เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจำาป 2559/2016 2016255925

11

พทธศาสนาในอาเซยน : Paradox

ภายในรฐกบศาสนจกรไทย

สรพศ ทวศกด

พทธศาสนาในอาเซยน : Paradox ภายในรฐกบศาสนจกรไทยสรพศ ทวศกด

เอกสารประกอบสมมนาวชาการประจำาป 2559/2016 ASEAN: Siam-Thailand + Japan + China and + Indiaศกรท 25 พฤศจกายน พ.ศ. 2559ณ หองประชม ภกามยาว อาคารเรยนรวม (เดม) มหาวทยาลยพะเยา จงหวดพะเยา

พมพครงแรก : พฤศจกายน 2559

ออกแบบปกและรปเลม : DREAM CATCHER GRAPHIC CO., LTD. โทร. 0 2455 3932, 0 2455 3995

จดพมพโดย

มลนธโตโยตาประเทศไทย Toyota Thailand Foundation 186/1 หม 1 ถนนทางรถไฟเกา ต. สำาโรงใต อ. พระประแดง จ. สมทรปราการ 10130 โทรศพท 0 2386 1393-5 โทรสาร 0 2386 2880 186/1 Moo 1 Old Railway Road, T. Samrong Tai, A. Prapadaeng, Samutprakan 10130 Tel. 0 2386 1393-5 Fax. 0 2386 2880

มลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร The Foundation for the Promotion of Social Sciences and Humanities Textbooks Project 413/38 ถนนอรณอมรนทร เขตบางกอกนอย กรงเทพฯ 10700 โทร/โทรสาร 0 2433 8713 413/38 Arun-amarin Road, Bangkoknoi, Bangkok, Siam 10700 Tel./Fax. 0 2433 8713 http://www.textbooksproject.com | http://www.textbooksproject.org

บทนำา : พทธศาสนากบรฐสมยเกาเดมทพทธศาสนาในเอเชยอาคเนยมทงเถรวาทและมหายาน แต

ปจจบนเถรวาทเปนนกายหลกของพมา ไทย ลาว กมพชา ตามความทรงจำา ในคมภรพระไตรปฎกและในทางประวตศาสตรเถรวาท พทธศาสนาไมไดมความหมายเรยบงายอยางทเรยกกนวา “ปรชญาชวต” (philosophy of life) อนเปนทางพนทกขสวนบคคลอยางทเขาใจกน แมความพนทกขสวนบคคลจะเปนเปาหมายสำาคญในคำาสอนพทธศาสนา แตพทธศาสนากมมตทางสงคม ทงทปรากฏในตวคำาสอน และในประวตศาสตรการตความคำาสอนสนบสนนการปกครองทเปลยนแปลงไปตามบรบททางสงคมและยคสมย

จากขอมลในไตรปฎก พทธะคอผรแจงและสอนธรรม แต “ธรรม” ทใชกนในสงคมศาสนาแบบอนเดยโบราณมความหมายกวาง ครอบคลมทงความจรงหรอ “สจธรรม” ของชวต ธรรมชาต และกฎธรรมชาต และครอบคลมทง “ศลธรรม” ทแบงไดเปนศลธรรมเชงปจเจก (individual morality) และศลธรรมเชงสงคม (social morality) ศลธรรมเชงปจเจก หมายถง วถการเรยนรของปจเจกบคคลเพอเกดปญญารแจง (enlightenment) ความจรงทเรยกวาอรยสจ ไตรลกษณ ปฏจจสมปบาท สญญตา เปนตน สวนศลธรรมเชงสงคม ไดแก ศลธรรมทเปนแนวปฏบตในสมพนธภาพทางสงคมและการปกครอง เชน หลกทศ 6 ทศพธราชธรรม ราชสงคหวตถ จกกวตตวตร วชชธรรม เปนตน

สรพศ ทวศกดอาจารยประจำามหาวทยาลยสวนดสต

ศนยการศกษานอกทตง หวหน

พทธศาสนาในอาเซยน : Paradox ภายในรฐกบศาสนจกรไทย

2 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

ฉะนน ธรรมทพทธะนำามาสนทนากบผคนในสงคมอนเดยโบราณจงเปนแนวทางเรยนรเพอการมชวตทดและสงคมการเมองทด ในอคคญญสตร1 พทธะเสนอวา การมชวตทดทางศลธรรมและทางอนๆ สามารถเปนไปไดภายในสงคมการเมองเทานน เพราะเมออยใน “สภาวะธรรมชาต” (natural state) ทไมมกฎกตกาและอำานาจการปกครอง ชวตมนษยยอมโนมเอยงทจะเปลยนแปลงไปในทางตกตำาลง เนองจากทกคนสามารถเบยดเบยนทำารายกนตามอำานาจกเลสไดตลอดเวลา ซงเปนมมมองทคลายกบฮอบส (Thomas Hobbes, 1588–1679) ทวาชวตนอกสงคมการเมองหรอชวตตามสภาวะธรรมชาตนน “โดดเดยว ยากแคน นารงเกยจ ปาเถอน และแสนสน”2 ฉะนน ความมนคงปลอดภยของชวต การมชวตทดทางศลธรรมและดานอนๆ จะเปนไปไดกแตในสงคมการเมองทมระเบยบกฎเกณฑ และมการปกครองใหเปนไปตามระเบยบกฎเกณฑนน

เมอเชอวาชวตทดทางศลธรรมและทางอนๆ เปนไปไดในสงคมการเมองเทานน แลวสงคมการเมองเชนไรคอสงคมการเมองทด คำาตอบอยทจกกวตตสตร3 ในสตรนพทธะปฏเสธการปกครองทใชอำานาจเผดจการตามอำาเภอใจ (อตตาธปไตย) และเสนอวาการปกครองทดคอการปกครองทถอธรรมเปนใหญ (ธรรมาธปไตย) หมายถง การปกครองทใหความเปนธรรมแกคนทกกลมและมงประโยชนสขของคนสวนใหญเปนเปาหมาย ธรรมมความสำาคญเพยงใดตอชวตทางสงคมการเมอง ทมไบห (Stanley J. Tambiah 1929–2014) วเคราะหใหเหนผานสญลกษณ “จกร” กบ “คทา” ของกษตรยวา

สญลกษณแหงธรรมในชวตทางการเมองของชาวพทธคอ “กงลอ” (จกร) ซงนำามาใชแทนคทาของกษตรยทเปนสญลกษณแหงอำานาจสทธขาดในคมภรธรรมศาสตรและคำาสอนของเกาฏลยะ (อรรถศาสตร-ผเขยน) สญลกษณ (จกร) นนทำาใหธรรมกบการเมองเกยวของกนอยางสงสด (และ) ทำาใหทฤษฎการเมองบนฐานของธรรมในพทธศาสนาวางอยบนหลกอหงสา (nonviolence) การไมเบยดเบยน และความเมตตากรณาในศลปะการปกครอง4

มขอสงเกตวา ในสงคมศาสนาสมยพทธกาลทศาสนากบรฐ-การเมองไมไดแยกจากกน ผนำาทางศาสนาอยางเชนพวกพราหมณเขาไปมตำาแหนงในโครงสรางอำานาจรฐ เชนเปนปโรหต เปนผประกอบพธกรรมของราชสำานก วางระเบยบการปกครองและกฎหมาย เชนแตงคมภรธรรมศาสตรรองรบระบบราชาธปไตย5 แตพทธะและสงฆะไมไดเขาไปมตำาแหนง อำานาจใดๆ

สรพศ ทวศกด 3

ในโครงสรางการปกครองของรฐ ขณะเดยวกนกเปนอสระจากระบบวรรณะดวย วธการของพทธะในการเสนอธรรม คอวธการตงคำาถาม วพากษวจารณความคดความเชอและอำานาจของชนชนนำา (elites)6 แลวจงเสนอความคดใหมทตางออกไป การตงคำาถามตอความเชอและอำานาจของชนชนนำาเปนไปได กเพราะพทธะและสงฆะมสถานะเปนอสระจากรฐและระบบวรรณะ

ตอมาในสมยพระเจาอโศกแหงราชวงศเมารยะ (พ.ศ. 270-312) คำาสอนเรองการปกครองทถอธรรมเปนใหญในไตรปฎก ไดเปนฐานใหเกด “พทธศาสนาแบบอโศก” (Asokan Buddhism) ทสราง “สงคมทถกออกแบบตามอดมคตพทธศาสนา”7 และสถาปนา “รฐพทธศาสนา” (Buddhist State) ขน จากนนพทธศาสนาแบบอโศกกแพรออกไปนอกอนเดย โดยคณะสงฆมบทบาทสำาคญในการเผยแพรวฒนธรรมทกาวหนากวาจากอนเดยสภมภาคตางๆ ในเอเชยอาคเนยทยงมวฒนธรรมดอยพฒนากวา8 เรายากจะประเมนความสำาเรจอยางเปนรปธรรมของแนวคดการปกครองทถอธรรมเปนใหญ นอกจากคำาพรรณนาเกยรตคณอนยงใหญของพระเจาอโศกแลว กษตรยแหงนครรฐตางๆ ทอางสถานะธรรมราชาแบบพระเจาอโศก กไมมใครปรากฏเกยรตคณอยางพระเจาอโศกอกเลย ทเหนไดชดคอ พทธศาสนามพฒนาการไปในทางทตกเปนเครองมอของรฐมากขนโดยลำาดบ เชน มการตความพทธศาสนายกยองใหกษตรยเปนสมมตเทพ, พระโพธสตว พระพทธเจาอยหว ขณะทมการแตงตงพระสงฆใหเปน “พระราชาคณะ” มสมณศกดหรอศกดนาพระทมลำาดบสงตำาทางชนยศ และไดรบพระราชทานทดน ขาทาสบรวาร9

พทธศาสนากบรฐสมยใหมในอาเซยนขณะทยคฟนฟศลปวทยาการ (renaissance) ในยโรป ไดเกดคำาถาม

ตออำานาจศาสนจกรวาขดกบหลกคำาสอนในไบเบลเองหรอไม เชนคำาถามทวาทำาไมศาสนจกรจงขาย “บตรอภยบาป” จนกลายเปนขออางในการปฏรปศาสนา (Reformation) สงผลใหแยกนกายโปรเตสแตนตและนกายอนๆ และตามมาดวยสงครามระหวางนกายศาสนาครสตกนเวลายาวนานรวม 30 ป10 เมอเขาสยคสวางทางปญญา (the Enlightenment) ไดเกดคำาขวญ “จงกลาคด! (sapere aude) จงกลาทจะใชความคดของตนเอง”11 ทสะทอนถงจตสำานกใหมทหลดจากความเชอฝงหวมาตลอดยคกลางวา คำาตอบเกยวกบความจรง ความด การมชวตทด และระบบสงคมการเมองทดเปนสงทพระเจา

4 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

กำาหนดใหมาแลวอยางตายตว มนษยเพยงแตเชอฟงและทำาตาม ทำาใหเกดคำาถามสำาคญตอศาสนาอกวา ศลธรรมแบบศาสนา (religious morality) มสถานะเปน “ศลธรรม” ไดจรงหรอไม ศาสนาเปนเพยงความเชอสวนตว หรอความเชอเชงวฒนธรรมประเพณของคนกลมหนงๆ คำาถามดงกลาวไดกอเกด “ศลธรรมแบบโลกวสย” (secular morality) ทถอวาหลกการใดๆ ทจะเปนศลธรรมไดตองอธบายไดวาเปน “หลกการสากล” (universal principle) ทอยบนพนฐานของการเคารพสทธ เสรภาพ ความเสมอภาค ศกดศรของมนษย และถอวาปจเจกบคคลมอสระในตวเอง (autonomy) ทจะตดสนวาอะไรถก อะไรผด การมศลธรรมจงไมใชการทำาตามความเชอทางศาสนาหรออำานาจศาสนจกร, อำานาจรฐ แตหมายถงการกระทำาตามเหตผลของตวเองทตดสนวาอะไรคอความถกตอง12

การเกดขนของศลธรรมแบบโลกวสยดงกลาว กอใหเกดแนวคดในยคสมยใหม (modern age) เกยวกบ “ความเปนปจเจกบคคล” (individuality) ทถอวาปจเจกแตละคนมสทธอำานาจเปนของตวเองในทางศลธรรมและการมสวนรวมทางการเมองและอนๆ ขณะเดยวกนกเกดแนวคดโลกวสย (secularism) และขบวนการทำาใหเปนโลกวสย (secularization) ในทางศลปะ การศกษา วฒนธรรม ศาสนาและอนๆ โดยเฉพาะประเดนศาสนาไดเกดแนวคด “แยกศาสนาจากรฐ” (separation of church and state) ถอวารฐสมยใหมจะนำาความเชอหรอความจรงสงสดทางศาสนามาเปนหลกการปกครองแบบยคเกาไมได ตองปกครองดวยหลกการทางโลกทมเหตผลและเปนวทยาศาสตร แยกศาสนาจากพนทสาธารณะหรอพนททางการเมอง ถอวาศาสนาเปนเรองสวนตว เปนเสรภาพสวนบคคลทจะนบถอหรอไมนบถอศาสนาใดๆ กได รฐตอง “เปนกลางทางศาสนา” (religious neutral) คอไมอปถมภหรอสงเสรมศาสนาใดๆ แตไมปฏเสธศาสนา ขณะเดยวกนกไมปฏเสธ การตอตานศาสนาใดๆ ดวย รฐเพยงรกษาเสรภาพและความเสมอภาคใน การนบถอศาสนา และการปฏเสธศาสนา ตราบทการนบถอและการปฏเสธ นนๆ ไมละเมดสทธคนอน13

แตการเปลยนผานสสภาวะสมยใหมในประเดนทางศาสนา-การเมองของอาเซยนกลบดำาเนนไปในทศทางตรงกนขาม คอแทนทศาสนจกรและความเชอทางศาสนาจะถกทาทายจาก “ขางใน” เหมอนทเกดขนในยโรป แตศาสนจกรและความเชอทางศาสนากลบกลายเปนฐานทมนเผชญการ

สรพศ ทวศกด 5

ทาทายจาก “ขางนอก” อนไดแก ศาสนาครสตและปรชญาความคดสมยใหมทรกเขามาในยคอาณานคม (colonial age) พมา ลาว กมพชา (และประเทศตางๆ ในเอเชย) ลวนถกเปลยนโครงสรางการปกครอง (เปลยนโครงสรางอำานาจสวนบน) โดยประเทศเจาอาณานคม คณะสงฆและชนชนกลางใหมของประเทศเหลานน ไดพยายามสรางเอกลกษณของชาต ความเปนชาตนยม (nationalism) ใหองอยกบพทธศาสนาซงถอกนวาเปนมรดกทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของชาตทสบเนองมายาวนาน

ทวาพทธศาสนาจะสามารถดำารงอยไดอยางมความหมายในระบบการปกครองแบบสมยใหม กจำาเปนตองตความใหม เชน ตความพทธศาสนาใหมความเปนเหตผล เขากนไดกบวทยาศาสตร มความเปนประชาธปไตย และ/หรอเปนสงคมนยม จนเกดความพยายามเสนอแนวคดประชาธปไตยแบบพทธ (Buddhist democracy) สงคมนยมแบบพทธ (Buddhist socialism)14 ในพมา เวยดนาม ลาว กมพชาในระดบเขมขนแตกตางกนไปตามบรบทของตวเอง

พทธศาสนากบรฐสยามสมยใหมการเปลยนแปลงสความเปนสมยใหมของพทธศาสนาในสยาม

แมจะเปลยนในยคอาณานคมเชนเดยวกบประเทศตางๆ ในเอเชยอาคเนย แตเนองจากสยามไมไดตกอยในอำานาจของประเทศเจาอาณานคมโดยสมบรณเหมอนประเทศอนๆ โครงสรางอำานาจสวนบนของรฐจงไมไดถกเปลยนโดยประเทศเจาอาณานคม ฉะนน ชนชนปกครองสยามจงเปนผนำาการเปลยนแปลงสสภาวะสมยใหมภายใตกรอบคด “การปฏรป (reformation)” หมายถง “การปรบปรงใหดขน” โดยการยกเลกของเกาทลาหลงทงไป รกษาของเกาทดเอาไว และรบเอาของใหมทดเขามา ภายใตกรอบคดนชนชนนำาจงเปนผผกขาดอำานาจในการตดสนวาอะไรคอของเกาทควรรกษาไวและอะไรคอของใหมทควรรบเขามา ซงการรกษาของเกาไวและรบของใหมเขามาตองตอบโจทยสำาคญวาจะเปนการรกษาความมนคงของสถานะ อำานาจของชนชนนำาไวไดหรอไม อยางไร

พทธศาสนากถกปฏรปเพอตอบสนองความมนคงแหงสถานะ อำานาจของชนชนนำา ดวยการกอตงนกายสงฆของราชสำานกขนใหม คอ “ธรรมยตกนกาย” โดยรชกาลท 4 (ขณะเมอผนวชเปน “วชรญาณภกข” 27 พรรษา) กอตงศาสนจกรทมอำานาจทางกฎหมายในสมยรชกาลท 5 คอ “มหาเถร

6 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

สมาคม” เปนระบบการปกครองสงฆสมยใหมทรวมศนยอำานาจปกครองพระสงฆทวราชอาณาจกรไวทกรงเทพฯ เลยนแบบระบบราชการทสรางขนใหม และในสมยรชกาลท 6 ไดมการตความพทธศาสนาเพอสรางอตลกษณความเปนไทยภายใตอดมการณชาต ศาสนา พระมหากษตรย โดยรชกาลท 6 ยนยนวา “พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจำาชาตของเรา...ศาสนาในสมยนเปนของทแยกจากชาตไมได ...เพราะเหตฉะนน เปนความจำาเปนทเราทงหลายผเปนคนไทย จะตองมนอยในพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาสำาหรบชาตเรา”15 และใช “สขาว” ในธงไตรรงคเปนสญลกษณ เทากบทำาใหพทธศาสนากลายเปนพทธศาสนาชาตนยมสมบรณแบบ

นคอพทธศาสนาแบบทเรารจกกนในปจจบนวา “พทธศาสนาไทย” (Thai Buddhism) ซงธงชย วนจจะกล เรยกวา “พทธมรดกสมบรณาญาสทธราชย”16 เพราะเปนพทธศาสนาทถกวางกรอบโครงสรางอำานาจคณะสงฆและกรอบการตความคำาสอนสนบสนนอดมการณอนรกษนยมขนมาตงแตสมยสมบรณาญาสทธราชย ปจจบนแมจะมการตความพทธศาสนาในแงตางๆ แตกไมพนไปจากกรอบน กลาวรวมๆ แลวเราสามารถมองเหน “ปญหาแกนกลาง” ในความสมพนธของพทธศาสนากบรฐสยามในยคปรบตวเขาสสภาวะสมยใหม ดงน

1. การกอตงศาสนจกรของรฐขน ทำาใหเกดปญหาพนฐาน 2 ประการ คอ (ก) ทำาใหเกดคำาถาม (คลายกบคำาถามตอศาสนจกรโรมนคาทอลกในยคปฏรปศาสนายโรป) วา อำานาจศาสนจกรทรฐสยามตงขนขดหลกการของระบบสงฆะตามธรรมวนยหรอไม เพราะระบบสงฆะตามธรรมวนยทพทธะกอตงขนนน คอสงฆะทเปนอสระจากรฐและเนนการกระจายอำานาจปกครองกนเองตามสายครอาจารย ไมมองคกรสงฆทเปนศนยกลางอำานาจปกครอง และพระสงฆตามธรรมวนยยอมไมมยศศกด ตำาแหนง อำานาจทางกฎหมายในโครงสรางการปกครองของรฐ และ (ข) อำานาจศาสนจกรขดหลกเสรภาพทางศาสนาหรอไม เพราะ “เสรภาพทางศาสนา” (freedom of religion) ในความหมายสมยใหม คอเสรภาพตามกรอบคดเสรนยม (liberalism) ทถอวาการตความคำาสอน และการปฏบตพธกรรมทางศาสนาใดๆ เปนเสรภาพของปจเจกบคคลหรอกลมบคคล อำานาจรฐจะเขาไปแทรกแซงขดขวางไมไดตราบทไมมการละเมดสทธคนอน แตอำานาจทางกฎหมายของมหาเถรสมาคมสามารถแทรกแซงขดขวางเสรภาพทางศาสนาได เชน ลงโทษครบาศรวชยในขอหา

สรพศ ทวศกด 7

เปนพระอปชฌายเถอน ทงๆ ทตาม “หลกธรรมวนย” และมตของสงฆในสายครอาจารยเดยวกนถอวาครบาศรวชยมความชอบธรรมในการเปนพระอปชฌาย ไมจำาเปนตองถกแตงตงโดยคำาสงตามกฎหมายของมหาเถรสมาคม และตาม “หลกเสรภาพทางศาสนา” ครบาศรวชยยอมมอสระยดถอปฏบตตามความเชอทางศาสนาของตนเองได

คำาถามดงกลาวสะทอน “ภาวะยอนแยง” (paradox) ในระดบพนฐานคอ ขณะทศาสนจกรอางวาใชอำานาจตามกฎหมายในการรกษาความบรสทธถกตองของธรรมวนย แตอำานาจตามกฎหมายนนเปนอำานาจเผดจการทขดกบหลกการพนฐานของธรรมวนยทเนนการกระจายอำานาจหรอไม และขณะทศาสนจกรทตงขนนนเปน “ศาสนจกรสมยใหม” แตอำานาจตามกฎหมายของศาสนจกรขดกบหลกเสรภาพทางศาสนาในความหมายทใชกนในสงคมสมยใหมหรอไม

2. การตความพทธศาสนาใหทนสมย คอ ตความวาพทธศาสนาเปนศาสนาทมเหตผล เปนวทยาศาสตร แตทจรงแลวไมสามารถจะมความเปนเหตผล (rationality) และมความเปนวทยาศาสตร (scientization) ไดจรง เพราะความมเหตผลและเปนวทยาศาสตรในความหมายสมยใหม ตองมเสรภาพจะตรวจสอบโดยการตงคำาถาม วพากษวจารณ โตแยงหรอพสจนหกลางดวยขอมลไดตรงกนขามไดอยางถงทสด แตการตความพทธศาสนาสนบสนนความมบญบารมและคณธรรมของชนชนนำา ไมสามารถใชเสรภาพดงกลาวตรวจสอบได

3. มการแยก “ทางธรรม” กบ “ทางโลก” โดยถอวาทางธรรมเปนเรองของธรรมชนสง (โลกตตรธรรม) ทควรสงวนไวสำาหรบพระทมงปฏบตเพอความหลดพน สวนทางโลก ฆราวาสควรปฏบตตาม “ศลธรรมทางโลก” (โลกยธรรม) ทเรยกวา “คหปฏบต” เชน ศล 5 ทศ 6 การละเวนอบายมข การคบมตรด เปนตน แตยอมแตกตางอยางสนเชงกบ “secular morality” ในโลกสมยใหม ทถอวาการมศลธรรมไมไดผกตดอยกบการปฏบตตามความเชอทางศาสนา ศลธรรมเกดจากปจเจกแตละคน “คดเอง” หรอใชเหตผลอยางเปนตวของตวเองในการตดสนวาอะไรถกหรอผด แตตองเคารพสทธ เสรภาพ ศกดศรความเปนมนษยของตวเองและคนอนเสมอภาคกน ทวาศลธรรมทางโลกของพทธศาสนาไมไดยดโยงอยกบกรอบคดเรองสทธ เสรภาพ ความเสมอภาคและศกดศรของมนษยในความหมายสมยใหมแตอยางใด

8 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

ฉะนน ศลธรรมทางโลกตามคำาสอนพทธศาสนา จงอยใน concept ของ “religious morality” ไมเกยวใดๆ กบ concept ของ “secular morality” การปลกฝงศลธรรมทางโลกตามคำาสอนพทธศาสนาผานสถาบนศาสนาและระบบการศกษาของรฐ ตงแตสมยรชกาลท 5 จนถงปจจบน จงอาจสราง “คนดทางศาสนา” ทนำาหลกธรรมพทธศาสนาไปปฏบตเพอความสขความเจรญในการดำาเนนชวตสวนตว แตไมสามารถจะสราง “พลเมองด” ทมอดมการณและจตสำานกปกปองสทธ เสรภาพ ความเสมอภาค และศกดศรของมนษยตามกระบวนทศนโลกสมยใหมได

พทธศาสนากบรฐหลงปฏวตสยามหลงปฏวตสยาม 2475 พทธศาสนาไทยกไมเคยถกทาทายจาก

กระแสแนวคดโลกวสยและขบวนการ secularization อยางจรงจง จงไมมการแยกศาสนาจากรฐ-การเมอง อยางไรกตาม มประเดนสำาคญบางอยางทควรกลาวถง คอ

1. ชนชนนำาฝายอนรกษนยมพยายามตอสเพอฟนฟ “อำานาจนำาทางการเมอง” (political hegemony) กลบคนมา แตไมใชการกลบคนสระบอบสมบรณาญาสทธราชย หากแตเปนระบบการเมองภายใตชอ “ประชาธปไตยแบบไทย” ทพวกเขามอำานาจผกขาดการกำาหนดนยามความหมาย ลมกตกา และออกแบบกตกาใหม พรอมๆ กบมอำานาจนำาทางการเมองทอยเหนอหรอมอำานาจกำากบรฐบาลทมาจากการเลอกตงของประชาชน ในทสดฝายอนรกษนยมกเอาชนะฝายคณะราษฎรไดตงแตทศวรรษ 2490 ประชาธปไตยแบบไทยถกสถาปนาขนในชอ “ระบอบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยทรงเปนประมข” ในรฐธรรมนญ 2492 เปนตนมา

แตอำานาจนำาทางการเมองจะประสบความสำาเรจได จำาเปนตองไดรบความเชอถอและความจงรกภกดจากประชาชน ฉะนน การสราง “อำานาจนำาทางวฒนธรรม” (cultural hegemony) เพอสนบสนนอำานาจนำาทางการเมองจงมความจำาเปน การตความพทธศาสนาสรางอำานาจนำาทางวฒนธรรมของชนชนนำาฝายอนรกษนยมจงเรมขนโดยพระองคเจาธานนวต (พระวรวงศเธอ กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร) ซงมบทบาทสำาคญหลงจากการรฐประหาร พ.ศ. 2490 คอเปน 1 ใน 5 ของคณะอภรฐมนตร และคณะผสำาเรจราชการแทนพระองคในรชกาลท 9 เปนประธานองคมนตรและเคยเปนพระอาจารย

สรพศ ทวศกด 9

ผถวายการอบรมตระเตรยมยวกษตรยทงสองพระองคเพอขนเปนกษตรย พระองคเจาธานนวตมองวา รฐธรรมนญหลง 2475 ลวนเปน “Pure Foreign Institution” (สถาบนทแปลกปลอม)17 และเสนอวา สถาบนกษตรยไทยอยภายใตรฐธรรมนญตามประเพณ คอพระมนธรรมศาสตรมาแตโบราณ และมอำานาจภายในกรอบของ “ทศพธราชธรรม” ตองทรงเปน “ธรรมราชา” หรอทรงเปรยบเหมอนบดาปกครองบตร เปน The Great Elect อยแลว คอประชาชนรวมกนเลอกแลวเทดทนขนเปนเจาชวต เจาแผนดนตามคต “อเนกชนนกรสโมสรสมมต”18 แต “ธรรมราชา” ทตความกนใหมนคอ “ธรรมราชาสมยใหม” ตางจากธรรมราชาสมยโบราณทกษตรยไมไดมหนาทดแลประชาชน แตรกษาสถานภาพตวเองและอยในวง ไมจำาเปนตองทำาทกอยาง แตกษตรยทคดวาตองรบใชประชาชนนนเปนกษตรยสมยใหม19

ถามองจากเกณฑ “ความเปนเหตเปนผล” (rationality) ซงเปนลกษณะสำาคญอยางหนงของสภาวะสมยใหม กตองถอวาความคดเรอง “ธรรมราชาสมยใหม” ทเนนการเสยสละเพอประชาชน ยอมมความเปนเหตเปนผลมากกวาธรรมราชาสมยเกาทเนนความเชอเรองบญบารม แตปญหาคอ เมอพดถงความเปนเหตเปนผลในสงคมประชาธปไตยสมยใหมนน ยอมหมายถงความเปนเหตเปนผลภายใต “เสรภาพ” ในการตงคำาถาม วพากษวจารณ พสจนหกลางไดดวยทศนะหรอขอมลดานตรงกนขามอยางถงทสด ทวาธรรมราชาสมยใหมกลบมสถานะและอำานาจตามรฐธรรมนญและกฎหมายอนอยเหนอเสรภาพดงกลาว20 เทากบวาการตความพทธศาสนาสนบสนนอำานาจนำาทางวฒนธรรมของฝายอนรกษนยมใหมความทนสมย เปนเหตเปนผลมากขน กลบ “ยอนแยง” กบอำานาจนำาทางการเมองทถกสถาปนาขนโดยรฐธรรมนญและกฎหมายอนซงอยเหนอเสรภาพในการตงคำาถาม วพากษวจารณ พสจนหกลางไดดวยทศนะหรอขอมลดานตรงกนขาม

ปญหาสำาคญทตามมาคอ การตความพทธศาสนาสรางอำานาจนำาทางวฒนธรรมดงกลาวเทนำาหนกไปท “ตวบคคล” ขณะทอำานาจนำาทางการเมองเชง “สถาบน” ทสถาปนาขนในรฐธรรมนญและกฎหมายอนคออำานาจทอยเหนอกตกาเสรประชาธปไตย ยอมเปนการสรางสภาวะยอนแยงทกลายเปนปญหาของฝายอนรกษนยมเองวา จะสามารถสรางบคคลทมบคลกภาพครองอำานาจนำาทางวฒนธรรมตอๆ ไปไมสนสดไดอยางไร และกลายเปนปญหาสำาหรบสงคมไทยโดยรวมวา หากไมมบคคลทมบคลกภาพครองอำานาจนำาทาง

10 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

วฒนธรรมเหนอจตใจประชาชนแบบทผานๆ มา ขณะทอำานาจนำาทางการเมองในเชงสถาบนยงคงอยในรฐธรรมนญและกฎหมายอน ภายใตสภาวะยอนแยงเชนนการสรางประชาธปไตย (democratization) จะดำาเนนไปอยางเปนเหตเปนผลและอยางสนตวธไดอยางไร

2. ขอเสนอ “แยกศาสนาจากรฐ” ของปญญาชนฝายซาย เพอโตแยงการใชพทธศาสนาเปนเครองมอสนบสนนสถานะและอำานาจของชนชนนำาฝายอนรกษนยมชวงทศวรรษ 2490 เหนไดในงานของอศน พลจนทร หรอ “นายผ” (พ.ศ. 2461-2532) เขาเขยนบทความ “ศาสนาถกกระชากไปสตะแลงแกง” ในนามปากกา “อนทรายธ” เผยแพรในอกษรสาสน ฉบบประจำาเดอนพฤศจกายน 2492 เสนอให “แยกศาสนาจากรฐ” วา

อนทจรงศาสนาเปนเรองสวนตวของประชาชน ไมใชเรองสวนรวม จงควรแยกกนใหเดดขาดจากรฐและจากการอบรมสงสอนประชากรของประเทศ ไมควรทใครจะถกกดกน หวงหาม หรอรงแก ในการทใครจะนบถอศาสนาใดศาสนาหนง…21

ขอเสนอดงกลาวสะทอนมมมองแบบขบวนการ secularization แตขณะเดยวกนกเปนการวพากษศาสนาบนจดยนลทธมารกซ (Marxism) ดวยวา “...ศาสนาเปนยาเสพตด เพราะยอมกอตงขนบนศรทธาของประชาชน จงเปนดงยาฝนของประชาชน ฉะนน การจดการศาสนาในทางทถกตองแลว ประชาชนทกคนกยอมมความเสร”22 อยางไรกตาม การยนยนวา “ศาสนาเปนเรองสวนตวของประชาชน” ยอมไมใชขอเสนอเพอทำาลายศาสนา หรอเสนอใหรฐ “ไมมศาสนา” ดงทฝายอนรกษนยมโจมต เพยงแตเปนการเสนอใหศาสนามตำาแหนงแหงทอนเหมาะสมในสงคมสมยใหมเทานน

ขณะทชนชนฝายอนรกษนยมสราง “ความทรงจำารวม” ทางประวตศาสตรวา พทธศาสนากบสถาบนกษตรยและวถชวตของชนชาตไทย เปนอนหนงอนเดยวมาโดยตลอด ทำาใหประเทศชาตอยรอดมาได เปนชาตทมเอกลกษณทางประวตศาสตรและวฒนธรรมเปนของตวเองทเราควรภาคภมใจ ฉะนน โดยความทรงจำารวมทางประวตศาสตรดงกลาว จงไมมเหตผลทสงคมไทยตองแยกศาสนาจากรฐ เพราะนอกจากสงคมเราจะไมมการใชศาสนากดขประชาชนเหมอนประวตศาสตรของโลกตะวนตกแลว ความเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางพทธศาสนากบสถาบนกษตรย ยงชวยใหชนชนนำาปกครองโดยธรรมและหลอหลอมจตใจคนไทยใหเปดกวางตอศาสนาอนๆ ทเขามาเผยแผ

สรพศ ทวศกด 11

ในไทยไดอยางเสร โดยไมมความขดแยงจนเกดสงครามศาสนาและระหวางนกายศาสนาดงทเคยเกดขนในโลกตะวนตก23

แตจตร ภมศกด (พ.ศ. 2473-2509) ไดเสนอขอโตแยงบนกรอบคดแบบมารกซสมทมนยสำาคญสนบสนนขอเสนอแยกศาสนาจากรฐของนายผ ชดเจนขน ในบทความทเขาเขยนขณะทยงเปนนสตจฬา ป 2 ชอยาววา “พทธปรชญาแกสภาพสงคมตรงกเลส วตถนยมไดอะเลคตคแกสภาพสงคมตรงตวสงคมเองและแกไขดวยการปฏวต มใชปฏรปตามแนวทางของสทธารถ ปรชญาวตถนยมไดอะเลคตคกบปรชญาของสทธารถผดกนอยางฉกรรจทตรงน” ชอสนของบทความนคอ “ผตองเหลอง” ซงไดกลายเปนบทความประวตศาสตร เพราะจตรถกนสตหวอนรกษนยมจบ “โยนบก” และถกสงพกการเรยน

สาระสำาคญในบทความนม 2 สวนหลกๆ คอ การเสนอขอโตแยงปญหาเชงโครงสรางและปญหาเชงปรชญาความคด ปญหาเชงโครงสรางทจตรชใหเหนคอ ระบบสงฆไทยไมไดชวยใหพระสงฆประพฤตปฏบตตนตามหลกการทแทจรงของพทธศาสนา หากเปนระบบทรองรบอภสทธของคนจำานวนหนงทอาศยผาเหลองบวชเขามาเพอยกระดบทางชนชนของตนเอง และทำาใหคนจำานวนหนงใช “ผาเหลอง” บงหนาทำามาหากนเอาเปรยบสงคม สวนปญหาเชงปรชญาความคด เปนการโตแยงความคดของฝายอนรกษนยมททงตความพทธศาสนาสนบสนนประชาธปไตยแบบไทย รวมทงมฝายกาวหนาพยายามเสนอวาพทธศาสนาเปนสงคมนยม จตรชใหเหนความแตกตางวา พทธปรชญาแมจะคลายกบมารกซสมในแงทตองการยกระดบสงคมใหยตธรรมขน แตกแตกตางอยางสำาคญตรงทพทธปรชญามงแกปญหาสงคมทกเลสคน ทวามารกซสมมงแกปญหาทตวระบบหรอโครงสรางทางสงคม อกอยาง สทธารถ (พทธะ) เปนเพยง “นกปฏรป” ไมใช “นกปฏวต” วธการของสทธารถจงเปนการ “ประนประนอม” ทยงไงๆ ชนชนนำายคเกากสามารถดำารงสถานะทไดเปรยบอยเสมอไป แตมารกซสมมงใหเกดการปฏวตประชาชนเพอเปลยนแปลงโครงสรางสงคมอยางถงราก

แมจะถก “ประชาทณฑ” เพราะบทความดงกลาว แตพลงความคดท “ตกผลก” ของจตรกไมมอำานาจใดหยดยงได ในเวลาตอมาเขาไดเขยนหนงสอ “โฉมหนาศกดนาไทย” ในนามปากกา “สมสมย ศรศทรพรรณ” เนอหาเปนการฉายใหเหนภาพโครงสรางความสมพนธระหวางรฐกบศาสนา

12 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

ทมความหมายตรงขามอยางสนเชงกบความทรงจำารวมทางประวตศาสตรทฝายอนรกษนยมปลกฝงประชาชน โดยจตรชใหเหนวา ภายใตโครงสรางความสมพนธระหวางศาสนากบรฐตามทเปนมาและเปนอย สถาบนการปกครองและสถาบนศาสนามความสมพนธในเชงอปถมภคำาจนกน มผลประโยชนรวมกนตลอดมา ภายใตความสมพนธเชนนศาสนายอมจะถกใชเปนเครองมอมอมเมาประชาชนใหสยบยอมและจงรกภกดอยใตอำานาจผปกครองมากกวาจะมสำานกลกขนมาตอสเรยกรองความเปนธรรมทางสงคม และยอมเปนผลเสยตอพทธศาสนาเอง เพราะทำาให “คงเหลออยแตเฉพาะรางของพทธศาสนาทกลายเปนยาฝนมอมเมาประชาชน”24 ซงไมไดหมายความวาจตรปฏเสธหลกปรชญาพทธศาสนา

แตสงทจตรรวมทงนายผปฏเสธคอ ระบบความสมพนธเชงอปถมภระหวางสถาบนการปกครองกบสถาบนศาสนา ทผลตสรางศาสนาในรปของความเชอ ประเพณ พธกรรมสนบสนนการปกครองทไมใหสทธ เสรภาพ ความเสมอภาคแกประชาชน และสรางสำานกของผใตปกครองใหสยบยอมตออำานาจของชนชนบน เพราะถกปลกฝงใหเชอในบญบารมและคณธรรมผปกครองตามคำาสอนทางศาสนา

วาโดยสาระสำาคญ ขอเสนอ “แยกศาสนาจากรฐ” ตามความคดของนายผและจตร กคอขอเสนอใหศาสนาเปนเรองสวนตวของประชาชน ซงสอดคลองกบหลกการของรฐโลกวสยในยคสมยใหม และสอดคลองกบหลกปรชญาพทธเองทมงแกกเลสหรอความทกขทางจตใจของปจเจกบคคล เพราะ “ราง” ของพทธศาสนาทรบใชรฐเปนรางทไร “จตวญญาณ” แหงความพนทกข แมแตพลงจตสำานกทอยากเหนสงคมเสมอภาคมากขนตามเจตนารมณของพทธะกถกบดเบอนไป เพราะรฐไดสถาปนาศาสนจกรใหพระสงฆมระบบชนชนหรอฐานนดรศกด เพอเปนกลไกสนบสนนอำานาจและอดมการณอนรกษนยมมายาวนาน

ขอวพากษความสมพนธระหวางรฐกบศาสนาของนายผและจตรไดเผยใหเราไดเหนวา ประวตศาสตรสยามไทยในแงการใชศาสนาครอบงำากดขกไมตางจากประวตศาสตรสงคมตะวนตก เพยงแตอาจมระดบและรายละเอยดตางกน แตการครอบงำากเหมอนกนคอ ทำาใหสงคมไมสามารถจะมเสรภาพ ความเสมอภาคในความหมายสมยใหมไดจรง

สรพศ ทวศกด 13

ปญหาพทธศาสนากบรฐในปจจบนรสโซ (Jean-Jaques Rousseau, 1712–1778) เขยนไวในหนงสอ

“สญญาประชาคม/หลกแหงสทธทางการเมอง” (Du Contract Social) บททวาดวยศาสนาพลเมอง ใจความสำาคญวา มศาสนา 3 ประเภท คอ “ศาสนาของปจเจกบคคล” ทไมมวด ไมมแทนบชา ไมมพธกรรม เปนศาสนาในความหมายทแตละคนสมพนธกบพระเจาโดยตรงทางจตใจของตนเอง เปนศาสนาตามพระวจนะบรสทธ อยางทสองคอ “ศาสนาของพลเมอง” หรอศาสนาแหงรฐ ทสรางความเชอวาพระเจาคมครองประเทศนน มหลกคำาสอน พธกรรม การบวงสรวงทเปนกฎศกดสทธใหพลเมองปฏบตตาม การปฏบตทตางไปจากกฎศกดสทธนนเปนสงทผดและมบทลงโทษ อยางสดทายคอ “ศาสนาของพระ” ไดแก ศาสนาของลามะในทเบต ของชาวญปน และศาสนาครสตในโรม ศาสนาเชนนเมอมาเกยวของกบการเมองหรอรฐ จะทำาใหเกดกฎหมาย 2 ประเภท และชาตสองชาตแกประชาชน ผลกคอการมกฎผสมผสานทเขากนไมไดนนไดทำาลายเอกภาพของสงคม ทำาใหมนษยขดแยงกบตวเอง25

แมรสโซจะไมไดยกตวอยางพทธศาสนาไทย แตมมมองของรสโซเกยวกบศาสนาของพระ ยอมสะทอนภาพปญหาศาสนาของพระในไทยไดชดเจน เพราะรฐไทยไดบญญตกฎหมาย 2 ประเภท ทขดแยงกนและสงผลใหประชาชนขดแยงกบตวเอง เชนรฐไทยบญญตกฎหมายรฐธรรมนญรบรองเสรภาพทางศาสนา ขณะเดยวกนกบญญตกฎหมายสงฆทใหอำานาจรฐแทรกแซงขดขวางเสรภาพทางศาสนาได สงผลใหเกดภาวะยอนแยงในตวเองทงภายในระบบสงฆ โครงสรางอำานาจรฐสวนบน และภาวะยอนแยงในหมประชาชน

1. ภาวะยอนแยงภายในระบบสงฆ คอ ขณะทระบบสงฆะตามธรรมวนยพระสงฆไมมตำาแหนง ฐานนดรศกด และอำานาจทางกฎหมาย ไมเปนกลไกสนบสนนอดมการณและนโยบายรฐ แตระบบสงฆปจจบนทอางวาเปนระบบทปกปองความบรสทธถกตองของธรรมวนย กลบเปนระบบทพระสงฆมทกอยางดงกลาวทขดกบระบบสงฆะตามธรรมวนยเสยเอง ภายใตสภาวะยอนแยงในตวเองเชนนทำาใหพระสงฆม “สองบคลก” คอ บคลกภาพของพระภกษผสละทางโลก ปฏบตเครงครดตามธรรมวนยเพอละกเลส อนเปนบคลกภาพเพอดงดดศรทธาเพอดำารงสถานะเปน “เนอนาบญ” ของประชาชน แตอกบคลกหนงคอบคลกผแสวงหาความกาวหนาแบบโลกยๆ ในเรองยศศกดฐานนดร เพอเตมเตมความพงพอใจใหกบตวเองและสรางการ

14 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

ยอมรบจากสงคม 2. ภาวะยอนแยงในหมประชาชน คอ ปรากฏการณทประชาชน

ฝายหนงอางเสรภาพทางศาสนาในรฐธรรมนญเพอเรยกรองสทธเทาเทยมทางศาสนาในบางเรอง ขณะเดยวกนอกฝายกอางกฎหมายสงฆเพอยบยงการเรยกรองสทธนน เชน การเรยกรองสทธในการบวชภกษณ ยอมสามารถอางเสรภาพทางศาสนาตามรฐธรรมนญได แตขอเรยกรองดงกลาวกถกปฏเสธโดยอำานาจตามกฎหมายสงฆ คอโดยพระบญชาสมเดจพระสงฆราชบาง26 โดยมตมหาเถรสมาคมบาง

จรงอยคณะสงฆและชาวพทธทไมยอมรบการบวชภกษณ ยอมจะอางธรรมวนยและการตความประวตศาสตรวาภกษณไดขาดสายไปแลว จงทำาใหไมสามารถประกอบพธบวชภกษณไดอก เนองจากองคประกอบของการบวชตามทธรรมวนยกำาหนดไววาตองบวชใน “สงฆ 2 ฝาย” คอภกษณสงฆและภกษสงฆไมครบ แตเมอตความเชนนแลว คณะสงฆกใชอำานาจทางกฎหมายสงหามพระสงฆไทยทวประเทศไมใหทำาการบวชภกษณ ประเดนคอ ไมวาพระบญชาสมเดจพระสงฆราช ไมวามตมหาเถรสมาคม หรอการใชอำานาจรฐในกรณอนๆ ในการหามหรอยบยงการบวชภกษณ “ไมใชอำานาจตามธรรมวนย” โดยตรงแตอยางใด ฉะนน ถาพทธศาสนาแยกจากรฐ คณะสงฆกไมมอำานาจทางกฎหมายในการแทรกแซงขดขวางเสรภาพทางศาสนาได ยอมเปนไปไดทประชาชนฝายทเรยกรองการบวชภกษณจะอางเสรภาพทางศาสนาตอรองกบพระสงฆในสายครอาจารยตางๆ วดหรอสำานกตางๆ และเปนไปไดทพระสงฆสายครอาจารยตางๆ วดหรอสำานกตางๆ ทมอสระตความธรรมวนย จะตความธรรมวนยตางกน จงเปนไปไดทจะมพระสงฆบางสาย ครอาจารยบางวดหรอบางสำานกยอมรบทำาการบวชภกษณตามขอเรยกรองของชาวพทธบางกลมทอางเสรภาพทางศาสนาตอรอง

3. การตความพทธศาสนาในทางการเมองนำาไปส “สองมาตรฐานทางศลธรรม” เสมอไป เพราะยดประเพณตความพทธศาสนาสนบสนนคณธรรมของชนชนนำาฝายอนรกษนยม ขณะเดยวกนกอางคณธรรมผปกครองนนตงคำาถาม วพากษวจารณปญหาคณธรรมและจรยธรรมนกการเมอง นอกจากน ยงอางธรรมหรอศลธรรมพทธศาสนาลดทอนคณคาของประชาธปไตยในตวมนเอง เชน ทเสนอกนวาประชาธปไตยตองมธรรมาธปไตยกำากบ จงจะเปนระบบทดได หรอเราจะปกครองระบบอะไรไมสำาคญแตขอใหใชธรรม

สรพศ ทวศกด 15

เปนอำานาจ ไมใชใชอำานาจเปนธรรม27 กระทงตความวาถาคนมศล 5 สทธมนษยชนกไมจำาเปน

...ถาหมมนษยปฏบตอยในศล 5 กไมจำาเปนตองมสงทเรยกวาสทธมนษยชน และถามองใหละเอยดลงไปกจะเหนวาสทธมนษยชนสากลของสหประชาชาตทแยกกระจายไปในรายละเอยดเปนขอยอยมากมายนน กอยในขอบเขตของศล 5 นเอง หรอพนจากนนไปกอยในหลกธรรม เชนเรองทศ 6 เปนตน...28

4. ในทางนตนยพทธศาสนาไทยพฒนาไปในทางผกตดกบรฐมากขนโดยลำาดบ เชน มการเพมบทบญญตเกยวกบพทธศาสนาในรฐธรรมนญ 2540 หมวด 5 แนวนโยบายพนฐานแหงรฐ มาตรา 73 ระบวา

รฐตองใหความอปถมภและคมครองพระพทธศาสนาและศาสนาอน สงเสรมความเขาใจอนดและความสมานฉนทระหวางศาสนกของทกศาสนา รวมทงสนบสนนการนำาหลกธรรมของศาสนามาใชเพอเสรมสรางคณธรรมและพฒนาคณภาพชวต

ตอมารฐธรรมนญ 2550 สวนท 4 แนวนโยบายดานศาสนา สงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม มาตรา 79 กบญญตไวแบบเดยวกบมาตรา 73 ของฉบบ 2540 แตไดเพมขอความตอจาก “พระพทธศาสนา” วา “ซงเปนศาสนาทประชาชนชาวไทยสวนใหญนบถอมาชานาน” และรฐธรรมนญ 2559 หมวด 6 แนวนโยบายแหงรฐ มาตรา 67 ไดบญญตใหความสำาคญเปนพเศษกบพทธศาสนามากขนไปอกวา

รฐพงอปถมภและคมครองพระพทธศาสนาและศาสนาอนในการอปถมภและคมครองพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาทประชาชน

ชาวไทยสวนใหญนบถอมาชานาน รฐพงสงเสรมและสนบสนนการศกษาและการเผยแผหลกธรรมของพระพทธศาสนาเถรวาทเพอใหเกดการพฒนาจตใจและปญญา และตองมมาตรการและกลไกในการปองกนมใหมการบอนทำาลายพระพทธศาสนาไมวาในรปแบบใด และพงสงเสรมใหพทธศาสนกชนมสวนรวมในการดำาเนนมาตรการหรอกลไกดงกลาวดวย

ขอความในวรรค 2 เทากบรฐใหความสำาคญเปนพเศษแกพทธเถรวาทซงขดกบหลกความเปนกลางและความเสมอภาคทางศาสนา ขณะเดยวกนการระบวารฐตองมมาตรการและกลไกในการปองกนมใหม “การบอนทำาลายพระพทธศาสนาไมวาในรปแบบใด” ยอมมความหมายในเชงลดทอนเสรภาพ

16 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

ทางศาสนา เพราะขอความทเปดชองใหตความหมายไดครอบจกรวาลเชนนนยอมเปนเงอนไขใหเกดการ “ลาแมมด” ทางศาสนาไดงายขน สรปกคอ ในทางนตนยรฐไทยเขามาควบคมและแทรกแซงเสรภาพทางศาสนามากขนโดยลำาดบ ในนามการใหความอปถมภและคมครองพทธศาสนา

บทสงทายกลาวโดยภาพรวม พทธศาสนาในอาเซยนเคยเปนพลงสำาคญในการ

เผชญกบลทธอาณานคม โดยเปนฐานทางภมปญญาทใชสรางเอกลกษณทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของชาต ขอดคอประเทศนนๆ มฐานทางภมปญญาและวฒนธรรมในการตอสเพอปลดปลอยตวเองจากอทธพลของประเทศเจาอาณานคม แตเมอผานพนยคอาณานคม แทนทรฐกบศาสนาจะคลคลายความสมพนธไปในทางทเปนอสระจากกน กลบผกตดกนมากขน ผลกคอทำาใหประชาธปไตยและสทธมนษยชนในประเดนเกยวกบความสมพนธระหวางรฐกบศาสนา เสรภาพและความเสมอภาคทางศาสนาปรากฏเปนปญหาเดนชดมากขนเรอยๆ

โดยเฉพาะระบบความสมพนธระหวางรฐกบพทธศาสนาไทยทมลกษณะขดแยงกบทงหลกการพทธศาสนาเองและหลกเสรภาพทางศาสนาในระบอบประชาธปไตยสมยใหม กลายเปนรากฐานของ “สภาวะยอนแยง” ทงภายในระบบสงฆเองททำาใหพระภกษไทยมสองบคลกภาพทขดกน คอบคลกภาพผมงสละทางโลกกบบคลกภาพผมงยศศกดฐานนดรอยางโลกยๆ ทำาใหรฐไทยบญญตกฎหมายสองประเภททขดแยงกนคอกฎหมายรฐธรรมนญรบรองเสรภาพทางศาสนา แตกบญญตกฎหมายสงฆทลดทอนเสรภาพทางศาสนา และทำาใหประชาชนตองขดแยงกนเอง เพราะฝายหนงอางเสรภาพทางศาสนาเพอใหตนเองมสทธเทาเทยมทางศาสนา ขณะทอกฝายหนงกเรยกรองใหคณะสงฆใชอำานาจทางกฎหมายปดกนสทธของฝายแรกได อกทงเปนรากฐานของการสราง “สองมาตรฐานทางศลธรรม” ทำาใหการอางธรรมหรอศลธรรมพทธศาสนาในทางการเมองเปนไปเพออวยชนชนนำาจารตและโจมตนกการเมองทมาจากการเลอกตงของประชาชนอยเสมอไป ภายใตสภาวะเชนน พลงทางปญญาและจตวญญาณของพทธศาสนาไมอาจงอกงามได ขณะทประชาธปไตยและสทธมนษยชนกถกฉดรงไมใหกาวไปขางหนาอยางทควรจะเปน

สรพศ ทวศกด 17

สาเหตของปญหาดงกลาว เกดจากการทความสมพนธระหวางรฐกบศาสนาไมไดถกทาทายจากแนวคดโลกวสยและขบวนการทำาใหเปนโลกวสยในประเดน “แยกศาสนาจากรฐ” อยางจรงจง หากตองการแกปญหาความสมพนธระหวางรฐกบศาสนาทเปนอปสรรคตอความกาวหนาของประชาธปไตยและสทธมนษยชน และเปนตวบนทอนพลงทางปญญาและจตวญญาณของพทธศาสนาเอง แนวคดโลกวสยและการแยกศาสนาจากรฐเปนเรองทสงคมไทยควรหยบยกขนมาถกเถยงกนอยางจรงจง

18 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

เชงอรรถ

1 พระไตรปฎก เลม 11 ทฆนกาย ปาฏกวรรค 2 ไนเจล วอรเบอรตน, ประวตศาสตรปรชญา ฉบบกะทดรด, (กรงเทพฯ : สำานกหนงสอไตฝน, 2556), หนา 86. 3 พระไตรปฎก เลม 11 ทฆนกาย ปาฏกวรรค 4 Stanley. J. Tambiah, World Conqueror and World Renouncer: A Study of Buddhism and Polity in Thailand Against a Historical Background, ( New York: Cambridge University Press, 1976), Pp. 41-42 5 ดการวเคราะหคมภรธรรมศาสตรและอรรถศาสตรของพราหมณ-ฮนด ทเปนรากฐานของการปกครองระบบราชาธปไตยใน ส. ศวรกษ, ความเขาใจในเรองสนธธรรม, (กรงเทพฯ : ศยาม, 2546) 6 ในสงคมศาสนาอนเดยโบราณ ชนชนนำาคอวรรณะกษตรยและพราหมณ พทธะตงคำาถามตออภปรชญาพราหมณทเชอวาพระพรหมสรางโลก และตอระบบศลธรรมทรองรบระบบวรรณะ และปรชญาการเมองแบบพราหมณ สวนการตงคำาถามกบอำานาจชนชนนำานนเหนไดในพระสตรตางๆ ทเลาถงความเลวรายของการใชอำานาจเผดจการตามอำาเภอใจ – ผเขยน 7 Heinz Bechert, Buddhism and Society, (Kandy: Buddhist Publication Society, 1979), p. 5. 8 Ibid., p. 5. 9 ดการวเคราะหความสมพนธเชงอปถมภระหวางรฐกบศาสนาทเออประโยชนระหวางกน ในจตร ภมศกด, โฉมหนาศกดนาไทย, (นนทบร : ศรปญญา, 2550) 10 ไมเคล ไรท, ตะวนตกวกฤตครสตศาสนา, (กรงเทพฯ : มตชน, 2542), หนา 71. 11 อมมานเอล คานต, คำาตอบของคำาถามวา “แสงสวางทางปญญาคออะไร?” แปลโดย โสรจจ หงศลดารมภ, https://philoflanguage.wordpress.com/2013/04/14/คำาตอบของคำาถาม-แสงสวาง/, (เขาถงเมอวนท 4 ตลาคม พ.ศ.2559). 12 คานต (Immanuel Kant, 1724 – 12 1804) คอนกปรชญาคนสำาคญในยคสวางทางปญญาทเสนอความคดทางศลธรรมอนเปนรากฐานของ secular morality แนวคดทางศลธรรมสำาคญของเขาปรากฏใน Groundwork of the Metaphysic of Morals (1785), Critique of Practical Reason (1788) และ Metaphysics of Morals (1797) 13 ดการอภปรายประเดน “การแยกศาสนาจากรฐ” ในโรเบรต ออด, การแบง

สรพศ ทวศกด 19

แยกศาสนจกรออกจากรฐ, แปลโดย วฒ เลศสขประเสรฐ, ใน อกฤษฏ แพทยนอย (บรรณาธการ), ปรชญากบอนาคตของประชาธปไตย, (กรงเทพฯ : โครงการจดพมพคบไฟ, 2554) 14 ดการวเคราะหการเกดขนของ “modern Buddhism” ในศรลงกา, พมาใน Heinz Bechert, Buddhism and Society, (Kandy: Buddhist Publication Society, 1979) และพทธศาสนากบสภาวะสมยใหมในกมพชาใน Anne Ruth Hansen, How to Behave Buddhism and Modernity in Colonial Combodia 1860-1930, (University of Hawai‘i Press, 2007) 15 พระไพศาล วสาโล, “พทธศาสนาไทยในอนาคต แนวโนมและทางออกจากวกฤต, (กรงเทพฯ : มลนธสดศร-สฤษดวงศ, 2546), หนา 35. 16 ธงชย วนจจะกล, ประชาธปไตยทมกษตรยอยเหนอการเมอง, (นนทบร, ฟาเดยวกน, 2556). หนา 207. 17 สนตสข โสภณสร, สถาบนพระมหากษตรยกบประชาธปไตย, (กรงเทพฯ : มลนธเดก, 2555), หนา 180. 18 ธงชย วนจจะกล, ขามใหพนประชาธปไตยแบบหลง 14 ตลา, (กรงเทพฯ : มลนธ 14 ตลา, 2548), หนา 30. 19 ธงชย วนจจะกล, เรองเดยวกน, หนา 30. 20 เชน กฎหมายหมนพระบรมเดชานภาพในสมยสมบรณาญาสทธราชยมอตราโทษสงสด จำาคก 3 ป สมยจอมพลสฤษด ธนะรชต เพมเปน 7 ป และหลงเหตการณ 6 ตลาคม 2519 เพมเปน 15 ป ด ววฒนาการของ “กฎหมายหมนประมาทพระมหากษตรย” ในรอบ 200 ป ตามบรบทสงคมการเมอง, https://freedom.ilaw.or.th/blog/Historyof112 (เขาถงเมอวนท 5ตลาคม พ.ศ. 2559) 21 อางใน วศรต บวงสรวง, พระพทธศาสนากบคอมมวนสต : ความคดและขอถกเถยงของปญญาชนฝายซายในทศวรรษ 2490-2500, ใน พพฒน สยะ บรรณาธการ, สวชญาจารย : รวมบทความทางวชาการเพอเปนเกยรตแดผชวยศาสตราจารยเอมอร นรญราช และอาจารยเชษฐา พวงหตถ เนองในวาระอายครบ 60 ป , (นครปฐม : ภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2555), หนา 92. 22 เรองเดยวกน, หนาเดยวกน 23 ตวอยางการอางเหตผลโตแยงแนวคดการแยกศาสนาจากรฐทำานองน เหนไดในความคดเกยวกบความสมพนธระหวางพทธศาสนากบรฐของพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ใน สรพศ ทวกศกด, พทธศาสนากบรฐ-การเมองสมยใหม : อทธพลทางความคดของพระพรหมคณาภรณและพทธทาสภกข, รฐศาสตรสาร (กนยายน-ธนวาคม 2559), หนา 150-199 24 วศรต บวงสรวง, พระพทธศาสนากบคอมมวนสต : ความคดและ

20 พทธศาสนาในอาเซยนฯ

ขอถกเถยงของปญญาชนฝายซายในทศวรรษ 2490-2500..., หนา 95 25 ฌอง-ฌากส รสโซ, สญญาประชาคม/หลกแหงสทธทางการเมอง, แปลโดยวภาดา กตตโกวท, (กรงเทพฯ : ทบหนงสอ, 2550), หนา 219-231 26 คณะสงฆไทยมกอางพระบญชาสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงชนวรสรวฒน พ.ศ. 2471 หามภกษสงฆในประเทศไทย อปสมบทใหแกสตร มตมหาเถรสมาคมครงตอๆ มากมกอางพระบญชาชน–ผเขยน 27 การตวาระบบการปกครองใดๆ จะเปนระบบทดไดตองมธรรมะ โปรดด พทธทาสภกข, ธรรมะกบการเมอง, (สราษฎรธาน : ธรรมทานมลนธ, 2522), หนา 21 28 พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), สทธมนษยชนสรางสนตสขหรอสลายสงคม, (กระทรวงการตางประเทศจดพมพเนองในโอกาสครบ 50 ป ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต, 2541), หนา 19

รายนามคณะกรรมการบรหารมลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร ป 2559

นางเพชร สมตร ประธานและผจดการนายเกรกเกยรต พพฒนเสรธรรม รองประธานกรรมการนายพนส ทศนยานนท ทปรกษานายธเนศ อาภรณสวรรณ กรรมการนายรงสรรค ธนะพรพนธ กรรมการนายวทยา สจรตธนารกษ กรรมการนางสาวศรประภา เพชรมศร กรรมการนายประจกษ กองกรต กรรมการนางสาวอบลรตน ศรยวศกด กรรมการนายบดนทร อศวาณชย กรรมการนายชาญวทย เกษตรศร กรรมการและเลขานการนายธำารงศกด เพชรเลศอนนต กรรมการและผชวยเลขานการ

‡≈¢Õπÿ≠“µ ∑’Ë µ. ˆ/ÚıÒ˘

‡≈¢∑’˧”¢Õ ∑’Ë ˆ/ÚıÒ˘

„∫Õπÿ≠“µ®—¥µ—Èß ¡“§¡À√◊ÕÕߧ尓√

µ“¡∑’Ë π“¬ªÜ«¬ Õ÷Íß¿“°√≥剥â¢ÕÕπÿ≠“µ®—¥µ—Èß ¡Ÿ≈π‘∏‘‚§√ß°“√µ”√“ —ߧ¡»“ µ√å·≈–¡πÿ…¬»“ µ√å‚¥¬¡’«—µ∂ÿª√– ß§å‡æ◊ËÕ Ò.  à߇ √‘¡°“√®—¥∑”µ”√“¿“…“‰∑¬„π·¢πß —ߧ¡»“ µ√å·≈–¡πÿ…¬»“ µ√å

∑—Èß√–¥—∫¡À“«‘‘∑¬“≈—¬ ·≈–°àÕπ¡À“«‘∑¬“≈—¬Ú. ‡º¬·æ√ൔ√“¢Õß¡Ÿ≈π‘∏‘„πÀ¡ŸàºŸâ Õπ«‘™“ —ߧ¡»“ µ√å·≈–¡πÿ…¬»“ µ√å

∑—Ë«√“™Õ“≥“®—°√Û.  à߇ √‘¡°“√‡√’¬∫‡√’¬ßß“π«‘®—¬ ·≈–µ”√“™—Èπ Ÿß ·≈–√«∫√«¡‡Õ° “√

∑“ß«‘™“°“√ÕÕ°µ’æ‘¡æåÙ.  à߇ √‘¡°‘®°√√¡∑“ß«‘™“°“√¥â“π —ߧ¡»“ µ√å·≈–¡πÿ…¬»“ µ√åı. ‰¡à∑”°“√§â“°”‰√ ·≈–‰¡à‡°’ˬ«¢âÕß°—∫°“√‡¡◊Õß

·≈–¡’∑’˵—Èß ”π—°ß“π·Ààß„À≠à ≥ ¡À“«‘∑¬“≈—¬∏√√¡»“ µ√å ‡¢µæ√–π§√ °√ÿ߇∑æ¡À“π§√ π—Èπ

°√¡°“√»“ π“‰¥âæ‘®“√≥“·≈â« Õπÿ≠“µ„À⥔‡π‘π°“√®—¥µ—È߉¥â ·≈–¢Õ„ÀâªØ‘∫—µ‘µ“¡§” —Ëß·≈–¢âÕ∫—ߧ—∫¢Õß°√¡°“√»“ π“ ‚¥¬‡§√àߧ√—¥

Õπÿ≠“µ ≥ «—π∑’Ë Ú ¡°√“§¡ æÿ∑∏»—°√“™ ÚıÒ˘

(𓬫—™√– ‡Õ’ˬ¡‚™µ‘)Õ∏‘∫¥’°√¡°“√»“ π“

สมมนาประจำาป 2559ASEAN: Siam-Thailand + Japan + China and + India

ศกรท 25 พฤศจกายน พ.ศ. 2559ณ หองประชม ภกามยาว อาคารเรยนรวม (เดม)

มหาวทยาลยพะเยา จงหวดพะเยา

08.00-09.00 ลงทะเบยน / รบประทานอาหารวาง Registration / Tea and Coffee Break09.00–09.30 พธเปดการสมมนา / Opening Ceremony - ศ. พเศษ ดร. มณฑล สงวนเสรมศร อธการบดมหาวทยาลยพะเยา กลาวตอนรบ / Welcoming - ศ. เกยรตคณ คณหญงไขศร ศรอรณ นายกสภามหาวทยาลย พะเยา กลาวแนะนำามหาวทยาลยพะเยา - ศ. เกยรตคณ เพชร สมตร ราชบณฑต ประธานมลนธโครงการ ตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร กลาวรายงาน / Report - คณนนนาท ไชยธรภญโญ รองประธานกรรมการบรษท โตโยตา มอเตอร ประเทศไทย จำากด และกรรมการมลนธโตโยตาประเทศไทย กลาวเปดงาน / Opening - มอบของทระลก และถายภาพหม / Souvenirs Exchange and Group Photos 09.30–12.00 อภปรายรวม / Panel “ASEAN + Japan: Social-Economic- Cultural Connectivity” / อาเซยน + ญปน : ความเชอมโยงสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม คณสรศกด สทองวน | คณซนยา อาโอก | ดร. ชยนต วรรธนะภต | ผศ. ดร. ดวงใจ หลอธนวณชย | คณอดศกด ศรสม ดำาเนนรายการ และนำาอภปราย 12.00–13.00 อาหารกลางวน / Lunch13.00–14.30 แบงหองสมมนาหวขอเฉพาะ / Panels หองท 1 “ASEAN + China: ASEAN and SENO (sud/South, est/East, nord/North, ouest/West) Boundary” / อาเซยน + จน : อาเซยน และ เขตแดนทางบก ทะเล และอากาศ ศ. ดร. ยศ สนตสมบต | รศ. ดร. อกษรศร พานชสาสน |

อ. อครพงษ คำาคณ | อ. ปองขวญ สวสดภกด ดำาเนนรายการ และนำาอภปราย หองท 2 / Room 2 : “Water Scarcity: The Mekong, The Chao Phraya and The Salween Rivers” แมนำาโขง เจาพระยา สาละวน : ปญหานำาในอาเซยน คณเพยรพร ดเทศน | รศ. ดร. ปนแกว เหลองอรามศร | ดร. รอยล จตรดอน | ผศ. มนตรา พงษนล ดำาเนนรายการ และนำาอภปราย หองท 3 “ASEAN Beyond Boundary” / อาเซยนไรพรมแดน ดร. อษามาศ เสยมภกด | ผศ.ดร. ธำารงศกด เพชรเลศอนนต | คณพมพสร เพชรนำารอบ | อ. อกษราภค ชยปะละ | อ. พพฒน ธนากจ ดำาเนนรายการและนำาอภปราย 14.30–15.00 อาหารวาง / Tea and Coffee Break15.00–16.30 แบงหองสมมนาหวขอเฉพาะ / Panels หองท 1 / Room 1 : “ASEAN + India: Mahabharata and Southeast Asia” / อาเซยน + อนเดย : มหาภารตะ และอษาคเนย ศ. พเศษ ดร. ชาญวทย เกษตรศร | อ. คมกฤช อยเตกเคง | คณปยณฐ สรอยคำา | ดร. สงห สวรรณกจ | ผศ. กาญจน ละอองศร ดำาเนนรายการและนำาอภปราย หองท 2 / Room 2 : “State and Church: Buddhism in ASEAN”/ รฐกบศาสนจกร : พทธศาสนาในอาเซยน ภกษณธมมนนทา | คณวจกขณ พานช | อ. สรพศ ทวศกด | คณณฐพงศ ดวงแกว | อ. สมฤทธ ลอชย ดำาเนนรายการและ นำาอภปราย หองท 3 / Room 3 : “LGBT Rights in the ASEAN Community” / LGBT: เพศวถในอาเซยน ผศ. ดร. วศน ปญญาวธตระกล | คณชมาพร แตงเกลยง | คณชานนท ยอดหงษ | ผศ. ดร. อรรจน องคนนนท บณฑตย | อ. ดารารตน คำาเปง | ดำาเนนรายการและนำาอภปราย

พธกรประจำาตลอดงาน สมฤทธ ลอชย