριθμών, άλλεςστη �ρυσή τ�μή και άλλες σε αρμ�νι-κές �αρά"εις. Tέλ�ς, τ� �αρτί, η ε-κτύπωση, η ι λι�δεσία, είναι παρά-γ�ντες καθ�ριστικ�ί για την εμ�άνι-ση εν�ς ι λί�υ.

H τέ�νη της α�ίσας

Kάθε τέ�νη στ� "εκίνημά της είναιαπλ�ϊκή, «νάι�» και π�λλές ��ρές�ωρίς να ν�ιά$εται �ρησιμ�π�ιεί διά-��ρα μέσα για να εκ�ραστεί, π�υ "ε-περν�ύν σε αυθ�ρμητισμ� και δύνα-μη π�λλές εικ�νες. E"άλλ�υ, σε αυ-τή την απλ�ϊκή �άση, � σκ�π�ς δενμπ�ρεί να επιτευ�θεί παρά μ�ν� μετην επιστρ��ή και συνειδητ�π�ίησητων ίδιων των δυσκ�λιών μιας αυτ�-ν�μης τέ�νης.

H α�ίσα εμ�ανί$εται στην ευρώπηστα μέσα τ�υ 19�υ αιώνα. Eίναι μιαεικ�να π�υ συν�δεύεται απ� γράμ-ματα με σκ�π� τη δια�ήμιση εν�ςπρ�ϊ�ντ�ς ή τη γνωστ�π�ίηση μιαςπ�λιτιστικής εκδήλωσης (θέατρ�,συναυλία, έκθεση $ωγρα�ικής κ.λπ.).

Σαν τε�νική �λ�κληρώνεται με τηνανακάλυψη της λιθ�γρα�ίας και ειδι-κά της έγ�ρωμης. H λιθ�γρα�ία σανμέθ�δ�ς αναπαραγωγής είναι πι�εύκ�λη και πρ�σ�έρεται για μεγάλεςεπι�άνειες με $ωγρα�ικά απ�τελέ-σματα.



A�ίσα για τ� K�νιάκ Kαμπά, σ�εδιασμένη απ� τ�ν Παύλ� Mαθι�π�υλ� τ� 1920.

A�ίσα τ�υ K. Γραμματ�π�υλ�υ για τις ηρωίδες τ�υ 1940.


A�ίσα τ�υ A. Tάσσ�υ για τ�ν Eραν� τ�υ Στρατιώτη τ� 1940.

T�υριστική α�ίσα για την Yδρα, τ�υ Περικλή Bυ$άντι�υ, 1948.

Στ� Παρίσι, απ� τ� 1891 � T�υλ�ύ$Λ�τρέκ �ιλ�τε�νεί α�ίσες πάνω στηλιθ�γρα�ική πλάκα για τ� M�υλένP�υ$. πριν απ’ αυτ�ν έ��υμε α�ίσεςτων Nτ�μιέ, Nτ�ρέ, Bερνέ, Mπ�νάρκ.ά. Στην Eλλάδα μετά την απελευ-θέρωση και πριν απ� τ� 1900, έ��υμετην εμ�άνιση της ελληνικής λαϊκήςεικ�ν�γρα�ίας. Eίναι π�λύ�ρωμεςπαραστάσεις π�υ ιστ�ρ�ύν διά��ραεπίκαιρα γεγ�ν�τα. H α�ίσα εμ�ανί-$εται μετά τ� 1910, ενώ μερικά �ρ�-νια πριν, στ� M�να��, � N. Γύ$ης �ι-λ�τε�νεί α�ίσες για καλλιτε�νικέςεκθέσεις κ.λπ.

H α�ίσα σήμερα κατέ�ει, α�’ εν�ςσημαντική θέση στα Mέσα Mα$ικήςEνημέρωσης και α�’ ετέρ�υ έ�ει τημερίδα τ�υ λέ�ντ�ς σαν εικαστικήέκ�ραση στ�ν τ�μέα των γρα�ικώντε�νών. H αλήθεια τ�υ κειμέν�υ καιτης εικ�νας, η διαύγεια και η αίσθη-ση της μ�ρ�ωτικής ευθύνης �αρα-κτηρί$�υν τις καλύτερες δημι�υρ-γίες των σημερινών γρα�ιστών. Mιαπετυ�ημένη α�ίσα είναι εκείνη π�υμας δίνει τ� μήνυμα πριν δια άσ�υ-με τ� σλ�γκαν.

Aισθητικές επιρρ�ές

Eκείν� π�υ πρέπει να επισημάν�υ-με και π�υ είναι πάρα π�λύ σημαντι-κ� για την ιστ�ρία της α�ίσας και τηςγρα�ιστικής στην Eλλάδα, είναι �τιμέ�ρι τ� τέλ�ς της δεκαετίας τ�υ’50, έ��υμε γρα�ικές τέ�νες δύ� ει-δών με μεγάλη δια��ρά γ�ύστ�υ καιπ�ι�τητας. T� πρώτ� είδ�ς π�υ γαί-νει απ� επώνυμ�υς καλλιτέ�νες π�υκατά καιρ�ύς καταπιάν�νται με τηνα�ίσα και είναι υψηλ�ύ αισθητικ�ύεπιπέδ�υ, και τ� δεύτερ� π�υ πρ�-έρ�εται απ� ερασιτέ�νες επιγρα��-π�ι�ύς κ.ά., π�υ είναι �αμηλ�ύ γ�ύ-στ�υ μέ�ρι κακ�τε�να.

Mε την ίδρυση �μως των πρώτωνιδιωτικών σ��λών ε�αρμ�σμένωντε�νών (διακ�σμηση, γρα�ιστική), τ�επάγγελμα τ�υ γρα�ίστα αρ�ί$ει ναδιαμ�ρ�ών�νται και να έ��υμε τιςπρώτες α�ίσες π�υ γαίν�υν απ�σπ�υδές και γνώσεις ειδικές για τέ-τ�ι�υ είδ�υς δημι�υργίες. Tελευταίαμάλιστα, παρατηρείται έ"αρση στη�ωτ�γρα�ική α�ίσα γιατί είναι η εύ-κ�λη λύση και γιατί πρ�σ�έρει αντι-κειμενικ�τητα στ� πρ�ϊ�ν π�υ δια-�ημί$ει. Bέ αια, μια σ�εδιασμένη α-�ίσα, πάντα "α�νιά$ει αν πράγματιμεταδίδει τ� μήνυμα με διαύγεια καιδύναμη

H α�ίσα �πως κάθε γρα�ιστικήπαράσταση επηρεά$εται απ� την αι-σθητική της $ωγρα�ικής και γενικάτης σύγ�ρ�νης τέ�νης και τ�λμώνα πω �τι π�λλές ��ρές είναι δύ-σκ�λ� να "ε�ωρίσ�υμε τα �ρια της«μεγάλης» τέ�νης απ� την τέ�νημιας α�ίσας π�υ έγινε κατά παραγ-γελία.

Aλλωστε και η $ωγρα�ική της τε-λευταίας δεκαετίας άντλησε εμπει-ρίες και τε�νικές απ� την τέ�νη τηςα�ίσας και των γρα�ικών τε�νών μετα κινήματα της «π�π-αρτ» με την ι-δέα της αναπαραγωγής της λαϊκήςεικ�ν�γρα�ίας με εκ�ραστές τ�υςAμερικαν�ύς καλλιτέ�νες Γ�υ�ρ-��λ και Pά�υσενμπεργκ, α"ι�π�ιώ-ντας μ�ρ��λ�γικές δυνατ�τητες$ωηρών δια�ημιστικών παραστάσε-ων με τη μέθ�δ� της λιθ�γρα�ίας -��σετ και της μετα"�τυπίας.


T� «M�υσεί�Xαρακτικής»

Συλλ�γές της I�νικής Tράπε�ας απ� τ� �ώρ�

της Xαρακτικής και των Γρα�ικών Tε�νών

T�υ Παναγιώτη Γρά αλ�υ

Zωγρά��υ-Xαράκτη

H IΔEA και τ� νειρ� για «M�υσεί�Xαρακτικής» στη �ώρα μας, γεννή-θηκε, ταν πριν απ δέκα �ρνια,τ� 1977, είδα στη Bιέννη τ� μεγάλ�μ�υσεί� «Aλμπερτίνα», �ι �ώρ�ιτ�υ �π�ί�υ είναι λ�ι α�ιερωμέν�ιστη �αρακτική, τα σ�έδια, τα �ι�λίακαι τα έργα με ελα�ρές ύλες, σε�αρτί καμωμένα. Eντυπωσιάστηκατσ� απ τ�ν πλ�ύτ� π�υ έκρυ�εκαι έπειτα απ συ�ητήσεις π�υ έκα-να, κατάλα�α, τι �ικ�ν�μικά, ήτανη πι� πρ�σιτή περίπτωση δημι�υρ-γίας M�υσεί�υ, γνωρί��ντας τι ηXαρακτική και �ι ελα�ρές ύλες εί-ναι τα έργα π�υ κ�στί��υν λιγτε-ρα στην αγ�ρά των εικαστικών τε-�νών. Aπ ττε πίστεψα τι θα μπ�-ρ�ύσε να γίνει κάτι ανάλ�γ�, μικρ-τερων �έ�αια διαστάσεων, στηνEλλάδα.

T� 1987 � ττε πρεδρ�ς τ�υ Δ.Σ.της I�νικής Tράπε�ας, καθηγητήςΠαναγιώτης K�λρήρας με κάλεσε,ύστερα απ εισήγηση τ�υ στελέ-��υς της Tράπε�ας, κ. ΠαναγιώτηΛαϊνά, να πρ�τείνω σειρά εκδηλώ-σεων εικαστικών τε�νών, επειδή σελίγ� �ρ�νικ διάστημα η Tράπε�αθα γιρτα�ε τα 150 �ρνια απ τηνίδρυσή της. Δεν θυμάμαι λες τις

πρ�τάσεις μ�υ, αλλά κυριαρ��ύσανη συλλ�γή Xαρακτικής και �ι καλλι-τε�νικές εκδσεις. Στην πρτασηγια τη �αρακτική ακ�λ�υθ�ύσε καιη �ράση: «...με απώτερ� σκ�π τηνίδρυση M�υσεί�υ Xαρακτικής».

Oλ�ι �ι παράγ�ντες της I�νικήςTράπε�ας με επικε�αλής τ�ν Πρε-δρ� δέ�θηκαν με ενθ�υσιασμ τιςπρ�τάσεις μ�υ. Kαι αυτς � ενθ�υ-σιασμς κρατάει ακμη, �κτώ �ρ-νια μετά, μν� π�υ τώρα, είναι συ-γκεκριμέν�ς, συστηματικς και κα-λά �ργανωμέν�ς.

Mε γνώση και εμπειρία

Παρά τ� γεγ�νς τι �ι αρ�ικέςσπ�υδές μ�υ εί�αν να κάν�υν κα-θαρά με τη �ωγρα�ική - ας έλεγε �σπ�υδαί�ς δάσκαλ�ς Γιάννης Kε-�αλληνς τι έ�ω μέσα μ�υ τη �α-ρακτική - αργτερα ασ��λήθηκασυστηματικά με τις γρα�ικές τέ-�νες, πρώτα ως μαθητής και μετάως δάσκαλ�ς.

Aργτερα καταπιάστηκα με τη�αρακτική, κυρίως μως με τη �αλ-κ�γρα�ία. Eτσι, δημι�υργήθηκε μέ-σα μ�υ � έρωτας για τις δύ� αυτέςτέ�νες, η μία συμπληρώνει την άλ-λη, με τις απεριριστες εκ�ραστι-κές δυναττητες και με τη μεγάληεμ�έλεια π�υ διαθέτ�υν - πρ�ς τ�

«Aπ� την ε��ρία» τ�υ Xρήστ�υ Δαγκλή. �υλ�γρα�ία 1959.

O Δι�νύσι�ς Σ�λωμ�ς, !αλκ�γρα�ία τ�υ Γιώργ�υ Bαρλάμ�υ, π�υ έγινε στη διάρ-κεια της δικτατ�ρίας.

μεγάλ� κ�ιν και �ι μν� τ� �ιλ-τε�ν�.

H ελληνική �αρακτική υπηρετή-θηκε, απ τ� 18� αιώνα π�υ δειλά'εκίνησε, απ ά'ι�υς καλλιτέ�νεςκαι σημαντικ�ύς τε�νίτες - μην 'ε-�νάμε τι �αρακτική �ωρίς καλή τε-�νική δεν γίνεται - π�υ δημι�ύργη-σαν και δημι�υργ�ύν α'ιλ�γα έρ-γα π�υ έ��υν πάρει τη θέση τ�υςστην παγκσμια ιστ�ρία της �αρα-κτικής. Δίδα'α απ τ� 1960 έως τ�1969 γρα�ικές τέ�νες στις Σ��λέςΔ�'ιάδη και σ’ αυτ τ� διάστημαμελέτησα την ιστ�ρία της �αρακτι-κής και των γρα�ικών τε�νών, τσ�την παγκσμια, σ� και της �ώραςμας. Eτσι, ταν 'εκίνησα τη συλλ�-γή για λ�γαριασμ της I�νικής,γνώρι�α αρκετά καλά τα πράγματακι αυτ με διευκλυνε να κάνω σω-στά αυτή τη σ��αρή πρ�σπάθεια.

Στην π�ρεία των �κτώ �ρνων, ε-κτς απ την παραγωγή της �αρα-κτικής π�υ αγ�ρά�αμε, ανακάλυψακαι π�λλά έργα των �αρακτών μαςπ�υ υπηρετ�ύσαν τις γρα�ικές τέ-�νες, τα �π�ία αγρασε η τράπε�α.Mε αγ�ρά άλλωστε απ�κτήθηκε καιτ� μεγαλύτερ� μέρ�ς απ τ� αρ-�εί� τ�υ παλαιτερ�υ εργ�στασί�υΓρα�ικών Tε�νών της Eλλάδ�ς, τηςAσπιώτη - EΛKA A.E. Mετά απ αυ-τά τα απ�κτήματα, είδαμε τι τ�μ�υσεί� μας μπ�ρεί να επεκταθείκαι στην ιστ�ρία των Γρα�ικών Tε-�νών της �ώρας.

H συλλ�γή συμπληρώνεται και μεσπ�υδαία σ�έδια και ελα�ρές ύλες

παλαιτερων κυρίως καλλιτε�νώνμας. Hδη, έ��υμε 'επεράσει τα3.000 έργα, ενώ η συλλ�γή εμπλ�υ-τί�εται σε �άθ�ς, με αγ�ρές �αρτώνκαι �αρακτικών, 'ένων καλλιτε�νώνμε ελληνικά θέματα π�υ αρ�ί��υναπ τ� 1550. Yπάρ�ει επίσης α'ι-λ�γη συλλ�γή παλαιών εκδσεων�ι�λίων με �αρακτικά ελληνικά και'ένα, πάντα μως σ�ετικά με τηνEλλάδα και την ιστ�ρία της.

H σημασίατ�υ M�υσεί�υ

Bρισκμαστε στ� τελικ στάδι�επιλ�γής τ�υ �ώρ�υ για τη στέγασητ�υ M�υσεί�υ και θα ήθελα να ανα-�ερθώ στη σημασία και τη λειτ�υρ-γία τ�υ: H σπ�υδαιτητα ενς μ�υ-σειακ�ύ �ώρ�υ με τ� περιε�μεν�π�υ ανα�έραμε είναι τεράστια, κα-θώς υπάρ��υν π�λύ λίγα στ�ν κ-σμ� με απ�κλειστική ειδικτηταστη Xαρακτική και τις Γρα�ικές Tέ-�νες, θα ενίσ�υε δε τις τέ�νες καιτ�υς καλλιτέ�νες στη �ώρα μας αλ-λά και διεθνώς.

Oι τέ�νες τ�υ �αρτι�ύ δεν πρ�-σ�έρ�νται για μνιμη έκθεση σταμ�υσεία, καθώς �ι ευαισθησίες τωνυλικών είναι μεγάλες, πρ�παντςστην μακρ��ρνια έκθεση στ� �ως·έτσι, θα γίν�νται περι�δικές παρ�υ-σιάσεις των συλλ�γών μας, θα υ-πάρ��υν μως μεγάλ�ι �ώρ�ι απ�-θήκευσης και μελέτης λων τωντμημάτων, θα δημι�υργηθεί �πτι-


«Yδρα» τ�υ Δημ. Γιανν�υκάκη. Eγ!ρωμη !αλκ�γρα�ία.

«Eλληνικ� τ�πί�» τ�υ Γ. Oικ�ν�μίδη. Eγ!ρωμη �υλ�γρα�ία.

κ�ακ�υστικ τμήμα για γρήγ�ρηκατανηση των ενδια�ερμενων.Θα υπάρ�ει επίσης πλήρες εργα-στήρι� συντήρησης �αρτι�ύ με ει-δικ�ύς καλλιτέ�νες - συντηρητές.

Eυελπιστ�ύμε, τ� μ�υσεί� να εί-ναι ένας �ωντανς �ργανισμς μεπ�λλαπλές δραστηριτητες π�υ θαπεριλαμ�άν�υν: εκθέσεις �αρακτι-κής και γρα�ικών τε�νών εκτςσυλλγων, εθνικές και διεθνείς, κα-θώς και εκθέσεις μέρ�υς των συλ-λ�γών σε �ώρ�υς εκτς μ�υσεί�υ,στην Eλλάδα και τ� ε'ωτερικ.

Oι �ώρ�ι τ�υ μ�υσεί�υ θα περι-λαμ�άν�υν και δύ� εκδ�τικά τμή-ματα. T� ένα θα συνε�ίσει τ� εκδ�-τικ πργραμμα της τραπέ�ης μετις καλλιτε�νικές εκδσεις, π�υ ή-δη απ�τελ�ύν παράδ�ση για τηναρτιτητά τ�υς. T� άλλ� θα ασ��-λείται με εκδσεις μετα'�τυπιών,λιθ�γρα�ιών και καρτ-π�στάλ, απέργα των συλλ�γών, π�υ θα πωλ�ύ-νται στ� εσωτερικ πωλητήρι� τ�υμ�υσεί�υ. Θα υπάρ�ει επίσης �ώ-ρ�ς διαλέ'εων πρ��λών και συ�η-τήσεων έτσι ώστε τ� μ�υσεί� ναλειτ�υργεί ως πλήρες π�λιτιστικκέντρ� π�ικίλων εκδηλώσεων.


Oι �άρτινες εικ�νεςΔείγματα καλλιτε�νίας αλλά και �αθιάς πίστης τ�υ λα�ύ μας στην �ρθ�δ��η παράδ�ση

«T� M�ναστήρι τ�υ Aπ�στ�λ�υ Πέτρ�υ στην Παλαιστίνη», �αλκ�γρα�ία αγνώστ�υ, Bιέννη 1807. Συλλ�γή M�νής T�πλ�ύ,Σητεία Kρήτης.

YΠHP�E μία επ�ή, στις αρές τ�υ17�υ αιώνα, αλλά και αργ�τερα, μέ-ρι τ�ν 19�, π�υ η ��ρητή εικ�να ή-ταν είδ�ς ακρι�� και τ� πρ�σκυνη-τάρι στα σπίτια των �τω�τερων έ-μενε αδειαν�. Aυτ� τ�ν καημ� τωνπιστών ήρθε να συντρέ�ει η άρτι-νη εικ�να με την τυπωμένη μ�ρ�ήτ�υ πρ�στάτη αγί�υ. Σε απ�μακρυ-σμένες ελληνικές κ�ιν�τητες τηνέ�ερνε � αγι�ρείτης μ�να�ς στιςπερι�δείες τ�υ. Aλλωστε ήταν έναςεύσημ�ς τρ�π�ς για να πρ��άλλειτ� μ�ναστήρι τ�υ και να συγκε-ντρώσει την π�θ�ύμενη �ικ�ν�μικήσυνδρ�μή. Mε αυτ� τ� έναυσμα α-ναπτύθηκαν τα θρησκευτικά α-ρακτικά π�υ απ�τέλεσαν μία μάλ-λ�ν κρυ�ή πτυή της �ρθ�δ��ηςεικ�ν�γρα�ίας. Kι αυτ� γιατί τ�σ�τα άρτινα αντίτυπα �σ� και �ι πλά-κες τ�υ πρωτ�τυπ�υ, ήταν υλικά ι-διαίτερα ευάλωτα στ�ν ρ�ν�.

Tα θέματα των αρακτικών είναικ�ινά με την αγι�γρα�ία. Aπεικ�νί-#�νται πρ�σωπα αγίων, θρησκευτι-κές σκηνές, ενώ στις άκρες υπάρ-�υν επιγρα�ές π�υ σήμερα πρ�-σ�έρ�υν π�λύτιμες πληρ��ρίες.Aκ�μη σώ#�νται μερικά με αναπα-ραστάσεις κτιρίων της μ�νής με τ�γύρω τ�πί�. Στην αρή, η άρα�ηγιν�ταν για ευκ�λία σε �ύλινες πλά-κες και μ�ν� αργ�τερα, με την αυ-�ημένη #ήτηση, ρησιμ�π�ιήθηκανάλκινες. Για τις άρτινες εικ�νεςτ�υς, αναγκαστικά �ι μ�νές πρ�σέ-τρεαν στα τυπ�γρα�εία της Eυρώ-πης. Oι �έν�ι τενίτες έμεναν πι-στ�ί στις �δηγίες, �μως, παρά τηνευσυνειδησία τ�υς, η παράδ�σητης δυτικής εικ�ν�γρα�ίας είναιαρκετά εμ�ανής.

Aγι�ρείτικα εργαστήρια

M�ν� πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ 18�υ αι-ώνα εμ�ανί#�νται αγι�ρείτικα ερ-γαστήρια αρακτικής, με τ�υς πρώ-τ�υς αθωνίτες μαστ�ρ�υς. Γι’ αυ-τ�ύς τ� αρακτικ� δεν είναι παρά έ-να μέσ� έκ�ρασης της πίστης, �-πως ακρι�ώς και για τ�υς αγι�γρά-��υς. Ωστ�σ�, συνά, η καλλιέρ-γεια και τ� γ�ύστ� τ�υ μ�να�ύ έ-διναν ένα πραγματικά αισθητικ� α-π�τέλεσμα. Eτσι δημι�υργήθηκεμία αγι�ρείτικη τεν�τρ�πία κυρίωςμε επιρωματισμένα αρακτικά. Aυ-τή την τενική ακ�λ�ύθησαν στιςαρές τ�υ 19�υ αιώνα τα εργαστή-ρια της Σμύρνης και της Π�λης. Eί-ναι ενδια�έρ�ν, πως διασώθηκανκαι κάπ�ια αρακτικά με δίγλωσσες–ελληνικές και σλα��νικές– επιγρα-�ές για τις ανάγκες των σλα��ω-νων �ρθ�δ��ων.

Oύτε �μως στην ελευθερωμένηEλλάδα, έ�ω πια απ� τ�ν Aθω, δενεγκαταλεί�θησαν �ι άρτινες εικ�-νες. Kαι μια σειρά νεώτερ�ι καλλι-τένες μας ά�ησαν σημαντικά έργαθρησκευτικής �υλ�γλυπτικής.Oμως η τεν�λ�γική πρ��δ�ς σά-ρωσε τ�υς τελευταί�υς σταμπαδ�-


«O επιτά�ι�ς θρήν�ς ή η απ�καθήλωσις», �αλκ�γρα�ία αγνώστ�υ, Bιέννη1807. Συλλ�γή Iεράς M�νής T�πλ�ύ, Σητεία Kρήτης.

«M�νή τ�υ Aγί�υ Παύλ�υ», �αλκ�γρα�ία τ�υ 1851, �αραγμένη απ� τ�ν M�να�� Iσί-δωρ�, στις Kαρυές. Aρ�εί� M�νής Aγί�υ Παύλ�υ.

ρ�υς και διέλυσε τα εργαστήριάτ�υς. Φτω�ς απ�γ�ν�ς των παλαι-ών θρησκευτικών αρακτικών είναιτα σημερινά ως επί τ� πλείστ�ν κα-κ�τεανα ρωμ�λιθ�γρα�ήματα.

Mικρ� παρ�υσιά#εται τ� ενδια�έ-ρ�ν των μελετητών για τις άρτινεςεικ�νες, δυσανάλ�γ� τ�σ� πρ�ς τησημασία τ�υς, �σ� και πρ�ς την έ-κταση παραγωγής τ�υς. Kάπ�τε μά-λιστα τις αντιμετωπί#�υν με συγκα-τά�αση. E�αίρεση απ�τελεί τ� δίτ�-μ� έργ� της Nτ�ρης Παπαστράτ�υ,«Xάρτινες εικ�νες», απ� τ� �π�ί�και αντλήθηκαν �ι παραπάνω πλη-ρ��ρίες.

Στην ερευνήτρια ρειάστηκαν 20ρ�νια για να συγκεντρώσει και νατα�ιν�μήσει τ�υς θησαυρ�ύς τωνάρτινων εικ�νων π�υ σώ#�νται α-κ�μη στ� Aγι� Oρ�ς, τ� μ�ναστήριτ�υ Σινά και άλλες διάσπαρτες μ�-νές. Kατ’ ε��ήν στα μ�ναστήριατης Σκ�πέλ�υ απ� �π�υ πέρασε και� κληρικ�ς κα λ�γι�ς Kαισάρι�ς Δα-π�ντες. Eπίσης πρέπει να πρ�σθέ-σ�υμε και τη συνεή ενασ�λησητ�υ Θε�άρη Πρ��ατάκη, με τηδι�ργάνωση εκθέσεων και την έκ-δ�ση τ�μ�υ για τα θρησκευτικά α-ρακτικά.

Tελικά, �ι άρτινες εικ�νες, τα�ρθ�δ��α θρησκευτικά αρακτικά,είναι ακ�μα ένα δείγμα καλλιτε-νίας αλλά και πίστης στην �ρθ�δ�-�η παράδ�ση. K.Λ.

«H αγία π�λις Iερ�υσαλήμ», �υλ�γρα�ία αγνώστ�υ στα μέσα τ�υ18�υ αιώνα.

«O άγι�ς Iωάννης � Πρ�δρ�μ�ς» π. 1600. !υλ�-γρα�ία αγνώστ�υ μ�να��ύ σε πλάγι� �ύλ�,34X24,7 εκ. Συλλ�γή Eθνικής Πινακ�θήκης.


Mαριάνα �ενάκη: «Στ Λιμάνι», λιθ γρα�ία. Bίκυ Tσαλαματά: Σύνθεση, �αλκ γρα�ία - μικτή τε�νική.

H �αρακτική σήμεραOι σπ�υδαστές της AΣKT δημι�υργ�ύν έργα ε�άμιλλα των συναδέλ�ων τ�υς τ�υ ε�ωτερικ�ύ

T�υ Γιάννη Παπαδάκη

Kαθηγητή - Aντιπρύτανη της Aνώτατης Σ��λήςKαλών Tε�νών

H TEXNH της �αρακτικής σήμερα α-κ�λ�υθεί μία π�ρεία σύγ�ρ�νη καισυνε�ώς ε�ελισσ�μενη. Kατα�ιωμέ-νη στην π�ρεία τ�υ �ρ�ν�υ απ� με-γάλ�υς καλλιτέ�νες, υπηρετήθηκεστην Eλλάδα απ� σπ�υδαί�υς δα-σκάλ�υς και δημι�υργ�ύς.

Π�λύ απλά, θα μπ�ρ�ύσα να πω,�τι η λειτ�υργία τ�υ εργαστηρί�υ�αρακτικής τ� 1934 στην AνώτατηΣ��λή Kαλών Tε�νών απ� τ�ν Γιάν-νη Kε!αλλην�, έ!ερε τ� �εκίνηματης �αρακτικής τέ�νης στ�ν τ�π�μας. Δεν μπ�ρ�ύμε �μως, να μην α-να!έρ�υμε την πρ�σ!�ρά και τ�έργ� �αρακτών π�υ πρ�ηγήθηκαν.Kέντρ� �αρακτικής δημι�υργίας ή-ταν ασ!αλώς τ� Aγι�ν Oρ�ς, μεθρησκευτικές σκηνές κυρίως, μεμια τε�νική ασυνήθιστη θα έλεγα,αλλά π�λύ ενδια!έρ�υσα. Στα μέσα

τ�υ 19�υ αιώνα έ��υμε δείγματα λι-θ�γρα!ιών και �υλ�γρα!ίας, π�υ υ-πηρετ�ύν κυρίως την ε!ηρμ�σμένητέ�νη, την εικ�ν�γρά!ηση και δια-κ�σμηση #ι#λίων, δεδ�μέν�υ, �τιμέ�ρι τ� τέλ�ς αυτ�ύ τ�υ αιώνα η�αρακτική δεν έ�ει δική της αυτ�τέ-λεια. Tα Eπτάνησα –με πι� ευν�ϊκέςπρ�ϋπ�θέσεις για την τέ�νη– έδω-σαν τ�υς πρώτ�υς νε�έλληνες �α-ράκτες, �πως � Zα#ιτσιάν�ς, � K�-γε#ίνας, � Bεντ�ύρας.

Eργαστήρι - η αρ�ή

Mε τη λειτ�υργία τ�υ εργαστηρί-�υ �αρακτικής στην Aνωτάτη Σ��λήKαλών Tε�νών, μπαίν�υν τα θεμέ-λια της αυτ�ν�μίας αυτής της τέ-�νης, η �π�ία �δηγείται σε π�λύ υ-ψηλά απ�τελέσματα.

Σήμερα, η �αρακτική, α�ι�π�ιώ-ντας τις δυνατ�τητες και ιδιαιτερ�-τητες π�υ παρέ��υν τα υλικά της,τ� �ύλ�, � �αλκ�ς, η πέτρα, αυτ�τε-

λής και ανε�άρτητη απ� τα άλλαγνωστικά αντικείμενα των εικαστι-κών τε�νών, της 'ωγρα!ικής καιτης γλυπτικής, μας �αρί'ει έργα αυ-θύπαρκτα, υψηλής π�ι�τητας και αι-σθητικής.

Γαλάνης, Zα#ιτσιάν�ς, K�γε#ί-νας, Θε�δωρ�π�υλ�ς, Kε!αλλην�ς,Παπαδημητρί�υ, Γιανν�υκάκης, Bε-ντ�ύρας κ.α., είναι �ν�ματα με με-γάλη πρ�σ!�ρά, για ν’ ακ�λ�υθή-σ�υν �ι νεώτερ�ι μαθητές τ�υ Kε-!αλλην�ύ, Γ. Bελλισαρίδης, B. Kα-τράκη, T. Nικ�λαΐδη, K. Γραμματ�-π�υλ�ς και π�λλ�ί άλλ�ι, με τηνπρ�σωπική σ!αγίδα τ�υς.

Iδιαίτερη θέση #έ#αια, έ�ει � Kώ-στας Γραμματ�π�υλ�ς, � μεγάλ�ςαυτ�ς καλλιτέ�νης και δάσκαλ�ςπ�υ διαδέ�τηκε τ�ν Γιάννη Kε!αλ-λην� στ� εργαστήρι� της AΣKT. Eί-ναι � άνθρωπ�ς π�υ συνέ#αλε κα-θ�ριστικά στην ανάπτυ�η της �αρα-κτικής τέ�νης, τ�σ� με τ� έργ� τ�υ

�σ� και με την πρ�σ!�ρά τ�υ σανδάσκαλ�ς. Eδωσε στ�υς μαθητέςτ�υ �λα εκείνα τα ε!�δια, έτσι, ώ-στε, σήμερα, �ι περισσ�τερ�ι απ�αυτ�ύς να απ�τελ�ύν τ� σύγ�ρ�ν�καλλιτε�νικ� δυναμικ� της �αρακτι-κής στ�ν τ�π� μας.

Oι νέ�ι καλλιτέ�νες

Στην Aνώτατη Σ��λή Kαλών Tε-�νών η �αρακτική, σήμερα, διαθέτειδύ� εργαστήρια. Oι !�ιτητές π�υπαρακ�λ�υθ�ύν ανήκ�υν σε δύ�κατηγ�ρίες: Σ’ αυτ�ύς π�υ η !�ίτη-σή τ�υς �δηγεί στην απ�κτηση τ�υπτυ�ί�υ �αρακτικής κι εκείν�υς,π�υ μαθαίν�υν �αρακτική (�υλ�-γρα!ία, �αλκ�γρα!ία, λιθ�γρα!ία)σαν μάθημα κατ’ επιλ�γήν, �πωςπρ�#λέπει τ� πρ�γραμμα σπ�υδώντης Σ��λής. Στα εργαστήρια τηςΣ��λής δ�υλεύει σήμερα ένα μεγά-λ�ς αριθμ�ς !�ιτητών, �ι �π�ί�ι μα-θαίν�υν τις τε�νικές της και δημι-


�υργ�ύν έργα �λων των ειδών της,τα �π�ία δεν έ��υν να 'ηλέψ�υν τί-π�τα απ� τα έργα συναδέλ!ων τ�υςτ�υ ε�ωτερικ�ύ.

Στη Σ��λή μας υπάρ�ει απ�λυτηελευθερία έκ!ρασης, α!αίρεσης,σύνθεσης, ανάλ�γα με τ� �ραμα, τιςτε�νικές ικαν�τητες και τις γνώσειςτων !�ιτητών. Tα απ�τελέσματα εί-ναι απ� ικαν�π�ιητικά έως α�ι�λ�-γα. Eργα !�ιτητών μας αντέ��υν �-�ι μ�ν� στην αντιπαράθεση με εκεί-να �ένων δημι�υργών, αλλά διακρί-ν�νται πάντ�τε και #ρα#εύ�νται σεαντίστ�ι�ες εκθέσεις.

Yπ�στήρι�α πάντ�τε και ε�ακ�-λ�υθώ να πιστεύω, �τι �ι Σ��λέςKαλών Tε�νών δεν απ�σκ�π�ύνμ�ν� στ� να #γάλ�υν μεγάλ�υςκαλλιτέ�νες. Παράλληλα θα πρέπεινα καλλιεργήσ�υν στ�υς !�ιτητέςτ�υς τις καλλιτε�νικές πλαστικέςα�ίες, τ� γ�ύστ�, τ� �ραμα. Nατ�υς δώσ�υν τα γενικά ε!�δια π�υθα τ�υς #�ηθήσ�υν, απ�!�ιτώ-ντας, να #ρ�υν τ� δρ�μ� τ�υς, π�υαπ� μ�ν�ι τ�υς θα �ρειά'�ντανπ�λλά �ρ�νια...

N�θα απαναραγωγή

Eνα λυπηρ� �μως !αιν�μεν� π�υσυμ#αίνει τα τελευταία �ρ�νια στη�ώρα μας, είναι, η «ν�θευση» θά’λεγα της γνήσιας �αρακτικής. Δυ-στυ�ώς, π�λλ�ί επώνυμ�ι καλλιτέ-�νες παρ�υσιά'�υν δήθεν �αρακτι-κά έργα, �ρησιμ�π�ιώντας �μως!ωτ�γρα!ικά και μη�ανικά μέσαστη δημι�υργία και αναπαραγωγήτ�υς, τα �π�ία δεν έ��υν α�ία, α-!�ύ δεν δια!έρ�υν απ� τις κ�ινέςreproduction... T� κακ� είναι, πωςαυτά τα έργα παρ�υσιά'�νται ωςγνήσια �αρακτικά...

T� γνήσι� �αρακτικ� έργ� με τααντίτυπά τ�υ –π�υ θα πρέπει να εί-ναι περι�ρισμέν�υ αριθμ�ύ πάντ�-τε– είναι αυτ� π�υ η μήτρα τ�υ γί-νεται απ� τ�ν καλλιτέ�νη, τυπώνε-ται απ� τ�ν ίδι�, αναγρά!ει τ�ν α-ριθμ� τ�υ αντιτύπ�υ αριστερά και!έρει την υπ�γρα!ή τ�υ δε�ιά.

Eίναι τ�σα π�λλά π�υ θα μπ�ρ�ύ-σε να πει κανείς για τη �αρακτική,την ιστ�ρία της, τη διαδρ�μή τηςμέ�ρι σήμερα, τις τε�νικές και τιςδυνατ�τητές της, τ�υς καλλιτέ�νεςδημι�υργ�ύς της, π�υ θα �ρεια'�-ταν π�λύς �ρ�ν�ς και �ώρ�ς.

Eλπί'ω, να μπ�ρέσει τ� ελληνικ�κ�ιν� να γίνει �υσιαστικ�ς θεατής–και ��ι ως συνήθως γνωσι�λ�γικ�ςαναλυτής των έργων τέ�νης –ναν�ιώσει την αισθητική συγκίνησηπ�υ πρ�έρ�εται απ� τα καθαράκαλλιτε�νικά στ�ι�εία, τις πλαστι-κές α�ίες και ��ι τη !ιλ�λ�γία. Nααισθανθεί τα μ�ναδικά απ�τελέ-σματα της �αρακτικής τέ�νης απ�την πρ�#ληματική των υλικών, τ�περιε��μεν� της σύνθεσης, την α-�ία των λύσεων π�υ απαιτεί τ� �α-ρακτικ� έργ� στη διάρκεια της ε�ε-λικτικής π�ρείας τ�υ έως τ� τελικ�απ�τέλεσμα της γνήσιας και αληθι-νής δημι�υργίας τ�υ.

Mέρ�ς τ�υ εικαστικ�ύ υλικ�ύ πρ�έρ-�εται απ� τ� αρ�εί� τ�υ κ. N. Γρηγ�-ράκη και απ� τ� νε�ϊδρυθέν M�υ-σεί� Xαρακτικής και Γρα�ικών Tε-�νών της I�νικής Tράπε�ας.

Γιάννης Παπαδάκης: Σύνθεση, �υλ γρα�ία.

P υμπίνα Σαρελάκ υ: «Σπίτια στην π�λη», �υλ γρα�ία.


Xαρακτικά της υλακήςTυπώθηκαν απ π�λιτικ�ύς κρατ�ύμεν�υς κάτω απ τ� �άσμα τ�υ ��υ σε �αλεπ�ύς καιρ�ύς για τ�ν τπ�

OΠΩΣΔHΠOTE υπάρ�υν αθύτερααίτια π�υ �δηγ�ύν στην καλλιτενι-κή έκ�ραση. Oμως, μερικές ��ρέςείναι �ι συνθήκες π�υ την ευν��ύν.

Πρ!κειται για τ�υς �υλακισμέ-ν�υς. Σε κάπ�ι�υς απ! αυτ�ύς ηκαλλιτενική διάθεση είναι απωθη-μέν�, ενώ σε άλλ�υς, μέσα στις ατε-λείωτες και πληκτικές ώρες της �υ-λακής, απ�καλύπτεται #α�νικά ηκαλλιτενική τ�υς ιδι�συγκρασία,συνήθως ειρ�τενική. Bρίσκ�υν έ-τσι τ�ν καλύτερ� τρ!π� να #ενι�ύ-νται και !ταν μάλιστα �τάσ�υν«στην κατάκτηση τ�υ μέσ�υ», !πωςλένε �ι εικαστικ�ί, γεμί$�υν ευάρι-στα τ� ρ!ν� τ�υς. Kαταλήγει στ�τέλ�ς ανάγκη και, τ!τε, η απ�γ!ρευ-ση είναι τ� ειρ!τερ� π�υ μπ�ρεί νατ�υς συμ εί.

Kάθε �υλακισμέν�ς ν�σταλγείτην ελευθερία. Ωστ!σ�, �ι π�λιτικ�ίκρατ�ύμεν�ι είναι άτ�μα με ιδιαίτε-ρη ψυ�λ�γία. Aνθρωπ�ι με γενικ!-τερες ανησυίες και ωρίς κανένααίσθημα εν�ής σε σέση με τ�υςπ�ινικ�ύς, κρατ�ύνται δέσμι�ι άριντων ιδεών και η στέρηση της ελευ-θερίας είναι γι’ αυτ�ύς αρύτερη.

Σε επ�ές διασμ�ύ και μισαλλ�-δ�#ίας, π�υ εύεται κανείς να μην ε-πιστρέψ�υν π�τέ, κάπ�ι�ι απ! τ�υςηττημέν�υς ρέθηκαν κρατ�ύμεν�ι.Παίρνω ως θέμα εδώ ένα περιστα-σιακ! π�υ σήμερα �αντά$ει λίγ�γρα�ικ!. Θυμάμαι να τ� α�ηγείται �$ωγρά��ς Aσαντ�ύρ Mπααριάν. Δι-κάστηκε για π�ινικ! αδίκημα και έ-μεινε «μέσα», απ! τ� Δεκέμ ρη τ�υ’45 μέρι τ� 1962.

Kάθε �υλακή, τ� ίδι� και �ι τ!π�ιε#�ρίας, είαν μετα#ύ των άλλων καικαλλιτενική �μάδα. Aνάμεσά τ�υςτύαινε κάπ�τε και σπ�υδασμέν�ςεικαστικ!ς.

Eκτ!ς απ! τη διακ!σμηση των θα-λάμων και άλλα ε�ρταστικά, π�λύπριν απ! τις γι�ρτές άρι$ε η πρ�ε-τ�ιμασία για τις επισκεπτήριες κάρ-τες. H �μάδα συναντι!ταν και συ$η-τ�ύσε τ� θέμα. Eπε�ταν ιδέες, ώ-σπ�υ κατέληγαν �ριστικά σε κάπ�ια.O πι� «ειδικ!ς» κατασκεύα$ε τα ερ-γαλεία και στρών�νταν στη δ�υλειάγια τ� τύπωμα τ�υ δ�κιμαστικ�ύ.

Eνα περιστατικ

1955, �υλακές της Kέρκυρας. Mε-τά τη διαδικασία π�υ ανα�έραμε, ηκάρτα �λ�κληρωμένη δ!θηκε στηδιεύθυνση των �υλακών για επίση-μη έγκριση. Eγιναν εκεί �ι απαραίτη-τες «επεμ άσεις» ευπρεπισμ�ύ, δη-λαδή η διαγρα�ή τ�υ σ�λωμικ�ύστί�υ: Mε τ� �ως της αράς συμ-μα$�τείτε / αν�ί#ετε αγκαλιές ειρη-ν��!ρες.

Kαι !μως, δύ� ρ!νια αργ!τερα,τ� 1957, στα εκατ! ρ!νια απ! τ�θάνατ� τ�υ Σ�λωμ�ύ, η �μάδα επα-νέρεται με αρακτικ! π�ρτρέτ�τ�υ π�ιητή και συν�δεία τ�ν ίδι�στί�: «Aν�ί#ετε αγκαλιές ειρην�-�!ρες». Aυτή τη ��ρά πέρασε.

Mετά την έγκριση, λ�ιπ!ν, και τημ�ν�γρα�ή τ�υ διευθυντή, αρί$ειη δ�υλειά. Tυπών�νται κάρτες στησειρά, μ�ιρά$�νται στ�υς κρατ�υ-μέν�υς και � καθένας γρά�ει ευέςσε συγγενείς και �ίλ�υς.

Bλέπ�ντας, !μως, η δι�ίκηση της�υλακής να στέλν�νται κάρτες σω-

ρηδ!ν, �αντά$εται πως �ι κρατ�ύ-μεν�ι έ�υν εγκαταστήσει παράν�-μ� τυπ�γρα�εί�.

Aρί$�υν �ι αι�νιδιαστικές έρευ-νες. 'ήλωμα στα στρώματα, ε#�νυ-ιστικ! ψά#ιμ� στ�υς κ�ιν!ρη-στ�υς ώρ�υς, παντ�ύ. Tα κελιά α-νάστατα, αλλά τ� μυστηριώδες τυ-

π�γρα�εί� π�υθενά. Kαταντάει �ά-ντασμα.

H διεύθυνση, πριν $ητήσει τη �ή-θεια της Aσ�άλειας, στέλνει τ�ν πι�γαλί�η �ύλακα, επίσκεψη στ�νMπααριάν, μήπως και γει τίπ�τα.

Kαλ�καθισμέν�ς εκείν�ς στ�κρε άτι τ�υ κελι�ύ, πρ�σπαθεί νααπ�σπάσει πληρ��ρίες απ! τ�νMπααριάν. Aκ�λ�υθεί πάνω κάτω� ε#ής διάλ�γ�ς: «Aρμενάκι, θα ρείτε άσημ� μπελά μ’ αυτή την ι-στ�ρία τ�υ τυπ�γρα�εί�υ». — «Mαμιλάς σ� αρά; Δεν υπάρει κανένατυπ�γρα�εί�». — «Eμάς πάτε ναγελάσετε! Kαι πώς γαίν�υν τ!σεςκάρτες;».

Δεν τρα �ύσε άλλ� τ� αστεί� π�υμπ�ρεί να έ�ερνε επιπλέ�ν ταλαι-πωρίες, και � Mπααριάν αλλά$ει ύ-��ς: «Mάθε πως κι εσύ τ�ύτη τηστιγμή τύπωσες κάρτα», τ�υ λέεικαι τ�ν τρα ά απ’ τ� κρε άτι. Σηκώ-νει τ� στρώμα, αν�ίγει ένα μικρ!κ�υτί και γά$ει �ρεσκ�τυπωμένημια κάρτα.

Δείν�ντας, ε#ηγεί μετά στ� σα-στισμέν� �ύλακα τ� σατανικ! μηα-νισμ!: Eνα κ�μμάτι #ύλ�υ ελιάς, μετ� άραγμα της παράστασης, μελα-νωμένη ετ�π�θετείτ� στ� κ�υτί,στη συνέεια στρων!ταν πρ�σεκτι-κά τ� αρτί και έκλεινε απ! πάνω μεελα�ρύ επίπεδ� σκέπασμα. H αυτ�-σέδια αυτή πρέσα, με την πίεση,τώρα, των �πισθίων τ�υ αγαθ�ύ �ύ-λακα, τύπωνε κάρτες-αρακτικά.

Δεν απ�κλείεται συγγενείς π�λι-τικών κρατ�υμένων να �υλάνε ακ!-μη στα συρτάρια τ�υς την ίδια κάρ-τα, ή άλλες παρ!μ�ιες. K. Λ.

Δύ� �ρ�-νια αργ�-τερα, τ�1957, �α-ρακτικ�π�ρτρέτ�τ�υ Δι�-νυσί�υΣ�λωμ�ύ,κάρτα γιατα 100�ρ�νια απ’τ� θάνατ�τ�υ.

T� πρώτ� δ�κιμαστικ� ε�ρταστικής κάρτας –�αρακτικ� στις �υλακές της Kέρκυρας τ� 1955. Διακρίν�νται �ι «επεμ�άσεις»ευπρεπισμ�ύ και η μ�ν�γρα�ή θεώρησης απ’ τη Διεύθυνση.

xaraktikh

Documents