جميعت شناسي

جمعیت • تعریفجامعه • societyتعریفاجتماع • تعریف

community

جميعت شناسي چيست؟لف�ظ و اص�طالح جميع�ت شناس�ي ك�ه مترادف •

دموگرافي مي باشد آندر معن�ي و مفهوم جدي�د خود نخس�تين بار در •

ميالدي توس����ط آشي����ل گيالرد 1855س����ال (Achilles Gillard ط����بيعت گرا و آمار شناس )

در كتاب فراموش شده اش تح��ت (فرانس��ويعنوان )مبان��ي آمار انس��اني ي��ا دموگراف��ي

مقايسه اي(به كار برده شد.

آشي����ل گيالرد در كتاب مذكور،جميع����ت •شناسي را علمي دانست كه

از ي��ك س��و ب��ه بررس��ي تاري��خ ط��بيعي و •اجتماعي نوع بشر مي پردازد

از س��وي ديگ��ر مطالع��ه رياض��ي و كم��ي •جمعي����������ت هاي انس����������اني، حركات عموم�ي،وض�ع اجتماع�ي،روان�ي و اخالق�ي

آنها را به عهده دارد.از نظ����ر لغ����ت شناس����ي اي����ن واژ����ه •

Demography از دو جزء دموس Demos و ( ك�ه در زبان يونان�ي ب�ه Geapheinگراف�ي )

ترتيب مردم و نگارش معن��ي م��ي ده��د،تركي��ب •

يافته است

قب��ل از آشي��ل گيالرد،ي��ك تاج��ر ماهوت • Jan)فروش انگليس��ي ب��ه نام جان گرانت

Grant) در زمين�ه مس�ائل جمعيت�ي از قبي�ل پي�ش •

ي�ت شهري مطالعات�ي عمرگ�ي مردان و جمانجام داده

موف���ق ب���ه تهي���ه جدول مرگ و مي���ر و •محاس��به امي��د زندگ��ي در س��نين مختل��ف

شده بود.ب�ه همي�ن دلي�ل عده اي از جمعي�ت شناس�ان •

وي را بنيان گذار جمعي�ت شناس�ي قلمداد مي نمايند.

يت ع و شاخه هاي جمموضوع شناسي

در فرهن��گ بزرگ الروس،دان��ش جمعي��ت •شناسي را چنين تعريف كرده اند:

علم�ي اس�ت ك�ه ب�ه مطالع�ه جمعي�ت هاي •انساني،حاالت و حركات آنها پرداخته

تاثي���ر عوام���ل بيولوژيك���ي،اجتماع���ي-•فرهنگ���ي را بر روي متغيرهاي جمعيت���ي

مورد بررسي قرار مي دهد. در حقيق�ت جمعي�ت شناس�ي علم�ي اس�ت •

ك�ه مطالع�ه علم�ي جمعي�ت هاي انس�اني را ه�م از ديدگاه كم�ي و ه�م از ديدگاه كيف�ي

مورد بررسي قرار مي دهد.

الف(جمعيت شناسي كمي:س��اخت و حركات جمعي��ت در زمان و مكان و •

عوام�ل موث�ر بر اي�ن حركات را مورد بررس�ي قرار م�ي دهد.اي�ن نوع جمعي�ت شناس�ي داراي

دو شاخه زير مي باشد:(جمعي�����ت شناس�����ي توص�����يفي:توزي�����ع 1•

جغرافياي�ي،س�اخت،ابعاد و افزاي�ش جمعي�ت ه�ا ب�ا توج�ه ب�ه آمارهاي موجود بر عهده اي�ن شاخ�ه

از جمعيت شناسي كمي است.(جمعي�ت شناس�ي نظري يا محض)رياضي(:به 2•

مطالع�ه رواب�ط موجود بي�ن متغيرهاي مختل�ف جمعيتي مي پردازد.

ب(جمعيت شناسي كيفي:اي���ن شاخ���ه از جمعي���ت شناس���ي ويژگيهاي •

كيف�ي افراد انس�اني را از قبي�ل ص�فات روح�ي و جس�مي مورد بررس�ي قرار م�ي دهد.مس�ئله وراث�ت ،زيس�ت س�نجي و اكولوژ�ي انس�اني از

رشت�ه م�ي نجمل�ه موضوعات مورد عالق�ه اي�باشد.

پ�س م�ي توان گف�ت،جمعي�ت شناس�ي يك�ي از •شاخ�ه هاي اص�لي علوم اجتماع�ي اس�ت ك�ه ب�ه بررس��ي و مطالع��ه س��اخت و حركات جمعي��ت هاي بشري پرداخت��ه و در پ��ي كش��ف رواب��ط متقابل�ي اس�ت ك�ه بي�ن پديده هاي جمعيت�ي و متغيرهاي اقتص�ادي،اجتماع�ي و زيس�تي وجود

دارد.

قلمرو جمعيت شناسي و ارتباط آن با ساير علوم:

(رابط���ه جمي���ت شناس���ي ب���ا زيس���ت 1•شناسي:

قطع���ا بي���ن جمي���ت شناس���ي و زيس���ت •شناسي ارتباط نزديكي وجود دارد.

زمان��ي ك��ه ص��حبت از تولي��د مث��ل،مرگ و •مي��ر و شناخ��ت قواني��ن حاك��م بر حيات انس�انها ب�ه ميان م�ي آي�د اي�ن دو عل�م در

كنار يكديگر جاي مي گيرند.اطالعات مهم����ي ك����ه ←ب����ه عنوان مثال•

جمعي����������������ت شناس در مورد مرگ و مي��ر،فراوان��ي و تحول امراض مختل��ف و تاثي�ر آ�ن بر افزاي�ش عم�ر متوس�ط ي�ا امي�د زندگ�ي افراد و همچني�ن پديده پيري ارائ�ه

مي دهد ب�ه علوم پزشك�ي و داروي�ي اي�ن كم�ك را •

م����ي كن����د ت����ا تالشهاي خود را در راه صحيحي به كار ببرند.

رابطه جمعيت شناسي با تاريخ و جغرافيا:

تاري��خ و جغرافي��ا در عل��م بيگان��ه نس��بت ب��ه •جمعيت شناسي نمي باشد.

زيرا عام��ل جمعي��ت براي تاري��خ و جغرافي��ا •عامل تعيين كننده به شمار مي آيد.

بدون مطالع�ه ويژگيه�ا و خص�وصيات جمعيت�ي •ك�ه در چهار چوب زندگ�ي دايم�ي را تشكي�ل م�ي

دهند،مطالع�����ه س�����رزميني از ديدگاه پس�����تي و •

بلنديه�ا،شراي�ط جوي،مناب�ع زيرزمين�ي،مناب�ع ط�����بيعي و امكانات معيشت�����ي از اهمي�����ت

فراواني برخوردار نخواهد بود

رابطه جمعيت شناسي با علم اقتصاد:

عل�م اقتص�اد عل�م ثروت و جمعي�ت شناس�ي عل�م •جمعيت مي باشد.

اي�ن جمعي�ت هاي بشري هس�تند ك�ه در حقيق�ت •توليدكنندگان ثروتها مي باشند .

ب�ه همي�ن دلي�ل رابط�ه تنگاتن�گ بي�ن دو عل�م وجود •دارد .

اي�ن وظيف�ه جمعي�ت شناس�ي اس�ت ك�ه ب�ا عناي�ت •ب��ه حقاي��ق و واقعيتهاي جمعيت��ي،جه��ت تعيي��ن اولويته�ا ب�ه مطالع�ه و تجزي�ه و تحلي�ل پرداخت�ه و هدف هاي ضروري و نيازهاي فوري ك��ه باي��د ب��ه آنه�ا توج�ه شود را ب�ه اقتص�اددانان توص�يه نماي�د ت�ا نس�بت ب�ه خواس�تهاي انس�اني اقتص�اد ت�ا آنج�ا ك�ه

مقدور باشد پاسخ مناسب داده شود.

از طرف ديگ�ر پاس�خ ب�ه نيازهاي •فوري افراد كافي نيست

بلك�ه نيازهاي دراز مدت آنه�ا ني�ز •بايس������تي مورد توج������ه قرار گيردزيرا اي����ن ام����ر در انتخاب س��رمايه گذاري ه��ا بس��يار مه��م

است ب�ه همي�ن دلي�ل باي�د دانس�ت ك�ه آي�ا •

جمعي�ت در آينده افزاي�ش دارد ي�ا خي���ر؟آي���ا تعداد س���الخوردگان

افزايش خواهد يافت يا نه؟

سازمانها و منابع جمع آوري اطالعات جمعيتي:

مطالعه جمعيتهاي انساني،جمعيت در •شناس داده هاي مورد نياز خود را از منابع جمع آوري اطالعات جمعيتي به

شرح زير به دست مي آورد. .(Census)الف(سرشماري نفوس•سرشماري يعني به دست آوردن •

اطالعات و داده هاي كمي مورد نياز از ساخت و حالت جمعيت يك سرزمين مشخص .در حقيقت سرشماري به

مثابه عكس راديوگرافي از وضع جمعيت در زمان مورد نظر است.

دركشورهاي مختل�ف فاص�له س�رشماريها •س�ال م�ي باشد.اولي�ن س�رشماري 10تا5

جمعيت�ي در كشورهاي زي�ر تحق�ق يافت�ه است:

-نروژ در 2 1746-س��وئد درس��ال 1•-فرانس���ه در س���ال 3 1760س���ال

1801-انگلستان در سال 4 1801در ايران اولي��ن س��رشماري رس��مي و •

توس��ط وزارت 1335عموم��ي در س��ال كشور انجام گرفت.

تاسيس شد 1344مركز آمار ايران در سال • وظيف��ه آ��ن انجام س��رشماريها و س��اير امور •

مربوط ب�ه جم�ع آوري اطالعات كم�ي و آماري مي باشد.

در ايران به فاصله ده ساله انجام مي شود.•ب�������ه اي�������ن ترتي�������ب س�������رشماريهاي •

اول ،دوم،س��وم،چهارم و پنج��م در ايران ب��ه ، 1365، 1355،1345،1335ترتي�ب در س�الهاي

انجام گرفت.1375

انواع سرشماري:

كشورهاي مختل�ف جهان در س�رشماريهاي •عموم��ي نفوس خود يك��ي از دو روش را

به كار مي برند. ي��������ا Defactoال��������ف(س��������رشماري •

در اي�ن روش ه�ر كس�ي در ←واقع�ي،حاض�رزمان ه��ر ج��ا باش��د متعل��ق ب��ه آ��ن مكان

محسوب مي شود.افراد بر ←،قانون���يDejureب(س���رشماري •

اس����اس مح����ل زندگ����ي واقع����ي خود س��رشماري ميشون��د ن��ه بر اس��اس زمان

حضور در موقع سرشماري.ب��ه اي��ن ترتي��ب اگ��ر كس��ي س��اكن شه��ر •

تهران در روز س����رشماري در اص����فهان باشد

در س����رشماري حاض����ر جزء جمعي����ت •اصفهان

در س�رشماري قانون�ي جزء جمعي�ت تهران • محسوب خواهد شد

روش س���رشماري حاضرنس���بت ب���ه نوع •قانوني

ب�ه خاط�ر كوتاه بودن زمان س�رشماري ك�ه •معموال ي�ك روز م�ي باش�د از هزين�ه كمتري

برخوردار استاحتمال ك�م س�رشماري و امكان دس�تيابي •

ب������ه افراد و اشخاص������ي ك������ه در روز س���رشماري در ي���ك نقط���ه ثاب���ت قرار نگرفت����ه و ي����ا در حال حرك����ت م����ي

باشند،وجود دارد .در روش س�رشماري قانون�ي هزين�ه اجراي •

آن زياد مي باشد زيرا زمان اجراي آن طوالني مي باشد.•در ايران روش قانوني به كار مي رود.•كشورهاي��ي مث��ل مص��ر،زالندن��و،تركي��ه از •

روش هاي حاض�ر ي�ا واقع�ي اس�تفاده م�ي كنند.

ب(ثبت وقايع چهارگانه.ادارات ثب���ت احوال موظ���ف هس���تند ب���ا توج���ه ب���ه •

اظهارات متقاضيان نس�بت ب�ه ثب�ت وقاي�ع چهارگان�ه جمعيت�����ي)تول�����د،ازدواج،طالق و مرگ(افراد اقدام

.نماينداگ��ر كلي��ه افراد و س��اكنان ي��ك كشور ب��ا مراجع��ه ب��ه •

دفات�����ر ياد شده ب�����ه اظهار تول�����د نوزادان و ي�����ا ازدواج،طالق و مرگ و مي���ر كوتاه���ي ننماين���د،بدون ش�ك اي�ن دفات�ر يك�ي از بهتري�ن و ب�ا ارزش تري�ن مناب�ع

آماري و جمعيتي آن كشور به حساب خواهد آمد

در اكث��ر كشورهاي در حال توس��عه،دفات��ر •مذكور هنوز نتوانس���ته ان���د در ميان توده ب�ي س�واد و ب�ه ويژ�ه روس�تاييان نفوذ كرده

و نقش واقعي خود را ايفا نمايند.در اي��ن كشوره��ا روس��تاييان ي��ه دلي��ل •

فقدان دفات�����������ر ثب�����������ت احوال در روس���تاهها،نداشت���ن راههاي ارتباط���ي مناس�ب بي�ن شه�ر و روس�تا،عدم آگاه�ي از فلس�فه ثب�ت وقاي�ع مورد نظ�ر و نداشت�ن انگيزه براي اي��ن كار عالق��ه نشان نم��ي

دهند گزارشات مربوط ب�ه تول�د،ازدواج،طالق و •

مرگ در كلي���ه كشورهاي دني���ا منجمل���ه ايران اجباري است

خانواده ه�ا موظ�ف هس�تند پ�س از تول�د •نوزاد،ازدواج،طالق و مرگ اعضاي

خانواده ب��ا مراجع��ه ب��ه دفات�ر فوق الذك�ر نسبت به ثبت وقايع فوق اقدام نمايند

انجام سAAرشماري و يAAا ثبAAت دقيAAق وقايAAع چهارگانAAه در •كشورهاي در حال توسAعه بAه خاطAر موانAع و مشكالتAي از

قبيل پراكندگي جمعيت•وجود جمعيت هاي غيرساكن•درصد باالي بيسوادان•نداشتن بودجه كافي•وجود آداب و سنن ويژه،تحقق نمي يابد • در نتيجAه دولتهاي ايAن كشورهAا بAه ناچار دسAت بAه مطالعAه •

بخAش كوچكAي از جمعيAت كAه از حيAث خصAوصيات مختلAف معرف جمعيت كل باشد،مي زنند.

مAي ( Sample Survey)بAه ايAن عمAل آمارگيري نمونAه اي•گويند.

ساخت و توزيع جمعيتتوزيع جغرافيايي جمعيت•(تراكAم حسAابي از تقسAيم جمعيAت كAل يAك كشور در 1•

يكسAال معيAن برA مسAاحت كAل همان كشور بر حسAب كيلومتر مربع به دست مي آيد

نشان دهنده رابطAه بيAن تعداد افراد يAك كشور يAا يAك •منطقAه از كشور بAا مسAاحت خاك هاي كشور يAا منطقAه

از كشور مي باشد. 49445010 را 1365اگAAر جمعيAAت كشور در سAAال •

كيلومتAر مربAع در 1648000نفAر و مسAاحت كشور را نفر خواهد شد.30بي آن انظر بگيريم تراكم حس

رقAم محاسAبه شده نشان دهنده ايAن اسAت كAه در سAال • نفAAر 30 در هAAر كيلومتAAر مربAAع از خاك ايران 1365

زندگي مي كنند.

رزش چندانAي اايAن شاخAص از نظAر علمAي داراي •نمي باشد

نمAAAAي توانAAAAد بازگوكننده ميزان پيشرفAAAAت و •توسعه يك كشور باشد.

اصAوال كشورهاي كوچAك داراي تراكAم نسAبي زياد •بوده و كشورهاي بزرگ داراي تراكAم نسAبي كAم

مي باشند. نفAAر در هAAر 1/5كشور مغولسAAتان بAAا تراكAAم •

در 5881كيلومتAر مربAع و هنAگ كنAگ بAا تراكAم کشورهای هAر كيلومتAر مربAع با بAه ترتيAب از

كمتريAAن و بيشتريAAن تراكAAم حسAAابي در دنيا .هستند

(تراكم حياتي،زيستي،بيولوژيك2(Biologic Density)

سAاحت مرابطAه جمعيAت يAك كشور و يAا يAك منطقAه بAا •زمينهاي زير كشت بر حسب هكتار را نشان مي دهد.

زمينهاي زيAAAAر كشAAAAت تقريبAAAAا 1365مثال در سAAAAال • هكتار بوده 16500000

49445010 تراكAم زيسAتي آAن بAا توجAه بAه جمعيAت • مي باشد.3نفري كشور برابر

هAAر هكتار زميAAن زيAAر 1365بAAه ايAAن ترتيAAب در سAAال • نفAAر را تاميAAن نموده اسAAت.3كشAAت در ايران غذاي

هکتار است(100) هر کیلومتر مربع

(تراكم اقتصادي3

از تقسAيم كAل جمعيAت يAك كشور بر كAل دارايAي •هاي اقتصادي آن كشور به دست مي آيد.

در ايAن نوع تراكAم رابطAه بيAن منابAع اقتصAادي يAك •كشور بAAا جمعيAAت همان كشور سAAنجيده مAAي

شود بAAا توجAAه بAAه اينكAAه در محاسAAبه ميزان تراكAAم •

اقتصAAادي كليAAه منابAAع و امكانات اقتصAAادي را مورد توجAه قرار مAي دهيAم اعتبار ايAن تراكAم از

دو نوع قبلي بيشتر است.

پراكندگي نابرابر جمعيت ايران در استانهاي كشور

درصAAد جمعيAAت كAAل 17/7 1365 در سAAال •كشور در استان تهران زندگي مي كردند.

در حاليكAAه در همان سAAال در اسAAتانهاي ايالم و •يلويAAه و بويراحمAAد كمتAAر از يAAك کسAAمنان و كه

درصد جمعيت كل كشور ساكن بوده اند.

جمعيت شهري و جمعيت روستاييدر اكثAر كشورهاي دنيAا،معيار و مالك تشخيAص جمعيAت •

روستايي و جمعيت شهري تمركز جمعيت است. هزار نفAAر 2در فرانسAAه و آلمان جاهايAAي كAAه حداقAAل •

جمعيت داشته شهر ناميده مي شود.در اسAپانيا مناطقAي كAه بيشتAر از ده هزار نفAر جمعيAت •

داشته باشد شهر واقع مي شود. هزار نفر برسد.30در ژاپن رقم يا رشد بايد به • نفAر جمعيAت داشتAه باشAد 200در دانمارك هAر جايAي كAه •

شهر ناميده مي شود. هزار نفAر جمعيAت 5در ايران هAر منطقAه اي كAه حداقAل •

داشته باشد شهر ناميده مي شود.

سAازمان ملAل متحAد براي آسAان سAازي مقايسAه •جمعيAAت هاي شهري كشورهاي مختلAAف كليAAه نقاطAي كAه جمعيAت آنهAا بالAغ بر بيسAت هزار نفAر

باشد شهر ناميده است.ميزان شهرنشينAي،شمار جمعيAت شهرنشيAن را •

در يAAك كشور نسAAبت بAAه كAAل جمعيAAت همان كشور ارزيابي مي شود.

ميزان روسAتانشيني شمار جمعيAت روسAتا نشيAن •را در يAAك كشور نسAAبت بAAه كAAل جمعيAAت همان

كشور ارزيابي مي شود. حدود نيمAي از جمعيAت جهان در 1990در سAال •

مناطق شهري زندگي مي كردند.،آسAيا 33البتAه در همان سAال در آفريقAا در حدود •

بوده است.72،اروپا و اقيانوسيه 42

در سرشماريهاي انجام شده در ايران جمعيت شهري و روستايي به صورت زير بوده است

جمعيت سالشهري)درصد(

جمعيت روستايي)درصد(

1335 31/4 68/8

1345 38 621355 48/7 51/31365 54/3 45/71370 57 43

ني جمعيتستوزيع جنسي و Sex) ب��ه ص��ورت نس��بت جنسي←-توزي��ع جنس��ي1•

Ratio).محاسبه مي شوديعن���ي شمار مردان را بر شمار زنان تقس���يم م���ي •

نمايند و حاصل آن را در صد ضرب مي كنند .در واق�ع نشان دهنده تعداد مردان ب�ا ازاي ي�ك ص�د زن •

خواه��د بود نس��بت موالي��د پس��ر ب��ه موالي��د دخت��ر را نسبت جنسي در بدو تولد مي گويند.

نس�بت دخت�ر زاي�ي=تقس�يم موالي�د دخت�ر بر تعداد ك�ل •مواليد)دختر و پسر(به دست مي آيد.

نف�ر نوزاد دخت�ر 100چون در بدو تول�د در مقاب�ل ه�ر • نفر نوزاد پسر به دنيا مي آيد105

م�ي شود و نس�بت 0/488 نس�بت دخت�ر زاي�ي معادل• 0/512پسر زايي

جم�ع اي�ن دو نس�بت ب�ا توج�ه ب�ه قانون آمار مس�اوي ي�ك •خواهد بود

ي در سرشماري هاي مختلف به سنسبت جنشرح زير بوده است:

سرشماري كل كشور شهري روستايي1335 103/6 105/6 102/31345 107/3 108/2 106/41355 105/9 108/7 103/51365 104/6 105/3 103/81370 106 107 106

(توزيع سني جمعيت2

سAAن يكAAي از متغيرهاي اصAAلي جمعيتAAي اسAAت.توزيع •جمعيAAAت يAAAك كشور در گروههاي مختلAAAف از نظAAAر

اقتصادي و اجتماعي حائز اهميت است.( .شمار كAل مواليAد يAك سAال معيAن Generation)نسAل=•

را در جمعيAAت شناسAAي نسAAل همان سAAال مAAي گوييAAم هستند.1382:كه نسل 1382مثل متولدين سال

( افرادي كAه در يAك سAال بAه معيAن CohortكAو هورت)•شاهد يك واقعه جمعيتي مشابه بوده اند

در تهران ازدواج 1382 مثال اشخاصAAي كAAه در سAAال • در 1382كرده انAAAد تشكيAAAل كوهورت ازدواج سAAAال

تهران را مي دهند.تفاوت ايAن دو:افراد يAك نسAل همراه و همسAن هسAتند •

در صAورتيكه افراد يAك كوهورت ازدواجAي لزومAي ندارد كه همسن و سال باشند.

گون��ه 2(در جمعي��ت شناس��ي بر Age)س��ن=•است

سن حقيقي يا درست•سن مداوم يا كامل.•س�ن حقيق�ي ي�ا درس�ت=س�ني ك�ه شخ�ص در •

لحظه اي معين به آن مي رسد.)اين لحظه سالگرد تولد فرد مي باشد(.• ب���ه دني���ا م���ي 1349 تي���ر 10نوزادي ك���ه از •

درست ده سال دارد.1359 تير 10آيد.درس�ن مداوم=س�ني اس�ت ك�ه م�ا بي�ن دو س�ن •

قرار دارد 6 س��ال و كمت��ر از 5مثال كودك��ي ك��ه س��ن بي��ش از •

سال خواهد بود.5سال مي باشد.سن كامل وي

گروه سني عمده قرار دارد.3جمعيت يك كشور در • سال.15الف(گروه كودكان و نوجوانان كمتر از • سالگي.64 سالگي تا 15فعال از ب(گروه جمعيت• سالگي و بيشتر.65ج(گروه جمعيت سالخوردگان از • 33 طبAAق آمار سAAازمان ملAAل متحAAد 1993 در سAAال •

سال 15درصد جمعيت جهان در گروه كمتر از سال و باالتر قرار داشت.65 درصد در گروه 6•البتAAAAه ايAAAAن درصAAAAدها در قاره هاي مختلAAAAف تفاوت •

چشمگيري داشت. سال 15 درصد جمعيت زير 45مثال در آفريقا • سال15 درصد جمعيت زير 20در حاليكه در اروپا • سAAاله هAAا و 65 درصAAد جمعيAAت 3متقابال در آفريقAAا •

بيشتر و بيشتAAر 65 درصAAد جمعيAAت 13 در حاليكAAه در اروپAAا •

بوده است.

هرم سني:•براي نمايش هندسي توزيع سني جمعيت از نمودار

هرم سني استفاده مي شود.فت�ه اس�ت ك�ه محور ا محور عمود بر ه�م تشكي�ل ي2از •

عمودي اختص�اص ب�ه س�نين و محور افق�ي اختص�اص ب�ه تعداد جمعيت مردان و زنان دارد.

جمعي�ت زنان Xدر س�مت راس�ت هرم يعن�ي در قس�مت •يعن�ي در جه�ت منف�ي جمعي�ت X در قس�مت چ�پ محور •

مردان نمايش داده مي شود. هرم س�ني جمعي�ت ي�ك كشور نشانگ�ر تاري�خ جمعيت�ي •

و تغييرات ب�ه وجود آمده در س�اخت جمعي�ت آ�ن كشور است.

در اي�ن هرم م�ي توان تغييرات حاص�له از والدت،مرگ •و مير و مهاجرتها را مشاهده كرد.

قاعده هرم س�ني كشورهاي رو ب�ه توس�عه در راس آ�ن •باري���ك اس���ت ك���ه نشان دهنده جوان بودن جمعي���ت

خواهد بود.

جمعيت فعال:

تفكيك جمعيت فعال از غير فعال امري بسيار •دشوار و تعري�ف آ�ن از كشوري ب�ه كشور ديگ�ر

متغير مي باشد. نم�ي توانن�دس�اعات كار،مزد،س�ن و ي�ا جن�س •

مالك طبق�ه بندي علم�ي جمعي�ت ب�ه دو دس�ته فعال و غي�ر فعال باشند.مثالهاي زي�ر مشك�ل

را بيان مي كنند.-در ايتالي�ا زنان خان�ه دار جزء جمعي�ت فعال ب�ه •

حس���اب م���ي آيندو در ص���ورتيكه در بيشت���ر كشوره�ا از جمل�ه ايران جزء جمعي�ت غي�ر فعال

محسوب مي شوند.-در فرانس�ه جوانان�ي ك�ه در حال انجام خدم�ت •

س��ربازي هس��تند جزء جمعي��ت فعال ول��ي در اكثر كشورها جزء جمعيت غير فعال هستند.

س�ازمان مل�ل متح�د براي رف�ع اي�ن مشك�ل اي�ن •اقدام را پيشنهاد نمود:

گروه فعال در برگيرنده مردان و زنان�ي اس�ت •ك��ه نيروي انس��اني مورد نياز را براي تولي��د

ثروت و يا عرضه خدمات پديد مي آورند.اي�ن گروه شام�ل افراد شاغ�ل و ني�ز از افراد •

غي���ر شاغل���ي ك���ه در زمان س���رشماري ي���ا آمارگيري شاغل نبوده اند،تشكيل مي شود.

نظاميان و ارتشيان اص��وال باي��د جزء جمعي��ت •فعال محسوب شوند.

س�الگي شروع و 15س�ن فعالي�ت اقتص�ادي از • سال(.50 سالگي پايان مي پذيرد)64در

جمعيت شاغل:

آ�ن دس�ته از گروه جمعي�ت فعال را تشكي�ل م�ي •دهن��د ك��ه داراي شغل��ي بوده و در آم��د و ي��ا

مزدي را از طريقي به دست مي آوردند.در واق��ع جمعي��ت شاغ��ل از تفاض��ل جمعي��ت •

س��ال(ب��ه 64 ت��ا 15بيكار از جمعي��ت فعال )دست مي آيد.

ميزان اشتغال:•از تقس�يم جمعي�ت شاغ�ل در ه�ر گروه س�ني •

معي�ن ب�ه جمعي�ت فعال همان گروه س�ني ب�ه دس��ت م��ي آي��د و معموال ب��ه درص��د بيان م��ي

شود.

ميزان فعاليت اقتصادي ويژه سن:

از تقس�يم جمعي�ت فعال )مجموع شاغ�ل •و بيكار جوياي كار(در ه�ر گروه س�ني ب�ه مجموع جمعي���ت فعال و جمعي���ت غي���ر فعال مربوط ب��ه همان گروه س��ني ب��ه دس�ت م�ي آيد.)اي�ن ميزان ب�ه درص�د بيان

مي شود(.

شاخص هاي فوق در سر شماريهاي مختلف كشور به شرح زير بود:

سال سرشماري

جمعيت كل

جمعيت بالقوه

فعال

نسبت جمعيت بالقوه

فعال به كل

جمعيت)درصد(

جمعيت فعال)شاغ

الن +افراد

بيكار(

ميزان عمومي فعاليت )نسبت

جمعيت فعال به جمعيت كل به

درصد(

1335 189540000

10203878

53/18 6066643 32

1345 2578900 12890000

50 7841523 30/4

1355 33592000

17513000

52 9796000 29/1

1365 49445000

25445000

51/5 12820000

25/9

(Dependency Rate)ميزان وابستگي•ميزان وابس����تگي ي����ا بار تكف����ل ي����ا ميزان •

سرباري:عبارت اس��ت از ايجاد ارتباط ممك��ن بي��ن ي��ك •

فرد فعال و تعداد افراد بيكاري ك���ه از نظ���ر اقتصادي به فرد ياد شده متكي هستند

در واق��ع محاس��به تعداد اشخاص غي��ر فعال��ي •اس�ت ك�ه ي�ك فرد فعال از نظ�ر تامي�ن مخارج زندگ��ي باي��د مس��ئوليت آنه��ا را ب��ه دوش خود

بكشد.ادي ك���ه هزين���ه زندگ���ي آنان را اشخاص راف•

ديگري باي��د تامي��ن نماين��د افراد س��ربار و ي��ا وابسته ناميده مي شوند.

زنان خانه دار،كودكان و دانش آموزان و ←مثل•دانشجويان جزءاين دسته هستند.

براي محاسAAبه ميزان سAAرباري جامعAAه از روش •هاي زير استفاده مي كنند:

بار تكفل غير خالص:•از تقسAAAيم)جمعيAAAت شاغل-جمعيAAAت كAAAل(بر •

جمعAيت شاغل به دست مي آيد. 3/2 بار تكفAل خالص در ايران 1370در سAال •

بوده اسAAت يعنAAي يAAك فرد فعال مAAي بايسAAت نفر را تامين نمايد. 3/2هزينه زندگي

گانه اقتصادي3جمعيت شاغل و توزيع آن در بخشهاي •(اسAAتاد دانشگاه لندن و ژان Colin Clarck)كوليAAن كالرك•

(اسAAAتاد دانشگاه پاريAAAس Jean FourastieفوراسAAAيته ) بخAAش طبقAAه 3فعاليتهاي اقتصAAادي افراد بشري را در

بندي نموده اند.-كشاورزي 1•

شامل:كشاورزي،شكار،ماهيگيري،جنگلباني،دامپروري. معادن،توليدات استخراج بAه ربوط مفعاليتهاي -صAنعت:2•

خدمات بهداشتAAAAAي،كارهاي برق،گاز، صAAAAAنعتي،آAAAAAب،ساختماني و غيره.

بيمه، فعاليتهاي مربوط بAAAه امور بازرگانAAAي، -خدمات:3•حمل و نقل. بانكداري،

بخش فوق در 3توزيع جمعيت ايران در سرشماريهاي مختلف:

بخش 1335 1345 1355 1365 1370اول 56/3 46/2 34 30 24/5

دوم 20/1 27/1 34 26/1 27/6

سوم 23/6 26/7 32 43/9 43/6

جدول فوق گوياي ايAن واقعيAت اسAت كAه بيAن سAالهاي •1370تا1335

درصAAد شاغليAAن بخAAش كشاورزي بAAه نفAAع صAAنعت و •خدمات كاهش چشمگيري داشته است.

قطعAAا بAAه موازات رشAAد و توسAAعه اقتصAAادي و بويژAAه •مكانيزه شدن بخAAش كشاورزي،جمعيAAت از بخAAش يAAا

دخAAAAشبرشAAAAد بAAAAه بخAAAAش وم)صAAAAنعت(و سوم)خدمات(انتقال مي يابد.

)در كشورهاي فقيAAر علAAت آAAن مهاجرت بAAه شهرهAAا و •ايجاد مشاغAل كاذب و توسAعه نيروي انسAاني در بخAش

خدمات است(.

بيكاري:•و 65 تAAAAا15افرادي از جمعيAAAAت بالقوه فعال)•

بيشتAر(مAي باشنAد كAه در جسAتجوي كار بAا مزد بوده و بAAAAAAAا وجود داشتAAAAAAAن سAAAAAAAن مجاز كاركردن،داراي هيچگونAه شغAل درآمدزايAي نمAي

باشند.در سAرشماريهاي انجام يافتAه توسAط مركAز آمار •

ايران بيكار بAه كسAي گفتAه مAي شود كAه داراي سAAال(بوده و 15-10حداقAAل سAAن قانونAAي كار)

توانايAي و تمايAل جهAت انجام كار را داشتAه باشAد و درموقAع سAرشماريها و يا حداقAل يك هفتAه قبل

از آن فاقد كار باشد.

ميزانهاي اشتغال و بيكاري در سرشماريهاي مختلف در ايران به شرح زير بوده است:

1345 1355 1365 1370

90/4 اشتغال 89/8 85/8 88/6

9/6 بيكاري 10/2 14/2 11/4

100 100 100 100 جمع

(آشكار 1انواع بيكاري:داراي انواع مختلAAف مAAي باشد•(افرادي كAه تازه وارد 5(موقAت 4(فصAلي 3(پنهان 2

بازار كار شده انAد مثAل فارغ التحصAيالن و دانشگاهها،ديپلمه هاي در جستجوي كار.

اقتصAاد دانان بيكاري را بAه شرح زيAر طبقAه بندي مAي •نمايند:

الAف(بيكاري اصAطكاكي:نوعAي است كAه يAك روز پAس از •اسAتعفاء از شغAل خويAش،در پAي يافتAن شغAل جديدي اسAت.اين فرد در ايAن فاصAله زمانAي بAه كاري اشتغال

ندارد.ب(بيكاري سAAاختاري:ايAAن نوع بيكاري ناشAAي از عدم •

سAازگاري مهارتهAا و محAل جغرافيايAي زندگAي كارگران با فرصتهاي وجود شغلي مي باشد.

ج(بيكاري ادواري:تاشAAAAAAي از نوسAAAAAان در فعاليتهاي •اقتصAAادي و اثAAر آAAن در تقاضاي صAAنايع براي كارگAAر

است.

سواد و آموزش:•منظور از سAAAواد عبارت اسAAAت از توانايAAAي خواندن و •

نوشتAن بAه يكAي از زبانهAا يAا لهجAه هاي موجود در دنيAا و يا داشتن تحصيالتي از هر نوع.

فرد باسAواد كسAي اسAت كAه قادر بAه خواندن و نوشتAن •در بعضي كشورها شرط سن هم وجود دارد. باشد.

در محاسAAبه 1345و1335در ايران در سAAرشماريهاي • سAاله و بيشتAر را مورد توجAه 7جمعيAت ميزان سAواد، بAAAه بعAAAد 1355ولAAAي در سAAAرشماري قرار داده اند.

سAAاله و باالتAAر را مAAد نظر قرار داده اند.6جمعيAAت دي از تقسAAيم شمار كAAل باسAAوادان بر اميزان باسAAو

ساله بيشتر به دست مي آيد.6 ساله و 7جمعيت ميزان اشتغال بAه تحصAيل از تقسAيم كردن شمار كAل •

7 يAا 6افرادي كAه بAه تحصAيل اشتغال دارنAد بر حسAب ساله و باالتر حاصل مي شود

در سرشماريهاي مختلف ميزان باسوادي بر حسب درصد طبق جدول زير بوده است:

سال ميزان باسوادي)درصد(

زن مرد

1335 14/6 22/2 7/3

1345 29/4 40/1 17/9

1355 47/5 58/9 35/5

1370 74/1 80/6 67/1

البتAه ايAن ميزان در مقايسAه بAا كشورهاي ديگAر •در ايتاليAAا ،99پاييAAن اسAAت.اين ميزان در هلنAAد

مAAي 74اندونزي ،90مكزيAAك ،99ژاپAAن ،97باشد.

حركات طبيعي جمعيتشامAل تولAد،مرگ،مهاجرت بAه داخAل و خارج مAي •

باشد.شاخص هاي مرگ و مير:• C.D.R Crude)الAAAف(ميزان مرگ و مير خام•

Death Rate ).كسAAري اسAAت كAAه صAAورت آAAن از تعداد كAAل •

متوفيات يكسAال معيAن و مخرج آAن از جمعيAت ميانAه همان سAال تشكيAل يافتAه اسAت.اين ميزان

را در هزار ضرب مي نماييم.

بAه خاطAر پيشرفتهاي پزشكAي ميزان هاي مرگ •و ميAر در اكثAر كشورهAا بAه سAطح بسAيار پايينAي

نزول كرده است. ميزان مرگ و ميAAAAر خام در 1993در سAAAAال •

نواحي مختلف جهان به شرح زير بوده است: در هزار8اقيانوسAAيه در هزار14 آفريقAAا•

در هزار9آسيا در هزار.9در كل جهان ← در هزار10اروپا •پاييAAAAن بودن مرگ و ميAAAAر در كشورهاي جهان •

سAAAوم بAAAه دليAAAل جوان بودن جمعيAAAت آنان و سAAAAالخوردگان جمعيAAAAت كشورهاي پيشرفتAAAAه

است.

ب(ميزان مرگ و مير اختصاصي سني• عبارت اس�ت n منظور ميزان مرگ و مي�ر س�ن•

از نس���بت تعداد درگذشتگان س���ن مذكور ب���ه سن.ن اهمميانگين جمعيت

اي���ن شاخ���ص در مقايس���ه ب���ا قبل���ي ارزش • س�ال و 5بيشتري دارد.معموال س�نين كمت�ر از

س�ال شاه�د ميزانهاي باالي مرگ 65باالت�ر از و مير مي باشد.

Infant Mortalityج(ميزان مرگ و مير كودكان)•Rate)

1از تقس�يم تعداد مرگ و مي�ر اطفال كمت�ر از •س��ال ب��ه تعداد موالي��د زنده ب��ه دني��ا آمده در

(1000) در همان سال به دست مي آيد.

Life expectancyاميد زندگي

عبارت اسAAت از شمار xاميAAد زندگAAي در سAAن •رسيده xمتوسAط سAالهايي كAه براي فرد به سAن

دن باقAي مانده اسAت،در واقAع رجهAت زندگAي كميانگيAAن تعداد سAAالهايي اسAAت كAAه انتظار مAAي

بAه زنده بودن داشتAه امیAد xرود فرد بAا سAنباشد.

از فرمول زير به دست مي آيد:••eo = 0/5 +S1 + S2 +S3 + … - S100•S0•S0.)اميد به زندگي در بدو تولد)صفر سالگي=•S0.شمار كل افراد زنده در صفر سالگي=•S1 اني ازAتعداد كس=S0 يدهAالگي رسAك سAه يAه بAا كAه

اند.•S2 تعداد كساني از=S1.كه به دو سالگي رسيده اند •=S100 سالگي رسيده اند.100تعداد كساني كه به اين شاخص در مردان و زنان متفاوت مي باشد.•

.(Fertility and Birth)باروري و والدت

-محاسبه شاخص ها1• Crude Birth)الAAف(ميزان ناخالAAص مواليAAد يا والدت•

rate).از تقسAيم كAل نوزادان زنده متولAد شده در يAك سAال بر •

ميانه جمعيت همان سال به دست مي آيد. ايAن اعداد براي برخAي از كشورهAا 1993مثال در سAال •

به شرح زير بوده است:سAAوئد ،31هنAAد ،44پاكسAAتان در هزار،34الجزايAAر •

. 10ژاپن ،14

General Fertility)-ميزان باروري عمومي2Rate).

در فرمول قبلي در افرادي كه قابليت باروري ندارند•مردان را در محاسAبه دخالAت سAالمندان، مثAل كودكان،•

داديAم)مخرج كسAر(بAه هميAن دليAل بAه آAن ميزان مواليAد ناخالص گفتيم.

براي خالAAص سAAازي فوق بايAAد در مخرج كسAAر زنان • سال را.15-49سنين باروري را قرار دهيم يعني

پAس ايAن شاخAص از تقسAيم كAل نوزادان زنده متولAد •اقAع در وشده در يAك سAال بAه تعداد ميانAه جمعيAت زنان

سنين باروري به دست مي آيد.

-ميزان باروري اختصاصي سني3محاسAبه شاخAص باروري عمومAي بAه جاي كAل در اگAر •

سAAال را در 15-19زنان سAAنين باروري يAAك گروه مثال نظAر بگيريAم و در صAورت كسAر تعداد مواليAد همان سAن

را قرار دهيم اين شاخص به دست مي آيد.بAه ايAن ترتيAب براي محاسAبه ميزان باروري اختصAاصي •

زنانسAني از تقسAيم تعداد مواليAد زنده ه سAال19-15 15-19 بر جمعيAAAت زنان ه سAAAال15-19گروه سAAAني

به دست مي آيد.هسال اسAت پAس الهسA 5 سAال 15-49چون گروههاي سAني •

گروه سني خواهيم داشت.7 باروري اختصاصي سني خواهيم داشت.7بنابراين • محاسAAبه گی سAAال10در كشور مAAا سAAن باروري را از •

ميزان باروري 8مAي نماينAد پAس در ايAن نوع محاسAبه اختصاصي سني خواهيم داشت.

ید(ميزان باروري كل(TFR)Total Fertility Rate

عبارت اسAت از شمار كAل فرزندانAي اسAت كAه يAك زن • سAAالگي بAAه 49 تAAا 15در طول دوران باروري خود از

دنيا مي آورد.در واقAAAع ميزان باروري كAAAل برابر مجموع باروريهاي •

اختصAاصي سAني مAي باشد.چون دوران باروري يAك زن (مي باشد49تا10 سالگي )در ايران 49 تا 15از

سAAال(خواهAAد 40سAAال )در ايران 35 پAAس ايAAن دوران •شد.

گروههاي سني باروري ميزان باروري عمومي19-15 A124-20 A 229-25 A334-30 A439-35 A544-40 A649-45 A749-15 A1+A2+A3+…A7

سAال توقAف مAي نمايAد 5چون هAر زن در هAر گروه سAني •برابر 5پAAس ميزان باروري كAAل برابر خواهAAد بود بAAا •

مجموع باروري هاي اختصاصي سني تقسيم بر هزارچون براي يAك زن محاسAبه مAAي شود در مخرج كسAر •

قرار مي دهيم.1000 ،در 7/9 در نوار غزه 1993ايAAن شاخAAص در سAAال •

،در 1/7 ،در روسAAAيه 2 ،در آمريكAAAا7/5اتيوپAAAي بود.1/2و در اسپانيا 1/5ژاپن

ميزان خام مواليAAAAد در ايران 1365در سAAAAرشماري • در هزار و ميزان باروري عمومAAAي 45/7برابر بAAAا

در هزار بوده است.214/3

. Child women Ratio(C.W.R)نسبت كودك به زن•در كشورهايAAي كAAه دسAAترسي بAAه آمارهاي مربوط بAAه •

مواليد وجود ندارد يAا اينكAه اطالعات موجود از اعتبار مورد نياز برخوردار •

نباشد براي تضميAن سAطح باروري از روش )نسAبت كودك بAه •

زن(استفاده مي كنيم.-4نسAAبت كودك بAAه زن از تقسAAيم شمار كAAل كودكان)•

سAاله 15-49(سAاله بر جمعيAت زنان واقAع در سAنين 0به دست مي آيد.

858 در ايران برابر بAAا 1365ايAAن شاخAAص در سAAال •كودك بوده است.

نفAAر زن در سAAنين باروري 1000يعنAAي بAAه ازاي هAAر • سال وجود داشت.5 نفر كودك زير 858

Gross Reproductiveميزان تجديAد نسAل ناخالص•Rate.

زنان عبارت یايAن ميزان در يAك نسAل هزار نفر•اسAت از محاسAبه تعداد دخترانAي كAه هAر كدام از زنان نسAAل مورد نظAAر در طول دوران باروري

خود به دنيا مي آورد. ميزان باروري كAAل=ميزان xنسAAبت دخترزايAAي •

تجديد نسل ناخالص

Net Reproductiveميزان تجديAAد نسAAل خالص•Rate.

از ضرب احتمال در بقAAAAا در سAAAAنين مختلAAAAف •باروري در احتمال دخترزايAAAAAAAي ضربدر ميزان باروري كAل بAه دسAت مAي آيد.اگAر ايAن عدد برابر يAك باشAد نشان دهنده ايAن اسAت كAه جانشيAن امكان پذيAAر بوده و هAAر مادري در طول باروري خود يAك دختAر بAه دنيAا آورده اسAت.اگر بزرگتAر از يAك باشAد جانشيAن امكان پذيAر بوده و هAر مادري بيAش از يAك دختAر بAه دنيAا آورده اسAت.اگر كمتAر از يAAك باشAAد جانشيAAن امكان پذيAAر نبوده و هAAر

مادري كمتر از يك دختر به دنيا آورده است

عوامل موثر در باروري انسانهاتحلي��ل تعيي��ن كننده س��طوح باروري يك��ي از •

مباحث تحقيق در جمعيت شناسي است. گروه 2عوام�ل موث�ر در باروري انس�انها را در •

عمده بيولوژي • جمعيت شناختي،اقتصادي و اجتماعي• دسته بندي مي كنند.•

-عوامل بيولوژيك1•از نظAAر بيولوژيAAك دوران باروري يAAك زن محدود و از •

سAالگي كAه دوران 50 سAالگي شروع و درسAن 15سAن يائسگي است پايان مي پذيرد

.يعني براي توليAد مثAل و بAه وجود آمدن كودكان هAر زن • سال فرصت دارد35تنها

سAالگي محاسAبه مAي شود 10 )البتAه در ايران چون از • سال خواهد شد.(40اين مدت

مسAلم اسAت هAر چAه سAن در زمان ازدواج باال باشAد ايAن •فاصAAله كوتاه شده و در نتيجAAه شمار كودكانAAي كAAه بAAه

دنيا مي آيند كاهش خواهد يافت.

البتAه دوره شيAر دهAي در ميزان باروري بAي تاثيAر •سAال فرزنAد 2نخواهAد بود.اگAر مادري بAه مدت

سAAAال احتمال 3خود را شيAAAر دهAAAد بAAAه مدت حاملگAي در وي بسAيار كAم خواهAد بود.بنابرايAن طوالنAAAAي بودن دوره شيAAAAر دادن و همچنيAAAAن ممنوعيAAAت روابAAAط جنسAAAي در دوره ياد شده سAبب مAي شود كAه در بيAن دو حاملگAي فاصAله زياد بAAAه وجود امده و در نتيجAAAه ميزان باروري پاييAن آيد.از طرف ديگAر كيفيAت تغذيAه و وضAع

بهداشت در باروري انسانها موثر است.

( در Josue de Castro)آقاي خوزوئAه دوكاسAترو•كتاب خود بAAه نام انسAAان گرسAAنه چنيAAن مAAي پندارد كAه كمبود و نقصAان مواد پروتئينAي در غذا

سبب ازدياد شمار مواليد مي گردد. غذا هاز نقطAAه نظAAر روان شناسAAي بيAAن غريز•

خوردن و توليAد مثAل يAك نوع رقابAت وجود دارد به طوريكه اگAر زمينAه اي براي يكAي فراهAم شود

غريزه ديگر كم مي شود.

عوامل جمعيت شناختي،اقتصادي،اجتماعي

در كشورهاي در حال توسAعه كAه داراي جمعيAت •جوان هسAتند شمار زنانAي كAه در سAن توليAد مثAل

هستند قابل مالحظه است.امAAا در صAAورت عدم تعادل بيAAن شمار مردان و •

زنان واجAAAد شرايAAAط ازدواج،احتمال دارد كAAAه تعدادي از زنان بAه خاطAر مهاجرت و يAا شركAت مردان در جنAAگ نتواننAAد همسAAر براي خود پيدا نماينAAد و در نتيجAAه از ميزان زاد و ولAAد كاسAAته

خواهد شد.

نفAر نوزاد 100از طرف ديگAر در بدو تولAد در برابر هAر • نفر پسر به دنيا مي آيد.105دختر

البتAه بAه خاطAر باال بودن ميزان مرگ و ميAر در جنAس •مذكAر نسAبت جنسAي در دوران بلوغ تقريبAا برابر خواهAد

پسAر خواهيAم 100 دختAر 100شAد يعنAي بAه ازاي هAر داشت.

ميزان تجرد قطعAي)تعداد سAن ازدواج، مشكAل ازدواج،• سالگي مجرد باقي مانده اند.(50افرادي كه در سن

نوع ميزان مرگ ميAAAAAAAAAAAAAAر زنان، نازايAAAAAAAAAAAAAAي،•ميزان وضAع مسAكن، مذهAب، جوامAع)شهري،روسAتايي(،

دخالAAت دولتهAAا )در جهAAت افزايAAش يAAا كاهAAش درآمAAد،ميزان مواليAAد(پيشگيري از بارداري از جملAAه عواملAAي

هستند كه در باروري نقش مهمي ايفا مي كنند.

Migrationمهاجرت•جAا بAه جايAي و حركAت ارادي فرد و يAا جمعيAت يAك كشور •

بAه كشور ديگAر و يAا از منطقAه اي بAه منطقAه ديگAر بAه در واقAع .و فرهنگي سAياسي، خاطAر داليAل اقتصAادي،

مهاجرت يعنAي ترك سAرزمين اصAلي و سAاكن شدن در عده اي سAAرزمين ديگAAر بAAه طور موقAAت و يAAا دائم.

مهاجرت را ترك سAرزمين اصAلي بدون قصAد بازگشAت به سرزمين اصلي خود تعريف مي كنند.

مهاجرتهايAي كAه در درون مرزهاي سAياسي يAك كشور •صAورت مAي گيرد مهاجرت داخلAي و مهاجرتهايAي كAه بAه خارج از مرزهاي سAياسي يAك كشور صAورت مAي گيرد

به مهاجرتهاي خارجي يا بين المللي معروف است.

مهاجرت از روستا به شهر يك مهاجرت داخلي است.• نژادي، مهاجرت اجباري بAAAه دليAAAل عوامAAAل سياسي،•

مذهبي صورت مي گيرد.مهاجرت كاتوليAAك هAAا يAAا پروتسAAتانها در اروپAAا داليAAل •

مذهبي داشته است.بيAش کشورهAا اگAر تعداد مهاجرين از يAك كشور بAه ديگAر •

( از كشورهاي Immigrants)از شمار وارد شدگان ديگر به آن كشور باشد

در ان صورت موازنه مهاجرت منفي است • بيAAAAش از (EmmigratntsيعنAAAAي شمار خارج شدگان )•

شمار وارد شدگان باشد

اگAAAر شمار وارد شدگان بAAAه يAAAك كشور بيAAAش از شمار خارج •ثبت خواهد شد:مشدگان باشد موازنه مهاجرت

خارج شدگان-وارد شدگان×1000•جمعيت سال مورد نظر •ت و مهاجAر پذيAر فرسAنتايAج مهاجرت براي كشورهاي مهاجAر •

يكسان نمي باشد.قسAAمتي از از كشورهاي مهاجAAر پذيAAر بدون سAAرمايه گذاري •

بهره برداري نموده و فرسAAتنيروي انسAAاني كشورهاي مهاجربر جمعيت فعال كشور خود مي افزايند

غناي از سAAوي ديگAAر در اثAAر برخورد بAAا فرهنAAگ هاي مختلAAف،• فرهنگي خود را افزايش مي دهند.

ت بAا اعزام جوانان فرسAامAا كشورهاي مهاجAر •خود بAه سAرزمينهاي دور دسAت سAبب از دسAت دادن نيروهاي فعال خود شده و همزمان بAAAAAAAا كاهAAش ميزان ازدواج كAAه ماحصAAل ترك جوانان

در سAAاختار سAAني و جنسAAي كشور مAAي باشد.جمعيت نيز دگرگونيهايي حاصل مي شود.

نكتAAه مثبAAت مهاجرت براي كشورهاي مهاجAAر •Aد بود.فرسAي خواهAبا ت در آمدهاي ارزي خارج

مالحظAAAAAAه آمارهاي موجود در ايران چنيAAAAAAن اسAAتنباط مAAي شود كAAه مهاجرت روسAAتاييان در طAAي سAAالهاي اخيAAر بAAه سوي شهرهاي بزرگ ،

عمومAAAAAAا و تهران بزرگ خصAAAAAAوصا از شدت بيشتري برخوردار بوده است.

در سرشماريهاي درصد جمعيت مهاجرسرشماري و نمونه انجام شده در ايران

گيريدرصد جمعيت

مهاجر)افرادي كه در ساير شهرستانها به دنيا آمده

اند(

1335 11/3

1345 12/7

1355 15/5

1365 22/3

1370 21

افزايAش جمعيAت از مقايسAه بيAن ميزان مواليAد و •د.آیدست مي مرگ و مير به

در واقAAAع افزايAAAش جمعيAAAت از تفاضAAAل ميزان • ميزان مرگ و مير به دست مي آيد.ازمواليد

افزايAAش ميزان مواليAAد= -ميزان مرگ و ميAAر• جمعAيت

جهان در آن توزيع و تحول چگونگي و جمعيت افزايش

امAا در جمعيتAي كAه داراي مهاجرت بAه داخAل و •بAAا تعداد خارج مAAي باشAAد مهاجرت بAAه داخAAل

مواليAد جمAع شده و حاصAل آAن از حاصAل جمAع مهاجرت بAه خارج از تعداد مرگ كAم مAي شود

AAت سAAت آمده بر جمعيAAه دسAAه مپس عدد بAAيانميزان افزايAAش همان سAAال تقسAAيم مAAي شود.

سAAاالنه جمعيAAت ايران بيAAن سAAرشماري سAAال بوده اسAAت.از 3/9 برابر بAAا 1365تAAا 1355

طرف ديگAAAر در هميAAAن فاصAAAله زمانAAAي ميزان گزارش گرديده است. 3/2افزايAAش طAAبيعي

بنابرايAAAن در فاصAAAله ياد شده متوسAAAط رشAAAد 3/9 –3/2=0/7جمعيAAAت ناشAAAي از مهاجرت

بوده است.

وش رياضيبا رپيش بيني جمعيت •زمان •

(×جمعيت پايه=جمعيت 1 )رشد جمعيت+مورد پيش بيني

Pt = P0 ( 1+ r )t

پیش بینی رشد جمعیت با روش ریاضی

•Pt = برای زمان بینی پیش مورد جمعیتt

•P0جمعیت سال مبدا= • rمیزان افزایش طبیعی ساالنه = •t ن زمان مبدا و سال موردAالهای بیAتعداد س =

پیش بینی•Pt + 1 = Pt + ( B – D ) + ( I – E )

زمان دو برابر شدن جمعيت

Law of 70If a population is growing at a constant rate of 1% per year, it can be expected to double approximately every 70 years-- if the rate of growth is 2%, then the expected doubling time is 70/2 or 35 years.

اگAر عدد در هAر جمعيتAي• درصAد رشAد جمعیت 70 بر کAه اسAت سAالهایی تعداد آAن حاصAل شود تقسAیم

زمان دو برابر شدن )جمعيAAت دو برابر خواهAAد شAAد .(جمعيت

برابر دو باشAد زمان 2 مثال اگAر رشAد جمعيتAي برابر بAا• بود.سال خواهد35شدن جمعيت

ناطAAق مختلAAف جهان داراي رشAAد جمعيAAت متفاوت م•هسAAAتند بنابرايAAAن زمان دو برابر شدن جمعيAAAت آنهAAAا

.متفاوت خواهد بود

مراح���ل گذار جمعيت���ي )مراح���ل تحول •جمعيتي(

رش�د جمعي�ت در ه�ر ج�ا جامع�ه داراي ي�ك • مرحل�ه اي م�ي 5چرخ�ه جمعي�ت شناخت�ي

باشد.-در مرحل�ه نخس�ت ه�م ميزان مواليدد و 1•

ه��م ميزان ميراي��ي جمعي��ت زياد م��ي باش��د و چون اي��ن دو پديده همديگ��ر را خنث��ي م��ي كنن��د تعداد جمعي��ت تقريب��ا

ثابت مي ما.

-در مرحل�ه دوم ب�ه عل�ت بهبود وضعي�ت 2•اقتص���ادي)مانن���د انقالب كشاورزي در هزاره هاي قب���������ل از ميالد و انقالب ص���نعتي اروپ���ا(ميزان ميراي���ي رو ب���ه كاه�ش م�ي گذارد در حاليك�ه ميزان تول�د همچنان باال م��ي باش��د ك��ه نتيج��ه آ��ن افزاي���ش روز افزون جمعي���ت خواه���د بود.در هزاره جدي����د عل����ت افزاي����ش جمعي���ت در آس���ياي جنوب شرق���ي و

آفريقا چنين پديده اي مي باشد.

-مرحل��ه س��وم:ميزانهاي مرگ و مي��ر 3•كاه�ش م�ي ياب�د و ميزانهاي تول�د ه�م رو

به كاهش مي گذارد.در همي����ن حال هنوز جمعي����ت در حال •

افزايش خواه�د بود.ك�ه به عل�ت رشد آنها جمعي���ت ه���م م���ي گويند.ايران در حال

حاضر در چنين مرحله اي قرار دارد.

-مرحل�ه چهارم:ميزانهاي تول�د ك�م م�ي 4•شودو در ضم��ن تعداد مرگ ه��م باق��ي م�ي مان�د در نتيج�ه مقدار جمعي�ت ثاب�ت م��ي ماند.در اي��ن مرحل��ه ميزان رش��د جمعي�����ت ب�����ه ص�����فر رس�����يد. و در

و بلژي��ك ه��م رش��د کانگلس��تان،دانمار(در هزار بود.0/1جمعيت نا چيز )

-مرحل��ه پنج��م:ب��ه عل��ت باز ه��م كمت��ر 5•شدن ميزان تول��د ه��ا و پايي��ن ت��ر بودن ميزان تول��د از ميزان مرگ ميزان رش��د جمعي�ت منف�ي م�ي شود.در س�الهاي آخ�ر

ارس�تان ميزان جدر آلمان و م1980ده�ه در هزار رس�يده و در 2رش�د ط�بيعي ب�ه

در هزار رسيد.0/1ژاپن به

ازدواج و خانوادهعرف���ي و ي���ا ازدواج:رابط���ه قانون���ي،•

مذه���بي اس���ت ك���ه زن و مرد را براي شرك�ت داي�م ي�ا موق�ت در زندگ�ي ب�ه ه�م

قرار دادي اس�ت براي ب�ه پيون�د م�ي دهد.وجود آوردن فرزندان و حف������������ظ و

نگهداري آنان.

( پيون����د Endogamy)در ازدواج درون گروه����ي•زناشوي�ي ب�ا افراد خارج از گروه اجتماع�ي ك�ه فرد در آ�ن زندگ�ي م�ي كن�د ممنوع اس�ت ول�ي

( ممنوعي�ت Exogamyدر ازدواج برون گروه�ي )ياد شده وجود ندارد.ازدواج فاميل���ي=)پس���ر عم�و ب�ا دخت�ر عم�و،دخت�ر خال�ه ب�ا پس�ر داي�ي و...((در مناط��ق روس��تايي بي��ش از مناط��ق

شهري است.ميزان ناخال���ص ازدواج:نس���بت موجود بي���ن •

ازدواجهاي ب�ه وقوع پيوس�ته در ي�ك س�ال معي�ن و جمعي�ت ميان�ه همان س�ال و ميزان ناخال�ص

ازدواج مي گويند.البت���ه م���ي توان ب���ه جاي تقس���يم بر ك���ل •

جمعي��ت ،تنه��ا ب��ه افرادي ك��ه در س��ن ازدواج هستند،تقسيم نمود.

50تجرد قطع��ي:فردي اس��ت ك��ه ب��ه س��ن •س����الگي رس����يده ول����ي هنوز ازدواج نكرده

س�الگي 50اس�ت.از تقس�يم مجردي�ن در س�ن س��الگي ميزان تجرد 15ب��ه مجردي��ن در س��ن

قطع�ي ب�ه دس�ت م�ي آيد.مفهوم اي�ن ميزان ك�ه معموال ب�ه درص�د بيان م�ي شود اي�ن اس�ت ك�ه ب�ه ازاي ه�ر ص�د نف�ر چن�د نف�ر ب�ه طور قطع�ي

مجرد باقي مانده اند.عمومي��ت ازدواج:نشان دهنده درص��د افرادي •

اس�ت ك�ه ازدواج كرده اند.تفاوت بي�ن رق�م ي�ك ي��ا رق��م ص��د و ميزان تجرد قطع��ي ك��ه نشان

100دهنده اي�ن مفهوم اس�ت ك�ه ب�ه ازاي ه�ر س��الگي ازدواج 50نف��ر جمعي��ت چن��د نف��ر ت��ا

كرده اند.