นิยาม …203.157.181.5/yasopho/dtm_yaso/load/h_cpg.pdf ·...

1

คมอเวชปฏบตการดแลผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยฯ Service plan เขตสขภาพท 10

นยาม

การจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจร การจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจรหมายถง การจดบรการดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแผนกผปวยนอก หรอหนวยบรการดานหนาของโรงพยาบาล ทมการเชอมโยง และสะดวกในการปรกษา สงตอ กบแพทยแผนปจจบนอยาเหมาะสม ในโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป หรอโรงพยาบาลชมชนทมความพรอม เชนโรงพยาบาลการแพทยแผนไทย โดยใหบรการรกษาโรคทวไป หรอเฉพาะโรค ซงในเบองตนรกษาเฉพาะโรคน ารองใหบรการรกษาโรคทโดดเดน 4 โรค ไดแก โรคหลอดเลอดสมอง โรคไมเกรน โรคขอเขาเสอม โรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน(ในทนหมายถงโรคจมกอกเสบการภมแพ)ทงนถาหากโรงพยาบาลใดมศกยภาพและความพรอมสามารถด าเนนการโรคอนๆไดตามความเหมาะสม การจดบรการดงกลาว ประกอบดวย การแพทยแผนไทย ตามพระราชบญญตวชาชพการแพทยแผนไทย พ.ศ.2556 หมายถง กระบวนการทางการแพทยเกยวกบการตรวจ วนจฉย บ าบด รกษา หรอปองกนโรค หรอการสงเสรมฟนฟสขภาพของมนษย การผดงครรภ การนวดไทย และใหความหมายรวมถง การเตรยมการผลตยาแผนไทย และการประดษฐอปกรณและเครองมอทางการแพทย ทงนโดยอาศยความรหรอต าราทไดถายทอดและพฒนาสบตอกนมาโดยผประกอบวชาชพทางการแพทยแผนไทย หรอผประกอบวชาชพแพทยแผนไทยประยกต ไดแก

1.1 เวชกรรมไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยการบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมฟนฟสขภาพรวมถงการผดงครรภไทย เภสชกรรมไทย และการนวดไทย ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย 1.2 เภสชกรรมไทย หมายถง การกระท าในการเตรยมยา การผลตยา การประดษฐยา การเลอกสรรยา การควบคม และการประกนคณภาพยา การปรงและการจายยาตามใบสงยาของผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยหรอผประกอบวชาชพแพทยแผนไทยประยกต และจดจ าหนายยาตามกฎหมาวาดวยยา ทงนดวยกรมวธการแพทยแผนไทย 1.3 ผดงครรภไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยการบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมสขภาพหญงมครรภ การปองกนความผดปกตในระยะตงครรภและระยะคลอด การท าคลอด การดแล การสงเสรม และการฟนฟมารดาและทารกระยะหลงคลอด ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย

1.4 นวดไทย หมายถง การตรวจ การวนจฉยการบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมสขภาพโดยใชองคความรเกยวกบศลปะการนวดไทย ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย

2. การแพทยทางเลอก 2.1 การแพทยแผนจน ตามพระราชบญญตการประกอบโรคศลปะ(ฉบบท 4) พ.ศ.2556

การแพทยแผนจน หมายถง การกระท าตอมนษย หรอมงหมายจะกระท าตอมนษยเกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบด การรกษาการปองกน การสงเสรม และการฟนฟสขภาพ โดยใชความรแบบการแพทยแผนจน โดยกจกรรมในการจดบรการครบวงจร เนนเรองฝงเขม โดยผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนจน และผประกอบโรคศลปะสาขาเวชกรรมทผานการอบรมหลกสตรฝงเขม (๓ เดอน) ทกระทรงสาธารณสขรบรอง

2.2 การแพทยทางเลอกอนๆหมายถงการบ าบดรกษาเสรมการแพทยแผนปจจบนและการแพทย อนๆ โดยผประกอบวชาชพทางการแพทย และการสาธารณสข และผานการอบรมในหลกสตรทกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกรบรอง เชน สมาธบ าบด

2


นยาม การจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจร 1. แนวทางการจดบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจร

1. มคลนกบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจรทใหการรกษาโรคทวไป 2. มคลนกบรการการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกแบบครบวงจรทใหการรกษาเฉพาะโรค ใน

เบองตน น ารองใหบรการรกษาโรคทโดดเดน 4 โรคไดแก โรคหลอดเลอดสมอง โรคไมเกรน โรคขอเขาเสอม โรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน(ในทนหมายถงโรคจมกอกเสบการภมแพ)ซงโรงพยาบาลตองการจดบรการอยางนอย 1 โรค หรอโรงพยาบาลทมความพรอม กสามารถเปดใหบรการครบทง 4 โรคกจกรรมทควรมในคลนกเฉพาะโรค เชน

2.1. ใหบรการซกประวต ตรวจรางการ วนจฉย สงการรกษา และใหบรการทางการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก

2.2. ใหค าแนะน ารายบคคล เกยวกบการปฏบตตวเฉพาะโรค 2.3. ใหสขศกษารายกลมแกผปวยและญาต โดยการใหความร สอน สาธต ปรบพฤตกรรม

สขภาพตางๆใหเหมาะสมกบโรคทเปนโดยทมสหวชาชพ 2.4. จดกจกรรมกลม เพอใหผปวยและญาต แลกเปลยนความร ประสบการณ และเสรมสราง

ก าลงใจแกกน 2.5. การรบและสงตอขอมลระหวางหนวยบรการ(ตามระบบสงตอ) เพอวางแผนการดแลผปวย

ตอเนอง และการตดตามเยยมบาน เปนตน 3. ก าหนดวน เวลาใหบรการอยางชดเจน ตามบรบทของโรงพยาบาล ควรจดบรการคลนกเฉพาะโรคใหสอดคลองกบวนทมการจดบรการแพทยแผนปจจบน เพอความสะดวกในการขอรบค าปรกษา หรอสงตอระหวาแพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก ทงประชาสมพนธใหผรบบรการ และเจาหนาททเกยวของทราบโดยทวถง หมายเหต1. การจดคลนกบรการการแพทยแผนไทยแลแพทยทางเลอกแบบครบวงจรนน ใหจดตามบรบทของโรงพยาบาล โดยสามารถบรณาการรวมกนในคลนกเดมทมการจดบรการอยแลว หรอผสมผสานกบคลนกการแพทยแผนไทยคขนาน โดยไมตองจดตงคลนกขนมาใหม

2. ผมารบบรการไมจ าเปนตองไดรบบรการครบทกศาสตร การรบบรการในแตละศาสตรขนกบ ดลยพนจของแพทยผรกษา หากเหนสมควรตองรบบรการศาสตรอนๆเพมเตม แพทยในศาสตรนนๆ จะพจารณาสงตอระหวางแพทยแผนไทย/แพทยแผนจน/แพทยทางเลอก/แพทยแผนปจจบน ตามความเหมาะสม 2. ผรบบรการมดงน

2.1 ผรบบรการทผานการคดกรองโดยพยาบาลคดกรองหรอเจาหนาทผรบผดขอบงานคดกรองใตพยาบาลวชาชพทแผนกผปวยนอก

2.2 ผรบบรการทสงปรกษาจากแพทยแผนปจจบน 2.3 ผรบบรการทตองการมาตรวจรกษาทแผนกแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกดวยความสมครใจ

3


นยาม 3. ผใหบรการในแตละสาขาประกอบดวยบคลากร ดงน

3.1 การแพทยแผนไทย บคลากรทเกยวของ ประกอบดวย 3.1.1 แพทยแผนปจจบน เปนทปรกษางานแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก 3.1.2 แพทยแผนไทยซงไดรบใบประกอบวชาชพประเภทเวชกรรมไทย หรอสาขาการแพทย

แผนไทยประยกตท าหนาทในการตรวจวนจฉย และสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทย ตรวจรกษาโรคทวไปและเฉพาะโรคครอบคลมทงดานเวชกรรมไทย เภสชกรรมไทย ผดงครรภไทย และการนวดไทย ทหองตรวจแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาลโดยมขอบเขตความรบผดชอบดงน

1) ซกประวต ตรวจรางกาย วนจฉย สงการรกษา และใหบรการทางการแพทยแผนไทย ท หองตรวจโรคแผนกผปวยนอก หรอคลนกแพทยแผนไทยตามบรบทของโรงพยาบาล

2) ดแล ก ากบ ตดตาม และประเมนผลการปฏบตงานของผชวยแพทยแผนไทย ใหเปนไปตามมาตรฐานวชาชพ

3) ปรกษา/รบ/สงตอผปวย ระหวางแพทยแผนไทยกบแพทยแผนปจจบน และแพทยทางเลอก 3.2 พยาบาลคดกรองผปวยนอกมหนาทคดกรองผปวยประเมนอาการ และอาการแสดงเบองตน โดยใช

แนวทางการคดกรองการใหบรการแพทยแผนไทยคขนานแผนกผปวยนอกในโรงพยาบาลรฐเปนเกณฑเพอสงผปวยเขารบการตรวจรกษา

3.3 ผชวยแพทยแผนไทย มหนาทปฏบตงานดานการนวดไทย การผดงครรภไทย และงานอนๆทไดรบมอบหมาย ภายใตการก ากบดแลของแพทยแผนไทย

3.4 บคลากรอนๆขนกบภาระงาน และการมอบหมายของหวหนาหนวยบรการ 3.5 การแพทยแผนจน บคลากรทเกยวของ ประกอบดวย 3..5.1 แพทยแผนจนซงไดรบใบประกอบการแพทยแผนจน หรอผประกอบโรคศลปะสาขาเวชกรรมท

ผานการอบรมหลกสตรฝงเขม ทกระทรวงสาธารณสขรบรอง โดยมบทบาทหนาทในการใหค าปรกษา ตรวจวนจฉย สงการรกษา และใหบรการฝงเขมทหองตรวจโรคแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาล หรอสถานททโรงพยาบาลจดเตรยมไวให

3.5.2 พยาบาลวชาชพมหนาทคดกรองผปวยทวไป โดยประเมนอาการ และอาการแสดงเบองตนโดยเปนกลมอาการทอยในขอบเขตความสามารถของแพทยแผนจน และไมใชภาวะฉกเฉนทางการแพทย เพอสงผปวนเขาตรวจรกษา

3.5.3 บคลากรอนๆ ขนกบภาระงาน และการมอบหมายของหวหนาหนวยบรการ 3.6 แพทยทางเลอก บคลากรทเกยวของ ประกอบดวย

บคลากรดานการแพทย และการสาธารณสข ทมความรความสามารถในการบรการดานการแพทยทางเลอกทผานการอบรมทกระทรวงรบรอง

4


นยาม 4. มาตรฐานการจดบรการ

4.1 การแพทยแผนไทย มาตรฐานดานสถานท/เครองมอเครองใช/สงแวดลอม/การควบคมคณภาพ ยดตามมาตรฐานโรงพยาบาลสงเสรมสนบสนนการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก(รพ.สส.พท.)

4.2 การแพทยแผนจน มาตรฐานการจดบรการเปนไปตามบรบทของแตละสถานบรการโดยยดตามมาตรฐานการประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนจน(มาตรฐาน 2 ดานการบรหารจดการ และการบรการ) มาตรฐาน ๒ ดานการบรหารจดการ และการบรการ การบรการจดการ และการบรการทางการแพทยแผนจน เปนการบรการทางการแพทยเฉพาะทาง ทตองอาศยหลงการและแนวทางการตรวจวนจฉย การจ าแนกโรค และกรจ าแนกกลมอาการและภาวะโรค การบ าบดรกษาและฟนฟสมรรถภาพ ดวยการใชยาสมนไพรจน ฝงเขม รมยา และเทคนควธอนๆ ตามหลกการแพทยแผนจน อนประกอบดวย การบ าบดรกษาทางอายรกรรมภายใน อายรกรรมภายนอก แผนกกมาร แผนกนารเวช แผนกโสต ศอ นาสก แผนกผวหนง การบ าบดรกษาดานบรษเวช การบ าบดรกษาดานระบบประสาท แผนกฝงเขม แผนกนวดทยหนา และแผนกอนๆ การปองกนและสงเสรมสขภาพ การพฒนาความรของผประกอบโรคศลปะ การศกษาคนควาและวจย การประชาสมพนธ และการเผยแพรขอมลขาวสร ตามองคความรของศาสตรการแพทยแผนจนอยางถกตอง เชอถอได และมความเทยงตรงนน จะตองมการก าหนดแนวทางการบรหารจดการและการบรการโดยใชแนวทางการจดบรการฝงเขมในสถานบรการสาธารณสขของ รฐ ของสถาบนการแพทยไทย-จน กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกก าหนด

4.3 การแพทยทางเลอก มาตรฐานดานสถานท/เครองมอเครองใช/สงแวดลอม/การควบคมคณภาพ เปนไปตามบรบทของแตละสถานบรการ 5. ขนตอนการใหบรการ

5.1 ผปวยมาโรงพยาบาล 5.1.1 ผปวยทวไป เจาหนาทหองบตร หรอเจาหนาททไดรบมอบหมายสงผปวยเขารบการคดกรองตามระบบการคดกรองของโรงพยาบาล 5.1.2 กรณผปวยมาตามนดคลนกเฉพาะโรค เจาหนาทหองบตร หรอเจาหนาททไดรบมอบหมายสงผปวยเขารบการคดกรองตามระบบการคดกรองของโรงพยาบาลโดยไมตองผานการตรวจจากคลนกทวไป

5.2 การคดแยกผปวย การคดแยกผปวยเปนการคดแยกอาการ และสญญาณชพเบองตนวามภาวะฉกเฉนดานการแพทย หรอภาวะคกคามตอชวตหรอไม ตามระบบ Triage ของโรงพยาบาล โดยเจาหนาททางการพยาบาลภายใตการก ากบดแลของพยาบาลวชาชพ

5


นยาม วธการรกษาและขอบเขตโรคเบองตนทสามารถรกษาดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก 1. การแพทยแผนไทย 1.1 วธการรกษา

1.1.1 การใชยาแผนไทย เชน 1. ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต 2. ยาสามญประจ าบานแผนโบราณ 3. ยาแผนไทยทอยในเภสชต าหรบของโรงพยาบาล 4. ยาปรงส าหรบผปวยเฉพาะราย

1.1.2 การนวดไทย 1.1.3 การประคบสมนไพร

1.1.4 การอบไอน าสมนไพร 1.1.5 การทบหมอเกลอ 1.1.6 อนๆ ตามดลยพนจการแพทยแผนไทย

2. โรค/อาการทสามารถใหการรกษาได ไดแก 2.1 โรคและอาการทางระบบทางเดนหายใจ อาการไอ เจบคอ มเสมหะ อาการหวด คดจมก มน ามกใสๆ หรอแพอาการ อาการไข 2.2 โรคและอาการของระบบโครงสรางกลามเนอและกระดก อาการปวดเมอกลามเนอ เคลดขดยอก ฟกช า ขอเขาเสอม กลมอาการทเกดจากการของท างาน(office syndrome) 2.3 โรคและอาการของระบบอวยวะสบพนธ เชนโรคบรษและสตร โลหตสตร สตรหลงคลอดมน านมนอย น าคาวปลาไหลไมสะดวก สตรมอาการปวดประจ าเดอน ประจ าเดอนมาไม สม าเสมอ ตกขาวไมไดเกดจาการตดเชอ เปนตน 2.4 โรคและอาการทางระบบไหลเวยนโลหต พะอดพะอม คลนไส อาเจยน หนามด ตาลาย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวว วงงเวยน ตาพราคลายจะ เปนลม)ออนเพลย นอนไมหลบ กนอาหารไมได ซดจากโลหตจาง 2.5 โรคและอาการทางระบบผวหนง อาการผด ผน คน แมลงสตวกดตอย เรม งสวด กลาก เกลอน น ากดเทา เชอราทผวหนง แผล ฝ ลมพษ แผลในปาก สะเกดเงน อสกอใส เปนตน 2.6 โรคและอาการทางระบบทางเดนอาหาร อาการทองอด ทองเฟอ ทองผก ทองเสย รดสดวง แผลในกระเพาะอาหาร คลนไส อาเจยน เปนตน 2.7 โรคและอาการทางระบบทางเดนปสสาวะ

ปสสาวะกระปดกระปรอย ปสสาวะแสบขด ปสสาวะไมสด เปนตน

6


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต

ใช

ไมใช

ไมใช

ไมใช

ผปวยลมอมพฤกษ ลมอมพาต (Post Stroke)

สงตอแพทย แผนปจจบน (2)

ตรวจประเมน (3) วางแผนการรกษา

การรกษาและฟนฟสภาพดวยการแพทยแผนไทย (4) • หตถบ าบด • ยาสมนไพร

• อบสมนไพร

• ค าแนะน า

การรกษาดวยการแพทยทางเลอกและอนๆ

วางแผนการรกษาตอเนอง 2 สปดาห หรอผปวยชวยเหลอตนเองได

ประเมนผล ทก 1 สปดาห

ดขน

ประเมนผล 1 สปดาห

ดขน สงตอทม COC ฟนฟตอเนอง 6 เดอน

ตดตามประเมนผลการรกษา (2 เดอนแรก ประเมน ทก 1 สปดาห

ตอไป ประเมนทก 1 เดอน) จ าหนาย

ผานเกณฑคดกรอง ไมมภาวะแทรกซอน (1)

ใช

ใช

ใช

ใช

7


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ค าจ ากดความโรค

การแพทยแผนปจจบน อาการทางคลนกทเกดขนทนทโดย มอาการท างานผดปกตของระบบประสาทเฉพาะท เชน อาการออนแรงหรอชาทใบหนาและแขนขา กลนล าบาก พดไมชด เหนภาพซอน ไมนอยกวา 24 ชวโมง หรอท าใหเสยชวต โดยมสาเหตจากหลอดเลอดสมองเทานน

การแพทยแผนไทย อมพฤกษ (Paralysis) อมพาต (Paralysis) เปนกลมอาการทเกยวของกบความผดปกตในการควบคม

การเคลอนไหวของรางกาย ซงเกดขนไดจากหลายสาเหต เชน เกดจากหลอดเลอดในสมองตบ อดตน หรอแตก หรอเกดจากสมองไขสนหลง หรอเสนประสาทไดรบบาดเจบ หรอมการอกเสบ เปนตน ในทางการแพทยแผนไทยไดมการระบสมฏฐานไววา เกดจากลมอโธคมาวาตา และลมอทธงคมาวาตา พดระคนกน (แพทยศาสตรสงเคราะห, 2542: 546)

อมพฤกษ เปนภาวะทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวของรางกายไดบางสวน ท าใหเคลอนไหวไดไมตรงตามทศทางทตองการ

- อมพฤกษ ชอเสนซงเปนศนยกลางของรางกายอยดานหนาทอง(ต ากวาสะดอ) / อาการทอวยวะ บางสวน เชน แขน ขาออนแรง

- ลมอมพฤกษ ลมทท าใหเกดอาการเคลอนไหวไมได โดยกระดกไมเคลอน อมพาต เปนภาวะทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวของรางกายไดเลย ท าใหเคลอนไหวไมไดทงกรณ

อมพฤกษ และอมพาตอาจมกลามเนอออนแรงหรอไมมแรง ออนเหลวหรอแขงเกรง และอาจสญเสยการรบความรสกทรางกายบางสวนหรอไมมความรสกเลย ตาอาจปดไมสนท ปากเบยวอาจพดไมชดหรอพดไมได

- อมพาต อาการกลามเนอเสอม หรอเสยหนาทไปเนองจากโรคของประสาท( ระบบลม) หรอโรค ของกลามเนอ(ปถว) / อาการทอวยวะบางสวน เชน แขน ขา ตายไป กระดกไมได

- ลมอมพาต ลมทท าใหเคลอนไหวไมได และมอาการกระดกเคลอน ลมจบเอากนกบถงไปถงราวขาง จบเอาหวใจ แลวใหซมมน แลวขนไปราวบาทงสองขาง ขนไปจบเอาตนลน เจรจาไมไดชดแล

การตรวจประเมน (1) เกณฑการคดกรอง 1. ผปวย Post Stroke ทมไมมอาการแทรกซอน (พรอมท าการฟนฟ) 2. ผปวยอมพฤกษ อมพาต ทยงมอาการแขนขาชา ออนแรง ปากเบยว ลนกระดางคางแขง พดไมชด ระยะเวลาด าเนนโรคไมเกน 3 เดอน 3. ไมมอาการแทรกซอน เชน

- ความดนโลหต > 160/90 หรอ < 90/60 มลลเมตรปรอท - มไข > 37.5 องศาเซลเซยส - มอาการหอบ หายใจล าบาก หนาซด รมฝปากเขยว หนาเขยว ชก - ชพจร > 100 หรอ < 60 ครง/นาท - มภาวะตดเชอ

8


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต 3. ผปวยทรบประทานยา Wafarin จะตองไมมรอยฟกช า ภาวะเลอดออกตามไรฟน ถายเปนเลอด และ

มคา INR อยในชวง 2.0 – 3.0 4. กรณ ผปวยทมระยะเวลาการด าเนนโรค มากกวา 1 ป และอยากเขารบการรกษา ผปวยตองเขาใจ

และยอมรบผลการรกษาฟนฟสภาพ(ทไมเทากน) จงสามารถเขารบการรกษา

(2) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน

1. มอาการของโรคหลอดเลอดสมองทก าเรบขน เชน ความดนโลหตสงขน มอาการซม ออนเพลย จตใจหดห กนไมได นอนไมหลบ เปนตน

2. มอาการแทรกซอนทางระบบประสาท เชน ชก อาเจยนพง ควบคมการขบถายไมได ไข ≥ 38 องศา เซลเซยส หอบ หายใจล าบาก หนาซด รมฝปากเขยว หนาเขยว ชพจรเบา

3. มภาวะกลามเนอหวใจตายเฉยบพลน (Acute Myocardial infraction) 4. มภาวะหอบหดทตองไดรบการรกษาดวย On Oxygen และ/หรอ พนยา

(3) การตรวจประเมนทางการแพทยแผนไทย

ขอมล เหตผล ลกษณะทวไป : ดลกษณะทผปวยมาพบแพทย รปราง สผว สงเกตอรยาบถ การยน เดน นง นอน การพลกตว การหยบจบสงของ การกลน การเคยว การพด การหลบตา การหายใจ

เพอประเมนธาตปจจบนของผปวย (ปกตลกษณะ)

จบชพจร : ทขอมอและหลงเทาเปรยบเทยบดานซายและขวา

เพอประเมนก าลงเลอดและลมของผปวย และตรวจดวาวาตะ ปตตะ เสมหะ มการก าเรบ หยอน พการอยางไร

การตรวจ : ด ฟง คล า เคาะ 1. ทดสอบความตงแขง ออนนม และความรอนเยนของเสน โดยการกด คล า 2. ทดสอบการรบความรสกของรางกาย โดยการกด ลบ สมผส 3. การตรวจรางการทางหตถเวชกรรมแผนไทย เชน ทดสอบแรงถบ การเคลอนไหวและก าลงของแขน ขา มอ เทา และใบหนา

เพอประเมนวามอาการแขงตงของทองมากนอยเพยงใด คล าดภาวะลมอนในทอง คล าดความรอนวาสม าเสมอหรอไม ฟงการเคลอนไหวของล าไส ประเมนภาวะทองผก เพอใชในการวางแผนการรกษา ไดแก การตงต ารบยา และการนวดรกษา เพอประเมนก าลงของลม

ทดสอบความสามารถในการเคลอนไหว/ก าลง : 1. ประเมน Motor power 2. การวดระดบความเจบปวดโดยใช Pain score

เพอประเมนการตงของกลามเนอ ส าหรบใชในการวางแผนการรกษา ไดแก การตงต ารบยา และการนวดรกษา

9


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต (3) การซกประวตและวเคราะหทางการแพทยแผนไทย

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน : ดจากวน เดอนปเกดของผปวย ปกตลกษณะ : ดจากลกษณะเมอผปวยมาพบแพทย

เพอใชในการวเคราะหวาธาตปจจบนของผปวยมความผดปกตไปจากธาตเจาเรอนเดมอยางไร

อตสมฏฐาน : เมอเรมมอาการ และเมอมาพบแพทย

เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวามการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

กาลสมฏฐาน : เมอเรมมอาการ และเมอมาพบแพทย

เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวามการก าเรบของโรคสมพนธกบเวลาทเกดโรคหรอไม

อายสมฏฐาน : วาอยในวยใด ตรงกบสมฏฐานใด

เปนปจจยสงเสรมในการเกดโรคของผปวย

ประเทศสมฏฐาน : ภมล าเนา และทอยปจจบน

เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวามการก าเรบของโรคสมพนธกบถนทอยหรอไม

มลเหตการเกดโรค เพอใชในการวเคราะหสาเหตวามการก าเรบ หยอน พการของธาตใดทกอใหเกดโรค และเพอใชในการใหค าแนะน าในการปรบพฤตกรรมใหเหมาะสมกบโรค

(4) การวางแผนการรกษา 1. หตถบ าบด

การนวดฟนฟสภาพ 1. กรณทผปวยเปนอมพาต ใหนวดสมผสเพอกระตนความรสก ดวยการลบ การบบ การจบตามแขนขาเบาๆ หรอการกดคลงดวยน ามนไปตามแขนขาเพอคลายเสนหรอใชการประคบสมนไพรกระตนความรสก และท าใหการไหลเวยนของเลอดดขน ควรใหก าลงใจเพอใหผปวยรวมมอในการฟนฟ 2. เมอผปวยเรมตอบสนองตอความรสกเจบปวดและความรอนไดดขน สามารถกระดกนวมอนวเทาไดบาง ใหท าการนวดฟนฟในทานอนหงายกอน โดยนวดแนวพนฐานสวนขา แขน บา คอ ศรษะ และใบหนา ควรนวดขาและแขนขางทปกตกอน แลวจงนวดขาและแขนขางทไมปกต 3. เมอผปวยสามารถพลกตะแคงตวไดเองใหนวดในทานอนตะแคงเพมขน โดยการนวดแนวพนฐานหลง เนนจดทปนเอว และเกลยวขางทงสอง 4. เมอผปวยสามารถลกนงได ใหนวดในทานงเพมขนโดยการนวดแนวพนฐานหลง สะบก บา คอ ศรษะ และใบหนา โดยการนวดขางทปกตกอน แลวจงนวดดานทไมปกตเชนกน 5. ผนวดอาจเนนการกดจดเพอแกไขความผดปรกตทเฉพาะเจาะจงบางอยาง เชน ในกรณทพดไมชดใหกดเสนสมนา ในกรณตาปดไมสนทใหกดจดใตตาและหางตา ในกรณทมเถาดานหรอพรรดกใหนวดทองรวมดวย เปนตน 6. การประคบสมนไพรรวมกบการนวดสวนตางๆ ของรางกาย จะชวยใหฟนฟไดดขน

10


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ระยะเวลาและความถ 1. กรณทผปวยยงไมตอบสนองกบการกระตนความรสก (Motor power 0-2) นวดฟนฟดวยน าหนกเบา

(นวดสมผส) วนละ 1 ครง ครงละไมนอยกวา 60 นาท รวมกบการประคบสมนไพร ตดตอกน 3 วน แลวประเมนผล 2. กรณทผปวยตอบสนองดวยการมความรสกบาง สามารถกระดกนวมอได (Motor power 2-3) นวดฟนฟวนเวนวน หรอ สปดาหละไมนอยกวา 3 ครง ครงละไมนอยกวา 60 นาท รวมกบการประคบสมนไพร แลวประเมนผล

3. กรณทผปวยสามารถชวยเหลอตวเองไดบาง (Motor power 3-5) ควรนวดพนฟสปดาหละ 2 ครง ครงละไมนอยกวา 60 นาท รวมกบการประคบสมนไพร ตดตอกนประมาณ 2 เดอน หรอจนกวาผปวยจะสามารถฟนฟดวยตนเอง โดยใหค าแนะน าแกผปวยและญาตในการนวดฟนฟตนเอง และการออกกายบรหารดวยตนเองทบานจนกวาจะสามารถฟนฟไดดวยตวเอง

ขอควรระวงในการนวด

1. วดความดนโลหตกอนและหลงใหบรการทกครง 2. ผปวยความดนโลหตมากกวา140 100/ มม.ปรอท งดเปดประตลม 3. ผปวยทรบยา warfarin ใหนวดผอนคลายงดเปดประตลมและตองมการฟงเสยงหวใจของผปวยทก

ราย 4. หามท าการดดขอตอ หามดงหวไหล หามกระตกหวเขาขางทเปนโดยเดดขาf 5. หามนวดในทาทตองพบขอตอของผปวย เชน ทาทตองพบขอเขา ทาทตองพบขอสะโพd 6. การประคบสมนไพรตองวางลกประคบทมความรอนทพอเหมาะ ระวงอยาใชลกประคบทรอนเกนไป

หรอวางลกประคบนานเกนไป เพราะอาจเกดแผลพพองเนองจากผปวยไมมปฏกรยาตอบสนองกบความรอนเนองจากสญเสยการรบความรสก

7. กรณผปวยทมปญหาเกยวกบลมเลอด และหลอดเลอดด าอกเสบ หรอกรณทผปวยทเคยไดรบการสวนสายยางเพอถางหลอดเลอดทหวใจ หามนวดบรเวณทเปน และควรใหอยใตการก ากบของแพทยแผนไทยอยางใกลชด

1. การจายยาสมนไพร 1. ยากน แบงการรกษาออกเปน 3 ชวง ไดแก ชวงตน ชวงกลาง และชวงปลาย

1. ชวงตน (Motor power 0 -2) จะรกษาผปวยโดยการใหยาทมรส "สขมเยน" เพราะในชวงแรกๆของรายทเปนโรคหลอดเลอด

สมองจะมภาวะของความดนโลหตสง การใหยารสสขมเยน จะเปนการปรบลมใหการเดนของลมเบาลง โดยจะใหยารสสขมควบคกบการนวดฟนฟ แตถาหากผปวยยงมภาวะของความดนสงจะตองงดการนวด แตยงคงใหกนยาตามปกตและคอยสงเกตอาการจนกวาความดนจะลดลง อาจเพมยาสขมรอนตามสภาพผปวยแตละราย

- ยารสสขมเยนทใชในผปวย ไดแก จตรารมณ หอมเทพจตร - รสสขมรอน ไดแก ยาหอมนวโกฐ - กรณผปวยมปญหาทองผกตองแกไขปญหาทองผกกอน

11


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ตวอยางยาสมนไพรรกษาอาการทองผก

1. ธรณสณฑฆาต แบบลกลอน ขนาดรบประทาน 3-5 เมด กอนนอน ธรณสณฑฆาต แบบแคปซล ขนาดรบประทาน 3 เมด กอนนอน 2. ชาชงชมเหดเทศ รบประทานครงละ 1ซองเลก(3g) ผสมน าอน 120 มล.แชนาน 3 นาท ดมกอนนอน 3. ชาเนอในฝกคณ น าเนอในฝกคณมา 15g ตมในน าเดอด 15 นาท กรองเอาแตน า น ามาผสมกบดเกลอ 3g ดมกอนนอน 4. ยาตมพรหมภกตร รบประทาน ครงละ 150-120มล.(ปรมาณยาทใหในครงแรกควรจะใหปรมาณ อยท 150มล. เมอผปวยมการขบถายทคลองขน ควรลดปรมาณลงเปน 120มล. ดมกอนนอน)

2. ชวงกลาง (Motor power 2 -3) เปนระยะทผปวยเรมมพฒนาการ สามารถกระดกนวมอ นวเทาหรอพอทจะขยบแขนขาไดบาง ซง

ใ น ร ะ ย ะ น จ ะ เ น น ย า ร ส ส ข ม อ อ ก ร อ น เ ป น ห ล ก เ พ อ ช ว ย ก ร ะ ต น ธ า ต ไ ฟ เ ส ร ม ธ า ต ไ ฟ รสยาทใชในระยะทสอง ยารสสขมรอน ชวยปรบลมและบ ารงเสนเอน ไดแก ยาหอมนวโกฐ ยาหอมอนทรจกร ยาสหสธารา เถาวลยเปรยง

3. ชวงปลาย(Motor power 3 - 5) ระยะนจะเปนระยะทผปวยมการพฒนาทดขน สามารถทจะยนได ท ากจวตรประจ าวนดวยตวเองไดมาก

ขน เชน การใสเสอ การแปรงฟน ลางหนา หวผม พด-คย ตอบโตสอสารไดดขน หรอในบางรายเรมทจะฝกเดนสามารถพยงน าหนกตวเองได จะเนนรกษาดวยยารสรอนสขมเพอปรบลมและบ ารงธาตใหบรบรณ โดยต ารบทใชจะม สหสธารา เบญจกล หรอยาตมแกลมอมพฤกษ ขอหามและขอระวงการใชยา

- กรณทผปวยมอาการของความดนโลหตสง ตองระวงการใชยาทมรสรอน / เผดรอน /รสเบอเมา หรอรสฝาดจด - ในบางรายอาจตองใชยาส าหรบโรคทเปนเฉพาะ เชน ความดนโลหต เบาหวาน โรคหวใจ โรค

ทางสมองและอนๆ รวมกบยาแกอมพฤกษ อมพาต - ในต ารบยาทใชหากมเกลอหรอยาทรสเคมจด ตองระวงการใช (ในผทมปญหาของปหกงหรอไต

หรอมผลตอหวใจ) ขอควรระวงในการใชยาเฉพาะ

ยาสหสธารา สรรพคณ : ชวยกระจายลม แกอาการชาปลายมอ กระตนธาตไฟ รสยา : รสรอน ขอควรระวง : หามใชในผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมภาวะของความดนโลหตสงอย เพราะรสยาทรอนจะไปกระตนลม จงท าใหความดนโลหตไมลดลง

12


1. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคอมพฤกษ อมพาต ยาเบญจกล

สรรพคณ : บ ารงธาต ปรบธาต กระตนใหอยากอาหาร รสยา : รสรอน ขอควรระวง : หามใชในผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมภาวะของความดนโลหตสงอย เพราะรสยาทรอนจะไปกระตนลม จงท าใหความดนโลหตไมลดลง การประเมนผลกอนการรกษาและฟนฟสภาพ

1. ประเมนความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวนของผปวย 2. ประเมน Motor power ในการตรวจจะท าการตรวจทง 4 ระยางค

- เกรด/ระดบ 0 = กลามเนอเปนอมพาต/แขนหรอขาไมมการเคลอนไหวเลย - เกรด/ระดบ 1 = กลามเนอไมมแรงหดตวแตใยกลามเนอหดตวได /มการเคลอนไหวปลายนวมอ-เทาไดเลกนอย - เกรด/ระดบ 2 = กลามเนอมแรงทจะเคลอนไหวแนวราบกบพน - เกรด/ระดบ 3 = แขนหรอขาสามารถยกได แตตานแรงทกดไวไมได - เกรด/ระดบ 4 = แขนหรอขาสามารถยกได แตตานแรงทกดไดนอยกวาปกต - เกรด/ระดบ 5 = แขนหรอขามก าลงปกต

หมายเหต : 1. ใชแบบประเมนการปฏบตกจวตรประจ าวนผปวยโรคหลอดเลอดสมอง ดชนบารเธล (The Barthel Activity of Daily Living Index) ในการบนทกประวตและอาการผปวยรวมดวย

2. ตวอยางแบบประเมน Motor power

อางอง: จากหนงสอแนวทางเวชปฏบตของกรมพฒนาการแพทยแผนไทยฯ

13


แนวทางการใชยาสมนไพร ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 1 ยาหอมทพโอสถ

ยาผง ยาเมด ยาผง (รพ.) ยาเมด (รพ.)

แกลมวงเวยน ขนาดและวธใช ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม ละลายนากระสายยา เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง นากระสายยาทใช นาดอกไมหรอนาสก ชนดเมด รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

2 ยาหอมเทพจตร ยาผง ยาเมด ยาผง (รพ.) ยาเมด (รพ.)

แกลมกองละเอยด ไดแก อาการหนามด ตาลาย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวววงเวยน คลนไส ตาพราจะเปนลม) ใจสน และบารงดวงจตใหชมชน

ขนาดและวธใช ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม ละลายนาสก เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ชนดเมด รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช ยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

14


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 3 ยาหอมนวโกฐ


1. แก ลมวงเวยน คลนเหยน อาเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอาย 2. แก ลมปลายไข (หลงจากฟนไข แล วยงมอาการ เชน คลนเหยน วงเวยน เบออาหาร ทองอดและออนเพลย)

ขนาดและวธใช ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายนากระสาย เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง นากระสายยาทใช • กรณ แก ลมวงเวยน คลนเหยน อาเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอาย ใช นาลกผกช (15กรม) หรอเทยนดา (15 กรม) ตมเปนนากระสายยา • กรณแก ลมปลายไข (หลงจากฟนไข แล วยงมอาการเชน คลนเหยน วงเวยน เบออาหาร ทองอด ออนเพลย) ใชกานสะเดา (33 กาน หรอ 15 กรม) ลกกระดอม (7 ลก หรอ 15 กรม)และเถาบอระเพด (7 องคล หรอ 15 กรม) ตมเปนนากระสายยา • ถาหานากระสายยาไมได ใหใชนาสกแทน ชนดเมด รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ และผทมไข คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใช ยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

15


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 4 ยาหอมอนทจกร


1. แกลมบาดทะจต 2. แก คลนเหยนอาเจยน 3. แกลมจกเสยด

ขนาดและวธใช ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายนากระสายยา ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกน วนละ 3 ครง นากระสายยาทใช • กรณแกลมบาดทะจต ใชนาดอกมะล • กรณแก คลนเหยนอาเจยน ใช นาลกผกช เทยนดาตม ถาไมมใช นาสก • กรณแกลมจกเสยด ใชนาขงตม ชนดเมด รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใช กบผปวยทมประวตแพ เกสรดอกไม - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

5 ยาเบญจกล ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.) ยาชง (รพ.) ยาเมด (รพ.)

บ ารงธาต ปรบธาต ขนาดและวธใช ชนดชง รบประทานครงละ 1.5 – 2 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหาร ชนดผง รบประทานครงละ 800 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหาร ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 800 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหาร ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ ผทมไข และเดกเลก

หามใชในผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมภาวะของความดนโลหตสงอย เพราะรสยาทรอนจะไปกระตนลม จงท าใหความดนโลหตไมลดลง คาเตอน - ไมควรใชยานในฤดรอน เนองจากอาจทาใหไฟธาตกาเรบ - ไมควรรบประทานตดตอกนนานเกน 7 วน - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

16


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 6 ยาสหศธารา

ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.)

ยาลกกลอน (รพ.)

กระจายลมกอง แกอาการชาปลายมอ กระตนธาตไฟ ขบลมในเสน แกโรคลมกองหยาบ

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช หามใช กบหญงตงครรภ และผทมไข คาเตอน - ควรระวงการบรโภคในผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ ผปวยโรคแผลเปอยเพปตก และกรดไหลยอน เนองจากเปนตารบยารสรอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากตารบนมพรกไทยในปรมาณสง - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค รอนทอง แสบทอง คลนไส คอแหง ผนคน

17


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน

ใช

ไมใช

ผปวยมอาการของโรคไมเกรน (1)

คลนกบรการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกครบวงจร

สงตอ แพทยแผนปจจบน (3)

ไมใช

การแพทยแผนไทย หรอ การแพทยแผนจน

และ/หรอการแพทยทางเลอก

-การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและฟนฟสภาพ (5) - ค าแนะน าในการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการ รกษา (7)

ใช

ดขน

ผานเกณฑการคดกรอง (2)

แนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยโรคไมเกรน

ตรวจรกษาตอเนองจนความถและความรนแรงลดลง

18


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน (1) ค าจ ากดความโรค

โรคไมเกรน การแพทยแผนปจจบน โรคไมเกรน เปนกลมอาการปวดศรษะเรอรง เปนๆ หายๆ อาจจะมรอาการคลนไสอาเจยน กลวแสง

กลวเสยง โดยมปจจยทางพนธกรรมและสงแวดลอม การวนจฉยใชอาการทางคลนก โดยใชเกณฑ ICHD-II (2nd edition of International Classification of Headache Disorder )

การแพทยแผนไทย ทางการแพทยแผนไทยโรคไมเกรนเขาไดกบ ลมปะกงหรอลมตะกง เกดเนองจาการตดขดของลมอทธงค

มาวาตา(ลมเบองสง) ทพดจากปลายเทาขนไปศรษะ สงผลใหการไหลเวยนของเลอด ลม เดนไมสะดวก ท าใหมอาการปวดศรษะ ปวดเบาตา ปวดกระบอกตา ปวดขมบ อาจมอาการคลนไสอาเจยนรวมดวย

(2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา 1.ผปวยตองมลกษณะ อาการปวดศรษะ 2 ใน 4 ขอตอไปน คอ

1) ปวดศรษะขางเดยว 2) ปวดตบๆ ตามจงหวะชพจร 3) ปวดปานกลางถงรนแรง 4) อาการมากขนหากเคลอนไหวออกแรง 2. อาจจะมอาการคลนไสอาเจยน กลวแสง หรอกลวเสยง 3. ไมมไข อณหภมนอยกวา 38 องศาเซลเซยส 4. ความดนโลหต SBP 90-140 mmHg และ DBP 60-9- mmHg 5. ชพจร 60-100 ครง/นาท 6. ไมมประวตอบตเหตทางศรษะ

หมายเหต อาการทตองนกถงกลมโรคทมพยาธสภาพในสมองซงควรสงผปวยพบแพทยแผนปจจบนทนท มดงตอไปน

1. ปวดศรษะเฉยบพลน ทนททนใด และรนแรงมาก เชน Subarachnoid hemorrhage 2. ปวดรนแรงมาก หรออาการเปนมากขนเรอยๆ chronic progressive headache) เชน ปวดถขน

รนแรงขน 3. มอาการและอาการแสดงของการมความดนในกะโหลกศรษะสง (sign of increase intracranial

pressure) เชนคลนไสอาเจยนพง ตาพรามว papilledema 4. ตรวจพบความผดปกตทางระบบประสาทเฉพาะท (focal neurological deficit) เชน ปากเบยว

ออนแรง ชา เดนเซ cranial never palsy 5. พบวามอาการอนๆรวมดวย เชนสมองเสอม ชก ซมสบสน 6. ปวดครงแรกเมออาย >50 ป (ไมเคยปวดเปนๆหายๆ มากอน) 7. มโรคประจ าตวอนรวมดวย เชน มะเรง โรคเลอด (bleeding disorder)

19


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน (3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน 1. มอาการปวดตอเนองมากกวา 72 ชม. 2. มอาการเรองรงนานกวา 1 สปดาห 3. มอาการภาวะสมองขาดเลอด เชน มความผดปกตทางการมองเหน อาการออนแรงของนวมอ มอ หรอทงแขนและขา มความบกพรองทางการพดชวคราว 4. มอาการแทรกซอนทางระบบประสาท เชน ชก ซมลง อาเจยนพง ควบคมการขบถายไมได เปนตน 5. อณหภม ≥38 องศาเซลเซยส 6. ความดนโลหต SBP ≥ 160 มลลเมตรปรอท หรอ DBP ≥100 มลลเมตรปรอท หลงจากนอนพกแลว 30 นาท 7. ชพจร < 60 ครง/นาท หรอ > 100 ครง/นาท หรอคล าแลวชพจรเบากวาปกต

8. มภาวะแทรกซอนอนตามดลยพนจของแพทยผดแล (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต

การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในโรคไมเกรน ตองถามอาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว โดยค านกถงชวงเวลา ฤดกาล ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหธาตเจาเรอนปจจบนของผปวย

- เนองจากโรคไมเกรน มกเกดในกลมของผทมธาตไฟ/ธาตลมเปนเจาเรอน จะกระท าโทษทรนแรงขน

ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค ลมปะกง (ลมตะกง) เกดจากการไหลเวยนของเลอดไปเลยงสมองไมเพยงพอ อาจสมพนธวาโยธาต (ธาตลม) ไดแก ลมอทธงคมาวาตาพการ ท าใหมอาการปวดศรษะ

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดทเรมมอาการเจบปวย มการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

- เนองจากฤดรอน(คมหนตฤด) เปนสมฏฐานของธาตไฟ และฤดฝน (วสนตฤด) เปนสมฏฐานของธาตลมทจะกระท าใหอาการของโรคไมเกรนรนแรงขน

กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย หรอการก าเรบของโรคสมพนธกบเวลาหรอไม

- ชวงเวลา 10.00 – 14.00 น. และ 22.00 - 02.00 น. เปนชวงทธาตไฟ (ปตตะ) กระท าโทษ และชวงเวลา 14.00 – 18.00 น. และ 02.00 - 06.00 น. เปนชวงทธาตลม (วาตะ) กระท าโทษ สงผลใหโรคไมเกรนก าเรบรนแรงขน

20


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน ขอมล เหตผล

อายสมฏฐาน อายเปนปจจยสงเสรมในการเกดโรคของผปวย - ชวงอาย16 – 30 ป เปนชวงอายทปตตะเปนเจาสมฏฐานและชวงเวลา 30

ป ถงสนอายไขเปนชวงทวาตะเปนสมฏฐาน สงผลใหรนแรงขน ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลกมความสมพนธกบ

ความเจบปวย - ผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทสง เนนเขา (ประเทศรอน) ม

ปตตะเปนสมฏฐานหลกและผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบน าฝน โคลนตม (ประเทศเยน) มวาตะเปนสมฏฐานหลกท าใหโรคไมเกรนก าเรบ

มลเหตกาลเกดโรค 8 ประการ

เพอใชในการวเคราะหสาเหตวามการก าเรบ หยอน พการของธาตใดทกอใหเกดโรค และเพอใหค าแนะน าในการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม

- มลเหตทเปนปจจยการกอโรค ไดแก อาหารใหโทษ เชน การรบประทานอาหารรสเยนโดยเฉพาะในชวงมประจ าเดอน การกระทบรอน-เยน การท างานเกนก าลง การใชอรยาบถและทาทางทไมถกตอง การเพงสายตามากเกนไป กอใหเกดความตงเครยด สงผลใหเกดอาการปวดศรษะได

2. การตรวจรางกาย

2.1 การตรวจจบชพจรบรเวณขอ จะพบวาชพจรเตนเรวและแรง ซงเปนลกษณะของวาตะและปตตะ 2.2 การตรวจทางหตถเวช

1. กมหนา วธการตรวจ :ใหผปวยกมหนาคางชดอกโดยผนวดอยดานขางของผปวย สงเกตดองศาการกมหนาจากนนผนวดเลอนตวไปดานหลงของผปวย ตรวจดลกษณะการแขงเกรงของกลามเนอบาและปกสะบก ผนวดใชหลงมอองดความรอนบรเวณตนคอทงสองขาง ตรวจแนวกระดกตนคอรวมถงแนวกระดกสนหลง ปญหาทพบ :มอาการจงบาและตนคอรวมดวย

2. เงยหนา วธการตรวจ :ใหผปวยเงยหนามองเพดาน โดยผนวดนงคกเขาอยดานขางของผปวย โดยสงเกตองศาการเงยหนา ปญหาทพบ :มอาการตงบาและตนคอ

3. เอยงหชดไหลซาย – ขวา วธการตรวจ :ใหผปวยเอยงห ชดไหลซายและขวา โดยใหผปวยยกไหลชวยไดเลกนอย ผนวดสงเกตดองศาของการเอยงคอ ปญหาทพบ :มอาการตงกลามเนอทบา

4. การคล ากลามเนอ กระดกตนคอและความรอน วธการตรวจ: ใหผปวยนงตวตรง ผนวดอยดานหลง ใชมอทงสองขางของผนวดคล ากลามเนอบาตนคอ ของผปวยดวยแรงทเทากนพรอมกนทงสองขาง ใชมอขางหนงจบกระดกตนคอโดยใช

21


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน นวหวแมมอและนวชจบกระดกตนคอ ตงแตกระดกคอขอท 1 ถงกระดกอกขอท 1 เพอสงเกตแนวกระดกตนคอวาสม าเสมอหรอไม (ภาวะเสอมของกระดกตนคอ) และใชหลงมอองความรอนของบาทงสองขาง

ปญหาทพบ: พบการแขงเกรงของกลามเนอบา หรออาจจะมแนวกระดกตนคอผดปกตซงเกดจากความเสอมของกระดกตนคอ แตไมพบความรอน (5) การรกษาและฟนฟสภาพ การแพทยแผนไทย

1. การรกษาดวยหตถเวช โรคลมปะกง 1. นวดพนฐานบา ขางทเปน 2. นวดบงคบสญญาณ 5 หลง ขางทเปน 3. นวดสญญาณ 1,2 และ 5 ศรษะดานหลง 4. นวดสญญาณ 4 หวไหล ขางทเปน โรคลมปะกง มอาการอาเจยนรวมดวย 1. นวดพนฐานบา 2 ขาง 2. บงคบสญญาณ 5 หลง ขางทเปน 3. พนฐานโคงคอ 2 ขาง 4. สญญาณ 4 หวไหล 2ขาง 5. สญญาณ 1-5 ศรษะดานหลง 6. กดบงคบจดจอมประสาท 7. สญญาณ 1-5 ศรษะดานหนา 8. นอนหงายเปดประตลม 2 ขาง 9. พนฐานหลง ขน-ลง 10. สญญาณ 1,2,3 หลง 11. สญญาณ 1,2,3 ขานอก 12. สญญาณ 1,2 ขาใน 13. พนฐานทอง ทาแหวก – นาบ 14. สญญาณ 1-5 ทอง (ระมดระวงในการนวด ผนวดตองมความเชยวชาญ)

2. การประคบสมนไพร การประคบสมนไพรเปนวธการรกษาแบบไทย ซงน ามาใชควบคกบการนวดไทย โดยมากมกจะ

ใชหลงจากการนวดเสรจเรยบรอยแลว ความรอนจากลกประคบซงมตวยาสมนไพรท าใหซมผานผวหนง ชวยบรรเทาอาการปวด ลดอาการบวม อกเสบของกลามเนอ ชวยใหเนอเยอ พงผด ยดตวออก ลดอาการตดขดของขอตอ และเพมการไหลเวยนเลอด ไมควรประคบบรเวณทมการอกเสบหรอบวมในชวง 24 ชวโมงแรก

22


2. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคไมเกรน 3. การอบสมนไพร

ใชสตรการอบแบบทวไป เพอท าใหการไหลเวยนเลอดเพมขน บรรเทาลดอาการปวดศรษะ ท าใหรสกสดชน แจมใส ผอนคลายความเครยด

4. การรกษาดวยยาสมนไพร อาการปวดศรษะเกดเพราะธาตลมพการ(อทธงคมาวาตา และอโธคมาวาตการ) ท าใหระบบ

เลอดลมในรางกายเดนไมสะดวก หลงการรกษาควรใชต ารบยาสมนไพรกลมยาหอม เพราะเปนยาทมรสสขมหอมหรอรสสขมรอน มสรรพคณในการกระจายเลอดลม แกกองลมละเอยด ชวยบรรเทาอาการปวดศรษะ วงเวยนศรษะ หนามอ เปนตน

23


แนวทางการใชยาสมนไพร ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 1 ยาหอมทพโอสถ


แกลมวงเวยน ขนาดและวธใช ชนดผง รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม ละลายนากระสายยา เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง นากระสายยาทใช นาดอกไมหรอนาสก ชนดเมด รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช ยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

2 ยาหอมเทพจตร ยาผง ยาเมด ยาผง (รพ.) ยาเมด (รพ.)

แกลมกองละเอยด ไดแก อาการหนามด ตาลาย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวววงเวยน คลนไส ตาพราจะเปนลม) ใจสน และบารงดวงจตใหชมชน

ขนาดและวธใช ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม ละลายนาสก เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ชนดเมด รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป - ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช ยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม

24






25


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 4 ยาหอมอนทจกร




26


2. ยาต ารบปรงเฉพาะราย การใชยาตามภมปญญาการแพทยแผนไทยและการแพทยพนบาน ทมอยต าราหรอในทองถนทมการใชตอกนมา โดยพจารณาอาการของผปวยแตละราย ตามดลพนจของแพทยแผนไทย

27


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม


แนวทางเวชปฏบตการรกษาดแลรกษาผปวยโรคขอเขาเสอม

ผปวยมอาการของโรคขอเขาเสอม (1)


คลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกครบวงจร

ดขน

ตรวจรกษาตอเนองจนผปวยมอาการปวดลดลง และด ารงชวตไดดขน

การแพทยแผนไทย

- การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและพนฟสภาพ (5) - ค าแนะน าการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการรกษา (7)

ไมใช

ใช

ไมใช

ใช

28


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม (1) ค าจ ากดความ

โรคขอเขาเสอม การแพทยแผนปจจบน

โรคขอเขาเสอม หรอ osteoarthritis of knee คอโรคทมการเสอมของขอเขา ต าแหนงทมการเปลยนแปลงอยางชดเจน คอ ทกระดกผวขอ (articular cartilage) ชนดทมเยอบ (diarthrodial joint) โดยพบการท าลายของกระดกออนผวขอ และกระดกบรเวณใกลเคยง เชน ขอบกระดกในขอ (subchondral bone) หนาตวขนมการเปลยนแปลงของน าไขขอ ท าใหการหลอลนลดลง มกพบในผอาย โดยลกษณะทางคลนกทส าคญ คอ อาการปวด มลกษณะปวดตอๆ ทวๆ ไปบรเวณขอเขา ไมสามารถระบต าแหนงปวดไดชดเจน และมกปวดเรอรงอาการปวดจะมากขนเมอมการใชงานหรอลงน าหนกลงบนเขา และจะทเลาลงเมอพกการใชงาน เมอการด าเนนโรครนแรงขนอาจท าใหมอาการปวดตลอดเวลา แมในชวงเวลากลางคนรวมดวย ขอฝด (stiffness) จะมการฝดของขอในชวงเชาหรอหลงจากพกการใชขอนานๆ แตมกไมเกน 30 นาท ขอบวมและผดรป (swelling and deformity) อาจพบขาโกง (bow leg) หรอขอเขาฉง(Knock knee) สญเสยการเคลอนไหวและการท างาน เชน ผปวยมอาการเดนไมสะดวก มเสยงดงกรอบแกรบ (crepitus) ในขอเขาขณะเคลอนไหว การแพทยแผนไทย โรคขอเขาเสอมทางการแพทยแผนไทยจดอยในโรคลมชนดหนง คอลมจบโปงเขา หมายถง เปนโรคลมทท าใหขอตอหลวม มน าในขอ ขดในขอ แบงออกเปน 2 ชนด ดงน 1) ลมจบโปงน าเขา คอ ลมจบโปงชนดหนง มการอกเสบรนแรงของขอเขา ท าใหมอาการปวด บวม แดง รอน และอาจมไขรวมดวย 2) ลมจบโปงแหงเขา คอ ลมจบโปงชนดหนง มการอกเสบเรอรงของขอเขา ท าใหมอาการปวด บวมบรเวณขอเลกนอย (2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา

1) มอาการปวดตอๆ บรเวณขอเขา 2) มเสยงดงกรอบแกรบ (crepitus) ในขอเขาขณะเคลอนไหว 3) ขอฝดตอนเชานานนอยกวา 30 นาท และมขอจ ากดในการเคลอนไหวขอเขา 4) อายไมนอยกวา 40 ป 5) ตามดลยพนจของแพทย

(3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน 1) มการอกเสบเฉยบพลน บรเวณขอเขา ไดแก อาการปวด บวม แดง หรอรอน 2) ตรวจพบกอนบรเวณขอเขา 3) ตรวจพบการฉกขาดของผวหนง กลามเนอ หรอเสนเอน บรเวณขอเขา 4) ตรวจพบโรค/ภาวะ ความผดปกตของขอจากสาเหตอน เชน เกาต รมาตอยด เปนตน หรอตามดลยพนจของแพทย

29


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต

การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในโรคขอเขาเสอม ตองถามอาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว โดยค านงถงชวงเวลา ฤดกาล ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหวาธาตเจาเรอนของผปวย

- โรคขอเขาเสอม มกเกดในกลมของผปวยทเปนเตโชธาต(ธาตไฟ) และวาโยธาต(ธาตลม) เปนเจาเรอน ซงจะกระท าโทษทรนแรงกวาผทมธาตเจาเรอนอนๆ

ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค - โรคขอเขาเสอม มกมอาการปวดเขา ซงเกดจากธาตไฟหยอนเปนอนดบแรก หลงจากนน ธาตลมเกดพการตามมา ท าใหการไหลเวยนโลหตไมสะดวกในบรเวณขอเขา เกดการคงคางของธาตลมบรเวณเขา ท าใหมงสง (กลามเนอ) นหาร(เสนเอน) ลสกา(ไขขอ)พการ คอ มอาการปวดตง ขด ในบรเวณหวเขา

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดทเรมมอาการเจบปวย มอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม - เนองจากฤดรอน (คมหนตฤด) เปนสมฏฐานของเตโชธาต(ธาตไฟ)และฤดฝน (วสนตฤด) เปนสมฏฐานของวาโยธาต (ธาตลม) ทจะกระท าใหอาการโรคขอเขาเสอมมความรนแรงขน

อายสมฏฐาน. เพอดอายของผปวยซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค - ชวงอาย 10-32ป พกดปตตะเปนสมฏฐานเตโชธาตเรมมความเสอมและชวงอาย 32 ปถงสนอายขยพกดวาตะเปนสมฏฐานของวาโยธาตเรมมอาการก าเรบซงทงสองสมฏฐานมความสมพนธกนสงผลใหมโรคมอาการรนแรงขน

ประเทศสมฏฐาน

เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลกมความสมพนธกบอาการเจบปวยหรอไม - ผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทเปนทสงเนนเขา (ประเทศรอน)เตโชธาต (ธาตไฟ) และผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทเปนน าฝน โคลนตม (ประเทศเยน) วาโยธาต (ธาตลม) กระท าโทษท าใหโรคก าเรบมากขน

มลเหตการเกดโรค ๘ ประการ

เพอใหทราบสาเหตและความสมพนธของโรคซงอาจจะท าใหโรคก าเรบมากขน ปจจยเสยงทท าใหเกดภาวะขอเขาเสอมคอ - อาหารผปวยทมขอเขาเสอมมอาหารหลายอยางทแสลงกบโรค ไดแก ขาวเหนยวหนอไมเครองในสตว เหลาเบยรหากบรโภคมากเกนไปอาจมผลตอการหายของโรคไดนอกจากนอาหารทมรสหวานมากไปจะท าใหลมในเสนอทาก าเรบสงผลท าใหมอาการ ปวดขดในเขาได

30


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม ขอมล เหตผล

- อรยาบถการยนการเดนการนงยองๆ เปนเวลานานการเดนขน-ลงบนไดบอยๆการยกของหนกผดทาทางลกยนอยางรวดเรว นงเกาอเตยนงพบเพยบนงขดสมาธเปนตนท าใหเสนเอนเปลยนไปจากปกตท าใหเกดโรคได - การกระทบรอน-เยนหากกระทบความรอนมากๆจะท าใหปตตะก าเรบ มอาการบวมแดงรอนมากขนหากกระทบหรอสมผสอากาศเยนหรอแมกระทงการรบประทานอาหารรสเยนมากเกนไป จะท าใหวาตะหยอน เพมความปวดขดในขอเขามากขน - ท าการเกนก าลงกายรวมถงการออกก าลงกายหกโหมหรอรนแรงมากเกนไปยอมท าใหอวยวะนอยใหญเคลอนไหวผดปกตกลามเนอเสนเอนตางๆเกดการตงตวแขงเกรงยอมน ามาสภาวะขอเขาเสอมไดหรอแมกระทงผทเปนภาวะขอเขาเสอมแลวหากตองท าการเกนกวาก าลงของตนกยอมสงผลตอการหายจากโรคไดเชนกน

2. การตรวจรางกาย 2.1 การตรวจรางกายทวไปตามแนวทางการแพทยแผนปจจบนโดยดสภาพทวไปเชนสผวความรอนคล าดจดเจบการบวมเปนตน 2.2 การตรวจรางกายทางหตถเวช 1) การวดสนเทา

วธการตรวจ : ใหผปวยนอนหงายเหยยดขาตรงผตรวจนงคกเขาอยดานขางของผปวยใชมอดานบนจบขอเทาผปวยชดกนใชมอทอยดานลางดนปลายฝาเทาขนแลวพดตรวจสงเกตดต าแหนงสนเทาของผปวย ปญหาทพบ : สนเทาขางทเปนจะสน 2) ตรวจสภาพความโกงของเขา วธการตรวจ : ผปวยนอนหงายเหยยดขาตรงพดตรวจนงคกเขาอยดานขางของผปวยใชมอดนปลายฝาเทาขนใหสดมอดานบนของผตรวจสอดใตเขาเพอตรวจสภาพความโกงของเขาทงสองขาง ปญหาทพบ : พบชองวางใตเขาขางทเปนมากกวาอกขางหนง 3) เขยอนขอเขาและการคลอนสะบาเขา วธการตรวจ : ผปวยนอนหงาย เหยยดขาตรงพดตรวจนงคกเขาอยดานขางของผปวยใชมอขางหนงจบสะบาเขาดานบน และมออกขางหนงจบขอเขาดานลางท าการยกขอเขาขน-ลงและใชมอของผตรวจดานปลายเทาของผปวย (มอดานนอก)จบลกสะบาของเขาขางทเปนยกสะบาเขาไป-มาเพอคลอนสะบาเขา ปญหาทพบ : พบมความฝด การเคลอนไหวของสะบาเขาขางทเปนเกดการยดตด(สะบาเจา)หรอเคลอนไหวไดนอยกวาขางปกตและมเสยงดงกรอบแกรบ (หนปนเกาะ) ภายในขอเขา 4) วดองศาเขา วธการตรวจ : พดตรวจนงคกเขาดานขางของผปวยจบขาของผปวยงอขนดนใหสนเทาเขาไปชดกนยอยแลวจบขาผปวยดนขนใหสนเทาแตะบรเวณต าแหนงหวตะคาก (แงกระดกเชงกรานใตบนเอว)ท าทงสองขาง ปญหาทพบ : งอเขาเอาสนเทาชดกนยอยและชดต าแหนงหวตะคากขางทเปนพบวางอไมไดองศาและมอาการเจบเสยวภายในขอเขา

31


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม 5) การตรวจสอบสภาพขอเขา วธการตรวจ : ใหผปวยนอนหงายล าตวตรงพดตรวจนงคกเขาดานขางผปวยตรงกบต าแหนงของเขาขางทเปนผตรวจสงเกตลกษณะทวไปของเขาขางทเปนเชน การอกเสบ ปญหาทพบ : พบวาบางสวนของเขาขางทเปนมอาการบวมไมแดงในบรเวณทบวมมความรอนเลกนอย 6) การทาปนแดงบรเวณเขา - ถาเปนโรคจบโปงน าเขาปนแดงจะมลกษณะเงาเยมทบรเวณจดเจบ - ถาเปนโรคจบโปงแหงเขาปนแดงจะแหงสม าเสมอตามธรรมชาต

(5) การรกษาและฟนฟสภาพ

การแพทยแผนไทย 1. การรกษาโดยการนวดไทย

เนองจากโรคขอเขาเสอม เกดจากธาตไฟหยอน (ชรนคค) สงผลใหธาตลมพการ (องคมงคานสารวาตา) มอาการปวดขดในขอเขา ท าใหขอเขาฝด เคลอนไหวไมสะดวก การรกษาโดยการนวดเปนการชวยกระตนการไหลเวยนเลอดใหดขน ชวยลดอาการดงกลาว

สตรการนวด จบโปงน า 1. นวดพนฐานขา เปดประตลม 2. นวดสญญาณ 1-3 เขา ทานงพบเพยบ 3. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานนอก เนนสญญาณ 4 หามเขยอนขอเขา 4. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานใน เนนสญญาณ 3,4 หามเขยอนขอเขา สตรการนวด จบโปงแหง 1. นวดพนฐานขา เปดประตลม 2. นวดสญญาณ 1-3 เขา ทาไขวมอ 3. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานนอก เนนสญญาณ 4 เขยอนขอเขา 4. นวดสญญาณ 1-4 ขาดานใน เนนสญญาณ 3,4 หามเขยอนขอเขา

2. การประคบสมนไพร ประคบหลงจากการนวดเสรจแลว ความรอนจากลกประคบซงมตวยาสมนไพรจะซมผานผวหนง ชวยบรรเทาอาการปวดเมอย ลดอาการบวม อกเสบและอาการเกรงของกลามเนอ เสนเอน ขอตอ ลดอาการตดขดและชวยเพมการไหลเวยนเลอดในบรเวณขอเขา ไมควรประคบบรเวณทมอาการอกเสบหรอบวมใน 24 ชวโมงแรก

3. การรกษาดวยยาสมนไพร หลกการรกษาทส าคญ คอการปรบสมดลของธาตลมในรางกาย โดยการจายยาทมรสรอนสขม เพอกระตน

เลอดลมบรเวณเขา และไมใหธาตลมมการคงคางบรเวณเขามากเกนไป ไมควรจายยาทมรสรอนมากเกนไปในผปวยทมอาการบวม แดง รอน รวมดวย เนองจากเปนการกระตนใหธาตไฟก าเรบ อาจท าใหมอาการอกเสบมากขนได ยาทใชจงควรเปนยาทมรสสขมรวมดวย

32


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม การรกษาภาวะขอเขาเสอมโดยใชยาสมนไพรแบงเปน 2 สวน คอ

1) การใชยาในบญชยาหลกแหงชาต ขอบงใชยาในบญชยาหลกแหงชาตทปรากฏในฉลากยา อาจไมเฉพาะเจาะจงวาใชรกษาอาการปวดหรอบรรเทาอาการอกเสบของกลามเนอทเกดจากภาวะขอเขาเสอม แตเนองจากสารสกดหรอต ารบยานนๆ มสรรพคณในการบรรเทาอาการปวดและตานการอกเสบในทนจงน ามาเปนขอบงใชในการรกษาโรคและอาการขอเขาเสอม ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2558 ทแนะน าใหใชในการรกษาโรคขอเขาเสอม ไดแก ยาเถาวลยเปรยง ยาผสมโคคลาน ยาสหสธารา ยากษยเสน ยาธรณสณฑะฆาต และ ยาประคบ เปนตน

33


แนวทางการใชยาสมนไพร ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 1 ยาเถาวลยเปรยง

ยาแคปซล (รพ.) บรรเทาอาการปวดกลามเนอ ลดการอกเสบของกลามเนอ

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ คาเตอน - ควรระวงการใช ในผปวยโรคแผลเปอยเพปตก เนองจากเถาวลยเปรยงออกฤทธคลายยาแก ปวดกลมยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอ ยด (Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs: NSAIDs) - อาจทาใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนอาหาร อาการไมพงประสงค ปวดทอง ทองผก ปสสาวะบอย คอแหง ใจสน - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

2 ยาสารสกดจากเถาวลยเปรยง ยาแคปซล

บรรเทาอาการปวดหลงสวนลาง (low back pain) และอาการปวดจากขอเขาเสอม (Knee Osteoarthritis)

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 400 มลลกรม วนละ 2 ครง หลงอาหารทนท ขอหามใช หามใช กบหญงตงครรภ คาเตอน - ควรระวงการใช ในผปวยโรคแผลเปอยเพปตก เนองจากเถาวลยเปรยงออกฤทธคลายยาแก ปวดกลมยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด (Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs: NSAIDs) - อาจทาใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนอาหาร อาการไมพงประสงค เวยนศรษะ ปวดศรษะ อจจาระเหลว - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

34


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 3 ยาผสมเถาวลยเปรยง

ยาลกกลอน (รพ.) บรรเทาอาการปวดเมอยตามรางกาย

ขนาดและวธใช รบประทานครง 900 มลลกรม – 1.5 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ คาเตอน ควรระวงการใช ในผปวยทเปนแผลในกระเพาะอาหารเนองจากเถาวลยเปรยงมกลไกออ กฤทธ เชนเดยวกบยาแกปวดในกลมยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด (Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs: NSAIDs) - การใช ยานอาจทาใหเกดการระคายเคองของระบบทางเดนอาหาร - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค ปวดทอง ทองผก ปสสาวะบอย คอแหง และใจสน

4 ยาสหศธารา ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.) ยาลกกลอน (รพ.)

ขบลมในเสน แกโรคลมกองหยาบ แกเสน มนชา

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช หามใช กบหญงตงครรภ และผทมไข คาเตอน - ควรระวงการบรโภคในผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ ผปวยโรคแผลเปอยเพปตก และกรดไหลยอน เนองจากเปนตารบยารสรอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากตารบนมพรกไทยในปรมาณสง - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค รอนทอง แสบทอง คลนไส คอแหง ผนคน

35


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 5 ยาขผงไพล

ยาขผง (รพ.) บรรเทาอาการปวดเมอย ขนาดและวธใช

ทาและถเบา ๆ บรเวณทมอาการวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช - หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน - หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด

6 ยาประคบ ยาประคบสมนไพรสด (รพ.) ยาประคบสมนไพรแหง (รพ.)

ประคบเพอลดอาการปวด ชวยคลายกลามเนอ เอน และขอ

ขนาดและวธใช นายาประคบไปนง แล วใช ประคบ ขณะยงอน วนละ 1 - 2 ครง ลกประคบ 1 ลกสามารถใช ได 3 - 4 ครง โดยหลงจากใช แล วผงใหแหง กอนนาไปแชตเยน ขอหามใช - หามประคบบรเวณทมบาดแผล - หามประคบเมอเกดการอกเสบเฉยบพลน เชน ขอเทาแพลง หรอมอาการอกเสบ บวม แดง รอน ในชวง 24 ชวโมงแรก เนองจากจะทาใหมอาการอกเสบบวมมากขน และอาจมเลอดออกมากตามมาได โดยควรประคบหลงเกดอาการ 24 ชวโมง คาเตอน - ไมควรใชลกประคบทรอนเกนไป โดยเฉพาะบรเวณผวหนงทเคยเปนแผลมากอนหรอบรเวณทมกระดกยน และตองระวงเปนพเศษในผปวยโรคเบาหวาน อมพาต เดก และผสงอาย เพราะมกมความรสกในการรบรและตอบสนองชา อาจทาใหผวหนงไหม พองไดงาย - หลงจากประคบสมนไพรเสรจใหม ๆ ไมควรอาบนาทนท เพราะเปนการลางตวยาจากผวหนง และรางกายยงไมสามารถปรบตวไดทน (จากรอนเปนเยนทนททนใด) อาจทาใหเกดเปนไขได - ควรระวงการใช ในผทแพ สวนประกอบในยาประคบ

36


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 7 ยาพรก

ยาเจล ยาครม (รพ.) ยาเจล (รพ.) ยาขผง (รพ.)

บรรเทาอาการปวดขอ ปวดกลามเนอ (musculoskeletal pain)

ขนาดและวธใช ทาบรเวณทปวด 3 - 4 ครง ตอวน ขอหามใช - หามใช ในผปวยทแพ capsaicin - หามสมผสบรเวณตา - ระวงอยาทาเจลบรเวณผวทบอบบางหรอบรเวณผวหนงทแตก เนองจากทาใหเกดอาการระคายเคอง คาเตอน - การใชรวมกบยารกษาโรคหวใจ กลม angiotensin-converting enzyme inhibitor (ACE inhibitor) อาจทาใหเกดอาการไอเพมขน - อาจเพมการดดซมของยาโรคหอบหด คอ theophylline ชนดออกฤทธเนน นาน - ควรระวงเมอใชเจลพรกรวมกบยากลมตอไปน • Angiotensin converting enzyme inhibitors • Anticoagulants • Antiplatelet agents • Barbiturates • Low molecular weight heparins • Theophylline • Thrombolytic agents อาการไมพงประสงค ผวหนงแดง ปวด และแสบรอน

37


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 8 ยาไพล

ยาครม บรรเทาอาการบวม ฟกชา เคลดยอก

ขนาดและวธใช ทาและถเบา ๆ บรเวณทมอาการวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช - หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน - หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด

9 ยานามนไพล ยานามน (รพ.)

บรรเทาอาการบวม ฟกชา เคลดยอก

ขนาดและวธใช ทาและถเบา ๆ บรเวณทมอาการวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช - หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน - หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด

10 ยากษยเสน ยาลกกลอน (รพ.)

บรรเทาอาการปวดหลง ปวดเอว ปวดเมอยตามรางกาย

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 750 มลลกรม – 1 กรม วนละ 4 ครง กอนอาหารและกอนนอน ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ หญงใหนมบตร และเดก คาเตอน - ควรระวงการใช ยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และ ยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองงจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได

- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค แสบรอนยอดอก

38


3. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคขอเขาเสอม

การพอกเขา เปนการน าสมนไพรทมสรรพคณชวยลดการอกเสบของขอเขาทหาไดงายจากทองถน น ามาพอกทงไวชวในระยะเวลาหนง เพอบรรเทาอาการปวดเขา

ขนตอนการท ายาพอกดดพษ เฉพาะสตรจากเอกสารการสอนชดว ช า เวชกรรมแผนไทย สาขาวทยาศาสตรส ขภาพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช เลม 1 หนา 325 (ซงทางกลมท 4 ไดเลอกสาธตสตรยาพอกน)

1. ยาทใชเปนยาพอก มสวนประกอบ คอ กมน าเจดยอด ยอดตะขบเจดยอด ดองดงหวขวาน ขง กระเทยมพรกไทย 2. น าสมนไพรทเตรยมไวทงหมด ใสพอเขากนหมอ น าไปตงไฟ คนไปเรอยๆ ใหเกรยม 3. พอสกเกรยมดแลว น ามาต าหรอบดใหละเอยด 4. น าสมนไพรทละเอยดแลว เคลากบสรา 5. น าสมนไพรทเคลากบสราใสลงไปในส าล แลวกลบดาน น าดานทมสมนไพรพอกบรเวณทเปน เชน เขา

6. รอจนผปวยรสกไมเยน ประมาณ 10-15 นาท (แอลกอฮอลระเหยออกหมด) แลวกน าออกได หมายเหต : การน าไปพอกเชนนจะชวยถอนพษอาการอกเสบตามขอตางๆ ทมอาการ ปวด บวมแดง รอน เชน โรคเกาท โรงจบโปง

39


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ

ไมใช สงตอ แพทยแผนปจจบน (3)

ผปวยอาการทองอดทองเฟอ (1)

ผปวยมอาการของโรคทองอดทองเฟอ (1)ผปวยมอาการของโรคขอเขาเสอม (1)

คลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

ผานเกณฑการคดกรอง (2)ผานเกณฑการ

ใช

ใช

ใช

ไมใช

ไมใช

การแพทยแผนไทยการแพทยแผนไทย

- การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและการฟนฟ (5) - ค าแนะน าและการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการรกษา (7)

ดขนดขน

สนสดการรกษาตรวจรกษาตอเนองจนผปวยมอาการปวดลดลง

และด ารงชวตไดดขน

40


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ (1) ค าจ ากดความโรค

อาการทองอดทองเฟอ การแพทยแผนปจจบน

ทางการแพทยแผนปจจบน คอ อาการไมสบายทองตรงบรเวณยอดอกหรอใตลนป ทเกดขนระหวางหรอหลงกนอาหาร โดยมอาการอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางรวมๆกน เชน จกเสยด แนนทอง ทองอด ทองเฟอ มลมในทอง เรอบอย แสบทอง เรอเปรยว คลนไสหรออาเจยนเลกนอย อาการจะเปนเฉพาะบรเวณระดบเหนอสะดอ จะไมมอาการปวดทองใตสะดอ และไมมความผดปกตเกยวกบการขบถายรวมดวย อาการนพบไดเกอบทกคนทงเดกและผใหญ บางรายเปนครงคราว บางรายอาจเปนๆหายๆ เรอรง อาจมสาเหตไดหลากหลาย ตงแตเลกนอยจนถงโรคทรนแรง และความผดปกต (พยาธสภาพ) อาจอยทงในและนอกกระเพาะอาหารและส าไส

การแพทยแผนไทย

ทางการแพทยแผนไทยไมไดกลาวถงอาการทองอดทองเฟอโดยตรง อาการทองอดทองเฟอเปนอาการทบงบอกวามธาตลม โดยเฉพาะลมโกฏฐาสยาวาตาพการ (ก าเรบ) อาการทพบโดยทวไปคอ ปวดทอง จกเสยดแนนเฟอ จกอก พะอดพะอม อาจมเรอหรอผายลมบอย หากเรอหรอผายลมไมออก ผปวยจะรสกอดอดและไมสบายทองมากยงขน เหตทท าใหธาตลมก าเรบหรอพการ มกเปนผลจากภาวะธาตทงสเสยสมดล คอธาตดน น า ลม ไฟ ธาตใดธาตหนงหรอหลายธาตก าเรบ หยอน พการ แลวสงผลใหธาตลมก าเรบมากขน เกดอาการทองอดทองเฟอ เชน การรบประทานอาหารใหมๆ (อทรยง) หากเปนอาหารประเภททยอยยาก หรอไมยอย อนเนองมาจากไฟปรณามคค (ไฟยอยอาหาร) มก าลงไมพอ ท าใหธาตลมก าเรบขนจงท าใหเกดอาการทองอดทองเฟอ

(2) เกณฑคดกรองทรบผปวยเขารกษา 1. ผปวยมอาการปวดทอง จกแนนทอง ทองอดทองเฟอ เรอ 2. มอาการปวดแสบเวลาหวหรอหลงรบประทานอาหารอมใหมๆ 3. คล าไมพบกอนในทอง

(3) เกณฑสงตอแพทยแผนปจจบน 1. ในคนสงอาย เชน อายเกน 40 ป เพงจะเรมมอาการทองอดทองเฟอ เกดขนในชวงเวลาสน ๆ

เนองจาก พบวามะเรงของกระเพาะอาหาร หรอตบ มกจะพบในคนอายเกนกวา 40 ป 2. ในคนทมอาการทองอดรวมกบมน าหนกลด 3. มอาการซด ถายอจจาระด า 4. มอาเจยนตดตอกน หรอกลนอาหารไมได 5. ตวเหลอง ตาเหลอง หรอมกอนในทอง 6. ปวดทองมาก 7. ทองอดแนนทองมาก 8. การขบถายอจจาระเปลยนแปลงไป

41


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1. การซกประวต การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในกลมอาการทองอดทองเฟอ ตองถาม

อาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว ดงนนตองค านงถงชวงเวลา อาย อาหารทรบประทาน ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางดงตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหธาตเจาเรอนของผปวย ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฏฐานการเกดโรค อาการทองอดทองเฟอ มกมอาการปวด

ทอง จกเสยดแนนทอง ทองอด ทองเฟอ บางรายอาจมอาการเรอรวมดวย ซงสมพนธกบเตโชธาต (ธาตไฟ) ไดแก ไฟปรณามคค (ไฟยอยอาหาร) วาโยธาต (ธาตลม) ไดแก ลมโกฏฐาสยาวาตา (ลมพดในล าไส ในกระเพาะอาการ) ลมอทธงคมาวาตา (ลมพดขนเบองบน) ปถวธาต (ธาตดน) ไดแก กรสง (อาหารเกา) อทรยง (อาหารใหม)

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดเรมมการเจบปวย และอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม

อายสมฏฐาน เพอดอายของผปวย ซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย

หรอการก าเรบของโรค มความสมพนธกบเวลาหรอไม ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลก มความสมพนธกบ

อาการเจบปวยหรอไม มลเหตการณเกดโรค 8 ประการ เพอใหทราบสาเหตและความสมพนธของโรค ซงอาจท าใหโรคก าเรบมากขน

เชน การรบประทานอาหารรสจด การอดขาว อดน า เปนตน 6) การตรวจรางกาย

1) การประเมนลกษณะทวไป - ดสหนาผปวยไมสดชน

2) การตรวจ : ด คล า เคาะ ฟง - เคาะทองแลวเกดเสยงโปรงของลมในทอง (เชน Bowel sound)

42


4. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยอาการทองอด ทองเฟอ (7) การรกษาและการฟนฟ

การแพทยแผนไทย 1. รกษาดวยยาสมนไพร

1.1 ยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2559

43


7.แนวทางการใชยาสมนไพร ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม

1 ยาธาตบรรจบ ยาแคปซล ยาผง ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.) ยาผง (รพ.) ยาลกกลอน (รพ.)

บรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ

ขนาดและวธใช ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม ละลายนากระสายยา วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายนากระสายยา วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ นากระสายยาทใช • กรณแกทองอด ทองเฟอ ใชกระเทยม 3 กลบ ทบชงนารอนหรอใชใบกะเพราตมเปนนากระสายยา • ถาหานากระสายยาไมไดใหใชนาสกแทน ชนดลกกลอนและชนดแคปซล ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ ขอหามใช หามใช ในหญงตงครรภ และผทมไข คาเตอน - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได

ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม

44


2 ยาธาตอบเชย ยานา (รพ.)

ขบลม บรรเทาอาการทองอด ทองเฟอ

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 15 - 30 มลลลตร วนละ 3 ครง หลงอาหาร คาเตอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

3 ยาขมนชน ยาแคปซล ยาเมด ยาแคปซล (รพ.) ยาเมด (รพ.)

บรรเทาอาการแนนจกเสยด ทองอด ทองเฟอ

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนนอน ขอหามใช หามใช ในผททอนาดอดตน หรอผทไวตอยาน คาเตอน - ควรระวงการใช กบผปวยโรคนว ในถงนาด ยกเวนภายใตการดแลของแพทย - ควรระวงการใช กบหญงตงครรภ ยกเว นภายใตการดแลของแพทย - ควรระวงการใช กบเดก เนองจากยงไมมขอมลดานประสทธผลและความปลอดภย - ควรระวงการใช ยาน รวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใช ยาน รวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 (CYP 450) เนองจากสาร curcumin ยบยง CYP 3A4, CYP 1A2 แตกระตนเอนไซม CYP 2A6 - ควรระวงการใชรวมกบยารกษาโรคมะเรงบางชนด เชน doxorubicin, chlormethine, cyclophosphamide และ camptothecin เนองจาก curcumin อาจมผลตานฤทธยาดงกลาว - ควรใชยาในผปวยอาย 13 ปขนไป อาการไมพงประสงค ผวหนงอกเสบจากการแพ

45


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 4 ยาขง

ยาแคปซล ยาชง ยาแคปซล (รพ.) ยาผง (รพ.) ยาชง (รพ.)

1. บรรเทาอาการทองอด ขบลม แนนจกเสยด 2. ปองกนและบรรเทาอาการคลนไส อาเจยน จากการเมารถ เมาเรอ 3. ปองกนอาการคลนไส อาเจยน หลงการผาตด

ขนาดและวธใช - บรรเทาอาการทองอด ขบลม แนนจกเสยด รบประทานวนละ 2 – 4 กรม - ปองกนและบรรเทาอาการคลนไส อาเจยนจากการเมารถ เมาเรอ รบประทานวนละ 1 – 2 กรม กอนเดนทาง 30 นาท – 1 ชวโมง หรอเมอมอาการ - ปองกนอาการคลนไส อาเจยน หลงการผาตด รบประทานครงละ 1 กรม กอนการผาตด 1 ชวโมง คาเตอน - ควรระวงการใชรวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใช ในผปวยโรคนว ในถงนาด ยกเว นภายใตการดแลของแพทย - ไมแนะนำใหรบประทำนในเดกอำยต ำกวำ 6 ขวบ อาการไมพงประสงค อาการแสบรอนบรเวณทางเดนอาหาร อาการระคายเคองบรเวณปากและคอ

5 ยาหอมอนทจกร ยาผง ยาเมด ยาผง (รพ.) ยาเมด (รพ.)



46






47


(8) การประเมนและตดตามผลการรกษา 1. ตดตามผลการรกษาโดยนดเพอประเมนอาการและอาการแสดงตามเกณฑการรกษา เพอดวาอาการดขนหรอไม โดยการซกประวตทสมพนธกบอาการของโรค เชน อาการปวดทอง แนนทอง ทองอดทองเฟอ รวมถงความถลดลงหรอไม

48


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร

หมายเหต ๑. แนะน าใหผปวยกลบมาตรวจซ าภายใน ๗ วน หรอมากอนถามอาการผดปกตจากการใชยา ๒. ระยะท ๑ และ ๒ สะดวกตอการรกษาทางแพทยแผนไทย โดยการจายยาสมนไพร และการใหค าแนะน าในการปฏบตตว * อางองผงการรกษา เอกสารแนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทย จงหวดสกลนคร

ซกประวตและตรวจรางกายเพอคดกรองผปวย ๑. เบออาหาร น าหนกลด ผอมลง ๒. เลอดออกมากจนวงเวยน เวลา ลกข น ๓. ปวดมากบรเวณรอบทวารหนก ๔. มไข > ๓๗.๕°C ๕. ตรวจพบซด ๖. ตรวจทางทวารพบกอนแขง ขรขระ

ไมมขอใดขอหนง

แผนภมแนวทางเวชปฏบตแพทยแผนไทยในโรครดสดวงทวาร

ใหค าแนะนะ

มขอใดขอหนง

ให ยาผสมเพชรสงฆาต(แคปซล) รบประทานคร งละ ๒ แคปซล วนละ ๓ คร ง หลงอาหารทนท หรอ ยา รดสดวงมหากาฬ(แคปซล)รบประทานคร งละ ๒ แคปซล วนละ ๓ คร ง หลงอาหารทนท หรอ ยาอนตามดลยพนจของแพทยแผนไทยผตรวจรกษา

ระยะท ๑ อยขางใน จะถายเปนเลอดสแดง จะไมมอาการเจบ ถามเพมวา หวนมๆ ระยะท ๒ โผลออกมา อจจาระเสรจ แลวหบเขาเอง ระยะท ๓ โผลออกมา มอดนแลวเขา ระยะท ๔ โผล ออกมา มอดนแลวไมเขา ระยะท ๕ มเลอกออก เปนแผล

ใหการรกษาดวยยาแพทยแผนไทย

- ยาผสมเพชรสงฆาต

- ยารดสดวงมหากาฬ

49


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร ความหมายของโรค โรครดสดวงทวารหนก มาจากค าสองค าประสมกน คอค าวา "รดสดวง" + "ทวารหนก" ค าวา "รดสดวง" จะหมายถง สงผดปกตทเปนตง หรอเนอยนออกมาจากรางกาย นยมใชเรยกโรครดสดวง ทเกดขนททวารหนกเปนสวนใหญ โรครดสดวงของทวารหนกเปนหนงในรดสดวงมหากาฬ ๔ จ าพวกจ าพวกหนงขนในคอ จ าพวกหนงขนในอก จ าพวกหนงขนในทวาร จ าพวกหนงขนในล าไส กลาวไวในคมภรมหาโชตรตน “ลกษณะอาการ เมอตงขนนน ตงขนเปนกองเปนหมกบประมาณ ๙,๑๐ เมด ๆ เทาถวเขยว เมอสกนนแตกออกเปนบพโพโลหตระคนกน แลวเลอนเขาหากน ใหบานออกสณฐานดงดอกบก เปนบพโพโลหตไหลซมอย ไมรกวาฝปลวกและฝหวคว าเพราะวาบรวารนนตงเปนเมด ขนตามล าไสตลอดถงล าคอ ใหปากคอนนเปอยกนเผดกนรอนมได” โรครดสดวงทวารหรอ Hemorrhoidsเปนโรคทพบวามคนไขเปนจ านวนมาก พบไดในเพศหญงและเพศชาย โดยปกตอาการในระยะแรกจะไมรนแรงมกเปนๆ หายๆ กลาวคอเปนโรคทสามารถหายไดเองในระยะแรก แตบางคนอาจมการด าเนนของโรคมากขนเรอยๆซงโดยปกตแลวคนทมการด าเนนของโรคมากขนจะมจ านวนไมมากนกและ มกกนเวลานานหลายปกอนจะถงระดบทรนแรงจนกระทงตองท าการรกษาโดยการผาตดคอ โรคทมลกษณะหลอดเลอดด าทไสตรง โปงพองหรอขอด ท าใหมอาการเจบๆ คนๆ ในระยะแรกและจะเพมเปนอาการเจบปวดในระยะหลง โรคนมอาการทส าคญ คอ เลอดออกขณะหรอหลงอจจาระ เนองจากเมอหลอดเลอด โปงพองมากขน การโปงพองนจะท าใหการเสยดสระหวางอจจาระกบเสนเลอดทโปงพองมมากขนท าใหเกดการแตกแยกเปนแผล และเลอด ออกขณะและหลงถายอจจาระไดโรครดสดวงทวารแบงออกเปน 2 ชนดคอ 1. โรครดสดวงทวารภายใน (Internal Hemorrhoids) เกดจากการทผนงตอนบนของชองทวารหนกม Internal Hemorrhoids Plexus ตอกบ Superior Hemorrhoidal Vein เกดการโปงพองซงโรครดสดวงทวารชนดน มความเจบปวดไมมาก เนองจากบรเวณทเกดเปนช นใตเยอเมอก ไมมสนประสาทรบความรสกปวด

2. โรครดสดวงทวารภายนอก (External Hemorrhoids) เกดจากชองทวารหนกสวนใกลปากทวารหนก ซงม External Hemorrhoids Plexus ผวหนงรอบทวารหนกเกดการโปงพองมรปรางตางๆ กนออกไป เชน เดอยไก กลบมะเฟอง กลบมะไฟ เมดขาวโพด บานทะโร เปนตนซงผวหนงรอบทวารหนกมเสนประสาทรบความความรสกปวด ดงน นผทเปนโรครดสดวงทวารภายนอกจะรสกเจบปวดมาก โรครดสดวงทวาร สามารถแบงความรนแรงของอาการและการโผลออกของรดสดวงทวาร เน อเยอทอยใต dentate line ยดออกเปนตงเน อ รดสดวงภายในแบงตามความรนแรงเปน ระยะ คอ

ระยะท 1 รดสดวงอยเหนอ dentate line และไมยนออกมานอกขอบทวาร ระยะท 2 รดสดวงยนออกมานอกขอบทวาร ขณะถายอจจาระและเลอนกลบเขาไปในทวารหนกหลงถายอจจาระ ระยะท 3 รดสดวงยนออกนอกขอบทวาร ขณะถายอจจาระ และหลงถายอจจาระตองดนกลบเขาไปในทวารหนก ระยะท 4 รดสดวงยนออกนอกทวารหนกตลอดเวลา รดสดวงทวารภายในและภายนอกจะเกดรวมกนไดบอยคร ง การดแลรกษาพจารณาจากชนด และ ความ

รนแรงของโรค ท งน การรกษามงเพอบรรเทาอาการ และไมจาเปนตองขจดหวรดสดวงทวารทมอยท งหมด

50


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร สาเหตทท าใหเกดโรครดสดวงทวาร 1. ทองผกเรอรงซงเปนสาเหตหลกทท าใหเกดโรคนมากกวาสาเหตอนๆ

2. อาหารทไมเหมาะสม ทองเสยเรอรงท าใหเกดการอกเสบของกลามเนอรอบทวารหนก 3. ภาวะตงครรภสามารถหายเองไดหลงจากทคลอดบตรแลว 4. พนธกรรม 5. ความชรา

ผทเสยงสงตอการเกดรดสดวงทวาร 1. ทองผก การนงแชนานๆ รวมทงนงถายอจจาระนานๆ ท าใหตองเบงอจจาระเปนประจ า แรงเบงจะเพมความดน และ/หรอการบาดเจบในกลมเนอเยอหลอดเลอด สงผลใหหลอดเลอดโปงพอง หรอหลอดเลอดขอดไดงาย 2. ทองเสยเรอรง การอจจาระบอยๆจะเพมความดน และ/หรอการบาดเจบตอกลมเนอเยอหลอดเลอด เชนกน 3. อาย ผสงอายจะมการเสอมของเนอเยอตางๆรอบหลอดเลอด รวมทงของกลมเนอเยอหลอดเลอด หลอดเลอดจงโปงพองไดงาย 4. การตงครรภ เพราะน าหนกของครรภจะกดทบลงบนกลมเนอเยอหลอดเลอด จงเกดหลอดเลอดบวมพองไดงาย 5. โรคอวนและน าหนกตวเกน สงผลใหเพมแรงดนในชองทองและในองเชงกรานสงขน เชนเดยวกบในหญงตงครรภ 6. การมเพศสมพนธทางทวารหนก จงเกดการกดเบยดทบ/บาดเจบตอกลมเนอเยอหลอดเลอดสวนนเรอรง จงมเลอดคงในหลอดเลอด เกดโปงพองไดงาย 7. โรคแตก าเนดทไมมลนปดเปด (Valve) ในหลอดเลอดด าในเนอเยอหลอดเลอดซงชวยในการไหลเวยนเลอด จงเกดภาวะเลอดคงในหลอดเลอด จงเกดหลอดเลอดโปงพองงาย 8. อาจจากพนธกรรม เพราะพบโรคไดสงกวา เมอครอบครวมประวตเปนโรครดสดวงทวาร

อาการของโรครดสดวงทวาร 1. มกอนเนอปลนจากภายในขณะเบงถายอจจาระ และยบกลบเขาไปเมอหยดเบง เมอเปนมากตองดน

จง จะกลบเขาไป และขนสดทายอาจยอยอยภายนอกตลอดเวลา 2. มเลอดแดงสดหยดออกมา หรอพงออกมาขณะเบงถาย หรอหลงถายอจจาระจ านวนแตละครงไมมากนก ไมมอาการปวด หรอแสบขอบทวาร หรอพบเลอดบนกระดาษช าระ เลอดทออกจะไมปนกบอจจาระไมมมก และมกหยดไดเอง อาการเหลานจะเปนๆหายๆ 3. เมอเปนมาก หลอดเลอดจะบวมมาก รวมทงเนอเยอเกยวพนรอบหลอดเลอดจะบวมออกมาถงปากทวารหนก เหนเปนกอนเนอนม ปลนโผลออกมานอกทวารหนก ซงในภาวะเชนน จะกออาการเจบปวดได 4. นอกจากอาการดงกลาวแลวผปวยบางรายอาจจะมอาการคนรอบทวารหนก อาจจะมาดวยอาการมมกหลงจากถายอจาระ

4. เมอมลมเลอดเกดในรดสดวงทโปงพองจะกออาการปวด เจบ บวม และกออาการระคายเคองบรเวณรอบปากทวารหนก และอาการคน แตมกไมคอยพบมเลอดออกจากตงเนอน

51


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร หลกการวนจฉยทส าคญ

1. คอ การแยกโรคออกจากโรคอน ๆเชนโรคมะเรงล าไสใหญ มะเรงทวารหนก 2. ตรวจดขอบทวารหนก สวนใหญจะปกต หรอ อาจเหนรดสดวงทวารหนกยนออกมา 3. การตรวจทวารหนกดวยนวมอ (PR) ไมชวยวนจฉยรดสดวงทวารหนก แตชวยตรวจแยกโรคอน ๆ ทมอาการคลายรดสดวงทวารหนก โดยเฉพาะกอนหรอแผลบรเวณทวารหนกหรอภายใน rectum 4. การตรวจดวยสองดทวารหนก anoscope จะตรวจพบหวรดสดวงภายในไดชดเจน ควรท าเสมอเพอการวนจฉยโรคทแนนอน 5. การตรวจดวยสองดวยกลอง sigmoidoscope ควรท าในรายทมอายมาก และจ าเปนตองท าถามประวตขบถายผดปกตเรอรง หรอถายเปนมก ปนเลอด หรอคล ากอนไดภายในทวารหนก 6. การสงตรวจดวยสวนส x-ray ล าไสใหญ barium enema หรอการสองกลองดล าไสใหญ colonoscopy ใชตรวจในกรณทอาการไมชดเจนวาเปนโรคอะไรหรอมอาการอน ๆ รวมทงตรวจในผปวยสงอาย 7. การตรวจรางกายตามปกต

อาการทตอง Consult แพทยทกครงหากมอาการดงตอไปน 1. น าหนดลงชดเจน 2. ระบบขบถายผดปกต เชนทองผกสลบกบทองผก 3. มการเปลยนแปลงของสอจาระ 4. อจาระมเลอดปน

5. พบมกในอจาระ จดมงหมาย รดสดวงมทวารม พกดสมฏฐาน หรอทตงทแรกเกดของโรคในแผนไทยมอย ๓ อยาง คอ ปตตะ วาตะ และเสมหะ กลาวคอ เปนการคงของเสมหะ (เลอด) ทบรเวณคถทวารทเกดจากคถเสมหะหยอน ท าใหกรสะ(อาหารเกาหรออจจาระ)แหงแขง วาตะคอลมในล าไสไมสามารถขบดนกรสะออกมาได จงตองออกแรงเบง หลอดเลอดจงโปงพอง เมอมการเสยดสกเกดความรอน ท าใหเลอดทคงอยนนขนเขาอก ยากตอการกระจายกลบ เมอมการการอกเสบ กมอาการปวด (อาการของวาตะถกปดกน) บวม (เสมหะคง) แดงรอน (ปตตะก าเรบ) ขอบงช แนวทางเวชปฏบตนครอบคลมโรคหรออาการหรออาการแสดงตอไปน

การแพทยแผนไทย รดสดวงทวารเปนโรคทมลกษณะรอนแหงช น คอ มการกาเรบท งธาตลม ธาตน า และธาตไฟ หรอปตตะเปนหลก การดแลระบบยอยอาหารเปนหวใจทสาคญทสด และดเหมอนวาขม นชน จะเปนสมนไพรทชวยยอยโดยไมไปกระทบตอธาตใด ท งยงมฤทธลดการอกเสบ ฝาดสมานชวยใหเน อเยอกระชบข นและยงชวยฆาเช อโรคโดยสามารถใชไดท งการกนและการทา นอกจากน "เพชรสงฆาต"ยงมฤทธลดการอกเสบและชวยทาใหกลามเน อกระชบข นเชนกนใชเปนยากน นอกจากการใชสมนไพรพ นฐานแลว ยงตองดสาเหตเกดกาเรบของรดสดวง อกดวย ตวอยางเชน

เกดจากการกาเรบของธาตลม มกเปนในผสงอาย มลกษณะแหงและเยนรดสดวงไมอกเสบไมมเลอดออกจะมอาการปวดไมเฉพาะทหวรดสดวง แตจะปวดหลง ปวดทอง ปวดกระเพาะปสสาวะ มอารมณทแปรปรวน เครยดวตกกงวล โดยทวไปหวในลกษณะน ตองใชสมนไพรทมความชมช นหลอลน เชน งา แมงลก กระเจยบมอญ เมดในมะมวง เปนตน

52


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร เกดจากการกาเรบของธาตไฟ มกเกดจากการกนอาหารรสจด จะมอาการอกเสบ มเลอดออกทหว

รดสดวง รสกรอนวบวาบตามตว มกโกรธ ข โมโหอาหารหมกดอง ตากแดดมาก เสยน ามาก กนน านอย ดงน นควรงดอาหารทอด อาหารมน อาหารทมคณสมบตรอน เชน มนฝรง มะเขอ มะเขอเทศ พรก โดยเฉพาะในชวงทเลอดออก และควรกนผกสดใหมากๆ สมนไพรทควรใชเปนสมนไพรทมฤทธเยน เชน บวบก ยานาง ไผ ผกบงจนเปนตน เกดจากการกาเรบของธาตน า มกเกดในคนทางานทไมคอยไดเคลอนไหว นงเปนประจาหวรดสดวงจะนมไมอกเสบไมมเลอดออกโผลออกมามาก มมกปนมากบอจาระ จงตองงดอาหารทจะไปเพมมกหรอเมอกมนรางกาย เชน นม ผลตภณฑจากนม โดยใหรบประทานสมนไพรทมฤทธรอน เชน พรกไทย ขง ดปล เหงอกปลาหมอ อคคทวาร ตนกระเจยบแดง ท งหาขาวเยนเหนอขาวเยนใต วธปองกนไมใหเกดโรครดสดวงทวาร

1. ระวงอยาใหทองผก ดงนน ควรปรบพฤตกรรมเรองอาหารกนอาหารทมกาก เชน ผกผลไม อาหาร มเครองเทศทชวยยอย มการถายอจจาระทด 2.รกษาสขภาพรางกายใหแขงแรงสมบรณโดยการออกก าลงกายเปนกจวตรประจ าวนจะท าใหระบบขบถายท างานเปนปกตมอารมณและจตใจทด 3. ควรดมน าสะอาดอยางนอยวนละ 6-8 แกว เพอท าใหอจจาระมลกษณะนมขน ท าใหงายตอการขบถายและเปนการลดการเสยดสกบเสนเลอดทบรเวณทวารหนก

บคลากรผตรวจประเมนและสงการรกษา ไดแก ๔.๑ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพเวชกรรม (แพทยแผนปจจบน) ๔.๒ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย

๔.๒.๑ ประเภทเวชกรรมไทย ๔.๒.๒ ประเภทเภสชกรรมไทย

๔.๓ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต หมายเหต ในชวง พ.ศ.๒๕๕๖-๒๕๖๐ หากยงไมมบคคลดงกลาวในรพ.สต. บคคลซงไดรบมอบหมายใหประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยหรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกต ตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. ๒๕๔๕ สามารถตรวจประเมนและสงการรกษาได

บคลากรผใหบรการ ไดแก ๕.๑ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย

๕.๑.๑ ประเภทเวชกรรมไทย ๕.๑.๒ ประเภทเภสชกรรมไทย (ท าการประกอบโรคศลปะเฉพาะประเภทของตน)

๕.๒ ผมใบอนญาตเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกต ๕.๓ ผไดรบการอบรมหลกสตรการแพทยแผนไทยของกระทรวงสาธารณสขหรอหลกสตรทไดรบการรบรองจากคณะกรรมการวชาชพสาขาการแพทยแผนไทยหรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกตตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ.๒๕๔๕ ทสามารถใหบรการนวด เพอการรกษาพยาบาล การฟนฟสภาพได (กระท าภายใตขอบเขตทก าหนดไว)

53


5. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรครดสดวงทวาร กจกรรมการดแลผปวย จายยาสมนไพร 1. ยาในบญชยาหลกแหงชาต เชน ยาผสมเพชรสงฆาต ยารดสดวงมหากาฬ ชมเหดเทศ ฯลฯ 2. ยาในเภสชต ารบโรงพยาบาล 3. ยาปรงเฉพาะราย

4. ยาชะ แช หรอเหนบยา ตามกรรมวธ ขอหาม ขอควรระวง งดหรอหลกเลยงอาหารแสลง

1. ควรหลกเลยงเครองดมแอลกอฮอลและคาเฟอน เชน สรา เบยร ไวน กาแฟ ชา น าอดลม เพราะจะท าใหรางกายขาดน า อจจาระแขง และถายล าบากขน 2. ไมควรกลนอจจาระเปนเวลานาน หลกเลยงการนงอจจาระเปนเวลานาน ๆ อยางนงอานหนงสอหรอเลนมอถอไปดวย ควรหลกเลยงการขดถบรเวณทวารหนกอยางรนแรง

การใหค าแนะน า บคลากรผตรวจประเมนและสงการรกษาควรใหค าแนะน าการปฏบตตนทวไปตามหลกการแพทยแผนไทยและตามหลกธรรมานามย ระบบปฏบตทสมบรณแบบในการสรางเสรมสขภาพโดยวธธรรมชาต ใหความส าคญตอเหตปจจยทกอยางทมผลกระทบตอสขภาพและการมอายยนอยางเปนองครวม ไดแก กาย จต และ กรรม (ในทนหมายถง พฤตกรรม) กายานามย หมายถงการดแลใหเกดอนามยของกาย กายทอยเฉยจะลาและเสอมโทรม ตองใหกายไดรบการกระตนทพอเหมาะ เพอใหไดผลดทสดแตเสยงอนตรายนอยทสด จตตานามย หมายถง การดแลใหเกดอนามยของจต มนษยทกคนมจตเปนนายมกายเปนบาว จตเปนตวก าหนด ก ากบ หรอควบคมพฤตกรรมของกาย ทงการพดและการกระท า ดงนนสงทส าคญทไมยงหยอนหรอส าคญยงกวาการพฒนากาย กคอการพฒนาจตใหมอนามยหรอใหเปนจตทสมบรณ จตทสมบรณ ประกอบดวยภาวะ ๓ ประการ คณภาพ เชน คณธรรม ความเมตตา กรณาความเออเฟอเผอแผ ความซอสตย สรรถภาพ เชน ความเขมแขงมนคง ความเพยรพยายาม ความมงมน สตและสมาธ สขภาพ เชน ความสข ความปตอมใจ ความราเรงเบกบาน ความผองใส จตจะสมบรณไดตองไดรบการพฒนา การพฒนาจตหรอจตภาวนา เปนการสรางพนฐานของจตใหมนคงหรอใหมความตงมนแหงจต ซงนยมเรยกวาสมาธ แลวพฒนาตอไปจนเกดปญญา หรอการรเทาทนสงตางๆ ตามความเปนจรง การฝกใหมสมาธ มกใชวธใหจตจดจออยกบสงใดสงหนง เชน การพจารณาลมหายใจเขา-ออก หรออรยาบถ เปนตน ชวตานามย หมายถง การดแลการใชชวตหรอการด าเนนชวตตามหลกอนามย ไดแก การรกษาความสะอาดของรางกาย ทอยอาศย การบรโภคอาหารครบถวนถกตอง การใชชวตใกลชดธรรมชาตและการละเวนสงทไมควรเสพ เชน การดมสรา การสบบหร ยาเสพตด การประเมนผลการรกษา : อาการลดลง หากบคลากรผตรวจประเมนและสงการรกษาพจารณาเหนวามความจ าเปน อาจพจารณาจายยาจากสมนไพรใหกบผรบบรการได กรณสงจายยาจากสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต จะไดรบงบคาบรการเพมเตมจากกองทนแพทยแผนไทย ในสวนสนบสนนการใชยาจากสมนไพรในบญชยาแหงชาต การเบกจายเปนไปตามเงอนไขและแนวทางท ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตก าหนด

54


แนวทางการใชยาสมนไพร ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม

1 ยาผสมเพชรสงฆาต ยาแคปซล ยาแคปซล (รพ.)

บรรเทาอาการรดสดวงทวารหนก

ขนาดและวธใช สตรท 1(สตรท 1 ในผงยา 100 กรม ประกอบดวย เถาเพชรสงฆาต หนก 70 กรม รากอคคทวาร หนก 20 กรม โกฐนาเตาหนก 10 กรม) รบประทำนครงละ 1.2 กรม วนละ 3 ครง หลงอำหำรทนท สตรท 2(สตรท 2 ในผงยา 85 กรม ประกอบดวย เถาเพชรสงฆาต หนก 50 กรม กะเมง (ทงตน) หนก 15 กรม โกฐนาเตา หวกระชาย หนกสงละ 10 กรม) รบประทำนครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอำหำรทนท คาเตอน - ควรระวงการใช ยาในหญงตงครรภและหญงใหนมบตร - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค ทองเสย

55


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน

แนวทางเวชปฏบตการดแลรกษาผปวยโรคภมแพลมหายใจสวนตน (Allergic rhinitis)

การแพทยแผนไทย หรอการแพทยทางเลอก

การแพทยแผนไทย หรอการแพทยทางเลอก - การตรวจวนจฉย (4) - การรกษาและการฟนฟสภาพ (5) - ค าแนะน าและการปฏบตตว (6) - ประเมนผลและตดตามการรกษา (7)

สนสดการรกษา

ใช


ไมใช

ผปวยอาการของโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน (1)

คลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

Consult

ใช


ไมใช ดขน

56


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน (1) ค าจ ากดความโรค

โรคภมแพทางเดนหวใจสวนตน การแพทยแผนปจจบน

ทางการแพทยแผนปจจบน คอ โรคจมกอกเสบจากภมแพ หมายถงโรคทมความผดปกตของระบบภมคมกนของรางกายชนดทมอาการแสดงทางจมก เกดหลงจากไดรบสารกอภมแพเขาไป แลวเกดการอกเสบของเยอจมกท าใหเกดอาการคน น ามกไหล จาม และคดจมก ตงแตนอยจนไปถงมาก

การแพทยแผนไทย ทางการแพทยแผนไทยไมไดกลาวถงโรคภมแพโดยตรง แตมกลมอาการทเกยวกบระบบศอเสมหะ ซงมกมอาการคนจมก จาม คดจมก ไมมไข และมความสมพนธกบการเปลยนแปลงของอากาศ กระทบรอน กระทบเยน กลนควนบหรและน าหมอ สมผสเกสรดอกไม ขนสตว ฝน ไรฝน เปนตน ท าใหมอาการศอเสมหะก าเรบ และสงฆานกาพการ โดยเฉพาะในตอนเชา สวนใหญมกเรยกอาการเหลานวา หวดแพอากาศ

(2) เกณฑคดกรองเขารบการรกษา 1. ผปวยมอาการทางจมก ไดแก คนจมก จาม คดจมกและมน ามกสใส 2. มอาการนอยกวา 4 วนตอสปดาหหรอมอาการตดตอกนนอยกวา 4 สปดาห 3. ไมมไข หายใจปกต

(3) เกณฑการสงตอแพทยแผนปจจบน 1.เหนอยหอบ หายใจล าบาก หรอมภาวะพรองออกซเจน 2.อณหภม ≥ 38 องศาเซลเซยส 3.เลอดก าเดาไหล 4.หายใจทางจมกไมได น ามกสเหลอง/เขยวขน หออ ปวดห หน าหนวก ปวดบรเวณหนาผากและโหนกแกม 5.พบภาวะแทรกซอน เชน ปวดศรษะอยางรนแรง หรออาการอนๆ ตามดลยพนจของแพทยผท าการรกษา

57


6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน (4) การตรวจวนจฉย

การแพทยแผนไทย 1.การซกประวต การซกประวตและวเคราะหโรคทางการแพทยแผนไทยในโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน ตองถาม

อาการและอาการแสดงทสอดคลองกบโรคดงกลาว ดงนนตองค านงถงชวงเวลา ฤดกาล ปจจยหรอสงกระตนทท าใหมอาการก าเรบมากขน เพอใหน าไปสการหาสมฏฐานของโรคและสามารถน าไปสการรกษาไดอยางถกตอง ทงนตองวเคราะหสมฏฐานทมความสมพนธของโรคดงกลาวตามตารางตอไปน

ขอมล เหตผล ธาตเจาเรอน เพอใชในการวเคราะหวาธาตเจาเรอนของ

ผปวย - โรคภมแพทางเดนหวใจสวนตน มกเกดในกลมของผทมอาโปธาต(ธาตน า) เปนเจาเรอน จะกระท าโทษทรนแรงกวาผทมธาตเจาเรอนอนๆ

ธาตสมฏฐาน เพอใหทราบสมฐานการเกดโรค อาการภมแพทางเดนหายใจสวนตน มกมน ามก จามบอยๆ คดจมก และคนจมก อาจสมพนธกบอาโปธาต (ธาตน า) ไดแกสงฆานกาพการ มอาการน ามกไหลท าใหหายใจมาสะดวก อาการแสดงทางศอเสมหะ ท าใหมเสมหะในล าคอถงจมก (ศอเสลด)

อตสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาฤดกาลใดทเรมมอาการเจบปวย มอาการก าเรบของโรคสมพนธกบการเปลยนแปลงของสภาพอากาศหรอไม -เนองจากฤดหนาว (เหมนตฤด) พกดเสมหะ เปนสมฏฐานของอาโปธาต (ธาตน า) ทจะกระท าใหอาการของโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตนมความรนแรงขน

อายสมฏฐาน เพอดอายของผปวย ซงอาจเปนปจจยสงเสรมใหเกดโรค -ชวงอายแรกเกด – 16 ป พกดเสมหะ เปนชวงอายทเสมหะเปนเจาสมฏฐาน สงผลใหอาการรนแรงขน

58


กาลสมฏฐาน เพอใชรวมในการประเมนอาการของผปวยวาชวงเวลาใดมอาการเจบปวย หรอการก าเรบของโรค มความสมพนธกบเวลาหรอไม -ชวงเวลา 06.00 – 10.00 น. และ 18.00 – 22.00 น. เปนชวงทอาธาต(ธาตน า) พกดเสมหะ กระท าโทษ สงผลใหโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตนมอาการก าเรบ

ประเทศสมฏฐาน เพอใชรวมประเมนอาการของผปวยวาถนทอยอาศยหลก มความสมพนธกบอาการเจบปวยหรอไม -ผทอาศยอยในลกษณะภมประเทศแบบทเปนน าเคม มโคลนตมขนแฉะ เชน ชายทะเล (ประเทศหนาว) อาโปธาต (ธาตน า) พกดเสมหะกระท าโทษ ท าใหโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตนก าเรบมากขน

มลเหตการณเกดโรค 8 ประการ เพอใหทราบสาเหตความส าพนธของโรคซงอาจจะท าใหโรคก าเรบมากขน เชน กระทบรอน-เยน การอดนอน ท างานเกนก าลง พกผอนไมเพยงพอ เปนตน

6. แนวทางเวชปฏบตการดแลผปวยโรคภมแพทางเดนหายใจสวนตน 2.ตรวจรางกาย

1) การประเมนลกษณะทวไป - ดสหนาผปวยไมสดชน

- อาจพบผวหนงใตขอบตามสคล า 2) การตรวจ : ด คล า เคาะ ฟง

- ด พบน ามกสใส อาจมเยอจมกบวมแดงเลกนอย - คล า /สมผส บรเวณหนาผาก ไมพบความรอน - เคาะ บรเวณหนาผาก หวควและโหนกแกมทงสองขาง ไมเจบ - ฟง ปอด ไมพบความผดปกต

(5) การรกษาและฟนฟ การแพทยแผนไทย 1.การรกษาดวยยาสมนไพร

อาการจมกอกเสบจากภมแพ มกมน ามก จามบอยๆ คดจมก และคนจมก เปนอาการทางอาโปธาต (ธาตน า) ต ารบยาทใชมกเปนกลมยารสรอนเปนหลก

59


2.การอบสมนไพร เพอบรรเทาอาการคดจมก ชวยใหหายใจโลง โดยใชสตรการอบสมนไพรแบบทวไป สามารถเพมหรอลดสดสวนสมนไพรในกลมทมสารส าคญออกฤทธเปนน ามนหอมระเหย ชวยใหหายใจสะดวก ไดแก วานหอมแดง เปราะหอม หอม ผวมะกรด และ กลมทมสาระส าคญในการตานฮสตามน ไดแก ไพล ทงนใหเหมาะกบอาการของผปวยแตละรายและขนอยกบดลยพนจของแพทย สตรยาสมสมนไพรในครวเรอน ไพล ขมน ใบมะกรด ตะไครบาน หอมแดง เปลอกมะนาว ใบโหระพา ฯลฯ

60


แนวทางการใชยาสมนไพร ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม

1 ยาเขยวหอม ยาผง ยาเมด (รพ.) ยาผง (รพ.)

1. บรรเทาอาการไข รอนในกระหายนา 2. แกพษหด พษอสกอใส (บรรเทาอาการไขจากหดและอสกอใส)

ขนาดและวธใช ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม ละลายนากระสายยา ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 – 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายนากระสายยา ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ นากระสายยาทใช • กรณบรรเทาอาการไข รอนในกระหายนา ใชนาสก หรอนาดอกมะล เปนนากระสายยา • กรณแก พษหด พษอสกอใส ละลายนารากผกชตม เปนนากระสายยาทงรบประทาน และชโลม หมายเหต การชโลมใชยาผงละลายนา 1 ตอ 3 แลวชโลม (ประพรม) ทวตามตวบรเวณทตม ใสยงไมแตก ชนดเมด ผใหญ รบประทานครงละ 1 กรม ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ คาเตอน - ควรระวงการใช ยาในผปวยทแพ ละอองเกสรดอกไม - ไมแนะนาใหใช ในผทสงสยวาเปนไข เลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไข เลอดออก - หากใช ยาเปนเวลานานเกน 3 วน แล วอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย

61


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 2 ยาจนทนลลา

ยาแคปซล ยาผง ยาเมด ยาแคปซล (รพ.) ยาผง (รพ.) ยาเมด (รพ.)

บรรเทาอาการไขตวรอน ไขเปลยนฤด

ขนาดและวธใช ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายนาสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดกอาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายนาสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ คาเตอน - ไมแนะนาใหใช ในผทสงสยวาเปนไข เลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไข เลอดออก - หากใช ยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย

3 ยาแกไอผสมมะขามปอม ยานา (รพ.)

บรรเทาอาการไอ ขบเสมหะ ขนาดและวธใช จบเมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ขอหามใช ผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได คาเตอน - ควรระวงการใช ในผปวยททองเสยงาย เนองจากมะขามปอมมฤทธเปนยาระบาย

- ไมแนะนำใหใชในเดกท อำยต ำกวำ 2 ขวบ และหญงตงครรภ เน องจำกท แอลกอฮอลผสมอย 0.2%

62


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 4 ยาหาราก

ยาแคปซล ยาผง ยาเมด บรรเทาอาการไข ขนาดและวธใช

ชนดผง ผใหญ รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม ละลายนาสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายนาสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ คาเตอน - ไมแนะนาใหใช ในผทสงสยวาเปนไข เลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไข เลอดออก - หากใช ยาเปนเวลานานเกน 3 วน แล วอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย - ไมแนะนาใหใชในหญงทมไขทบระดหรอไขระหวางมประจาเดอน

5 ยาตรผลา ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.) ยาชง (รพ.)

บรรเทาอาการไอ ขบเสมหะ ขนาดและวธใช ชนดชง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ชงนารอนประมาณ 120 – 200 มลลลตร ทงไว 3 - 5 นาท ดมในขณะยงอน เมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 300 - 600 มลลกรม เมอมอาการไอ วนละ 3 - 4 ครง คาเตอน - ควรระวงการใช ในผปวยททองเสยงาย

- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค ทองเสย

63


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 6 ยาฟาทะลายโจร

ยาแคปซล ยาเมด ยาลกกลอน ยาแคปซล (รพ.) ยาลกกลอน (รพ.)

1. บรรเทาอาการเจบคอ 2. บรรเทาอาการของโรคหวด (common cold) เชน เจบคอ ปวดเมอยกลามเนอ

ขนาดและวธใช บรรเทาอาการหวด เจบคอ รบประทานครงละ 1.5 – 3 กรม วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนนอน ขอหามใช - หามใช ในผทมอาการแพ ฟาทะลายโจร - หามใช ในหญงตงครรภและใหนมบตร เนองจากอาจทาใหเกดทารกวรปได - หามใชฟาทะลายโจรสาหรบแกเจบคอในกรณตาง ๆ ตอไปน - ในผปวยทมอาการเจบคอเนองจากตดเชอ Streptococcus group A - ในผปวยทมประวตเปนโรคไตอกเสบ เนองจากเคยตดเชอ Streptococcus group - ในผปวยทมประวตเปนโรคหวใจรหมาตค - ในผปวยทมอาการเจบคอเนองจากมการตดเชอแบคทเรย และมอาการรนแรง เชน มตมหนองในคอ มไขสง และหนาวสน คาเตอน - หากใชตดตอกนเปนเวลานาน อาจทาใหแขนขามอาการชาหรอออนแรง - หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน 3 วน แลวไมหาย หรอ มอาการรนแรงขนระหวางใช ยา ควรหยดใชและพบแพทย - ควรระวงการใชรวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชรวมกบยาลดความดนเลอดเพราะอาจเสรมฤทธกนได - ควรระวงการใชรวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 (CYP 450) เนองจากฟาทะลายโจรมฤทธยบยงเอนไซม CYP 1A2, CYP 2C9 และ CYP 3A4 อาการไมพงประสงค อาจทาใหเกดอาการผดปกตของทางเดนอาหาร เชน ปวดทอง ทองเดน คลนไส เบออาหาร วงเวยนศรษะ ใจสน และอาจเกดลมพษได - ควรใชยาในผปวยอาย 15 ปขนไป

64


ล าดบ ยาสมนไพร สรรพคณ วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม 7 ยาประสะมะแวง

ยาเมด ยาผง (รพ.) ยาลกกลอน (รพ.)

บรรเทาอาการไอ มเสมหะ ทาใหชมคอ ชวยขบเสมหะ

ชนดผง ละลายนามะนาวแทรกเกลอรบประทาน ผใหญ รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 200 - 400 มลลกรม เมอมอาการ ละลายนามะนาวแทรกเกลอรบประทาน ชนดเมดและชนดลกกลอน ละลายนามะนาวแทรกเกลอรบประทาน หรอใชอม ผใหญ รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป รบประทานครงละ 200 - 400 มลลกรม เมอมอาการ คาเตอน - ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วน หากอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย - ในผปวยทตองจากดการใช เกลอ ไมควรใช นามะนาวแทรกเกลอ

8 ยาปราบชมพทวป ยาแคปซล (รพ.) ยาลกกลอน (รพ.)

บรรเทาอาการหวดในระยะแรก และอาการทเกดจากการแพอากาศ

ขนาดและวธใช รบประทานครงละ 750 มลลกรม – 1.5 กรม วนละ 4 ครง กอนอาหารและกอนนอน ขอหามใช - หามใช เมอพบภาวะแทรกซอนจากการแพ อากาศ เชน ไซนสอกเสบ การตดเชอ แบคทเรยทมอาการเจบบรเวณไซนส ไขสง นามกและเสมหะเขยว เปนตน - หามใช ในหญงตงครรภ ผทมไข เดก คาเตอน - ควรระวงการใช กบผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ โรคแผลเปอยเพปตก

65


และโรคกรดไหลยอน เนองจากเปนตารบยารสรอน - ควรระวงการใช ยาเกนขนาดในผปวยทมความผดปกตของตบ ไตหรอทางเดนปสสาวะ เนองจากอาจเกดพษจากการบร - ควรระวงการใช ยาน รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากตารบนมพรกไทยในปรมาณสง - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค แสบรอนยอดอก

9 ยามะระขนก ยาแคปซล ยาชง ยาเมด ยาแคปซล (รพ.) ยาชง (รพ.)

แกไข แกรอนใน เจรญอาหาร

ขนาดและวธใช ชนดชง รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ชงนารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร ชนดแคปซลและชนดเมด รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช หามใชในเดกหรอหญงใหนมบตร เนองจากมรายงานวาทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลงอยางมากจนเกดอาการชกได คาเตอน - ไมแนะนาใหใช ในผทสงสยวาเปนไข เลอดออก เนองงจากอาจบดบงอาการของไข เลอดออก - หากใช ยาเปนเวลานานเกน 3 วนแลว อาการไมดขน ควรปรกษาแพทย - ควรระวงการใช รวมกบยาลดนาตาลในเลอดชนดรบประทาน (Oral Hypoglycemic Agents) อน ๆ หรอรวมกบการฉดอนซลน เพราะอาจทาใหเกดการเสรมฤทธกนได - ควรระวงการใช ในผปวยโรคตบ เพราะเคยมรายงานวาทาใหการเกดตบอกเสบได - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค คลนไส วงเวยน ชาปลายมอปลายเทา hypoglycemic coma อาการชกในเดก ทองเดน ทองอด ปวดศรษะ และอาจเพมระดบเอนไซม gamma-glutamyl transferase และ alkaline phosphatase ในเลอดได

66


(6) ค าแนะน าในการปฏบตตวเพอการสงเสรม ปองกน และฟนฟสภาพ 1.งดอาหารแสดง หลกเลยงน าเยน ผก ผลไม และอาหารรสเยน หานจด มนจด ขมจด เพราะจะกระตนใหเสมหะก าเรบมากขน 2.หลกเลยงพฤตกรรมทกอใหเกดโรค เชน การกระทบรอน-กระทบเยน การท างานเกนก าลง พกผอนไมเพยงพอ เปนตน 3.หลกเลยงปจจยหรอสงกระตน เชนขนสตว ฝนละออง ควน เกสรดอกไม ไรฝน เปนตน 4.รกษารางกายใหอบอนเสมอ เชน สวมใสเสอผาทปดคอทหนาอกใหอบอน 5.ควรดมน าอนเพอเพมความอบอนของรางกาย หรอสมนไพรทมรสรอนสขม เชน น าขง กระเพรา เพอลดเสมหะและท าใหระบบทางเดนหายใจสะดวก 6.รบประทานอาหารทบ ารงช ไดแกเหดตากแหง พทรา เนอแกะ วอลนท ฮวยซว(Chinese yam ) และชวงทอาการควรรบประทานอาหารทมรสรอน ท าใหเหงอออก ชวยในการกระจายของชปอด เชน ขง ผกช ตนหอม และดมน าพทราจนใสน าตาลทรายแดงเลกนอยเปนประจ ากเปนอกวธหนงในการชวยปองกนและบรรเทาอาการของโรคนได 7.ไมควรอาบน าหรอสระผมดวยน าเยนเกนไปหรออาบน าตอนดกโดยเฉพาะเวลาทอากาศเยน 8.บรหารรางกายดวยทาฤๅษดดตน เชนทาเทพพนม นอนหงายผายปอด ด ารงกายอายยนเพอเปนการฝกลมหายใจ เปนตน

(7) การประเมนและตดตามผลการรกษา ตดตามผลการรกษาโดยนดเพอประเมนอาการและอาการแสดงตามเกณฑการรกษา เพอดวาอาการดขนหรอไม โดยการซกประวตทสมพนธกบอาการของโรค เชน น ามก คดจมก จาม รวมถงความถลดลงหรอไม เมอรกษาดวยการแพทยแผนไทยภายใน 2 สปดาหแลวอาการไมดขน ใหแพทยประเมนเพอท าการสงตอผปวยอยางถกตอง

67


7. แนวทางเวชปฏบตการจายยาสมนไพรเทยบเคยงยาแผนปจจบน

ดขน

ดขน

จายยาสมนไพร

ผานการคดกรองตามแนวเวชปฏบตจายยาสมนไพรโดย - แพทยแผนไทยประยกต มใบประกอบโรคศลปะแพทยแผนไทยประยกต - แพทยแผนไทย มใบประกอบโรคศลปะเวชกรรมไทย

ผปวยมารบบรการแพทยแผนไทย(ยาสมนไพร)

ยาแผนไทยประเภทท 1

รายการยาทอยในบญชยาหลก

แหงชาต

ยาแผนไทยประเภทท 2 รายการทเปนยาสามญประจ าบานแผนโบราณตามประกาศกระทรวง

สาธารณสข

ยาแผนไทยประเภทท 3 รายการยาทอยในเภสชต ารบ

โรงพยาบาล

ยาแผนไทยประเภทท 4 รายการยาท

สถานพยาบาลปรงส าหรบผปวยเฉพาะราย

นดตดตามอาการ

สนสดการรกษา

ไมดขน รกษาตอเนอง/สงปรกษาแพทยแผน

ปจจบน

ประเมนผลการรกษา

68



ท ยาสมนไพร (Herbs)

สรรพคณ(properties)

วธใช/ขอควรระวงในการใช/ขอหาม (Usage)

เทยงเคยงยาแผนปจจบน (compare)

1 ยาขมนชน ED (ทองอด จก แนน)

อาหารไมยอย กรดไหลยอน ทองอด จก แนน

2 cap. วนละ 3-4 ครง หลงอาหาร ขอควรระวง: - ควรระวงการใชกบผปวยโรคนวในถงน าด - ควรระวงการใชกบหญงต งครรภ - ควรระวงการใชกบเดก เนองจากยงไมมขอมลดานประสทธผลและความปลอดภย - ควรระวงการใชยาน รวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาน รวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 (CYP 450) เนองจากสาร curcumin ยบย ง CYP 3A4, CYP 1A2 แตกระตนเอนไซม CYP 2A6 - ควรระว งการใช ร วมกบยารกษาโรคมะเร งบางชนด เชน doxorubicin, chlormethine, cyclophosphamide และ camptothecin เนองจาก curcumin อาจมผลตานฤทธยาดงกลาว - ควรใชยาในผปวยอาย 13 ปขนไป

1. Diagest® (อาหารไมยอย) 2. Simethicone 80 mg.(ขบลม จก ทองอด) 3. Mixt carminative (ขบลม จก แนน) 4. Ranitidine150 mg.(ลดกรด แตไมรกษาไหลยอน)

5. Omeprazole20 mg (ลดกรดรกษากรดไหลยอน)

6. Antacid gel (เคลอบกระเพาะ แสบรอนอก)

2 ยาธาตอบเชย ED (ทองอด ขบลม)

ทองอด จก แนน 1-2 ชอนโตะ 3 เวลา หลงอาหาร ขอควรระวง: - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1. Mixt carminative (ขบลม จก แนน)

3 ยาเบญจกล ED (ขบลม บารงธาต)

ทองอด อาหารไมยอย บ ารงธาต

ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 800 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหาร หามใชในหญงต งครรภ ผทมไข และเดกเลก - ไมควรใชยาน ในฤดรอน จะสงผลใหไฟธาตกาเรบ - ไมควรรบประทานตดตอกนนานเกน 7 วน - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1. Simethicone 80mg. (ขบลม จก ทองอด) 2. Sodamint tab® 300 mg.(ลดกรด ขบลม) 3. Mixt carminative (ขบลม จก แนน) 4. Diagest® (อาหารไมยอย)

4 ยาขง ED (ทองอด ทองเฟอ)

ขบลม ทองอด ทองเฟอ - บรรเทาอาการทองอด ขบลม แนนจกเสยด รบประทานวนละ 2 – 4 กรม - ปองกนและบรรเทาอาการคลนไส อาเจยนจากการเมารถ เมาเรอ รบประทานวนละ 1 – 2 กรม กอนเดนทาง 30 นาท – 1 ชวโมง หรอเมอมอาการ - ปองกนอาการคลนไส อาเจยน หลงการผาตด รบประทานครงละ 1 กรม กอนการผาตด 1 ชวโมง

1. Simethicone 5 mg.(ขบลม จก แนน)

2. Sodamint tab® 300 mg.(ลดกรด ขบลม)


69







5 ยาธาตบรรจบ ED (ทองอด ทองเสยไมตดเข อ)

ทองอด ทองเฟอ อาหารไมยอย ถายอจจาระยาก เปนกอนเลกๆกลนเหมน ทองเสยไมตดเชอ

ชนดลกกลอนและชนดแคปซล ผใหญ : รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ ขอหามใช: หามใชในหญงต งครรภ และผทมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได อาการไมพงประสงค: ในสตรตารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจาหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเมอป ค.ศ. 2002 องคการอนามยโลกไดประกาศใหพชสกล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

1. Simethicone80 mg. (ขบลม จก ทองอด)


3. Loperamide 2 mg. (ยาระงบการถาย)

6 ยาฟาทะลายโจร ED (เจบคอ ไอ ทองเสยไมตดเช อ)

แกปวด ลดไข แกหวด ลดน ามก

รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 2 กรม วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนนอน ขอหามใช: หามใชในผทมอาการแพฟาทะลายโจร หญงต งครรภและใหนมบตร เนองจากอาจทาใหเกดทารกวรปได ขอควรระวง: - หากใชยาน ตดตอกนเปนเวลานาน อาจทาใหแขนขามอาการชาหรอออนแรง - หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน 3 วน แลวไมหาย หรอ มอาการรนแรงข นระหวางใชยาควรหยดใชและพบแพทย - ควรระวงการใชยาน รวมกบสารกนเลอดเปนลม (anticoagulants),ยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาน รวมกบยาลดความดนเลอดเพราะอาจเสรมฤทธกนได - ควรระวงการใชยาน รวมกบยาทกระบวนการเมแทบอลซม ผานเอนไซม Cytochrome P450 (CYP 450) เนองจากฟาทะลายโจรมฤทธยบย งเอนไซม CYP 1A2, CYP 2C9 และ CYP 3A4 - ควรใชยาในผปวยอาย 15 ปขนไป

1. Paracetamol (แกปวดลดไข) 2. Actifed Syrup® (คดจมก)

70







7 ยาปราบชมพทวป ED ( ห ว ด ค ด จม ก แพอากาศ)

ใชใน Case allergic Rhinitis,Case Asthma ,Allergic bronchitis

รบประทานครงละ 750 มลลกรม – 1.5 กรม วนละ 4 ครง กอนอาหารและกอนนอน ขอหามใช: - หามใชเมอพบภาวะแทรกซอนจากการแพอากาศ เชน ไซนสอกเสบ การตดเช อแบคทเรยทมอาการเจบบรเวณไซนส ไขสง น ามกและเสมหะเขยว เปนตน - หามใชในหญงต งครรภ ผทมไข เดก ขอควรระวง: - ควรระวงการใชกบผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ โรคแผลเปอยเพปตก และโรคกรดไหลยอน เนองจากเปนตารบยารสรอน - ควรระวงการใชยาเกนขนาดในผปวยทมความผดปกตของตบ ไตหรอทางเดนปสสาวะ เนองจากอาจเกดพษจากการบร - ควรระวงการใชยาน รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากตารบน มพรกไทยในปรมาณสง อาการไมพงประสงค: แสบรอนยอดอก - ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1.ยากลม Antihistamine (แกแพ) 1.1 Chlorpheniramine(CPM)(แกแพ ลดน ามก)

1.2 Loratadine(แกแพ ลดน ามก งวงนอยกวา CPM)

8 ยาจนทนลลา ED (ปวดศรษะ ลดไข)

แกไข ตวรอน ปวดศรษะ ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ:รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ

1. Paracetamol (แกปวดลดไข)

9 ยาประสะมะแวง ED (ระคายเสมหะ ชมคอ)

ไอ ระคาย คอ ชนดเมดและชนดลกกลอน ละลายน ามะนาวแทรกเกลอรบประทาน หรอใชอม ผใหญ : รบประทานครงละ 1 – 1.4 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 200 - 400 มลลกรม เมอมอาการ ขอควรระวง: - ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วน หากอาการไมดข น ควรปรกษาแพทย - ในผปวยทตองจากดการใชเกลอ ไมควรใชน ามะนาวแทรกเกลอ

1.Strepil® (ยาอมแกเจบคอ) 2. Bromhexine, Acetylcysteine (ละลายเสมหะ) 3. Dextromethorphan (กดการไอ)

71







10 ยาแกไอผสมมะขามปอม ED (ขบเสมหะ ไอ)

1. ไอ มเสมหะ 2. ขบเสมหะ

จบเมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ขอหามใช: ผปวยเบาหวานทไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได ขอควรระวง: ควรระวงการใชในผปวยททองเสยงาย เนองจากมะขามปอมมฤทธเปนยาระบาย - ไมแนะนำใหใชในเดกทอำยตำกวำ 2 ขวบ และหญงตงครรภ เนองจำกทแอลกอฮอลผสมอย 0.2%

1. Brown mixture® (กดการไอ มสวนผสม codeine) 2. Dextromethorphan (กดการไอ)

11 ยาอ ามฤควาท ED (แกเจบคอ ไอ)

บรรเทาอาการไอ ขบเสมหะ

ชนดลกกลอน ผใหญ : รบประทานคร งละ 1 กรม เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานคร งละ 500 มลลกรม เมอมอาการ ขอควรระวง: ไมควรใชน ามะนาวแทรกเกลอ กบผปวยทตองจากดการใชเกลอ ขอมลเพมเตมอนๆ: ในสตรตารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจาหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเมอป ค.ศ. 2002 องคการอนามยโลกไดประกาศใหพชสกล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

1. Guiafenesin (ขบเสมหะ)

12 ตรผลา ED (ละลายเสมหะ)

แกไข ชมคอ ขบเสมหะ ชนดชง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 – 200 มลลลตร ทงไว 3 - 5 นาท ดมในขณะยงอน เมอมอาการไอ ทก 4 ชวโมง ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 300 - 600 มลลกรม เมอมอาการไอ วนละ 3 - 4 ครง ขอควรระวง: - ควรระวงการใชในผปวยททองเสยงาย -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค: ทองเสย

1.M.tussis®/Brown mixture® (กดการไอ มสวนผสม codeine)

72







13 ยาหอมเนาวโกศ ED (ขบลม แกลมปลายไข)

1. วงเวยนศรษะ 2. คลนเหยนอาเจยน

ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายน ากระสาย เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง น ากระสายยาทใช • กรณ แกลมวงเวยน คลนเหยน อาเจยน (ลมจกแนนในอก) ในผสงอาย ใชน าลกผกช (15 กรม) หรอเทยนด า (15 กรม) ตมเปนน ากระสายยา • กรณแกลมปลายไข (หลงจากฟนไขแลวยงมอาการเชน คลนเหยน วงเวยน เบออาหาร ทองอด ออนเพลย) ใชกานสะเดา (33 กาน หรอ 15 กรม) ลกกระดอม (7 ลก หรอ 15 กรม) และเถาบอระเพด (7 องคล หรอ 15 กรม) ตมเปนน ากระสายยา • ถาหาน ากระสายยาไมได ใหใชน าสกแทน ชนดเมด รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอหามใช: หามใชในหญงต งครรภ และผทมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม ขอมลเพมเตมอนๆ: ในสตรตารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจาหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษตอไต (nephrotoxicity) และเมอป ค.ศ. 2002 องคการอนามยโลกไดประกาศใหพชสกล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1. Dimenhydrinate (แกวงเวยน) 2. Cinnarizine (แกวงเวยน การไหลเวยนโลหต)

73







14 ยาหอมเทพจตร ED (วงเวยน นอนไมหลบ)

1. วงเวยนศรษะ บ ารงหวใจ (แกลมกองละเอยด ไดแก อ า ก า รห น า ม ด ต า ล า ย สวงสวาย (อาการทรสกใจหวววงเวยน คลนไส ตาพราจะเปนลม) ใจสน และบารงดวงจตใหชมชน)

ขนาดและวธใช: ชนดผง: รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม ละลายน าสก เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ชนดเมด : รบประทานครงละ 1 - 1.4 กรม เมอมอาการ ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนองโดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1.Dimenhydrinate (แกวงเวยน)

15 ยาหอมอนทรจกร ED (คลนไส อาเจยน วงเวยน จกแนนทอง)

1. แกลมบาดทะจต 2. แกคลนเหยนอาเจยน 3. แกลมจกเสยด

ชนดผง รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายน ากระสายยา ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกน วนละ 3 ครง น ากระสายยาทใช • กรณแกลมบาดทะจต ใชน าดอกมะล • กรณแกคลนเหยนอาเจยน ใชน าลกผกช เทยนด าตม ถาไมมใชน าสก • กรณแกลมจกเสยด ใชน าขงตม ชนดเมด : รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง ไมควรเกนวนละ 3 ครง ขอหามใช: หามใชในหญงต งครรภ ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชกบผปวยทมประวตแพเกสรดอกไม -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1. Dimenhydrinate (แกวงเวยน) 2. Simethicone80mg (ขบลม จก ทองอด) ขอมลเพมเตมอนๆ: ในสตรตารบไดตดไครเครอออก เนองจากมขอมลงานวจยบงช วาไครเครอทใชและมการจาหนายในทองตลาด เปนพชในสกล Aristolochia ซงพชในสกล Aristolochia มรายงานพบวากอใหเกดความเปนพษต อ ไต (nephrotoxicity) และ เม อป ค .ศ . 2002 อ ง ค ก า ร อ น า ม ย โ ล ก ไ ด ป ร ะ ก า ศ ใ ห พ ช ส ก ล Aristolochia เปนสารกอมะเรงในมนษย

74







16 เถาวลยเปรยง ED (แกปวดกลามเน อ)

บ ร ร เ ท า อ าก า รปวดกลามเนอ ลดการอกเสบของกลามเนอ

รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท ขอหามใช:หามใชในหญงตงครรภ ขอควรระวง: - ควรระวงการใชในผปวยโรคแผลเปอยเพปตก เนองจากเถาวลยเปรยงออกฤทธคลายยาแกปวดกลมยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด (Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs: NSAIDs) - อาจทาใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนอาหาร อาการไมพงประสงค: ปวดทอง ทองผก ปสสาวะบอย คอแหง ใจสน -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1.Tolperisone (คลายกลามเน อ) 2. Paracetamol+Orphenadrine (Norgesic®แกปวด และคลายกลามเน อ) 2. NSIADs (Diclofenac (แกปวด))

17 สหสธารา ED (คลายเสน ชาปลายมอปลายเทา)

1. ขบลมในเสน แกโรคลมกองหยาบ 2. ชา ปลายมอ ปลายเทา

รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช: หามใชกบหญงตงครรภ และผทมไข ขอควรระวง: - ควรระวงการบรโภคในผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ ผปวยโรคแผลเปอยเพปตก และกรดไหลยอน เนองจากเปนต ารบยารสรอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากต ารบนมพรกไทยในปรมาณสง -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค: รอนทอง แสบทอง คลนไส คอแหง ผนคน

1. Diclofenac (แกปวด) 2. Vitamin B complex (บารงรางกาย) 3. Vitamin B 1,6,12 (บารงรางกาย แกชาปลายมอปลายเทา )

18 เจลพรก ED (แกปวดขอ)

แกปวดขอ ทาบรเวณทปวด 3 - 4 ครง ตอวน ขอหามใช: หามใชในผปวยทแพ capsaicin, หามสมผสบรเวณตา,ระวงอยาทาเจลบรเวณผวทบอบบางหรอบรเวณผวหนงทแตก เนองจากท าใหเกดอาการระคายเคอง ขอควรระวง: การใชรวมกบยารกษาโรคหวใจ กลม angiotensin-converting enzyme inhibitor (ACE inhibitor) อาจท าใหเกดอาการไอเพมขน,อาจเพมการดดซมของยาโรคหอบหด คอ theophylline ชนดออกฤทธเนนนาน,ควรระวงเมอใชเจลพรกรวมกบยากลมตอไปน

1.Diclofenac gel (แกปวด)

75


• Angiotensin converting enzyme inhibitors • Anticoagulants • Antiplatelet agents, • Barbiturates






• Low molecular weight heparins • Theophylline • Thrombolytic agents อาการไมพงประสงค: ผวหนงแดง ปวด และแสบรอน ขอมลเพมเตมอนๆ: สาร capsaicin เปนสารทไดจากการสกดผลพรกแหง

19 ยาขผงไพล ED คลายกลามเนอ เคลด ขด ยอก

ทาและถเบา ๆ บรเวณทมอาการวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช: - หามทาบรเวณขอบตาและเน อเยอออน - หามทาบรเวณผวหนงทมบาดแผลหรอมแผลเปด

1.Analgesic balm

20 ยาน ามนไพล ED

21 ยาประคบสมนไพร ED

ประคบเพอลดอาการปวด ชวยคลายกลามเนอ เอน และขอ

น ายาประคบไปนง แลวใชประคบ ขณะยงอน วนละ 1 - 2 ครง ลกประคบ 1 ลกสามารถใชได 3 - 4 ครงโดยหลงจากใชแลวผงใหแหง กอนน าไปแชตเยน ขอหามใช: - หามประคบบรเวณทมบาดแผล - หามประคบเมอเกดการอกเสบเฉยบพลน เชน ขอเทาแพลง หรอมอาการอกเสบ บวม แดง รอน ในชวง 24 ชวโมงแรก เนองจากจะทาใหมอาการอกเสบบวมมากข น และอาจมเลอดออกมากตามมาได โดยควรประคบหลงเกดอาการ 24 ชวโมง ขอควรระวง: - ไมควรใชลกประคบทรอนเกนไป โดยเฉพาะบรเวณผวหนงทเคยเปนแผลมากอนหรอบรเวณทมกระดกยน และตองระวงเปนพเศษในผปวยโรคเบาหวาน อมพาต เดก และผสงอาย เพราะมกมความรสกในการรบรและตอบสนองชา อาจทาใหผวหนงไหมพองไดงาย - หลงจากประคบสมนไพรเสรจใหม ๆ ไมควรอาบน าทนท เพราะเปนการลางตวยาจากผวหนง และรางกายยงไมสามารถปรบตวไดทน (จากรอนเปนเยนทนททนใด) อาจทาใหเกดเปนไขได - ควรระวงการใชในผทแพสวนประกอบในยาประคบ ขอมลเพมเตมอนๆ:

1.Analgesic balm

76


1) ยาประคบสมนไพรสด ผลตจากสมนไพรสด (เกบไดประมาณ 3 วน) น าหนกไมนอยกวา ลกละ 400 กรม 2) ยาประคบสมนไพรแหง ผลตจากสมนไพรแหง (เกบไดประมาณ 2 ป) น าหนกไมนอยกวา ลกละ 200 กรม






22 ยาชมเหดเทศ ED (ระบาย ทองผก)

บรรเทาอาการทองผก ชนดชง: รบประทานครงละ 3 – 6 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร นาน 10 นาท วนละ 1 ครง กอนนอน ชนดแคปซล: รบประทานครงละ 3 – 6 กรม วนละ 1 ครง กอนนอน ขอหามใช: ผปวยทมภาวะทางเดนอาหารอดตน (gastrointestinal obstruction) หรอปวดทองโดยไมทราบสาเหต ขอควรระวง: - ควรระวงการใชในเดกอายตากวา 12 ป หรอในผปวย inflammatory bowel disease - การรบประทานยาในขนาดสงอาจทาใหเกดไตอกเสบ (nephritis) - ไมควรใชตดตอกนเปนระยะเวลานาน เพราะจะทาใหทองเสย ซงสงผลใหมการสญเสยน าและเกลอแรมากเกนไปโดยเฉพาะโพแทสเซยม และทาใหลาไสใหญชนตอยา ถาไมใชยาจะไมถาย - ควรระวงการใชในหญงต งครรภและหญงใหนมบตร อาการไมพงประสงค:อาจทาใหเกดอาการปวดมวนทอง เนองจากการบบตวของลาไสใหญ

1. Bisacodyl (ยาระบายชนด Stimulants laxative)

23 ยาผสมเพชรสงฆาต ED (แกปวดรดสดวง)


รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง หลงอาหารทนท ขอควรระวง: - ควรระวงการใชยาในหญงต งครรภและหญงใหนมบตร -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป อาการไมพงประสงค: ทองเสย ทองเสย มวนทอง

1.Draflon®,Sidual®, Proctosedyl®

24 ยารดสดวงมหากาฬ ED (ระบาย แกรดสดวงทวารหนก)


รบประทานครงละ 800 มลลกรม - 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และยาตานการจบตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาในหญงต งครรภและใหนมบตร -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

77


25 ธรณสณฑฆาต ED (แกเสน ระบาย)

แกกษยเสน ชนดผง รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม ละลายน าสกหรอผสมน าผงปนเปนลกกลอนวนละ 1 ครง กอนอาหารเชาหรอกอนนอน ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 1 ครง กอนอาหารเชาหรอกอนนอน ขอหามใช:หามใชกบหญงต งครรภ ผทมไข และเดก ขอควรระวง: - ควรระวงการรบประทานรวมกบยาในกลมสารกนเลอดเปนลม (anticoagulant) และ ยาตานการจบ -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1.Bisacodyl (ยาระบายชนด Stimulants laxative) 2. Milk of Magnesia(ระบายออนๆSaline laxative)






26 ธรณสณฑฆาต ED แกกษยเสน ตวของเกลดเลอด (antiplatelets) - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - ควรระวงการใช รวมกบยา phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจากตารบน มพรกไทยในปรมาณสง - ควรระวงการใชในผสงอาย -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

27 ยาชงกระเจยบแดง ED (ขดเบา ลดความดนฯ)

ขบปสสาวะ แกขดเบา รบประทาน ครงละ 2 – 3 กรม ชงน ารอน 120 – 200 มลลลตร วนละ 3 ครง หลงอาหาร ขอควรระวง:กระเจยบแดงอาจทาใหเกดอาการทองเสยได เนองจากมฤทธเปนยาระบาย อาการไมพงประสงค: อาจมอาการปวดมวนทองได ขอมลเพมเตมอนๆ: - ควรหลกเลยงการกนกระเจยบแดงตดตอกนเปนเวลานาน เนองจากผลการศกษา ในสตวทดลองพบวา ทาใหเกดพษตอเซลลของอณฑะและตวอสจได - ควรหลกเลยงการกนกระเจยบแดงตดตอกนเปนเวลานานในสตรมครรภและสตรใหนมบตร เนองจากผลการศกษาในหน (rat) พบวาอาจทาใหลกหนเขาสวยเจรญพนธชาลง - สวนทใชของกระเจยบแดง ไดจากสวนกลบเล ยง -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1. HCTZ 5 mg.(ลดความดนโลหต) 2. Gemfibrozil 300 mg.(ลดระดบไขมนในเลอด) 3. Simvastatin 10 mg.(ลดระดบไขมนในเลอด)

78


28 ยาชงหญาหนวดแมวED (ขบปสสาวะ ขบนม)

ขบปสสาวะ แกขดเบา ขบนวขนาดเลก

รบประทานครงละ 2 - 3 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร ดมวนละ 2 - 3 ครง ขอหามใช: หามใชในผปวยทมการทางานของหวใจและ/หรอไตบกพรอง ขอควรระวง: -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป - ควรระวงการใชในผปวยทตองจากดปรมาณโพแทสเซยม เชน ผทเปนโรคหวใจ เนองจากยาหญาหนวดแมวมปรมาณโพแทสเซยมสง - ควรระวงการใชรวมกบยาลดน าตาลในเลอดชนดรบประทาน (Oral hypoglycemic agents) หรอรวมกบการฉดอนสลน เพราะอาจทาใหเกดการเสรมฤทธกนได

1.Amiloride (ขบปสสาวะ ลดความดนโลหต) 2. Furosemide (ขบปสสาวะ ลดบวมในโรคไต)






29 รางจด ED (รอนใน ขบสารพษ ถอนพษ)

ลดระดบสารเคมตกคางในเลอด ถอนพษไข แกรอนใน

แกไข รอนใน : ชนดผง : รบประทานครงละ 2 - 3 กรม ชงน ารอน 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร หรอเมอมอาการ ชนดแคปซล: รบประทานครงละ 500 มลลกรม - 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร กรณถอนพษเบอเมา : รบประทานครงละ 2 – 3 กรม ชงน ารอนประมาณ 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร หรอเมอมอาการ คาเตอน - ไมแนะนาใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วนแลว อาการไมดข น ควรปรกษาแพทย - ควรระวงการใชในผปวยเบาหวาน เพราะอาจเกดภาวะน าตาลในเลอดตา - ควรระวงการใชในผปวยทตองใชยาอนอยางตอเนองเพราะยารางจด อาจเรงการขบยาเหลาน นออกจากรางกาย ทาใหประสทธผลของยาลดลง -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

-

30 ยาชงดอกค าฝอย NED

ลดระดบไขมนในเลอด(Dyslipidemia)

ชนดผง : รบประทานครงละ 2 - 3 กรม ชงน ารอน 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร หรอเมอมอาการ ค าเตอน -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

1.Gemfibrozil 300 mg. 2.Simvastatin 10 mg.

79


31 ยาเขยวหอม ED (แกรอนใน ตวรอน)

1. บรรเทาอาการไขรอนในกระหายน า 2. แกพษหด อสกอใส (บรรเทาอาการไขจากหดและอสกอใส)

ชนดผง ผใหญ: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน ากระสายยา ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 – 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม ละลายน ากระสายยา ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ น ากระสายยาทใช • กรณบรรเทาอาการไข รอนในกระหายน า ใชน าสก หรอน าดอกมะล เปนน ากระสายยา • กรณแกพษหด พษอสกอใส ละลายน ารากผกชตม เปนน ากระสายยาท งรบประทาน และชโลม หมายเหต การชโลมใชยาผงละลายน า 1 ตอ 3 แลวชโลม (ประพรม) ทวตามตวบรเวณทตมใสยงไมแตก

1.Paracetamol 500 mg.






32 ยาเขยวหอม ED

แ ก ไ ข แ ก ร อ น ใ น อสกอใส

ชนดเมด ผใหญ: รบประทานคร งละ 1 กรม ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานคร งละ 500 มลลกรม ทก 4 – 6 ชวโมง เมอมอาการ คาเตอน - ควรระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม - ไมแนะนาใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดข น ควรปรกษาแพทย


33 ยาจนทนลลา ED (ปวดศรษะ ลดไข))

บรรเทาอาการไขตวรอน ไขเปลยนฤด

ชนดผง ผใหญ : รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ละลายน าสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดกอาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายน าสก ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ : รบประทานครงละ 1 - 2 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ทก 3 - 4 ชวโมง เมอมอาการ คาเตอน - ไมแนะนาใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดข น ควรปรกษาแพทย


80


34 ยาหาราก (แกไข) ED (กระทงพษไข)

บรรเทาอาการไข ชนดผง ผใหญ : รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ

1.Paracetamol 500 mg. 2. Calamine lotion






35 ยาหาราก (แกไข) ED บรรเทาอาการไข แกคน ชนดแคปซลและชนดเมด ผใหญ: รบประทานครงละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เมอมอาการ เดก อาย 6 - 12 ป : รบประทานครงละ 500 มลลกรม – 1 กรม วนละ 3 ครง กอน อาหาร เมอมอาการ ** ใชผงยาหารากทาแกผนคนได ค าเตอน - ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการของไขเลอดออก - หากใชยาเปนเวลานานเกน 3 วน แลวอาการไมดขน ควรปรกษาแพทย - ไมแนะน าใหใชในหญงทมไขทบระดหรอไขระหวางมประจ าเดอน

1.Paracetamol 500 mg. 2. Calamine lotion

36 ยาพญายอ ED

1. ยาครม บรรเทาอาการของ เรมและงสวด 2. สารละลาย (ส าหรบปายปาก ) ร กษาแผลในปาก (aphthous ulcer) แผลจากการฉายรงสและเคมบ าบด 3. ยาโลชน บรรเทาอาการ ผดผนคน ลมพษ ตมคน 4. ยาขผง บรรเทาอาการอกเสบ ปวด บวมจากแมลงกดตอย 5. ยาทงเจอร บรรเทาอาการของเรม และงสวด

ทาบรเวณทมอาการ วนละ 5 ครง 1. Acyclovir cream (ยาทาแกเรม) 2. 3. Calamine lotion (แกผน คน) 4. Analgesic balm (คลายกลามเน อ) 5. Acyclovir cream (ยาทาแกเรม)

81


37 ยาเลอดงาม ED บ ร ร เ ท า อ าก า รปวดประจ า เดอน ชวย ใหประจ าเดอนมาเปนปกต แกมตกด

ชนดผง : รบประทานครงละ 1 – 2 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร ชนดแคปซล : รบประทานครงละ 1 – 2 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ขอหามใช : หามใชในหญงตกเลอดหลงคลอด หญงต งครรภ และผทมไข คาเตอน : ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได






38

ประสะไพล ED 1.ปวดทองประจ าเดอน ในกรณทมอาการปวดประจ าเดอนเปนประจ า ใหรบประทานยา กอนมประจ าเดอน 2 - 3 วนไปจนถงวนแรกและวนทสองทมประจ าเดอน ชนดผง: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร ชนดแคปซล ชนดเมด และชนดลกกลอน : รบประทานครงละ 1 กรมวนละ 3 ครง กอนอาหาร

1.Mefenamic acid500 mg.(แกปวดประจาเดอน) 2. Paracetamol 500 mg. (แกปวด)

2. ประจ าเดอนไมสม าเสมอ ชนดผง: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร เปนเวลา 3 - 5 วน เมอระดมา ใหหยดรบประทาน ชนดแคปซล ชนดเมด ชนดลกกลอน: รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร เปนเวลา 3 - 5 วน เมอระดมา ใหหยดรบประทาน

-

3. ขบน าคาวปลา ชนดผง: รบประทานครงละ 1 กรม ละลายน าสก วนละ 3 ครง กอนอาหาร ใหรบประทานจนกวาน าคาวปลาจะหมด แตไมเกน 15 วน ชนดลกกลอน ชนดเมด และชนดแคปซล: รบประทานครงละ 1 กรม วนละ 3 ครง กอนอาหาร ใหรบประทานจนกวาน าคาวปลาจะหมด แตไมเกน 15 วน ขอหามใช - หามใชในหญงตกเลอดหลงคลอด หญงต งครรภ และผทมไข - หามรบประทานในหญงทมระดมากกวาปกต เพราะจะทาใหมการขบระดออกมามากข น คาเตอน - ควรระวงการใชยาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในผปวยทมความผดปกตของตบ ไต เนองจากอาจเกดการสะสมของการบรและเกดพษได - กรณระดมาไมสมาเสมอหรอมานอยกวาปกต ไมควรใชตดตอกนนานเกน 1 เดอน - กรณขบน าคาวปลาในหญงหลงคลอดบตร ไมควรใชตดตอกนนานเกน 15 วน -- ควรใชยาในผปวยอาย 18 ปขนไป

-

39 ยากลวย ED รกษาแผลในกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการ

รบประทานครงละ 10 กรม ชงน ารอน 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 ครง กอนอาหาร คาเตอน

1. ORS 2. lomperamide (ระงบการถาย)

82


ทองเสยชนดทไมเกดจากการตดเชอ เชน อจจาระไมเปนมก หรอมเลอดปน

- ไมควรใชในคนททองผก - การรบประทานตดตอกนนาน ๆ อาจทาใหทองอดได อาการไมพงประสงค : ทองอด

83

เอกสารอางอง

สรเกยรต อาชานานภาพ. (2551). ต าราการตรวจรกษาโรคทวไป เลม 1 แนวทางการตรวจรกษาโรคและ การใชยา. โฮลสตก พบลชชง. (พมพครงท 5). กรงเทพฯ. สรเกยรต อาชานานภาพ. (2551). ต าราการตรวจรกษาโรคทวไป เลม 2 350 โรคกบการดแลรกษาและ การปองกน. หมอชาวบาน. (พมพครงท 4 (ฉบบปรบปรง)). กรงเทพฯ. กลมงานสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทย

แผนไทยและแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข คมอแนวทางการคดกรองการใหบรการแพทยแผนไทยคขนานแผนกผปวยนอกในโรงพยาบาลรฐ [หนงสอ]. - นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2558. - เลมท 1.

สมศกด นวลแกวและคณะแนวทางการตรวจวนจฉยโรคดวยวธการทางแพทยแผนไทยประยกต แนวทางการ ตรวจและวนจฉยโรคดวยวธการทางแพทยแผนไทยประยกต [หนงสอ] / บ.ก. สมศกด นวลแกว. - กรงเทพฯ : , 2557.

ไชยยา สนท. (2553). ทองอด ทองเฟอ จกเสยดแนนทอง. [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://snit-blogtoknow.blogspot.com/2010/10/blog-post.html

ศศประภา บญญพสฎฐ. (2553). ทองอด.... อาหารไมยอย (ตอนท 1). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=690

อาการแนนทอง อาหารไมยอย. (2556). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://thaiyinyang.blogspot.com/2012/12/dyspepsia-dyspepsia-indigestion.html

Siamhealth.net บทความสขภาพ [ออนไลน]. - 22 ธนวาคม 2559. – http://siamhealth.net/publichtml/Disease/GI/hemorroid.html#.WGEP-9KLS01.

ส านกยากลมนโยบายแหงชาตดานยา กระทรวงสาธารณสข จ.นนทบร บญชยาหลกแหงชาต [ออนไลน]. – 22 ธนวาคม 2559. - http://drug.fda.moph.go.th:81/nlem.in.th.

Kuptniratsaikul V, Rattanachaiyanont M. Validation of a Modified Thai version of the Western Ontario and McMaster ( WOMAC) Osteoarthritis Index for Knee. Osteoarthritis ClinRheumatol 2007; 26: 1641-5.

Nicholus Bellamy. WOMAC Osteoarthritis Index.User guide VIII 2007: 71-3.

http://thaiyinyang.blogspot.com/2012/12/dyspepsia-dyspepsia-indigestion.html

http://siamhealth.net/public

84

คณะกรรมการพฒนาแนวทางเวชปฏบต การดแลรกษาผปวยดวยศาสตรการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก Service plan สาขา

แพทยแผนไทยฯ เขตสขภาพท 10

นิยาม …203.157.181.5/yasopho/dtm_yaso/load/h_cpg.pdf ·...

Documents